sơnnam Tập 3) - nhatbook.com · 11 Linh đinh bèo nước biết về đâu? Đậu bến An...

sơnnam

hươngrừngcà mau (Tập 3)

NHÀ XUẤT BẢN TRẺ GIỮ BẢN QUYỀNCopyright © 2003, 2009 Tre Publishing House Co.,Ltd.

Sơn Nam, 1926-2008Hương rừng Cà Mau. T.3 / Sơn Nam. - T.P. Hồ Chí Minh : Trẻ, 2009. 316tr. ; 20cm.Nội dung : Một cuộc biển dâu ; Một kiểu anh hùng ; … ; Yêu cho được.1. Truyện ngắn Việt Nam. 2. Văn học Việt Nam — Thế kỷ 20. 3. Cà Mau (Việt

Nam).

895.922334 — dc 22S698-N17

sơnnam

hươngrừngcà mau

6

7

ThaY LỜI TỰa

Trong khói sóng mênh mông.Có bóng người vô danhTừ bên này sông TiềnQua bên kia sông HậuMang theo chiếc độc huyềnĐiệu thơ Lục Vân TiênVới câu chữ:Kiến nghĩa bất vi vô dõng giả,Tới Cà Mau - Rạch GiáCất chòi, đốt lửa giữa rừng thiêng...Muỗi, vắt nhiều hơn cỏ,Chướng khí mù như sương.

Thân không là lính thúSao không về cố hương?

sơnnam


8

Chiều chiều nghe vượn hú,Hoa lá rụng, buồn buồn.Tiễn đưa về cửa biểnNhững giọt nước lìa nguồn,Đôi tâm hồn cô tịchNghe lắng sầu cô thônDưới trời mây heo hút...Hơi Vọng Cổ nương bờ trê bay vútĐiệu hò... ơ theo nước chảy, chan hòa.

Năm tháng đã trôi quaRay rứt mãi đời ta Nắng mưa miền cố thổPhong sương mấy độ qua đường phố,Hạt bụi nghiêng mình nhớ đất quê... Sơn Nam

9

mộT cuộc bIển dâu

minh họa: nguyễn Trung

sơnnam


10

11

Linh đinh bèo nước biết về đâu? Đậu bến An Giang thấy những rầu, Bảy Núi mây liền, chim nhíp cánh, Ba dòng nước chảy, cá vênh râu. Có rau nội quạnh, dân xanh mặt, Không trái bần khô, khỉ bạc đầu...

Cử nhơn Phan Văn Trị

Lão BíCH daY MặT QUa MộT BêN. Nắng đổ xuống từng đốm lửa đỏ như mấy cục sắt trong lò rèn mới rút ra, chóa lên rồi bay bổng xa dần, trở nên phiêu diêu, mát rượi như bầy đom đóm bay vô hình trong đêm. Đúng ba ngày rày, lão chỉ uống nước chứ không ăn một hột cơm nào. Hai hôm đầu, lão lấy cớ là mệt. Hôm sau, đứa con lão bới cơm đầy chén, lão hứa sẽ ăn

sơnnam


12

khi khỏe người. Chờ khi nó nằm ngủ trưa, lão đổ cơm trở vào nồi, thảy xuống nước vài hột để nhìn bầy cá linh bu lại giành mồi, phóng mình lên... Giờ phút này, bụng dạ của lão thơ thới lạ thường, không biết đói là gì. Hay là nó đã tê liệt rồi? Nhịn đói năm ba ngày liên tiếp không phải là một lý do đầy đủ để chết; sức người chịu dai lắm nếu hãy còn cảm giác biết đói. Đằng này, lão không đói nữa: phân nửa thân xác của lão, từ ngực trở xuống, dường như đã lìa. Từ ngực trở lên, qua hơi thở phơn phớt, lão ngỡ chỉ còn lớp da nhăn bọc xương khô. Bịnh lao hoành hành từ mười năm qua đã giúp lão trút nhẹ lá phổi, duy còn đôi mắt và hai lỗ tai, Nhưng hai giác quan này đã biến đổi, hư hao quá nhiều. Bây giờ là ngày hay đêm? Ở đây là biển trần khổ hay là ở trên bồng lai? Trong mớ ánh sáng lung linh, dường như có muôn ngàn gương mặt khác nhau hiện ra không rõ rệt, dịu hiền như ngọc nữ kim đồng, trong tiếng tiêu, tiếng sáo, tiếng đờn cò, giữa bầy phụng hoàng bay lượn.

Thằng Kìm, đứa con lão, quát to: - Quạ! Quạ đùng! Lão Bích giật mình thở phì phào: - Quạ à? Vậy mà cha tưởng là... Thằng Kìm bò trên xuồng, hươi dầm định đập lũ

quạ đang liều lĩnh bu lại mũi xuồng. Lão Bích lắc đầu: - Nó muốn rỉa xác tao thì cứ rỉa. Coi chừng chìm

xuồng... Ráng bơi tới nữa... Con ơi! Rồi lão nắm tay nó mà kéo lại sát mặt: - Thấy chòm cây, xóm nhà nào trước mặt không?

Hừng sáng rồi hả?

13

Thằng Kìm hoảng hồn, đoán rằng cha nó đang hấp hối. Mặt trời sắp lặn. Nó bơi mạnh. Qua lượn sóng to này nó hồi hộp, chưa kịp nghỉ tay mà lượn sóng khác tràn tới. Đằng xa kia, ẩn hiện trên ngọn sóng ngọn lúa xanh rì. Từ hồi sáng, mặc dầu nó bơi liên tiếp, cảnh vật chung quanh vẫn y hệt. Nước chảy hăng, tràn lan từ bờ sông Hậu Giang ra vịnh Xiêm La, chảy mãi về hướng Tây. Nó thắc mắc: nước ở đâu mà nhiều quá, ngập đồng ruộng, sâu cỡ hai thước, mênh mông không bờ bến như biển khơi. Hồi hôm qua, lão Bích dẫn giải:

- Đây là vùng ruộng sạ thuộc tỉnh Long Xuyên. Hằng năm, nước lên vài tháng rồi giựt xuống. Đi tắt như vầy hơi cực nhưng không ai xét giấy thuế thân.

Giờ đây, nó mới hiểu rõ sự thật của tiếng “hơi cực”. Nhớ lúc đi qua phá Đại Ngãi để vượt ngang sông dài Hậu Giang, nước sâu, sông rộng nhưng nó cảm thấy dễ thở hơn. Sông rộng có giới hạn, bơi non một giờ là qua khỏi; giữa sông nhiều cù lao nổi lên giúp người đi đường vững tinh thần, rủi chìm xuồng thì lội vô cù lao. Vùng ruộng sạ này có khác! Bờ bến ở tận chân trời, nước tuy cạn nhưng có thể giết người, nạn nhơn dầu lội giỏi, vượt năm bảy ngàn thước cũng không tìm được một căn nhà sàn, một ngọn tre mà nương tựa.

Mặt trời xuống ngày một thấp. Và rặng cây ban nãy biến đâu mất rồi? Nó tự hỏi. Mặt nước xanh tươi, đám ruộng sạ của ai hiện ra hàng trăm công đất. Lạc vào đó e ngọn lúa vướng vào dầm khó bơi, nó quay xuồng qua phía tay mặt. Sóng gió đã dịu xuống. Phía trước mũi xuồng, lố nhố những đám đen ngòm, chuyển động như giăng ngang kín chân trời.

sơnnam


14

Lão Bích nói vọng lại, yếu ớt: - Thấy bờ bến gì chưa? Nó nghiêng tai nghe tiếp. - Ba để lại cho con cái áo này... Yếu quá... Ba ngồi

dậy cổi áo không được. Con... Nó trố mắt. Hai chân của cha nó im lìm như khúc

gỗ bỗng nhiên cựa quậy, giãy dụa. - Sao... sao không cha? Lão Bích không nói nên lời, môi mấp máy. Đôi mắt

lão trợn trắng rồi nhắm mắt lại, sâu hoắm. Thằng Kìm la rú lên, bò tới. Tay chân ba nó đã lạnh

ngắt, mặt thì xanh đen. Nó khóc không nên tiếng, nước mắt nước mũi cứ tuôn xuống.

Đằng xa... xóm nhà hiện ra. Nó rú lên, nhưng tiếng rú nghẹn trong cuống họng. Chụp lấy dầm, nó quơ lên trời làm hiệu.

... Một chiếc xuồng ba lá rẽ nước tiến lại, người ngồi trên xuồng quát lớn:

- Gì vậy? Té xuống ruộng hả? - Không! Ba tôi chết rồi. Khách nọ ngồi xuống, rờ vào lão Bích rồi nhìn

thằng Kìm: - Ở đâu tới đây? Tội quá. Người này là ba của chú

em à? - dạ ở cù lao Ông Chưởng... Khách lẩm bẩm: - Thì cũng ở trong vòng tỉnh Long Xuyên... Biết sao

bây giờ! Đi đâu mà lỡ đường như vậy? Có bà con với ai ở gần đây không?

15

Thằng Kìm chắp tay lạy: - Ông giúp giùm tôi. Không ai hết. Không ai hết. - Để coi. Khách quay lưng, đưa tay ngoắc chiếc xuồng phía

sau. Thằng Kìm đã hiểu những lằn đen ở chân trời khi nãy là bầy trâu vô số kể đang lặn hụp. Trâu quậy, sóng nước chuyển nghe đùng đùng. Hơi trâu thở khì khì như cây rừng nổi gió. Hằng trăm cặp sừng cong vòng, nhọn lễu nhô lên bộ mặt ngơ ngác ba góc, giống hệt những trái ấu khổng lồ.

Khách bảo em bé ở xuồng sau: - Đừng cho trâu đi theo. Không khéo chìm xuồng

người ta bây giờ! Mày dẫn chú này lại chòi ông Hai Tích...

Đứa bé đáp: - Rồi ai coi chừng trâu phía sau? Khách ngẫm nghĩ: - Vậy thì mày đưa một đỗi, gần tới nhà Hai Tích thì

hú một tiếng cho ổng hay. Rồi trở ra lẹ. Ngoài này tao len trâu chậm chậm chờ mày...

Rồi day lại thằng Kìm: - Chú em đi với em này lại nhà người quen tôi. Họ

giúp giùm cho.

* * *

Em bé bơi trước, thằng Kìm theo sau, trong dạ buồn điếng nhưng cũng khuây khỏa được ít nhiều. Nó cúi đầu nhìn tay chân của cha nó đã rút lên, mặt nghiêng một bên khuất dưới cái nón lá; có lẽ khi nãy ông khách nọ đã chú ý đậy mặt giùm cho nó.

sơnnam


16

Ông khách bỗng bơi xuồng theo, kêu nó: - Ngừng lại nghe tôi căn dặn: thằng nhỏ đó sợ ma

lắm. Chiều rồi, đừng cho nó thấy. Chú em lấy cái nóp này của tôi đem về nhà ông Hai Tích. Không chừng sáng mai tôi về tới. Đừng buồn. Ông Hai Tích cũng như tôi...

Hai căn chòi nằm lú trên mặt nước. Khói cơm bay tỏa cuồn cuộn, tản mác trở về phía mặt trời mọc. Quạ đậu sắp hàng trên nóc nhà, há mỏ kêu rồi bay bổng vòng quanh xuồng. Em bé hú lên:

- Ông Hai ơi! Có khách của chú Tư Lập nè! Rồi nó quày quả trở lại. Thằng Kìm nói: - Cám ơn. Đứa bé nhìn lại trong xuồng thằng Kìm: - Sao ông này nằm hoài... Kêu ổng thức dậy, tới

bến rồi. Thằng Kìm méo mặt, nước mắt lại tuôn xuống. Như

đoán được trách nhiệm giao phó nãy giờ, đứa bé rùng mình, rồi la lên một tiếng “trời” rồi bơi đi tuốt.

Nghe thằng Kìm thuật lại hoàn cảnh của cha nó, ông Hai Tích thở dài, gọi bà Hai nấu cơm thêm để thằng Kìm cùng ăn. Thằng Kìm nuốt không vô; hồi xế trưa đến giờ tâm trí nó bận rộn vì một câu hỏi mà nó không dám thốt ra: “Chôn cha nó ở đâu? Làm sao mà chôn?”.

Bà Hai gọi ông Hai ra phía sau. Hai vợ chồng nói qua lại thì thào. Ông Hai trở ra:

- Ý của cháu như thế nào? Miệt này, mùa này ai rủi ro thì cũng vậy. Bác coi cháu như người nhà nên nói thiệt.

17

Phải chôn gấp nội chiều nay, lòng vòng chờ sáng mai không lợi ích gì.

Thằng Kìm hỏi: - Thưa bác. Chôn ở đâu? Đoán được vẻ lo âu sợ hãi ấy. Ông Hai Tích ngập

ngừng: - Nói chôn cho đúng tục lệ chớ đất ở đâu mà chôn?

Tứ bề là nước. Có hai cách: một là xóc cây tréo ở giữa đồng rồi treo lên mặt nước, chờ khi nước giựt mới đem chôn lại dưới đất. Như vậy mất công lắm, diều quạ hoành hành. Chi bằng bỏ xác lại rồi dằn cây dằn đá mà neo dưới đáy ruộng...

Thằng Kìm đập đầu xuống sàn nhà, hai tay bứt tóc: - Trời ơi, phải biết vậy, ba tôi đi tới xứ này làm chi... Bà Hai Tích rưng rưng nước mắt: - Cháu đừng khóc. Trời định vậy. Ở đây ai cũng vậy;

người có của, ai tới xứ này? Trách cha, trách mẹ, trách trời là thêm tội. Cháu thắp nhang đi, lạy không được thì xá ba xá. Bác ra tay giùm. Trời chạng vạng, lát nữa tối tăm, khó lắm.

Bước ra sau hè để coi bóng mặt trời rồi ông Hai Tích lật đật trở lại phía trước, tay cầm chai rượu. Ông giở cái nón che mặt lão Bích, phun rượu kéo tay xác chết ra cho ngay ngắn.

Hai chiếc nóp gói kín xác kẻ bạc mạng. Bà Hai vào nhà rút mười sợi dây choại, chuyền xuống. Sau rốt, hai ông bà lụm khụm khiêng xuống xuồng cái thớt trên của cây cối xay lúa cũ.

Xuồng dời khỏi nhà, mỗi lúc một xa. Thằng Kìm

sơnnam


18

khóc đòi đi theo... để tự vận. Bà Hai Tích nói: - Lớn rồi. Cháu không phải là con nít nữa mà đòi liều

mạng dại dột như vậy. Coi như là xong một cái tai nạn... Thỉnh thoảng, ông Hai Tích day mặt lại, khoát tay

như ra dấu bảo người trong nhà đừng trông theo. Biết cử chỉ của mình vô hiệu quả, ông cho xuồng tẻ qua một bên hòng trong nhà không ai nom thấy cảnh tượng đau xót cuối cùng. Đôi mắt thằng Kìm mở rộng, trừng trừng. Cả mặt nước giờ đây hiển hiện như con ác thú khổng lồ há miệng ra nuốt trọn thân xác cha nó rồi ngậm miệng lại, giận dữ vì chưa no. Nhưng chỉ giây phút thôi! Mặt nước trở lại yên tịnh, phải chờ khi da trời tỏ rạng sao Hôm, nắng vàng chìm xuống, cơn gió Nam mới nổi lên lần nữa, triền miên đến khi gà gáy văng vẳng.

Ngay bàn thờ giữa, khói hương cháy đỏ. Ý của ông Hai và bà Hai là cầu siêu cho vong hồn người bạc mạng. Phần thằng Kìm thì sau khi uống trọn gáo nước lạnh, nó nằm ngả trên sàn, mệt lịm, ngủ từ hồi nào. Nó mớ. Nó trở mình đấm tay, đạp chân nghe rầm rầm. Ông Hai bà Hai lấy chiếc chiếu đắp cho nó.

Bà Hai nói: - Tội nghiệp. Thân nó đơn chiếc mà gặp cảnh này... Ông Hai cau mày: - Biết vậy thì tại sao hồi nãy bà tiếc cái cối xay

lúa? Bộ bà muốn cho ba nó nổi sình lềnh bềnh trên mặt nước hay sao?

- Đừng nói nữa ông ơi. Tới mùa nước giựt, bề nào ông cũng ráng nhớ hốt xương, chôn cất kỹ lưỡng giùm nó. Tôi khổ lắm...

Ông Hai hớp miếng rượu:

19

- Không cần... Đất ruộng này rải rác, lũ khũ... xương người ta với xương trâu, thứ trâu len đi xa bị bịnh mà chết dọc đường. Tới mùa cày ruộng, năm nào cũng vậy, tôi gặp xương đó hoài.

- Rồi ông làm sao? - Thì cày đất lấp lại, cho lúa sạ mọc lên. Mình cứ

tưởng đó là xương của người đời Bàn Cổ... chớ nhìn nhận rằng nó tươi trẻ hơn bộ xương mà mình đang mang đây thì... mình phải suy nghĩ cho phận làm người của mình quá! Mấy bữa đó, tôi buồn, về nhà khảo tiền của bà để mua rượu uống, bà không hiểu nên rầy tôi... Bà nhớ không?

Thằng Kìm lại trở mình, đập tay xuống sàn nhà...

sơnnam


20

21

mộT kIểu anh hùng

minh họa: Đặng Trí Đức

sơnnam


22

23

CáI CâU “ĐượC KIệN NHư Sọ TRâU KHÔ, thất kiện như mồ ma chết” dường như không đúng với trường hợp tranh chấp giữa hai ông điền chủ ở làng Vĩnh Hòa thời Pháp thuộc. Về tên tuổi của hai ông, kẻ viết bài này xin tạm giấu. Để dễ bề theo dõi, chúng tôi gọi ông thứ nhất là hội đồng Hai, ông thứ nhì cai tổng Ba.

Về điền sản, hai ông đều làm chủ những khoảnh đất cò bay thẳng cánh, rộng đôi ba ngàn mẫu tây. Con cái của hai ông đều ăn học thành tài, nếp sống theo hình thức nửa Tây nửa ta, “trên ô tô dưới thời ca nô”. Điều đáng nói là hai ông này khác nhau ở vóc dáng: hội đồng Hai quá ốm yếu như người ghiền thuốc phiện, cai tổng Ba thì khỏe mạnh, giỏi võ.

Từ lâu, hai ông tranh chấp một miếng nhỏ, ở bên ranh. Vụ kiện kéo dài bảy - tám năm, mỗi ông đều mướn

sơnnam


24

thầy kiện riêng. Mãi đến tháng rồi, tòa tuyên bố hội đồng Hai bị thất kiện, bồi thường sở tồn cho cai tổng Ba, kèm theo mười quan danh dự.

Bà hội đồng Hai thường cằn nhằn với chồng:- Tại sao không chống án lên tòa trên. Cai tổng Ba

rêu rao rằng nó sắp vật heo ăn mừng, kêu gánh hát bội về làng, hát thí cho đám tá điền coi chơi.

dòng máu liệt oanh của ông hội đồng Hai bừng sống lên:

- Vậy hả? Làm thịt heo ăn mừng! Ừ! Việc đó tôi bỏ qua. Nhưng còn việc kêu gánh hát về làng, rõ ràng là điều sỉ nhục. Chừng nào gánh hát tới?

- Mười lăm ngày nữa. Phải rồi, bữa hăm mốt tháng Chạp.

- Bà đừng lo. Bữa đó, vợ nó làm đám ma cho nó. Bọn đờn cò, bọn đánh trống cơm... hòa bản Nam ai, Xuân nữ. Con cái nó bận đồ tang... trắng nhà.

Nghe qua, bà hội đồng áy náy. Hiểu được nỗi lo âu của vợ, ông hội đồng nói rù rì bên tai rồi kết luận:

- Chẳng bao giờ ở tù. Bà khéo lo thời thôi! Tôi bắt đầu giết nó, kể từ hôm nay. Bà nhắn tin cho thằng Hùng, thằng Cứ lo tập dượt, chờ ngày dụng võ. Tôi đang chờ tin tức...

Lập tức, ông hội đồng ra sân, ngắm nghía mấy chậu kiểng. Con nhền nhện hùm buông mình lơ lửng từ ngọn cây tùng, chưa rơi xuống sát đất. Nó cố gắng cựa quậy, rút trở lên. Ông lẩm bẩm:

- Vì sợi tơ mà nó té, vì sợi tơ mà nó trở lên ngọn cây, như cũ.

25

Ông cười thích thú, tự hào rằng mình đã tìm ra một cách ngôn mới, không kém cách ngôn thánh hiền. Cánh cửa sắt từ từ mở. Một bóng người bước vào:

- Thưa ông!Ông giựt mình:- À! Công việc ra sao? Tiến! Mày nói đầu đuôi cho

tao nghe. Hả, day mặt lại coi. Nó đánh mày bầm mặt hả?Lát sau, chủ và tớ ngồi trên chiếc băng bằng cẩm

thạch. Thằng Tiến - đứa ở của ông hội đồng từ từ cất giọng:

- Thưa ông, tôi đi ngang nhà cai tổng Ba, theo lời ông dạy. Tôi đi qua rồi tôi trở lại. Cai tổng Ba kêu tôi vô nhà, hạch hỏi, cho tôi là đứa dọ thám. Lẽ dĩ nhiên, tôi cãi lại.

- Rồi sao nữa?- Cai tổng Ba vu oan, cho tôi muốn rình nhà để lén

vô ăn trộm. Ổng đòi đánh tôi. Tôi cự nự. Rốt cuộc, tôi chịu thua, mặc tình cho bọn lâu la của ổng sỉ vả, đấm đá. Ổng thách đố: “Giỏi thì vô đây!”. Rồi thì ổng hỏi tôi ở đâu tới, đi rình nhà theo lịnh của ai. Tôi trả lời: “Theo lịnh của hội đồng Hai”.

Nói xong thằng Tiến ôm mặt khóc, không phải vì đau đớn nhưng vì quá xấu hổ. Qua tiếng nấc của nó, ông hội đồng đoán chừng: nó sẵn sàng đổ máu để rửa hận. Ông nói:

- Vô nhà nghỉ cho khỏe, đây, mười đồng bạc.Thằng Tiến hỏi:- Chừng nào ông ra tay?- Chưa thuận tiện. Mình mới dàn trận sơ sơ vậy thôi.

sơnnam


26

Tao làm bài toán thứ nhì, trong nay mai. Giết thì phải giết cho chết. Đừng lo. Thể diện của tao lớn hơn thể diện của mày mà.

Cai tổng Ba thích chí sau khi ban trận đòn nên thân cho thằng Tiến. Ông sai mua rượu về, gọi bọn gia nhân đến để khao thưởng.

- Thằng cha hội đồng Hai thua me gỡ bài cào. Nó thất kiện nên tìm cách trả thù, mướn ăn trộm cạy tủ sắt của tao. Thằng cha đó đê hèn quá.

Một đứa gia nhân nói:- Thưa ông cả, tôi sợ nó mướn ăn cướp tới đánh

nhà này, giết hoặc bắt sống gia chủ, cho chuộc lại với số tiền lớn.

- Võ nghệ như tao đây, một trăm đứa cướp tao cũng không sợ. Tao có sắm một cây súng, tụi bây dư biết. Lúc nguy nan, tụi bây sẵn sàng sống chết với tao không? Nhà này phòng thủ đầy đủ. Uống cạn chén đi. Rồi lên lầu xem xét lại. Tụi bây nói có lý. Thằng cha hội đồng Hai muốn bắt sống tao.

Lũ gia nhân theo ông cai tổng Ba, lên tầng lầu trên. Nóc xây bằng xi măng cốt sắt, bằng phẳng, bốn phía có vách hơi cao nhô lên, khoét từng lỗ nhỏ.

Một đứa gia nhân hỏi:- Ông khoét vách để bắn xuống cho dễ, phải không?Ông cai tổng Ba cười, giọng bí mật:- Coi kìa!Vừa nói, ông vừa chỉ tay về phía bên phải. Hàng

trăm cái ve chai dựng đứng đậy nút thật kỹ lưỡng, phía trên có miếng bao bố tời đậy lại. Theo lời yêu cầu của

27

một đứa gia nhân, ông xách một cái chai đặt trước mặt mở nút ra...

Ngoài cổng có tiếng nói vang:- Cai tổng... bờ a ba? Ba con cá, ba con cua, ba con...Cai tổng Ba quát to:- Đứa nào chịu khó xuống dưới, ra ngoài bắt sống

nó đem lên đây trị tội?Đứa gia nhân chạy xuống. Cai tổng Ba cau mày,

nuốt nước miếng ừng ực. Tất cả bọn tá điền, bấy nay đều phải “kỵ húy”, tránh tiếng “ba” là tên của ông, khi đếm số, khi đong lúa họ nói “tam” thay vì ba.

Lát sau, đứa gia nhân dẫn một chàng thanh niên lên tận nóc lầu. Ông cai nói:

- Mày ở đâu? Mày chửi tao hả? Mày coi tao như loài thú vật, như đồ dơ dáy hả?

Sau trận đòn nhừ tử, chàng thanh niên khai thật: hắn là tá điền của hội đồng Hai, lãnh trách nhiệm dọ thám để hiểu rõ tổng số gia nhân của nhà này ước chừng bao nhiêu người.

- Chi vậy?Hắn trả lời:- dạ, để đánh cướp.Một đứa gia nhân nói:- Nguy quá. Tôi trót lỡ lầm, dắt nó lên trên này.Ông cai vẫn bình tĩnh, nói với chàng thanh niên:- Nè, đống ve chai. Nè! Cái chai này mày hửi thử

rồi về cho chủ mày biết mùi vị.Chàng nọ hinh hỉnh lỗ mũi, nghiêng đầu về phía sau:- Thúi quá! Giống như nước mắm hạng bét.

sơnnam


28

- Tao để dành, chờ bọn cướp. Một trăm cái ve chai đầy nước mắm này sẽ quăng xuống, trúng ai thì nấy chịu. Miểng chai nát ngướu, dính nước mắm. Nó cắt da thịt thì... voi cọp cũng té quị xuống. Chừng đó sân nhà đầy miểng ve chai. Mày hiểu chưa?

Chàng nọ thở dài, quì xuống lạy, xin tha tội. Bấy giờ ông cai mới sực nhớ:

- ai dạy mày câu nói hồi nãy?- dạ, ông hội đồng.- Ổng có tới đây chịu đòn thay thế cho mày không?

Tướng mạo của ổng như con nhái, tao bóp một cái là dẹp lép.

Và để chứng minh tài năng của mình, cai tổng Ba đến gần nơi tận cùng nóc lầu, dụm chân, nhảy phóc xuống đất. Bọn gia nhân chắt lưỡi:

- Tài nghệ siêu quần! Một trăm đứa võ sĩ vô đây cũng chết.

Từ phía dưới, ông cai gọi vọng lên:- dẫn nó xuống đây!Chàng thanh niên xám mặt, chưa hiểu ông cai sẽ

hăm dọa hoặc trừng trị bằng phương thức nào. Ông cai nắm tay chàng ta, dẫn đến mé sông. Gió thổi hiu hiu. Mấy cây dừa trồng dài theo ven đường như xõa tóc rối. Ông cai đến cái nhà mát, cất gie ra trên sông. Đó là kiểu nhà thủy tạ, hình tròn, chung quanh có đóng băng ngồi.

Ông nói:- Mày chờ tao. Đáng lý ra, tao bắt mày nhốt lại rồi

cắt lỗ tai mày, gởi cho hội đồng Hai làm... kỷ niệm. Nhưng thôi tao là người văn minh. Đừng hòng mướn

29

bọn trộm cướp tới đây. Uổng tiền lắm. Tao đâu sợ.Chàng thanh niên cúi mặt, hổ thẹn như con chuột

lặn hụp trong vũng bùn:- Xin ông cho tôi về. Tôi hứa nói lại với ông hội

đồng.- À! Ổng kêu tụi ăn cướp tới chưa?Chàng thanh niên sực nhớ lời căn dặn của ông hội

đồng Hai, nói nhanh:- dạ tới rồi. Chắc đêm nay hoặc đêm mai, tụi nó ra

tay. Ông hội đồng muốn trả thù theo kiểu ném đá giấu tay. Ổng giúp tụi bất lương về mặt dọ thám. Tụi kia tha hồ vơ vét, bắt sống gia chủ, đốt nhà...

- Vậy hả?Cai tổng Ba hơi sợ, ông dư hiểu rằng tên thanh niên

này sẽ thuật lại cho hội đồng Hai tất cả những điều tai nghe mắt thấy tại đây. Một cây dừa trồng sát mé sông khiến ông nảy ra một kế: “Chẳng lẽ kẻ vừa thắng kiện như mình đây lại mướn trộm cướp trả thù hội đồng Hai. Trễ quá rồi. Bây giờ chỉ còn cách thị oai, hăm dọa để hội đồng Hai thối chí, từ bỏ kế hoạch”. Gió thổi ngày càng mạnh. Cai tổng Ba chú ý, gốc dừa lung lay khi mớ lá trên ngọn quật quá mạnh, chỉ chờ một cơn gió là gốc dừa tróc lên.

Bọn gia nhân kêu rú lên:- Ông cai! Làm gì vậy?Ông cai cứ tiếp tục làm công việc riêng, đứng ưỡn

ngực, tấn bộ chữ đinh như bọn Sơn Đông mãi võ. Chàng thanh niên ngờ rằng ông cai sắp ban cho trận đòn nên quì xuống van nài:

sơnnam


30

- Con hứa từ rày về sau...Hai tay ông cai vươn ra, xoay tròn như hai cánh

chim phụng hoàng rồi rơi thẳng trước mặt, ngón tay co quắp lại:

- Tụi bây biết đây là miếng gì không?Gia nhân đáp:- dạ không! Thế võ của ông, xem lợi hại quá.- Miếng “Song long thủ châu”.- dạ, khó hiểu quá. Mấy chữ nho đó nghĩa gì?- Là hai con rồng giành một trái châu, ôm và cắn

hai trái châu trong miệng. Khi xáp trận, người ta dùng miếng “Song long thủ châu” để móc mắt kẻ thù. Nay mai, tao móc cặp mắt hội đồng Hai, kẹp giữa hai ngón tay như hai trái nhãn.

Đôi mắt cai tổng Ba nhìn trừng trừng phía mé sông. Từ xa, trận gió kéo tới rặng dừa nước lả ngọn. Đọt cây dừa xoay tròn, thân cây nghiêng nghiêng. Nhanh như chớp, ông cai chạy tới, hai tay ôm gốc dừa, hai chân nhảy lên một lượt. Cây dừa nghiêng xuống, ngã ầm trong khi ông quay mặt, nhún chân, nhảy trở lại phía sau cho khỏi té xuống sông. Chàng thanh niên trố mắt.

Ông cai đã chứng tỏ tài năng vô song dùng sức người mà đá tróc gốc cây dừa!

* * *

Sau hai lần khiêu khích ấy, ông hội đồng Hai gọi gia nhân đến, quyết định:

- Tao hại thằng cha cai tổng Ba gần tới ngày rồi.

31

Tụi bây nghe nói chừng nào nó mời gánh hát bội về làng để... chửi tao!

Thằng Tiến đáp:- dạ, hai ngày nữa.- Cai tổng Ba mượn tiếng trống tiếng kèn của gánh

hát bội để chọc tức tao. Làm sao tao nhịn được.Hùng và Cứ - hai tên võ sĩ thân tín - đã đến ngụ tại

nhà ông hội đồng từ bốn ngày rày. Chúng nó vừa thắng mấy độ võ đài ở hội chợ Phước Thiện, ngoài Rạch Giá. Hùng và Cứ tỏ vẻ nóng nảy:

- Ông hội đồng cho phép chúng tôi giết cai tổng Ba là xong...

- Thủng thỉnh đã...- Trong lúc chờ đợi, tụi tôi đốt cháy đình làng hoặc

là tìm ông bầu gánh hát bội, hăm dọa.- Đừng làm vậy. Thần thánh quở phạt. Phải trị cho

tận nọc. Cai tổng Ba giỏi lắm. Nó dám nhảy từ trên lầu xuống đất. Nhà của nó phòng thủ kiên cố, hàng trăm cái ve chai, đầy nước mắm, quăng xuống đất thì tụi bây phải biết. Hơn nữa nó biết mấy thế võ “Song long thủ châu” để móc mắt. Và cái thế... đá tróc gốc cây dừa gọi là...

Thằng Hùng nói nhanh:- Hơi đâu mà sợ mấy chữ nho đó. Họ bịa thế này,

thế kia. Thí dụ như “Phong xuy trịch liễu” gió thổi làm cho cây liễu nghiêng. Hoặc “Lưỡng xà tranh liễu” hai chân người ví như hai con rắn giành gốc liễu - liễu là... cây dừa. Hoặc cai tổng Ba nói dóc là thế võ “Nhứt tiên quá hải”. Xưa kia, tám ông tiên cỡi trên khúc gậy trầm hương, ngao du miền biển phía đông. Giờ đây, cai tổng Ba cỡi trên gốc dừa, khi gốc ấy ngã ầm xuống sông.

sơnnam


32

Vậy thôi...Hội đồng Hai cau mày:- Hùng, Cứ ơi! Tao còn nóng ruột hơn tụi bây nữa.

Tóm lại, mình không thể giết cai tổng Ba lúc ban đêm. Nha trảo của nó quá đông, nhà của nó phòng thủ chắc chắn, mình khó bề phá cửa xông vào. Nếu vào được cũng chẳng làm gì ra trò trống. Rủi mấy em bị bắt rồi thì uổng mạng quá. Bây giờ chỉ còn cách này: giết nó giữa ban ngày.

Thằng Cứ đáp:- Hổm rày, con tới đó vài lần, cai tổng Ba ngồi dưới

cầu mát, sát mé sông lim dim hút thuốc.Hùng và Cứ nhìn nhau. Ăn cơm chúa thì phải múa

tối ngày. Hai đứa nó gọi thằng Tiến:- Mày lại nhà cai tổng Ba, dọ thám cho kỹ. Mình

không cần dùng kế “điệu hổ ly sơn” mà nó đã mắc kế rồi.

Mười phút sau, thằng Tiến chạy về cho biết:- Cai tổng Ba đang ngồi dưới cầu mát đọc nhựt trình.Thằng Hùng nói:- Nó có mang vũ khí gì không?- dạ không.- Sao mày biết? Bộ mày rờ vô mình nó hả? Mấy tay

võ nghệ cao cường thường giấu dao trong mình.Thằng Tiến đáp:- dạ, hai bữa rày, cai tổng Ba mặc cái xà rông ở trần

trùi trụi. Thứ xà rông của người Miên.Hùng và Cứ đứng dậy, tát tai thằng Tiến:- Vậy mà mày không cho tụi tao biết.

33

Rồi day qua ông hội đồng Hai:- Chừng năm phút nữa, cai tổng Ba phải chết. Thằng

cha đó chưa biết mặt tụi con lần nào.- Sao? Hai em nói giỡn hả? Nó đá giỏi lắm. Hai

em đánh nó giữa ban ngày, nơi trống trải... khó bề có kết quả.

- Ông đưa cho thằng Tiến một cái bao là đủ...

* * *

Cai tổng Ba mặc xà rông ngồi trên cầu mát, đọc báo Lục tỉnh tân văn.

Từ xa, thằng Tiến bước lại:- Thưa ông, ông chủ tôi dạy tôi đem cái thư này.Cai tổng Ba trợn mắt:- Thư từ gì đó? Đưa đây.Ông cai cúi mặt, xé phong thư. Một chiếc xuồng bơi

đến gần cầu mát. Từ dưới xuồng, thằng Hùng thằng Cứ nhảy lên, hươi đao.

Trễ quá rồi!Cai tổng Ba giựt mình, thối lui. Nhưng sau lưng ông

ta là khoảng trống, lui thêm bước nữa là té xuống sông. Chạy trở về sân chăng? Một đứa lạ mặt đã chận đường. Ông sực nhớ đến sở trường của mình. Cái thế đá - ngọn đá ngàn cân mà ngày trước ông ta quật tróc gốc dừa.

Ông toan hươi chân. Nhưng cái xà rông quá chật, bó hai chân lại. Giống như mấy cô đầm mặc cái “củng”. Cái xà rông bằng tơ quá chắc. Tuột ra để chết lõa lồ chăng? Thiên hạ cười chết. Nhảy xuống sông chăng?

sơnnam


34

Hơi trễ. Hai đứa sát nhân này sẽ nhảy theo, đâm chết dưới sông. dòng máu “yên hùng” sôi lên bừng bừng. Cai tổng Ba nói:

- Tụi bây muốn giết tao hả? Tao sẵn sàng đưa ngực cho tụi bây đâm. Tao đâu phải là đứa tiểu nhân. Thà đổ máu trên cầu mát này còn hơn sống lõa lồ thân thể hoặc loi ngoi dưới nước. Giết tao đi!

Hùng và Cứ nhìn nhau. Rõ ràng cai tổng Ba là kẻ đáng sống. Chúng nó từ từ xuống xuồng, bơi về. Thằng Tiến co chân chạy tuốt.

Từ đó về sau, suy nghĩ sao không biết, hội đồng Hai và cai tổng Ba chẳng còn khiêu khích nhau nữa, tuy họ tránh gặp mặt nhau.

35

mùa “Len” Trâu


sơnnam


36

37

NướC TRÀN Bờ SÔNG HậU CHẢY QUa. Nước trên trời tuôn xuống. Gió biển triền miên thổi lộng về. Từ sáng tới chiều, mặt trời biến dạng sau lớp mưa: ánh nắng pha loãng đều đều không làm chóa mắt kẻ ưu tư đang ngồi hút thuốc mà ngắm mấy lượn sóng chạy dài tiếp lưng trời. Núi Ba Thê bên này, núi Cấm trước mặt, hòn Sóc, hòn Đất bên kia bình thường xem hùng vĩ, thơ mộng thì nay trở thành lè tè, bé bỏng trong cảnh bao la trời nước.

Chú Tư Đinh lại vấn điếu thuốc thứ nhì, mỉm cười khi thấy từ chân trời một cơn mưa to hơn sắp kéo đến:

- Ừ! Mưa hoài đi. Ông trời năm nay biết điệu, thuận mùa, thuận tiết...

Thím Tư như phản đối ý chồng:

sơnnam


38

- Mưa vài đám nữa thì có môn leo lên nóc nhà mà ở. Ba cái lu, cái hũ trôi lểnh nghểnh trong nhà rồi, ba nó chưa hay sao? Gạo hết, tiền hết.

- Mình đừng trách trời. Hồi nào tới giờ, trời cứ vậy hoài, hết mùa hạn thì phải tới mùa mưa lụt chớ.

Chú Tư muốn giải nghĩa sự lạc quan của mình dài dòng hơn để thím Tư nghe. “Đàn bà giỏi tài chú ý lặt vặt chuyện bếp núc. Nhìn ra đồng thì họ chỉ thấy những chuyện trên mặt nước, hơi đâu mà cãi”. Nghĩ vậy, chú im lặng, vấn thêm điếu thuốc nữa. Giờ này, dưới đáy nước, sát mặt ruộng, mớ đất cày mềm nhũn, trở mình dậy men thành bùn non, mớm hơi sức cho rễ lúa trắng phau. Gió thổi mạnh, trôi nhà trôi cửa nhưng lúa còn gan lì đứng chịu. Cứ qua ngày đêm, nước ngập lên một tấc; thân lúa đuối sức cố nằm dài trên mặt nước vừa hấp hối ngột thở là nhánh non nứt ra trong nháy mắt để chào đón cuộc sống.

Sau hè nhà, nước dậy đùng đùng, sóng gợn từng lượn lớn, vỗ lát chát vào vách. Chú Tư bước nhè nhẹ trên sàn tay vịn mái nhà, tay che mắt rồi cau mày: thằng Nhi đứa con trai của chú đang cưỡi trâu về.

Đôi trâu bước lên nền chuồng trâu lúc trước, tuy đã đắp cao thêm gần một thước vậy mà nước leo lên lé đé.

Chú Tư chờ thằng Nhì vào nhà. Nó cổi cái áo ướt mem quăng trên sàn:

- Xung quanh đây hết cỏ rồi. Làm sao bây giờ hả ba? Trâu đói nữa, con mắt nó đổ ghèn hoài.

Chú nói: - Bên giồng cát Sóc Xoài... Mày có qua tới đó

39

không? - Có. Mà hết cỏ rồi. Mấy lõm cỏ sau chùa không

đủ cho trâu bò ở đó ăn, đâu có dư tới mình. Trâu mình ốm nhiều. Từ đây tới nước giựt còn trên ba tháng nữa, làm sao chịu nổi?

- Hồi đầu mùa, tao biểu giao trâu cho họ len đi miệt khác kiếm cỏ. Má mày ngăn cản. Bây giờ tới nước này rồi...

Thím Tư trầm ngâm suy nghĩ, nhìn đôi trâu đã mỏng sức, be sườn lòi ra rõ rệt từng hàng như vòng cung. Để ở nhà, trâu chết đói; giao cho thiên hạ len đi thì làm sao bảo đảm được? Trâu của trăm chủ khác nhau gom lại chung một bầy, tha hồ lấn hiếp, chém lộn; bầy trâu gần bốn trăm con mà chỉ có năm sáu người chăn giữ.

Đường dài thăm thẳm, lội nước băng rừng, rủi khi bịnh hoạn thì trâu đành bỏ mạng nơi xứ lạ quê người. Thật là tấn thối lưỡng nan! Đôi trâu nhà đứng khúm núm đó, trên nền chuồng, như hai pho tượng đồng đen dựng lên mặt nước. Thím nói:

- Ba nó tính sao thì tính. Tôi rối trí quá rồi. Chú Tư chép miệng: - Không nên cãi mạng trời. Muốn cãi cũng không

được. Không lẽ họ giết trâu mình? Trăm con, chết chừng đôi ba con là nhiều. Muốn vững bụng hơn, mình cho thằng Nhi theo coi chừng.

Thằng Nhi há miệng ngạc nhiên không dè mùa nước năm nay nó lại được đi du lịch bất ngờ như vầy. Chú Tư hỏi:

sơnnam


40

- Muốn đi không mậy? Chặng đầu, họ mới len trâu tới chân núi Ba Thê, mình đuổi theo nhập bầy còn kịp, đây qua đó chừng nửa ngày đường. Lấy cái nóp mới của tao mà đem theo. dọc đường muỗi mòng, mưa gió nhớ đi sát hai con trâu của mình, đừng ham chơi lêu lổng. Nói với tằn khạo (1)rằng mình cũng chịu đóng cho y mười giạ lúa tiền công len trâu, mùa này.

* * *

Mưa cứ mưa trút xuống. Gió cứ dậy sóng lên. Từ lúc thằng Nhi dẫn trâu đi, nhà cửa lần lần trở nên vắng lạnh. Thím Tư cằn nhằn:

- Giao sanh mạng hai con trâu cho họ, ba nó chưa vừa bụng sao? Lại còn bày đặt cho thằng Nhi đi theo! Rủi bề gì...

Chú Tư nói: - Má nó khéo lo thì thôi! Trâu hễ tới số thì dẫu cầm

ở nhà nó cũng không sống. Tôi buồn lắm. Trâu giúp mình tạo ra hột lúa; bù lại, mình không kiếm đủ cỏ cho nó ăn no. Như vậy là mình bất nhân. Còn thằng Nhi... dịp này để nó học nghề với người ta.

Thím Tư hơi giận: - Nghề gì? Nghề chăn trâu mà cũng học nữa à? Tôi

không ham cái nghề đó. - Má nó nói giỡn sao chớ! Chăn trâu còn khó hơn

điều binh khiển tướng. Đời xưa, nhiều người nhờ lúc nhỏ

1. Tằn khạo: Đầu nậu, cai thầu.

41

chăn trâu mà tới lớn được làm vua. Con nít chăn trâu ca hát nghe bậy bạ nhưng nhiều khi linh nghiệm như sấm truyền, đoán đúng những chuyện quốc sự. Tôi nhớ coi... Trong truyện Phong Thần gì đó có nhắc cái tích ông Nịnh Thích ngồi trên lưng trâu, gõ sừng mà hát công kích vua đời... Liệt Quốc Đông Châu! Vua giựt mình, mời ông Nịnh Thích về làm quân sư. Nghe đâu lúc về hưu, ông Nịnh Thích lại cỡi trâu mà du sơn ngoạn thủy. Ngư, tiều, canh, mục bốn điều quan trọng mà.

Thím Tư vẫn chưa nguôi cơn buồn: - Ba nó nói chuyện đời xưa. Chăn trâu theo kiểu ở

xứ mình có khác, tối ngày đeo đuôi trâu lặn hụp dưới nước, ăn không no, ngủ không yên...

- Nhưng mà học khôn nhiều chuyện. Mà nó hồi nào tới giờ chưa từng tới núi Ba Thê, vậy mà bây giờ thằng Nhi nó rành đó! Cảnh núi non thanh lịch, trâu ăn cỏ ngẩng đầu coi mây bay lui tới; ngứa lưng thì trâu cọ mình vô cột của đền vua chúa mà gãi sồn sột. Má nó biết không? Ở núi Ba Thê, trâu len ăn cỏ trên đền vua đời xưa... Vua chúa mất hết, trâu đời đời kiếp kiếp còn đứng dửng dưng trên mặt đất này hoài!

Thím Tư bực bội: - Đói, không đủ cỏ ăn mà cũng sang trọng. Thôi ông

ơi! Đừng nói nữa. - Hết cỏ thì qua chỗ khác, má nó đừng lo. Từ Ba

Thê cả bầy trâu len qua miệt Bảy Núi. oai vệ lắm kìa! Voi đi một lần đôi ba chục con là cùng, cọp đi hai ba con là nhiều; cảnh đó ở miệt rừng ai cũng thấy. Đằng này, trâu lội nước năm ba trăm con, đen đầu, đặc nước.

sơnnam


42

Kiếm bạc trăm dễ chứ muốn thấy được cảnh đó không phải dễ, giống như hồi thiên hạ sơ khai, càn khôn hỗn độn... Mấy ông thầy chùa, bà vãi ẩn mình trong cốc trên núi, chán cảnh trần tục vậy mà họ còn bước ra ngóng mắt theo bầy trâu len dữ dội...

Càng nhắc tới, chú Tư càng thích chí, thím Tư trái lại ngồi buồn xo, không tin nơi lời chồng, cho rằng đó là kiểu an ủi gượng của kẻ túng cùng. Chú Tư lại vấn thuốc, hỏi vợ:

- Má nó ngủ hay thức? Nãy giờ có nghe không? Sao không ừ hử gì ráo, hay là ngủ rồi...

- Tôi nằm đây nghe mà. Nghe bằng lỗ tai chớ nghe bằng miệng sao mà ừ hử từng chập?

- Má nó nghe à? Tôi nói tới khúc nào rồi? - Tới lúc trâu từ Ba Thê lội qua Bảy Núi! Chú Tư lại nói tiếp: - Ở Bảy Núi thanh khiết hơn ở Ba Thê. Trâu ăn toàn

cỏ lạ hoa thơm; lắm thứ cỏ phảng phất mùi gì giống như vị thuốc bắc. Ban đêm, muỗi mòng cũng ít, tiếng chuông chùa, tiếng tụng kinh gõ mõ thì nhiều... Mặc dầu ăn cỏ ở dưới chân núi, trâu cũng được phong làm chúa sơn lâm. Cọp beo trên núi quỳ xuống mà đầu hàng chớ không dám xáp lại.

Bên kia nhà sàn, thím Tư bắt đầu thở nhẹ rồi ngáy pho pho. Chú Tư mỉm cười, không chút hờn giận. “Vợ mình chán không thèm nghe nữa vì nãy giờ mình toàn nói những chuyện vui tươi, sung sướng, giấu giếm những nỗi cực nhọc trong nghề chăn trâu. Nhưng cần gì? Cốt ý là mình nhắc lại cuộc đời len trâu của mình hồi thuở

43

còn nhỏ cho riêng mình nghe mà thôi”. Chú lại vấn thuốc hút. Bên ngoài trời vẫn mưa, sóng nước vẫn chạy ùa tới đập vào vách nhà. Khói thuốc phun mờ mờ, bay thoảng lên cao. Chân trời lại hiện ra, lúa nằm dài xanh rờn, nhấp nhô trên ngọn sóng. Và... đằng xa kia là Bảy Núi, nơi mà giờ này thằng Nhi và hai con trâu của chú đang tung hoành, sắp lội nước hằng mươi cây số để vượt ra mé biển đến vùng rừng tràm miệt Linh Quỳnh.

Rừng tràm xanh đậm, rọi xuống mặt nước đỏ ngầu, rung rinh. Nhứt là về đêm khi trăng chiếu, đom đóm bay về đậu khắp nhánh tràm như họp chợ phiên! Hồi thuở nhỏ, chú đến đó nhiều lần. Cảnh ấy bây giờ thay đổi vì nhà nước đào thêm con kinh Xáng Rạch Giá - Hà Tiên và đắp xong con lộ đá. Trâu vượt qua lộ xe hoặc ngủ tạm trên lộ cho tới sáng. Lội dưới nước lâu ngày, móng trâu trở nên mềm, đứng trên đá, trâu đau chân. Chú Tư bỗng hình dung trước mặt một cảnh tượng oai hùng, khi mặt trời vừa ló dạng, đàn trâu phải rút vào rừng tìm nơi ăn nằm. Nhà nước đắp lộ xe nào phải để trâu đứng, phá hoại... Trâu chạy ầm ầm. Không mấy chốc, tràm gãy rôm rốp ngã liệt xuống, lõm rừng trở thành một cái đầm rộng lớn. Người len trâu tạm nghỉ ngơi vài ngày. Mấy “tay rìu” đốn củi gần đó tụ họp lại làm quen, đánh bài cào, uống rượu, đốt lửa lên bàn chuyện tiếu lâm. Lắm khi họ sắp đặt công việc đi ăn cướp, ăn cướp kẻ khác và ăn cướp lẫn nhau. Mấy tay len trâu giựt tiền của tay rìu; mấy tay rìu xúm nhau giựt trâu của mấy tay len. Rừng lại đẫm máu... Trong cuộc xô xát dao búa đó, sanh mạng con người như con kiến, hà huống chi đứa trẻ bé bỏng như thằng Nhi, con trai của chú!

sơnnam


44

Chú Tư giật mình, e ngại. Trong giấc mơ, có lẽ thím Tư không tưởng tượng

được tới cảnh chém giết rùng rợn đó. Thím nói lảm nhảm rồi lại trở mình, ngáy khò khò.

* * *

Tháng Mười, nước giựt xuống. Đến cuối tháng, mặt ruộng lộ ra, cỏ non nhú mọc xanh tươi đến tận chân trời. Mưa dứt sớm. Núi non lại trở nên hùng vĩ. Suốt mùa, lúa nương theo nước mà vươn lên đến bốn năm thước; bây giờ lúa nằm rạp xuống đất, chồng chất cao ngùn ngụt. Cái sàn nhà của chú Tư cũng hạ xuống. Cuộc sống trở lại bình thường.

Đêm ấy, quá canh ba, có tiếng kêu vang dội: - Ba ơi ba! Má ơi má! Trâu mình nè... Chú Tư, thím Tư mừng quýnh, tốc mùng chạy ra:

thằng Nhi về đó, coi bộ dị hợm hơn mọi ngày, mang trên vai một đống gì cao nghệu. Chú Tư xanh mặt. Nó thảy đóng ấy xuống đất:

- Đ.m chết hết một con. Đem cặp sừng bộ da của nó về nè! Nặng gần chết. Đ.m không lẽ bỏ luôn.

Thím Tư mếu máo, mừng vì gặp được con, buồn vì mất hết phân nửa gia sản:

- Mô Phật. Mạnh giỏi hả con? Trời ơi! Con đi theo coi chừng mà làm sao nó chết? dọc đường con có đau ốm không... Con, con...

Chú Tư im lặng, buồn buồn. Mừng con, tiếc của là một lẽ. Nhưng còn lẽ khác đáng lo ngại hơn... Hồi nào tới giờ, thằng Nhi ăn nói đàng hoàng mà chuyến về

45

này, trong câu nói hồi nãy, nó pha vô hai lần chửi thề mà nó không hay.

Thím Tư nhìn cặp sừng và bộ da trâu mà rơi nước mắt:

- Thôi! Lần này lần chót. Năm tới bán con trâu còn lại, không làm ruộng nữa. Đất nước gì kỳ cục quá, cái xứ này...

Chú Tư nghiêm mặt: - Nói bậy nữa đi. Đất của mình, nước của mình mà

bà dám nguyền rủa hả? Hồi nào cúng vái, bà nói phục ông bà đất nước lắm mà...

Thím Tư đi ra sân lo đốt lửa để un trâu. Chú Tư cũng đến vuốt ve con trâu còn lại rồi trở vô thấy thằng Nhi đang chụp gói thuốc rê trên bàn; nó mở ra, xé giấy vấn hút phì phà một cách tự nhiên, ngon lành.

- Ghiền rồi hả mậy? Chú hỏi. - Hai ba bữa rày, hút có mấy điếu. Ở rừng, họ hút

kịch liệt lắm kìa... ba. Chú Tư đem chai rượu đế ra, rót vào chén. Chú thấy

thằng Nhi hít mũi lia lịa. - Nhậu thì nhậu một chút cho ấm đi! Cỡ này mày

sanh nhiều tật lạ. Rồi chú day ra sân mỉm cười: - Bà nó ơi! Coi thằng con của bà nè! Nó giống hệt

tôi hồi nhỏ quá chừng. Thím Tư chạy vào, không hiểu rõ đầu đuôi. Thím

lau nước mắt rồi nấu cơm cho thằng Nhi ăn, dọn mùng cho nó ngủ... Chú Tư mãi thức tới khuya, thỉnh thoảng hé mùng dòm thằng Nhi. Mùng rộng rãi nhưng nó vẫn

sơnnam


46

co rút như hồi nằm trong nóp chật hẹp. Tay và bụng của nó xâm đầy những chữ nho, chữ quốc ngữ. Không cần đọc kỹ, chú đoán đó là “ngũ hồ tứ hải giai huynh đệ” hoặc “ái tình vạn tuế” mà một tay hảo hớn nào đã xâm cho nó.

