ski Diplomat Ski Dokumenti Za Makedonija

ПРЕДГОВОР

Македонската историографија се уште не посветила доволно вни-мание на односите меѓу македонското национално-ослободително движење и италијанската држава.Вистина, постои одреден број на прилози објавени во некои историски списанија1,а има и одделни книги2 во кои се говори за политиката на Италија спрема некои аспекти на македонското национално-слободително движење.______________________________' До сега во македонската историографија се објавени следните прилози во кои директно се третира интересот на Италија за случувањата во Македонија и тоа: - А. Ламновиќ, Обид на италијанското политичко влијание на македонската студентска организација во Швајцарија во 1919 година, Скопје, "Историја", год. 9, бр. 1, 1973; Кочо Сидовски, Ставот на Италија спрема македонското национално-ослободително движење до 1903 година, Скопје, "Историја", год. 17, бр. 2; Кочо Сидовски, Италијански извештај за одразот на Балканските војни врз македонското стопанство, Скопје, "Историја", год. 18, бр.1-2,1982; Кочо Сидовски, Одгласи на Илинденското востание во Италија во 1903 год., Скопје, "Историја", год. 19, бр. 2, 1983; Кочо Сидовски, Кон прашањето за текот на Младотурската револуција во Македонија во нејзиниот почетен период според извештаите на италијанските дипломатски претставници, Скопје, "Историја", год.22, бр. 2 1986; Кочо Сидовски, Ставот на италијанската јавност спрема македонското национално-ослободително движење во време на завршувањето на Илинденското востание, Скопје, "Историја", год. 23, бр. 1-2, 1987; Кочо Сидовски, Ставот на Италија кон Втората Балканска војна, Скопје, "Гласник" на ИНИ, год. 32, бр. 2, 1988; Зоран Тодоровски, Врските на ВМРО со Италија во периодот меѓу двете светски војни, Скопје, Гласник" на ИНИ, год. 40, бр. 2, 1996.Во рамките на наведените статии, објавени во списанијата "Гласник" на Институтот

за национална историја и "Историја" го посочуваме и текстот на гермаскиот историчар Стефан Требст, Фашистичка Италија и ВМРО (1922 - 1925), Зборник на МАНУ, "Сто години од основањето на ВМРО и 90 години од Илинденското востание", Скопје, 1994.Од 10-11 мај 1996 година во Битола е одржан научен собир на тема "Македонско-

италијанските односи". Материјалите се објавени во 1999 год. од страна на Друштвото за наука и уметност - Битола и Здружението за македонско-италијанско пријателство - Битола. Од З-б јуни 1996год., Универзитетот "Св. Кирил и Методиј"во Скопје организира меѓународна научна конференција "Италијанско-македонските односи во европски контекст" чии материјали се уште не се објавени.2 Христо Г. Андонов, Бранко Ковач, Боро Мокров, Панче Михајлов и Јован Поповски, Странскиот печат за Илинденското востание, Скопје, 1959 г.; Христо Андонов-Полјански, Велика Британија и македонското прашње на Париската мировна конференција во 1919 год. Скопје, 1973 г.; Милчо Балевски, Балкански политички прилики и дипломатските битки за манастирот Свети Наум, Скопје, 1984 г.; д-р Михајло Мино.-.ки, Соединетите Американски држави и Македонија 1869-1919, Скопје, 1994 год. и др.

10 ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Меѓутоа, сето тоа е далеку од потребите за едно попродлабочено проучу-вање на италијанскиот интерес спрема Македонија. Каков и колкав бил тој во рамките на нејзиниот општ интерес кон Балканот, колку ја познавала Италија суштината на македонското национално-ослободително движење и колку тоа го привлекувало вниманието на италијанската јавност не е многу познато или не е познато колку што е потребно за една поцелосна прет-става.3Без сомневање еден најопшт поглед на политиката на Италија од почетокот надваесетиот век, ќе го покаже постоењето на една долготрајна стратешка определба за систематско ширење на италијанските интереси и влијание кон балканските простори. Интересот на Италија кон Балканот, во прв ред кон неговиот западен дел, е евидентен. Овде во минатото доагало до остри судири меѓу Италија и Австро-Унгарија. По распаѓањето на Австро-Унгарија, во Првата светска војна судирот се пренесол врз новосоздадената држава Кралството на Србите, Хрватите и Словенците.Што се однесува на интересите на Италија кон Македонија во рамките на нејзината општа политика кон Балканот и до судирот со интересите на

Австро-Унгарија дипломатски тие најпластично се изразени вс изјавата на италијанскиот министер за надворешни работи Титони дадена по повод спроведувањето на Мирцштегските реформи. Тој на 9 април 1904 година, по повод настојувањата на Австро-Унгарија да го добие Скопскиот вилает, во кој нејзини претставници ќе се грижат за спроведување на реформите, меѓу другото изјавил: "Италија никогаш не сакала да и се даде организи-рањето на жандармеријата во Битолскиот влиает. Таа беше повеќе под-готвена да прифати некои од источните делови на Македонија но под услов