- Mình không lỗ lã gì đâu! Chú Tư lẩm bẩm một mình.

Chuyến đi len trâu này, đứa con của chú nhiễm nhiều tật xấu nhưng nó khôn lớn hơn, nghe thấy được nhiều việc mà ở nhà chú không nghe thấy. Chú ra sân. dưới ánh trăng suông, con trâu Pháo bước tung tăng, nhịp móng xuống lớp phù sa mát rượi, đứng trên mặt đất hôm nay mà sao hơi khác lạ hơn mặt đất hôm nao, cũng ở chốn này. Nó hinh hỉnh lỗ mũi như cố phân biệt mùi thơm của cỏ núi hoa rừng với mùi thơm của mùi lúa sạ đang độ chín.

47

ngàY mưa ĐẦu mùa

minh họa: Đặng Văn Long

sơnnam


48

49

VÀo NĂM 1946, TÔI Đã TỪNG SốNG NHỮNG ngày vui sướng ở làng Đông Yên. Lúc bấy giờ nước ta đang trong vòng “máu lửa”, nhưng xóm Đông Yên vẫn yên như bàn thạch. dân chúng tha hồ tới lui ăn nhậu: phong trào này phát triển mạnh vì hễ nuôi được con gà, bắt được con cá là họ đem ra ngoài đồn Thứ Ba mà bán, chuyến về cứ mua rượu “ắp xanh”, “rượu rôm”. Mấy toán quân kháng chiến và đoàn Thanh Niên Tiền Phong hầu như tan rả hoặc rút lui vào rừng, cách làng Đông Yên hàng chục cây số. Bọn giặc Pháp đóng trong đồn, xây phòng tuyến nhưng ngán đi phiêu lưu vào vùng đất lạ, tuy có bản đồ trong tay.

Thức đêm, đờn ca vọng cổ, say mèm... những thú vui lẩn quẩn ấy không còn quyến rũ được ai. Con người đâu phải là cái máy, lương tri còn đó, sáng chói từng chập,

sơnnam


50

thúc giục khách ăn nhậu nên nhớ tới Tổ quốc. Nhưng hỡi ơi, lương tri, tinh thần ấy nếu ví như mặt trời luôn luôn ngự trị thì dục vọng “tham sanh úy tử” của con người lại là đám mây mù khi trời chuyển mưa. “Và bây giờ là mùa mưa”, tôi tự an ủi.

Mình hèn nhát cũng như tất cả già trẻ lớn bé trong làng Đông Yên đều hèn nhát. Hỏi cả làng, ai gan góc hơn ai! Mà dám khinh khi ai?

Bọn chúng tôi đang ngồi nói chuyện tiếu lâm chợt nghe tiếng động cơ. Lẽ dĩ nhiên là tiếng tàu nhỏ chạy êm ru làm sao lầm lẫn được tàu lớn của giặc Pháp từ Rạch Giá chạy vào đồn Thứ Ba. Để làm gì? Chúng tôi không cần biết. Bỗng nhiên một người trong bọn nói:

- Coi chừng. Đông lắm. Tụi nó vô.Tôi trả lời:- Mùa này mưa nhiều, nước ngập đầy đồng ruộng.

Tiếng động cơ dội xuống nước, nghe to và lạ lùng so với khi mùa nắng. anh em đừng sợ.

Một giọng nói tỏ ý tán thành:- Đúng vậy. Chẳng lẽ bọn Tây mang hàng ngàn binh

hùng tướng mạnh, gom góp hải, lục, không quân của nước... Lang Sa để đánh một trận sanh tử với đám dân ăn nhậu của xóm Đông Yên nầy? Thôi thì mình đờn ca vọng cổ. Tây sợ bọn mình, tại sao mình lại sợ Tây?

Cả bọn vỗ tay rôm rốp. Tiếng ca vọng cổ bắt đầu. anh tài tử nọ hớp miếng rượu, gỡ con khô cá sặc nướng, vừa nhai vừa nghĩ ngợi. Khi câu rao đờn ghi-ta vừa dứt, nhạc sĩ gõ vào thùng đàn một tiếng “cốp” thì anh tài tử cũng vừa nuốt xong miếng cá khô.

51

anh ta ca một câu khá dài, đại khái nói về tâm sự bi hùng của tráng sĩ Kinh Kha, lúc từ giã Cao Tiệm Ly, sửa soạn qua sông dịch để chặt đầu Tần Thủy Hoàng.

Trong cử tọa, có anh chàng bỗng quay mặt nói to:- Coi chừng!- Cái gì vậy? Tây vô bao vây chữ o hả? anh nọ đáp:- Ông già nào chạy hơ hải về phía nhà nầy? Coi bộ

gấp lắm.Cả bọn yên lặng, đến ngưỡng cửa đứng lấp ló để

quan sát... quân thù. Tôi cười to:- Ông Tư Lịch. Ổng tới đây một mình. Tại sao mình

lại sợ sệt? Nếu Tây kéo binh vô thì mình đã nghe tiếng súng rồi! anh em mình nên nhớ: cách căn nhà nầy chừng trăm thước là rừng hoang. Rừng hoang chạy dài tới mé biển, dọc theo mé biển mình có thể chạy xuống mũi Cà Mau hoặc ngược lên, đến biên giới Cao Miên. Qua nước Xiêm, bọn mình còn rộng đường chạy trốn.

Có người nói:- Ông Tư Lịch! Coi chừng ổng làm “dọ thám” cho

Tây. Ổng tới trước, Tây kéo binh theo sau.Tôi quan sát bốn phía nhà rồi nói:- Bà con đừng nói bậy bạ. Ông Tư Lịch đâu chực

làm “Việt gian” cho Tây. Cha của ông vào tù ra khám mấy lần hồi Tây cai trị lớp trước.

Cả bọn cúi đầu. Ông Tư Lịch là người giàu có nhưng không bao giờ chịu xu nịnh. Năm xưa quan chủ quận, quan phó tham biện Pháp đến làng Đông Yên thăm

sơnnam


52

viếng các thân hào. Nghe đâu ông phó tham biện nài nỉ, mời làm đại hương cả, ông Tư cương quyết từ chối, cũng như ông đã xem việc ban “huy chương Canh nông” cho ổng, hồi ba năm trước, là điều sỉ nhục lớn. Giờ phút này ông Tư Lịch còn một đứa con gái theo chồng, biệt tích. Nghe đâu chồng cô ta làm chức lớn bên phe kháng chiến. Ngoài ra, người “sui gia” của ông Tư Lịch hiện là công chức hồi hưu, tại Sài Gòn.

Từ xa ông Tư nói to:- Mấy cháu ơi, Tây vô! Nên chạy về phía mé biển,

kẻo thiên hạ hồ nghi dân mình theo Tây mà xấu hổ!Rõ ràng giọng nói của người yêu nước. Nghe ông

nói, chúng tôi hoàn toàn tin tưởng vì nhà ông ở cách đồn giặc chừng ngàn rưỡi thước. Vài anh bạn xuống bến, tìm chiếc xuồng để di chuyển cho nhanh chóng. Bấy giờ với tinh thần tôn trọng người lớn tuổi, tôi quát to:

- Nhường chiếc xuồng cho ông Tư. Mình đi bộ cũng dư sức ăn thua với Tây.

Một người nói:- Chơi khôn hả? anh xuống xuồng với ông Tư để

chạy cho lẹ, bỏ tụi nầy chết bờ, chết bụi. Mạng của ai cũng quí như ai. Xứ nầy không thằng cha nào làm cha thằng nào hết!

Đó là Hai Cọp, chuyên nghề đốn củi lậu. anh ta vừa uống rượu quá chén. Hơn nữa, hồi năm ngoái anh ta thiếu điều ở tù về tội tình nghi ăn trộm chiếc ghe lường của ông Tư Lịch. Tôi giận quá chừng. Trong trường hợp nầy, Hai Cọp đã ăn nói hồ đồ, bộc lộ bản chất ưa thù

53

vặt. Để đánh tan sự ngờ vực cho rằng tôi với ông Tư Lịch là kẻ chơi khôn hơn thiên hạ, tôi nói:

- anh Hai Cọp bơi thuyền đưa ông Tư ra phía vàm biển, ông già rồi. Còn tôi, xung phong ở lại.

Hai Cọp nói:- Thiệt vậy hả? Chán quá!Nói xong anh ta xuống xuồng. Ông Tư Lịch ngồi

giữa. Bọn người còn sót lại đứng lóng nhóng rồi rảo bước, khuất dần trong đám rừng tràm thưa thớt. Phía đồn Thứ Ba, tiếng động cơ im bặt. Vài tiếng súng nổ giòn. Trời chuyển mưa. Tôi ngồi núp bên gốc cây, chờ mãi, không thấy gì ráo. Mấy gia đình ở gần đồn điền “tản cư ngược” ra chợ, sát đồn để giữ lấy mạng sống, để thanh minh “bằng xương, bằng thịt” rằng họ chẳng bao giờ cầm súng cho đối phương.

Mặc nhiên, tôi trở thành đối phương của giặc Pháp. Tôi đứng dậy, chống nạnh, ưỡn ngực. Khung cảnh buồn bã làm sao! dường như chỉ có mình tôi đứng đội trời, đạp đất. Hồi lâu, máy tàu rền lên phía đồn Thứ Ba. Sau rặng tre, chỉ thị của xóm nhà sát đồn, mây đen giăng ngùn ngụt, thiếu lửa, thiếu khói vì mưa rơi lác đác. Vì ngán nỗi cô đơn tôi cắm đầu chạy nhanh ra phía ven biển.

Việc tản cư trở thành một bài thơ êm ái, nhẹ nhàng như ca dao.

Ngoài ven biển, còn đôi ba căn chòi của bọn người Cà Mau dựng sẵn từ hồi Tết Nguyên đán. Họ về xứ sau mùa đánh lưới.

sơnnam


54

Tết năm sau, có lẽ họ sẽ trở lại.Khi tôi xuất hiện, cả bọn reo mừng, hỏi han tình

hình địch, tôi đáp:- Nó rút lui rồi!Hai Cọp nói:- Thiệt vậy hả?- Nếu nó tấn công thì mình đã nghe tiếng súng. À,

ông Tư Lịch đâu rồi?Hai Cọp bĩu môi:- Ổng nằm trong chòi, đòi uống trà, đòi ăn cơm.

Chán quá. anh có thương ổng thì vô chòi săn sóc cho trọn đạo. Ông với tôi “sung khắc”.

- anh Hai à! Chuyện xưa, hồi thời Tây cai trị, anh nên bỏ qua, ổng già mau lạnh, mau đói.

Hai Cọp vẫn thắc mắc:- Thì tụi này nấu cơm, kiếm vài con cá mà nướng.

Ngặt ổng đòi ăn cua biển, đòi uống nước nóng.- Ngàn năm một thủa, anh kiếm giùm một con cua,

thứ thiệt lớn cho ổng tạm buổi trưa nay rồi ổng về nhà. Còn tôi thì vô chòi nấu nước cho ổng uống. Mỗi người ráng một chút. Bộ mình nuôi ổng, hầu hạ ổng suốt năm, suốt tháng sao mà sợ?

Hai Cọp cằn nhằn:- Khó nói lắm. Thôi! Tôi cũng nghe lời anh.Để an ủi bực “đàn anh kẻ cả” trong làng Đông Yên,

tôi vội vã vào chòi. Ông Tư Lịch nằm trên manh chiếu mà bọn đánh lưới bỏ từ lâu. Lần đầu tiên, tôi được hân hạnh ngồi chung một chiếu rách, ẩm ướt bên cạnh ông.

55

Trán ông cao, mái tóc bạc hoa râm, lưỡng quyền nhô lên nhưng đôi má không hóp. Có lẽ nhờ hàm răng ông chưa rụng chiếc nào.

Tôi nói:- Thưa ông...Ông vụt ngồi dậy:- Còn động không?- dạ “động” là sao?- Là “động đậy”, mất an ninh, cháu khờ quá! Bác

muốn hỏi: Tụi nó đi về hết chưa?- dạ, tụi nó ở đâu? Cháu đứng rình hoài mà không

gặp thằng Tây nào.Tôi đánh cái quẹt máy, nhúm lửa. Mớ nhánh cây vừa

khô nổ lách tách, bốc khói. Trong chòi và xung quanh chòi, tuyệt nhiên chẳng thấy mạng nào khác, trừ tôi và trừ ông Tư Lịch.

Ông Tư thở dài:- Tụi nó chạy tứ tán hết rồi. Bác cháu mình tạm sống

cho hết chiều nay rồi về xóm. Hồi nãy, bác khuyên bà con nên gom lại để canh gác cho có trật tự. Họ phản đối. Giờ phút này họ qua rạch Thứ Tư, Thứ Năm cho yên thân. Tệ quá! Nước chưa mất mà họ đã chạy quá xa.

- Thưa bác, chắc chiều nay hoặc tối nay họ trở về nhà.

- Cháu ơi! Cháu chưa hiểu. Họ thiếu tình thương máu mủ. Họ nói: “Mạng ai nấy lo, hồn ai nấy giữ. Thời loạn lạc khôn sống mống chết”. ích kỷ quá! Nếu dân mình mà ai cũng ích kỷ thì nước mất luôn. Lá lành đùm lá rách mới là thương nhau.

sơnnam


56

Trong cảnh túng thiếu làm sao tìm ra một cái nồi mà nấu nước! Tôi qua căn chòi bên cạnh. Các anh em bạn của tôi đã nấu cơm, ăn ráo trọi. Tôi rửa nồi trong vũng nước bên hè. May thay! Mùa mưa, tuy gần biển nhưng nước từ trong ngọn rạch chảy ra vẫn ngọt ngào. Nồi nước đã bắc lên bếp. Tôi bẻ từng nhánh củi tươi mà chụm. Ông Tư Lịch đến bếp lửa, đưa bàn tay ra mà hơ cho đỡ lạnh. Trên lưng bàn tay ông, mấy sợi gân nổi lên xanh dờn, phập phồng.

- Cháu lo cho bác châu đáo quá!Tôi nói:- Hồi xưa, bác làm quốc sự, vào tù ra khám mấy

lượt về tội chống thực dân Pháp. Quan phó Tham biện mời bác ra làm đại hương cả, bác từ chối. Cháu khâm phục lắm.

Thế là ông Tư Lịch vỗ vai tôi, nhìn tôi với đôi mắt trìu mến lạ thường. Ông kể lại, vào khoảng năm 1928, ông đã dự đám tang Phan Châu Trinh rồi tham gia biểu tình, bỏ học. dạo ấy, cụ Phan Bội Châu còn sống, gởi vào câu đối:

Thương hải vị điền, Tinh Vệ hàm thạch.Chung Kỳ ký một, Bá Nha đoạn huyền.Nghĩa là: Biển thẳm chưa lấp bằng, vì vậy nên chim

Tinh Vệ cứ tiếp tục phận sự ngậm đá lấp biển. Tuy Chung Tử Kỳ đã chết, ông Bá Nha chưa đành bứt sợi dây đờn “tri âm”. Đời còn nhiều bạn tốt, nhiều người đồng tâm, ta cứ khảy đờn mãi mãi...

Tôi yêu cầu ông Tư Lịch lặp lại câu đối ấy. Ông nói

57

qua chuyện khác: Vào khoảng đó, cụ Phan Bội Châu vào Nam viếng vùng Thất Sơn, Châu Đốc, ông Tư Lịch góp một số tiền là một đồng bạc, trị giá hơn một 100 đồng thời bây giờ. Đồng thời, ông Tư tìm nơi kín đáo cho cụ Phan tá túc. Từ giã cụ Phan Bội Châu, ông Tư Lịch đến Thất Sơn, gia nhập tổ chức Hội kín của ông Bảy do. Ông Bảy do về sau bị thực dân đem ra xử tại Tòa đại hình. Trước mặt người Pháp, ông Bảy do đã nói khẳng khái:

- Tôi là kẻ tu hành, ở đâu tu cũng được vậy thôi.Ý của ông Bảy do là xem thường cảnh sống tù đày.Nghe qua câu chuyện, tôi khâm phục lòng can đảm,

sự kiên nhẫn của các bực tiền bối. Trong phút giây, tôi cảm thấy mình trai trẻ mà quỳ lụy, chạy trốn trước áp bức của thực dân Pháp là hèn hạ. Tôi hỏi tiếp:

- Thưa bác, thời xưa, chống Pháp là điều nguy hiểm, không ai che chở. Nhiều người hoạt động bí mật đến vài chục năm sau mà chưa được nhắc nhở.

Ông Tư Lịch gật đầu:- Phải rồi. Năm đó, bác cùng với người bạn đồng

chí đi ngang qua điền của Tây lúc ban đêm. Bọn mật thám Pháp lùng bắt dữ dội, bác ẩn mặt. Chẳng dám ghé vào nhà đồng bào để xin tá túc. Trong khu vực đồn điền Tây cháu phải biết! Tụi nó canh phòng nghiêm ngặt lắm. Bác với người đồng chí cùng nhau xăn quần, lội ngoài ruộng giả như người giăng câu. dè đâu, chó sủa ầm lên. dân trong điền Tây tri hô đánh mõ:

- “Ăn trộm! Bắt nó”. Bác chạy hụt hơi, bằng không thì bỏ mạng. Tội nghiệp cho người đồng chí của bác.

sơnnam


58

anh đó tên là Trần Ngọc Kỳ làm thầy thuốc Bắc. Bọn Tây trong đồn điền bắt anh Trần Ngọc Kỳ mà trói rồi “đóng trăn”.

Tôi nổi giận, chửi bừa:- Tụi thực dân tàn ác thiệt.Ông Tư Lịch lắc đầu:- Nhưng tàn ác hơn Tây là... dân mình.- Sao bác nói lạ vậy?- dân chúng trong điền Tây xúm lại dùng gậy, dùng

hèo mà đập anh Trần Ngọc Kỳ, tố cáo anh đã khoét vách, bắt gà, bắt heo của họ. Họ nhận ra hình dáng của kẻ trộm... Vì vậy, anh Kỳ chịu 6 tháng tù. Cháu nghe chưa? 6 tháng tù không nặng cho lắm đối với tội làm quốc sự. Nhưng kẻ yêu nước mà bị đồng bào cáo oan, đánh đập... mới đau thương cho chớ!

Đôi mắt ông Tư Lịch dường như đẫm lệ. Bên ngoài, mưa dứt hột. Ngoài xa, sau rặng cây mắm, sóng biển vỗ ì ầm trên bãi bùn. Từ trong căn chòi bỏ hoang, tôi chỉ thấy ngọn cây oằn xuống rồi dựng lên. Trời xế chiều, mây kéo đến, vẽ muôn ngàn bức tranh vân cẩu dưới bầu trời thấp, quá chật hẹp. Uống xong chén nước, ông Tư Lịch đòi về nhà. Tôi sực nhớ con cua biển mà Hai Cọp hứa lúc nãy:

- Bác chờ thử. Hai Cọp đi bắt cua về, mình nướng ăn cho vui.

Đôi mắt ông Tư Lịch trợn tròn:- ai biểu nó bắt cua?- dạ, cháu biểu chớ ai.

59

Ông bĩu môi nói:- Thằng Hai Cọp là dân cờ bạc, tiểu nhơn. Năm đó,

nó bày mưu ăn cắp chiếc ghe của bác. Bác tha tội cho nó... Thôi bác cháu mình về.

Tôi xuống xuồng, cầm cây dầm bơi cho ông Tư ngồi. Ông cúi đầu, lẩm bẩm:

- Tệ quá! dân xóm Đông Yên này tệ quá. Gặp Tây là chạy bừa bãi, mạnh ai nấy lo.

Hồi lâu, xuồng đến xóm, ông Tư Lịch ra lịnh cho tôi ghé xuồng. Ông lên bờ mà nói:

- Có rảnh, cháu nên kiếm bác, bác có nhiều chuyện lớn, sắp cần dùng tới tài trí của cháu. Cháu ráng chờ vài hôm. Rồi đây, thiên hạ sẽ nói xấu bác.

Tôi cũng lên bờ. Ông Tư Lịch đi thẳng một hơi, không ngoảnh lại. Tôi phân vân. Ông rủ tôi làm “chuyện lớn” gì đây? Bỗng nhiên tôi nghe tiếng gọi to:

- Vô đây nhậu! Cha nội đi rồi hả? Đi thì cho cha nội đi tuốt! - Giọng nói của Hai Cọp làm tôi phiền anh quá chừng.

- Con cua biển đâu rồi? Hồi nãy tôi ngồi trong chòi, chờ con cua biển để nướng cho ông Tư Lịch ăn cơm. Ổng già yếu mà cực khổ.

Hai Cọp nói gắt:- anh biết ông ta tới đây làm gì không? Ổng nhát

như thỏ đế! Tây vô đồn Thứ Ba để đổi lính cũ, đem lính mới. Ông hoảng hồn, nói dối rằng Tây vô xóm, báo hại bọn mình bỏ lỡ buổi đờn ca. Già rồi mà ổng ăn nói ẩu. Tây vô xóm hồi nào đâu?

sơnnam


60

Tôi nói:- Thôi, bỏ qua chuyện cũ đi!- Bỏ qua sao được! Tôi đâu có thù nhơ oán chạ.

Hồi xưa, vợ tôi chuyển bụng đẻ, tôi đi rước mụ mà ổng không cho mượn chiếc xuồng. Phen này, tôi đoán không sai, ổng ra ngoài bót Cái, ổng theo Tây.

- Đừng vu cáo người già cả!Hai Cọp lẩm bẩm:- Để coi! Để coi...Hôm sau bọn lính Tây bắt đầu mở cuộc hành quân

thật sự. Trong toán lính ấy chẳng ai thấy mặt ông Tư Lịch. Ông đã ra ngoài chợ Rạch Giá? Nhưng chuyện làm cho dân chúng thắc mắc là cả xóm đều bị đốt, trừ ra gian nhà ngói của ông Tư Lịch.

Hai Cọp bèn gặp tôi mà phì cười:- Thấy chưa!Tôi nói khẽ:- Tụi Tây làm kế ly gián giỏi quá. anh hiểu lầm

ông Tư Lịch cũng như ông Tư Lịch hiểu lầm anh, cũng như Trần Ngọc Kỳ ngày xưa bị dân trong đồn điền Tây hiểu lầm.

Hai Cọp hỏi:- Cái gì mà... Trần Ngọc Kỳ? ai vậy? Xóm này đâu

có ai tên đó? Thay đổi hết rồi. Tôi thở dài:- Tôi nhắc chuyện đời xưa. Phải chi ông Tư Lịch chết

thuở đó thì hay biết bao nhiêu. Thôi, ổng đi thì ổng đi. Xóm mình, mình ở. Mình đờn ca vọng cổ, mình bắt vịt

61

luộc nhậu chơi hàng đêm cho đỡ khổ. Chờ xem. Đừng nóng nảy. Bỏ qua tất cả.

Hai Cọp cười to:- anh nói câu chót nghe hơi được! Tối nay, bạn bè

mình họp lại nhà bạn bè, nhậu hoài. Tụi Tây nó làm gì được bọn mình? Hà hà...

sơnnam


62

63

ngÔI mộ chÔn ĐỨng


sơnnam


64

65ĐêM Đã QUá KHUYa NHưNG BọN TRaI Tơ

gái lứa còn tụ họp quá đông đảo trước sân đình làng. Như thường lệ, cứ mỗi lần cúng đình, cầu an cho bá tánh thì mấy ông kỳ lão bày ra cuộc thi thai đố, hễ ai đáp trúng, ắt nổi danh như cồn. Lối xóm sẽ khen ngợi: Thằng Mít hoặc con Lựu... coi vậy mà thông minh, sáng dạ quá.

Cậu Hưng cũng thừa dịp ấy đến sân đình, hẹn hò với tình nhân là cô Lài. Cả hai đều thuộc vào hàng điền chủ có máu mặt. Lài yêu mến và kính trọng Hưng vì nhiều lẽ: Cậu ta đẹp trai, con trai duy nhất của ông hương cả Ban. Nếu ông hương cả qua đời, cậu nghiễm nhiên thừa hưởng tất cả gia tài, gần hai ngàn mẫu đất thượng hạng. Là con nhà giáo, Hưng và Lài chưa dám bộc lộ công khai tình cảm. Họ đứng gần nhau, đi dạo trong bóng đêm gần nhau, chỉ vậy thôi.

sơnnam


66

Trong khi đó, hàng chục đôi nam nữ rủ nhau ra khỏi sân đình thật xa, ngồi dựa vai nhau trên đồng khô, lẳng lặng đếm từng ngôi sao trên bầu trời trong vắt, mát lạnh.

Tuy hiểu rằng ngày cúng đình là dịp tạm thời phá bỏ luân lý phong kiến, Hưng và Lài cố ra vẻ đứng đắn hơn thiên hạ, nghĩa là rời bóng tối, đến nơi có đèn treo sáng sủa, có mõ, có phèng la.

Một ông kỳ lão, mặc áo dài, bịt khăn đóng ngồi chễm chệ trên cái đài cao, kế bên là cái bầu rượu. Ông chủ đài nầy vừa uống rượu, vừa cầm cái dùi nhỏ... chờ dịp chấm điểm. Một ông khác, đứng trên cái ghế thấp hơn, xướng theo điệu học trò lễ:

Cây khô mọc rễ trên đầu.Sông sâu không sợ, sợ cầu bắc ngang.

Xuất: vật dụng.Lài nói khẽ với Hưng:- Để em trả lời, em biết rồi... Đó là...Hưng lắc đầu:- Em đừng lên tiếng trước. Rủi nói trật, thiên hạ cười

chê. Chờ sau rốt, khi ai nấy đều ngơ ngẩn, em hãy trả lời. Thiên hạ chú ý tới em nhiều hơn.

Thủ đoạn ấy được Lài tán đồng. Cả hai đứng im. Bọn trai làng lên tiếng lao nhao. Hễ ai trả lời đúng được thưởng một trái bưởi, một chai nước xá xị.

Có kẻ nói to:- dạ thưa “Cây khô mọc rễ trên đầu...” là ngọn

đèn cầy!

67

Ông kỳ lão chủ đài liền cầm dùi, đánh mạnh vào cái mõ, nghe một tiếng “cốc”. Cử chỉ ấy có nghĩa là “thằng nầy ngu quá, đáng đánh nhẹ lên đầu nó”.

Cử tọa cười rộ lên. Một người khác nói nhanh:- Đó là... cái bánh lái ghe. Bánh lái ghe làm bằng

cây khô, có sợi rễ, tức là khúc cây mà thiên hạ vịn vào để bẻ lái.

Ông chủ đài đánh vào phèng la một dùi:- Beng!ai nấy im lặng, bàn tán thì thào. Lời giải đáp vừa rồi

đã gần đúng nhưng chưa thật đúng. Lài toan mở miệng, lên tiếng. Câu thai ấy, nàng đã nghe vài lần rồi. dịp tốt để nàng chứng tỏ sự thông minh của mình cho người yêu biết. Nhưng trễ quá rồi. Có thằng bé nói to:

- Cây khô mọc rễ trên đầu, sông sâu không sợ, sợ cầu bắc ngang. Xuất vật dụng... là cây cột buồm. Cây cột buồm có mấy sợi giây chằng ở trên đầu, hễ đụng cầu bắc ngang thì cột gãy.

Chiếc dùi gõ beng beng liên tiếp như chào mừng kẻ vừa đáp đúng. Thằng bé chen ra khỏi đám đông, đến gần đài, thọ lãnh một chai nước xá xị do ông kỳ lão tặng. Lài hơi tức giận. Chỉ vì Hưng cản ngăn mà nàng mất một cơ hội ra mắt với đa số dân làng. “Một miếng thịt làng bằng một sàng thịt chợ”. Nàng đã từng uống nước xá xị nhiều lần, nhưng đêm nay, ngoài chai nước ngọt ấy ra, còn vấn đề thể diện.

Như hiểu tâm trạng người yêu, Hưng nói:

sơnnam


68

- Em hãy chờ đợi. Còn nhiều dịp trổ tài. Lần lượt, mấy ông kỳ lão đưa ra câu thai khác gay go hơn.

Từ trên đài, ông kỳ lão xướng to:- Mẹ thằng cùi. Xuất mộc.Cử tọa nhốn nháo lên. Họ cho rằng ông kỳ lão nói

trật hay vì uống rượu quá nhiều mà quên lửng đoạn khởi đầu câu thai. Ông kỳ lão gõ vào cái mõ năm sáu tiếng “cốc cốc” rồi nói:

- Biết thì thưa thốt, không biết thì dựa cột mà nghe. Tôi còn tỉnh táo mà! Câu thai đố đó có ba chữ.

Có tiếng nói to:- Tụi tôi chịu thua. Đó là câu thai “ế tử” bí lối, nhờ

ông chủ đài dạy thêm.Nhưng Lài đã hăng hái, vọt miệng nói to:- Mẹ thằng cùi. Xuất mộc tức là bông mẫu đơn.Tiếng phèng la đổ dồn hàng chục tiếng. Lài lên gần

đài, lãnh một trái bưởi thanh trà, trong khi từ đám cử tọa có nhiều tiếng phản đối:

- Chưa đồng ý. Tại sao lại là bông mẫu đơn?Lài đáp:- Mẹ, theo chữ nho là “mẫu”. Cùi, theo tiếng nói

kiêng cử tức là kẻ mang bịnh phong, bịnh nổi “đơn”. Rõ ràng là mẫu đơn.

ai nấy khâm phục bộ óc thông minh, sáng suốt của Lài. Họ gọi to tên nàng, để chào mừng, để trêu ghẹo. Nàng e thẹn đỏ mặt. Khi đến bên cạnh Hưng, nàng nói giọng cảm động:

- Em tặng anh cái chai xá xị này làm phần thưởng đó.

69

Hưng thở dài, run tay. Lài chưa hiểu Hưng mừng rỡ hay giận dỗi. Nàng xin lỗi:

- anh chẳng muốn em phô trương trước đám đông à?Hưng nói gằn từng tiếng:- Đâu phải vậy.Rồi chàng bước ra khỏi đám đông, phía ngoài ruộng

trống trải. Lài nhanh chân, bước theo người yêu, cố tình thanh minh:

- Câu thai đó khó trả lời lắm. Vì vậy, em lên tiếng để cho anh hãnh diện. Bông mẫu đơn, mẹ thằng cùi. ai bày ra câu đó thiệt là ranh mãnh.

Hưng cắm đầu, đi mãi:- Em đừng nhắc câu thai đó nữa!- Tại sao anh giận em vô lý như vậy?Hưng im lặng, theo con đường mòn về nhà.- Đêm nay, em cứ đến nhà anh. Lát nữa anh đưa

em về. ờ... Hồi nãy, anh mất bình tĩnh. Có lẽ anh ghen tức vậy thôi.

Nhà ông hương cả Ban hiện ra, như một thành quách kiên cố, dãy hàng rào song sắt bao bọc ngôi nhà lầu cao nhứt trong làng. Bọn gia nhân đều ăn ở ngoài vòng rào. Từ ba năm qua, Lài nghe cha nàng nói: Ông hương cả Ban đang lo kiện thưa, tranh giành đất với hội đồng Tần người vô dân Tây có quyền thế nhứt trong quận Gò Quao. Vụ kiện tụng đã kéo dài từ mười năm rồi, bất phân thắng bại.

Khi vào sân, Lài hỏi người yêu:- Em vô nhà anh như vầy, ba anh rầy không?

sơnnam


70

Hưng nói nhanh:- Đâu có. Ba anh biết em là gái nết na. Ổng định sẽ

làm lễ hỏi cho anh. anh không dám thúc hối vì lóng rày ba anh đang tìm cách ăn thua.

- Vụ kiện ranh đất?- Lại đây, thủng thẳng anh thuật đầu đuôi cho em

nghe.Hưng mở khóa cửa, đốt đèn lên cho sáng rồi mời

Lài ngồi trên ghế giữa, xem nàng như thượng khách. Chàng nói chậm rãi:

- Ba anh ghét tiếng động ồn ào. Ổng lên lầu ngủ rồi. Phía dưới nầy, thuộc quyền của anh. Khổ quá. Mấy ông già ưa thắc mắc vì thể diện. Để anh nhớ coi. Hồi mới khai khẩn, ranh đất chưa rõ rệt, phần đất dư ấy đâu chừng vài mẫu, thuộc quyền của ba anh nhưng hội đồng Tần là kẻ đến sau lại chiếm đoạt, để cho ranh đất được tròn trịa... trên bản đồ. Hai bên đều tốn tiền tòa, tiền thầy kiện quá nhiều, hầu tòa rồi tòa đình lại, thầy kiện cãi tới cãi lui; mỗi lần cãi, hai bên đều đóng thêm tiền...

* * *

Hai ba tháng sau, Hưng sầu thảm vô cùng vì ông cả Ban căn dặn:

- Đừng cho ai vô nhà này nữa. Cha muốn giữ thể diện gia đình. Con hiểu chưa? Cha sắp chết. Cha muốn lo cho con, sau nầy. Rủi bề gì, con khó bề cưới vợ. Phe hội đồng Tần sẽ kiện tới... Thân cha như vầy, làm sao đi hầu tòa. Vụ kiện nầy, phần thắng về tay cha. Nhưng rủi

71

thay, sanh bất phùng thời, cha gặp nạn...Nói xong, ông hương cả Ban để hai hàng nước mắt

tuôn tràn trên đôi má hóp. Hưng cúi mặt, nói không ra lời. Cha chàng mang bệnh cùi từ bảy năm qua. Bao nhiêu tiền bạc đổ ra nhưng kết quả là “tiền mất tật còn”. Nghe theo lời chỉ dạy của mấy ông thầy Tàu, ông hương cả dám uống tất cả hai lượng vàng, loại vàng y, mài trên đá rồi hứng nước mà uống. Ban đầu, ông mừng thầm. Mấy vết loang lở trên đầu ngón tay dường như “lì” bớt. Nhưng đến tháng gió bấc bệnh tái phát, hành hạ cơ thể nhiều hơn. Bấy giờ, ông hương cả nghe theo lời một người bạn ở Sài Gòn, mua lén hàng chục viên đạn súng trận, súng “mút cơ tông”. Ông tháo đạn ra, đem thuốc súng gói lại, từng hoàn nhỏ mà nuốt. Cơn bịnh bớt hoành hành chừng một năm. Rồi thì đến nỗi nầy.

- Ba khó sống vài tháng nữa, con ơi!Hưng nói nhanh:- Ba nên tin tưởng... Nghe nói ở bên Tây, mấy ông

bác sĩ sắp tìm ra thuốc trị bệnh cùi.- Thôi con ơi! Chừng mấy ổng tìm ra, chắc cha

trở thành đất rồi. Khó lắm. Bịnh cùi giống như... loại ván mục nát. Nếu vá víu thì chiếc ghe tạm dùng được vài ba tháng. Nhưng lần hồi, tất cả ván be đều rơi lộp độp, chiếc ghe chỉ còn mấy cây đinh sét và nõ chai trét mà thôi. Cha mãn nguyện lắm rồi. Xưa kia, cha đã xài những vị thuốc phi thường, bí truyền...

Ông hương cả Ban không muốn thuật lại cho đứa con nghe những chuyện nên giấu kín. Hồi bịnh mới phát

sơnnam


72

ra, ông đã tìm cách sang bịnh cho vài cô trinh nữ; sức khỏe của ông suy sút nhanh chóng, không ngờ.

Vừa lúc ấy, Hưng nghe tiếng mở cổng. Chàng chạy ra bao lơn. Lài đã đến, mang theo một giỏ đầy cam quýt. Chàng lính quýnh, chưa biết làm thế nào, chợt nghe cha nói khe khẽ:

- Cái gì đó?- dạ, con Lài tới thăm... ba!- Úy trời! Đừng cho nó lên đây. Con mau mau trở

xuống nói chuyện qua loa với nó. ờ... tội nghiệp con Lài quá. Mấy tháng rồi... Con phải ăn nói khéo léo.

Hưng xuống thang lầu, nhận lấy giỏ cam quýt rồi mạnh dạn nắm tay người yêu. Lài hơi ngạc nhiên, nói khẽ:

- Đừng làm vậy, thiên hạ cười chết.Sực nhớ lời căn dặn của cha. Hưng nói:- Ba của anh đang làm việc, lo kiện thưa.- Ba của em dạy em tới đây đem giỏ cam cho bác.- Để đây. Lát nữa anh đem lên.- Em ao ước thỉnh thoảng tới đây. Nghe nói ở đây

buồn lắm. Phải chi anh mướn người ở...Vô tình, Hưng tiết lộ một chi tiết quan trọng:- Cần gì mướn. Họ dòm ngó việc nhà của mình.

Ngày hai buổi, anh nấu cơm rồi bưng lên lầu cho cha anh ăn.

- Hèn gì...Nói tới đó, Lài ngưng lại, sợ phật ý người yêu. Từ

mấy ngày qua, nàng nghe đồn đãi quá nhiều về gia đình

73

ông hương cả Ban. Nói ra quá sớm e mất lòng chàng trai cô độc nọ.

- Em nói sao?- dạ, em có nói gì đâu?- Em giấu giếm anh điều gì? Chắc là thiên hạ nói

xấu chúng ta?Lài đáp, ngây thơ:- anh nói đúng quá. Họ đồn đại rằng nhà này có

ma. Và từ ba bốn tháng rồi, bác hương cả lên núi, tu tiên, kiếm bùa phép về ếm bọn hội đồng Tần, để bác hương cả thắng kiện...

- Thiệt là... nói bậy. Họ căn cứ vào đâu mà nói nhà của anh có ma? Ba của anh chẳng muốn mướn người nấu ăn bởi vì ổng ghét người ngoài. Biết đâu ban đầu họ làm mướn thiệt tình nhưng lần hồi họ làm do thám cho bọn cướp, bọn hội đồng Tần.

Sau rốt, Lài xin lỗi Hưng, hứa chẳng bao giờ tin lời gièm xiễm của bọn ganh tị. Phải rồi! Hưng đẹp trai. Nhiều người muốn cho Lài thối chí đừng yêu Hưng nữa, để họ gả con gái cho Hưng, hòng chiếm đoạt gia tài.

Hai người ngồi yên. Hưng thấy buồn rười rượi. Thế là những điều bí ẩn trong gia đình đã thấu ra ngoài. Chàng tìm hiểu thêm:

- Lài à! Em thưong anh không?- Sao anh hỏi lạ vậy?- Họ căn cứ vào đâu mà cho rằng nhà nầy có ma?- Họ nói rằng hàng ngày anh bưng mâm cơm lên lầu

để cúng ma quỉ. Lát sau, anh bưng mâm cơm xuống,

sơnnam


74

ma quỉ ăn bớt phần cơm. Trong khi đó bác hương cả lên núi, tìm bùa ếm...

Hai người từ giã nhau. Hưng đưa Lài đến ngoài cổng rồi hẹn nàng nên gặp dịp khác do chàng cho biết sau.

Nghe lời thuật lại của Hưng, ông hương cả Ban dàu dàu nét mặt, năm bảy ngày sau, ông không nói chuyện gì với Hưng nữa. Ban đêm, ông rên khe khẽ rồi gượng gạo đứng dậy, khép cửa, không cho Hưng lên lầu săn sóc. Tình cờ ông bị một cánh tay níu lại. Đó là Hưng. Hưng nói nhanh:

- Ba... ba làm gì vậy?Ông hương cả Ban lắc đầu, lảo đảo như cố gắng

chạy trốn. Ông té quỵ xuống, rồi bò hai tay hai chân như đứa bé. Hưng đứng sửng, nào dè cha mình yếu đuối tới mức ấy. Chàng trố mắt. Bên cạnh giường, một lưỡi dao nhỏ, chiếu ngời dưới ánh đèn. Từ lâu rồi, Hưng đã ngừa trước. Chàng để trên lầu một cây dao cùn, lưỡi đã sét cho cha khi cần dùng.

Ông hương cả Ban nói lạc giọng:- Hưng! Mày có hiếu hay mày bất hiếu?- Thưa cha, con có hiếu. Cha cho con xin lại lưỡi

dao đó.ánh đèn chiếu leo lét. Mùi tanh hôi bay ra nồng nực.

Trước mặt con, ông hương cả Ban vẫn giữ thể diện. Ông lên nằm trên giường, kéo mền phủ kín để che giấu. Trên đầu, ông trùm thêm một cái nón nỉ. Ông nói:

- Mày xin lưỡi dao hả? Uổng công lao của tao quá. Tao mài lưỡi dao đó xuống gạch từ hơn tháng nay.

75

Phải rồi. Mày muốn xin lại lưỡi dao đó hả, tốt lắm. Lại gần đây.

Hưng khép nép, đến cạnh giường cha. Chàng quỳ xuống. Từ mấy năm rồi, lần đầu tiên cha nóng giận, ăn nói quá thân mật, thiệt thà, gọi chàng bằng mày. Hẳn là lời tâm huyết.

Giọng ông hương cả Ban khàn khàn:- Đây, mày cầm lấy con dao. Xưa kia, nó là cây dao

lụt. Bây giờ nhờ tao mài, nó bén lắm.Hưng run tay, chưa hiểu cha muốn điều gì.- Mày cãi lời tao hả?Bàn tay Hưng đón nhận cây dao.Ông hương cả Ban nói tiếp:- Đóng cửa sổ lại hết chưa? Mày cứ đốt thêm một

vài ngọn đèn nữa.Giờ khắc trôi qua, Hưng rối loạn, ngỡ mình vừa

phạm tội gì quá nặng nề khiến cho cha phẫn nộ. Nhưng chàng lầm to:

- Mầy Hưng! Tao cùi rồi nhưng tao đủ gan dạ tự tử. Mấy tháng qua, tao mài cây dao để tự tử, mài bén không cho mày hay. Chừng mài xong, tao mới hiểu tao là thằng khùng. Thằng cùi nằm mấy năm liên tiếp trên lầu nầy, chẳng hề tiếp xúc với ai, lẽ dĩ nhiên trở thành thằng khùng.

Hưng quỳ xuống nức nở:- Ba đừng nói vậy. Con không hiểu gì hết.Bàn tay ông hương cả sờ nhẹ lên mái tóc con:

sơnnam


76

- ờ con... Ba nói cho con nghe. Cây dao mài xong quá bén nhưng làm sao tự tử. Bàn tay của cha đã rụng lóng rồi. Mọi khi, ba buộc một cái muỗng vào cùi tay mà ăn cơm. Bây giờ nếu buộc cây dao nhỏ vô đó thì được, nhưng đâm yếu quá. Vả lại ba chẳng hiểu mình nên đâm vô chỗ nào cho mau chết! da thịt, mặt mày đã chết, đã sình từ lâu. Đâm vô làm gì, cho tốn sức. Chỉ còn nước cắn lưỡi. Nhưng mà... Nướu với lưỡi của ba đã lở lói hết. Cắn không đứt. Nếu đứt thì còn máu đâu mà chảy. Bây giờ, con đâm ba đi... Ba muốn chết. Ba biểu như vậy. Con đừng sợ.

Hưng lấy cây dao, quăng ra thật xa, vào góc phòng.Ông hương cả vẫn nói:- Tao đâu chạy tới đó lượm cây dao được. Đừng sợ.

Thiên hạ nói xấu, cho rằng nhà nầy có ma quỉ, tao thì đi lên núi tu tiên để kiếm bùa phép ếm bọn hội đồng Tần... Hay lắm. Mày giết tao rồi đem chôn cho kín đáo, phía sau hè nhà. Thế là danh giá nhà nầy được toàn vẹn...

- Thưa ba...- Mầy tệ quá. Sợ cái gì? Hay là mầy sợ thiên hạ đồn

đại khi tẩn liệm tao vô hòm? dễ quá. Cứ đào một cái lỗ, sau hè hoặc trong nhà, ở từng dưới. Tao nằm xuống đó. Mày chôn sống tao! Mau đi. Nếu trễ nải tao chết trên giường nầy, mày tốn công ôm thây tao xuống, rồi thì thiên hạ xúm lại nói xấu, uổng công trình trốn lánh của tao, từ chục năm nay. Đóng cửa lại! Đóng cổng ngoài! Đóng cửa nhà dưới.

77

Vài ngày sau, Hưng lại mở cửa rộng, đón Lài. Chàng nói:

- Em mạnh giỏi hả?Lài chợt nhận ra: gương mặt Hưng hốc hác quá.

Nàng hỏi:- Sao anh hơi buồn?- anh buồn vì ba anh đi tu tiên, lâu quá chưa về.

Mai mốt, anh lên núi Thất Sơn thăm viếng. Em chờ anh vài ngày.

Mười hôm sau, Hưng mướn thợ hồ xây một cái mả. Kiểu mả đứng, giống như hình dáng cái tháp. Mả ấy khá cao, xây phía sau vườn. Chừng xây gần xong, chàng để vào một cái hũ nhỏ, bảo rằng trong hũ có mớ xương tàn và tro của người cha chết trên núi từ hai tháng qua.

Mả xây xong, trở thành một kỳ quan. Kiểu mả chôn đứng. Hưng giải thích cho Lài nghe:

- ờ... trước khi chết, ba anh để lại tờ di chúc, dạy nên chôn đứng, dạy mặt nhìn qua phía nhà hội đồng Tần để nhắc nhở mối thù hận chưa nguôi. Hội đồng Tần gian ác quá. Nó cậy quyền cậy thế. Nó dựa oai quan chánh tham biện Rờ-Nu.

Lài gật đầu:- Nghĩa là ba anh chán ghét bọn thực dân Pháp. Như

mấy ông... anh hùng thời xưa. Như ông Phan Thanh Giản...

Hưng run lẩy bẩy. Vì xưa kia ông Phan Thanh Giản đã tự tử. Chàng không muốn gợi ý tự tử đó cho bất cứ

sơnnam


78

ai nghe. Cha của chàng giờ đây, nằm im dưới nhà, phía sau phòng khách. Chàng thở dài, mỉm cười chua chát. Tội nghiệp cho Lài, nàng còn trẻ quá. Nàng chưa hiểu rằng chàng trai bấy lâu đã hôn nàng vài lần chính là chàng trai có máu bệnh cùi!

79

minh họa: hoàng Tường

ngưỜI bẠn TrIỆu PhÚ

sơnnam


80

81

TốI HÔM ẤY, TốI THứ Ba (CHI TIếT NÀY RẤT quan trọng) đâu vào khoảng 7 giờ, tôi đi lang thang trên đường Huỳnh Quang Tiên với ý định thăm viếng một người bạn thân thiết. Rủi thay, khi tôi đến thì bạn vừa ra khỏi nhà chừng năm ba phút.

Tôi đứng dưới gốc cây, hút thuốc với vẻ mặt sầu tư của con người cô độc. Thời giờ còn dư nhiều quá, giết nó bằng cách nào bây giờ?

Hút thuốc được vài hơi, tôi sực nhớ tới nhiệm vụ của mình là phải di chuyển. Đứng lâu một chỗ, coi kỳ quá. Tôi rảo bước về phía mé sông Cầu Ông Lãnh. Quang cảnh hai bên hơi rộn rịp khác thường. Trẻ con đứng lố nhố, chỉ chỏ... Ngay cả những người lớn tuổi, những ông chủ nhà lầu, chủ biệt thự cũng ra ngoài sân, rời khỏi cổng, đi

sơnnam


82

tới lui ngoài đường, nện từng bước khá mạnh, biểu lộ nỗi xao xuyến, bất mãn. Họ giận ai vậy? Thái độ dân chúng ra ngoài đường khiến tôi suy nghĩ, tưởng tượng đến một biến cố... sốt dẻo vào giờ chót mà báo chí và các thông tin viên thạo tin nhứt cũng chưa biết đến.

Họ đều là người lạ. Người ở hai bên dòm tôi, ngó qua lại. Tôi dòm họ, mỉm cười, nụ cười lạnh nhạt, theo kiểu xã giao mơ hồ.

Một bà trạc bốn mươi tuổi từ cổng biệt thự tiến tới như muốn chận đầu. Biệt thự ấy thuộc quyền sở hữu của một ông chủ xuất nhập cảng danh tiếng ở đường Trần Hưng Đạo. Đích thị bà ta là vợ ông chủ.

- Xin lỗi thầy... - Bà ta nói ngập ngừng.- Chào bà.- dạ không có gì.Tôi hơi thắc mắc. Nếu không có gì, tại sao bà ta đột

ngột làm quen với tôi. Bà ta tiếp lời:- dường như thầy hơi quen với cái ông... thợ sắp

chữ nhà in ở đằng kia hả?Tôi xác nhận với tất cả dè dặt:- dạ, hơi quen. Thợ nhà in tôi quen nhiều người lắm.

Chẳng hay bà muốn...- Thì cái ông thợ chạy chiếc xe máy “xệp lết” ưa đi

uống cà phê với thầy đó.- dạ... ông ta gặp tai nạn?Bà ta vung tay, đập mạnh xuống, suýt chút nữa đụng

nhằm vai tôi:- Ổng trúng số độc đắc!

83

Người thợ nhà in mà bà ta ám chỉ, tôi biết rồi: Chính là anh Mộc, anh nầy nghèo lắm, từ an Khê, Bình Định vào hơn mười tám năm qua. Thường lệ cứ đôi ba tuần lễ, tôi ghé thăm anh một lần. Nhà anh Mộc cất trên bãi bùn, kiểu nhà sàn nhưng có gác bằng ván thông. Việc xây gác của anh ta rất dễ hiểu: nhà quá chật chội; không có đất để phát triển theo bề dài thì chủ nhơn tìm cách cho nhà phát triển theo bề cao với mớ vật liệu kiến trúc thuộc vào loại nhẹ. Tuy nhiên, đám con cái lũ khũ của anh Mộc thích ở tầng dưới để thỉnh thoảng chạy giỡn rồi té xuống bãi, uống nước bùn no bụng.

Tôi đứng im. Bà chủ xuất nhập cảng thúc hối:- Ổng trúng số độc đắc rồi!Tôi nghĩ thầm: Rõ ràng Thần Tài đến viếng mọi

người bất phân giai cấp, tuổi tác. Nhưng trúng số độc đắc là việc thế gian hy hữu. Nhiều người loan tin mình trúng số với mục đích đôi khi bất chánh. Tôi từng đọc báo thấy đăng người này trúng số người kia trúng số nhưng tất cả đều là xa lạ, ngoài phạm vi quen thân. Lần này, nếu quả thật ông bạn Mộc quý hóa trúng số thì tôi được hưởng cái hên lây!

Tôi hỏi kỹ lại:- Thưa bà! Ổng trúng thiệt hay trúng chơi!- Trúng thiệt chớ! Trúng cả cặp, cặp đôi! Tôi nói

dóc làm gì? Mới trúng hồi chiều. Ông nên lại “đẳng” thăm ổng một chút.

Tôi bắt đầu sượng sùng, thăm người bạn thân vừa trúng số cả cặp (một triệu nhơn cho hai tức là hai triệu)

sơnnam


84

quả là điều hơi tế nhị. “Thăm” trong trường hợp này có nghĩa là xin tiền, một kiểu xin vừa hợp lý, vừa khéo léo. “Thớt có tanh tao ruồi đổ đến”, “Bần cư náo thị vô nhơn vấn, phú tại lâm sơn hữu khách tầm”... vân vân... hàng chục câu thơ, câu cách ngôn hiện ra trong ký ức của tôi.

- Mình thăm như vầy coi kỳ không?Tôi hỏi thầm như vậy rồi bỗng nhiên tìm ra được

câu trả lời:- Chẳng có chi gọi là kỳ hết. Bạn thân của ta... cụ

thể là chưa lãnh tiền! Nghe đâu theo thủ tục, muốn lãnh được triệu bạc, “đương sự” cần đợi vài ba ngày sau. Đi thăm viếng trong trường hợp nầy, hợp lý quá. Hơn nữa, mình giả bộ như chưa hay biết tin mừng quan trọng nầy. Lời thiên hạ đồn đãi lắm khi trật kia mà.

Bàn chân tôi từ từ di động. Thích thú quá. Tôi vái trời cho thiên hạ đồn trúng như sự thật. dịp hy hữu để tôi dò xét, sưu tầm, khảo cứu về tâm lý của người vừa trở thành triệu phú.

Con đường hiện ra bên phải, tối om. Nói là đường hẻm chớ thật ra nó chỉ là một chiếc cầu ván ọp ẹp, nếu đi không quen ắt làm rớt guốc xuống bùn. Yên tĩnh quá. Khung cảnh giống hệt như ngày nào anh Mộc chưa trúng số. Vài người ra vào, thưa thớt. Tôi nghĩ thầm:

- Các cha hồi nãy phóng tin vịt. Thần Tài chưa thèm qua cái cầu ván này.

85

Đến trước cửa nhà bạn Mộc, tôi thấy mấy đứa con của bạn vẫn trần truồng như thuở nào! Con nít lên năm lên bảy ưa đùa giỡn hồn nhiên, nhiều đứa hễ mặc quần áo chừng vài phút là đòi cởi ra lập tức cho cơ thể khỏi bực bội.

Tôi hỏi nhanh:- Có ba ở nhà không?Mấy đứa “con nhà triệu phú” mỉm cười:- Ổng mới đi chợ.Vì là chỗ quen thân, tôi mạnh dạn mở cửa, trèo lên

cái cầu thang bằng cây, ngồi bẹp “trên lầu” chờ đợi.Độ nửa phút sau ở từng dưới có tiếng vợ bạn Mộc

hỏi:- ai đó? anh Kỳ Phong hả?Tôi đáp:- Tôi đây. Ảnh đâu rồi chị?- Nhà tôi đi “đốc tơ”.- dạ, bịnh gì vậy?Tôi muốn nói luôn: Chắc trở thành triệu phú rồi

mang bịnh thần kinh xúc động. Nhưng xung quanh tôi, chẳng có điều gì báo hiệu chủ nhân là người triệu phú hợp pháp trong hiện tại. Mùi cá kho từ dưới bếp xông lên thơm thơm. Tôi ghé mắt nhìn trộm qua khe hở của căn gác. Vợ bạn Mộc đang nấu cơm với chiếc xoong nhôm, thức ăn quá đơn giản. Ngoài nồi cá kho, trên bếp còn mớ rau muống chưa luộc, vậy thôi!

- Ảnh đau bao tử. Bịnh mọi lần đó. anh ngồi chờ lát nữa ảnh về mà!

sơnnam


86

Bây giờ, tôi tin chắc trăm phần trăm rằng anh bạn Mộc không trúng số một triệu hoặc hai triệu như thiên hạ đồn đại. Nếu có, anh chỉ hưởng “lô” an ủi hai ngàn đồng hoặc trúng 100.000 đồng là cao nhứt.

Ngồi chờ lâu quá, tôi trải chiếu, nằm xuống. Bao nhiêu giả thuyết lần lượt nêu ra. Không có lửa làm sao có khói? anh bạn Mộc vốn hiền lành, chẳng bao giờ dính dáng trong công việc làm ăn hoặc hệ thống tình cảm chòm xóm với “liên gia”, với bà chủ xuất nhập cảng. Nhứt định nguồn tin nọ xuất phát từ một điểm hữu lý nào đó. Chẳng lẽ anh bạn Mộc lương thiện, hiền lành như cục đất lại loan tin ẩu với dụng ý làm “áp phe”? Vô lý quá. Chẳng lẽ bà chủ xuất nhập cảng và số người đứng loi nhoi ngoài đường khi nãy lại phóng tin vịt để ám hại người lương thiện.

Mấy đứa bé chợt reo lên:- Ba về! Ba về!Bạn Mộc vào nhà, dựng chiếc xe máy vào vách. Tôi

nghe anh hỏi vợ:- Nãy giờ, có ai kiếm tôi không?- Có anh Kỳ Phong chờ trên gác đó. Bạn Mộc reo to:- anh Kỳ Phong hả? Lại đây lâu mau rồi? Có chuyện

gì lạ không?“Chuyện gì lạ”! Ba tiếng nói mầu nhiệm ấy đáng

lý ra phải thốt từ cửa miệng tôi, đằng này anh bạn triệu phú hỏi ngược, làm như tôi là kẻ trúng số cả cặp hai

87

triệu. Thiệt ra, nếu là kẻ trúng số, chưa chắc tôi “có lòng tốt” đến tìm anh Mộc nghèo nàn, lương thiện nầy để báo tin trước nhứt.

Bước chân anh nện rầm rầm trên cầu thang. anh cố tình bước nhẹ để bảo vệ tài sản nhưng cả sàn gác yếu ớt đều rung chuyển.

Nhanh như chớp, tôi liếc xem gương mặt anh Mộc. Chẳng có gì lạ, vẫn nụ cười hiền hòa ngày nào. Nụ cười ấy đượm chút gượng gạo dưới vầng trán nhăn nheo.

Tôi hỏi:- Đi đâu vậy? Đi “đốc tơ” hả?anh Mộc thở dài:- “Đốc tơ” ăn hết năm chục đồng, biên thêm cái toa

nầy đây... tốn kém thêm vài trăm.Vừa nói, anh rút trong túi quần ra cái toa thuốc và

một tờ nhựt báo! Tờ báo dò số hồi chiều chớ gì? Tôi lại cụt hứng vì báo ra trước giờ xổ số: Kết quả xổ số in vào miếng giấy rời. Nhưng miếng giấy rời đâu rồi?

Thế là tôi và bạn Mộc nằm xuống sàn gác. Bạn mở tờ báo, xem tin trong nước:

- À! ngộ quá. Trong đêm tân hôn, nàng dâu đá chàng rể té xuống giường.

Tôi hỏi lấy lệ:- Ở đâu vậy?- Ở Tân an. Còn nữa. Bên Phi Châu người ta mới

đào được bộ xương người xưa hơn 100.000 năm.Tôi ngáp dài, thất vọng. Toàn những chuyện lạc đề.

Trong giây phút, tôi muốn hỏi thẳng “Hồi chiều xổ số

sơnnam


88

có ai trúng không? Số mấy ở sau chót trúng 100 đồng?”. Nhưng tôi nghĩ rằng “điều tra” như vậy thiếu khéo léo. Người mà thiên hạ đồn trúng số đã thản nhiên chẳng chịu cung khai, báo tin cho bạn bè “chia” vui, lẽ đâu tôi lại hỏi trước, chất vấn một cách thiếu xã giao. Nhưng có chắc anh bạn Mộc “bần cố nông” nằm mệt nhoài bên cạnh tôi đã trúng số không đã? Tôi mỉm cười, tự ban cho cái hân hạnh được nằm bên cạnh một nhà triệu phú “cá cặp đôi”. Bỗng nhiên anh Mộc ngồi dậy, cởi áo, sờ trong túi hồi lâu, rồi mở bóp, nói một câu... rất xa khơi:

- Nãy giờ quên mua thuốc hút chớ. Hết thuốc mà đâu có hay.

anh rút tấm giấy năm đồng và trút bóp xuống. Đồng bạc xi-kên lăn tròn. Nhặt tấm ghi ấy và đồng xi kên, anh gọi vợ:

- Mình mua gói “thuốc Bách-Tô” đỏ về hút.“Gói thuốc sáu đồng”, thuộc vào loại khiêm tốn

nhứt, rẻ tiền nhứt. Chẳng lẽ nhà triệu phú ăn xài tiện tặn đến mức ấy?

Tôi hỏi một câu xoay quanh vấn đề:- Cỡ này làm ăn ra sao?anh bạn Mộc nói tỉnh táo:- Việc làm ăn thụt lùi, so với mấy tháng trước. Còn

anh?Bị điều tra ngược, tôi đáp:- Đại khái, qua ngày tháng... vậy thôi. anh bạn cau mày, im lặng. Hồi lâu, vợ anh đi ra

đầu ngõ mua gói thuốc đem về trao lên:

89

- Thuốc nè anh.Vừa mở bao thuốc anh vừa lẩm bẩm:- Người như anh, cần phải gặp dịp khá... mới sống

vui vẻ, đầy đủ như thiên hạ.Tôi chụp lấy cơ hội:- dịp gì bây giờ? Tôi mua giấy số, mỗi kỳ một tấm.anh bạn Mộc đánh xạch xạch vào cái bánh xe của

cái hộp quẹt nhôm. Lửa nháng ra, đổ sao, nhưng vẫn không cháy. anh rảy mạnh, kéo tim lên. Năm bảy lần sau, ngọn lửa bốc... đen kịt màu khói dầu lửa.

Trao cái hộp quẹt máy cho tôi, anh nói lẩm bẩm:- À! Mua vé số hoài, mỗi kỳ một tấm mà anh trúng

được lần nào không?Tôi trả lời thành thật:- Trúng lai rai.Đôi mắt anh bỗng sáng lên:- Trúng bao nhiêu?- Một trăm đồng, đôi ba tháng trúng một kỳ. Chưa

bao giờ tôi trúng 1 triệu... như thiên hạ!Bỗng nhiên, anh bạn Mộc nằm xuống, im lặng rất

lâu rồi thở phào, mệt mỏi:- Bữa nay ngày mấy, rồi hả?Tôi níu câu hỏi ấy để “đánh mạnh”:- Bữa nay... chiều thứ ba. Ngày “triệu phú đến nơi,

chỉ mười đồng thôi, mua lấy cửa nhà, giàu sang mấy hồi”.

Làn môi anh bạn như nhếch lên cười rồi đâu trở về đó, im lìm như môi của pho tượng bằng đá!

sơnnam


90

anh nói:- Tôi hỏi ngày “an Nam” kia!Rồi liếc mắt lên tấm lịch, anh tiếp lời:- Ngày 17. Thôi, để mời anh ngày 19 tới vui với

vợ chồng tôi.- Làm gì mà vui?anh bạn Mộc cau mày:- Cúng ông bà.Mấy đứa bé đùa giỡn ầm ĩ, rượt bắt nhau rồi bò lên

thang, lần lượt:- Cho tiền mua kẹo ba! Cho đi ba.anh bạn gật đầu:- Tụi bây bốn đứa. Ba cho mỗi đứa... năm cắc . Hai

đồng bạc đây.anh ngồi dậy, móc bóp, trao tiền cho đàn con rồi

nói khẽ với tôi:- Tụi nó cứ ăn lai rai như vầy hoài.Đã đến lúc tôi ngồi dậy, chấm dứt cuộc điều tra về

nhà triệu phú hụt! Ngoài kia, gió thổi hiu hiu, xe cộ dập dìu qua lại dọc theo bên bờ sông Cầu Ông Lãnh.

Chiếc đồng hồ reo kêu đều đều: tích tắc tích tắc... Kiểu đồng hồ quá xưa, mấy đốm lân tinh ẩn hiện xanh lè bên ánh đèn chong leo lét. Tôi hỏi:

- Tám giờ rồi. Đúng không?anh bạn Mộc đáp:- Đúng lắm. Tôi nhớ coi... mua nó đâu hồi bốn năm

qua. Kiểu đồng hồ hơi xưa nhưng máy móc và chuông reo quá tốt, còn xài được năm sáu năm nữa là ít, chưa

91

đem đi sửa, chùi dầu lần nào hết. Cứ một tuần lễ, nó chạy chậm bốn phút rưỡi.

Tôi giã từ, xuống cầu thang. Vợ anh Mộc dọn sẵn mâm cơm cá kho rau muống:

- Mời anh ăn luôn.Tôi đáp:- dạ ăn rồi.- Sao anh ăn sớm vậy? Chị vợ hỏi. anh Mộc lại cau mày:- Ngày 19, anh nhớ nghe...anh tiễn chân tôi ra tận đầu ngõ hẻm.Tôi đi vài bước, ngoảnh lại. anh Mộc ở trần, đứng

vẫy tay.Vài người còn đứng hai bên đường, gương mặt theo

dõi phía anh bạn Mộc. Chờ khi anh vào khuất trong ngõ hẻm họ đến gần tôi.

Qua ngang biệt thự của vợ chồng ông xuất nhập cảng, tôi hơi ngạc nhiên vì họ vẫn đứng lẩn quẩn trước cổng. Tôi cúi đầu chào, bà chủ hỏi dồn:

- Sao, ổng trúng cá cặp hả? Tôi chờ tin tức của ổng nãy giờ.

Tôi nói không chút do dự:- Thưa ông bà, chắc là chẳng trúng gì ráo. Tôi vừa

thăm ổng, vợ chồng ổng tỉnh khô, cách ăn uống con cái của ổng như mọi ngày. Xin lỗi chắc bà con xóm này đồn đãi trật rồi.

Lần đầu tiên, ông chủ xuất nhập cảng ngỏ lời với tôi:- Chắc chắn trúng số độc đắc. Trúng thiệt mà.

sơnnam


92

Tôi cương quyết phản đối:- dạ, nếu có, chắc họ trúng chừng mười ngàn là tột

bực.Ông chủ lắc đầu:- Trúng cá cặp hai triệu. Ông có hỏi không?- dạ tôi không dám hỏi thẳng việc trúng số. Chỗ

anh em, hỏi vậy hơi kỳ quá. Mình dám mở miệng hỏi là khi nào họ khơi mào trước. Đằng này, từ vợ chồng đến con cái, ai nấy đều tỉnh khô.

Chặp sau, tôi nói tiếp:- Đã tỉnh táo mà còn có vẻ âu lo về sanh kế hơn

mấy lúc khác. Nếu trở thành triệu phú, chắc chắn vợ chồng ổng vui tươi, ăn uống có cá có thịt hơn mọi bữa. Đặt trường hợp tôi trúng cỡ một ngàn hoặc được an ủi hai ngàn tôi hò hét, mua rượu về nhậu om sòm chớ làm sao giấu kín nỗi vui mừng cho được?

Ông chủ xuất nhập cảng mỉm cười:- Ông nói sao chớ tôi tin chắc trăm phần trăm rằng

ổng trúng số độc đắc, căn cứ vào thái độ tỉnh táo âu lo, ăn uống kham khổ ấy. Nè, ông hiểu không? Điều nầy tôi xin lỗi... ông còn quá trẻ.

Tôi nhướng mắt, tò mò chờ ông chủ xuất nhập cảng nói hết ý kiến rồi đáp:

- Thưa ông, tôi sẵn sàng tôn trọng ý kiến của người lớn tuổi và đã thành công quá nhiều trên đường đời như ông.

Ông chủ xuất nhập cảng lại cười:- Cám ơn, ông quá khen. Nhưng mà... theo kinh

93

nghiệm, tôi thấy như vầy. Hễ trúng số một ngàn, mình hò hét, khoe khoang với anh em chòm xóm, niềm vui của mình được trọn vẹn, cởi mở. Còn nếu trúng một đôi triệu, mình trở nên con người khác... vừa lo lắng, vừa sợ sệt cho tương lai. Rồi đây hàng trăm người bà con xa, bà con gần tới thăm viếng, mình nhức đầu chưa biết đền ơn trả nghĩa mỗi người chừng mấy trăm hay mấy “ghim” cho trọn tình nghĩa, lại còn hàng trăm kế hoạch làm ăn, kế hoạch nào cũng hay nhưng đồng thời kế hoạch nào cũng dở, không khéo chừng một năm sau tiền bạc tiêu tan ráo trọi, thiên hạ cười cho rằng “cốt khỉ hườn trở lại cốt khỉ”.

Tôi gật đầu, gẫm lời nói của ông chủ xuất nhập cảng hơi có lý. Tôi chưa tin vội. Ông có gia sản đáng giá bạc triệu thật đấy, nhưng ông chưa chắc đã từng trải qua tâm trạng của người trúng số một triệu.

Đoán được nỗi thắc mắc của tôi, ông nói tiếp:- Tôi biết ông chưa tin lời tôi. Tôi cam đoan chắc

trăm phần trăm rằng ông bạn ấy đã trúng số độc đắc rồi đó. Người hàng xóm thấy rõ lúc ông đang nghe “ra-đô” dò số. Ổng la lên một tiếng rồi im phăng phắc không thèm tri hô tiếng thứ nhì. Sau đó, ổng hơi nhăn nhó mặt mày. Thôi, chào ông. Mai chiều, ông điều tra kỹ lại rồi cho biết tôi nói đúng hay sai... nếu thủng thỉnh ông có dịp qua đây.

Tôi về nhà đọc sách, uống cà phê, quên mất cái tin trúng số độc đắc nọ. Tôi cho rằng người hàng xóm thấy thấp thoáng con gà rồi tri hô... con phụng hoàng!

sơnnam


94

Vài hôm sau, nhơn đọc tờ nhựt báo nọ, tôi trố mắt bắt gặp bức ảnh ông bạn Mộc đang cầu chứng “một cột” với lời chú thích “nhà tân triệu phú” nơi mục tin lặt vặt trong nước.

Ông chủ xuất nhập cảng nọ thật quả là ông thánh sống! Tôi muốn trở lại biệt thự để ngỏ lời khâm phục sát đất ông ta. Nhưng trở lại làm gì nữa? Ông ta chắc chắn đã đọc tờ báo ấy hoặc nghe những độc giả ở lối xóm đồn đãi rùm beng rồi.

95

ngưỜI mù gIăng câu


sơnnam


96

97

Đứa CoN TRaI ĐộC NHẤT Của ÔNG Đã Bị “a-lơ-măn” (1) giết lúc phải cầm súng giữ vùng an-sác Lo-ren cho Pháp. Ta có thể nói: ông mù vì khói lửa của trận âu Châu đại chiến kỳ nhứt. Còn lại một mình ông cất căn chòi ở Rộc Lá, ấp Tây Sơn. Rộc là con rạch nhỏ ngoằn ngoèo, bắt nguồn từ một gò đất cao giữa đồng, chảy thẳng vào một cái lung, phần đất thấp hơn, đầy những rau muống, cóc kèn, ô rô và cá.

Ở Rộc Lá này, cá tôm quá nhiều so với mấy nơi khác. Từ tháng Mười đến tháng Giêng, cá lội từng bầy trở về sông Cái, suốt ngày suốt đêm không ngừng. Ban ngày, cá đi đớp bọt, trắng bờ rạch. Ban đêm thức giấc vào bất cứ lúc nào, ta cũng nghe cá lóc đớp mồi, cá trê chép miệng kế bên nhà. Nguồn lợi to tát vô cùng!

1. Người Đức.

sơnnam


98

Nhưng nào đâu cái cảnh “Một vùng trời đất vui thầm ai hay”.

Cá ăn câu về đêm. Muốn giăng câu phải thức trót canh gà, thức bốn năm tháng ròng rã, hao phí bao nhiêu sức lực! Ngày thì đi gặt lúa mướn, thời giờ đâu để ngủ bồi dưỡng lại. Đêm thì muỗi mòng, gió bấc lạnh, lắm khi đi gặp mưa. Nhiều em bé đuối sức ngủ gục, té xuống sông, leo trở lên xuồng ướt loi nhoi như chuột...

Ông thường bảo: - Phải có kinh nghiệm mới đỡ cực nhọc. “Con cá

trương vi quạt đuôi ra biển Bắc còn mong gì con cá ấy trở lại chốn cũ ao nhà”. Câu Vọng Cổ đó nói sai. Cá có hang ở sông Cái. Mùa mưa, cá tìm đường lên ruộng, vào rừng mà đẻ. Bắt đầu mùa hạn, cá bỏ ruộng, bỏ rừng quay trở về hang cũ ở sông. Sự khôn ngoan của con người là chặn chuyến về của loài cá. Chặn cho đúng nơi, đúng lúc.

Vào đầu mùa, cá thường ăn mỗi khi nước lớn. Giữa mùa, cá ăn lúc chạng vạng, lúc trăng sửa soạn mọc. Hừng sáng, chừng mây đâm ngang, cá trở lại ăn lần chót.

Khó nhứt là chọn nơi để giăng câu. Cá sợ ngọn nước ngoài biển đổ tràn vào sông. Gặp nước mặn, cá hết nhớt ngoài da, con mắt xốn xang, nhưng nơi nước quá ngọt lại ít có cá vì cá chưa đi tới. Cá tập trung nơi lằn ranh nước lờ lợ và nước ngọt.

Tại lằn ranh đó, nên biết chọn từng điểm nhỏ. Rạch nào lắm ghe xuồng qua lại, cá ở sát bờ. Rạch nào im lặng, cá lội ngay giữa dòng. Trước khi giăng cá trê, phải quậy cho nước đục. Mỗi chỗ cá chỉ ăn một lần. Vì nó đi lưu động, mình nên khéo dời chỗ.

99

Gió bấc thổi ròng rã, cá lần lần về sông Cái. Nếu bỗng nhiên trời trở nực, chuyển mưa, cá lui trở lại rừng và không ăn mồi. Những ngày ấy đi giăng câu cũng hoài công.

Có người chất vấn: - Đã mù sao đi giăng câu được? Ông đáp: - Mù lòa là mắt không thấy, chớ nào phải vô tri vô

giác? Con người có thể thấy bằng lỗ tai, bằng hai bàn tay, bằng mũi... Nghe hát máy, thiên hạ đâu cần dùng mắt mà cũng hiểu thấy được cảnh ly biệt, cảnh giặc giã... trong vở tuồng! Ban đêm, nằm nhà đóng cửa lại, tắt đèn nhưng thiên hạ vẫn thấy hiển hiện cảnh ngoài trời; ếch nhái kêu, tàu chuối phất phơ, chó sủa ma hay sủa kẻ trộm. Người ta thường nói: xanh mát, đỏ hực. Mát là màu xanh, màu đen. Nóng là màu vàng, màu đỏ. Bần hàn là nghèo lạnh. Vô nhà nào mà mình có cảm giác lạnh lẽo, đó là nhà nghèo. Gặp người bạn, rờ lên vai áo thấy rách, chắc là người ấy đang suy sụp... nghèo rã bành tô. Đi lâu là đường dài, đi mau là đường ngắn. Tôi thường bơi xuồng đến tiệm mua đồ một mình. Trong kinh nhỏ có bông súng cản mái dầm, khó bơi. Tới ngã ba, khúc quẹo, là chỗ nghe tiếng con sáo, con cưỡng ăn trái trên cây gừa bên miễu ông Tà. Gần mương Vàm, hơi xông nồng nực, hôi tanh vì nước ít lưu thông. Chưa tới tiệm, có cầu ván bắc ngang. Chân cầu lớn lắm, tôi thấy nhột nhột màng tang, vì sợ đụng. Người mù có thể vá quần áo. Lại còn nấu cơm, nghe tiếng củi nổ, nghe hơi nước nóng để biết cơm sôi, cơm khét...

sơnnam


100

Tóm lại, thiếu cặp mắt vẫn còn sống được! Người ta có đủ cột kèo thì cất nhà lớn, đúng ni tấc. Mình đây đui mù như thiếu cây cột cái, nhưng nếu khéo léo một chút cũng cất được mái nhà nhỏ che gió che mưa.. hà huống là việc giăng câu! Giăng câu lúc ban đêm, cặp mắt không cần thiết. Người không mù, họ đốt lửa trước xuồng un muỗi cho vui mắt, ấm lòng, chớ nào phải soi đường đi. Đó là chưa nói tới loài cá! Nó ở dưới nước, núp trong cỏ, người có mắt cũng như tôi, làm sao thấy cá được. Phải dùng óc xét đoán để hiểu tánh ý của nó, nhờ đó mình mới giăng được nhiều cá, ngày càng vui thú với nghề nghiệp của mình.

* * *

dân trong xóm thường gọi ông là ông Vân Tiên lại có biệt danh là “sư tổ giăng câu”. dường như tạo hóa đã dành cho ông một số phận: sanh trong thời Pháp thuộc, chết trong thời Pháp thuộc. Nhưng chúng ta hãy tưởng tượng rằng ông còn đó, đêm đêm hiện ra ngồi trước mũi thuyền, trên sông nước, không phải để làm ma nhát những người yếu bóng vía nhưng để giải nỗi lòng đối với con cháu đời sau.

Đêm tạnh vắng. Trăng sao đều khuất trong sương mù.

Nước dưới kinh lạnh ngắt. Bếp un đỏ lên, xua đuổi đàn muỗi rừng. Khói bay lan tỏa, lẫn lộn vào mái tóc bạc, chòm râu bạc. Thỉnh thoảng, gà gáy lên eo óc.

101

Lềnh khênh rong đuôi chồn, Đặc nước, bông súng bông. Ô rô và ráng, sập, Mọc đầy theo mé lung. Mắm đen, chen dà diệp, Che khuất mấy cánh đồng. Nơi đây, nơi giáp giới, Ba ngả, một đường lung.

Đôi mắt ông vẫn còn trập trừng. Miệng ông vẫn còn nói lên mấp máy, buồn buồn, chậm rãi.

sơnnam


102

103

ngưỜI TÌnh cỦa cÔ ĐàO hÁT

minh họa: hoàng Trầm

sơnnam


104

105

TUY KHÔNG LÀ KÝ GIẢ KịCH TRườNG chuyên nghiệp nhưng tôi mang cái tật theo dõi tình hình của các đoàn hát cải lương. Những mục “sanh hoạt” luôn luôn được tôi chú ý. Đại thể thì tới lui vài tin ngắn: Đoàn Hoa Hồng - Hoa Cúc thành lập, hiện đang ăn tập tại đình Cái dầu (an Giang), sẽ khai trương vào ngày “ấy”, với vở tuồng chọn lọc loại Hương Xa hoặc loại dã sử chiến đấu của soạn giả “ấy”. Hoặc: Đoàn Con Tầm đang xuống dốc, tại Hóc Môn ba đêm trả tiền lại cho khán giả đủ ba, nhưng nhờ thiện chí thông cảm của Bầu Giáp nên đoàn tạm sống lây lất. Hoặc: anh chị em đào kép đoàn Tì Bà rên như bộng vì bà chủ chỉ phát tiền cà phê hằng ngày. Nghe đâu nghệ sĩ Hùng Phong sắp mua

sơnnam


106

xác gánh, dựng lên bảng hiệu là Đờn Kìm, vân vân... Đọc qua những dòng chữ ấy, tôi cảm thấy buồn vui lẫn lộn, nghĩ đến bao nhiêu túng thiếu, bao nhiêu cuộc tình duyên lỡ làng, bao nhiêu âm mưu bắt đào kép lẫn nhau khiến gánh hát lớn lần lần nuốt gánh bé! Đó là chưa nói đến vài tin đặc biệt: “Kép Quang Huy thình lình bỏ gánh trốn đi”. “Đang hát đậu giàn tại Tân Hiệp, bà bầu bỗng nhiên dời qua Vĩnh Long, gây gãy đổ nặng. Theo nguồn tin đặc biệt thì dường như có bàn tay của kẻ mua giàn nhúng tay vào khiến lủng củng nội bộ”. Hay là kép Đức Ngọc bị đánh trọng thương tại hậu trường!

Đêm ấy, tôi về quê ở Rạch Giá, vừa bước xuống bến xe chợt nghe tiếng trống inh ỏi, giọng quảng cáo phát ra từ máy phóng thanh - “Đoàn Hoa Cúc tối nay hân hạnh ra mắt khán giả mộ điệu tuồng...” Rạp hát ở gần bến xe; tuy còn sớm nhưng khán giả đã quen chen chúc vào xin chương trình, mua vé. Bà bầu của đoàn Hoa Cúc đối với tôi cũng hơi quen, chắc bà vui mừng vì gặp cố tri từ Sài Gòn phiêu lưu xuống! Tôi cương quyết gặp mặt bà, chào hỏi vài bạn kịch sĩ quen thuộc, luôn tiện “săn” vài tin sốt dẻo đem về cung cấp cho các bạn ký giả ở Sài Gòn.

Sau khi đặt trước phòng ngủ, tôi đến một gánh hủ tiếu lộ thiên, kiếm vài thức ăn dằn bụng thay cho bữa cơm chiều.

Chủ gánh hủ tiếu đến hỏi. Tôi cau mày đáp:- Còn mệt lắm. Đem lại giùm một chai bia rồi thủng

thẳng sẽ tính tới.

107

Đột nhiên một chàng thanh niên đến bên cạnh tôi, nói giọng lễ phép quá đáng:

- Chào thầy Hai, nếu em không lầm thì thầy ở Sài Gòn. Xin lỗi thầy, em mạn phép gọi thầy bằng... thầy cho có vẻ thân mật chớ thật ra, em đã hành động quá đột ngột.

Cố vận dụng trí nhớ, mãi hồi lâu tôi mới nhận ra chàng thanh niên nọ. anh đã từng đóng vai “vệ sĩ” trong đoàn Hoa Cúc.

Tôi đáp nhanh:- Phải! Tôi mới đến thăm bà con ở Rạch Giá. À, dạo

này nghệ thuật của em tiến tới mức nào rồi?- dạ, em bây giờ làm “sốp-phơ” cho bà chủ, thỉnh

thoảng các anh kép vắng mặt hoặc đau yếu bất thường thì em đóng thế cho họ. Để em vô hậu trường cho bà chủ hay... Biết thầy đến, bả mừng lắm.

Tôi cản lại: - Đừng! Tôi đến đây thình lình... Chờ vãn hát, tôi

vào thăm bà chủ chớ giờ phút nầy chộn rộn quá, e làm mất thời gian của bà.

anh thanh niên cúi đầu, đưa hai tay ra để siết bàn tay tôi, thật lâu. Xong xuôi, anh bước qua dãy bàn cách tôi chừng bốn thước. Tưởng câu chuyện xã giao ban nãy đã qua, nào dè lúc tôi vừa nâng ly rượu lại nghe chàng thanh niên nọ lại nói lớn tiếng:

- Đúng rồi! Quí anh ký giả kịch trường Sài Gòn đến viếng đoàn hát! Hân hạnh lắm. Tên của quí anh đó...

sơnnam


108

ủa! Bút hiệu của anh đó là Nhạn Trắng, một ngòi bút kỳ tài...

Một người khác cãi lại:- Cái anh nầy ưa thêm mắm thêm muối! Hồi nãy tôi

nghe rõ ràng... Ông đến đây thình lình chớ nào phải vì muốn theo dõi đoàn hát.

Chàng thanh niên liếc qua chỗ tôi ngồi. Rồi nói khẽ:- Thầy ký giả nầy khiêm tốn, chẳng muốn khoe

khoang chức vụ với người xung quanh. Bà con chưa nghe câu tục ngữ Tây phương à? Cái thùng rỗng kêu to chớ cái thùng “đặc ruột” của thầy luôn luôn im lặng.

Tình thế của tôi thật khó xử? Làm sao chận lời nói của chàng thanh niên được? anh ta quảng cáo cho tôi... cũng bằng hại tôi! Thật ra, chưa bao giờ có ông chủ báo nào ủy quyền cho tôi làm đặc phái viên kịch trường... Nếu cải chánh, e mất lòng người bạn trẻ tuổi. Còn nín thinh tức là mình nhận rằng lời “đề cao” của anh ta rất đúng.

Nhưng may mắn cho tôi quá! Tiếng máy vi âm trước cửa rạp bỗng nhiên im bặt. Chuông rung trong rạp, báo hiệu giờ phút kéo màn bắt đầu. Khán giả chen chúc nhau vào cửa để xem cho kịp...

Chàng thanh niên hối hả “cáo từ”:- dạ, em xin phép thầy Hai. Lát nữa vô hậu trường

chơi. Bà chủ mừng lắm đó. Đừng phụ lòng trông đợi của bả. Thôi em đi mần tuồng. Tới cảnh thứ nhì của soạn phẩm “Giai Nhân Thời Loạn” em sẽ xuất hiện với khách mộ điệu...

109

anh ta đi vào rạp, theo cửa sau dành riêng cho nhân viên đoàn hát. Nốc cạn ly bia, tôi thở phào như vừa thoát qua cơn đại họa. Bụng thấy đói, tôi gọi anh chủ gánh hủ tiếu:

- Cho tôi một tô...Nhưng kia! Trước mặt tôi, một ông bạn... chưa quen

biết lại hiện ra. Ban nãy, ông ta ngồi uống rượu cùng một bàn với chàng kép nọ nên tôi chưa thấy rõ sắc diện. Tuổi ông ta độ năm mươi là cùng, nhưng trán đã quá nhăn. Ông mặc “bi-ra-ma” trắng, đi guốc, tay chống can. Bao nhiêu chi tiết chứng tỏ ông là người ở tại chợ nầy, nhà gần đâu đây. Qua hơi rượu nực nồng, ông ta nói với tôi:

- Xin chào ông bạn ký giả! Để khỏi đường đột, xin tự giới thiệu. Tôi là Chín Tiễn, nhạc sĩ và soạn giả “tiền phong”!

Tôi đứng dậy, chào người lớn tuổi hơn tôi:- dạ, mời ông ngồi. Hân hạnh được biết ông chủ lần

đầu tiên. Mời ông dùng bia hoặc hủ tiếu.Ông bạn gật đầu, đưa ngón tay về phía chủ gánh

hủ tiếu.Rượu rót ra tràn ly, ông ta hớp một tí rồi ung dung

châm thuốc hút:- Này ông ký giả! Đứa em kịch sĩ hồi nãy lố lăng

quá. Tuy ngồi ở bàn bên kia nhưng tôi đã hiểu... ông bực bội vì nó. Nó là “đàn” hậu tấn. Ông chấp nhứt làm gì! Người “tiền phong” như tôi còn chẳng ưa nó được nữa kia!

sơnnam


110

Những nhà làm cách mạng thường áp dụng chữ “tiền phong” cho các chiến sĩ mở đường khai lối, đơn thương độc mã tranh đấu cho một phong trào mới. Đối với cải lương, chữ “tiền phong” thường được dùng để chỉ các nghệ sĩ lớn tuổi đã xung phong phát triển ngành ca kịch cải lương, lúc ngành nầy chưa gây được uy thế như ngày nay.

Các nghệ sĩ tiền phong đã lớn tuổi. Có lẽ ông bạn chưa quen biết nầy căn cứ vào trình độ, tuổi tác của mình rồi tự gán hai chữ tiền phong. Tôi chẳng mảy may thắc mắc về kiểu tự xưng ấy.

Để giao duyên, tôi hỏi:- dạ thưa ông, ông đờn cổ nhạc và soạn tuồng từ hồi

năm nào? Vì sanh sau đẻ muộn, tôi chưa từng am hiểu.Ông bạn nọ thở dài:- Mấy anh ký giả trường kịch bây giờ thường quên

mất những người xưa. Thú thật với ông, bà bầu Hoa Cúc của gánh hát nầy do chính tay tôi đào tạo. Ông đừng ngạc nhiên. “Thỉ tổ” đàn lục huyền cầm là tôi. Hồi trước, giới mộ điệu ai cũng nghe câu ví: Giáo Tiên, Ba Phó, Kéo, Chơn; Kỳ, Cậy, Chất, Nén... thầy đờn tinh anh...

Tôi là bạn của giáo Tiên đó!Ông bạn Chin Tiển kể tiểu sử của mình, giọng thao

thao bất tuyệt. dường như ông ta đã suy nghĩ, sắp xếp ý tứ từ lâu rồi. Đại khái, năm ấy, vào khoảng 1929-1930, Chín Tiễn là công tử Bạc Liêu, bất chấp gia tài sự nghiệp do cha mẹ để lại, chạy theo nghiệp tổ “cầm ca”.

111

Với số tiền của cha mẹ cho để cưới vợ, Chín Tiễn rời bỏ vị hôn thê sau đêm tân hôn. Ông rủ bạn bè nghệ sĩ dựng lên gánh hát “Chấn Hưng Ban”. Trong số các cô đào trẻ tuổi xin gia nhập gánh hát, có cô Lém nhan sắc mặn mà, giọng ca ấm áp, trong trẻo nhứt.

- Con Lém chính là bà bầu Hoa Cúc của đoàn hát nầy, ông ký giả ạ!

Chấm dứt câu nói đó, Chín Tiễn - nghệ sĩ “tiền phong” - bèn tự tiện kêu:

- ê! Đem thêm một chai “la-ve”!Rồi day lại tôi, nhìn trừng trừng đôi mắt:- À! Ông chưa tin lời tôi à! Con Lém có nút ruồi son

phía sau ót. Tôi rành lắm. Bây giờ... tiền tài ám nhãn, nó quên người chồng thuở xưa của nó... là tôi đây! Nào đâu những đêm huyền diệu, thơ mộng... Chao ôi! Hồi đó, Hoa Cúc vừa độ trăng tròn, chân ướt chân ráo tập tễnh trên con đường phụng sự nghệ thuật ngàn dặm...

Lối ăn nói “ba hoa” của Chín Tiễn khiến tôi phật ý, hồ nghi. Tôi nghĩ rằng ông sửa soạn lấy giọng vô... vọng cổ.

Quả thật ông ta rất sành tâm lý. Đoán chừng phản ứng của tôi, ông nói nhanh:

- Thôi, ở đây nói nhiều bất lợi. Tai vách mạch rừng. Xin mời ông ký giả đi dạo với tôi ra tận bờ sông, lần lượt tôi giúp ông nhiều chi tiết chưa ai biết về đoàn hát Hoa Cúc này!

sơnnam


112

Tôi gọi chủ gánh hủ tiếu tính tiền rượu luôn, rồi thanh toán ngay.

Chín Tiểu gật gù hỏi:- Ông có khinh dể tôi không?- dạ, luôn luôn cháu kính trọng người lớn tuổi.

Huống chi ông thuộc vào hạng nghệ sĩ “tiền phong”.- Vậy thì ông cho tôi xin luôn một gói thuốc đen,

tám đồng.dọc đường, khi đánh diêm châm điếu thuốc, ông ta

nói lẩm bẩm:- Nào tôi đòi hút thuốc thơm? Thuốc đen mà cũng

không có... Thảm quá... Kìa! Tới mé sông rồi. Mời ông ký giả ngồi trên bực thạch với tôi.

Ông chỉ thềm đá kè tại bờ sông:- À! Bờ đá vô tri vô giác này còn lưu bao kỷ niệm

yêu đương giữa tôi và cô đào Hoa Cúc. Năm đó, tôi làm bầu gánh, kiêm thầy tuồng. Bị mấy cô đào chánh ém tài, Hoa Cúc than thân trách phận. Hôm đó, nàng trân trọng mời tôi đến đây để tỏ bày tâm sự, trao cho tôi những cái hôn nồng cháy. Nàng cầu xin sự nâng đỡ của tôi để được tập tành thủ vai đào chánh, hòng kiếm thêm tiền hằng đêm đem về nuôi dưỡng em dại, mẹ già. Với tinh thần “phục vụ văn nghệ thuần túy” tôi sẵn sàng giúp nàng thủ vai chánh trong vở tuồng “Mượn thuyền tình qua biển khổ”. dạo ấy, tôi là kẻ đầu tiên dám đánh bạo dùng xảo thuật trên sân khấu... Hoa Cúc thủ vai người ngay mắc họa, nhờ tiên cứu đem lên Bồng Lai. Màn

113

“bay về trời” ấy rất hấp dẫn. Tôi bố trí một cái rỏ rẻ trên trần rạp hát, dùng dây thật chắc mà rút nàng hỏng khỏi mặt sân khấu. Khán giả vỗ tay hoan nghinh nhiệt liệt. Nhưng khán giả vô tình quá đỗi! Họ chỉ khen ngợi cô Hoa Cúc, chớ nào nghĩ tới công phu “đạo diễn” của tôi. Hoa Cúc trở nên kiêu hãnh, bắt đầu từ đó. Nàng bay lên trời, giữa ánh đèn màu... Trên bước đường thành công đầu tiên, nàng sẵn sàng nhận tôi làm chồng. Chúng tôi ăn ở với nhau, có một đứa con gái. Nó đã chết. Rồi năm sau, đoàn “Chấn Hưng Ban” của tôi gặp hồi vận đen, cũng như trời đất hết mùa Xuân thì phải qua mùa Đông.

- Khán giả lần hồi chán những bộ mặt của đào kép cũ, họ đòi hỏi đào kép mới chớ gì?

Chín Tiễn lắc đầu:- Lý do ấy, chỉ riêng tôi mới hiểu. Với bao nhiêu

tiền bạc dành dụm, tôi sắm vòng vàng, hột xoàn tặng cho Hoa Cúc. Thói thường, lời tục thường ví: “Được voi đòi tiên”. Đúng quá! Hoa Cúc bỗng nhiên thay đổi tính tình...

Tôi liên tưởng những kiểu “ái tình sân khấu” nên hỏi nhanh:

- Chắc là nàng đem lòng yêu thương mấy anh kép trẻ, có giọng ca mùi mẫn. dường như xuyên qua sự tiếp xúc hằng đêm trên sân khấu, họ mến tay mến chân nhau... Trai tài gái sắc phải không ông?

Chín Tiễn cười giòn, vỗ vai tôi :

sơnnam


114

- Ông ký giả chưa sống trong “nghề cầm ca”. Sự thật khác xa lắm. Ông nên nhớ rằng chuyện xảy ra thời thực dân xa lơ xa lắc. Lúc bấy giờ, ông bầu gánh luôn luôn cẩn thận chẳng cho phép bất cứ anh kép đẹp nào va chạm tay chân của cô đào chánh. Luôn luôn, tôi bố trí một người “đào giả trai” đóng cặp với Hoa Cúc, vợ tôi.

Tôi lẩm bẩm:- Hèn chi các cô đào nổi danh ngày xưa “giả trai”

rất giỏi. Tài liệu ông vừa cung cấp cho tôi thật mới mẻ. Nhưng làm sao giải thích được trường hợp bà Hoa Cúc thay đổi tánh tình, yêu người khác?

- Nàng chẳng hề yêu ai cả. Cũng như lúc bước chân vào làng sân khấu, nàng nào đã yêu tôi. Điều ấy, bây giờ tôi mới hiểu. Nghĩ cũng muộn màng. Rất tiếc là đến thời đại nguyên tử nầy, nhiều cậu “công tử bột” vẫn đinh ninh rằng cô đào kia yêu mình tha thiết.

- Nhưng tại sao bà Hoa Cúc rời bỏ ông? Chắc còn điều gì bí ẩn. Theo tôi biết, hiện giờ bà vẫn sống độc thân. Việc lèo lái đoàn hát từng tuồng tích, đào kép, luôn phần tài chính đều do bà ta đảm nhận. Hẳn là ngày xưa, ông đã phạm lỗi lầm gì to tát khiến bà Hoa Cúc đành lòng bẻ gánh?

Sau một vài phút suy nghĩ, Chín Tiễn mời tôi đứng dậy, hỏi thăm giờ khắc rồi hướng dẫn tôi trở lại gánh hủ tiếu lộ thiện trước rạp hát khi nãy. Ông ta gọi bia “la-ve” và một điếu “xi-gà”. Hết chai “la-ve”, ông ta đòi nhậu rượu đế. Đôi mắt ông lim dim... Lâu lâu ông lại ngáp dài:

115

- À! Tôi thuật tới đâu rồi? Ở đây, giữa tư bề... khán giả mộ điệu...

Hơi bực mình, tôi nói nhanh:- Khán giả đã vào rạp. Xung quanh chúng ta chỉ còn

những người ăn cháo khuya mà thôi.- Ông ký giả chưa hiểu! Những khách ăn cháo khuya

này sẽ là khán giả của bà Hoa Cúc, đêm mai. Chuyến viễn du Hậu Giang này, bà ta hốt bạc. Nghĩ mà tủi phận tôi...

Bỗng dưng, Chín Tiễn rưng rưng nước mắt, lấy tay che mặt:

- Ngày xưa, bà Hoa Cúc chỉ biết yêu tiền... Nàng bỏ tôi để hùn vốn với ông chủ hãng xe đò, lập gánh mới. Tội nghiệp thân tôi. Tôi quá say mê “nghệ thuật thuần túy”. Trước khi lập gánh mới, nàng than khóc với tôi. Tôi bèn soạn ra một vở tuồng “Tiền Tài và Nhan Sắc”, cho bà đóng vai chánh để kỷ niệm. Tuồng ấy, chẳng bao giờ ra mắt khán giả mộ điệu vì gánh hát của tôi tan rã! Nếu cần dùng làm tài liệu, tôi sẵn sàng trao bản thảo cho ông xem. Màu giấy đã vàng vì bụi, vì nước mắt của tôi, vì nước mưa trên mái nhà rách nát tuôn xuống... Nhưng làm sao ông ký giả đến nhà tôi được. Tôi ở trọ với người khác. Họ dành riêng cho tôi một cái chõng tre nhỏ xíu, thiếu bàn thiếu ghế; thiếu đèn đuốc, chẳng tài nào tôi sáng tác hoặc tiếp rước bạn bè. Xin ông ký giả thứ lỗi...

Đối xử cách nào với Chín Tiễn? Chẳng lẽ ngồi đây với ông ta cho đến sáng. Câu chuyện tâm tình của ông

sơnnam


116

ta chừng nào mới kết thúc? Lâu lắm, chờ ông ta hút tàn điếu thuốc “xi gà” tôi mới cáo lỗi:

- Bây giờ... tôi cần vào thăm bà bầu Hoa Cúc. Hẹn dịp khác, ta gặp nhau, tâm sự nhiều hơn.

Chín Tiễn như thức giấc:- À! Ông ký giả cứ tùy tiện... vào thăm bà bầu.Nhưng khi tôi vừa gọi chủ quán tính tiền, Chín Tiễn

cản lại:- ủa! Để đó đa. Sau khi thăm bà bầu, ông ký giả

hãy nể tình tôi, trở ra đây uống thêm một ly.Tôi quay mặt, đi nhanh tới rạp hát rồi theo cửa hông,

vào hậu trường.Bà bầu Hoa Cúc đang lui cui đếm tiền, cằn nhằn với

hai ba người bên cạnh. Tôi thầm đoán:- Như thường lệ, các con nợ đến bao vây bà bầu để

thâu tiền góp hàng đêm...Tôi khép nép, đứng bên mớ tranh cảnh bằng giấy

“cạt tông” sắp đống trong góc, nghĩ mình chẳng nên chào hỏi bà bầu lúc bà đang đa đoan. Nhưng kìa! Một cô bé khều nhẹ bà Hoa Cúc, nói khe khẽ.

Đoán chừng cô bé nọ thổ lộ cho bà biết về sự hiện diện của tôi, tôi day mặt nơi khác, sợ quấy rầy thời giờ quí báu.

Bà lanh lẹn chạy ra sau tấm “phông”, chào hỏi:- Thầy Hai! Tệ quá! Nãy giờ sao không vô đây nói

chuyện chơi. Tôi hay tin thầy xuống Rạch Giá thăm bà con từ hồi... chưa kéo màn.

117

Bà nói tiếp:- Đó là ông Chín Tiễn, báo tin cho tôi. Ổng vẫn ngồi

đợi tôi trước rạp, tôi cáo lỗi vào đây...Bà bầu Hoa Cúc như buồn bã:- Tôi rất biết ổng... cũng như tất cả nhơn viên đoàn

hát... đều biết ổng. Thầy tin tôi không? Để tôi nói đầu đuôi câu chuyện cho thầy nghe. Đó cũng là một món “nợ đời”.

Ngoài sân khấu đang diễn trận giặc sôi nổi: Trống đánh liên hồi, quân sĩ đôi bên hò hét vang rân. Một nữ tướng hươi gươm đỡ những đòn côn tới tấp của một tên cường sơn mặt đen.. Mãi theo dõi những đường “kiếm thuật bí truyền” của người đẹp, tôi nghe vang vang tiếng bà Hoa Cúc:

- Coi làm gì thầy ơi, tuồng phải như vậy cho ăn khách! Nãy giờ đào kép diễn “nguội” quá, khán giả hơi phiền. Từ lớp nầy trở về sau, nhứt định họ thỏa mãn. Đây là hồi gay cấn mới bắt đầu, còn nhiều màn khác, nhưng mà... thầy chịu khó lại đây nói chuyện một hồi... riêng với tôi, quan trọng hơn.

Nghe lời bà, tôi đi lần sang mấy chiếc ghế dành cho khách thân của đoàn hát. Vài nghệ sĩ niềm nở chào mừng tôi. Trông họ hữu duyên làm sao, với lớp áo mão, râu ria, son phấn.

- Bây giờ mời thầy Hai ngồi đây. Thầy uống xá xị nghe! Chín Tiễn đã nói gì với thầy? Lần này đâu phải lần đầu tiên? Thầy đừng phiền ổng. Những điều ổng nói... đều đúng sự thực đó thầy.

sơnnam


118

Tôi hơi bực mình. Làm gì mà bà bầu Hoa Cúc nghe được câu chuyện giữa tôi và Chín Tiễn? Chúng tôi ngồi nơi vắng lặng, tận mé sông kia mà! Nhưng nếu nhìn nhận rằng Chín Tiễn nói đúng, ít ra Hoa Cúc phải đền bù như thế nào cho xứng đáng với tình xưa nghĩa cũ! Đằng này, mức sống, địa vị xã hội của hai người quá chênh lệch, bà đeo hột xoàn trong lúc ông chẳng đủ tiền uống “la-ve”, rượu đế. Luận điệu của bà chẳng vững chắc tí nào, ngụ nhiều ý mỉa mai...

Phải chăng bà trách móc tôi vì tôi đã đồng lõa với Chín Tiễn trong bản cáo trạng lên án bà, lúc bà vắng mặt.

Nụ cười hiền hậu lại nở trên môi bà Hoa Cúc:- Thầy ký giả đừng phiền tôi. Từ hồi gặp tôi đến nay,

đã lần nào thầy nghe tôi đối xử quá tệ với anh em đào kép? Hà huống chi Chín Tiễn, người mà tôi thọ ơn rất nhiều. Một ngày một buổi... cũng là nghĩa là tình. Tôi ăn ở với ổng trên năm sáu năm.

Rồi bà nghiêm giọng:- Hồi xưa, đào kép muốn nổi danh khó lắm. Báo

chí ưa nói chuyện quốc sự hơn là kịch trường, và đúng ra chẳng thấy có ký giả viết bài kịch trường. Muốn nổi danh, cần sự giúp đỡ của ông bầu gánh, cần đi hát khắp tỉnh này tỉnh nọ cho thiên hạ biết mặt, nhìn nhận tài năng của mình. ơn của Chín Tiễn chẳng bao giờ tôi quên. Bằng cớ là tới ngày nay, tôi vẫn chưa chồng.

119

Tôi hơi bực tức:- Nếu vậy, ít ra bà cần cấp dưỡng lúc ông bệnh hoạn.

Xem chừng cỡ này...Bà Hoa Cúc nói khẽ, lấy tay che miệng:- Ổng hút á phiện lậm rồi!- dạ, tôi thấy ổng ngáp. Nhưng ngáp chưa ắt là bằng

cớ xác nhận ổng còn ghiền, hút lén lút.- Ổng ghiền từ hồi xưa lận kia! Phen đó gánh hát

rã tan cũng vì tật hút của ổng. Ổng hút rồi lôi kéo theo năm sáu người bạn, đào kép. Tôi cũng hút nữa kia! Thế là bao nhiêu tiền bạc hao mòn. Tôi hết lời khuyên can, cực chẳng đã, phải xa lìa ổng. Hồi xưa, tôi ở với Chín Tiễn chẳng có hôn thú. Nhưng mà thôi, chắc thầy ký giả chưa tin tôi... Theo ý thầy, tôi nên giúp đỡ ổng bằng cách nào...

Sực nhớ đến sáng tác của Chín Tiễn tôi giới thiệu ngay:

- Nghe đâu ổng còn bổn tuồng “Tiền Tài và Nhan Sắc” hay lắm.

Bà Hoa Cúc cười như nắc nẻ:- Ôi thôi! Đâu hồi tiền chiến, trước thời Bảo Đại

chưa lên ngôi kia! Hai năm trước, ổng gởi đến tôi. Tôi nhờ các soạn giả thường trực của đoàn xem qua, nếu thấy “ăn khách” thì hợp soạn. Nhưng ai nấy đều chê. Biết sao bây giờ, luôn dịp, tôi nhờ thầy giúp tôi. Ổng còn ở ngoài trước chớ?

- Còn chờ tôi trở ra.

sơnnam


120

Bà Hoa Cúc nhét vào tay tôi một tấm giấy bạc:- Nói rằng của tôi tạ ơn ổng. Sau khi trao rồi, mời

thầy ký giả vào đây. Tuồng sắp dứt màn chót. Ở Rạch Giá, cháo khuya ở gần mé biển ngon lắm. Nhớ đừng ở ngoài đó luôn nghe! Trong nầy, anh em đào kép và tôi mong đợi lắm. Gặp nhau, chưa hàn huyên gì cả...

Vừa thấy dáng tôi trở ra, Chín Tiễn đứng dậy chào đón... bằng tiếng Pháp. Ông kéo ghế mời tôi ngồi. Tôi từ chối. Trên bàn hàng chục cái vỏ chai “la ve” sắp hàng, chứng tỏ tửu lượng vô biên của ông ta:

- À! Vậy mới được. Năm trăm đồng bạc nầy tôi xài hết trong đêm nay, tại đây. Nắng hạn lâu năm, gặp trận mưa nho nhỏ; bao nhiêu nước mưa rút hết, nhấp nháy. Hay tin gánh hát của bà Hoa Cúc đến, bao nhiêu con nợ của tôi nhốn nháo hy vọng giùm tôi...

Tôi đưa tay, từ giã:- Chào ông Chín. Tôi vào trong này. Hẹn tái ngộ

với ông lúc vãn hát.- Cám ơn ông ký giả. Nhớ nhắn với bà Hoa Cúc

rằng tôi còn hận bả nhiều lắm. Bả lợi dụng tôi. Bả như con diều giấy bay cao mà lại đành quên mất vai trò của “sợi dây... nghệ thuật” ngày trước!

Tôi vào hậu trường. Ngoài sân khấu, màn chót, cảnh chót sắp dứt. Nàng nữ tướng đang ca khúc khải hoàn. Tên cường sơn bị bắt trói, ca vọng cổ xin tha tội, kể ơn. Sau khi nghe thuật lại đúng nguyên văn lời trách móc của Chín Tiễn, bà Hoa Cúc rút khăn tay, chùi nhanh hai giọt nước mắt:

121

- Thầy ký giả thông cảm giùm. Đây là lần thứ mấy chục rồi, ổng diễn vở tuồng... nhắc dĩ vãng để khán giả kêu rêu tôi. Cứ mỗi lần như vậy, tôi gởi cho ông ta đôi ba trăm đến một ngàn đồng. ai lợi dụng ai? Đã có lúc ổng đi, lên Sài Gòn, ngồi tại “Ngã tư Quốc Tế” tìm các ký giả để tố giác đời tư của tôi. Cũng may, các ký giả đều từ chối lời ổng. Mới hồi chiều, năm ba người tới gặp tôi, hỏi tôi có phải là vợ của ổng không? Rồi họ nhờ tôi thanh toán giùm vài số tiền nho nhỏ. ai lợi dụng ai, thầy ký giả đã thấy rõ? Tại sao ổng là sợi dây thả diều?

Tôi và anh em đào kép im lặng. Bà Hoa Cúc xách ví tay, nói nhanh ra phía sau:

- Mời anh em đi ăn cháo. anh em nào đến trễ cứ ngồi bên bàn rượu đêm rồi.

anh sốp phơ lái xe tới. Bà Hoa Cúc thản nhiên đi trước, băng qua đường cái và đi ngang qua bàn của Chín Tiễn, cách ông ta chừng hai thước - như sao Hôm và sao Mai, như Ngưu Lang và Chức Nữ tình cờ gặp nhau. Rõ ràng bà Hoa Cúc đầy đủ khí phách của vị chỉ huy đoàn hát. Bà cố tình đi bộ theo lộ trình đó, chẳng cần ra hiệu lịnh cho tên “sốp-phơ” quày xe trở lại. Khi đến gần bên chín Tiển, bà Hoa Cúc cúi đầu chào, dáng điệu tự nhiên, nụ cười hiền hòa chẳng bợn chút gì mỉa mai, hờn oán “trăm năm còn lại nụ cười thơ ngây”. Chín Tiễn như ngượng ngập, đứng dậy vụng về, nói câu gì đó chẳng nên lời.

Chúng tôi lên xe, hướng về quán cháo “Hải Nam”.

sơnnam


122

Bà Hoa Cúc nói rỉ vào tai tôi:- Tôi giữ thể diện cho ổng mà. Tôi biết nhờ cái chào

của tôi mà ổng có thể vay mượn thêm tiền bạc ở hàng xóm. ai lợi dụng ai? Tôi hiền lắm... Cái gì mà con diều giấy quên sợi dây?

Tôi im lặng. Bà Hoa Cúc nói nghe hữu lý. Sợi dây ngày xưa đã đứt, đã mục nát rồi. Bây giờ bà Hoa Cúc sống nhờ sợi dây khác, do chính bà tạo ra. Nói đúng hơn, bà chẳng cần sợi dây hữu hình nào cả. Bong bóng cao su trên trời, vệ tinh nhân tạo quay vòng trái đất đâu cần sợi dây! Bà là một ngôi sao trong thế giới siêu hình! Nhưng bà đã trở về thực tế:

- Mốt nầy đoàn Hoa Cúc dọn qua Long Xuyên, nhờ thầy nếu thấy tiện lợi - loan tin đó lên mặt báo giùm.

Tôi mỉm cười:- Để thoát cái “sợi dây” thả diều năm xưa, phải

không bà?- Ồ! Nhưng tôi lạy thầy, đừng thêm câu đó trên mặt

báo. Khổ cho tôi mà càng khổ cho thầy vì ông chồng cố cựu của tôi sẽ lên Sài Gòn để cung cấp tài liệu cho nhà báo giải thích với chi tiết...

123

nhỨT PhÁ sơn Lâm


sơnnam


124

125

TRờI VỪa HỪNG SáNG LÀ KHU RỪNG BắT đầu huyên náo. Từ sáu tháng nay, trước sự xâm chiếm của lớp người “tay rìu” bao nhiêu chim, cò, rắn, rít, khỉ, chồn, heo rừng phải nhượng bộ rút lui.

Bọn tay rìu vào rừng kinh ngang kinh dọc dưới sự điều khiển của cặp rằng. Tất cả cặp rằng đều do một ông “chủ đường” chỉ huy. Đường có nghĩa là con kinh lớn tập trung bao nhiêu củi đã cưa sẵn thành từng khúc hai tấc rưỡi hoặc một thước. Muốn có một đường củi như vậy phải là tay rất có thế lực đối với nhà cầm quyền thực dân thời bấy giờ.

Họ đấu giá một lô rừng cúp, loại rừng mà nhà nước cho phép khai thác cứ hai mươi hoặc hai lăm năm một lần.

sơnnam


126

Sau khi đấu giá được, việc cấp bách nhứt là mộ nhân công (tay rìu) vì chung quanh khu rừng nói trên rất ít dân cư. Phải có nhân công thật nhiều mới khai thác xong đúng thời gian cam kết với nhà nước. Vì vậy, người chủ đường phải mộ nhiều nhân công từ Cần Thơ, Hà Tiên, Long Xuyên... đem xuống tận cái lô rừng cúp của rạch Thứ Sáu, làng Đông Thái, tỉnh Rạch Giá này.

* * *

anh Tư Bình Thủy tốc nóp, ngồi dậy. anh ngáp dài, nhìn rừng, nhìn nước rồi từ từ ngả lưng xuống với ý định dỗ lại giấc ngủ, bụng nghĩ thầm:

- Làm thêm đôi ba thước củi cũng chưa đủ trả nợ. Không khéo lại lao lực sanh bịnh tim, bịnh phổi mà mang khốn...

Cum! Cum! Cum!Tiếng búa bổ vào gốc tràm bắt đầu vang lên từ đầu

đến cuối rừng nghe còn nhặt hơn tiếng mõ thầy chùa tụng kinh.

Đùng! Đùng! Đùng!Từng thân cây ngã xuống liên hồi, mặt nước rung

chuyển, sóng gợn lên chạy dài, vỗ vào vách chòi của anh nghe lách chách.

Các “tay rìu” bắt đầu nói chuyện cho qua cơn mệt nhọc. anh Tư Bình Thủy nghiêng tai vào đầu nóp, lắng nghe tỏ rõ từng tiếng một:

- Rừng này gốc của ông Gia Long. Hồi xưa Gia Long cũng như mình...

127

Đó là giọng của Hai Cờ Đỏ. Gọi là Cờ Đỏ không phải vì cầm cờ Cộng sản đi biểu tình, nhưng vì quê quán anh này ở Cờ Đỏ - một địa phương thuộc đồn điền của Tây êmơry. anh có giấy chứng nhận riêng biệt của hãng Tây. Theo lời anh khoe khoang thì giấy đó mạnh hơn giấy thuế thân, bảo đảm không sợ bất cứ một thầy hương quản nào. Giọng Hai Cờ Đỏ nói sang sảng:

- Đố các cha vậy chớ rừng này hồi đời xưa có vua Gia Long đi ngang qua không?

Có tiếng cãi lại:- Túng tiền thì lại đây, tôi cho mượn đỡ vài cắc, chớ

đừng nói dóc. Nói phải có sách, mách phải có chứng...- dân ở Cờ Đỏ không bao giờ nói dóc. Để tôi nói

lại. Số là xưa kia... Gia Long bị Tây Sơn rượt, ngài phải dùng ghe biển mà chạy từ Cà Mau ra Phú Quốc. Chiếc ghe của ngài gọi là long thuyền... Ngài đứng trước mũi ghe, ngóng vào bờ mến tiếc lắm, vì ngài muốn làm vua ở đất liền chớ nào có mộng làm chúa ở cù lao...

ai nấy nhốn nháo lên:- Nghe lòng vòng quá. Nói cho lẹ thử coi... Muỗi

cắn gần chết đây nè? Bà con nào cho tôi mượn bếp un, quạt khói lên giùm...

- Tôi nói ông Gia Long ngóng vô bờ, dòm dáo dác cái cụm rừng của tụi mình đương đứng bây giờ. Rồi ổng day qua nói với đình thần tả hữu: “Sơn bất cao, thủy bất thâm, phù sa chi địa nhơn tác bất thành tu hú giả. Nhứt phá sơn lâm, nhì đâm Hà Bá, cao phi viễn tẩu giả nan tàng...”

- Cắt nghĩa cho mau. Ở đây ai mà biết chữ Nho.

sơnnam


128

Hai Cờ Đỏ cười giòn:- Câu đó ngụ ý về địa lý. Gia Long nói xứ Nam Kỳ

này không có núi cao, không có sông sâu. Còn đất phù sa thì dở quá, vô dụng. Đến đỗi móc đất lên nắn con tu hú để thổi cũng không kêu. Đó là “bất thành tu hú giả”. duy có hai nghề phá sơn lâm, đâm Hà Bá là dễ làm ăn. Nhưng lưới trời lồng lộng không ai chạy khỏi: phá rừng, chài cá khiến con người phải nghèo mạt...

Cả bọn cười vang lên:- Hay! Hay! Bây giờ tới phiên ông Tư Châu Xương

nói cho anh em nghe một chuyện khác.Nghe đến tên ông Tư Châu Xương, anh Tư Bình

Thủy chợt sáng mắt lên. Ông này nước da đen ngăm, mặt mày hung tợn nhưng lòng dạ thiệt thà. Trong số tay rìu quen biết chỉ có ông là tử tế với anh nhứt. Bằng cớ là hôm trước lúc anh đau rét suốt ba - bốn ngày, ông cho đứa con gái lại nấu cháo và cho tiền để mua mấy chai thuốc phát lãnh hoàn. Cô gái ấy tên là Mịn, tuy đen đúa nhưng có duyên. Lúc ban đầu Mịn kêu bằng chú. anh phải đính chánh lại rằng tuổi anh còn nhỏ, mới có hăm ba nhưng vì quá lăn lóc với sanh kế nên mau già đó thôi.

Sau rốt, Mịn chịu gọi anh bằng anh, Mịn săn sóc châu đáo lắm, nhiều đêm ngồi quạt khói un muỗi cho anh đến quá mười giờ đêm mà không về. Những đêm về khuya đó, anh không bao giờ nghe tiếng ông Tư Châu Xương rầy con gái. Trái lại, có đêm nhiều khi cô Mịn bơi xuồng đến thăm anh một lần thứ hai.

- Ba của em sợ anh đắng miệng, biểu em đem qua anh điếu thuốc rê này. Ba nói hễ khi nào anh hút thấy ngon là trong mình bớt đau.

129

Đêm thanh vắng, giữa tư bề rừng bụi, anh Tư lúc ấy thấy vui sướng không cùng. anh cố tình nói một câu để dọ thử tấm lòng cô Mịn:

- Làm ơn thì làm ơn cho trót. Không lẽ tôi phải bước xuống sàn lại đằng bếp un để châm thuốc hút. Nhờ em đốt giùm.

Mịn e thẹn:- Hồi giờ, em đâu biết đốt thuốc. Hay là em gắp cục

than cho anh.- Tội nghiệp. Bộ cô muốn đốt tôi luôn sao? Có gì là

đắng. Cô cứ ngậm vô miệng, hút một hơi cho cháy trước.Và Mịn đã ngoan ngoãn nghe lời của anh. Điếu

thuốc rê hôm đó ngon làm sao!Cô Mịn đã xuống xuồng về từ lâu mà anh còn ngồi

đó, tiếc cái tàn thuốc đã cháy tới da tay, tâm trí mơ màng nhớ đến đôi mắt của Mịn, đôi mắt đen như nước rừng, có đôi vì sao chiếu xuống ngời lên lấp lánh...

Ông Tư Châu Xương bắt đầu kể chuyện. anh Tư Bình Thủy lập tức ngồi dậy. Nghe có tiếng cưa củi, anh đoán chắc hôm nay thế nào cũng có cô Mịn đến giúp cha.

Ông nói:- Hai Cờ Đỏ nói dứt cái sấm truyền của vua Gia Long.

Bây giờ tôi xin nói tiếp về lúc Tây qua đánh thành Long Hồ tức Vĩnh Long bây giờ. Tôi cắt nghĩa tại sao lính Tây có mang mỏ neo ở bâu nói, tại sao trên đồng bạc trắng của Tây có chạm hình người đàn bà...

“Năm đó, Tây kéo tàu binh tới bến Long Hồ. Tụi nó bắn súng lên. Bên này, binh của an Nam mình lập tức

sơnnam


130

nã đại bác Thần công xuống. Hai bên kịch chiến khá lâu. Lính Tây chết nhiều quá. Quan đề đốc của Tây ra lịnh kéo neo rút lui về Mỹ Tho.

Thừa cơ, bên mình bắn súng như mưa bấc. Lính thủy Tây ráng sức kéo neo nhưng không xuể. Vì vậy, tàu chạy thối lui không được. dè đâu, lúc đó trên tàu Tây một con đầm xuất hiện ra, tay cầm cờ phất tới. Đó là vợ của quan đề đốc đứng ra thay chồng để xua binh đổ bộ lần thứ hai. Nhờ vậy, Tây thắng, chiếm thành Long Hồ. Sau đó, tụi nó nhớ ơn cái mỏ neo với con đầm nên mới ra lịnh ghi lại kỷ niệm... Bởi vậy, đàn ông nhiều khi cần có đàn bà giúp mới làm được việc lớn. Và ở đời, nhiều khi cái chuyện rủi ro như cái mỏ neo nọ lại biến thành dịp may...”

Ông Tư Châu Xương dứt lời, ai nấy cười vang. Có người chêm vô một câu:

- Bây giờ tới phía Tư Bình Thủy. Tư Bình Thủy đâu rồi? Nó mê ông lắm đó ông Tư.

anh Tư ngồi trong này nín khe, lắng nghe ngoài rừng thiên hạ gọi anh ngày một gấp!

- Đâu rồi? Hay là thua bài cào hồi tối rồi ngã luôn. Hồi tối, tôi thua hai chục đồng, nó thua có năm đồng, nhằm nhè gì. Ông Tư Châu Xương đâu? Kêu... thằng rể của ông thức dậy coi...

anh Tư Bình Thủy lắng nghe chờ sự phản ứng của ông Tư Châu Xương. Nhưng êm tịnh, chập sau, thấy Hai Cờ Đỏ chống xuồng tới chòi. anh giả vờ như ngủ mới thức dậy mà nói:

131

- Bữa nay bịnh quá, tôi muốn ngủ luôn. Kêu ra có chuyện gì không?

- Ra rừng rồi hãy biết. Ông già vợ của mày chờ ở ngoải.

- Đừng nói bậy, ông bắt lỗi thì sao?- Cam đoan không bắt lỗi. Thằng Tư mày biết

không? Hồi nãy ông nói: đàn ông cần có đàn bà mới lập sự nghiệp được. Chắc là ổng muốn mở hơi gả con gái cho thằng Tư mày.

anh Tư Bình Thủy lội xuống rừng. Nước rừng quá lạnh, ngập khỏi lưng quần, khiến anh tỉnh táo lại. anh cầm búa lội qua gốc tràm gần đó. Nể lời yêu cầu của người chung quanh, anh không thể chối từ:

- Tôi chỉ biết bài thơ ông Tiều. Bà con có đọc Lục Vân Tiên đều biết. Tôi không muốn nói ra vì nó chua chát quá. Tay rìu đời nay là ông Tiều đời xưa đầu thai lại chớ gì.

Tiều rằng: Vốn lão tinh thông,Một mình thơ thẩn non lòng hôm mai.Tấm lòng chẳng muốn của ai,Lánh nơi danh lợi chông gai mặc lòng.Kìa non nọ nước thong dong,Trăng thanh gió mát bạn cùng hươu nai.Công hầu phú quí mặc ai,Lộc rừng gánh vác hai vai tháng ngày.

Giọng của Tư Bình Thủy khá trong trẻo nên hấp dẫn được người nghe. Mặc dầu đó là tâm sự của người xưa nhưng những người lưu lạc ngày nay cũng nhờ đó mà

sơnnam


132

sống lại đôi phút giây mát mẻ, thơ mộng. Họ im lặng, nhìn nhau, chờ đợi lời bình luận sôi nổi. Cô Mịn liếc qua Tư Bình Thủy như khâm phục, hãnh diện.

Nhưng từ trong rừng, kìa tên cặp rằng Be chống xuồng ló ra. Hắn mặc áo bành tô vàng, miệng ngậm ống vố, hất hàm lên:

- ê, Tư Bình Thủy nói dóc cái gì đó? Thằng này bữa nay bày đặt o mèo nữa hả? Thi phú của mày ăn nhập vào đâu?

Tư Bình Thủy trợn mắt nhìn cặp rằng Be. Hắn nhếch mép:

- Nói chơi không được nữa hả? Tao cho mày hay: cô Mịn muốn có hạnh phúc thì hãy tìm một người giống như tao. Cô sẽ có áo bông quần lãnh.

Rồi hắn day lại cô Mịn mà cười:- Phải vậy không cô Mịn? Cưa củi làm chi mà áo

rách vai, rách ngực. Người ta thấy da, thấy thịt của cô kìa... cô dòm lại coi... trắng xát.

Nhanh như chớp, Tư Bình Thủy xách búa lội nước đùng đùng lại gần xuồng cặp rằng Be mà chửi:

- Ỷ làm cặp rằng hả? Đồ tục tĩu! Tao chém mày!Cái chuyện cầm búa hăm he chém người như thế

xảy ra rất thường giữa cuộc làm ăn hỗn độn này. Ông Châu Xương, ông Hai Cờ Đỏ thấy chưa cần can thiệp, vì ông biết cái tật xỏ lá của cặp rằng Be. Đúng vậy, hắn vội vã chống xuồng ra xa rồi dừng lại, nói vài câu để cứu vớt thể diện:

- Bà con ơi! Thằng con nít thất học này làm gì mà biết thi phú, kinh sử. Nó nói dóc.

133

Tư Bình Thủy nói lớn:- Thằng nào nói dóc? Chú mày mới là thằng nói

dóc. Hồi qua Bình Thủy rủ tao xuống đây, mày nói ở dưới này sướng lắm. Sao mày không nói ở dưới này muỗi mòng đỉa vắt nước ngập ngang lưng quần, nhà cửa không có. Mày lại còn bày đặt chứa bài cào lấy xâu. Mãn mùa, mồ hôi nước mắt của dân tứ xứ bị mày cướp ráo.

Cặp rằng Be đuối lý, chống xuồng đi. Hắn nói với lại:

- Tao cho Tây hay. Nó vô bắn nát óc mày. Xứ này, xứ của Tây mày biết chưa?

“Xứ này, xứ của Tây”. Mấy tiếng đó khiến cho ai nấy cười rộ lên, cười chua chát thiếu điều ra nước mắt. Gió rừng ngừng lại. Nước rừng bừng tỉnh soi rõ từng lá cây, dáng người. Chập sau, ông Tư Châu Xương nói ôn tồn:

- Mình dốt nát không biết tích Gia Long tẩu quốc, tích Tây đánh thành Long Hồ, nhưng chắc chắn mình không bao giờ nói một câu quá trật lật như thằng cặp rằng đó. Hơi đâu mà phiền, Tư Bình Thủy ơi! Trăm sự chỉ vì sinh kế. Ông Tiều ngày xưa nào có lúc rảnh rang tâm trí. Hồi nãy đọc thơ Vân Tiên, cháu quên mấy câu trước: Minh rằng: đây đó hỏi han, xin vào chùa sẽ luận bàn cùng nhau. Nhưng ông Tiều không được rảnh: Tiều rằng: chẳng dám nói lâu, bởi vì còn phải vào rừng đốn củi bán hầu chợ phiên.

Trăm sự cũng bởi đồng tiền. Bây giờ, mưu kế hay nhứt là tối nay cháu lại nhà bác. Bác chỉ cho ni tấc từng

sơnnam


134

cây cột, cây kèo. Mình nên thừa dịp này mà ăn cắp... của Tây một bộ cột. Cứ đốn sẵn, nhận lấp dưới sình. Hôm nào thuận lợi, mình sẽ lưu đi. Mai kia mốt lại, cuộc phá sơn lâm này mãn, chắc chắn thế nào mình cũng lời được một cái sườn nhà. Cháu chịu vậy không?

anh Tư Bình Thủy liếc sang cô Mịn rồi cúi đầu trả lời nhỏ:

- dạ, bác thương con cháu. Con cháu đội ơn bác không hết chớ có dám cãi lại bao giờ.

135

Ông bang cà ròn


sơnnam


136

137

MặT TRờI VỪa Ló dạNG LÀ ÔNG BaNG Lình bừng mắt. Con đường từ chợ Rạch Giá đến xóm Sóc Xoài quá gồ ghề, chiếc xe lôi nhảy tưng tưng từng chập, ấy thế mà ông Bang ngủ ngon lành. anh đạp xe thỉnh thoảng day lại, cười thầm:

- Người ta nói cũng phải, người Tàu ngủ ngồi giỏi lắm vì từ thuở lọt lòng, họ đã ngủ ngồi trong cái đai sau lưng mẹ.

Mặt trời lên khỏi chưn trời, quá nhanh. Ông Bang ho sù sụ vài tiếng rồi hỏi:

- Tới chợ chưa?anh đạp xe lôi nói:- dạ, thấy dạng cây sao ở chùa Miên đằng kia rồi.

Chừng mười phút nữa... Ông Bang lạnh không?

sơnnam


138

- Ráng đạp đi, tôi thưởng chú thêm vài cắc. Lạnh chớ, trời mưa dọc đường. Chú mệt không?

anh đạp xe lôi cứ khom lưng, nói không day lại:- Mệt thì ít mà sợ thì nhiều. Sợ dọc đường bị tụi nó

chận xe, tiền bạc mất mát, ông Bang buồn thì tôi đâu có vui.

Chiếc xe lôi cứ tiến tới một mình. Con đường lộ Rạch Giá - Hà Tiên chạy dài sát bờ kinh xáng, bên kia đường là rừng tràm lưa thưa và đồng cỏ hoang vắng. Xa xa mới có một xóm nhà, đa số là người Miên. Đất thấp, nhiều phèn. Nhiều người cày ruộng thử, nhưng họ thất vọng vì lúa bị háp, bỏ nắm lúa vô thau nước thì mười hột, nổi lêu bêu có tới bảy. Nhiều khi tới mùa chẳng ai thèm gặt cho tốn công, chuột từ đâu kéo tới cắn luột sạp, lúa ngã xuống như gặp giông bão. Con lộ này hồi quan toàn quyền tới ăn lễ khánh thành thì khá bằng phẳng nhưng qua trận lụt năm ngoái, nước tràn ngập, cuốn phăng mớ đá trải đường ra tận ngoài biển vịnh Xiêm La, uổng công mấy anh lục lộ cán tới, cán lui suốt mấy tháng trường.

Chợ Sóc Xoài khá phồn thịnh, như hòn đảo xanh tươi nổi lên giữa biển cỏ vàng úa. Xe dừng lại trước nhà ông Bang trong khi tiệm cà phê bên cạnh sửa soạn mở cửa. Ông nhảy xuống gọn gàng.

- Tôi bao cuốc xe này năm cắc, thêm cho anh một cắc, là sáu.

Sáu cắc là số tiền to tát. Năm đó, năm 1937, mỗi giạ lúa bán tại chợ là hai cắc rưỡi. Ông Bang gõ cửa.

139

Bà Bang dáng người mập mạp như chồng, mở cửa rồi vặn đèn lên cho cao:

- Sao ông về sớm vậy! Chờ sáng, đi xe đò ít tốn tiền hơn. Ông bao trọn chiếc xe lôi? Tốn bao nhiêu vậy?

- Sáu cắc!Bà Bang hơi sốt ruột:- Ông xài lớn quá, bốn cắc là vừa!Ông Bang không trả lời. Trong khi bà nấu nước pha

trà, ông đến cái bàn viết, ngồi xuống, lật sổ ra, lắc bàn toán nghe lắc cắc. Đôi mắt ông sáng rực lên. Mấy người bạn hàng gánh gồng nào gương sen, bông súng, cá lóc đi ngang qua cửa. Ông Bang hớp chén trà rồi gọi khẽ:

- Bà lại đây, có chuyện vui, đừng cho ai biết.Bà Bang đến sát bên chồng, nghiêng tai. Ông nói:- Cà ròn bán có giá. Họ chịu mua tám xu một cái,

ngày mốt mình chở ra Rạch Giá bốn ngàn cái, còn sáu ngàn cái, bảy tám ngày nữa mình chở luôn, cho kịp chuyến tàu đi Bạc Liêu.

Còn gì mừng rỡ cho bằng! Bấy lâu này, bà Bang giúp chồng một tay đắc lực. Công việc duy nhứt của bà là mua cà ròn, do người Miên trong sóc đươn thật kỹ và thật khéo, với giá bốn xu một cái. Khi túng thiếu, họ đến gặp bà, nài nỉ mượn tiền trước với giá rẻ mạt là hai đồng bạc một trăm cái, tức là mỗi cái hai xu! Vốn hai xu, bán lại tám xu. Như vậy mà ông Bang làm giàu thật mau và gây được cảm tình với tất cả dân chúng trong sóc Miên. Mỗi gia đình trong sóc đều thiếu nợ của ông bà, người nào ít thì năm đồng, gia đình nào

sơnnam


140

đông con thì bà dám ứng trước cả trăm đồng. Đươn cà ròn là chuyện không tốn kém sức lực, con nít trên mười tuổi có thể tiếp tay đươn cái mình cà ròn. Khó nhứt là bẻ miệng và bẻ đít cho cà ròn đừng sút mối, công việc này là của người lớn. Cà ròn đươn bằng cọng bàng, nhẹ và mềm như cọng lác.

Xóm Sóc Xoài cung cấp phần lớn cà ròn cho miền Hậu Giang: dạo ấy bao bố phải nhập cảng từ Ấn Độ, cà ròn là cái bao rẻ tiền nhứt để đựng lúa gạo, đậu xanh, đường cát.

Bà Bang hỏi kỹ:- Trong nhà kho, còn tồn trữ hơn sáu ngàn cái cà

ròn, như vậy là dư chuyến đầu tiên, mình chở ra giao đúng hạn rồi hãy lo bốn ngàn cái kia.

Ông Bang lật sổ, coi lần chót:- Tôi lắc bàn toán nãy giờ, trong kho có tới tám ngàn

năm trăm bảy chục cái. Bà nấu cháo trắng, nấu một nồi lớn cho tôi ăn với lạp xưởng. Cháo nóng ăn khỏe, dễ tiêu hơn hủ tiếu, tôi đi nhà kho, nhắc nhở ông già Lanh.

Nhà kho cất bằng cột tràm, lợp lá, nền cao ráo, dài đến bốn căn. Ông già Lanh là người Miên lai, tuổi hơn sáu mươi, lãnh trách nhiệm giữ kho, ăn ngủ tại chỗ. Khi ông Bang đến thì ông già Lanh ngồi ung dung hút thuốc, bên cạnh sáu, bảy cái rập chuột. Chuột bị đè giập xác, ông Lanh giả vờ như sốt sắng với công việc do ông Bang giao phó nên quên chào.

- Chuột hả? Nhiều không?Ông già Lanh ngẩng đầu lên:

141

- Ông Bang ơi, mỗi đêm tôi thăm rập chuột ba lần, mỗi lần bảy con. Phải chi ông mua thêm vài chục cái rập nữa cho đủ dùng, một cái rập, một đêm tôi cũng thức hai ba lần, mười cái rập cũng đâu tốn công thêm.

Nhưng ông Bang Lình méo mặt, chạy nhanh vô nhà kho. Cà ròn bó kỹ lưỡng, mỗi bó mười hai cái, nằm ngay ngắn từ nền lên cao tận mái nhà. Năm bảy con chuột chạy sột soạt, mùi ẩm ướt xông lên khiến ông Bang nhảy mũi lia lịa. Ông kêu lên:

- Hư hết rồi! Chuột làm ổ trong đống cà ròn. Một con chuột cắn một đêm hư cả trăm cái. Một trăm con cắn bốn đêm thì còn gì? Chuột nhiều sao ông không cho tôi biết. Trời đất ơi!

Ông Bang quăng từng bó cà ròn ra sân. Chuột cứ chạy vì động ổ. Năm ba con chuột đỏ hói nằm ngo ngoe, chó hoang đằng xóm chạy tới, sủa ỏm tỏi. Trẻ con xúm lại, rồi đi dang xa. Càng lục lạo, ông Bang càng tối tăm mặt mày vì cà ròn bị chuột khoét có đến hàng ngàn cái, hễ bị lủng thì coi như bỏ luôn. Quá tức giận, ông chạy tới trước mặt ông già Lanh:

- Mướn ông giữ kho mà ông cứ ngủ, uổng tiền quá. Năm nay tôi tàn mạt, tại ông.

Rồi ông Bang bước nhanh về nhà. Ông Lanh ôm từng bó cà ròn đem ra sân, lành để một bên, rách một bên. Thỉnh thoảng, ông vấn điếu thuốc, nghỉ tay. Một người đi qua nói giọng khôi hài:

- Như con trâu rụng cái lông đuôi, thấm tháp gì! Ông Bang Lình hồi mới tới nghèo khó, làm giàu nhờ cà ròn. Lâu lâu trời hại ổng một năm. Bà Bang tới kìa!

sơnnam


142

Ông già Lanh lẩm bẩm:- Bả tới thì cũng vậy thôi. Tôi ở mướn, giá rẻ mạt.

Bọn trai tráng thì trốn thuế thân, đứa nào dám ngủ tại nhà kho này. Cái phận sự của tôi như vậy thì tôi làm như vậy. Tây còn không trừ nổi chuột bọ, huống gì thằng già này. Hiền như Phật, như ông Địa vậy mà chuột còn phá rối bàn thờ.

Bà Bang tới, dùng thủ đoạn thường lệ là sự ăn nói ngọt ngào với kẻ ăn người ở. Biết rằng lỗi không hoàn toàn ở ông già Lanh, bà an ủi khéo léo:

- Ông lựa giùm cho kỹ, chuyện qua rồi. Để tôi đi vô sóc, thúc hối mấy người còn thiếu tiền cho họ đươn cà ròn thật mau, trễ ngày thì cà ròn xuống giá. Ông hơi tệ, tại sao chuột cắn năm, mười ngày rày mà không hay biết? Từ rày về sau, tôi mướn thêm một người coi chừng đuổi chuột.

Từ trên nóc nhà kho, con mèo nhảy xuống kêu ngao ngao. Như sực nhớ điều gì, bà cằn nhằn:

- Nuôi mèo thiệt vô ích. Tại sao nó không bắt chuột. Hôm trước, có tới sáu bảy con?

Ông già Lanh cố ý nói đùa:- Chuột đông quá, chuột rượt mèo để ăn thịt. Chuột

cắn tôi bấy mình, bà coi mấy đầu ngón chân của tôi đây nè! Người ta nói hễ chuột rúc trong nhà là tiền bạc vô đầy đủ. Chuột rúc là chuột túc, mà túc là lúa, phải không bà Bang? Tại sao xứ này nhiều chuột mà không có lúa?

*

143

* *

Hơi sức đâu mà nghe ông già khùng đó. Cãi vã thêm mất lòng, tốt hơn hết là mình vô xóm để thúc hối mấy người còn thiếu nợ để họ đươn cà ròn suốt ngày đêm cho kịp. Thời giờ gấp rút lắm. Bà Bang an ủi chồng như vậy.

Tuy không ghi sẵn trên giấy trắng, bà Bang Lình nhớ rõ danh tánh đầy đủ của con nợ. Đầu tiên là vợ chồng Sa Đơn, ở gần miếu ông Tà. Bà đứng dưới chưn thang, trông lên sàn nhà:

- ai ở nhà không?Chị Sa Đơn nghiêng mình trả lời:- Bà Bang đi chơi! Chồng tôi uống rượu với anh

em rồi!- Làm gì đó?- Chí cắn ngứa đầu, con tôi bắt chí cho tôi. Ở không

buồn quá, không biết làm cái gì.Gia đình Sa Đơn thiếu của bà Bang tám đồng bạc,

tức là 400 cái cà ròn, thế mà cô vợ lại nằm ngáp dài, anh chồng cứ uống rượu. Bà cằn nhằn:

- Sao không đươn cà ròn? Chị làm giùm cho gấp. Chị giúp tôi thì mùa tới tôi mới giúp chị được. Như vầy thì hiếp tôi quá.

Chị Sa Đơn trố mắt:- Trời ơi! Đươn cái gì bây giờ?- Đươn cà ròn! Chị quên nợ của tôi sao chớ?- Không phải! Mời bà Bang lên nhà, tôi nói cho mà

nghe. Bàng không một cọng, cắt cỏ ngoài đồng đem về

sơnnam


144

nhà để đươn cà ròn sao chớ! Người ta nhổ bàng chưa về. Lâu lâu mới đem về một lần. Tiền mượn của bà, tôi chia với người nhổ bàng.

- Nhưng chừng nào về?Chị Sa Đơn chỉ về phía đầu xóm:- Nhà Tư Én, một mình ở gần cây mù u đó. Hễ Tư

Én đem bàng về là xóm này xúm nhau đươn cà ròn trả nợ cho bà.

Câu trả lời ấy gẫm lại hữu lý. Sau khi ghé qua thăm vài con nợ, bà Bang nhảy qua cái mương nhỏ để đến gốc cây mù u. Hai đứa bé trần truồng đang bốc cơm nguội ăn ngon lành, đứa khác lớn hơn thì lo nắn con trâu nhỏ bằng đất sét. Nó đẩy con trâu tới, miệng nhái tiếng nghé ngọ... Để tin rằng nó nói sự thật, bà Bang ngồi xuống cho nó hai xu. Nó cứ trả lời trước sau như một:

- Ba đi nhổ bàng, lâu lắm chưa về.- Nhổ ở đâu? Hay là ba mày đi uống rượu. Kêu ba

về, tao cho thêm năm xu. Mày là con của Tư Én?Lần này thằng bé nâng con trâu gọn trong lòng bàn

tay, chạy lên sàn nhà như sợ sệt. Hai đứa kia ngậm búng cơm, quên nhai.

* * *

Sau bữa cơm trưa, ông Bang nói với ông già Lanh:- Chuột cắn cà ròn, đó là chuyện rủi, tôi hơi nóng

nảy, ông đừng buồn. dân trong sóc nói rằng Tư Én nhổ bàng chưa về. Ông chịu khó bơi xuồng, đưa tôi kiếm nó.

145

Hễ nó đem bàng về thì mọi việc đều xong xuôi. Mình đi liền, chiều nay, đi tới Đường Bàng.

Thật là một chuyến du lịch bất ngờ. Từ Sóc Xoài tới Đường Bàng, đường hơi gần nhưng ngặt một nỗi là muỗi mòng, đỉa vắt. Đáng lý thì ông già Lanh từ chối, viện lý do già yếu để xin thêm chút ít tiền công lao chèo chống. Ông là người giữ kho, được quyền ở nhà. Nhưng hôm nay là dịp để trả thù ông Bang Lình:

- Đi thì đi. Mình đem theo dầm chèo, sào dài để chống cho mau tới Đường Bàng. Ông Bang tới đó lần nào chưa?

Ông Bang Lình nói như thành thạo lắm:- Biết chớ. Năm kia, tôi đi Vàm Răng, thấy họ nhổ

bàng ở Đường Bàng, phải không?Trả lời lúc chưa đến nơi là quá sớm và mất thú vị.

Bởi vậy, ông già Lanh cứ im ỉm. Trước tiên, ông gay chèo. Nhờ nước xuôi, chiếc xuồng trôi nhanh. Lát sau, ông Bang Lình ngủ ngồi, ngáy khò khè. Để hưởng trọn vẹn lạc thú của chuyến du lịch, ông già Lanh ngồi xuống, bỏ cây chèo xuôi theo lái xuồng rồi đẩy ra đẩy vào để giữ phương hướng. Mặt trời xế dần. Gió thổi mạnh qua vùng đất phèn, đầy năn và lác, một thứ âm thanh huyền bí từ lòng đất trồi lên, lác và năn giống như những sợi dây cước vàng lườm, run rẩy không nên lời. Núi Ba Thê hiện ở chân trời, xéo về hướng bắc, dãy Thất Sơn chạy dài qua khỏi biên giới Cao Miên, chót núi tiếp với vầng mây bạc đang chuyển sang màu cam. Vài chiếc xe lôi di chuyển trên lộ xe. Từ phía Vàm Răng

sơnnam


146

chiếc ghe củi nhô lên sừng sững, trên bờ ba bốn người đang còng lưng, kéo sợi dây nối vào chót cột buồm. Nước ngược và gió ngược, sức người chỉ có hiệu quả là giữ cho chiếc ghe nặng nề kia khỏi trôi ngược.

Ông Bang Lình vụt thức dậy:- Tới đâu rồi?Ông già Lanh đáp:- dạ, khỏi Vàm Răng.- Sao không ghé lại Đường Bàng?Bấy giờ ông già Lanh mới chịu giải thích:- Đường Bàng là con đường nước nay đổi mai dời.

Ba năm trước, ở Vàm Răng nhiều bàng nhưng năm nay thì hết. dân nhổ bàng phải lên trên này lập một cái đường khác. Chỗ đèn đuốc sáng trưng đằng kia kìa!

Bóng tối đổ quá mau. Giữa khoảng đồng không mông quạnh, xóm nhà hiện ra, như hội chợ nho nhỏ với hàng chục ánh đèn. Toàn là quán rượu, quán hủ tiếu. Khi bước lên bờ, ông Bang Lình nhận ra người quen. Đó là Xìn Phóc, chủ quán. Xìn Phóc hỏi:

- Ông Bang ăn cơm chưa? Tới đây làm gì cho cực khổ?

Bếp un không đuổi được bầy muỗi bay ào ào. Vừa đập muỗi, ông Bang Lình vừa trả lời:

- Xìn Phóc biết Tư Én ở đâu không? Nó lên đây nhổ bàng, lâu quá chưa thấy về.

Xìn Phóc nheo mắt, đưa tay ngoắt như làm dấu hiệu cho ông Bang lại gần để nói chuyện riêng:

- Nó đánh bài cào ở sau hè nhà tôi. Sòng bài lớn lắm.

147

Bang Lình cau mày. Khi vừa quay mặt thì gặp Tư Én từ ngoài cửa bước vào. anh ta ở trần, cười giòn:

- Ông Bang kiếm tôi? Hổm rày tôi nhổ bàng nhiều lắm, nhưng chưa đủ. Đánh bài thua mấy đồng, tôi ngồi hút thuốc, tình cờ thấy ông.

Ông Bang Lình lại gần Tư Én:- Cỡ này ở Sóc Xoài thiếu bàng đươn cà ròn. Chú

đem bàng về cho mau.Tư Én hơi giận vì nhổ bàng đâu phải là chuyện dễ

dàng, nhanh chóng. Chú muốn tặng cho ông Bang Lình, nổi danh là ông Bang cà ròn này, một bài học đích đáng. Chú đã chuẩn bị xuống xuồng đi nhổ bàng từ lúc nãy, nay gặp dịp, tại sao không mời ông Bang đi luôn một chuyến cho biết mùi đắng cay?

Ông già Lanh ở lại, ông Bang Lình ngồi trong chiếc xuồng độc mộc, Tư Én cầm cây sào dài, đứng chống sau lái. Chú ra lịnh:

- Ông Bang ngồi nắm hai bên be cho vững. Tôi chống mạnh lắm.

Chiếc xuồng độc mộc rời khỏi bờ kinh xáng, tiến sâu vào đồng cỏ âm u. Xuồng lướt re re trên cỏ, hồi lâu, ông Bang hỏi:

- Chống xuồng đi đâu?- Năm ngoái, nhổ bàng tại chỗ này, năm nay, bàng

mọc không kịp, nhổ ở trên kia, giữa đồng hoang, chừng vài cây số nữa là tới.

Xuồng lướt tới, mất hút trong bóng tối. Ông Bang Lình giựt mình ngoảnh lại, chỉ còn thấy vài đốm sáng

sơnnam


148

chập chờn, lu dần, phía quán hủ tiếu. Lát sau, Tư Én la lên:

- Tới rồi!Xuồng tiến vào khu vực đầy bàng: bàng mọc dày

đặc, cao khỏi đầu Tư Én, ông Bang cứ nhắm mắt, ngỡ mình chun vào cái bụng vô tận, đen ngòm. Bàng ngã rạp xuống, xuồng lấn tới. Ông Bang la hoảng:

- Bàng ở đâu!Tư Én thích chí:- Ở đây chớ ở đâu! Tôi nhổ rồi, hơn bảy chục bó,

đúng trăm rưỡi bó tôi về Sóc Xoài.Mặt nước phản chiếu vài ánh sao thưa. Mấy bó bàng

nằm dầm trên đất bùn, như cây to cưa ra từng khúc đều đặn. Ông Bang Lình khen ngợi:

- Ráng nhổ thêm rồi ngày mai về Sóc Xoài.- Thì tôi nhổ đây!Lập tức, Tư Én nhảy xuống nước. Nước sâu ngang

gối, chú lội bì bõm đến cụm bàng dày kịt trước mặt. Đột nhiên, ông Bang Lình kêu rú:

- Muỗi cắn! Trời ơi, muỗi ở đâu nhiều vậy! Sao hồi nãy không có muỗi?

- Bàng nhiều thì muỗi nhiều. Hồi nãy, xuồng chống lẹ, muỗi bu theo không kịp.

Thấy Tư Én cứ đi tới, ông Bang sợ sệt:- Trở lại, đưa tôi về! Đưa tôi về!- dạ, tôi nhổ sáng đêm nay rồi luôn cả ngày mai

mới đủ một trăm năm chục bó. Ngày mốt tôi mới về được, còn buộc mấy bó hàng cho nó nối đuôi sau lái

149

chiếc xuồng, ra ngoài kinh xáng, bàng nổi trên mặt nước, xuồng sẽ kéo theo dễ dàng.

- Muỗi cắn quá! Ải ô! Mọi lần tôi ngủ dễ lắm, ngồi như vầy, đêm nay tôi ngủ không được. Đưa tôi về. Tư Én ơi! Tôi mệt vì mấy con chuột. Chú mệt vì mấy con muỗi. Nhổ bấy nhiêu đó đủ rồi, về gấp tôi trừ nợ cho. Chuột với muỗi làm hại xứ này, phải không?

Tư Én lên sau lái xuồng, cứ im lặng. Vì con người xứ này đã quen chịu khổ nhọc? Hay có lẽ vì lý do khác. Chú ngồi xuống, vấn điếu thuốc mời ông Bang. Ông Bang không hút. Chú hút một mình.

sơnnam


150

151

Ông gIà XaY LÚa


sơnnam


152

153

TâY CaI TRị Xứ MìNH... ĐEM LạI NHIỀU CáI hay nhưng cũng lắm điều dở, phải không chú phó hương quản?

Chú phó hương quản ngạc nhiên, chưa dám trả lời. Đây là lần đầu tiên chú nghe cậu xã Nê tuyên bố lạ lùng như vậy. Cậu xã là người thanh niên độc nhất ở U Minh làng Đông Thái này thi đậu bằng cấp tiểu học, học trường của nhà nước ở chợ. Nhiều lần, cậu xã giải thích riêng cho chú hiểu: Tên Nê của cậu là do chữ Tây Rờ-nê, Rê-nê gì đó mà ra. Chính cậu xã phổ biến cách chào hỏi mới, bắt tay “bủa xua” với ông đại hương cả. Mỗi kỳ đi hầu ông Đốc Phủ Sứ chủ quận, cậu xã Nê không mặc áo dài, đội khăn đóng như mấy ông hương chức khác. Cậu diện áo bành tô, cổ thắt “cà ra quách”.

sơnnam


154

Lại còn một việc lẫy lừng khác, thiên hạ đồn phong phanh chứ chú không chứng kiến tận mắt: năm ngoái, lúc ông Chánh Soái đi tàu tới Canh Đền mang theo sắc thần của Bảo Đại phong cho Hoàng tử Cảnh, cậu xã Nê bắt tay “bủa xua” với ông Chánh Soái, rồi “bật” tiếng Tây rôm rốp khiến quan Đốc Phủ Sứ, mấy thầy thông thầy ký và tất cả hương chức hội tề các làng trong quận đều khâm phục...

Cậu xã Nê nhắc lại câu hỏi khi nãy: - Phải không chú hương quản, Tây cai trị đem lại

lắm điều dở, chú nghĩ coi. - Điều gì vậy cậu? Tôi thiếu hiểu. - Cờ bạc lộng quá. dân mình như tự do cờ bạc suốt

năm. Ở chợ Ngã Năm, ở chợ Xẽo Rô, nhà “xẹt” đông nghẹt dân nghèo.

Chú phó hương quản suy nghĩ giải thích: - Tại cái máu cờ bạc. dân miệt này toàn là người

tứ xứ tới làm ăn. Họ cờ bạc không cần ăn thua, cốt để khuây khỏa nỗi nhớ nhà.

- Không phải đâu! Tại họ ở không, quanh năm chỉ làm một nghề ruộng hoặc một nghề đốn củi. Thiếu tiểu công nghệ...

- Thưa cậu, tiểu công nghệ là gì? - Là thuộc da, dệt chiếu, may quần áo... Làng mình

không có thứ tiểu công nghệ nào để cầm chưn họ. Vùng rừng bùn lầy, khai thác chưa xong, làm sao

họ nói đến tiểu công nghệ? Chú phó hương quản mãi lục soát trong trí nhớ. Làng gồm bốn ấp, tháng Tết rảnh

155

rang, ai nấy bỏ nhà đi chơi. Ấp Đông Bình, sát mé biển chuyên nghề chài lưới; thường thường mấy tay khá giả ở đó đánh ghe ra chợ Rạch Giá dánh me, đánh vố. Hết tiền thì họ ngồi nhà đờn ca vọng cổ hoặc nói chuyện tiếu lâm. Hồi mùng ba Tết, chú phó hương quản đến đó một lần, họ kéo chú lại bắt ép uống rượu đến say mèm rồi mới chịu thả ra. Vui quá! Lại còn “ông Năm xay lúa” từ ngoài hòn Cổ Tron vào xay lúa mướn! Thiên hạ bao vây ổng, hỏi han rối rít. Cái ông già này mới cừ khôi, đứng xay từ hừng sáng đến mười giờ đêm mà không nghỉ tay, sắc mặt luôn luôn tươi rói. Bất chấp Tết nhứt, ông ra nghề từ bữa mùng bốn, xay lúa ròng rã tới hôm nay, ai cần thì cứ gọi ông đến cho vui nhà vui cửa.

Chú phó hương quản nói: - Ở xóm biển có người chuyên môn xay lúa mướn.

Đó là tiểu công nghệ phải không cậu ba? Cậu xã Nê gật gù: - Không phải... nhưng mà có còn hơn không. ai

xay vậy? - dạ, ông Năm ở hòn Cổ Tron mới vô. Nghe qua, cậu xã như bị điện giựt, nhảy nhổm, sáng

mắt lên: - Chú nói sao! Hòn Cổ Tron à! Thiệt không? - dạ, thiệt chứ. - Trời đất ơi! Mấy năm rồi tôi muốn biết cho rành

cái... tụi người đó. Kỳ cục lắm kia. Tôi thấy tận mắt một lần mà còn nhớ, còn giận hoài. Họ ở truồng.

sơnnam


156

Chú phó hương quản ngạc nhiên: - Sao lạ vậy cậu? Ông già này... có bận quần. Hằng

năm mùa Tết ổng vô đây xay lúa mướn. Qua tháng mưa, ổng thất nghiệp trở về hòn; ổng đui hết một con mắt, nói chuyện sành sỏi, nghe ngộ lắm.

- Đây là lần thứ nhì tôi gặp họ... Nếu không ở truồng thì họ cũng mang vô đây vài phong tục lạ lùng. Chú đốt đuốc mau. Mình đi kiếm ổng nói chuyện... dịp may hiếm có.

Con trăng đêm hai mươi lăm u ám quá; hai thầy trò đốt đuốc soi đường. Mùa hạn, đồng trống hoang, cây cỏ héo cằn, con rạch khô cạn. Đi bộ trong lòng rạch đã mát chân lại được đảm bảo nạn rắn rít.

Gió biển hiu hiu, hơi lạnh như gió bấc, muỗi bay thưa thớt từng con bên cây đèn tọa đăng, tuy vặn tim lên cao nhưng vẫn mãi lu câm vì ống khói không chùi sạch. Ông Năm nắm tay vào giàn xay, đưa tới đưa lui. Thớt cối xoay tròn, lúa phun ra kêu rồ rồ, vang đều đều, mãi rồi sanh nhàm tai, buồn ngủ, cơ hồ không có. Kế bên ông Năm, đờn kìm trổi giọng không, na ná tiếng gà mổ vào nia. Đờn “ghi ta” hòa theo, tuy nhanh nhưng buông rõ rệt từng giọng đồng, kém dồn dập hơn giọng đờn ở bên Tây Ban Nha tuyệt vời. Bãi biển sình lầy của vịnh Xiêm La chứng tỏ đủ năng lực hấp thụ và đồng hóa những gì xa lạ!

Năm ba bạn bè đang nghe bài Tây Thi quốc sự, nhắc gương chiến đấu của nhà chiến sĩ quốc gia Phan Châu Trinh. Mấy chai “ắp xanh”, “con cọp đen” rượu rừng...

157

dần dần cạn. Tuy bận rộn xay lúa nhưng ông Năm vẫn lắng nghe, thưởng thức. Bỗng có kẻ chạy vào như tên quân trong tuồng hát bội, cấp báo:

- Thầy xã với phó hương quản tới. Nghe không! Hai chả đốt đuốc... lặn hụp giữa ruộng nãy giờ. Tôi thấy rõ ràng.

ai nấy ngưng đờn ca. Ông Năm vẫn xay lúa rồ rồ... Họ vừa nói vừa cười, cãi cọ qua lại một cách thân ái:

- Mấy chả gan mật cùng mình sao kìa! Hồi nào tới giờ họ chưa đặt chân tới xóm mình. Chắc có chuyện gì, mình ăn thua đậm.

- Nói bậy đi. Hễ không tới thì chê người ta nhát, kiêu căng. Bây giờ người ta tới thì công kích. Thầy xã này là người có âm đức. Ba của thẩy, chú của thẩy hồi đó hiền lắm.

- Hiền đâu không thấy, chứ tôi hồ nghi mấy “chả” toan xét giấy thuế thân đặng mà dằn mặt tụi mình.

- Tết mà, thầy đâu dám. Tôi nghi thẩy làm “ăn kết” dân lạ mặt, thí dụ như ông Năm xay lúa. Mình cứ trả lời rằng đã trình diện ổng với ông chủ ấp. Chủ ấp của mình bữa nay đi vắng, dễ nói dóc quá, đâu có mặt mà đôi chối. Nè ông Năm! Ngừng tay lại, nghe tôi dặn: Lát nữa, ai có hỏi, ông làm bộ như câm, như điếc. Nói chuyện nhiều, nguy lắm. Ông có “giấy lão” không?

Ông Năm nói: - Không có giấy tờ gì hết. Tôi tàn tật hư một con

mắt mà... Muốn dẫn tôi đi đâu cũng được... Theo lẽ, nhà nước phải nuôi tôi nữa kìa.

sơnnam


158

- Cha này coi vậy mà gan ta! ánh đuốc sáng lòe trước cửa. ai nấy lặng im. Chú

phó hương quản dập đuốc xuống đất để dụi tắt. Cậu xã Nê bước vào, trong khi ông Năm mải xay lúa rồ rồ.

Cậu xã tươi cười, khoát tay như bảo ai nấy cứ ngồi xuống, đừng đứng dậy chào.

- Được! Được! Phiền bà con quá. Tết năm nay đầy đủ không? Đờn địch vui quá hả? - Thầy nói.

Một người đáp lại: - dạ nhờ... “bà cậu” nên năm rồi cũng khá, tạm đủ

tiền xây xài. Chú phó hương quản lườm mọi người: - Bà con nói vô ý tứ quá. Tại sao nhờ... “bà cậu”?

Phải nhờ người này người kia chớ. Còn ông già kia sao xay lúa hoài vậy? Nghỉ một chút để người ta nói chuyện. Bữa nay cậu xã tới...

Cậu xã ngắt lời: - Ổng xay để ổng xay. Nếu dân mình ai nấy đều

siêng năng như vậy thì quý lắm. - dạ đó là ông già Cổ Tron mà tôi nói hồi nãy với

thầy. Cậu xã hơi phật ý vì thái độ sốt sắng của người

cộng sự: - Chú phó hương quản để mặc tôi. Tôi không muốn

làm rầy ổng. Rồi giọng thầy ôn tồn: - Ông ở hòn Cổ Tron hả? Làm gì sanh sống ở ngoải? Ông Năm ngừng tay, trả lời:

159

- dạ, tôi đốn cây săn đá để làm cối giã gạo, bán cho bà con trong bờ này.

- In là ông hư một con mắt? - dạ bẩm, tôi tàn tật từ hồi còn nhỏ chứ không phải

vì nghề... cầm búa. Một người nói tiếp như muốn chứng minh sự lương

thiện của ông Năm: - Thưa thầy, ổng giỏi lắm. Nghèo là tại trời... vậy

thôi! Cây săn đá ở ngoài hòn Cổ Tron bền tới thiên niên. Cối bằng săn đá giã gạo mau trắng, nhịp chày vồ nghe bon... bon như tiếng chuông đồng. Ở nhà đằng kia, còn một cây cối thứ đó.

Cậu xã gật đầu: - Đó là tiểu công nghệ, nghe không chú hương quản. Rồi cậu ngắm nghía ông Năm. Nỗi thắc mắc của

cậu vẫn chưa giải tỏa. Không lẽ dân ở hòn Cổ Tron lại siêng, khéo léo, hiền hậu tới mức này. day qua mấy cây đờn, mấy chai rượu, cậu như hối hận:

- Bậy quá! Làm lỡ cuộc vui chơi của bà con anh em. Thôi “làm” một bản vọng cổ nghe coi! Lựa thứ nào văn chương hay một chút.

Vọng cổ mà văn chương hay! Họ rao sơ sơ rồi bắt đầu:

- Ác ngậm non Đoài! Ngọn gió Đông Nam nó thổi đưa mặt nhựt hồi về nơi Tây Bắc...

anh ca sĩ ngạc nhiên, tức tối vì thình lình cậu xã giơ tay lên, ra dấu hiệu chận lại, thiệt không “đúng điệu”! Hay là cậu hồ nghi câu hát này ẩn ý chuyện quốc sự, sấm truyền? Hồi lâu, cậu xã mới nói:

sơnnam


160

- Câu hát khó hiểu quá! Rắc rối mà lại vô duyên. anh ca sĩ cãi lại: - Thưa cậu, đó là tả cảnh chiều, gió thổi nhè nhẹ

mặt trời sửa soạn lặn... Bài này trích trong cuốn Vọng cổ Bạc Liêu bán tại chợ Rạch Giá.

- Tôi hiểu... Bài ca lăng nhăng quá, trật sách vở khoa học. Tại sao mọc ở Đông Nam rồi lặn ở Tây Bắc?

anh ca sĩ nhìn qua ông Năm như cầu cứu. Cậu xã nói cố ý:

- Ông già xay lúa này cắt nghĩa thử coi. Tôi nói câu hát trật văn chương mà!

Ông Năm vừa xay lúa vừa nói chậm rãi: - dạ, lệ thường mặt trời mọc hướng Đông lặn hướng

Tây. Nhưng gần sa mưa hay gần Tết thì mặt trời đi xéo. Vậy thì ngày và đêm không đều, “tháng Năm chưa nằm thì sáng, tháng Mười chưa cười thì tối”. Từ Đông Nam hồi về Tây Bắc, tức là bài ca vọng cổ muốn nói lúc tháng Mười; ngọn gió đó là gió Tết. Mặt trời ít khi đi ngay hướng Đông Tây, thưa cậu.

Cậu xã Nê hoảng hồn vì dường như ông già xay lúa nọ nói đúng, đúng theo cuốn địa lý mà cậu đã học. Nhìn nhận rằng ổng nói đúng thì e mất thể diện mình, cậu đánh trống lảng:

- Ông học điều đó ở đâu vậy? ai dạy ông? - dạ, không ai dạy hết. Tôi nghiệm ở hòn Cổ Tron.

Ở ngoải buồn lắm. Tối ngày, tôi coi mặt trời mọc, mặt trời lặn cho khuây khỏa. Điều đó, lần lần tôi hiểu được, không hiểu hồi nào.

161

Cậu xã Nê hơi tức giận. Chú phó hương quản nãy giờ ngồi im lại nói:

- Ông biết cái gì ông ơi! Hòn Cổ Tron là nơi quê mùa, còn tệ hơn quê mùa nữa kìa! dân hòn Cổ Tron chuyên môn ở truồng, đàn ông đàn bà gì cũng vậy, cậu xã tôi biết rõ.

anh em đờn ca cảm thấy áy náy khi bầu không khí hơi bất hòa. Họ muốn an ủi cái thể diện của cậu xã mà họ không hề thù oán. Sẵn câu nói này, họ đồng hè trả lời:

- Cậu xã hay quá! Ở ngoài Cổ Tron có gì lạ vậy cậu, tụi tôi chưa biết. Ông Năm xay lúa mới ra hòn lúc sau này, chắc cũng chưa biết. Xin cậu nói lại cho tụi tôi nghe.

Thích chí, cậu xã Nê thuật lại: - Năm đó, hồi còn nhỏ mỗi ngày tôi đi học, từ nhà

muốn tới trường thì phải quẹo ra sân banh sát mé biển chợ Rạch Giá. Bữa đó, hừng sáng, dân chài lưới la hoảng chạy về báo với ông cò Tây. Tôi tới nơi xem: rõ ràng trên bãi biển có hai người đàn ông, hai người đàn bà nằm lim dim con mắt, miệng chúm chím cười. Họ ở truồng dông dổng! Chập sau, thầy đội mã tà ra tới. Thẩy kêu mấy người đó. Họ không trả lời. Thẩy ra lịnh cho bọn họ ngồi dậy. Họ nhúc nhích rồi nằm yên. Có người bàn: “Chắc là họ bị chìm ghe ngoài biển khơi trôi tấp vào đây, dọc đường họ cởi quần áo cho thân thể nhẹ nhàng, tiện bề bơi lội. Họ ở xa lắm, không chừng ở ngoài hòn Cổ Tron”. Nghe qua, họ vẫn chúm chím cười. Tiếng đồn

sơnnam


162

ngày một lẹ, mấy người ở chợ kéo nhau đen nghẹt tới mé biển mà coi cho rõ hư thiệt. Ông cò Tây hoảng sợ, thầy đội mã tà cũng hoảng sợ. Làm sao giải tán được? Làm sao che giấu chuyện ở truồng đó được! Bốn chiếc chiếu đem xuống mé biển, phát cho mỗi người mỗi chiếc, biểu họ quấn chung quanh mình rồi lên bờ. Họ không trả lời. Mấy người mã tà bắt buộc họ đứng chính giữa, rồi căn chiếu che bốn bên, dẫn họ về bót. Họ bằng lòng đi. Cái cảnh lạ lùng quá, như công chúa ngày xưa đi tắm có tỳ nữ che rèm bốn bên.

- Hay quá vậy, cậu xã. Nói tiếp nữa đi. Cậu xã nói tiếp: - Ông cò không muốn chứa mấy ông bà ở hòn Cổ

Tron này trong bót, e xui xẻo. Ổng ra lịnh giam họ bên nhà việc (1)làng Vĩnh Thanh Vân. Mấy ông hội tề đành giam giữ họ.

- Rồi họ có chịu bận quần áo không? Có người hỏi. - Chịu chớ sao không chịu. Hương chức làng xuất

tiền công nho, may cho mỗi người một bộ vải xiêm láng. Họ cười, không nói không rằng, ra về.

Rồi cậu xã kết luận: - Đó, mấy người ở hòn Cổ Tron theo tôi thấy rõ ràng

thì như vậy đó. Ông Năm xay lúa nghĩ sao? Ông Năm xay lúa mỉm cười, trả lời rằng không biết.

Chú phó hương quản nói: - Hồi đó, chắc ông già này có tham dự quá!

1. Nơi làm việc của chính quyền ở làng, xã.

163

ai nấy cười rộ. Cười để làm thỏa mãn lòng tự ái của cậu xã, hòng chấm dứt câu chuyện cho đúng lúc.

Cậu xã, chú phó hương quản đốt đuốc ra về.

* * *

Ông Năm lại tiếp tục xay lúa. Ông nói: - Tôi không biết cái chuyện ở truồng này! Chẳng qua

là thiên hạ hiểu lầm hòn Cổ Tron. Mấy người ở truồng nào đã tự xưng quê quán, danh tánh. Như cậu xã nói, họ im lìm từ hồi đầu mùa kia mà! Cậu xã nói thiệt chứ không nói dóc đâu.

- Vậy thì vụ đó là vụ gì? - Vụ này tôi nghe nhiều lần phong phanh. Tôi hồ

nghi đó là mưu mô của mấy người nào đó ở gần chợ Rạch Giá. Vì thiếu quần áo - nên nhớ là năm đó đồ khổ lắm, họ liều thân làm xấu để xin quần áo của nhà nước. Nhà nước sợ họ: họ đã thành công. dễ gì đi làm mướn một buổi sáng mà sắm được bộ quần áo, hồi năm quần bao, áo bố đó!

ai nấy khen ngợi: - Ông Năm cắt nghĩa hay quá! - Tôi nhắm chừng vậy thôi. Người trong cuộc họ

hiểu rõ sự thực hơn tôi. Họ không nói gì thì làm sao tôi biết; sự thiệt nó im lặng, không có lời nói. Bây giờ chắc họ cũng không muốn nói ra, e bị ở tù vì tội gạt hương chức làng.

sơnnam


164

- Vậy mình cũng nên kêu cậu xã trở lại, nói cho cậu nghe. Cắt nghĩa như vậy chắc cậu chịu lắm mà lại còn phục tài người hòn Cổ Tron như ông đây.

Ông Năm lẩm bẩm: - Đừng kêu trở lại nữa chừng; ban đêm, cậu hồ nghi.

Để cậu về ngủ. Khuya, gió lạnh lắm. Mà chưa chắc cậu chịu nghe. Nhưng không sao. Năm mười năm nữa, chừng tóc bạc hoa râm, cậu hiểu một mình, không cần ai cắt nghĩa. Muộn gì!

165

ruộng Lò bOm

minh họa: Lâm chí Trung

sơnnam


166

167

ÔNG HaI doN ĐếN KHU RỪNG TRÀM, VỪa bơi xuồng vừa nhìn dáo dác. Lệ - đứa con gái ông - đi đốn củi một mình từ sáng đến xế trưa mà vẫn chưa về nhà ăn cơm.

Nó mất dạng nơi chốn nào? Hồi năm ngoái, Lệ đã tư tình với một tên cướp. Ông Hai don bắt quả tang đôi trai gái trắc nết, đánh cho một trận đòn nên thân. Tên cướp nọ bỏ xứ, vắng bặt. Nhưng dường như Lệ bắt đầu sống phóng khoáng, tập ca vọng cổ, vào rừng đốn củi một mình, chẳng sợ ma rừng như trước. Mới đây, trong xóm lại xuất hiện một tay “anh hùng mới”, gọi nôm na là Tư Cồ, vì hắn to lớn xác, vai u thịt bắp. Tư Cồ khoe khoang rằng đã phiêu bạt khắp Nam Kỳ lục tỉnh, biết làm đủ thứ nghề. Hắn ta còn nói thêm:

sơnnam


168

- Tôi nghèo vì muốn sống ngang dọc chớ nếu cần làm giàu như thiên hạ thì mấy hồi... Và tôi làm mướn qua tháng qua ngày chỉ vì tôi không muốn làm chủ. Người làm mướn sung sướng trăm bề: không lo xa, có nhà ở, cơm ăn. Khi chán ông chủ này thì mình giựt nợ, làm tôi tớ cho ông chủ khác. Rốt cuộc kẻ giàu người nghèo đều chết ráo trọi. Chỉ có cỏ cây là sống mãi mãi...

Ông Hai don đã dè dặt đề phòng. Lệ nói gần nói xa:- Tư Cồ rõ ràng là người lịch thiệp, có tài như vậy

thì chẳng bao giờ chết đói.Ông Hai đáp:- Có tài... ăn cướp chớ tài gì. Nó là đứa liều mạng,

lười biếng, xem loài người như cỏ cây, thua cỏ cây nữa là khác. Phách lối, xấc xược quá!

Lệ vẫn chưa hiểu:- Ảnh nói đúng phần nào chớ.- Nín đi. Nó nói cao xa lắm. Nó ám chỉ rằng tất cả

dân xóm này là loài cỏ cây, chữ Nho kêu bằng thảo giái. Riêng nó mới xứng đáng làm người, dọc ngang ngang dọc.

dè đâu lời mạt sát ấy lại gieo cho Lệ một ấn tượng tốt đẹp về chàng trai Tư Cồ. Lệ tò mò, muốn hiểu Tư Cồ oanh liệt như thế nào. Nàng muốn tìm người yêu cho xứng đáng. Người bạn trăm năm của nàng phải là người tứ xứ mới tới. Chàng ta chẳng hiểu rành dĩ vãng của nàng. Và theo kinh nghiệm cho biết, kẻ giang hồ tứ chiếng ít kén chọn khắt khe trong tình chồng vợ. Họ dễ dãi đối với sự trinh tiết.

169

Lệ đã hẹn hò với Tư Cồ nhiều lần, vào rừng tràm để tìm hiểu nhau hơn. Nhưng lần này, ông Hai don dường như chú ý. Hai người lựa một gốc cây tràm cao ráo, đem cơm ra ăn...

Lệ chợt nghe tiếng động nên cau mày, nép mình vào gốc tràm:

- Em hồ nghi quá.Tư Cồ vẫn thản nhiên:- Trong rừng, nghe tiếng cành lá khua răng rắc

hoặc tiếng khoát nước là sự thường. Em sợ hả? Sợ ai? Sợ nỗi gì?

Lệ nói khẽ:- Sợ ba em bắt gặp.Tư Cồ nói:- dễ quá. Hễ ổng gặp thì xử huề. Chẳng lẽ ổng

đánh anh.- Rủi ổng đánh thì sao?- Thì anh chạy trốn lẩn quẩn... như con nít chơi cút

bắt.- anh nói kỳ quá. Bộ... ba em là con nít sao?- Ừ! anh xin lỗi. Theo ý em thì anh nên làm gì lúc

này...Tâm hồn Lệ xao xuyến lạ thường. Tuy lẳng lơ trắc

nết, nhưng nàng chẳng muốn cha buồn phiền. Đối với Tư Cồ, nàng chưa từng gần gũi về xác thịt. Nàng muốn làm lại cuộc đời, kỹ lưỡng hơn. Nếu tình cờ, cha nàng bắt gặp thì oan ức cho nàng quá. Đôi trai gái hò hẹn nhau giữa rừng, kín đáo, thiệt là tình ngay mà lý gian.

sơnnam


170

Vài con chim áo dà bay tới tấp như giựt mình. Để được vững bụng, Lệ mạnh dạn trèo lên cây tràm.

Nàng nắm lấy một nhánh to, lao mình, rút chân, uốn lưng. Đến ngọn cây tràm, nàng nằm nghiêng, ôm sát thân cây. Đằng xa, trong bụi lá gồi, như có gió thổi nhẹ, vô cớ. Lá gồi như cái quạt xanh tươi, đung đưa. Nàng nói hơi to:

- Coi chừng cọp, anh Cồ ơi!- anh xem cọp như... loài cỏ cây! Ý kìa! Ngộ quá...- Cái gì ngộ? anh phải cúi mặt xuống để nghe tiếng

đất. Kìa... dường như cọp tiến lại phía tụi mình.Tư Cồ đáp:- Em sao u mê quá. Xứ này đâu có cọp. Cọp đâu dại

khờ tới đây làm gì?...Bỗng dưng, có tiếng quát to:- Tụi bây lộng quá rồi! Đứa nào nói tao là loài thú

vật, dại khờ, giống như cỏ cây hả? Còn con yêu tinh kia! Xuống đây. Mày không thấy cha mày đây hả? Rõ ràng phường mèo mả gà đồng...

Ông Hai don bước tới, vạch lá. Lệ im lặng như nài nỉ Tư Cồ đừng cãi vã vô lễ. Tư Cồ lắc đầu, buồn bã:

- Tôi có tội. Bác muốn trừng trị cách nào! Thú thật, hồi nãy tôi nói giỡn cho vui với cô Lệ. Tôi chẳng dám so sánh bác với cỏ cây, thú vật.

Ông Hai don vẫn chưa vừa lòng. Ông muốn đánh Tư Cồ. Hắn ngồi lì đó, trông thật đáng ghét. Nếu đánh, ông sẽ viện cớ gì? Trai gái gặp nhau giữa rừng, nói chuyện. Câu chuyện giữa Lệ và Tư Cồ chẳng có gì xúc phạm thuần phong mỹ tục cho lắm, ông nói đổng:

171

- Tụi bây làm gì ngoài này?Tư Cồ bèn lên tiếng, tự bào chữa:- dạ, như bác thấy rõ: cô Lệ ở trên ngọn cây, còn

tôi thì ngồi trên mặt đất. Không có gì lạ cả.- Đừng giỡn mặt với tao! Mày ưa giỡn quá. Mày coi

tao như loài vô tri vô giác.Tư Cồ đáp:- dạ, bác là cha ruột cô Lệ. Tôi kính mến cô Lệ.- Nói dóc hoài!- dạ, tôi nói thật. Nếu bác thương tôi, tôi hứa làm

ăn cho bác thấy. Tôi ghét những người khinh tôi. Chẳng lẽ bác khinh đứa làm ăn giỏi dắn. Tôi hứa chẳng bao giờ phụ lòng bác.

Ông Hai don cau mày. Nếu làm to chuyện thì chẳng ích lợi gì cho ai hết. Chi bằng ông giữ thể diện với Tư Cồ và bắt buộc Tư Cồ giữ thể diện đối với ông. Ông nghĩ ra một giải pháp vẹn toàn: cho Lệ và Tư Cồ ăn ở với nhau, hai đứa nó phải đi làm ăn ở xứ khác. dân trong xóm sẽ bớt lời dị nghị, thanh danh của ông được bảo vệ một phần lớn.

Lệ xuống xuồng, cầm cây dầm bơi cho cha ngồi. Tư Cồ bơi xuồng của mình theo sau. anh ta đem gói thuốc rê, vấn một điếu, mời ông Hai don:

- Thưa bác...Hai don đưa tay nhận điếu thuốc:- Được rồi. Tao tính cho tụi bây. Con người ta sống

trên cõi đời nên giữ đức hạnh. Nói thiệt cho mày nghe, Tư Cồ...

sơnnam


172

Tư Cồ im lặng. Ông Hai don lên tiếng thị oai:- Tao kêu mà mày không dạ hả?Tư Cồ giựt mình:- dạ, thưa bác.- Mày có sức lực, có tài. Nếu mày bớt phách lối thì

nên nhà nên cửa, bằng không thì mãn đời mày cứ như vầy hoài.

Tư Cồ toan cãi lại. Nhưng nghĩ sao không biết, anh ta lại thôi.

* * *

Gần mãn mùa mưa. Nước sông Hậu lần lần giựt xuống. Cánh đồng hoang vu, chạy dài tới chân trời, lai láng như biển cả, rộng hàng năm - sáu chục cây số nối liền bờ sông Hậu ra vịnh Xiêm La. Không một bóng người. Không một căn chòi hoặc nhà sàn. Lệ ngồi nấu cơm trên xuồng. Tư Cồ hút thuốc, khen tấm tắc:

- Trời vừa mưa vừa nắng hiu hiu, mát quá. Trời đất bao la, đất này vô chủ...

Lệ bắt đầu ngao ngán. Tư Cồ vẫn giữ thói ngang ngược ngày trước. anh ta đưa nàng về đâu? Đất này tuy đầy nước lụt và nhấp nhô những lượn sóng cỏ nhưng phải có người làm chủ, ghi tên trong sổ bộ của nhà nước. Tư Cồ cứ bơi xuồng, thẳng về phía đông bắc:

- Đằng kia, anh cất sẵn một căn nhà sàn hồi ba năm về trước, lúc chưa gặp em... Em thấy xứ này ngộ không?

Lệ nói gắt:

173

- Giống như biển.- Nó là đất liền, là đồng hoang. Vài tháng nữa, nước

giựt xuống, mặt đất bày ra, vợ chồng mình đâu còn bơi xuồng thảnh thơi như vầy. Chừng đó, mình đi bộ... trên đầu ngọn cỏ.

- anh cứ nói phách hoài. Hồi đó, ba ghét anh cũng vì mấy tiếng cây cỏ đó! Sao anh ưa cái vụ cây cỏ, cỏ cây quá vậy! Chẳng lẽ trên mặt đất này chỉ có anh mới là không phải loại cây cỏ...

Tư Cồ nói lảng sang chuyện khác:- Giống như biển. Cỏ mọc nhấp nhô, giống như rong

trôi ngoài biển. Tới chòi rồi! Phía gò đất đằng kia, ngay gốc cây gáo.

Xuồng đậu vào bến. Bến tức là gốc cây gáo, loại cây chịu đựng nước lụt rất giỏi. Căn chòi đã xiêu vẹo nhưng còn tạm làm nơi trú ẩn được. Nước dâng lên gần ngập sàn nhà. Tư Cồ thúc hối:

- Lệ à! Em dọn cơm lên chòi.Rồi anh ta nhảy xuống tắm. Nước sâu ngập cả đầu,

Tư Cồ lặn hụp như con cồng cộc. Hồi lâu, anh trồi đầu khỏi mặt nước, vuốt mặt, đưa lên một cọng cỏ, loại cỏ dài hơn hai thước:

- Bảnh không! Nhờ cỏ này mà vợ chồng mình làm ruộng.

Lệ sửng sốt vì anh chồng này nói như đùa giỡn. Xưa nay, chẳng ai làm ruộng nhờ cỏ. Cỏ là loại thù nghịch của nhà nông. Nước ngập cao hơn đầu người. Lệ nhớ đến những trận mưa tầm tã vào tháng Tám âm lịch. Lúc

sơnnam


174

cấy xong, nếu nước dâng lên đột ngột, một đêm hai tấc, lẽ dĩ nhiên lúa phải hư hao vì nạn lụt.

Đoán chừng sự ngạc nhiên của vợ, Tư Cồ nói tiếp:- Lát nữa, anh... bắt đầu làm ruộng.Lệ không còn chịu được nữa:- anh nói giỡn hoài. Giữa cảnh trời nước bao la,

không một bóng người, cỏ hoang mọc đầy. Ngồi trên chòi như ngồi giữa cù lao, ngoài biển.

- anh nói thiệt chớ không nói chơi. Em chưa tin à? Nấu cơm cho lẹ đi.

- Muốn ăn thì lên đây mà ăn! anh coi chừng cảm mạo. Rủi mang bịnh, làm sao chạy thầy chạy thuốc.

Tư Cồ vẫn cười hề hề. anh nhảy lên sàn, vuốt mặt. Nước vẫn chảy ròng ròng trên lưng: - Ăn rồi làm liền!

- Thôi! Giỡn như anh, có ngày chết đói. Gạo còn đủ ăn có một hai ngày. Hết gạo, mượn ai?

- Đừng lo. Hết gạo thì mình đi chỗ khác chơi. Bộ mình muốn ở đây hoài sao? Chí trai, tang bồng hồ thỉ, rày đây mai đó. Nếu sống hoài một chỗ, mình... giống như loại cỏ cây sao?

Tư Cồ vừa nói vừa cười. Lệ thở dài. Nàng gặp anh chồng Sở Khanh rồi chăng? ai lại làm ruộng theo kiểu này. Hay là Tư Cồ có dính líu đảng cướp nào đó. Căn chòi giữa nơi vùng nước ngập này là sào huyệt của chúng. Tư Cồ hẹn hò với đồng đảng để chia của hoặc âm mưu bố trí một trận giết người cướp của. Làm ruộng mà không có lúa giống, không trâu bò, làm sao tin được.

Lệ dọn cơm cho chồng ăn, Tư Cồ vẫn nói giọng thiếu nghiêm trang:

175

- Em ăn cho no đi. anh ăn ít lắm. Ăn nhiều tức bụng. Đúng theo sách vở... trước khi làm, mình không nên ăn.

Trong một thoáng, Lệ hối hận vì trót vương mang với Tư Cồ. Hắn lười biếng, ăn nói bóng gió nghe thô tục quá. Tiếng “làm” có nhiều nghĩa. Đôi vợ chồng trẻ, buổi xế trưa, trong căn chòi nhỏ, tư bề sóng dậy lăn tăn và gió thổi hiu hiu... Tư Cồ nói:

- Lát nữa tôi cày...Lệ thẹn thuồng:- Thôi, đừng nói chuyện trên trời dưới đất. anh làm

ruộng à! Ruộng gì? Hay là anh gạt em, đưa em ra đây.Tư Cồ cười giòn, xô chén cơm ra xa, rồi ho sặc sụa:- Trời đất ơi! Con mẹ này... vô doan quá. Ừ! Tôi là

đứa bất lương, bắt cóc con gái ra đây để luyện “Thiên linh cái”. Cây dao đây nè. Nãy giờ, tôi quên coi chừng, rủi mất thì chắc ngồi ở không mà chơi.

Nói xong, Tư Cồ đứng dậy, lại nóc chòi, vạch mái lá. Lệ chợt rú lên:

- Ghê quá! anh đừng giỡn!Một cây dao dài chừng non thước tây. Cán dao ngắn.

Lưỡi dao sáng ngời, bên ngoài có thoa dầu mỡ, láng bóng. Cây dao được gói cẩn thận trong cái vỏ bằng mo cau. Tư Cồ thủ bộ như hiệp sĩ thời trung cổ đang tuốt thanh gươm khỏi vỏ. Lệ sực nhớ đến bọn cướp biển đang hươi ngọn mã tấu:

- Kỳ quá! anh giỡn hoài.- Làm thiệt chớ đâu phải giỡn. Làm ăn mà. Có làm

mới có ăn.

sơnnam


176

Lệ nói gắt:- Tôi về bây giờ! Tôi xuống xuồng về nhà. Giỏi thì

anh ở ngoài xứ này một mình...- Sao lại về? Tình chồng nghĩa vợ gì mà kỳ cục vậy?

Chưa cực khổ, chưa đói kém mà lại bỏ chồng ra đi. Ở lại... bớ phu nhân!

- Ở lại để làm gì?- Để làm ruộng.- Xứ ngập lụt, mênh mông như biển, làm ruộng gì?- Ruộng “Lò Bom”!- Lò Bom là ruộng gì?- Là ruộng Lò Bom, ông bà nói vậy tôi hay vậy.

Chẳng có ai “thông ngôn” tiếng đó. Tiếng Việt Nam.- Lò Bom là gì?- ủa! Em hỏi cù cưa cù nhằng hoài vậy. Tôi cắt

nghĩa rồi.- Lúa gì mọc ở đất này được?- Lúa Xom Mà Ca, ruộng Lò Bom. Em chưa biết

lúa Xom Mà Ca à?Tư Cồ giải thích:- Đất này hoang vu từ hồi tạo thiên lập địa. Nghe đâu

ông Mạc Cửu tới khai khẩn vùng Hà Tiên nhưng ổng ưa ở vùng biển để lập chợ mua bán, lập sòng bạc. Ruộng bỏ hoang. Thế là ông Mạc Cửu tiêu tan sự nghiệp. Chợ Hà Tiên lần lần sụp đổ. Ông Mạc Cửu ở bên Tàu qua, đem theo nhiều quân sư quạt mo nhưng chẳng ai chú ý tới chuyện làm ruộng. Họ chê đất này ngập lụt. Họ dòm đất này rồi uống rượu, ngâm thơ, bày đặt đủ điều

177

lăng nhăng. Đất này giáp mí với cái Đông Hồ. Nghe đâu, mấy ông Tàu nói rằng ở Đông Hồ, ban đêm có tiên hiện xuống. Vợ chồng mình là tiên... ở gần Đông Hồ.

Lệ đổi giận làm vui:- Ô! Em nghe nói chuyện ông Mạc Cửu...- Ông Mạc Cửu bất tài, không khai thác nổi xứ này.

Rồi tới trào này: Tây lắc đầu, chẳng biết làm thế nào để lập làng lập xóm. Bác vật Tây chê đất này phèn, ngập lụt, khó khăn, thiếu kinh rạch, muỗi mòng. Mấy ông điền chủ không thèm khai khẩn, sợ tốn tiền đóng thuế mà chẳng thâu được huê lợi. anh làm chuyện này, giỏi hơn Tây.

Nói xong, Tư Cồ cầm cây dao dài, đặt nhẹ xuống xuồng. Rồi anh ta cầm cây dầm, bơi ra khỏi chòi chừng vài chục thước, nhảy xuống nước.

Lệ đứng trông theo. Tư Cồ đứng trên mặt đất - tức là đáy nước. Nước cao ngang cổ. Hai tay Tư Cồ cầm dao, chém cỏ, chém gốc cỏ dưới nước. Cỏ nổi lên từng giề, vàng lườm màu phèn, trông giống như mấy giề rau câu, hải thảo ngoài biển.

Tư Cồ bơi xuồng lại gần chòi, kêu to:- Mình ơi! Về...Lệ ngơ ngác:- Về nhà bây giờ à? Làm ruộng kiểu gì lạ vậy?- Thì... ruộng Lò Bom, trồng lúa Xom Mà Ca. Xong

rồi. Hay là mình muốn ở đây một mình.Chiếc xuồng tiến nhanh, qua ngày đêm về nhà ông

Hai don. dọc đường, Tư Cồ nói dông dài về cách thức

sơnnam


178

làm ruộng Lò Bom. Cỏ bị chặt đứt gốc trôi lều bều. Hai tháng nữa, nước giựt xuống. Cỏ đã thúi, trở thành loại phân tốt, rải đầy trên mặt đất. Hai tháng nữa, tức là tháng Hai tháng Ba âm lịch, trời nắng cháy. Vợ chồng Tư Cồ sẽ trở lại đó, đốt cỏ. Rồi gieo lúa giống, loại lúa Xom Mà Ca từ lúc gieo đến lúc trổ bông là bốn tháng.

Tư Cồ lẩm bẩm:- Nè! Mình phát cỏ một buổi, mình gieo giống một

buổi. Hai buổi cộng lại là một ngày. Rồi nước mưa dâng lên, lúa trổ, lúa chín. Mình trở lại đó gặt, một buổi nữa. Tổng cộng làm ruộng tốn có một ngày rưỡi mà có lúa ăn. Một năm ba trăm sáu mươi lăm ngày, mình rảnh rang đến ba trăm sáu mươi ba ngày rưỡi!

- Mình làm biếng quá! Nhưng lúa Xom Mà Ca ra sao?

- Nó giống như lúa khác vậy thôi. Nhưng ăn không ngon cơm, bán mất giá. Mỗi mùa, mình cứ dời chỗ, theo kiểu làm rẫy trên núi. Chim chuột sâu bọ đâu có hay biết mà phá hoại. Tháng Hai, sau ngày Tết, em tới đó gieo mạ với anh? Chịu không? Rồi tháng Bảy, mình gặt, chừng vài chục giạ. Mình mượn chiếc ghe của ba.

Lệ dàu dàu nét mặt, không trả lời. Bấy giờ nàng đã hiểu tại sao Tư Cồ cứ rong chơi quanh năm mà vẫn tự hào là kẻ... chí thú làm ăn, khôn ngoan, lương thiện. anh ta tự hào đến mức khinh khi kẻ khác - những kẻ chỉ biết ham thích vùng đất cao ráo, không phèn, không ngập lụt, thứ đất sản xuất lúa ngon cơm hơn.

Tư Cồ nói:

179

- Sao em nín thinh vậy? Hay là em muốn bỏ anh? Chán thằng chồng nghèo này hả?

Giọng Tư Cồ buồn rầu. anh ta bớt nói, khi xuồng vào xóm. anh ta nhớ tới vùng đất gần Đông Hồ mà từ xưa đến giờ, không ai sản xuất ra lúa gạo nổi. Họ sợ nước. Họ sợ cỏ hoang. Họ là loại cỏ cây. Từ khi học được kỹ thuật làm ruộng Lò Bom với một ông lão vô danh, Tư Cồ mừng quýnh như kẻ học được phép tiên, do kẻ siêu phàm truyền lại. anh bám lấy nghề, sống thử. Nhưng muốn sống thì phải có lúa gạo, có tình yêu. Tình yêu muốn bền vững thì phải có thông cảm sâu sắc.

- Sao em lại không nói? Lệ...- Nói gì bây giờ?- Ở với anh không? anh đã cưới hai người vợ, rồi cả

hai người đó lần lượt bỏ anh, trong mùa phát cỏ. Chẳng cô nào trở lại với anh, khi gieo mạ, gặt lúa. Họ chê anh.

Lệ suy nghĩ vẩn vơ. Tư Cồ yêu vùng đất phèn mà thiên hạ đều chê là vùng đất bỏ. Giờ đây nàng yêu Tư Cồ, người mà thiên hạ chê là thô tục, bất lương. Thôi thì cũng hy sinh theo chàng ta vài năm, để chứng tỏ lòng nàng khác hơn loại cỏ cây. Nàng đáp:

- Ừ! Gieo mạ thì gieo mạ. Gặt lúa thì gặt, em không ngán. Nhưng em chỉ xin anh một điều.

- Điều gì? anh sẵn sàng nghe theo em, miễn là em đừng xúi giục anh bỏ cái nghề ruộng Lò Bom.

- Em đâu dám. Mình làm ruộng thì cứ làm. Nhưng anh đừng nhắc tới chuyện cây cỏ cỏ cây. Thiên hạ họ không biết rõ, họ giận anh. Lại còn mấy tiếng Lò Bom,

sơnnam


180

Xom Mà Ca. Đừng nói cho ai nghe. Họ hỏi hoài, anh cắt nghĩa mãi, rốt cuộc chẳng ai hiểu được ai. Họ hỏi để cầu vui vậy thôi... Trừ ra hai vợ chồng mình.

181

sÔng gành hàO


sơnnam


182

183

HỒI Đó ÔNG KIểM LâM “RốP” ĐượC dâN chúng thương mến lắm.

Ông Rốp có vài đức tánh mà các tay thực dân khác không có. Từ hồi đáo nhậm vùng rừng sông Gành Hào đến giờ, chung quy là hai năm nhưng ông Rốp chỉ đi “rỏn” có bốn lần. Mỗi chuyến đi của ông, mục đích không phải là trình bắt các ghe xuồng chở củi lậu thuế. Vào rừng ông ngắm nghía từng lá cây, lắng nghe từng tiếng chim kêu, đập muỗi rồi xem giò, xem cánh từng con. Ông lại còn hái các loại váng, dây bòng bong, dây choại, tằm gởi... đem về đồn phơi khô để nghiên cứu. Cây súng đem theo xuồng cũng chỉ để bắn khỉ, bắn lọ nồi; bắn mà chơi chớ không cần trúng đích.

sơnnam


184

dân chúng trong vùng sông Gành Hào bàn tán qua lại để tìm hiểu ông Tây kiểm lâm khác thường này:

- Ông “Rốp” hiền hậu quá! Bà con có biết tại sao không? Ổng thỏ thẻ với thầy hương quản rằng nhà ổng ở bên Tây nghèo quá mức. Nhờ lập công đánh a-lơ-măn hồi âu Châu đại chiến nên ổng được phong chức kiểm lâm qua xứ Nam Kỳ này. Mẹ của ổng trồng nho ở cù lao “Cọt” cù lao “Kiệt” gì đó. Phen nọ, bà mẹ đốt đống lá khô, rủi cháy qua mấy vườn nho lân cận. Thiên hạ đòi bắt thường, kiện tới tòa. Bên này, ông Rốp vô cùng sầu thảm vì không tiền dư gởi về để cứu nguy, báo hiếu.

Người khác nói thêm: - Phải! Phải! Cha nội nghèo thiệt, hèn chi muốn

ở xứ này luôn, đòi ăn mắm sống, tập nói chuyện “an Nam” rành như tụi mình. Bà con giữ kín giùm chuyện này: phen đó thầy hương quản làm thịt chó rồi nói gạt là thịt nai, mời ổng tới nhậu. Ổng khen nức nở: thịt nai Cà Mau ăn sao mềm quá.

Một ông lão tỏ vẻ không bằng lòng: - Ông Rốp là người mộ đạo. Gạt như vậy tội chết.

Nghe anh “bồi” nói lại trên đồn kiểm lâm, ổng có treo tượng Phật. Kế bên là tủ sách văn chương đạo đức, toàn chữ Tây và chữ Nho... Đêm nào ổng cũng thức đọc bằng đèn cầy, tới khuya.

Rốt cuộc họ kết luận: Ông Rốp là người nhơn đức, ít làm khó dễ dân chúng, lãnh trách nhiệm cầm chừng, tuy đang hành sự cũng như đã về hưu trí, ẩn sĩ qui điền.

185

Họ càng yên tâm và phát triển việc phá rừng, đốn củi lậu thuế.

Hôm đó, cha con của Tư Đức chở xuồng củi ngang đồn kiểm lâm.

Trời tối như mực, sắp chuyển mưa to, ngửa bàn tay cũng không thấy. Trên đồn yên lặng. ánh đèn vàng vọt chiếu ra ngoài cửa sổ hé mở.

Bên bờ sông, một giọng lơ lớ, sửng sốt: - Ghé lại! “Chéc” ghe hay là con “xáu”? Tư Đức điếng hồn, nhận ra được giọng của ông kiểm

lâm Rốp. Trời đất hỡi! Quá nửa đêm giờ Tí rồi mà ổng còn làm gì dưới bến này? Chú Tư Đức nín tiếng, toan bơi lẹ cho qua khỏi ải. Ngặt ông Rốp trên bờ nói lần nữa:

- Con “xáu” hay là “chéc” ghe. Ông lớn bắn đà! Đốn củi lậu thuế nào phải tội nặng đáng phải xử tử,

lỡ bề gì, chết cũng lãng quá! Cực chẳng đã , chú Tư đành lên tiếng:

- Chiếc ghe, quan lớn ơi... Tôi đi rước mụ cho vợ đẻ. Xin quan lớn cho tôi đi.

Ông Rốp càng trầm tĩnh: - “Chéc” ghe thì ghé lại! Thầy đội đâu rồi! Đem

đèn xuống thử coi... Bước lên bờ, chú Tư năn nỉ ỉ ôi, xin tha tội một

phen, thề nếu tái phạm thì ở tù rục xương cũng cam đành. Ông Rốp lắc đầu, ra lệnh quăng củi lên bờ, kéo xuồng vào tận “phú de” sát vách đồn. Đêm đó, báo hại hai cha con chú Tư Đức phải ngủ trần, tay đập muỗi lia

sơnnam


186

lịa, trí óc buồn bã nhớ đến ngày mai đen tối thiếu gạo nấu. Và đứa con trai đang đau bệnh rét rừng.

Sáng hôm sau, ông Rốp bảo chú Tư Đức cứ về nhà, chờ ngày trát đòi đến đóng tiền phạt vì đây mới là lần phạm tội đầu tiên thôi. Chú Tư liền làm nũng:

- Chết thì tôi chịu chứ tôi thề không đi về. Cha con tôi không có nhà cửa gì ráo.

- Vậy chớ mọi khi chú ăn cơm tại đâu, ngủ tại đâu? - dạ thưa ăn tại xuồng này, ngủ tại xuồng này. Nó

là cái nhà của tôi. Như động lòng trắc ẩn, ông Rốp suy nghĩ rồi nói: - Xứ này thiếu gì cây để cất nhà, thiếu gì lá để lợp

nhà. Chú làm biếng, không chịu tạo lập. Chú Tư Đức cố nén cơn giận: - Bởi vì tôi không có đất, quan lớn thương giùm.

Tôi đã cất nhà nhiều lần rồi mà ở không yên. Ban đêm hai cha con tôi phải thức quá khuya, quan lớn cũng thấy. Chịu đựng mưa gió muỗi mòng, đâu phải là làm biếng sợ cực.

Có lẽ nhờ câu nói khẳng khái ấy mà cha con Tư Đức được ông Rốp cho ở đậu tại nhà dưới của đồn kiểm lâm, cơm ăn không tính tiền, bù lại hai cha con ông phải làm cỏ, quét nhà. Tội nghiệp thằng nhỏ con trai của chú Tư! Mấy viên “ký nin” của ông Rốp không chặn được cữ rét hằng ngày hoành hành nó. Nó khóc, đòi trốn về rừng. Buổi trưa không ngủ, nó lấy than vẽ lên vách tường nào là hình xe hơi, hình con chim, hình

187

cọp, hình sấu... báo hại chú Tư phải lau chùi sạch sẽ, e ông Rốp thấy mà bị rầy to .

Đứa con trai khóc sụt sùi: - Mình phải về, ba à! Chú Tư chép miệng: - Ở đây có cơm ăn qua ngày. Con đừng lo. Ổng đuổi

mình, mình cũng không thèm về. Thằng bé không hiểu cha nó đang suy nghĩ mưu

kế gì. Lâu ngày rồi quen, hằng đêm chú Tư Đức được phép

lên phòng riêng của ông Rốp để châm nước pha trà. Ngạc nhiên làm sao, trong phòng nọ, toàn là sách vở, tranh ảnh! Trên vách treo nào là sừng nai, da cọp, cây tầm gởi, hình Phật Thích Ca ngồi thiền dưới cội bồ đề. Ngay trước mặt ông Rốp là tấm bản đồ lớn, ghi nhiều mũi tên xẹt qua xẹt lại. Bên dưới tấm bản đồ có tấm hình hai người mặc áo rộng màu vàng: họ quì gối đâu mặt lại, chắp tay xá lẫn nhau.

Đoán sự tò mò của chú Tư Đức, ông Rốp hỏi: - Biết hình gì đây không? Quý lắm đó. Chú Tư Đức đáp: - dạ, chưa biết vì hồi nào tới giờ tôi không được vô

trường mà ăn học. - Chú theo tín ngưỡng nào? Chú Tư suy nghĩ hồi lâu: - Tôi chưa hiểu hai tiếng tín ngưỡng là gì. Tôi tin

trời, tin Phật, thờ kính cha mẹ, quý mến ông già bà cả.

sơnnam


188

Lại còn việc cúng vái mấy ông cọp, ông sấu. Đất có Thổ Công, sông có Hà Bá.

- Nhiều thứ quá vậy. Tôi hỏi cái đạo kia. Chú theo đạo gì?

- dạ, theo cha mẹ tôi nói lại thì người “an Nam” mộ đạo Phật. Tôi cũng như cha mẹ tôi.

Ông Rốp cười đắc chí: - Nghĩa là chú Tư theo đạo Phật. Tốt lắm. Theo

đạo Phật mà sao không biết hình này? Đó là ông vua Hy Lạp tên Mi Lanh Đa hỏi kinh với pháp sư Ấn Độ tên Na Ga Sơ Na. Vua Hy Lạp phục tài của thầy tu Ấn Độ, thầy tu Ấn Độ phục tài của vua Hy Lạp. Hai người chắp tay xá lẫn nhau. Họ đối đáp hay lắm, ghi lại thành một bộ kinh này...

Ông Rốp bèn rút trong tủ hai cuốn sách dày và nói tiếp:

- Chữ Phạn gọi nó là “Mi Lanh Đa băng ha”. Chữ nho dịch lại... là Na Tiên Tỳ Kheo Kinh. Na Tiên là dịch âm lại tên thầy tu Ấn Độ Na Ga Sơ Na.

Mấy tiếng “băng ha, xơ na” khiến chú Tư Đức rối trí quá. Chú cố gắng nhớ lại trong chuyện Tàu những đoạn nói về Ấn Độ, tức là nước Thiên Trúc.

- Sao trong Tây du không nghe nói vậy ông? - Trước Tây du của Huyền Trang khoảng tám chín

trăm năm lận! Hồi 150 trước Thiên Chúa, phía Bắc Ấn Độ có mấy ông vua Hy Lạp cai trị, giống như người Pháp cai trị an Nam bây giờ. Hồi đó, người cai trị với

189

dân bổn xứ thương nhau. - Tại sao vậy, quan lớn? - Tại người dân bổn xứ tài giỏi quá, đâu phải như

người an Nam bây giờ. Bây giờ không còn cảnh đó nữa! Thí dụ tôi là vua Hy Lạp từ âu Châu tới, chú là thầy tu Ấn Độ bị tôi cai trị, chú có điều gì giỏi hơn tôi đâu mà hòng dạy tôi.

Chú Tư Đức buồn bực vô cùng khi thấy ông kiểm lâm Rốp khinh rẻ người Việt Nam ra mặt. Phận vậy, đành chịu vậy, biết sao bây giờ! Cãi lại thì rất nguy hiểm, ngoài tội ăn cắp cây rừng của nhà nước, chú có thể mang thêm tội làm “quốc sự”!

* * *

Hằng đêm ông Rốp thức đến canh ba để đọc sách. dưới này, chú Tư gác tay lên trán suy nghĩ liên

miên. Ông Rốp có mòi mến chú Tư hơn trước, bằng cớ là ổng bố thí cho cái mùng và chiếc áo bành tô cũ! Lúc đứa con trai ngủ say, chú Tư thường ra sân, nhìn trở lại ngọn đèn cầy mà ông Rốp đốt lên để đọc sách trên lầu. Chú Tư lẩm bẩm, phì cười một mình:

- Tại ổng thức đêm đọc sách Phật cho nên mình mới bị bắt giam như vậy. Đêm đó, có lẽ ổng đang suy nghĩ một chuyện xưa tích cũ “ga xơ na, ma lanh đa” gì đó. Suy nghĩ không ra, ổng mới đi dạo như mình đang đi bây giờ. Rồi ma đưa lối, quỷ dẫn đường, ổng nhè gặp

sơnnam


190

xuồng củi lậu của mình. Cái việc cầu đạo của ổng có hại cho bá tánh vì dục vọng của ổng còn quá nhiều.

Gió thổi hiu hiu. dừa nước bên bờ sông uốn éo, vang lên rào rạt. Đằng xa, một vật gì từ từ nổi lên, đi ngược dòng nước đang chảy xiết. Chú Tư Đức nghĩ:

- Thằng cha nào ngu quá! Xe trước gãy bánh, xe sau phải tránh. Đêm trước, cũng vào giờ này mình đi ngang qua đây bị rình bắt. Bộ họ chưa hay biết sao vậy kìa?

Nhưng dường như vật nọ không phải là chiếc xuồng: khi thì nó thối lui, cập vào bờ, khi thì tiến tới, day ngang qua, chậm chạp. Khúc cây chăng? Thây ma chăng? Vô lý! Nếu vậy thì nó theo nước xuôi mất dạng rồi. Đằng này, nó từ từ trôi ngược. Chú Tư Đức cố nhướng mắt chấp chóa như muôn ngàn con đom đóm đậu khít nhau. Và trước mũi của chiếc xuồng quái dị nọ, hai tia sáng xanh ngời rọi tới như hai cái đèn “bin”. Nghi ngờ gì nữa! Nó là con sấu lửa mà chú Tư thường nghe mấy người đóng đáy nói lại. Hồi đó, chú Tư không tin. Bây giờ chú đã thấy tận mắt con sấu thần đó.

Thiên hạ nói sấu ấy đi có cặp, tu luyện hàng trăm năm rồi, nước mặn đóng trên da nó một lớp dày, sáng chiếu lên như nước biển, đêm có trăng. Người cãi lại, bảo rằng đó là ánh sáng của các cô hồn bị sấu ăn thịt.

Chú Tư Đức phập phồng trong dạ, vừa mừng vừa sợ. Có lẽ ông Rốp đã nghe nói đến cặp sấu thần này nên bị ám ảnh, hôm nọ ổng hỏi chú: “Chéc” ghe hay là con “xáu”! Chú vào đồn kiểm lâm, lập tức đốt đèn lên.

191

Chú lục mấy cái hũ để tìm nếp, chú hốt tạm vài nắm lúa, bắt chảo lên bếp, nhúm lửa mà rang.

Lúa nổ ra trắng phếu, nhảy tưng bừng trong chảo, văng tứ phía.

Chú Tư Đức bước ra sân, khấn vái lâm râm rồi thảy mấy hột nổ ấy khắp tám hướng đen ngòm:

- Này cô hồn các đảng. Sống thì khôn, thác thì thiêng. Những ai xa cây, xa cội, xa cành, đầu bãi cuối gành, hùm tha sấu bắt... Tôi tên là Đức, họ Trương, tuổi dần.

* * *

Thầy hương quản tất tả chạy vào đồn mà hỏi rối rít: - Ông kiểm đâu rồi? Có ở nhà không? Chú Tư nói: - dạ có, ổng đọc sách trên lầu. Tức thời, thầy hương quản đến chào ông Rốp rồi

trình bày: - Sấu cỡ này lộng quá rồi! Hôm kia nó đập đuôi

nhận chiếc xuồng trên đó có hai mẹ con. Mẹ mất xác, đứa con gái bị táp cụt chưn.

Ông Rốp hoảng hốt: - dữ quá vậy! Con “xáu” là thú dữ. Bên Phi Châu,

bên Ấn Độ cũng có nó. Người ai Cập hồi xưa sợ con “xáu” ăn thịt nên tôn thờ nó.

Thầy hương quản nóng ruột quá:

sơnnam


192

- Nhưng mà bên nước mình, tại sông Gành Hào này, nó giết người.

Ông Rốp cảm thấy áy náy: - Nó giết người dưới sông. Thầy hương quản nên ra

lệnh khuyên dân chúng tạm ngưng việc lưu thông dưới sông. Như vậy tiện hơn.

Thầy hương quản nói: - dạ không được. Không lui tới dưới sông, dân

chúng phải chết đói hết. Lại còn ghe xuồng từ xứ khác tới, làm sao họ biết mà đề phòng. Người ở trên bờ còn bị sấu táp nữa kìa.

- “Xáu” chạy lên bờ à? - Hôm qua, sấu nổi lên lần nữa. Cô gái nọ ngồi rửa

chén dưới bến, bị sấu táp, rinh luôn cái cầu thang. Hồi lâu, sấu nhả ra, cô nọ tỉnh trí lội vào bờ.

- Làm sao bây giờ, thầy hương quản? - Khó lắm, ông kiểm ơi! dân chúng trông cậy sự bảo

hộ của nhà nước Tây trong lúc này. Mình phải giúp họ. Ông Rốp nhìn mấy cuốn sách bìa da mạ chữ vàng

trong tủ rồi lắc đầu, thở dài: - Trong sách không có nói tới. Mình cứ bắn nó thử.

Cây súng của thầy đâu rồi? Bì đạn còn không? Tôi cho thầy mượn cây súng trận của tôi.

Thầy hương quản tỏ vẻ thất vọng. Thầy dư hiểu rằng súng đạn khó mà bắn lũng da con thú nọ. Không khéo, nó bị thương rồi trở nên hung tợn hơn trước. Hơn nữa làm sao mà bắn nó? Phải đứng dưới ghe. Nghĩ tới đó,

193

thầy sợ quá, muốn nhường vai tuồng anh hùng nọ cho ông Rốp:

- Tôi bắn dở lắm, ông kiểm lâm à. Ông từng đánh giặc a-lơ-măn, cầm súng giỏi hơn tôi. Ông phải trổ tài mới được. Hồi nào tới giờ tôi chỉ quen cây “cà-líp-xây”, nó yếu lắm.

- Chiều nay, tôi sẽ tính. Ông Rốp tạm trả lời như vậy để tống khứ thầy hương

quản một cách khéo léo. Ông rất sợ sấu, đó là nhược điểm của trời phú cho. Đó là nguyên nhân khiến cho ông ít dám đi “rỏn” bắt củi lậu thuế; do đó dân làng tưởng lầm ông là kẻ nhơn từ.

Đứng trước tình trạng khó xử đó, ông chợt nghĩ đến Tư Đức, hy vọng rằng “nuôi quân ba tháng, dụng quân một ngày”.

Chú Tư Đức nói với ông: - Việc đó không khó cho lắm. Từ mấy bữa rày, tôi

có ý mong chờ để ra tay. Cô hồn đã hiện về báo tin cho tôi biết. dè đâu, sấu này dữ tợn quá vậy!

- Chú hay trước à? Chú có phép? Tôi không tin. Tư Đức bèn dẫn ông Rốp ra sân, chỉ mấy hột nổ rãi

ra khắp hướng, đêm hôm trước. Ông Rốp gật đầu hỏi tiếp: - Bây giờ mình làm thế nào? Tư Đức hỏi ngược lại: - Tôi là kẻ quê mùa. Ông cần dạy tôi trước chớ! - Tôi kiếm chiếc ghe thật lớn. Chú Tư chèo sau lái,

tôi đứng trước mũi, rình bắn nó. Được không?

sơnnam


194

Chú Tư Đức mỉm cười: - Sấu lâu lâu mới nổi lên một lần. Biết nó nổi ngay

khúc sông nào, đúng giờ phút nào mà rình. Chừng hay được thì nó lặn mất. Nếu nó không lặn mất thì...

Chú Tư cố tình không nói dứt. Ông Rốp nhướng mắt: - Thì sao? - Thì nó quật đuôi, ghe phải chìm. Sấu này dài ít

nhứt năm thước. Đứa con nít có thể ngồi chàng hảng cưỡi trên đuôi của nó được. Lớn lắm! Nó nhai luôn cây súng của ông. Sấu đội đèn mà!

Ông Rốp hoảng hồn, chú Tư nói tiếp: - Để đó cha con tôi trị nó. Miễn là hương chức làng

giúp chừng vài trăm cây tre làm bè. Mồi thì dùng heo, chó. dân “an Nam” xưa nay bắt sấu không cần súng đạn, họ bắt sấu từ hồi Tây chưa qua lận kìa! Phải là thứ sấu nhỏ, tôi lặn xuống sông, bắt lên trong nhấp nháy cho ông coi chơi.

- Cách nào? - Tôi móc con vịt vô lưỡi câu rồi đứng dưới nước,

cầm đầu sợi dây. Chừng sấu lại ăn mồi vịt, tôi lặn xuống đáy sông, đi vô bờ, ghịt đầu dây vào gốc cây mà kéo con sấu nọ lên. Cặp sấu dưới sông kỳ này lớn lắm. Ông cho phép tôi về rừng đem vài món đồ nghề lại. Ông nhắc lại thầy hương quản cho tôi xin chừng bảy trăm cây tre và bốn người dân phụ sức.

Tre đốn về, chú Tư nhờ bà con kết một cái bè thật to, trên dựng hai cái thang, cao chừng ba thước.

195

Năm sáu lưỡi câu sắt đã buộc vào chung quanh; chú Tư xây cái chuồng nhỏ trong đó để hai con heo, một con chó. Nóc chuồng có rơm, lá dừa che lại kỹ.

Hai hôm sau, chú nói: - Mời quan lớn, thầy hương quản và anh em quen

biết xuống bè làm lễ. Tới giờ rồi. Ông Rốp hỏi: - Lễ gì? - dạ lễ cúng cô hồn. Heo nọ thọc huyết ra để tế cô hồn. Chú Tư rải hột

nổ khắp sàn và trên mặt sông. Nhang đèn tỏa nghi ngút. Chú bèn đánh lên ba hồi mõ. Xác con heo họ bị móc vào lưỡi câu, thả xuống.

- Bây giờ thì mời quan lớn lên bờ. Nếu quan lớn muốn đi theo cũng được.

Ông Rốp nói: - Thôi... tôi ở trên bờ ghi chép. Bậy quá! Ở đây mình

không có máy chụp hình, tôi muốn chụp làm kỷ niệm để gởi về bên Tây. Cái bè này sao giống chiếc tàu binh ở âu Châu quá. Hai cái thang bắt cao lên coi như cây cột dây thép gió.

Ông Rốp, thầy hương quản lần lượt vỗ vai “bủa xua” hai cha con chú Tư. Chú hút thuốc rồi hỏi đứa con trai:

- Thùng cơm khô con có đem theo không? Nó đáp: - dạ có.

sơnnam


196

- Nhiều hay ít vậy con? - Nhiều lắm. Đủ ăn ba bốn người. Con có mua chịu

cho ba một lít rượu. Đứa bé trao chuyền qua Tư Đức bốn cái ống tre

đựng đầy ngọn mun (lao sắt). Phần nó thì cầm cái mõ bằng tre.

* * *

Ngày qua, ngày lại. Chiếc bè trôi lên trôi xuống theo nước lớn nước ròng.

Hai cha con Tư Đức ngồi cú rũ bên chuồng nọ. Thỉnh thoảng, chú nhắc chừng thằng bé, bảo nó chọc cho con heo, con chó kêu lên.

Trên này, ông Rốp mãi theo dõi, nhưng lần lần thất vọng. Qua ba ngày sau, miếng mồi (con heo) đã nổi sình lên, diều quạ, kên kên bu lại kêu ỏm tỏi. Chú bèn thọc huyết con heo còn lại mà thay vào.

Con chó sủa ngày một thỏn mỏn vì mệt, vì đói. Đã đến ngày thứ tư. Mặt trời chưa mọc, ông Rốp

bỗng giựt mình thức dậy vì tiếng mõ nổi lên inh ỏi. Ông lập tức xuống lầu, chạy lại mé sông nhưng nào

thấy gì đâu! Sương mù chưa tan, chỉ nghe dưới sông tiếng ồ ồ như bầy trâu đang lội. Ông thủ cây súng trận nạp đạn vào nòng, chờ bóp cò.

Thầy hương quản đã đến: - Ông kiểm ơi! Nó mắc câu rồi! Ông có nghe tiếng

197

mõ không? Rồi thầy quát to: - Hương ấp đâu? Hương tuần đâu? Mấy người chạy

khắp xóm mà truyền rao mỗi nhà phải đánh mõ, đánh trống lên... không thì đập xuống ván ngựa, đánh vô mâm thau, nồi đồng cũng được. Mình phải tiếp tay với hai cha con Tư Đức.

Nắng lên cao. Tiếng mõ dưới sông càng thúc giục. Rõ ràng cha

con Tư Đức đang đứng chót vót trên hai cái thang, lú khỏi mặt nước. Chiếc bè đâu không thấy. Hai cái thang nó chạy tới hàng trăm thước, đứng sựng lại rồi vụt chạy lui, nhanh hơn tàu đò.

Tư Đức cầm ngọn lao, hờm sẵn. Đứa con đứng kế bên gõ vào mõ lia lịa. Hai cái thang lắc qua lắc lại như cột buồm ghe bị bão, vậy mà họ không té. Chập sau, cách chiếc bè chừng năm mươi thước, con sấu mắc câu bỗng nổi lên thoi thóp, dài như chiếc ghe độc mộc.

Chiếc bè từ từ nổi lên. dân chúng hai bên bờ la lớn: - Nó kìa! Trời ơi! Làm sao giết nó mau. - Mình phải tiếp sức với Tư Đức. - Trời thần ơi! Thằng nhỏ con Tư Đức gan dạ quá.

Thiệt cha nào con nấy. Ông kiểm lâm Rốp liền nói với thầy hương quản: - Để tôi bắn con sấu! Thầy hương quản vô cùng e ngại:

sơnnam


198

- Không nên! Quan lớn đừng làm vậy! Sấu hoảng hồn chạy mạnh quá đứt dây đỏi thì sao?

Một người phía sau nói với tới: - Sợ bắn không trúng con sấu mà nhè bắn trúng

sợi dây! Báo hại công trình của người ta chịu cực mấy ngày rày.

Thầy hương quản day lại: - Đứa nào đó? Đừng nói bậy. Ông kiểm lâm ổng

buồn. Hàng chục người, một tiếng thét to: - Giết chết nó đi! Mặc dầu bị nước văng lên, mình mẩy ướt loi ngoi

lóp ngóp, chú Tư Đức vẫn tỉnh táo phóng xuống lưng con sấu một ngọn lao.

Sấu nọ hụp xuống, ghì chiếc bè khuất dưới nước. Hai cha con Tư Đức đứng cheo leo trên thang mà

chờ, ngọn lao khác hờm sẵn nơi tay. Ông Rốp há miệng nói với thầy hương quản:

- Hay quá! Cái bè này giống chiếc tàu lặn đó. Khuất hết chỉ còn hai cái thang.

Chưa dứt lời, sấu nọ nổi lên, uốn éo đập đuôi đùng đùng. Ngọn lao ghim trên lưng nó khi nãy đã văng đâu mất!

Tư Đức hươi tay lên phóng xuống ngọn lao khác. Rồi không đợi nó lặn xuống, nhanh như chớp, chú phóng thêm ngọn nữa, cũng ngay lưng.

199

Sấu ta lại chìm. Nhưng từ phía xa, một con sấu lạ hiện ra, lội nhanh

tới sát hai cái thang của cha con Tư Đức. ai nấy rú lên: - Sấu đực chạy lại tiếp sấu cái. Coi chừng nó nghe

chú Tư! Thầy hương quản la lớn: - Đánh trống, đánh mâm thau cho nó sợ. Bà con

mình đứng coi hoài, quên hết phận sự. Tệ quá! Một mình mà đối phó với hai con sấu! Tình thế của

chú Tư Đức càng nguy nan! Lợi hại nhứt là con sấu mạo hiểm vừa xuất hiện đến cứu bạn. Nó còn sung sức, dám đánh bạo lại sát bè. Miệng nó đỏ hói, hàm răng dài như lưỡi cưa. Bình tĩnh, chú chờ nó lại gần. Hai cây lao phóng xuống.

Sấu ta quay mình lại, đập đuôi thật mạnh vào hai cái thang. Hai cha con Tư Đức đề phòng kịp thời nên không té nhào.

Con sấu lạ nọ lại nổi lên đằng xa, quậy nước rồi lặn mất.

Trong khi ấy, bè tre từ từ nổi lên, sợi đỏi dài rung rinh. Nơi đầu dây đằng kia, con sấu bị mắc câu đã quá mệt mỏi, nằm lé đé.

Mấy cây lao còn lại trong ống tre đã lần lượt phóng xuống, sấu ta không còn đủ sức để hất mấy cái mũi sắt đó nữa. Hắn lắc lư cái đầu rồi khuất dạng như chiếc tàu chìm.

sơnnam


200

Phen này, chiếc bè không bị ghì xuống như trước. Chú Tư vô cùng mừng rỡ, đoán chừng sấu nọ chịu

chết. Đứa con trai của chú ngưng tiếng mõ. Chú lấy khăn chùi mấy giọt nước trên mặt rồi quơ khăn lên, làm dấu hiệu:

- Bà con đâm xuồng ra mau để kéo bè này vô bờ! Tôi mệt quá rồi!

Hàng chục chiếc xuồng và ghe biển đâm ra. ai nấy buộc đỏi vào bè rồi cố sức kéo. Họ vừa mừng vừa cảm động. Trên bè, không có một món gì ráo; chuồng heo, thúng cơm khô, chai rượu đều văng mất. Nhiều nuột mây bị đứt, chiếc bè dường như sắp rã ra từng cây tre nếu cuộc chiến đấu kéo thêm vài giờ nữa.

Vừa bước lên bờ, chú Tư Đức liền gặp ông kiểm lâm Rốp. Ông ôm chú và thằng bé nọ vào lòng nói tíu tít:

- Giỏi quá! Chú Tư giỏi quá! Thằng nhỏ gan quá! Nó bị bịnh rét mà còn mạnh quá! Tôi mời hai cha con vô đồn.

Chú Tư Đức nhìn lại xác con sấu mà mỉm cười: - Để tôi ở lại coi nó. Ông Rốp nói: - Thầy hương quản ơi ! Trước khi mổ bụng con sấu,

thầy phải cho tôi hay nghe. Tôi dẫn chú Tư vô đồn uống rượu ấm, thay quần áo để chú Tư ngừa bịnh.

Vào đồn, ông Rốp bắt buộc chú Tư phải nằm xuống nghỉ mệt, thay quần áo kaki, đắp mền.

201

- Rượu “Cô Nhắc” bên Tây nè! Uống đi chú Tư. Rượu này của mẹ tôi bên Cù lao “Cọt” gởi riêng qua cho tôi.

Chú Tư hớp một miếng: - Được rồi, quan lớn. Ông kiểm lâm nói: - Uống hết đi! Tôi rót nữa cho. Miệng nói, tay của ông thoa bóp lia lia giùm chú Tư: - Hết sức giỏi! Người “an Nam” hết sức giỏi. Chú

Tư câu được bao nhiêu con sấu rồi? Học nghề với ai vậy?

Chú Tư nói: - dạ, nghiệp của ông bà truyền lại. Bây giờ con

cháu noi theo. Ông Rốp gật đầu: - Phải! Bữa nào chú nói kỹ lại cách thức câu sấu để

tôi viết thành cuốn cách, gởi về bên Tây cho mẹ tôi biết. Rồi chú ráng câu con sấu còn lại. Chừng đó tôi đi theo, đứng trên cái thang đánh mõ thử một lần.

Chú Tư suy nghĩ: - Không được đâu! - Con sấu kia lợi hại lắm. Phải trừ cho hết. Tôi đọc

trong sách thấy rằng loại sấu lớn thường ở nơi yên tịnh, luôn luôn đi hai con đực và cái.

- Ông lớn nói đúng. Nhưng mình giết một con đủ rồi, giết hết mình có tội với Trời Đất.

- Tội gì vậy, chú Tư?

sơnnam


202

- Tội sát sanh. Để con còn lại cho nó đi tu. Đạo Phật của ông bà có nói lại như vậy đó.

Ông Rốp suy nghĩ mãi, vuốt râu: - dân “an Nam” giỏi quá, hiền từ quá. Chú Tư họ

gì, mấy tuổi? Để tôi chạy tờ về quan Tham biện chủ tỉnh xuất số tiền về thưởng công lao cho chú. Chú muốn làm lính kiểm lâm không? Tôi cho chú làm chức “bếp”, ăn lương mỗi tháng mười lăm đồng bạc.

Chú Tư Đức cười: - Vì đất nước chớ đâu phải vì danh vì lợi. Sách có

chữ: “Kiến nghĩa bất vi vô dõng giả, lâm nguy bất cứu mạc anh hùng”. Công việc của tôi đã làm tròn. Tôi ao ước hương chức làng mình cất một cái miễu lá, thờ cái đầu con sấu nọ. Bất luận là sấu hay cọp, hễ nó hại mình thì mình giết. Hễ giết được rồi, mình nên thờ...

- Chi vậy? - Để tỏ rằng mình sợ nó nhưng mà cũng... không sợ

nó. Phải để cho nó tu tâm dưỡng tánh trong kiếp sau. Tôi không ưa sát sanh. Tôi muốn làm nghề khác.

- Nghề gì? - Nghề đốn củi. Chừng hết củi thì đào kinh, làm

ruộng. Phen này tôi mừng vì cứu được vong hồn của mấy người đã bị sấu ăn thịt. Theo lời tục truyền: họ thành cô hồn, sống vất vưởng trên lưng sấu. Lần lần cô hồn nọ bị sấu mê hoặc nên dẫn đường dắt nẻo cho sấu đi sát hại kẻ đồng loại. Bây giờ sấu chết, bao nhiêu cô hồn đã thảnh thơi, có thể tự do đi đầu thai trở thành người lương thiện.

203

Ông Rốp trầm ngâm suy nghĩ. Ông dè đâu người đốn củi lậu có tài, có đức, biết thương người, thương cuộc đời đến mức ấy.

Ông chắp tay lại mà nói: - Tôi khen chú nhiều lắm. Chú Tư Đức bèn chắp tay xá ông Rốp mà trả lễ: - Ông xá tôi, tôi ngại quá. Giống như hình ông vua

Hy Lạp với thầy tu Ấn Độ trên vách, dưới tấm “bông đồ”. Hôm nọ, hồi tôi mới bị bắt, ông nói cái tích “Xơ Lanh Đa” gì đó...

Ông Rốp giựt mình, nhìn lại bức tranh, tấm bản đồ Châu âu, Châu á rồi sực nhớ tới mấy lời nói hôm trước. Tấm hình nọ diễn lại cảnh đẹp ngàn xưa: hai ngàn năm về trước, tại hoàng thành của tiểu quốc nọ ở phía Bắc Ấn Độ, lần đầu tiên người phương Đông và phương Tây thông cảm nhau, cư xử bình đẳng. Giờ đây, qua bao cuộc luân hồi, hưng vong đầy nước mắt và máu trên giải đất tận cùng nước Việt Nam lại có hai người đồng cảnh ngộ, đồng niềm thông cảm.

Ông Rốp buột miệng: - Chú Tư Đức là thầy tu Na Ga Sơ Na. Chú Tư nói: - Trời ơi! Không dám, tội chết! Tôi là người làm

ăn. Tôi không xứng đáng lên Niết Bàn. Quan lớn có thương thì cho tôi xin lại chiếc xuồng bị tịch thu bỏ “phú de” hổm rày. Nó là nồi cơm của tôi. Để trên khô, nó mau hư lắm.

sơnnam


204

Chú Tư Đức muốn nói thêm nữa. Chú muốn ví phận mình như một cô hồn bị sấu ăn thịt, hổm rày sống vất vưởng trong đồn này như sống trên lưng con sấu đội đèn nọ. Không khéo, thiếu khí phách ngang tàng, chú có thể bị ông Rốp quyến rũ làm “bếp” kiểm lâm.

Chú không dám nói ra điều ấy e mất lòng ông Rốp. Chú lắng tai, chờ lịnh xá tội, trả lại chiếc xuồng. Nhưng ông Rốp gần như không chú ý. Có lẽ ổng đang suy nghĩ chuyện khác. Ổng chắp tay sau lưng, đi tới đi lui cứ nhìn bức tranh và tấm bản đồ, đôi mắt mơ mơ màng màng như sám hối trong giây phút những sự hiểu lầm chồng chất trong tâm ông từ mấy chục năm qua.

Bỗng dưới lầu, thầy hương quản gọi vọng lên: - Quan lớn ơi! Chú Tư ơi! Xuống đây mà xem. Bà

con đang mổ bụng con sấu, lớn lắm. Thằng con của chú Tư cưỡi trên cái đuôi sấu mà hai chân nó như hỏng mặt đất lận kìa.

205

minh họa: Lâm chí Trung

ThÁng chẠP chIm Về

sơnnam


206

207

Nó HIệN Ra TỪ Mí RỪNG PHía ĐÔNG. BaN đầu chỉ là một đốm đen. Ngỡ đó là con chim đầu đàn, tôi chờ đợi những con khác bay theo sau nhưng tôi ngạc nhiên:

- Con diệc này sao bay về có một mình? Thường thường nó bay về nhiều lắm, sắp thành hai hàng như mũi tên, phải không ông Tư?

- Không phải! Không phải đâu!Ông Tư trả lời cho có chừng. Mắt ông nhướng lên,

theo dõi đốm đen cô độc nọ. Ông bước tới bước lui, quay tròn vòng rồi la lên mừng rỡ:

- Nó đó mà! Tội nghiệp quá. Năm nào cũng như năm nào...

sơnnam


208

Trên ngọn cây gòn, kìa một con chim to tướng đen thui, đầu có đốm trắng, cao nghệu như đứa trẻ lên mười tuổi. Mặt trời đã gác lên mí rừng dọi lên lông cánh của nó, mướt rượt.

- Năm nay nó già đi nhiều... Tội nghiệp!Khỏi cần lượn vòng quanh, nó cũng nhìn được con

rạch Đường Sân này...Nóng ruột tôi hỏi:- Con chim gì mà coi dữ quá vậy ông Tư?- Con chim già sói. Thứ này bây giờ ít lai vãng tới

miệt Cạnh Đền này, chớ hồi đó thì ôi thôi...- Làm sao bắt nó xuống coi thử. Phải chi mình có

súng...Ông Tư nhìn tôi, nhăn mặt lắc đầu:- Súng với ống mà làm gì? Đừng nói bậy, nghe được

nó bay đi luôn. Giống già sói gan dạ lắm. Cháu chưa biết sao? Hồi năm đó ông kiểm lâm Rôbe lại đây, cũng vào tháng này gặp nó. Ông Rôbe đưa súng lên ngắm. Bác cản không được, phát súng đầu nổ nghe cái “rầm”, con già sói không thèm nghe, cứ đứng im. Qua phát thứ hai nó ngóng mỏ, coi bộ tức mình bực bội. Tiếng súng thứ ba nổ lên. Già sói nhè nhẹ cất cánh bay đi, buông xuống một cục phân, nhè cái nón của ông Rôbe mà rớt trúng. Báo hại ổng mắc cỡ, tôi phải thay mặt con già sói nọ mà xin lỗi ông... Con già sói này sống ít nhứt là năm chục năm rồi. Nó có nghĩa lắm, bỏ sân chim không đành. Hồi năm chục năm về trước, hồi trăm năm về trước rạch Đường Sân ở Chắc Băng này phồn thịnh lắm.

209

* * *

Vùng Rạch Giá, Hà Tiên nổi danh là nơi tập họp nhiều sân chim, của trời đất dành riêng cho. Từ vàm đến ngọn sông Cái Lớn, bao nhiêu là sân: sân Cái Nước, sân Thầy Quơn, sân Thứ Nhứt... Đó là chưa kể mấy sân ở giữa rừng mà chưa ai bước chân tới. Từng vùng rộng chừng mười ngàn thước vuông, tụ tập hàng vạn con chim lớn.

Chúng nó sanh sôi nảy nở, tạo lập một thế giới riêng biệt náo nhiệt, ở khắp nhành cây và mặt đất. dân chúng kéo đến các sân chim này để bắt chim, nhổ lông bán cho ghe buôn từ Hải Nam đến, họ mua về để kết quạt. Ta có thể chia hai loại chim: thứ làm ổ trên cây và thứ làm ổ trên mặt đất.

Làm ổ trên cây thì có chim chàng bè, chim già sói, chim chó đồng. Làm ổ dưới đất thì có chim bồ nông là đáng kể.

Chim bồ nông tụ tập nhiều nhứt là ngọn rạch Chắc Băng đổ ra sông Cái Lớn. Ở đây hoàn toàn hẻo lánh, ít cây to lớn, ít cọp hoặc rắn. Hai loại này hay tìm chim mà ăn thịt hoặc ăn trứng. Ngoài ra trên mặt đất phủ dày nhiều dây choại, dây dớn để cho chim làm ổ. Nước dưới đất U Minh lại ngọt, xa xa lấp lánh nhiều vũng bùn chim tha hồ mà bơi lội.

Chim bồ nông giống hệt chim thằng bè nhưng lông nó nhuộm màu xám tro. Bắt đầu tháng Chín tháng Mười, chúng bay từ Biển Hồ hoặc từ sông Hậu về rừng U Minh

sơnnam


210

để làm ổ. Chúng lấy chân đạp dây choại xuống sát mặt đất và dùng mỏ để dò xét bên dưới. Gặp nơi đất ẩm hoặc có trũng, chúng bỏ đi nơi khác vì e sau này trứng sẽ thúi. Gặp chỗ vừa ý, chúng nhổ cỏ xung quanh, dọn một vùng nước khá rộng để bầy con sau khi nở ra có chỗ bơi lội.

Tháng Mười Một, chim bồ nông đẻ ra ba trứng, lớn hơn trứng ngỗng chút ít. Sau đó, chim trống và chim mái thay phiên nhau ấp. Khi trứng nở, chúng tiếp tục ấp con dưới cánh cho ấm. Chờ khi chim con có lông ống thì chim trống lẫn chim mái bay đi tận Biển Hồ để tìm mồi nuôi con. Chừng hai ngày sau khi trở về trong đãy (bọc da dưới mỏ) mỗi con đều đầy cá. Cứ mỗi ngày chim con được đút mồi một lần. Lúc cha mẹ đi vắng, bầy chim con tha hồ đùa giỡn trong vũng nước đã dọn sẵn kế bên.

Ngày qua ngày, bầy con lớn lên nhanh chóng, hễ đói là la hét lên inh ỏi. Khi thấy cha mẹ đem mồi về, chim con đạp chân quạt cánh, bay sập sận lên không trung. Lúc chim bồ nông đút mồi cho con, chúng ta có thể nói là một trận giặc lớn. Hàng ngàn con già sói, con chim chó đồng bay lại để giựt mồi cho con mình. Vì vậy khi con cá ở Biển Hồ từ trong đãy moi ra là chim bồ nông phải tranh đấu với ba loại chim kia. Và chính loại chó đồng, già sói lại phải đánh lộn cắn nhau để giành giựt, như ăn cướp chia của...

Trứng bồ nông vừa nở, người chủ sân bắt đầu lo mướn bạn giữ sân. Nhiệm vụ của “bạn” là dọn một con

211

đường tương đối trống trải từ mé rạch lên sân. Đồng thời, họ cất trại dựng hai vòng thành lớn bằng tre chung quanh sân.

Vòng thành thứ nhứt hơi vuông, mỗi cạnh dài cỡ 600 thước, cao hai thước tây.

Kế đó là vòng thành thứ nhì bên trong là trường để xử tử loài chim. Nền đất dọn sạch cỏ. Giữa hai vòng thành có cánh cửa lớn bằng tre.

Đâu đó xong xuôi, chủ sân mướn chừng hai mươi người bạn khác, gọi là “bạn giết”. Họ ra tay khi đàn chim bồ nông con bắt đầu bay sập sận nghĩa là mọc lông cánh đầy đủ. Nếu để trễ, chim con sẽ bay mất.

Đêm ấy trời tối, vào khoảng canh ba. Sau khi được cha mẹ đút mồi, đàn chim bồ nông con vui chơi hả hê, bơi lội tung tăng dưới ao rồi trở về ngủ trên ổ. Mẹ cha của chúng đã đi vắng tận Biển Hồ, tìm mồi cho ngày mai.

Bỗng đâu từ bốn phía có tiếng la ó, gầm thét của loài người. Mở mắt ra, bầy chim con phải chóa mắt vì những đốm lửa đỏ rực. Mấy người bạn giết đã xông vào, hai tay cầm đuốc quơ qua, quơ lại. Đàn chim con chạy tứ tung, tìm một lối thoát tuyệt vọng. Chúng bắt đầu chạy dồn vào một xó để lần lượt gom vào vòng thành thứ hai như cá vào rọ.

Cánh cửa tre hạ xuống, hàng chục người đứng bao vây phía ngoài pháp trường nọ, miệng la inh ỏi, tay quơ đuốc lửa.

dầu muốn xé rào chui ra, lũ chim nọ cũng không dám. Khi ấy, hai chục người “bạn giết” bước vào phía

sơnnam


212

trường để thi hành nhiệm vụ đao phủ với hai bàn tay không. Quần áo của họ nai nịt gọn gàng. Ngang lưng thắt sợi dây nịt lớn làm bằng yếm dừa để đề phòng loại mòng chim chun vào người. Loại mòng này hay đeo theo cánh chim bồ nông để hút máu như chí, như rận.

Hai chục người phải đối phó với chín mười ngàn chim bồ nông! Họ lanh lẹ lắm, tả xông hữu đột như Triệu Tử Long, Đương dương Trường Bản, tay trái họ nắm cần cổ chim tay mặt nắm đầu chim. Họ vặn lọi lại. Chim chết không kịp ngáp. Giết rồi quăng xuống tại chỗ. Phải lanh tay lắm mới giết kịp. Để chậm trễ thì chừng mặt trời mọc, bầy chim lớn từ Biển Hồ sẽ chứng kiến cảnh tượng đẫm máu này. Chúng sẵn sàng đáp xuống chiến đấu một mất một còn với loài người để giải thoát cho đàn con.

Trời sáng. Thống thiết dường bao, tiếng kêu la của đàn chim lớn khi trở về không gặp con nghe vang dội cả góc rừng! Vài con may mắn hơn, tìm lại được bầy con nhờ chạy lạc nên thoát chết trong đêm vừa qua. Chúng tiếp tục đút mồi. Nhưng vài đêm sau, chủ sân mở cuộc tảo thanh lần thứ hai để tóm trọn gói.

Riêng về bầy chim mất con thì cứ bay tới bay lui trên sân, kêu la ba bốn ngày liên tiếp rồi trở về Biển Hồ với niềm oán hận, thề không bao giờ trở lại đất Kiên Giang này nữa.

Xong xuôi công việc, mấy người “bạn giết” về nhà uống rượu nghỉ ngơi. Giờ đây đến lúc người “bạn nhổ” làm việc. Họ nhổ lông cánh từng con, xong một con là bó lại, giao phó nắm lông cho chủ sân. Chủ sân ngồi

213

kế bên, trao cho họ cây thẻ để sau này làm bằng chứng tính tiền công... Xen vào đó, còn mấy người cán hôi. Mấy người này tình nguyện nhổ lông không ăn tiền. Họ xin lại xác chim bồ nông, đem về lóc mỡ ra, nấu dầu để thắp đèn.

Không cần nói rõ, ai cũng có thể hình dung được bãi chiến trường, hôm sau xác chim bồ nông vun lên cao ngất, như đống lúa ba bốn trăm giạ.

Đó là cách giết loại bồ nông làm ổ trên mặt đất. Đối với loại thằng bè, già sói, chó đồng làm ổ trên cây thì phải tốn công hơn. Vào khoảng canh ba, mấy “bạn giết” trèo lên tìm ổ chúng, bẻ cổ từng con rồi ném xuống đất.

Lông chim bán cho ghe buôn từ Hải Nam đến. Họ mua về để kết quạt. Giá thị trường như sau:

- Lông bồ nông một bó 1 quan.- Lông thằng bè, già sói thì 2 quan mỗi bó.Mỡ chim thì đem về nấu dầu như trên kia đã nói.

Thịt chim đem xào sả nghệ, nước cốt dừa ăn cũng ngon ngon. Nhưng ai mà ăn cho hết? Có thể muối phơi khô. Thời bấy giờ, không ai cần làm chuyện đó. Họ thảy bỏ xác chim dưới sông cho diều, cho quạ...

Đất hoang, rừng rậm lần lần được khai thác ở vùng Kiên Giang. Vì động đất động rừng, chim bay đi, bỏ sân cũ.

Chúng bị tiêu diệt lần lần. Số chim còn lại bay về đâu? Ngày nay vùng Rạch Giá, Cà Mau còn vài sân chim. Nhưng toàn là cò, diệc, cồng cộc, loại chim nhỏ.

Vài con chim còn nhớ sân cũ, hàng năm cứ tới tháng Chạp là bay về. Như con chim già sói này trở về rạch Đường Sân.

sơnnam


214

Và ông Tư - người giúp chúng tôi những tài liệu trên đây - hồi còn trai tráng chính là người “bạn giữ sân” và người “bạn giết” - hai danh từ xa xăm mà không ai nhắc tới nữa.

* * *

Con chim già sói đứng cao nghệu trên cây gòn, day mỏ qua phía nhà ông Tư.

Ông Tư đứng tần ngần, lấy tay che mắt nhìn nó, cố sức nhìn kỹ từ nét mặt như hỏi han sức khỏe của người bạn già quen thuộc, biết giữ thủy chung đạo bằng hữu.

Ông nói:- Mấy chục năm rồi, năm nào tháng Tết nó cũng về

đây vài ngày. Năm nay nó già nhiều rồi. Đầu sói hơn mọi năm, cháu thấy không?

Như lời ông Tư, tôi thấy rõ ràng một đốm trắng ở giữa đầu con chim nọ. Là kẻ sanh sau đẻ muộn tôi nào gặp con chim này hồi mấy mươi năm về trước để so sánh cho biết nó già nhiều hay già ít? Mặt trời gần lặn rồi, nền trời đỏ khé. Con già sói đứng sững đó, im lìm như đúc bằng đồng đen, phía sau có hào quang.

Nó nhìn ông Tư, râu tóc bạc phếu.Ông Tư nhìn nó. Có lẽ ông nghĩ đến phận mình mà

nảy sinh ra bao mối cảm hoài. Trong con tim già, qua thời gian, giờ đây chắc chắn đã lắng xuống hết bao hung bạo của thời xuân xanh của ông và của đất nước hoang vu. Giữa ông và con chim nọ, không còn oán thù. Biển im lặng sau cơn giông tố. Đây là Bá Nha với Tử Kỳ

215

cảm thông nhau. Cầu cho ông Tư với con chim già sói được sống lâu hơn trăm tuổi! Xin tạ ơn đấng tạo hóa đã dành cho đất nước này bao nhiêu đặc ân như những sân chim đây là một. Hiên ngang thay! Đẹp đẽ thay! Hỡi người Việt đầu tiên đến vùng Kiên Giang hưởng ơn Trời lộc Nước mà khai phá miền Nam...

sơnnam


216

217

ThẰng ĐIẾm VÔ danh

minh họa: nguyễn Việt hải

sơnnam


218

219

Ở SÀI GòN, Hễ NóI ĐếN NGã NĂM, NGã Bảy là chúng ta hình dung đến một công trường rộng rãi, có năm hoặc bảy con lộ trải đá giao đầu với nhau, xe cộ dập dìu, phố xá tấp nập, nào quán ăn, tiệm may, tiệm chụp hình, trạm xăng nhớt... theo kiểu Ngã Năm Bình Hòa, Ngã Bảy Chợ Lớn. Nhưng ở miền Hậu Giang thân yêu của người viết bài nầy thì địa danh Ngã Năm, Ngã Bảy gợi những hình ảnh khác. Đó là vùng kinh rạch bủa giăng như mạng nhện. Con lộ trải đá trở thành con kinh xáng múc, loại kinh ngay thẳng do sở Thủy nông thời xưa vạch ra. Nhà cửa dựng lên, khít vách nhau hai bên kinh rạch, khiến chúng ta liên tưởng đến một thành phố bên Ý Đại Lợi, với những thủy lộ mơ mộng. Ngã Năm,

sơnnam


220

Ngã Bảy rộng rãi, ghe xuồng đậu ken nhau. Trên bờ nào trại cưa, nhà máy xay lúa gạo, trại bán hòm... Để cung cấp cho nhu cầu của ghe xuồng qua lại, nhiều người bày ra hình thức mua bán lưu động, bán chè cháo, bán bánh canh, giao hàng tận ghe xuồng hoặc nhà của thân chủ. Tiệm tạp hóa cũng được tổ chức theo chiến thuật lưu động, gọi là ghe “trà vải”. dưới ghe ngoài hai món trà tàu vải bô, còn đủ thứ đường đậu, tương chao, kim chỉ, đèn cầy, hộp quẹt, củ hành, đậu phộng, kẹo, bánh in. ai muốn mua thì cứ gọi to. Ghe “trà vải” liền cặp bến để phục vụ thân chủ. Và khi tạm biệt, chèo lênh đênh trên sông nước, chủ ghe “trà vải” lại rao hàng bằng một hồi tù và nghe não nuột.

Hai Kim đã có sáng kiến bày ra một cơ ngơi lưu động, lấy hiệu là “Tấn Lợi”. Để thích ứng với nền “văn minh sông nước” ở chợ Ngã Năm, anh ta sắm chiếc tam bản, sơn phết lòe loẹt. Hai bên hông mui tam bản, ghi rõ mấy chữ: “Tiến Lợi - Phono - Photo - Sửa đồng hồ” (hai chữ Pháp, nghĩa là sửa máy hát, chụp ảnh).

Suốt ngày, Hai Kim nằm... hút á phiện rồi uống trà. Chiếc tam bản “Tiến Lợi” thường cắm sào dưới gốc cây me nước, ngang nhà máy xay lúa. Nhờ ăn nói lanh lợi, Hai Kim kiếm tiền dễ dàng. Thân chủ của anh ta gồm những người dư ăn. Đám người nông phu ra chợ Ngã Năm mua bán ít ai chú ý đến chiếc tam bản “cắm sào đợi nước” ấy. Họ coi đó là một kỳ quan... cao siêu, chẳng dính dáng gì đến sanh hoạt của bọn người ở nhà lá, ngủ

221

chõng tre, ăn mắm kho. Ngược lại, Hai Kim giữ gương mặt lạnh lùng, khi liếc nhìn mấy chiếc xuồng chở lúa, chở cá lóc lướt ngang cửa sổ mui tam bản.

Vận nước đổi thay. Người ở chợ Ngã Năm rộn rịp tản cư. Bấy giờ là vào đầu năm 1946. Tuy nằm một chỗ nhưng Hai Kim tỏ ra am hiểu tình thế. anh ta suy luận:

- Tham gia kháng chiến trong hàng ngũ Thanh Niên Tiền Phong chăng? Mình hơi già yếu, tuy tuổi vừa ba mươi lẻ. Ra chợ Rạch Giá tìm sanh kế chăng? Nghề nghiệp còn non quá, làm sao mình cạnh tranh nổi? Làm sao đủ vốn liếng để sang một căn phố tại chợ, trên đất liền? Tản cư về đồng quê hẻo lánh, có lợi hơn. Mình không mang tiếng Việt gian tham mùi bơ sữa của thực dân Pháp. Mình sẽ trở thành người trí thức, một vị kỹ sư giỏi ở đồng chua nước mặn. Trong thế giới người mù thì thằng chột là vua, chỉ hơi bất tiện một vấn đề... hút thuốc phiện! Mình ngu dại gì tản cư trong chốn xa xuôi. Nếu không xong, mình tản cư ngược ra chợ Rạch Giá để tìm sanh kế khác. Bọn thực dân Pháp chưa đành phung phí một viên đạn để xử tử kẻ vô tội như mình. Hơn nữa, nếu cần gây sự tín nhiệm với thực dân, mình sẽ bịa ra vài chuyện bí mật... quân sự để tiết lộ với chúng.

Chiếc tam bản “Tiến Lợi” bắt đầu mở đỏi, rời khỏi gốc cây me nước.

Phía trước và phía sau tam bản “Tiến Lợi” hàng chục chiếc xuồng bám sát vào bờ, hè hụi níu vào mấy bụi sậy bên bờ cho xuồng khỏi trôi ngược. Vài người cằn nhằn, than phiền về nơi ăn chốn ở xứ lạ đường xa.

sơnnam


222

- Chúng ta sẽ đùm bọc, tương trợ lấy nhau. Miễn là chúng ta dám sống, dám chết. Đầu đuôi sự đau khổ của đồng bào đều do thực dân Pháp, suốt 80 năm đô hộ!

ai nấy bắt đầu chú ý đến Hai Kim và chiếc tam bản hơi xa lạ, bên hông mui có kẻ chữ Tây, chữ quốc ngữ. Luận điệu của Hai Kim nghe hợp lý nhưng thiếu thực tế. Hai Kim tiếp lời: - Thí dụ như rạch Sậy. Xưa kia, thời “đàng cựu” nước chảy êm đềm. Từ ngày Tây đào kinh xáng, xẻ kinh rạch bừa bãi, nước chảy xiết, tàu Tây chạy thì dễ vì có máy móc. Khổ cho dân quê, chèo chống mỏi mệt. dân mình đâu đủ tiền mỗi người một chiếc “ca nô” gắn máy như tụi Tây.

Cả bọn xúm nhau “hoan nghinh” Hai Kim. Họ hoan nghinh cho vui, cho đỡ mệt. Hai Kim thừa hiểu như vậy. Ban nãy, anh đã nghe vài người nói lén:

- Thằng cha trên tam bản “Tiến Lợi” còn đầu óc thực dân, viết chữ Tây lu bù bên hông tam bản.

Hai Kim nói to:- Tôi đâu ưa gì bọn Tây, mặc dầu tôi có ăn học. Thí

dụ như mấy chữ bên mui tam bản. Ngoài hai chữ Tây “Phono, Photo”, tôi vẫn ghi thêm: Sửa đồng hồ!

Có người hỏi:- Phônô... gì đó là cái gì? Là sửa máy hát. Photo là... chụp hình. Hai chữ đó

dành cho người khá giả, tôi viết chữ Tây. Còn đối với đồng bào mình, cái đồng hồ thông dụng hơn. Bởi vậy, chữ “Sửa đồng hồ” viết theo “danh từ Việt Nam”.

223

ai nấy im lặng. Họ ngắm nghía Hai Kim rồi họ thấy hãnh diện vì có một người giỏi tiếng Tây cũng tản cư, vì yêu đất nước. Hai Kim mừng thầm, phục ngầm tài ăn nói của chính mình. Thật ra, từ hồi người Pháp cai trị ở chợ Ngã Năm, anh ta muốn dịch mấy chữ “sửa đồng hồ” ra chữ Pháp, vẽ bên mui cho oai vệ, nhưng ăn học sơ sài, chưa biết dịch ba chữ ấy thế nào cho gọn. Cái dở của ngày trước bỗng nhiên trở thành cái hay của ngày nay, thời tản cư loạn lạc.

Vài người đâm ra thương xót và kính phục Hai Kim. Họ nhảy qua tam bản, ngồi sau lái, ngồi trước mũi để níu vào sậy, kéo tới. Chiếc tam bản từ từ di chuyển. Họ nài nỉ:

- Ông ốm yếu quá, cứ ngồi nghỉ cho khỏe. Tụi tôi sẵn sàng giúp ông.

Hai Kim lại tung ra bửu bối khác, lợi hại hơn, đắc nhơn tâm hơn:

- Tại sao mình chưa chịu... đoàn kết? Xuồng trước buộc xuồng sau... ủa! Tôi nói lộn. Xuồng sau buộc vào xuồng trước rồi chúng ta nhảy lên bờ, nối tất cả mấy sợi dây đỏi lại thành một sợi to và chắc chắn mà kéo... tập thể!

Đêm đến, đoàn xuồng đậu tại xóm. ai nấy đòi Hai Kim đem máy ra hát vài dĩa vọng cổ. Họ đòi chụp hình làm kỷ niệm. Hai Kim suy nghĩ rồi giải quyết rất nhanh:

- Thời buổi giặc giã, vui sướng gì mà nghe Vọng Cổ. Đó là bản nhạc... mất nước, bà con quên rồi sao!

sơnnam


224

Hơn nữa, mình nên đề phòng bọn dọ thám. Hát inh ỏi tụi nó nghe. Còn chụp hình đông đảo như vầy, thiệt là nguy hiểm. Rủi một người nào đó phản bội Tổ quốc, ăn cắp tấm hình bán cho Tây, tụi mình bị liên can cả đám.

Hôm sau, đoàn xuồng tiến về phía Cái Côn. Hai Kim xung phong ở lại, viện cớ:

- Tôi chờ vài người bạn. Họ tới sau. Họ làm... chức lớn lắm.

Thật ra, hắn bắt đầu khổ tâm. Số á phiện dự trữ đã tiêu tan lần hồi, mặc dầu anh ta hút theo lối tiết kiệm. anh ta quan sát địa thế. Xóm Sậy Níu thưa thớt. Phe Tây và phe Việt Minh có lẽ chỉ đánh nhau ở những mặt trận quan trọng hơn. dân chúng xóm này dường như lo âu, sống chờ thời. Trong xóm, có một gia đình đáng chú ý: Bà mẹ già, đau chứng bại xụi, lao phổi, sống với người con gái khá đẹp, tên là Thị. Nhà rộng rãi, ba căn hai chái, bồ lúa còn đầy tràn, trên ngàn giạ. Hai Kim đậu ghe tam bản ngay bến để làm quen.

Cô Thị niềm nở, mời Hai Kim lên nhà. Hai Kim hỏi thăm sức khỏe bà cụ rồi thở dài:

- Bịnh nan y. Rất tiếc, người bạn tôi làm “đốc tơ” còn ở Sài Gòn. anh ấy hứa tản cư với tôi. Tôi đang chờ.

Vì lòng hiếu thảo, cô Thị nuôi nấng niềm hy vọng là nhờ người bạn của Hai Kim săn sóc cho mẹ. Hai Kim bèn giãi bày để người đẹp hiểu sơ qua về phương pháp “chạy điện”.

- Đó là phát minh mới nhứt. Bịnh của bà cụ chỉ còn cách chạy điện. - anh ta nói.

225

Cô Thị thưa với mẹ xin cho Hai Kim tá túc. Hai Kim mừng thầm. Bây giờ anh ta mới đem tất cả các đồ nghề ra để biểu diễn, hòng chinh phục quả tim người đẹp. Một quyển tự điển chữ Pháp. Một cái máy hát gần hư, hai dĩa hát, một cái máy chụp hình còn nguyên vẹn về hình thức.

anh ta nói với cô Thị:- Lóng trước tôi học ở trường Xách-Xơ-Lu Sài Gòn.

Sài Gòn là hòn ngọc Viễn Đông. Đẹp nhất là Sở Thú.Cô Thị đáp, giọng buồn buồn:- Hồi đó, mẹ tôi ao ước lên Sài Gòn, viếng Sở Thú,

coi cọp, voi, sư tử cho biết một lần. Bây giờ tình thế nầy, thiệt khó bề báo hiếu. Nghe đồn rằng ở Sở Thú còn một căn nhà chứa đựng đồ xưa, nào mâm vàng dĩa ngọc, phải không?

Hai Kim chưa từng đi Sài Gòn lần nào nhưng anh ta lanh trí, ứng đáp như ông trạng thời xưa đấu khẩu với sứ giả Tàu:

- Đẹp lắm. Người ta gọi nó là “nhà cổ tích”. Sở Thú Sài Gòn gồm nhiều kỳ quan. Vì hoàn cảnh loạn lạc, tôi chưa giúp bác gái đi du lịch.

Nói xong, anh ta xuống tam bản, đem quyển tự điển Pháp lên nhà rồi thưa với bà mẹ cô Thị:

- Quyển sách này chứa tất cả các loài thú, vật dụng... Bác muốn thứ gì thì tôi lật ra, có món đó.

Cô Thị nói cho vừa lòng mẹ:- Con sư tử, có không?Hai Kim lật tự điển, tìm con sư tử, bà mẹ nheo mắt

cười rồi yêu cầu:

sơnnam


226

- Con rắn.Sách của Hai Kim lại cũng có hình con rắn. Bà cụ

tự ý lật vài trang:- Ngộ quá. Sách này thuộc về... bác vật. Cái chén,

cái tô, cái mùng, chiếc xe, máy bay... Món gì cũng có... Ông mua ở đâu vậy?

Hai Kim đáp:- Sách này do tôi sắm hồi lúc còn đi học. Uổng quá,

vì chạy giặc, mất nhiều cuốn dày hơn. Cuốn nầy thuộc vào loại mỏng nhứt trong tủ tôi.

Chiều hôm đó, cô Thị dường như chú ý đến Hai Kim nhiều hơn trước. Bà mẹ dạy con gái phải làm gà đãi khách. Bà hỏi gia thế của người khách quí. Hai Kim than rằng mình chưa có vợ, lúc sắp lập gia đình thì rủi thay gặp cảnh loạn lạc. anh ta nói xa xôi:

- Nhưng thưa bác, đó là điều may. Thời loạn ít ai chịu cưới vợ. Trai thời loạn phải làm điều gì cho xứng đáng.

Rồi day sang phía cô Thị bèn nhớ lại mấy câu của một thi sĩ:

- Trong lúc non sông mờ cát bụi, phải đâu là hội kết uyên ương!

Cô Thị mỉm cười:- Ông làm thơ hay quá.- Còn hai câu nữa, tôi đặt ra nhưng chưa vừa ý cho

lắm. “Đẹp gì chăn gối trong khi cả... Dân tộc sôi lên chí quật cường”.

Cô Thị cúi mặt, bẽn lẽn. Thời khắc trôi qua đều đều.

227

Cái đồng hồ treo trên vách nhà kêu khàn khàn tích tắc, tích tắc... gõ mười hai tiếng trong khi hai cây kim ngắn, kim dài chỉ sáu giờ rưỡi!

Thật là... thời gian lỗi nhịp. Hai Kim bèn trổ tài, xin phép chủ nhà:

- Tôi muốn sửa cây kim và tiếng gõ cho đúng với nhau.

- ủa! Ông biết sửa đồng hồ?- Nghề của tôi mà! Cô không thấy mấy chữ quảng

cáo bên mui tam bản hay sao? Đúng ra, tôi sống bằng nghề khác. Thời loạn lạc, mình có thể làm bất cứ mọi việc, miễn là giúp đỡ bà con đồng bào...

Uy tín của Hai Kim ngày càng tăng đối với gia đình cô Thị. Đến bữa ăn, người đẹp lo nấu nướng, nào cá nướng trui, nào gà xé phay, đem dâng cho chàng trai ốm yếu nhưng có tài. Hai Kim ngắm nghía dáng cô Thị, gật đầu từng chập, nhủ thầm:

- Mình sẽ thắng trận giặc này. Bửu bối thứ nhất: cuốn tự điển làm cho nàng khâm phục. Còn bửu bối thứ nhì tinh vi hơn là tấn công vào tình cảm.

Đêm thanh vắng, bà mẹ cô Thị thường trằn trọc, cô Thị thắp đèn chong, ngồi bên cạnh mẹ. Gà gáy ò ó o. Hai Kim cũng thao thức, đem cái máy hát ra, xin phép khuấy rối bầu không khí thân mật. Bà mẹ mừng quýnh:

- Tưởng gì chớ hát máy thì tôi chịu lắm. Chú em cứ hát. Xóm này, hồi trước có người sắm máy hát nhưng lâu ngày đứt dây thiều.

- dạ...cái máy hát của cháu cũng hư. Nhờ khéo chữa nên chạy tạm.

sơnnam


228

anh ta hì hục quay dây thiều. Tuồng Quan âm Thị Kính do hãng a-xi-a phát hành bắt đầu lọt vào tai người đẹp. Uổng quá! dĩa trầy, cây kim đã hết bén. Tiểu Kính Tâm, Thị Mầu, thầy hương giáo đều hát cà lăm. Lắm khi cây kim sụp xuống, giọng của tài tử rú lên... trong dĩa hát khiến cả nhà cười xòa.

Bịnh tình bà mẹ ngày càng nặng, không chút thuyên giảm. Hai Kim linh cảm rằng bà cụ khó bề thấy ngày đuổi Pháp ra bờ cõi vì còn quá ư xa xôi:

- Tôi muốn chụp tấm hình để làm kỷ niệm.Cô Thị vui sướng vô cùng. Rồi đây khi mẹ mãn

phần, cô giữ lại chút ít bóng dáng thân yêu. Cô đáp:- Năm ngoái, tôi muốn đưa má ra chợ, để chụp hình.

Bây giờ, giặc giã tới nơi. Má tôi có phước lắm mới gặp được hoàn cảnh nầy.

Hai Kim bấm máy lần thứ nhứt rồi lần thứ nhì cho chắc ăn. Bà cụ mệt nhoài vì ngồi chờ quá lâu, đôi mắt lờ đờ, cười gượng như kẻ sắp bị hành hình một cách thân ái. Cô Thị đưa mẹ vào phòng rồi trở ra tìm Hai Kim. Hai Kim đã thừa hiểu nguyện vọng thầm kín của người đẹp. Sáng hôm sau anh ta dàn cảnh ở sau vườn. Hai Kim làm việc liên miên. Tìm ánh sáng... Tìm khung cảnh. Chụp hình kiểu tối tân nhứt. Mời cô Thị ngồi trên bãi cỏ, tay vịn một nhành hoa. Cô Thị ngả lưng trên gốc cây gừa.

- Này, cô nhìn về phía tôi... Này, cô nghiêng đầu một bên, này cô kéo ống quần cho phủ xuống tới mắt cá...

229

* * *

Mười năm sau, về vùng tạm chiếm mà Hai Kim vẫn chưa bỏ được tật hút thuốc phiện. Có lẽ anh hút nhiều hơn lúc trước. anh nghiễm nhiên làm chủ cái tủ kiếng nhỏ, đặt trên lề đường ở chợ Cần Thơ. anh đeo kiếng, trông gầy ốm, tóc bạc trước tuổi.

Một sáng sớm, anh nghe tiếng gọi lanh lảnh phía sau:

- Hai Kim! Nhớ tôi không?anh ta giựt mình. Đó là một thiếu phụ mặc áo đầm,

dẫn theo đứa con gái chừng tám tuổi tóc hoe. Thiếu phụ nói:

- Tôi là... Thị, ở rạch Sậy Níu.Hai Kim lật đật xin lỗi:- Tôi quên mất, vô tình quá, thưa bà. Sau những năm

loạn lạc, tôi đành về đây, bỏ lỡ việc chống xâm lăng!Thiếu phụ nghiêm giọng:- Tôi về Cần Thơ rồi có chồng Tây. Chuyện đó

không quan trọng, không vinh nhục gì hết. Tôi muốn gặp anh để hỏi một điều. anh còn thiếu tôi một món nợ!

Hai Kim run tay. Mồ hôi trán tuôn xuống. Tuy hiểu rõ vấn đề nhưng anh ta giả bộ quên:

- Xin lỗi cô, tôi dường như...Thiếu phụ nói gắt:- Mấy tấm hình đâu rồi? Tại sao hồi trước anh chụp

hình mà không có hình? Máy không có phim hả? Cứ nói thiệt đi!

sơnnam


230

- dạ, cô cảm phiền. dạo ấy tôi mến cô quá, tôi mến bà cụ quá.

Thiếu phụ nói mơ hồ:- Mẹ tôi chết, sau khi anh ra đi. Bây giờ làm sao

tìm được bức ảnh để thờ phượng? Hồi đó, tôi dốt, quên rằng cái máy không phim vẫn có thể chụp được... nhưng không ra cái gì ráo! anh giải thích dài dòng nào ống kính là con mắt, phòng tối... là buồng ngực và tấm phim là trái tim. Máy chụp hình giống như lòng dạ con người. Nhưng là con người vô lương tâm, như anh!

- Xin cô đừng nhắc chuyện cũ.- Nói mà nghe chớ hơi sức đâu mà phiền anh. Tôi

cũng đã từng làm minh tinh, đóng thử một cuốn phim nhưng phim đâu không thấy. Ông chủ hãng phim của tôi cũng giống như anh... vậy thôi. Buồn quá. Tôi gặp anh với hy vọng tìm lại bức ảnh ngày xưa.

Hai Kim không trả lời. anh ta chăm chú nhìn vào cái tủ đồ nghề của mình. Thiếu phụ chợt hiểu:

- Lại chưng bày bán những cái đồng hồ hư. À! Cái đồng hồ hiệu Nina rẻ tiền, anh ráp cái mặt oméga. anh khôn quá. Chào anh...

Thiếu phụ đã khuất nơi đầu đường. Hai Kim vấn điếu thuốc gò, nói gằn từng tiếng, cốt ý cho những người ở gần nghe:

- Vợ tôi hồi trước đó. Con nhỏ tám tuổi đó, có thể là con của tôi. Bây giờ vợ tôi lấy chồng khác, tham phú phụ bần.

231

Những người bên cạnh dường như chẳng ai thèm nghe. Hai Kim lại gật gù, nói một mình:

- Nàng vẫn đẹp, mình đã lạc hậu. Chuông gõ mười hai tiếng mà cây kim chỉ sáu giờ rưỡi như cái đồng hồ ngày xưa. Thời đại xi-nê-ma, rađiô chớ đâu phải máy hát, máy chụp hình.

sơnnam


232

233

Thơ nÚI Tà Lơn

minh họa: Trần ngọc sinh

sơnnam


234

235

ĐêM Đó, Đã QUá MườI MộT GIờ. KHáCH du ngoạn trên cầu Chữ Y đã thưa thớt. Quá nực nội không ngủ được, tôi đi rong đi rểu trên cầu chờ mong một làn gió mát. Cảnh vật hầu như im lặng, chiếc xích lô máy vượt qua rồi mất hút. Tôi thơ thẩn ngắm ánh đèn điện nơi xa rồi cúi đầu theo dõi dòng nước đen ngòm phía dưới.

Một chiếc tàu hiện ra đằng kia, loại tàu kéo ghe. Tàu chạy chầm chậm vì nước đổ ngược. Tàu chạy dưới gầm cầu là chuyện thường nên tôi không muốn để ý. Vì vậy tôi hơi ngạc nhiên khi thấy người khách bên cạnh cứ nhìn mãi chiếc tàu. Tàu đã khuất dạng, khách lặng lẽ thở dài.

Tôi tò mò nói để gợi chuyện:

sơnnam


236

- Tàu dòng ghe gì vậy bác?- Ghe chở than. Bảo đảm than Cà Mau. Hồi nãy tôi

thấy rõ ràng than gốc lớn bằng cây cột nhà.Sực nhớ lại, ở Sài Gòn cột nhà bằng cây không có

thứ nào to bằng gốc cây đước Cà Mau như khách đã nói, tôi mỉm cười:

- Sài Gòn có hai thứ cột. Cột gạch thì mỗi bề ba tấc. Cột cây dầu thì chừng một tấc vuông. Đằng này gốc than có khác.

Khách nhìn tôi với đôi mắt sáng rực:- Ông anh nói đúng. Gốc đước hầm than lớn bằng

cây cột nhà miệt dưới.Tôi hỏi:- Miệt nào?Khách ra vẻ bực bội:- Thì miệt Cà Mau, tôi nói nãy giờ. Xin lỗi ông anh

có biết miệt đó không?Tôi trả lời rằng biết. Khách chưa tin nên gạn hỏi:- Cũng là ở Cà Mau nhưng làng của ông anh cách

làng tôi hai ngày đường. Để tôi hỏi câu này: Tam Giang ở đâu?

- dạ, Tam Giang ở chỗ sông Cửa Lớn đồ ra cửa Bồ Đề. Từ Tam Giang tới mũi Cà Mau chừng ba mươi cây số.

Khách vỗ vai tôi, mời hút thuốc rồi hỏi tiếp:- Tại sao kêu là xóm Năm Căn?- Tôi nghe nói hồi xưa, nơi đó có năm miệng đáy.

Sông sâu, nhiều sấu người ta không đóng cột xuống

237

sông. Cứ neo sáu chiếc ghe cách khoảng đồng đều nhau. Giữa hai chiếc ghe, họ giăng miệng đáy. Căn có nghĩa là gian, là miệng...

Ông Tư đến Sài Gòn độ hai mươi năm rồi. Điều ân hận nhứt của ông là không được dịp trở về quê cũ.

- Cha mẹ tôi mất hết rồi, còn người anh hiện giờ trên năm mươi tuổi đã có cháu nội ở Tam Giang. anh tôi là người lang bạt kỳ hồ. Năm đó anh bỏ nhà trốn nợ tận núi Tà Lơn bên Cao Miên. Không hiểu ảnh làm gì ở trển, không hiểu ảnh tới núi không. Năm sau, ảnh trở về với cái quần xà lỏn dính da. Hỏi công chuyện làm ăn, ảnh cười. Lúc uống rượu, ảnh đọc thuộc lòng bài vè gọi là vè Tà Lơn.

Ông Tư nhướng mắt như hỏi tôi biết bài vè đó chưa. Tôi trả lời chưa biết. Ông đọc cho tôi nghe một hơi:

Tà Lơn xứ rày con tạm ở.Làm lưới chài ngày tháng náu nương.Gởi thơ về cho cha mẹ tỏ tường,Cùng huynh đệ đặng cho hãn ý.Kể từ thuở bôn trình vạn lý,Đến bây giờ hơn bảy tháng dư.Nghiêng mình nằm nhớ tới mẫu từ,Ngồi chờ dậy ruột tằm quặn thắt.Nhớ huynh đệ lụy tuôn nước mắt,Cam phận em ruột thắt từng hồi.Vận bất tề nên phải nổi trôi.Thời bất đạt nên con xa xứ.

Tôi hỏi:- Bài vè này ai đặt ra. Cảm động quá. ai lại không

từng sống trong cảnh cô độc, xa nhà vì sinh kế.

sơnnam


238

Ông Tư đáp:- Của tác giả vô danh, phần đầu tả tình, phần sau tả

cảnh tiếp theo như vầy:

Xứ lạ lùng con có một mình,Cơn nguy hiểm lấy ai phò trợ.Bởi thiếu thốn bao nhiêu đồng nợ,Nay thân con phải chịu hoành hành...... Việc ăn ở nhiều nỗi đắng cay,Vái Trời Phật xin về quê cũ.Xứ hiểm địa chim kêu vượn hú,Dế ngâm sầu nhiều nỗi đa đoan.Ngó dưới sông con cá mập lội dư ngàn,Nhìn trên suối sấu nằm như trăm khúc.

Tôi cật vấn ông:- Nói hơi quá. Không lẽ núi Tà Lơn âm u nguy

hiểm như vậy.Ông Tư cười:

- Có tích mới đặt tuồng. Còn nữa....

Nay con tới nguồn cay nước đục, Loại thú cầm trông thấy chỉnh ghê.Giống chằng tinh lai vãng dựa xó hè.Con gấu ngựa tới lui gần xó vách.Bầy chồn cáo đua nhau lúc nhúc,Lũ heo rừng chạy giỡn bát loạn thiên.Trên chót núi, nai đi nối gót,Cặp giả nhân kêu tiếng rảnh vang.Ngó sau lưng, con kỳ lân mặt đỏ như vàng,Nhìn phía trước, ông voi đen huyền như hổ.

239

Hướng đông bắc, con công như tố hộ,Cõi tây nam, gà rừng gáy ó o...

Bài vè Tà Lơn, ông Tư đọc còn dài lắm. Đoạn sau tả các loài ong độc, loài rắn, loài kiến hùm. Tóm lại, toàn là loài thú dữ ở trong sở thú Sài Gòn. Chấm dứt bài còn mấy chữ Cẩn ký nay thì. Ông Tư khuyên tôi nên chép bài đó để học nằm lòng, xem như lá bùa hộ mạng. Ông còn khoe nhờ ông mà bài vè này được phổ biến khá sâu rộng trong xóm nhỏ.

Ông nói:- Khi quá vui thì mình đọc nó để cho tâm hồn bình

tĩnh trở lại! Nhớ tới công lao cực nhọc của ông bà khi xưa. Khi hào túng tiền, mình nhớ xứ Cà Mau, bài vè này sẽ gợi chút ấm áp. Cũng như trời lập đông, mua chút rượu để mà uống.

* * *

Hai ba năm sau.Từ ngày dời nhà lên vùng Phú Nhuận, tôi không còn

hoàn cảnh thuận tiện để thăm viếng ông Tư, hoặc lên cầu Chữ Y hóng mát nữa.

Thỉnh thoảng gặp dịp đi qua, ghé hỏi thăm thì ông không ở nhà. Mãi đến buổi chiều nọ, trời chuyển mưa to, tôi chạy ghé vào nhà ông. Bà vợ ông nói:

- Ôi thôi! Hơi đâu mà hỏi tới ổng. Số là người anh ruột của ổng chết từ hai tháng nay. Ổng buồn, ổng uống rượu, tối ngày không nói không rằng. Hồi nào hễ rảnh là ổng đi đằng xóm dạy thiên hạ học bài vè thơ Tà Lơn.

sơnnam


240

ai không học thì ổng giận. Bây giờ ổng thủ khẩu như bình. ai nhắc lại thơ Tà Lơn, ổng day mặt chỗ khác. Chú em nghĩ coi! anh của ổng, năm nay già sáu mươi tuổi. Đời người hưởng được bao nhiêu năm như vậy nghĩ cũng là thọ. Tội tình gì mà quá than khóc! Hôm trước, ổng biểu tôi vay nợ để ổng về Cà Mau. Chừng chạy đôn chạy đáo mượn được tiền, ổng không thèm về. Khó hiểu quá.

Tôi hỏi:- Ổng đâu rồi, tôi muốn gặp để thăm. Hèn lâu không

gặp.Bà đáp lại:- Chú em cứ lên cầu Chữ Y, chạng vạng là có mặt

ổng ở trển tới khuya. Ổng dòm trời, dòm đất. Mấy ngày đầu, tôi sợ ổng buồn rầu mà tự tử...

Đường lên cầu Chữ Y chiều hôm đó cũng rộn rịp ngựa xe như năm nào, đèn điện sáng rực, từng đoàn người đứng cười cười nói nói dựa theo lan can. Tôi đi suốt đầu này qua đầu kia, tìm ông Tư. Ông đứng đó, kìa. Mái tóc bạc phếu, khác hẳn ngày nào. Mắt ổng nheo nheo nhìn về phía chợ Sài Gòn, môi ổng mấp máy.

Nói với ai? Nói chuyện gì hở ông lão? Tôi muốn hỏi lớn như vậy. Phải chăng là đoạn thơ Tà Lơn “Nhớ huynh đệ lụy tuôn nước mắt, cảm phận em ruột thắt từng hồi, vận bất tề nên phải nổi trôi?” hay là đoạn “Cõi tây nam gà rừng gáy ó o, hướng đông bắc, con công kêu tố hộ”?

Nhưng mà thôi. Tôi đành đứng lại, không dám khu-ấy sự yên lặng của ông. Nhìn chung quanh rõ ràng cầu

241

Chữ Y này cao quá, cao bằng cái nhà lầu hai tầng. Gió trên cầu giống như gió núi Tà Lơn đem lại cho người đời đôi phút tiêu diêu thoát tục? Tại sao lòng ông Tư lại chứa chất nhiều bí ẩn như thế? Bài thơ núi Tà Lơn do một nông dân ở vùng Cà Mau soạn ra tại sao lại đủ khả năng quyến rũ, trở thành một món nợ đối với ông lão ở kinh thành ánh sáng này như ông là một?

Có lẽ nhờ mang nặng khối nợ đó nên ông không nhào đầu xuống sông khi ý nghĩ tự tử len lỏi vào tim óc.

Đêm đó, mãi đến mười giờ khuya mà ông còn đứng trên cầu cúi xuống dòng sông đen thui, lốm đốm những bọt nước trắng.

sơnnam


242

243

TÌnh bẬu muỐn ThÔI

minh họa: hoàng Trầm

sơnnam


244

245

NóI CHUYệN ĐờI Xưa NGHE CHơI, ÔNG Tư ơi! Nói đi mà. Chuyện gì ông nói ra thì luôn luôn bổ ích.

- Sự tích ông bà để lại hay lắm. Nói cho tụi tui nhớ với, kẻo sau này tam sao thất bổn.

Năm sáu cậu thanh niên xúm lại nài nỉ như vậy với ông Tư. Mặc dầu mệt mỏi sau một ngày làm lụng nhưng ông Tư không chối từ. Ông châm điếu thuốc, rủ mấy cậu trai chòm xóm ra ngồi trên cái vạt tre ngoài sân cho mát. Ông nói:

- Nằm cho sướng cái lưng. Tôi cũng nằm nữa.Vài cậu trai nằm ngả lưng, ngẩng đầu nhìn ngôi sao

Hôm vừa tỏ rạng trên nền trời xanh đậm.Ông Tư tằng hắng rồi bắt đầu vào chuyện:- Nói gì bây giờ? Thôi thì nói chuyện sự tích câu

sơnnam


246

hát. Mấy đứa bây biết tại sao người ta hát “Mèo lành ai nỡ cắt tai, gái hư chồng bỏ khoe tài với ai” không?

Không ai lên tiếng trả lời.Ông Tư chép miệng:- Mấy đứa bây làm biếng suy nghĩ quá. Gần có vợ

con rồi, tụi bây phải biết chuyện đời. Câu hát hồi xưa có “ý gẫm” lắm. Hồi nào tới giờ, bác chưa từng thấy ai cắt lỗ tai mèo. Năm ngoái, bác đi Vĩnh Kim, nghe có người hát hơi khác.

- dạ, hát như thế nào?- Họ hát rằng “Lời lành ai nỡ lấp tai, gái hư chồng

bỏ khoe tài với ai”. Ở Vũng Liêm, hồi năm nọ, anh bạn của bác cãi lại “Ghe lành ai nỡ trét chai” hoặc là “Gái lành ai nỡ bạt tay”, ngẫm lại có lý hơn cắt lỗ tai con mèo. Nhưng mà... thiên hạ hát rằng “mèo lành”, làm sao mình sửa lại được?

Một cậu trai vụt ngồi dậy:- Phải sửa cho nó đúng lý, nhưng cái lý nào đúng

bây giờ? Hát bậy bạ làm mất dấu tích ông bà đời xưa.Ông Tư cười:- Thôi, đừng nóng nảy. Theo ý bác thì hát “Mèo lành

ai nỡ cắt tai” nghe cũng tạm được, không mất ý nghĩa luân lý thì thôi. Phiền nhứt là câu sau nầy, nếu hát sai lạc thì không ai hiểu gì ráo.

Câu gì vậy bác?- Câu “Ví dầu tình bậu muốn thôi. Bậu gieo tiếng

dữ cho rồi bậu ra”.

247

Bọn trai nhốn nháo lên. Một cậu cao hứng, hát tiếp:Bậu ra bậu lấy ông câu,

Bậu câu cá bống ngắt đầu kho tiêu.Kho tiêu, kho mỡ, kho hành.

Thêm ba lượng thịt để dành anh ăn.

Ông Tư gật đầu:- Mấy cháu nhớ câu đó nhưng ý nghĩa, sự tích nó

như thế nào? Bác đây tuổi già mà chưa dám khoe mình nói đúng.

Hồi lâu, cậu trai nói:- Nhớ rồi. Đó là câu thai đố. Năm ngoái, hội Kỳ

Yên ở đình làng có người đáp được, câu thai như vậy: “Ví dầu tính bậu muốn thôi, bậu gieo tiếng dữ cho rồi bậu ra”, xuất vật dụng. Đó là... cây pháo. Pháo đốt thì nổ lớn, đó là “gieo tiếng dữ”. Pháo tan xác luôn, khói bay mù mịt. Đó là... “cho rồi bậu ra”.

dường như ông Tư hơi ngạc nhiên:- Cha nào bày ra câu thai đó, giỏi thiệt. Nhưng còn

mấy câu tiếp nối “Bậu ra bậu lấy ông câu” mình cắt nghĩa sao đây? Có nơi thiên hạ hát tiếp theo rằng:

Bậu gieo tiếng dữ cho rồi bậu ra.Bậu ra, bậu lấy ăn mày,Nước sông gạo chợ, ngày rày khỏi lo!Sự tích câu hát khá gay cấn theo lời ông Tư. Xưa

kia, anh nọ làm ăn khá giả, cưới hai cô vợ.Ruộng nương năm nào cũng trúng mùa, anh ta cất

nhà ngói, mướn thợ về nhà vẽ một tấm biển thếp vàng

sơnnam


248

treo trước cửa, trên biển vỏn vẹn hai chữ Nho:- Nhơn lực.anh muốn khoe rằng mình làm giàu là do tài năng

sức lực, đâu phải nhờ Trời Phật phò hộ. Thấy vậy cô vợ bé không vừa ý cãi lại:

- Làm vậy là phạm thượng.anh trợn mắt:- Nhà nầy của tôi, tôi làm đổ mồ hôi xót con mắt

mới tạo lập được. ai giúp tôi đâu? Tôi là người, sức người là Nhơn Lực.

Mấy năm qua, cô vợ bé chán ghét cái cảnh lấy chồng chung. Rõ ràng anh chồng này đáng ghét, xem thường trời đất. Bởi vậy, cô tìm cơ hội để ra đi, thoát khỏi ông chồng ngạo mạn nầy.

Buổi sáng nọ, lúc ông chồng đi vắng, cô bắc thang lên, đứng sát tấm biển rồi dùng son mà gạch thêm hai lần ngang trên đầu chữ Nhơn.

Với hai lằn ấy, Nhơn trở thành Thiên. Nếu đọc thì là Thiên Lực.

Đến trưa, anh chồng trở về, thấy sự sửa đổi ấy, bèn nổi trận lôi đình:

- ai sửa vậy?Cô vợ bé đáp:- Tôi làm tôi chịu. Trên đời nầy, phải có Thiên Lực

phụ vào thì con người mới làm ăn khá giả được.anh chồng vỗ bàn nghe rầm rầm:- Chồng chúa, vợ tôi! Vợ không được phép cãi

chồng. Sửa lại cho mau.

249

Cô vợ lắc đầu:- Tôi không sửa lại.- Thiệt không?- dạ, thiệt!- Tình chồng nghĩa vợ, tôi không lấn hiếp, phụ bạc

ai. Nếu tới giờ Ngọ mà cô không ăn năn hối cải, sửa lại là Nhơn Lực thì buộc lòng tôi đuổi cô ra khỏi nhà nầy, cô không được xin tiền bạc, quần áo gì hết. Giỏi thì đi, để nhờ trời giúp đỡ.

Giờ Ngọ đã đến.Cô vợ bước ra khỏi nhà. Và trước khi đi, cô cầm

nắm nhang, đốt lên khấn vái trước bàn thờ ông Thiên:- Tôi tin Thiên Lực, vì vậy mà tôi ra đi. Trời Phật

thiêng liêng xin phò hộ cho tôi. Tôi hứa phụng thờ một người chồng biết nhân nghĩa hơn. Người đó là người đầu tiên mà tôi gặp khi đi thẳng về hướng Đông, trước nhà nầy.

Hướng Đông là phía ruộng thấp, cỏ mọc lưa thưa, không nhà cửa. Đến trưa, cô hơi thối chí vì đói bụng, khát nước. Cô khấn vái:

- Xin Trời Phật giúp đỡ tôi.Bỗng thấy một lùm cây khá to, trước mặt. Thoạt

tiên, cô ngỡ là chiêm bao vì từ nãy giờ cô không gặp bụi cây nào phía chân trời cả.

Khi đến gần, cô hơi ngạc nhiên.Bên lùm cây nọ, có ao nước trong veo. Một ông

lão chừng năm mươi tuổi ngồi câu cá, bên bờ. Cô ngồi xuống, khoát nước mà uống. Phải chăng Trời Phật định

sơnnam


250

đoạt cho cô gặp ông câu nầy? “Nếu ngỏ lời xin làm vợ thì mất thể diện, chi bằng mình hỏi quanh co”. Nghĩ vậy, cô đến gần, chắp tay thưa:

- Ông ở đây lâu mau rồi?Ông câu mỉm cười:- Tứ cố vô thân, lớn tuổi già rồi mà không vợ con

nên thân hình xơ xác như vầy, mỗi ngày tôi ra đây giải khuây, được nhiều ít tùy Trời Phật.

Cô nọ thích chí vì ông câu nầy tin vào Thiên Lực, đúng theo lời khấn nguyện của cô.

- Xin lỗi, nhà ông ở đâu?- Ở ngọn đồi, đằng kia kìa, nghèo lắm.Để ông câu ở lại ngơ ngẩn một mình, cô đi về phía

ngọn đồi. dưới chân đồi, một túp lều tranh, bên trong là bộ vạt tre và cái bếp lò. Ra sau hè, cô gặp cái giỏ đựng con cá bống khá to.

Cô bèn tự tiện thổi lửa nấu cơm, gạo trong hũ còn đầy. Cô bắt con cá bống, đem chặt đầu kho tiêu, bỏ thêm mỡ, hành làm gia vị.

Đó là:Bậu gieo tiếng dữ cho rồi bậu raBậu ra, bậu mới đi đâu?Bậu ra, bậu lấy ông câuBậu câu cá bống ngắt đầu kho tiêu,Kho tiêu, kho mỡ, kho hành...Trời vừa xế bóng, ông câu xách giỏ, bước lững thững

về túp lều. Vừa bước vào thấy mâm cơm dọn sẵn, ông ngạc nhiên:

251

- ai tới đây phá rối ta?Cô nọ sợ sệt, núp sau hè. Ông câu nói:- Ma quỉ hay thần thánh trêu chọc ta? Làm sao ta

dám ăn?Tình trạng nghi ngờ ấy mà kéo dài thì hóa ra bất lợi,

cô nọ bước ra, chắp tay xá ông câu:- Thiếp đây là người gặp ông khi nãy.Ông câu hỏi:- Tại sao tới đây? Cứ trình bày đầu đuôi tự sự cho

ta biết. Muốn tá túc, nàng đừng giấu giếm tên họ, quê quán. Có chồng hay chưa?

Thế là cô nọ kể lại sự tình và lời khấn nguyền khi ra khỏi nhà người chồng ngạo mạn. Ông câu hỏi:

- Nàng muốn gì?- Nếu ông không chê thì thiếp xin ở đây hầu hạ.Ông câu chỉ lên bộ vạt:- Ta còn mấy pho sách, không rảnh rang mà học

hành. Bốn năm trước, ta đi thi nhưng trời chưa cho đậu. Nàng chờ đợi được không? Từ rày về sau, ta để dành thời giờ sôi kinh nấu sử.

Cô nọ cúi đầu, nhận lời. Hai người ở chung trong túp lều, lấy tình vợ chồng mà đối xử với nhau.

Trời hừng sáng, nàng đi câu cá ở ao, được cá nhiều thì đem vào xóm mà đổi gạo. Nàng không quên thay đổi thức ăn, mua thêm “ba lượng thịt” cho ông chồng được ngon miệng.

Ông câu cảm mến lòng hy sinh của vợ, cố gắng học hành ngày đêm. Bởi vậy, thêm vài câu tiếp nối:

sơnnam


252

Mua ba lượng thịt để dành anh ăn,Anh ăn không hết để dành. Để trong quyển sách, để ngoài án thơ.Vài năm sau, vua mở hội thi.

Như những nhân vật đời xưa, ông câu đi thi và lẽ dĩ nhiên là thi đậu, trước là nhờ Trời Phật, phước đức ông bà phò hộ, sau là nhờ tánh siêng năng, không vì cô vợ trẻ đẹp mà xao lảng việc học hành.

Hay tin chồng đậu, cô đến kinh đô.Lễ vinh qui được cử hành long trọng, võng anh đi

trước, võng nàng theo sau.Quân sĩ khiêng võng, mang lọng sắp hàng tề chỉnh

đưa ông câu và cô vợ về làng.Trong khoảng thời gian dài trôi qua, anh chồng trước

của cô gái lâm vào cảnh túng bấn.Ba năm liên tiếp, mùa màng thất bát khiến anh ta

phá sản, tiền bạc thì hết, đồ đạc quí giá bán dần bán hồi. Cô vợ ra lịnh cho quân hầu:

- dừng chân lại đây! Ta vào thăm người quen.anh chồng năm xưa hoảng sợ, nhận ra người vợ cũ.

anh ta chắp tay xá dài:- Thưa bà.Cô vợ nói:- Tôi đến đây nào phải để khoe khoang. Tôi chỉ

muốn nhắc lại chuyện xưa. Trong nhà ông còn treo hai chữ Nhơn Lực kìa! Ông giỏi thì làm ăn cho phát tài đi. Tôi muốn khuyên ông bớt ngạo mạn. Con người sanh

253

ra trong cõi đời nầy phải kính nể Trời Phật, đừng ỷ sức, ỷ tài mà nói những lời vô lễ.

anh chồng cúi đầu:- Cô nói đúng. Tôi nhận lỗi, xin cô tha cho. Tôi

trót dại dột, coi thường Thiên Lực nên Trời Phật trừng phạt tôi rồi.

Để giải quyết dứt khoát, ông câu bước vào nhà, gọi vợ đứng một bên:

- Nàng không nên nói nặng lời vì ai cũng có lý riêng. Như tôi đây bần hàn mà thi đậu, đó nào phải hoàn toàn nhờ Thiên Lực. Trời Phật thương xót nhưng lười biếng, say mê tửu sắc thì khó mà thành công. Muốn được “công thành danh toại”, ta nên cố gắng cho tận nhơn lực. Nói rằng nhờ Nhơn Lực hoặc nhờ Thiên Lực thì chưa đúng hẳn. Tôi nhờ cả hai. Ông bà ngày xưa còn để lời khuyên dạy con cháu rằng “có trời mà cũng có ta”.

Ông Tư chấm dứt câu chuyện:- Từ đó về sau, câu hát “ví dầu tình bậu muốn thôi”

được phổ biến. Gẫm lại, câu này nhiều ý nghĩa lắm. Người chồng “nhơn lực” tuy quấy nhưng không đáng trách cho lắm. Cô vợ “thiên lực” thì chưa hoàn toàn đúng. Các cậu nghĩ sao?

Bấy giờ, mấy cậu thanh niên tha hồ phát biểu:- Hay lắm, câu hát nhắc nhở con người nên ăn ở

thủy chung, đừng ỷ thế giàu sang.- Không chừng câu hát khuyên ai đừng khinh khi kẻ

nghèo khó. Ông câu mà rảnh rang ăn học thì đâu thua gì ông Trạng Nguyên, ông Nghè, công Cống.

sơnnam


254

Ông Tư lẩm bẩm:- Nói thì dễ, làm thì khó. Theo ý bác thì người xưa

khuyên ai nấy đừng vì đồng tiền mà trở mặt với nhau. anh chồng làm giàu lại trở mặt, đuổi cô vợ ra khỏi nhà. Và cô vợ khi chồng làm quan to thì chẳng nên lên mặt hổn láo với người chồng cũ.

255

TÌnh nghĩa gIÁO khOa Thư


sơnnam


256

257

- TỪ ĐâY ĐếN NHÀ ÔNG TRầN VĂN Có GầN hay xa vậy thầy?

Thầy xã trưởng đáp: - Ở xóm Cà Bây Ngọp lận! Để tôi ra lịnh cho phó

hương ấp đòi tên đó tới công sở... Thầy phái viên nhà báo “Chim Trời” giật mình. - Tôi là phái viên, đâu có quyền hạn đó đối với quý

độc giả thân mến gần xa. Thầy xã hỏi: - Phái viên là gì vậy thầy? - Là người thay mặt cho tờ báo đi cổ động và thâu

tiền. - À! Bây giờ tôi mới biết thằng Tư Có. Nó thiếu tiền

của nhà báo hả? Hèn chi nó bơi xuồng lên công sở lãnh

sơnnam


258

báo, đúng bảy bữa là có mặt nó. Nghèo mà không biết thân mà còn bày đặt làm sang mua báo không trả tiền!

Thầy phái viên cố nén sự bực tức khi nghe người độc giả thân mến của mình bị thầy xã khinh khi; thầy hút thuốc suy nghĩ rồi lại hơi buồn mà nhớ đến sự thất bại về tài chính.

Ông độc giả Trần Văn Có thiếu sáu tháng tiền báo tức là hai đồng sáu cắc rưỡi. Từ chợ Rạch Giá vô đây, thầy đã tốn gần ba cắc rưỡi tiền tàu, tiền thuốc hút. Chuyến về lại phải xuất thêm ba cắc nữa... Ông độc giả nghèo nàn này chắc gì trả được một đồng trong số tiền thiếu chịu nhà báo!

Nhưng đã tới đây rồi mà trở về thì uổng cuộc viễn du Hậu Giang này quá! Thầy phái viên quyết tình binh vực thể diện cho người độc giả nọ:

- Không phải tôi đi đòi tiền! Tôi đi dò hỏi ý kiến bạn đọc đối với tờ báo. Tiền bạc là quý... Nhưng ý kiến của bạn đọc lại quý hơn. Độc giả ở tới đâu, chúng tôi đi tới đó.

Sau vài phút đi tới đi lui, thầy xã gật đầu: - Được. Để tôi biểu thằng “trạo” chèo tam bản đưa

thầy. Thầy nên dè chừng. Tên Trần Văn Có nói mười, thầy tin một là vừa. anh ta công kích tờ Lục Tỉnh Tân Văn của nhà nước Lang Sa gởi xuống công sở; đi ăn giỗ thì nói chuyện Hít Le, chuyện nước Ý đánh nước áo, chừng hỏi kỹ mấy nước đó ở đâu, anh ta bí lối nói lảng qua chuyện Tàu...

259

Thầy phái viên tò mò: - Vậy thì ông độc giả của chúng tôi rành chữ Nho? - ai biết rõ được. anh ta nói có dây có nhợ, tích học

trò nghèo tên là người Thừa Cung gì đó... chăn heo; ông quan đại thần Lý Tích đích thân nấu cháo cho chị ăn dè đâu bị lửa táp cháy râu. Chưa hết đâu, thầy phái viên ơi! Hễ gặp ai say rượu, anh ta nói một hơi như thầy chùa tụng kinh, có ca có kệ. Cái gì mà các anh hãy trông người kia đi ngoài đường, mặt đỏ gay, mắt lờ đờ...

Thầy phái viên cười lớn, nhịp mạnh tay xuống bàn ba bốn lần như đánh trống chầu hát bội, đôi mắt sáng ngời, chân nhảy nhót như con nít:

- Hay quá! Hay quá! Tôi thăm độc giả đó mới được. Ổng làm thầy giáo hả thầy? Nhờ thầy đưa tôi đi tới gặp mặt. Ngộ quá hén. Ừ! Ừ!

Bực mình quá chừng, thầy xã nghĩ “Ông phái viên này kêu mình bằng thầy mà lại tưng bốc kêu Tư Có bằng ông. Hay là ổng chê mình không dám xuất tiền mua báo như Tư Có. Chừng bận về, mình mua vài năm báo chơi cho biết mặt”.

Thầy xã hối thúc cho chú trạo sửa soạn quai chèo đưa thầy phái viên đến ấp Cà Bây Ngọp. Thầy phái viên cám ơn một tiếng nhỏ rồi cúi đầu xuống nói rù rì như xa như gần, trong cuống họng:

- ờ! Để coi các anh hãy trông người kia đi ngoài đường, mặt đỏ gay, mắt lờ đờ, quần áo xốc xếch, chân đi bên nọ xẹo bên kia, múa chân múa tay, mồm nói lảm

sơnnam


260

nhảm... Lũ trẻ theo sau reo cười chế nhạo... Đúng vậy, QUỐC VĂN GIÁO KHOA THƯ lớp Sơ đẳng, Việt Nam Tiểu Học Tùng Thư... Sách này đã do Nha Học Chính đã giao cho ông Trần Trọng Kim, ông Đặng Đình Phúc và ông Đỗ Thận soạn... Eo ơi! Cái buổi thơ ấu nay còn đâu.

Đường đi ấp Cà Bây Ngọp quá xa vời! Chiếc tam bản nhún xuống một cái “ồ” rồi nhảy tới một cái “sạt” theo nhịp chèo hai chèo. Nắng chang chang rắc vàng trên thảm cỏ hoang xanh ngắt. Vài nhánh bình bát gie ra, quất vào bụi sột soạt. Xế chiều, cò trắng điểm lấm tấm trên dãy rừng tràm đằng xa. Lau sậy phất cờ như đón người khách lạ. Trích, cúm núm kêu ré lên. Con rạch thâu hẹp lại. Chiếc tam bản lắc nghiêng như trái dừa khô trên mặt nước đầy sóng gió. anh trạo chèo một chèo, nghiêng mình bên hữu. Rồi bỗng nhiên anh chụp mỗi tay một chèo mà chèo trên đất khô bên bờ rạch. Chiếc tam bản lại lướt nhanh trên dòng nước quá hẹp, vừa đủ lọt bề ngang.

anh trạo mỉm cười: - Chèo như vậy đi lẹ hơn. Mọi lần mùa hạn, nước

cạn queo, dưới sông đầy bùn non, tôi cưỡi trâu trên bờ mà kéo. Chiếc tam bản đi như cộ kéo lúa...

- Chú trạo biết rành nhà Tư Có không? - dạ biết. Tư Có ở có một mình, nuôi heo, giăng câu,

ăn ong, nghe nói y ở xứ Vãng Long xuống đây tính bề dạy học mà xin phép chưa được...

261

* * *

Buổi cơm chiều dọn ngon lành làm sao! Ăn cá lóc nướng trui, uống rượu “ông Cọp”. anh trạo đã về. Tư Có kềm thầy phái viên ở lại ngủ một đêm, chú hứa sáng mai bơi xuồng đưa thầy trở lại công sở mà đón tàu đò. Thếp đèn dầu cá kéo thêm một tim thứ nhì nữa, cháy khá sáng. Bếp un dưới đất tỏa lên cuồn cuộn, tỏ rõ từng sợi lưới mịn màng như màng lưới tơ giăng bủa khắp căn chòi nhỏ hẹp.

Tư Có bỏ mùng xuống, chun vô tấn ba phía rồi mời: - Thầy Hai vô trong này ngồi nói chuyện cho vui.

Ở ngoài muỗi cắn. Khói như vậy mà muỗi cứ bu lại rớt lềnh trong thếp đèn dầu cá đó.

Ngượng nghịu, thầy phái viên nhà báo Chim Trời rón rén dở mí mùng, chun lẹ vô ngồi kế bên:

- Xứ gì lạ quá! anh Tư ở đây hoài sanh bệnh chết. Tư Có đáp: - Xứ Cà Bây Ngọp, tiếng Khơ Me nghĩa là trâu chết.

Hồi đó nghe nói trâu len tới đây thất bại, phong thổ ẩm thấp trâu chết nhiều quá. Họ đặt tên kỷ niệm luôn... Bởi vậy dân tình bệnh hoạn, thưa thớt, làng này chưa cất nổi cái trường học.

Thầy phái viên trố mắt: - Vậy à? Còn mấy làng khác? - Đông Thái, Đông Hòa, Đông Hưng, Vân Khánh

Đông... không làng nào có trường hết. Thầy nghĩ coi...

sơnnam


262

- Hèn chi miệt này chỉ có mình anh Tư là độc giả báo Chim Trời của chúng tôi... Báo có thích hợp không anh Tư?

- Nói chí tình, đó là của người bà con ở Sài Gòn “đăng” giùm tôi, ban đầu tưởng nói chơi dè đâu nhà báo gởi xuống thiệt, xem cũng đỡ buồn. Phần nhiều bài vở của mấy ông viết cao quá. Tôi thường đọc cái trương Văn Uyển, có bài thơ bát cú của cô Bích Lý vịnh cảnh sông Hương. Hay quá lẽ! Về sau, ông Trần Bất diệt ở Cầu Kè họa vận...

Thầy phái viên gật đầu, ừ lấy lệ, thật ra hồi nào tới giờ đi cổ động cho báo Chim Trời mà ít khi thầy đọc kỹ báo nhà. Tư Có hỏi tiếp:

- Nhà báo Chim Trời đông người không thầy? Chắc là lớn lắm? Làm sao mà thành chữ được?

- Có thợ chuyên môn ráp từ chữ a, chữ b. - Trời đất ơi! Biết tới chừng nào mới xong, chắc là

thợ đông lắm... Còn mấy ông chủ nhiệm, chủ bút, phóng viên... chắc làm việc rần rộ ngày đêm.

Thầy phái viên sực nhớ tới đến tình trạng loe hoe của tòa soạn, gật đầu lần nữa.

- Làm báo thì cần nhiều trí óc lắm, phải không thầy phái viên? Tiếc là hồi nhỏ cha tôi chết sớm. Hồi đó, ổng làm thầy giáo cũng đặt thơ bát cú, tứ cú. Cha tôi chết, má tôi giữ lại mấy pho sách, dạy lại tôi. Đó là sách Quốc Văn Giáo Khoa Thư, thầy còn nhớ không?

Thầy phái viên cười:

263

- Nhớ chứ. Làm sao mà quên được! Hồi nhỏ tôi hớt “ca rê”, tay xách tòn ten bình mực đi học ở trường làng. Hồi đó, trí óc mình sáng suốt, nhớ dai lắm. Bây giờ lớn tuổi, đầu bạc hoa râm, đi làm ăn rày đây mai đó, nhớ nhà, nhớ trường học, nhớ làng xưa.

Tư Có nói: - Chắc là thầy muốn nói bài “Chốn quê hương đẹp

hơn cả” chớ gì? Rồi chú đọc một hơi: - Một người đi du lịch đã nhiều nơi. Hôm về nhà, kẻ

quen người thuộc, làng xóm, láng giềng đến chơi đông lắm. Một người bạn hỏi: ông đi du sơn du thủy...

- Đó đa! Đó đa! anh Tư nhớ kỹ quá... Người du lịch mới trả lời: ở chốn quê hương... từ cái bụi tre ở xó vườn cho đến con đường khúc khuỷu trong làng, cái gì cũng gợi cho tôi những mối cảm tình chứa chan... Bài đó có hình ông già mang kiếng, chống gậy nói chuyện với mấy người khăn đóng áo dài.

- Thì hình nào cũng khăn đóng áo dài. Trừ ra cái hình thằng nhỏ chăn trâu cầm roi: ai bảo chăn trâu là khổ... Không, chăn trâu sướng lắm chứ.

Thầy phái viên phụ họa theo như cùng hợp xướng: - Đầu đội nón mê như lọng che, tay cầm cành tre

như roi ngựa, ngất nghểu ngồi trên mình trâu, tai nghe chim hót trong chòm cây, mắt trông bướm lượn trên đám cỏ...

Rồi thầy kéo qua những đoạn khác mà thầy nhớ:

sơnnam


264

- Hay quá! Nhà báo bây giờ không ai bằng. Văn chương như vậy là cảm động lòng người... Như cái hình ông già đẩy xe bò lên dốc, có một hai đứa học trò kéo dây tiếp sức. Trời nắng to. Đường thì dốc. Một ông lão đẩy cái xe lợn. Trên xe chở bốn con lợn to, chân trói, bụng phơi và mồm kêu eng éc...

Tư Có vỗ trán: - Còn ông già khuân tảng đá nữa, thấy mà thương:

Trời nhá nhem, chạng vạng tối, tôi thấy một ông cụ già hì hục khuân một tảng đá. Ông cụ nhắc lên để xuống đến bốn năm lần mới đem được từ giữa đường đến chỗ bụi cây mà bỏ đấy... Lão đi lỡ vấp phải tảng đá này, sầy cả chân đau lắm nên khuân bỏ vào đây, sợ có người vấp nữa chăng.

Thầy phái viên lại không chịu rằng mình kém trí nhớ:

- Ngang hình ông già đó, trương phía tay trái có bài chọn bạn mà chơi, thói thường gần mực thì đen. Cha chỉ ngón tay, con đứng khoanh tay cúi đầu mà nghe. dưới chót lại có hàng chữ: Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài.

Tư Có gật đầu: - Đó là ngụ ý răn đe gương tốt thói xấu. Phải siêng

năng như Sửu chăm học, ngồi bên đèn mà đọc sách; đừng lười biếng như thằng Bính đánh vòng. Phải bền chí học hành. ờ thầy phái viên chắc nhớ cái hình con kiến tha mồi! Văn chương nghe như đờn Nam Xuân: Nước mềm, đá rắn, thế mà nước chảy mãi đá cũng phải mòn.

265

Sợi dây nhỏ, cây gỗ lớn, vậy mà dây cưa mãi cũng đứt. Con kiến nhỏ, cái tổ to, thế mà kiến tha lâu cũng đầy tổ. Người ta cũng vậy...

* * *

Không ai bảo ai, hai người lại nằm xuống lim dim. Tuổi của họ đã quá ba mươi! Nước chảy mãi mà sao đá không thấy mòn? Sợi dây cưa mãi, gỗ chưa đứt mà sợi dây sắp đứt trước. Sự nghiệp của họ nào đã có gì: kẻ mến cái thú ở quê nhà, người lận đận với cái thú ở kẻ chợ.

Nằm mãi không ngủ được, thầy phái viên lắng nghe những tiếng động trong nhà, giữa tiếng mọt nghiến gỗ kèn kẹt như người đưa võng, bất chấp tiếng chuột chạy sột soạt và nhứt là tiếng muỗi rừng lộng hành kêu vo vo, thầy mơ lại những ngày năm nay tôi lên bảy, tôi đã lớn, tôi không... lêu lổng nữa. Còn đâu mùi hương của những quyển sách mới so bìa kỹ lưỡng nhưng vài ngày sau đã rách bìa! Làm sao nghe được tiếng phập phồng trong ngực của đứa bé khi trời mưa to, run rẩy bước vào trường rồi cởi áo phơi ngay trong lớp... Đây, thầy giáo mặc đồ bà ba, lâu lâu bước ra khỏi lớp khi thầy xã, thầy cai tổng đi ngang qua. Một đôi lúc, thầy giáo quá cay nghiệt đã dùng thước đánh vào những đầu ngón tay non yếu, hoặc hươi cây thước bảng...

sơnnam


266

dầu sao đi nữa, những kỷ niệm xa xưa vẫn vui, vui như lũ học trò giành nhau chụp cho được cây dùi trống, đánh thùng thùng báo hiệu giờ vào lớp.

Giọng Tư Có nói nhỏ: - Ngủ chưa, thầy phái viên? Thầy phái viên im lặng, trời mới mưa, các chỗ trũng

đầy nước cả nên cóc và nhái kêu inh ỏi. Vài giọt mưa rớt nhẹ nhàng xuống đất... và rơi trên rạch Cà Bây Ngọp trước nhà. Hồi năm nào, thầy là giọt nước trong lành đó, bây giờ nó đã trôi xa, ra sông, chứa đựng rác rến, chảy băng ra biển. Ừ, họa chăng đó là con đường hiệu quả nhất là được sớm bốc thành hơi, đầu thai trở lại nguồn... Nghĩ vậy, thầy khoan khoái mỉm cười ngồi dậy hỏi:

- Ngủ chưa anh Tư? - Chưa! - Tôi nãy giờ cũng vậy, muốn ngủ sớm để mai về

nhà, mà không thấy mệt. Im lặng một hồi lâu, rất lâu. Tư Có nói ngậm ngùi

sau một tiếng thở dài: - Biết lấy gì làm sở phí cho thầy. Thầy nói thiệt tình

nghe coi... Chắc thầy tới đây thâu tiền. - Đâu có! Đâu có! Mình là bạn đời với nhau... - Thầy hiểu cảnh tôi. Không lẽ gởi cá lóc, rùa, mật

ong... nhờ thầy đem về Sài Gòn gọi là tiền của tôi trả cho nhà báo. Tôi “đăng” là vì ái mộ báo Chim Trời chứ ít đọc lắm. Mấy thầy viết cao quá. Tôi mua để dành về sau cho đủ bộ.

267

- anh Tư đừng ngại chuyện đó. Cứ tiếp tục đọc. Lâu lâu dò nơi mục Thư tín không chừng có lời của tôi thăm hỏi anh Tư. Nếu thấy báo đăng đòi tiền các độc giả, xin anh Tư hiểu rằng đó là nhắc nhở các người khác. Tôi hứa nói lại với ông chủ nhiệm mỗi kỳ gởi tặng anh Tư một số báo, hoài hoài cho tới số chót.

Chú Tư Có vô cùng cảm động: - Thôi, thầy ngủ lấy sức để mai về bình yên. Khuya

nghe chồn cáo cộc kêu, thầy đừng giựt mình. Ở đây miệt rừng, không có... xa xa thì nghe tiếng chó sủa trăng.

Thầy phái viên cười giòn, tưởng tượng cái cảnh biệt ly ngày mai “Ôi! Cái cảnh biệt ly ở xóm Cà Bây Ngọp sao mà buồn vậy!”. Vĩnh biệt thì đúng hơn. Nghe nó buồn như một giọng hò, một câu rao vọng cổ, nhưng thầy chưa muốn nói ra, giờ này.

sơnnam


268

269

Xóm cù Là


sơnnam


270

271

XIN TạM GIẢI THíCH CáI Địa daNH ẤY. dân trong xóm sống vui vẻ tập trung tại Ngã Tư, nơi gặp gỡ tự nhiên của hai con rạch cong queo và dùng đến ba thứ tiếng: tiếng Việt, tiếng Miên, tiếng Triều Châu.

Các vị bô lão cho biết: xưa kia, vài người mộ đạo đã cất ngôi chùa tại Ngã Tư. Một vị tướng nhà Nguyễn có tá túc tại chùa, dâng cho chùa một tượng Phật nhỏ mà ông đã thỉnh tại xứ Cù Là, lúc bôn ba hải ngoại. Các vị bô lão còn nói rõ: gọi là Cồ Là mới đúng sách vở, Cồ Là tức là xứ Miến Điện, giáp ranh Xiêm La.

Nhân vật nổi danh nhứt ở xóm Cù Là tên là Trần Hanh. Ông ta làm chức cai tổng, có ruộng đất khá nhiều. Điền đất được giao cho người khác bao thầu, với số lúa phỏng định là mười ngàn giạ. do đó, ông không tiếp xúc

sơnnam


272

trực tiếp với đám tá điền. Vợ lớn của ông chết sớm để lại cậu Hai và cô Ba. Ông cai tổng Hanh ít khi có mặt tại xóm Cù Là. dường như ông thăm viếng luân phiên ba bốn nàng hầu thiếp ở những vùng xa cách xóm Cù Là hàng ba bốn chục cây số.

Về mặt khai phát đất hoang, giúp đỡ dân chúng thì ông cai tổng Trần Hanh đã ghi thêm vài nét hơi đậm trên bản đồ xóm Cù Là. Ông mướn người đào kinh, xẻ ngang thửa ruộng, giúp tá điền chở lúa dễ dàng từ đồng ruộng đến lẫm lúa: đó là “kinh thầy Cai Hanh”. Lại còn con lộ gọi nôm na là “lộ thầy Cai Hanh”. Số là vào năm 1936, thầy Cai mua được chiếc xe hơi du lịch hiệu Đờlahay. Điều ấy làm hãnh diện cho toàn thể dân chúng trong vùng. Trong lúc thầy cai còn do dự, chưa biết làm cách nào đem xe đến tận nhà tại ngã tư Cù Là, dân chúng thúc hối:

- Thầy cứ mua. Tụi tôi sẵn sàng ra sức đắp con lộ từ đường xe của nhà nước vô tới nhà thầy.

Chỉ trong vòng bốn hôm, con lộ bề ngang hai thước, bề dài hơn tám thước được hoàn thành, cao nghệu như bờ đê. Chiếc xe Đờlahay trông oai vệ làm sao. Nó giống hệt chiếc xe bò, với bốn bánh có từng cây căm tua tủa. Thùng xe hình vuông trước mũi có chưng hình đầu con đầm mọc cánh, màu bạc, khi đổ xăng là vặn con đầm ra. Ngày nay, xe hơi biến hóa tiến đến những hình dáng huê dạng hơn, giống như con rùa, con chim, con cá nược. Các bạn dưới hai mươi tuổi cứ tra các quyển tự điển là gặp kiểu xe cổ lỗ “vang bóng một thời” ấy.

Chiếc xe ấy bị hư, trước khi thầy cai Hanh chết. Và

273

thầy cai Hanh chết tại xóm Cù Là, trước khi việc tống táng người chết được nâng lên hàng tiểu công nghệ với những cửa hiệu chuyên nghề bao thầu quan tài, tẩn liệm. Xe Đờlahay hư máy, nằm tại nhà, không được ai mua theo kiểu “ve chai”. Và việc tống táng thầy cai Hanh - lúc bấy giờ - trở nên rắc rối. Nếu hồi còn sống thầy cai đã đào kinh, đắp lộ điểm tô nét nhỏ trong bức địa đồ xóm Cù Là thì lúc chết - sau khi tắt thở được vài phút, thầy cai bắt đầu đóng vai trò lịch sử trong xóm nhỏ, với cái xác nặng hơn bảy mươi kí lô (chi tiết này rất quan trọng). Muốn mô tả lại, không gì tốt hơn là dùng phương pháp... “chép sử” ngày qua ngày mà các phóng viên mặt trận hồi Đệ nhị Thế chiến thường áp dụng.

Ngày thứ nhứt: Vào khoảng bốn giờ chiều, cai tổng Trần Hanh tắt thở. Già thì chết, con người ai cũng chết một lần. Ông mang bệnh nan y - bệnh đau ruột - từ lâu, ông hy vọng được kéo dài thời gian sống, nhờ kỹ thuật điều trị của các bác sĩ Tây và ta ở Sài Gòn. Đến giờ chót, cái chết ấy quá đột ngột, một sự đột ngột nho nhỏ nằm trong cái phạm vi bình thường to lớn.

Ông nhắm mắt, sau khi làm “xung” chừng ba phút. Chẳng ai khám nghiệm thi hài ông, nhưng cậu Hai (con trưởng nam) quả quyết:

- Ổng bị đứt ruột. Năm ngoái, ông bị cắt khúc ruột, bác sĩ Tây ở Sài Gòn nối hai khúc bằng một ống cao su. Vì mệt mỏi và quên thay ống nên cái ống ấy tuột ra, hai khúc ruột không nối liền được. Trễ rồi!

Cậu Hai leo lên cái giường nệm, sờ vào ngực cha. Ngực đã lạnh ngắt. Cậu đánh diêm quẹt và đốt ngọn đèn sáp giữa ban ngày.

sơnnam


274

Cô Ba cằn nhằn:- Làm gì vậy? Chưa tẩn liệm tại sao anh đốt đèn

cúng vái? Nên giữ đúng tục lệ ông bà, kẻo xảy ra...Cậu Hai nói gằn:- Mày đừng làm bộ. Lát nữa mày biết. Mày là em

tao, chưa khôn hơn tao đâu.Cô Ba gạt nước mắt:- anh đừng nói vậy! anh đuổi tôi hả?Nói xong, cô Ba bước ra khỏi phòng, khóc thật

to, khóc quá to. Bọn gia nhân an ủi cô với những câu thường lệ. Cô vào phòng riêng lấy xâu chìa khóa mở tủ, lục lạo rồi khóa tủ. Đâu đó xong xuôi, cô ra khỏi cổng, hơi bí mật.

Bên giường nệm của cha, cậu Hai đi tới đi lui, tay cầm ngọn đèn sáp. Cậu đốt vào đầu ngón tay, vào lòng bàn chân của cha. Hỡi ơi! da thịt người chết... đã chết thật. Nó không phồng lên, giộp da, chứa đựng nước giữa da và thịt. Bàn chân người chết không cựa quậy, mất tất cả cảm giác khi ngọn lửa châm vào.

Cậu Hai tắt ngọn đèn sáp. Ông đại hương cả đã đến, gương mặt thiểu não. Lẽ dĩ nhiên, ông đại hương cả sẵn lòng giúp đỡ cậu Hai trong việc tẩn liệm và tống táng. Trong một phút xúc động, cậu Hai ngỏ ý rót rượu dâng cho ông hương cả và lạy tạ, cám ơn ông trước khi ông ban ơn. Ông đại hương cả nói:

- Cậu Hai nên lo “giàn ngoài”. Lúc bình sinh, ông cai tổng giao thiệp rộng, quen biết nhiều người, có ơn nghĩa qua lại. Đây là đám tang của người làm “chức việc”. Tất cả hương chức hội tề mười làng trong tổng

275

sẽ tới bái điếu, quan chủ quận, quan chánh tham biện chủ tỉnh nữa.

- Cháu hứa... báo hiếu tận tình.Nói xong, cậu Hai trao cho ông đại hương cả một

số tiền để mua sắm các dụng cụ cần thiết. Cậu ra khỏi cổng, trong khi cô Ba từ ngoài cổng bước vào sân nhà. Hai anh em lườm nhau, không nói.

Tư Tề là người chuyên lo tống táng ở xóm Cù Là. Năm ấy, Tư Tề gần năm mươi tuổi. Tư Tề lo tống táng, không lấy tiền thù lao. dưới quyền ông ta, có gần hai mươi cậu thanh niên lực lưỡng, bọn này được tập dượt kỹ lưỡng về kỹ thuật khiêng quan tài ra khỏi nhà, đưa quan tài lên nhà vàng rồi hạ huyệt... một cách êm thắm.

Tư Tề mừng rỡ, đến nhà bọn đệ tử, thúc hối:- Tụi bây chiều nay tới nhà tao để tập dượt. Ông cai

tổng Hanh là người quá mập. Tụi bây dư hiểu: khi chết rồi, vài ba ngày sau, cái xác con người nặng thêm gấp đôi, gấp ba. Lại còn cái quan tài bằng cây trai Phú Quốc. Nặng lắm phải đủ mười sáu đứa mới mong khiêng nổi. Nếu làm xong phận sự, bọn mình được thưởng và được tiếng... thơm lây. Quan chủ quận, quan chánh tham biện và hương chức hội tề của mười làng trong tổng này tới chứng kiến đó. Cô Ba tới gặp mặt tao, nhờ tao lo giùm. Chôn thật gấp. Chắc là ngày mai, ngày mốt.

Bọn đệ tử của Tư Tề chưa phải là đô tùy (đạo tỳ) chuyên nghiệp. Tư Tề muốn bắt chúng nó tập dượt suốt đêm. Trước khi thực hiện kế hoạch, ông ta vào quán mua năm lít rượu đế, đưa ra tấm giấy bạc “con công” - năm đồng - số tiền to tát thời bấy giờ. Bỗng nhiên, cậu Hai bước vào quán, nói to:

sơnnam


276

- Tư Tề! Tiền đâu nhiều dữ vậy?Tư Tề hơi sửng sốt. Mọi khi, cậu Hai tỏ ra rộng

lượng đối với kẻ dưới. Tư Tề đáp, thật thà:- dạ, của cô Ba gởi cho tôi. Tôi mua rượu để anh

em đạo tỳ tập dượt gấp.Cậu Hai bĩu môi, cười giòn:- Cô Ba ngu dại quá, xài tiền không nhằm chỗ.Người trong quán ngồi im. Tại sao cậu Hai tỏ ra keo

kiệt trong lúc tang gia bối rối? Số tiền năm đồng bạc này chưa phải là nhiều, chưa xứng đáng với công lao của Tư Tề. Cậu Hai nói tiếp, không nhìn vào mặt Tư Tề:

- Cho nó uống rượu, ăn vài miếng thịt vụn là nó khiêng giùm. Tụi dưng quan, tụi đô tùy ưa rượu thịt. Hễ thấy có đám ma là mừng như kiến, như ruồi thấy mật mỡ. Không mời, tụi nó cũng năn nỉ mà bò tới...

Bị chạm tự ái. Tư Tề nói bâng quơ:- Vậy thì tụi này nằm nhà ngủ chơi...Cậu Hai bước ra khỏi quán.Chờ khi cậu Hai khuất dạng, Tư Tề lắc đầu nói ba

hoa với cử tọa:- Để cho xác cai tổng Hanh hôi thúi tại nhà... mới

hả giận tôi. Bà con nghĩ coi. Cô Ba tử tế bao nhiêu thì cậu Hai phách lối bấy nhiêu.

Lão chủ quán mỉm cười:- Rắc rối lắm. Cậu Hai có tâm sự riêng. Thôi, ông

về đi. Chừng nào họ cần tới mình thì mình tới.Ngày thứ nhì: Xác cai tổng Hanh còn nằm trên

giường trong khi ông đại hương cả đi ra đi vào, thúc hối:- Cậu Hai đừng làm vậy! Ông cai nhắm mắt rồi, con

277

cháu nên sống thuận thảo. Không khéo, ông cai trở mình dưới mộ. Ổng trở mình, cậu ơi!

Cậu Hai đáp:- Tức mình lắm, bác ơi. Trước khi nhắm mắt, ba tôi

còn giấu hai mươi lượng vàng trong tủ, do con Ba giữ chìa khóa. Hồi khuya này, con Ba cho biết: trong cái hộp vàng không còn... lượng nào cả. Tôi hỏi tại sao? Con Ba gây gổ với tôi...

Cô Ba chạy vào:- anh đừng nói bậy. anh là con trưởng nam. Ba để

tất cả của cải cho anh. Em là gái, nào biết chuyện gì?- Mày không đưa vàng ra thì tao không đồng ý tẩn

liệm.Cuộc tranh chấp kéo dài cho đến hừng sáng. Cậu Hai

đành nhượng bộ. Mãi đến xế chiều, bao nhiêu nguyên liệu tẩm liệm đã chuẩn bị đầy đủ. Cái quan tài bằng cây trai đã nằm giữa nhà, nơi phòng khách. Ông đại hương cả thở dài:

- Khổ quá. Chờ đợi quá lâu, bác e rằng nó bay mùi.Cậu Hai thấy ngoài sân, nơi che rạp, đã xuất hiện

quá nhiều thân hào. Họ chờ đợi để phúng điếu bằng.... tiền bạc. Số tiền này, nhứt định cậu nắm giữ. Cậu nói:

- Xin bác điều khiển tẩn liệm.Ông đại hương cả nói:- Phải tẩn liệm cẩn thận. Bác coi rồi... Điệu này

khó xong.Bên cạnh quan tài, một số gia nhân lo quết một mớ

ổ mối, quết thành bột mịn, đem trộn với cháo nếp. Họ dùng thứ “xi măng” ấy trét vào đáy quan tài, nơi mấy

sơnnam


278

tấm ván ráp với nhau. Trong đáy hòm, còn đổ thêm một lớp tòng chỉ (nhựa thông). Hằng trăm cái kèn đã cuốn sẵn chất đống. Kèn là những gói giấy bên trong chứa gòn. Gòn là chất rút nước, thứ nước từ xác chết xảy ra khi bị biến chất...

Ông đại hương cả lật quyển lịch để xem ngày, xem giờ. Đã từng sống nhiều năm, ông đại hương cả dư biết sự tranh chấp giữa hai đứa con ông cai tổng Trần Hanh. Cô Ba muốn làm lễ tống táng thật sớm để rồi sau đó, cô ra chợ Rạch Giá, với số vốn hai mươi lượng vàng và khá nhiều bạc mặt do ông cai tổng để lại. Cậu Hai muốn kéo dài thời gian, để quàn cái quan tài tại nhà hòng làm áp lực với cô Ba. Đồng thời, vì phương tiện giao thông và phương tiện báo tin khó khăn, cậu Hai tin chắc: “Nếu quàn suốt nửa tháng thì vẫn còn vô số thân bằng quyến hữu đến điếu. Tổng cộng số tiền ấy... tính đổ đồng mỗi người năm đồng”...

Theo phe nào bây giờ? Ông đại hương cả nói, lưỡng lự:

- Ngày nào cũng tốt, ngày nào cũng xấu. Khi nào cậu Hai và cô Ba đồng ý thì tôi xem giờ để chôn cất. Bởi vì trong ngày tốt có giờ xấu, ngày xấu nhưng nếu động quan nhằm giờ tốt thì mọi sự bằng an.

Xác ông cai tổng đã buộc lại, tấn ém kỹ lưỡng. Số kèn bông gòn dường như dư dùng vì xác ông cai choán gần trọn cái lòng quan tài. Bọn gia nhân trèo lên nắp quan tài, nhún nhảy để ém xuống, trước khi đóng bốn cái khóa sắt: nó giống như bản lề cửa. Nắp quan tài trở thành cái cửa không bao giờ mở ra được vì có đóng bản

279

lề ở hai bên. Đinh đóng thật chắc, được kiểm soát cẩn thận. Rồi thì nhang đèn cháy không dứt. dưới quan tài ngay đầu và chân ông cai tổng, bọn gia nhân thay phiên nhau ngồi, đốt liên miên nào vàng bạc, nào bạch đàn, huỳnh đàn. Trước quan tài, đỉnh lư trầm tỏa khói, bức ảnh ông cai tổng được chưng trên bàn thờ. Qua làn khói người ta thấy dường như bức ảnh biết cười, biết nhăn nhó... mờ mờ nhân ảnh.

Ngày thứ ba: Cô Ba rót rượu mời ông đại hương cả ngỏ ý thúc hối:

- Để như vầy, cháu đau khổ quá. Thấy cái quan tài, cháu cầm lòng không đậu... anh Hai của cháu muốn quàn cái quan tài chờ khi nào cháu đem mấy chục lượng vàng ra chia với ảnh, chừng đó ảnh mới cho động quan. Làm sao có đủ vàng? Ba cháu đâu thương con gái bằng con trai....

Ông đại hương cả gật gù: - Cháu đừng lo. Chôn sớm mà!Cô Ba chắp tay, cảm tạ tấm lòng ông đại hương cả.

Đến trưa, ông đại hương cả ngủ lim dim chợt nghe có tiếng gọi. Ông mở mắt nhìn. Đó là thầy hương quản làng Giục Tượng. Thầy ta đến làm lễ điếu, mặc áo dài, đội khăn đen trông thật chỉnh tề nhưng gương mặt tái mét:

- Ông đại hương cả! Mệt quá. Tôi nín thở mà lạy. Nó... có mùi rồi.

- Thôi đừng nói. Thầy có thể qua nhà khác mà ở tạm cho khỏe khoắn, chờ ngày đưa đám....

- Chừng nào lận?- Đừng lo. Cũng gần ngày rồi.

sơnnam


280

Đột nhiên, bọn gia nhân nói lên một lượt rồi rời bỏ phòng khách.

- Đứt néo!Cậu Hai lắc đầu, đến cầu cứu với ông đại hương cả:- Bác... giúp cháu. Đứt néo là làm sao! Tụi gia nhân

này... chó chết quá.Vừa lúc ấy, cậu Hai bắt gặp một thứ mùi khó chịu.

Ông đại hương cả lấy khăn che mũi:- Đứt néo là cái quan tài xì hơi.Cậu Hai cằn nhằn:- Tại trét không cẩn thận.- Cháu đừng nói bậy mà anh em chòm xóm họ giận.

Xưa nay hễ lúc quàn quan tài trong nhà mà anh em xích mích gây gổ để chia của thì người chết trở mình trong quan tài sanh ra chuyện đứt néo. Mấy cái bản lề còn nguyên nhưng nó xì hơi ở dưới đáy quan tài, nó xì hơi và nó xì ra... nước!

Cậu Hai bước tới nghiêng mình bên quan tài. Nước nhểu nhểu từ đáy quan tài xuống nền gạch, thứ nước xanh lè và sôi bọt.

- Trời! Làm sao bây giờ bác? Tất cả mười làng, hai ngày rày, mới có năm làng tới điếu. Còn năm làng nữa, ở xa xôi. Nhứt là mấy người bà con ở ngoài Hòn Tre, sóng gió bất thường, làm sao họ vô trong đất liền được? Đứa em gái tôi thì ngỗ nghịch. Hổm rày tốn hao khá nhiều. Tiền mua quan tài, tiền rượu thịt... Nếu không gom góp tiền bà con đi điếu thì khó bề xoay xở...

- Cậu đừng lo. Người ta chạy tứ tán hết rồi. Ở đây thanh vắng. Cậu lại gần quan tài kiếm cái nùi giẻ, chùi

281

cho khéo léo. Cậu nhớ nghiêng mình, lom khom... cho thiên hạ tin lời của tôi.

Đám khách khứa ăn uống đã kéo nhau đến gần mé sông để đổi gió. Ông đại hương cả gọi:

- Bà con ơi! Hết rồi! Cứ vào đây cho ấm cúng. Bà con dư biết: hễ xảy ra chuyện đứt néo thì con cái le lưỡi mà liếm để chịu tội với người trong quan tài. Cậu Hai là đứa con chí hiếu dám làm chuyện ấy.

Các quan khách vào trong. Họ thấy cậu Hai và cô Ba đang quỳ lạy, xin lỗi cha. Theo lệnh ông đại hương cả, bọn gia nhân đem thêm bạch đàn, huỳnh đàn, cây tóc... quăng vào lư đồng. Khói bay cuồn cuộn, trở thành bức trường thành ngăn cản luồng ám khí từ quan tài bốc ra. Tuy màn khói khá dày, khá thơm nhưng thỉnh thoảng vài người “thính hơi” đã nín thở. dường như luồn ám khí tuôn ra từng đợt.

Đêm ấy, quan khách chạy tán loạn, đâu vào khoảng canh tư. Ông đại hương cả giải thích với cậu Hai:

- Hễ đứt néo một lần thì nó đứt hoài, độ ba giờ đứt một chập. Đốt trầm hương là chuyện tạm thời, có lợi gần nhưng có hại xa. Mùi trầm hương đánh tan, che khuất làn hơi ô uế, đã đành. Ngặt nó nóng quá, làm cho người trong quan tài mau “trở mình”. Cháu lo liệu là vừa. Ngày mai này, nếu đốt trầm hương tới xế trưa thì hơi lửa, hơi nắng dồn lại, ắt không chịu nổi.

Ngày thứ tư: Tư Tề nằm trằn trọc, đau khổ như kẻ có tài nhưng chưa được dịp thi thố. Ông ta uống rượu khan, một mình. Nếu cậu Hai đừng ăn nói hỗn hào thì ông ta đã tình nguyện biểu diễn, làm lễ động quan.

sơnnam


282

Ông ta nhớ những giờ phút oai hùng đã qua: đám đô tùy cắm cây nhang trong miệng quì xuống lạy như con ếch, theo hiệu lịnh. Rồi ông ta xung phong phá quàn. Cái quan tài quàn trong nhà lâu ngày thì luôn luôn có ma quỉ kéo níu. Ông ta làm phận sự “dưng quan”, tức là giành giựt cái quan tài, chống bọn ma quỉ, để đem quan tài ra khỏi nhà. Trên nắp quan tài ông ta yêu cầu chủ nhà đặt một miếng vàng bạc, trên miếng vàng bạc, có chén rượu tràn đầy. dưới sự điều khiển âm thầm của ông ta, bọn đô tùy khiêng quan tài, khiêng ngay ngắn không lắc qua lắc lại. Chén rượu không bao giờ nghiêng, rượu nằm im trong chén, miếng giấy bạc vẫn khô rang. Khó nhưng mà dễ! Cứ rót rượu đầy chén vì chén đầy thì ít lúc lắc. Và lúc cầm ngọn đèn sáp để múa men đánh với bọn ma quỉ, ông ta đã khéo léo cho nhểu một giọt sáp vào chén. Giọt sáp ấy đóng vai trò những nhánh cây mà người gánh nước giếng thường bỏ vào thùng, để nước ít xao động.

Phèn la và trống nổi lên inh ỏi!Tư Tề thức dậy, tức giận:- Úy! Mình tẩy chay đám ma này rồi! ai dám lãnh

công việc động quan...Vài người đi rộn rịp trước nhà Tư Tề. Họ bàn tán:- Hay lắm. Bà con lối xóm dám liều mạng, bất chấp

bịnh tật, tới nhà ông cai tổng lo giùm cậu Hai. Để lâu ngày, hơi độc bay ra, cả xóm phải mắc dịch. Ở đầu xóm, cách xa năm bảy trăm thước mà... mùi bay nhức đầu. Cái hòm bị đứt néo liên miên, chảy nước vàng, nước xanh... linh láng.

283

Tư Tề chạy ra sau hè đi xem “người ta không mời mình tới làm gì”. Trên con đường lộ xe, tức là con lộ mang tên thầy Cai - hàng chục thanh niên xỏ đòn ngang, đòn dọc để khiêng quan tài. Mỗi cây đòn dài chừng năm sáu thước, xỏ qua xỏ lại trên vòng dây. Cái quan tài trở thành cái bánh xe, mỗi cây đòn là một cây căm tua tủa. Gió thổi mạnh. Bọn người khiêng quan tài và bọn người đưa đám đều tỏ ra khôn ngoan, hiểu tình thế.

Cái quan tài di chuyển theo hướng gió xuôi, vì vậy, mùi ô uế luôn luôn bay về phía trước. Đôi khi gió trở ngọn, bọn đô tùy dừng chân, xoay tròn một chỗ. Đám quan khách cũng xoay tròn để tránh hơi ô uế. Hễ đi được vài chục bước, bọn đô tùy như bịn rịn, để quan tài xuống đất. Quan tài bằng cây trai, chứa đựng một người to xác đâu phải là nhẹ. Khi quan tài vừa đụng mặt đất là bọn đô tùy và các quan khách chạy dang xa. Cái quan tài nằm cô độc như cục đá, thiếu bóng cây tùng, con cò con hạc. Lát sau, bọn đô tùy xáp vô, khiêng quan tài lên. Gió lại thổi. Bọn đô tùy xoay trở theo hướng gió. Họ di chuyển theo đường gãy đường cong để tránh các hiểm họa mất vệ sinh. Lúc thì đầu quan tài đi trước, lúc thì chân quan tài đi trước.

Sau rốt, gần tới huyệt. Cái quan tài được di chuyển theo bề ngang, như con cua bò. Một tràng pháo nổ đì đẹt, vài tiếng súng nổ, ấy là mấy người lính mã tà do làng sở tại phái đến làm lễ hạ gộng.

Tư Tề lủi thủi đến nhà ông cai tổng Trần Hanh, không vui, không hối hận. Gian nhà vắng vẻ quá. Tại gian nhà để xe hơi, Tư Tề nghe tiếng lụp cụp. Năm sáu

sơnnam


284

đứa bé xúm nhau trèo vào xe, cầm tay lái, lúc lắc. Chúng nó bắt chước ông cai tổng hồi thời nào: đạp “ga” xăng, bóp kèn nhưng “ga” xăng không rồ, kèn thì kêu te te. Tư Tề quát to:

- Tụi bây không sợ ổng bắt hả?Khi lũ trẻ chạy tán loạn. Tư Tề đến nhà xe, nhìn

trước nhìn sau rồi vặn cái nắp đậy bình xăng, cái nắp có gắn hình đầu con đầm mọc cánh. Tư Tề nhủ thầm:

- Xe hư rồi, để cái bình này cũng vô ích. Mình đem về để dành, lén lén coi chơi. Vài chục năm nữa, mình gắn nó lên hòn non bộ, coi cũng sướng.

285

XuẤT QuỈ nhẬP ThẦn


sơnnam


286

287

Năm hết, Tết đến. Thầy hương quản Sum ngồi nhà, suốt ngày nghe ngóng nhiều nguồn tin quái đản: ăn trộm quá nhiều, mỗi đêm xảy ra bốn năm vụ. Bọn bất lương không từ bỏ bất cứ món nào. Quần áo phơi ngoài sân cũng mất. Gà vịt cũng mất. Xuồng đậu dưới bến cũng bị rút, giữa ban ngày. Lại xảy ra vài đám cháy nhà, bọn bất lương nhân cơ hội ấy lẻn vào nhà mấy kẻ hiếu kỳ. Rốt cuộc, nhà cháy sơ sài chẳng mất bao nhiêu nhưng trái lại, kẻ không bị cháy nhà lại mất của nhiều.

Muốn truy nã thủ phạm, thầy hương quản Sum liền ra quán hủ tiếu của chệt Kỵ, tại chợ Sóc Xoài, cách nhà thầy chừng ngàn thước. “Nhứt bến đò, nhì lò rèn”. Hơn mười năm trong nghề, thầy hương quản đã suy ngẫm câu nói chí lí ấy. Bến đò là nơi tập trung bao nhiêu tin tức. Trong lúc chờ đò qua sông, người ta gặp nhau, loan báo

sơnnam


288

nhiều tin động trời, từ thôn xóm xa xuôi. Và tại lò rèn, lúc chăm sóc món hàng do mình đặt ra, người ta sẵn sàng trút ra bao nhiêu tâm sự: anh Giáp làm giàu quá mau, anh Ất sợ vợ, chị B. chồng chết chưa kịp mãn tang mà đã chưng diện phè phỡn, ông Tý suốt ngày ở không mà tại sao có tiền xài hoài...

Chợ Sóc Xoài nhóm vào buổi sáng. Nó ngẫu nhiên đóng vai trò tập trung tin tức, như cái bến đò, cái lò rèn.

Vài người ngồi gần thầy hương quản Sum. Họ than phiền những vụ ăn trộm lạ kỳ mới đây: thí dụ như chiếc xuồng của Ba Tôi bị mất, dè đâu nó đậu trước bến nhà ông hương thân Chỉ; chậu kiểng nhà hương ấp Triệu lại lạc qua trước cổng công sở, như có bàn tay vô hình nào khuấy rối. Lạ hơn hết là cái quần lãnh của cô Út (con gái ông hương cả) lại treo cao trước nhà ông già Hy, một ông lão chẳng bao giờ có vợ. Nghe qua, thầy hương quản nói:

- Bà con đừng bịa đặt nhiều chuyện lạ lùng như vậy. Đừng làm cho tôi rối trí thêm. Chẳng lẽ đời nay lại có bọn ăn trộm “nghĩa hiệp”, làm chuyện khôi hài!

Số người tò mò xúm lại gần thầy hương quản. Chủ quán hủ tiếu rất đỗi vui mừng. Mỗi người ít ra cũng “kêu” một tách cà phê đen nhỏ, hoặc một xu rượu đế.

Một người trong bọn nói:- Thủ phạm là Năm Tiết. Ông ta xuất hiện từ mấy

ngày rày, ghê gớm lắm, từ núi Tà Lơn...Các bạn hàng hỏi thăm qua lại:- Người ở núi Tà Lơn thì ai cũng hai tay hai chân

như chúng mình thôi.

289

- Đâu phải vậy. Năm Tiết có tài nham độn, xuất quỉ nhập thần, gọi nôm na là phép tàng hình. Ông ta chun ngang qua vách tường, chẳng cần cạy cửa. Vừa mới thấy dạng ông ta uống rượu ở quán hủ tiếu thìâ vài phút sau, ông ta xuất hiện trước sân đình làng, cách xa hàng bốn năm cây số.

Có người bi quan, thở dài ngao ngán:- Điệu nầy, ban đêm nó “tàng hình” chun lén vô

phòng ngủ của mấy nàng “mẹ góa con côi” hoặc mấy cô gái “già kén kẹn hom”. Phải trị nó mới được. Nếu để nó lộng hành thì Tết nầy xóm mình ăn ngủ mất ngon.

Trong khi ấy, thầy hương quản Sum ung dung ăn hủ tiếu. Ăn xong, thầy gọi một ly rượu hổ cốt, nói lẩm bẩm:

- Bà con đừng lo. Để tôi trị nó. Nhưng trước tiên, bà con cần cho tôi biết hình dáng Năm Tiết ra sao, giỏi võ nghệ tới mức nào. Đối với kẻ gian manh, mình không nên sợ bóng sợ gió. Nó đang ở tại đâu? Nhà ai chứa chấp nó?

Cử tọa im lặng, tin tưởng nơi tài trí của thầy hương quản Sum. Thầy hương quản tuy già hơn năm mươi nhưng bay nhảy nào kém bọn thanh niên. Năm ngoái, thầy dám cưỡi trâu để rượt theo bọn ăn trộm trâu, đến tận làng Mỹ Lâm, xa hàng chục cây số, bắt sống tên chủ phồn đem về căng nọc đánh mười roi rồi thả ra...

Hồi lâu, không một ai lên tiếng trả lời. Thầy hương đứng dậy nói:

sơnnam


290

- Rõ ràng là tin thất thiệt. Nhưng tôi không chú ý tới tên Năm Tiết. ai gặp nó, cứ báo tin cho tôi biết, sớm chừng nào hay chừng ấy. Tôi phải bắt nó, làm “ăn kết” trước khi Tết đến.

Ngạc nhiên làm sao! Ngay lúc đó, một gã mặt mày đen thui, tóc rễ tre bước vào tiệm như để chận đầu thầy hương quản Sum:

- Kính chào “tôn ông”. Tôi đây là Năm Tiết, đến ra mắt chờ “tôn ông” dạy việc.

Thầy hương quản sửng sốt. Rõ ràng Năm Tiết toan đùa giỡn trước hang hùm, khinh khi hương chức hội tề, giữa số người đông đảo. Tuy nhiên, thầy cố nén cơn giận:

- Chào anh Năm Tiết. Ngồi uống rượu chơi!Rồi thầy day qua chủ tiệm:- Đem một chai rượu hổ cốt. Nướng vài miếng khô

cá đuối.Thật là quân tử gặp quân tử! dân chúng bu lại đen

nghẹt, vây chặt cửa quán hủ tiếu. Rót rượu ra đầy hai chén, thầy hương lên giọng:

- Năm Tiết, em cứ uống. Nãy giờ chú em ở đâu tôi không thấy? Thiên hạ đồn đãi, cho rằng chú em già tuổi, già kinh nghiệm, già bùa phép. Chú em ở đâu, nãy giờ?

Năm Tiết từ từ uống rượu rồi lạnh lùng đặt chén xuống bàn.

- dạ... dạ. Một năm tôi tắm một lần để xổ xui, ăn Tết. Bỗng nhiên, có con diều bay ngang đầu tôi. Tôi nhắm theo hướng con diều, ủa, con thần điểu ấy, lên bờ

291

rồi tới đây. dọc đường, lỗ tai tôi ngứa ngáy quá chừng. Tôi hiểu rằng mình đang mắc tiếng thị phi của bà con ruột thịt.

Thầy hương quản cố nén cơn tức giận một lần nữa. Thầy cau mày, nghĩ ra cách ứng phó.

Ngoài cửa tiệm, nhiều người nói to:- Quả thật Năm Tiết biết tàng hình rồi! Từ đây xuống

mé sông xa cách hàng bốn năm công đất, lại ngược gió. Làm sao hắn nghe lén, ngứa ngáy lỗ tai được? Bắt nó lập tức. Đừng để cho cọp chạy về rừng.

Năm Tiết chắp tay, nói nhỏ với thầy hương quản Sum:

- Tôn ông vốn là kẻ quân tử, xin phân xử giùm. Tôi đã làm hại ai đâu mà thiên hạ so sánh với loài cọp dữ.

Thầy hương quản ra phía cửa tiệm:- Mời bà con... ai về nhà nấy. Trước khi lên án người

nào, mình nên tìm đủ bằng cớ hoặc bắt quả tang.Vài người nói to:- Nó ăn trộm theo kiểu tàng hình làm sao bắt quả

tang được. Thầy dám bảo đảm nó là người vô tội không?

Một sáng kiến nảy ra trong trí thầy hương quản:- Được rồi! Nếu bà con xóm nầy bị ăn trộm thì tôi

hoàn toàn chịu trách nhiệm. Tôi là hương quản mà! Tôi đâu phải là đồng lõa với Năm Tiết.

ai nấy hớn hở, từ từ rút lui về nhà. Tuy có sự bảo đảm của thầy hương quản nhưng dân làng vẫn lo phòng thủ: sửa chốt cửa, nhốt chó trong nhà, mài dao mác.

sơnnam


292

Tại tiệm hủ tiếu, Năm Tiết lộ vẻ cảm động:- Tôi đội ơn “tôn ông” nhiều lắm. Nếu tôn ông xúi

giục, lên án tôi thì khi nãy tôi đã bị xé xác.Thầy hương quản đắc ý:- Tôi thương chú em là người quân tử, có tài cao.

Tôi muốn bảo vệ sinh mạng cho chú em.Năm Tiết cười khanh khách:- Còn lâu! Tôi sẽ giết lũ người ấy, như giết con kiến.

Rồi tàng hình, qua xóm khác... làm ăn. Mạng tôi coi vậy mà dai, đâu có bở như họ lầm tưởng.

Thầy hương quản trố mắt:- Chú em biết tàng hình thiệt à! Chú em làm nghề

đạo chích?- dạ, biết sơ sơ, đủ sống vậy thôi.- Chú em nói thật hay là nói giỡn? ai dạy chú em

cái phép tàng hình, nham độn ấy?- dạ, đây là chốn đông người, khó nói lắm... Nếu cần

làm “ăn kết” thì lát nữa, xin tôn ông cho tôi đi theo, về nhà tôn ông để xin vài hột cơm, ăn dằn bụng. Đối với tôn ông là kẻ nhiều quyền thế, tôi đâu dám giỡn mặt.

Cả hai rời khỏi quán. Vừa đến nhà, thầy hương quản leo thang lên sàn (vùng nước lụt, ai nấy đều cất nhà cao cẳng), thúc hối gia nhân nấu cơm, đãi khách quý.

Nằm trên sàn nhà, Năm Tiết mỉm cười hoài. Thầy hương quản ngạc nhiên:

- Chú em khoái chí điều gì? Hay là cười cái nhà cao cẳng nầy. Nước lụt mỗi năm ngập lé đé.

- dạ thưa tôn ông, tôi cười chuyện khác. Chẳng hiểu

293

tại sao dân chúng xóm nầy nhẹ dạ, dễ tin bậy bạ vậy. Ban nãy, tôi đứng lẫn lộn trong đám đông, chừng nghe thiên hạ phàn nàn, coi thường chức vụ hương quản của tôn ông, tôi chạy vô tiệm rồi xưng danh. Thế mà khi nghe tôi khoe rằng mình mới tắm dưới sông chợt thấy điềm con “thần điểu”, ai nấy đều tin lời. Họ quên chú ý rằng mái tóc và tay chân của tôi hồi nãy vẫn khô ran, không một giọt nước dính da.

Thầy hương quản gật đầu. Bấy giờ, thầy mới hiểu Năm Tiết là kẻ quỉ quyệt đánh lừa dân chúng, hiểu rành tâm lý của đám đông. Hắn dùng chiến thuật mềm dẻo, giả như kẻ “làm nhu” để chờ dịp “vác cái lu mà chạy”. Tuy nằm trên sàn nhà, hắn vẫn dòm láo liên, hướng về cái tủ (đựng cây súng lửa) và cửa trước, cửa sau.

Mâm cơm dọn xong, thầy hương quản mời khách, rót rượu. Hồi lâu, men rượu thấm ngà ngà, thầy mới hỏi khẽ:

- Tôi hỏi thiệt nghe chú em.Năm Tiết vẫn gắp thịt gà, đáp lại:- Tôn ông cứ hỏi. Ở đây vắng vẻ, tôi sẵn sàng thổ lộ

tất cả tâm sự nhà nghề, gọi là đền đáp tấm thạnh tình.- Hay quá! Nè! Chú em giỏi về phép nham độn tàng

hình phải không?- dạ, xưa kia tôi học lóm, xài tạm được. Từ khi gần

gũi đàn bà tới giờ, bao nhiêu bùa phép hết linh rồi.- Nhờ phép tàng hình mà chú em sống bằng nghề

ăn trộm?- dạ, tôi giải nghệ từ lâu rồi.

sơnnam


294

- Thiệt hay chơi? Nếu giải nghệ, tại sao thiên hạ còn bêu xấu chú em? Không có lửa làm sao có khói?

Năm Tiết đặt đôi đũa xuống mâm, nhìn trân trân thầy hương quản:

- Nếu còn ăn trộm theo lối tàng hình để mà coi chơi cho vui thì tối nay tôi ra nghề thử cho tôn ông tha hồ rình rập. Tôi sẽ ăn trộm tại nhà nầy. Nói trước cho tôn ông biết.

- Úy! Thật sao?- Thật chớ. Quân tử nhất ngôn. Tối nay, đúng canh

ba, khi cái đồng hồ của tôn ông gõ 12 tiếng, tôn ông hãy dùng chĩa sửa soạn đâm tôi.

Tàn buổi cơm, Năm Tiết xin cáo từ thầy hương quản Sum, với lý do dễ hiểu:

- Chẳng lẽ tôi ngủ nhà tôn ông rồi tôi đành phản bội, ăn cắp tiền bạc của tôn ông. Như vậy là “dòi trong xương dòi ra” làm sao gọi là tàng hình? Đêm nay, từ ngoài sân, tôi sẽ hóa phép... chui lên sàn nhà. Xin tôn ông chú ý. Giữa hai người quân tử như nhau, xin tôn ông đừng bố trí nhiều người rình rập, gây náo động chòm xóm. Nhứt là đừng bắn súng. Phần tôi, tôi hứa trả lại tất cả tiền bạc của tôn ông. Thôi! Gần tới giờ “nhập thần” rồi. Tôi đi đây.

Đêm ấy, thầy hương quản thức chờ đợi. Nhìn đồng hồ trên vách, thầy nghĩ thầm:

- Mười một giờ mình hãy uống rượu, dưỡng sức.Rồi thầy đi lấy cây chĩa sắt, mài thật nhọn mũi.

Trong tâm trí, thầy thử vạch ra những thủ đoạn mà Năm

295

Tiết sắp thi hành.Hồi chiều, thầy cho người theo dõi Năm Tiết. Hắn

cứ ngồi uống rượu tại quán hủ tiếu như kẻ vô sự. Trước khi đóng cửa trước và sau, ban nãy thầy đã quan sát kỹ lưỡng, đề phòng trường hợp Năm Tiết núp lén trong kẹt vách hoặc đeo tòn ten trên đòn dông nhà.

Đồng hồ gõ 11 giờ rưỡi. Rôi cây kim dài nhích lên 11 giờ 45 phút.

Thầy hương quản tắt đèn, tay cầm một cây chĩa cán dài, mũi nhọn và bén. Đồng hồ gõ 12 tiếng chẫm rãi, ngân nga.

Từ dưới sàn nhà, vang lên giọng nói thì thào:- Thầy hương quản ơi! Coi chừng. Tôi là Năm Tiết

đây. Đúng giờ ăn thua rồi đó!Thầy hương quản phục thầm tánh tình cương nghị

của Năm Tiết. Thầy không thèm lên tiếng, sợ lộ bí mật. Thầy quì xuống sàn nhà, bò lết tới, cúi mặt nhìn qua kẽ ván.

Bên dưới, trời tối om om.dường như có một bóng người thấp thoáng, khum

lưng.Bỗng nhiên, giữa hai kẽ ván, cái bóng lóm thóm

đó dừng lại.Nhanh như chớp, thầy hương quản đưa tay lên cao

để lấy trớn, ghìm mũi chĩa ngay kẽ ván của sàn nhà.Thầy nín thở, định thần rồi rút chĩa lên, lấy trớn

lần thứ nhì, thình lình cắm mũi chĩa xuống đụng đất, cắm phụp.

sơnnam


296

Một tiếng cười khiêu khích vang lên:- Xí hụt! Đâm cũng giỏi, rình cũng công phu nhưng

hơi trật. Tôi đây nè! Thầy hương quản thấy rõ chưa. Cho phép thầy đâm một lần nhì cho đổ máu, hả giận!

Thầy hương quản tức trí, rút mũi chĩa lên rồi nhắm ngay cái bóng đen mà đâm xuống.

Phụp!Lần này, mũi chĩa đụng vật gì mềm mềm, dội lại,

mũi chĩa run rẩy. Vài tiếng ho, tiếng cười, tiếng rú ma quái vang lên.

Lập tức, thầy hương quản ghìm cây chĩa.dường như kẻ khuất mặt đang cố gắng, gỡ mũi chĩa

để tẩu thoát.Thầy hương quản quên tất cả những sự cam kết, hô to:- Ăn trộm tàng hình! Bắt nó. Bắt thằng Năm Tiết.

Tôi đâm nó lủng ruột rồi!ai nấy chạy nhanh đến nhà thầy hương quản. Hàng

chục cây đuốc đốt lên, sáng ngời.Thầy hương quản nói to:- Ngay dưới sàn, chỗ đó đó!Mọi người đều la lớn:- Máu, máu tuôn xối xả. Để nó chạy vuột, uổng quá!

Máu chảy ướt dầm nè!Vũng máu chưa đông kịp, phản chiếu đỏ ngời, nóng

hổi.Thầy hương quản xuống thang, đến tận vũng máu

mà xem:

297

- Bậy quá. Tôi đâm trúng nó. Nó la xí hụt để gạt tôi. Tôi rút mũi chĩa lên. Thừa cơ hội đó, nó tẩu thoát. Chắc nó bị thương, chết bờ chết bụi, nằm đâu đây chớ chẳng xa.

Vài người có sáng kiến, đem chó săn tới, lùng bắt. Gà gáy canh tư. Chẳng ai thấy xác Năm Tiết đâu cả.

Sáng hôm sau, Năm Tiết lại ung dung vào quán hủ tiếu, gương mặt tươi rói, mình mẩy lành lặn. Thiên hạ bu chung quanh hắn.

Hắn cười giòn:- Tôi đây nè! Tàng hình như vậy, sướng mắt bà con

chưa! Bà con hãy trầm tĩnh. Nếu mình mẩy tôi có thương tích, xin bà con bắt tôi về trộm cắp. Bằng không, bà con hãy thết đãi tôi một chai rượu con cọp.

Thầy hương quản đến vỗ vai Năm Tiết:- Ghê quá. Gặp chú em, tôi ngỡ là chiêm bao. Mời

chú em về nhà tôi, ăn cơm rồi dạy tôi phép tàng hình.Năm Tiết đứng dậy. Hai người cùng đi. Đến quãng

đường vắng vẻ, thầy hương quản hỏi:- Hồi tối, chú em chạy vuột hả? Tôi đâm trúng ngay

chỗ nào?Năm Tiết trố mắt:- Làm sao trúng da thịt tôi được?- Cái vũng máu sờ sờ đó!- Đó là vũng máu chó, thưa tôn ông. Tôi bắt đem

theo một con chó, buộc miệng nó lại rồi nhử cho ông đâm ngay con chó cho ông... sướng tay! Xác con chó đó, tôi quăng trong bụi tre. Nhưng tôi giấu kín chuyện đó.

sơnnam


298

- Chi vậy?- Để cho thiên hạ phục tài đâm bá phát bá trúng

của tôn ông. Đồng thời, họ ngán cái tài nham độn, tàng hình của tôi. Thế là thủ huề, ai nấy đều còn danh dự. Thật ra, tôi chẳng biết nham độn, tàng hình gì cả.

- ủa!- Tôi nói tôn ông nghe. Thay vì đưa một khúc chuối

cây, một cái nồi để chủ nhà đâm lầm lẫn như mấy đứa ăn trộm khác, tôi đưa ra một con chó, cho đổ máu. Vậy thôi, chuyện dễ hiểu quá. Như tôi tắm ở dưới sông mà tóc tai khô queo hồi trưa hôm qua. Thiên hạ lúc quá hăng hái thường quên chuyện nhỏ nhặt quan trọng. Đó là thói thường.

299

Yêu chO Được


sơnnam


300

301Cặp rằng Hực ngồi uống rượu trong quán, tại chợ

Ngã Năm. Bỗng đâu từ ngoài cửa, một thanh niên bước vào, kéo ghế ngồi, gọi hủ tiếu. Như bẽn lẽn, sợ sệt, thanh niên nọ day mặt vào vách.

Cặp rằng Hực nhận ra: đó là thằng Cưng, thuộc vào hàng thanh niên đa tình, đẹp trai, đắt mèo nhứt trong xóm. Thằng Cưng đã nhiều lần đến tò vè cô Huệ, con gái cặp rằng Hực. Đôi bên dường như tâm đầu ý hiệp lắm.

Để chận đứng những hậu quả có thể xảy ra, cặp rằng Hực nói đổng, với giọng hách dịch thường lệ:

- Bọn hậu sinh quá dở...Rồi uống thêm một hớp rượu, nhìn thẳng vào mặt

Ba Lự, người chủ quán:- Phải vậy không, ông chủ? Tôi nói chuyện... dầu

trúng, dầu trật, ông cũng nên trả lời với tôi chớ?

sơnnam


302

Ba Lự đành nén giận, tránh mọi việc gây gổ với cặp rằng Hực. Hắn là tay cường hào nhứt nhì tại chợ này.

- dạ phải. Ông nói đúng.Cặp rằng Hực quắc mắt:- Cái gì mà phải, cái gì mà đúng. Tôi không ưa kẻ

nịnh hót, tôi muốn làm bạn với người ăn ngay nói thẳng.Ba Lự nói tiếp, giọng thản nhiên:- Ông cặp rằng nóng quá, tôi nói chưa hết lời. Bọn

hậu sanh quá dở vì... chúng nó thiếu kinh nghiệm trường đời. Tuy nhiên, chúng nó hay hơn người lớn tuổi. Thí dụ, chúng nó biết cầm lái xe hơi, biết đánh nghề võ, biết...

Lời nịnh hót ấy khiến cặp rằng Hực khoái chí. Sẵn dịp ông ta tấn công thằng Cưng, gọi là cảnh cáo để nó sợ, không dám ve vãn con gái ông ta nữa:

- Nhiều thằng hậu sanh bày mưu kế để o mèo. Tụi nó muốn qua mặt người trưởng thượng..

Ông ta chỉ vào ngực mình, nói tiếp:- Cặp rằng Hực này hồi đó o mèo đủ trăm cách. Tụi

hậu sanh làm sao o mèo bằng... thằng này.- Nghĩa là sao?- Nghĩa là đám hậu sanh quá dở. Hễ o mèo dở thì

có ngày bị trói, đóng gông hoặc bị đánh lỗ máu đầu.Rồi cặp rằng Hực gọi to:- Phải thằng Cưng ngồi ăn hủ tiếu đó không? Lại

đây uống rượu cho vui mậy...Vốn là tay giàu bản lĩnh, thằng Cưng đứng dậy, đến

gần cặp rằng Hực. Từ bốn tháng qua, nó tư tình với cô

303

Huệ, nói chuyện riêng được bốn lần, gởi thơ tình được năm lần và nắm tay người đẹp hàng chục lần. May thay, chưa lần nào cặp rằng Hực bắt gặp quả tang, thằng Cưng nghĩ thầm:

- Bất quá ông ta nói bóng nói gió, mắng chó mắng mèo. Nếu muốn hành hung hoặc bắt bớ, ông ta đã hành động kiểu khác.

Cặp rằng Hực ra vẻ ta đây là bậc cha chú, rót rượu vào ly, thúc giục từng chặp:

- Uống đi mày, Cưng. Đừng e ngại. Bữa nay, tao dạy mày cách o mèo. Mày còn non tay ấn lắm. Hồi còn nhỏ, tao khôn khéo hơn mày nhiều.

Thế rồi cặp rằng Hực kể lại một giai thoại gay cấn nhứt do ông ta đóng vai chánh, hồi hai mươi năm về trước. Ông ta có người tình nhân trẻ đẹp. Cô ấy bị gả ép làm vợ bé của viên cai tổng già nua nhưng nhiều tiền nhiều bạc. Khi rước dâu, cặp rằng Hực đứng chàng ràng trước mặt người yêu. Viên cai tổng mắng nhiếc: “Mày là đồ con nít”. Cặp rằng Hực đáp: “Tôi không chịu thua ông đâu, mặc dầu tôi trẻ tuổi”. Viên cai tổng cười gằn: “Tao đố mày...”. Về nhà, cặp rằng Hực thức liên tiếp năm sáu đêm, hình vóc ốm o, cặp mắt sâu hoắm theo kiểu Câu Tiễn nằm gai nếm mật để tìm cách... trả mối thù... tình!

Thuật đến đó, cặp rằng Hực uống thêm rượu rồi vỗ vai thằng Cưng:

sơnnam


304

- Mày biết tao làm cách nào để ăn nằm với vợ bé của ông cai tổng không?

Thằng Cưng đáp:- dạ, cháu chưa gặp cảnh đau xót ấy.- Nếu gặp mày làm sao? Thí dụ như nay mai con

mèo của mày bị gả ép cho người khác.Thằng Cưng nổi giận, nói lầm bầm:- Một là tôi trốn bỏ xứ. Hai là tôi... đâm cho chết

người tình địch.Ba Lự giựt mình: Người chủ quán nên tránh chuyện

gây gổ trong quán. Ông ta đỡ lời giùm thằng Cưng:- Mày ăn nói nghe sanh tử quá! Làm thế nào mày

không bỏ xứ, không đâm chém mà gần gũi được người yêu cà. Nếu chịu thua thì mày xin thọ giáo với ông cặp rằng... cho vui!

Thằng Cưng đáp:- Tôi chịu thua.Lại thêm một cơ hội để cặp rằng Hực khoe tài khoe

trí. Đại để, viên cai tổng bố trí cẩn thận, theo dõi mọi hành động của cô vợ trẻ tuổi. Ban đêm, ông cai lắng nghe từng tiếng chó sủa, từng tiếng khua động ở mái ngói, ở nhà bếp và nhà... tiểu tiện. Bất cứ khách lạ nào muốn nói chuyện với cô vợ đều phải trình diện với ông cai, và nói thật lớn tiếng cho ông cai nghe rõ. Ngày qua tháng lại, ông cai tổng vẫn... canh phòng nghiêm ngặt. Đến hôm đó, có người chị ruột của cô vợ bé đến kêu cửa:

305

- Xin ông cai cho cô Tư về thăm nhà. Con Năm đau nặng lắm, sợ chịu không nổi đêm nay.

Cô Tư - vợ bé ông cai - liền thỏ thẻ với chồng:- Mình cho em về thăm con Năm. Nó là em út trong

gia đình. Từ hồi về ăn ở với mình tới nay, em chưa gặp mặt nó. Bây giờ nó đau nặng, dầu gì đi nữa, em cũng phải về nhà gặp mặt nó lần chót.

Thế là ông cai đồng ý cho vợ về thăm với điều kiện có ông đi theo... bén gót.

Đến nơi, cô vợ trẻ đẹp vào buồng để nói chuyện, rót nước an ủi đứa em gái. Ông cai tổng ngồi ngay cửa buồng, day mặt ra ngoài để canh chừng. Cửa buồng khép he hé. Ông cai tỏ ra đứng đắn, chẳng muốn nhìn cô Năm - cô em vợ - đang nằm sóng sượt... Nhưng hỡi ôi! Cô vợ bé bèn thừa cơ hội ấy mà chun xuống gầm giường của cô em.

Ba Lự cười vang:- Thế là cô vợ bé được phỉ nguyền ước ao với chàng

trai đa mưu, đa tình đang nằm dưới gầm giường, chờ sẵn.Cặp rằng Hực gật đầu:- Đúng vậy! Tôi bố trí kế hoạch đó. Tôi năn nỉ cô

Năm đến gãy lưỡi, tôi đòi tự tử nên cô Năm đồng ý cho tôi rình sẵn. Tôi nói rõ: từ năm sáu đêm trước, mỗi đêm tôi nằm sẵn dưới gầm giường để chờ đợi... một vài phút trả thù ấy. Thật ra, tôi đâu có ăn nằm với người yêu cũ. Tôi muốn giữ thể diện làm trai, thực hiện lời thách đố hôm trước. Vì vậy gia đình cô Năm không làm khó dễ...

sơnnam


306

Nói xong câu chuyện, cặp rằng Hực đứng dậy:- Mày, Cưng. Có giỏi như tao thì hãy có mèo. Nếu

ngu ngốc hơn, mày nên trốn đi xứ khác.Rồi ông ta day lại chủ quán:- Ba Lự à! Nhớ ghi số tiền rượu, thủng thỉnh tôi trả.

Rượu bữa nay uống... “hét”, gắt cổ quá.Ba Lự nhìn theo cặp rằng Hực rồi lật sổ: tổng cộng

số nợ của tên “ác bá” đó đã lên tới mười lăm đồng cộng thêm hai cốc nữa là mười lăm đồng hai cắc, một số tiền to tát hồi bấy giờ.

Vì số tiền ghi sổ đã lâu tới mức to tát mà câu chuyện lại tiếp tục như sau: Ba Lự gọi thằng Cưng đến nói rỉ vào tai:

- Mày làm như vầy, như vầy... cho bỏ ghét. Nhà cặp rằng Hực trống hoang, ban đêm chỉ có con Huệ ngủ phía gần nhà bếp. Tao bố trí rồi... Mày ráng chờ ngày lành tháng tốt rồi làm như vầy, như vầy... cho thằng cha cặp rằng đó hiểu rằng: hậu sanh khả úy, đám con nít đời nay o mèo giỏi hơn thằng chả gấp bội.

Đã tám giờ tối. Thằng Cưng trèo rào, chạy đến cửa nhà bếp của cặp rằng Hực. Tư bề vắng lặng. Bầy chó săn đã chạy ra ngoài vườn, giành nhau miếng da trâu... thủm thủm mà thằng Cưng đã buộc vào gốc dừa.

Tuy hay biết trước, Huệ vẫn phập phồng trong dạ, mở cái ống khóa rồi kéo nhẹ cánh cửa. Thằng Cưng bước vào buồng của người yêu. Huệ xanh mặt, không

307

dè chàng trai trẻ này táo bạo đến mức ấy. Mẹ nàng ngủ chưa say, cha nàng bận việc đi thăm lẫm lúa hồi trưa.

Rủi cha về thình lình, nàng ăn nói thế nào? Lại còn tánh mạng của người yêu. Nhứt định cha nàng sẽ đánh chàng đến gãy xương sống rồi quăng cho chó xé, như lời ông đã hăm he trước.

Huệ khoát tay, làm dấu hiệu đuổi người yêu ra ngoài.Thằng Cưng lạnh lùng cúi mình, khom lưng bò

xuống gầm giường. Nó muốn nói thầm với người yêu:- Nếu ổng về bất tử, anh sẽ chun xuống sàn. Hồi

xưa, ổng o mèo, ngủ trộm với người yêu bằng cách đó.Chàng chun trở ra nhưng Huệ vẫn chưa hiểu tất cả

những gì chàng muốn nói.Bỗng nhiên bà cặp rằng ho khúc khắc. Rồi bà im

lặng. Quá nóng ruột, thằng Cưng toan... hành động gấp. Nó nghiêng mình sát vai người yêu... Huệ chợt rú lên nhưng nàng ngạc nhiên vì thằng Cưng nghiêng mình để thổi tắt ngọn đèn con cóc.

Hốt hoảng nàng chạy ra sau hè.Thằng Cưng mừng thầm, bước ra, nắm tay Huệ. Huệ

dùng dằng nhưng rốt cuộc, thằng Cưng cõng nàng lên vai mà chạy ra sau vườn, giống hệt những chàng trai đa tình, liều lĩnh ở vài bộ lạc còn theo chế độ mẫu hệ.

Nó ngồi xuống, kéo tay Huệ:- Em đừng sợ.Huệ nói hơ hãi.- Thôi, em vô nhà.

sơnnam


308

- Kỳ quá vậy. Hồi ở trong nhà, em đòi chạy ra vườn. Ra tới vườn, em lại đòi trở vô.

Huệ lắc đầu:- Điệu này, chắc em chết quá. Em đâu muốn ra tới

ngoài vườn như vầy.- Vậy em muốn đi đâu?- Em muốn ra ngoài sau hè để năn nỉ anh. Ba em

về bất tử lắm. Nhiều khi, ổng về vào lúc chín, mười giờ khuya.

Thằng Cưng vuốt ve người yêu rồi giải thích sơ qua kế hoạch. Vừa rồi, ở lẫm lúa Na Rộn, trâu bò toi, chết khá nhiều. Cặp rằng Hực tới đó xem xét tình hình để báo cáo lại với chủ điền là Tây Rôbe.

Huệ vẫn thắc mắc:- anh đừng... làm ẩu! Thôi, em muốn vô nhà. Ở

ngoài này muỗi cắn gần chết. Hồi nào tới bây giờ, ba em đi Na Rộn coi lẫm lúa rồi về nhà nội trong đêm đó. Ổng ngán đám tá điền.

Thằng Cưng chẳng biết nói sao. Ba Lự đã căn dặn, khuyên nó đừng tiết lộ bí mật, dẫu là với người yêu. Đêm về khuya, đôi uyên ương vẫn thề non hẹn biển ở ngoài vườn.

Phía mé sông, lâu lâu có một chiếc ghe thương hồ lướt qua; bạn ghe hò hát, ca vọng cổ nghe não ruột. Huệ giựt mình:

- Coi chừng ổng về.Thằng Cưng cãi lại:

309

- Ổng còn ở Na Rộn.- Sao anh biết?- Xưa nay, hễ mang bệnh toi bệnh dịch thì trâu bò

chết liên tu bất tận suốt tuần lễ. Khi có con trâu hoặc con bò nào chết, luôn luôn người cặp rằng ra lệnh xẻ thịt phân phát cho đám tá điền.

Huệ vẫn chưa hiểu:- Rồi ông Tây Rôbe ở Sài Gòn sẽ kiện thưa, cách

chức ba em.- anh nói chưa hết. Thịt trâu, thịt bò thì tá điền được

quyền ăn nhưng cặp rằng phải giữ lại miếng da và cặp sừng để làm bằng chứng, trình cho chủ điền thấy rõ.

- Nếu chủ điền vắng mặt?- Thì hương chức làng lập vi bằng. Ba của em vẫn

đưa tờ vi bằng đó cho ông Tây Rôbe xem. Điệu này ba của em còn ở Na Rộn chừng vài ngày... và vài đêm nữa.

Huệ thở dài. Theo sự hiểu biết của nàng, bầy trâu gần hàng trăm con. Qua trận mắc toi mắc dịch này, ít lắm cũng hao bớt một phần ba. Tây Rôbe vốn là kẻ gắt gỏng, hà tiện, tiếc của. Ông ta sẽ khiển trách hoặc cách chức mấy người cặp rằng... Nàng lẩm bẩm:

- Vái trời cho trâu bò chết vài con thôi.Thằng Cưng cười giòn:- Nếu chết vài con thì ba em đã về rồi. anh vái trời

cho trâu bò chết hết... để chúng ta mỗi đêm mỗi gặp nhau... Nhưng làm sao có chuyện đó được.

- anh này nói bậy quá. Thôi, em vô nhà.

sơnnam


310

- Vô làm gì? Ở nói chuyện chơi mà em.- Em mệt lắm. Hay là nãy giờ, ba em đã về tới, ổng

rình trong nhà. Buông tay em ra.dưới ánh trăng tà, mãi đến đầu canh tư, đôi uyên

ương vẫn còn dang díu. Thằng Cưng thỉnh thoảng chạy vào nhà rồi trở ra ngoài vườn:

- Em đừng sợ, ổng chưa về. ai biểu em ra ngoài này cho muỗi mòng đỉa vắt nó cắn. Hồi nãy anh tắt đèn...

Cặp rằng Hực chưa về thật.Sau khi hay tin trâu bò ở lẫm bờ Na Rộn chết toi

chết dịch, ông ta hoảng sợ đến tận nơi điều tra sự thật. Từ Ngã Năm đến Na Rộn, đường không xa lắm nhưng sông rạch quanh co, hai bên đầy lau sậy. Thằng Trạo chèo vất vả suốt hai tiếng đồng hồ. Lúc tới lẫm Na Rộn, bọn tá điền cho hay:

- Có một con trâu bỏ ăn, sắp chết.Cặp rằng Hực mừng thầm vì tai họa xảy ra không to

tát như lời đồn đãi. Ông ta lên bờ, tìm nơi uống rượu, nói đổng với bọn tá điền:

- Chết hai con càng tốt. Chết một con xẻ thịt ra ít quá. Tá điền thì đông, ai ăn ai nhịn! Chết một hai con trâu, ông Rôbe chẳng rầy rà gì đâu!

Con trâu mắc toi vẫn chưa chết. Cặp rằng Hực cằn nhằn, ngồi uống rượu suông. Trong khi đó, thằng Trạo dựa lưng vào vách, ngủ khò.

Vào khoảng sáu giờ chiều, con trâu mắc toi mới chịu chết. Đám tá điền bu lại, xẻ thịt lột da. Cặp rằng

311

Hực ngồi chờ đợi để nhận cho kỳ được một đĩa thịt trâu xào lăn.

Nhậu xong, ông ta bỗng áy náy. Con mắt bên trái giựt lia lịa:

- Cái gì vậy kìa?Rồi thúc hối thằng Trạo:- Về mầy! Về gấp!Thằng Trạo trố mắt:- Về.... uổng quá!- Trước sau gì mình cũng về, thôi thì về phứt. Mày

tiếc mớ thịt trâu hả. Để tao biểu tụi nó xẻ cho mày một thẻo.

Đến mười giờ khuya, thằng Trạo bắt đầu gay chèo, khoát nước. Cặp rằng Hực nằm trong chiếc tam bản mui ống, ông ta chép miệng... Hơi rượu xông lên mặt, ông ta buồn ngủ nhưng làm sao ngủ được. Trong phút giây, ông ta ngồi nhổm dậy, bò ra trước mũi tam bản. Nguy rồi, có lẽ vụ trâu chết toi ở Na Rộn là một âm mưu đen tối của bọn thằng Cưng, để thừa cơ hội... Ông nghĩ thầm:

- Tương kế tựu kế. Nó tưởng mình đi vắng nhà suốt đêm. Mình về bất thình lình cho nó biết mặt.

Rồi thét to:- Mày, Trạo! Chèo mau lên!Chiếc tam bản phóng tới. Sau mỗi nhịp chèo, thằng

Trạo nhún chân, mũi tam bản ngóc lên cao rồi hạ xuống... Bầu trời đen nghịt như sắp chuyển mưa.

Cặp rằng Hực tìm cách thúc hối:

sơnnam


312

- Bữa nay mày chèo giỏi hơn mọi lần. Ráng lên. Tao cho mày năm cắc nếu mày chèo về tới nhà vào khoảng đầu canh tư.

Thằng Trạo đáp:- dạ, ông vững bụng. Tôi dư sức.Cặp rằng Hực vào trong mui nằm, suy nghĩ. Đúng

rồi! Sau trận thách đố ở quán rượu Ba Lự, thằng Cưng tìm cách trả thù. Giờ phút này có lẽ nó tư tình với con Huệ. Nhưng nó lầm to. Trong vòng một tiếng đồng hồ nữa, ông bắt tại trận. Thằng Cưng sẽ bị đóng trăn, bị đánh bầm mình mẩy. Ông sẽ vu cáo là ăn trộm.

Nhưng từ sau lái, bỗng nhiên thằng Trạo la hoảng:- Trời ơi! Ghe phá nước!Nước chảy ào ào... Thằng Trạo buông chèo, kê bàn

chân vào ván để chận lại. Nếu chậm trễ, chiếc tam bản sẽ chìm.

Cặp rằng Hực la hoảng:- Sao vậy?Thằng Trạo đáp:- dạ, chắc tụi tá điền nó phá. Lúc mình sơ ý, nó

khoan cho lái tam bản lủng một lỗ rồi lấy đất sét trét sơ sài. Bây giờ, ông lên bờ cho tam bản nhẹ bớt. Nó gần chìm rồi.

Tức tối làm sao! Cặp rằng Hực ngồi chồm hổm trên bờ rạch. Ông ta muốn chạy bộ về chợ Ngã Năm nhưng địa thế không cho phép. Đường bộ quá sình sụp. Còn ngồi ở đây mà chờ thì biết tới giờ phút nào.

313

Chiếc tam bản từ từ chìm xuống, thằng Trạo hì hục đỡ, rinh lái tam bản vô bờ... chờ khi trời sáng rõ, vả lại vì chiếc tam bản bị khoan tất cả... năm sáu lỗ, ở khoảng giữa. Nó ướt loi ngoi nhưng cười thầm trong bụng.

Nó là cháu của chủ quán Ba Lự.Ba Lự hứa tặng cho nó một đồng bạc. Và trước khi

lên đường, thằng Cưng năn nỉ nó:- Ráng giùm tao, nghe Trạo. Tao thương con Huệ

quá chừng. Ráng... ở dọc đường suốt đêm. Nếu ông cặp rằng Hực đuổi mày, mày cứ theo tao đi núi Sập kiếm nghề khác, sướng hơn. Thí dụ như nghề bắn đá, đập đá. Mày sẽ khoét lỗ trong đá, nhét thuốc nổ vô như bây giờ mày khoan ghe, trét đất sét.

sơnnam


314

315

MụC LụC

THAY LỜI TỰA 7

MộT CUộC BIểN dâU 9

MộT KIểU aNH HùNG 21

Mùa “LEN” TRâU 35

NGÀY Mưa ĐầU Mùa 47

NGÔI Mộ CHÔN ĐứNG 63

NGườI BạN TRIệU PHÚ 79

NGườI Mù GIĂNG CâU 95

NGườI TìNH Của CÔ ĐÀo HáT 103

NHứT PHá SơN LâM 123

ÔNG BaNG CÀ RòN 135

ÔNG GIÀ XaY LÚa 151

RUộNG Lò BoM 165

SÔNG GÀNH HÀo 181

THáNG CHạP CHIM VỀ 205

THẰNG ĐIếM VÔ daNH 217

THơ NÚI TÀ LơN 233

TìNH BậU MUốN THÔI 243

TìNH NGHĩa GIáo KHoa THư 255

XóM Cù LÀ 269

XUẤT QUỈ NHậP THầN 285

YêU CHo ĐượC 299

hương rừng cà mau (Tập 3 bộ mới)

Tập truyện của Sơn Nam

Chịu trách nhiệm xuất bản:

NGUYỄN THẾ TRUẬT Biên tập: PHẠM MỸ SÁUVẽ bìa:BÙI NAM Minh họa: NGUYỄN TRUNG - HOÀNG TƯỜNG - NGUYỄN VIỆT HẢI - NGUYỄN QUANG CẢNH - LÂM CHÍ TRUNG - LY HOÀNG LY - TRẦN NGỌC SINH HÀ YêNSửa bản in: NGUYỄN LụCkỹ thuật vi tính: THU HÀ

NHÀ XUẤT BẢN TRẺ

161B Lý Chính Thắng - Quận 3 - Thành phố Hồ Chí Minh

ĐT: 39316289 - 39350973 - 39316211 - 38465595 - 38465596

Fax: 84.8.38437450 - E-mail: [email protected]

Website: http://www.nxbtre.com.vn

NHÀ XUẤT BẢN TRẺ

Phòng 602, số 209 Giảng Võ - P. Cát Linh - Q. Đống Đa - Hà Nội

ĐT: (04) 37734544 - Fax: (04) 35123395

E-mail: [email protected]

sơnnam Tập 3) - nhatbook.com · 11 Linh đinh bèo nước biết về đâu? Đậu bến An...

Documents

Transcript of sơnnam Tập 3) - nhatbook.com · 11 Linh đinh bèo nước biết về đâu? Đậu bến An...