на Австро-Унгарија да не и се додели за реформирање Скопскиот вилает. Таа се залагала, да се исклучи секаква причина за недоверба и сомнение, Скопскиот и Битолскиот вилает да им се доделат на Франција и Англија, а Австрија и Италија да добијат други централни сектори. Меѓутоа, бидејќи Австрија се спротивставила да го отстапи Скопскиот вилает, Италија се__________________________________3 По Втората светска војна, на италијански јазик објавени се неколку книги со историографски карактер: Магсо Dоgо,la dynamite e la mezzaluna.La questione macedone nella publicistica italiana 1903-1908.De Bianco,Udine 1983. Во превод на македонски јазик (Аленка Лапе) трудот е објавен заедно со уште еден труд на истиот автор,Lingua e nazionalita in Macedonia-Vicende e pencieri di profeti disarmati 1902-1903, Ed,universitarie Jaca. (Марко Дого, Динамитот и полумесецот - Македонското прашање во италијанската публицистика 1903-1908. Јазикот и националноста на Македонија - Доживувања и размислувања на невооружени пророци 1902-1903, Македонска книга 1990 .)Silvano Gallon,Italiani in Macedonia 1941-1943, Skорје, 1999ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА____________________________________11

согласила со тоа под услов таа да го добие Битолскиот вилает". Целта била, рекол Титони, да се "воспостави рамнотежа, да се попречуваат австриските аспирации"4.Практично од почетокот на дваесетиот век интересите на Италија се постојано присутни во Македонија. Тоа е случај во времето на Балканските и Првата светска војна. Таа учествувала во меѓународните форуми за раз-граничувања на Балканот по Балканските војни. Особено внимателно ја сле-дела ситуацијата во времето на Првата светска војна и последиците од неа поради поразот на Австро-Унгарија и создавањето на новата југословенска држава. Гледајќи во создавањето на Кралството на СХС нов опасен конкурент на италијанските аспирации кон Јадранот и Балканот, Италија изградила генерален став да ги поддржува движењата на одделните народи, Хрвати, Црногорци, Албанци, Македонци, чии делови се нашле во рамките на новата држава и кои биле против неа. Италија останала перманентен противник на новата југословенска држава и постојано барала сојузници за нејзиното уривање. При тоа не значи дека со оглед на сопствените државни интереси не водела сметка да развива и добри односи со Кралството на СХС што пак имало свој одраз врз односите со нејзините противници.Во поглед на развивањето на врските со македонското национално-ослободително движење обично се нагласуваат два момента. За линија на разграничување меѓу нив се смета доаѓањето на власт во Италија на Му-солини есента 1922 година. При тоа се смета дека во првиот момент ита-лијанската политика кон македонскиот проблем ја карактеризирала извеснa воздржаност додека во вториот момент и посебно по соборувањето на владата на Александар Стамболиски во Бугарија (9 јуни 1923 год.) таа добила поагресивен белег.

Ваквата оценка секако поаѓа од тоа што во центарот на односите помеѓу претставниците на Италија и македонското национално-револуцио-нерно движење вниманието било концентрирано на автономистичката ВМРО и тоа главно во периодот по убиството на Тодор Александов.Мегутоа, ваквата констатација сама по себе не е доволна да ја објасни целината на италијанскиот однос кон стремежите на македонското нацио-нално-ослободително движење за своја сопствена самоуправа. Едноставно, односот на италијанското општество кон македонскиот проблем не може и не смее да се сведува само на еден сегмент во тие односи.Факт е на пример дека одредени структури на италијанската адми-нистрација не се задлабочувале во суштината на македонското прашање._________________________________4 Христо Силјанов, Освободителните борби на Македонија, том 11. Фототипно издание, Софија, 1983, 51.

12________________________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Нивниот однос кон него имал прагматски карактер. Но исто така е факт дека други структури на таа администрација, благодарејќи на нивните непосредни контакти со македонската средина на теренот, доаѓале до изворни сознанија за национално-политичките стремежи на таа средина, односно за нејзините етнонационални чувства.Во секој случај заслужува внимание активноста на италијанските претставници во "Комитетот за нови држави и за заштита на малцинствата" на Мировната конференција во Париз. Италијанските претставници во ОВОЈ Комитет покажале забележителна иницијатива во барањата за поправично РЕшавање на иднината на Македонија, однссно на македонскиот народ по Големата војна.Така, италијанската делегација на 33-та седница на Комитетот за нови држави5 поднела предлог во кој тежиштето се ставило на "обезбедување на потребните гаранции за заштита на населението во Македонија, особено на словенското население кое не е српско".Суштината на италијанскиот предлог се состоела во следното:- Југославија се согласува територијата на Македонија да ја организира во форма на автономна единица во југословенската држава до најголем степен на самоуправа.- Територијата на Македонија ќе има автономно собрание. Собранието ќе има законодавна сила по прашањето најазикот, образованието и рели-гијата, локалната администрација и кон сите прашања што ќе се утврдат со законите на Југославија. Управителот ќе го именува југосовенската влада, а ќе биде одговорен пред Собранието.- Службениците на територијата на Македонија ќе бидат избирани, по можност, од населението на оваа територија.- Југославија и гарантира на територијата на Македонија еднаква прет-ставеност во Законодавното собрание на југословенската држава, во кое оваа територија ќе испрати пратеници избрани согласно со Уставот на југо-словенската држава. Меѓутоа, спомнатите пратеници не ќе имаат право да гласаат во Собранието по законодавни прашања ако се тие во компетенција на Собранието на Македонија6.

Бидејќи овие предлози не биле прифатени на 41-та седница на Ко-митетот, италијанската делегација дала нов предлог. Неговата суштина, и___________________________________________________5 Документи за борбата на македонскиот народ за самостојност и за национална држава.Том први, Скопје, 1981, 620.6 Исто, 621.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА____________________________________13

покрај внесените рестрикции во поглед на обемот на автономијата, останала иста.7 Новото во него било да се формира централен административен совет со седиште во Битола и по еден административен совет за секоја област.Тргнувајќи од непријателскиот став на Италија кон Југославија, логично се наметнува прашањето дали само поради желбата да и се нанесе штета на државата СХС италијанските претставници во телата на Миров-ната конференција настапиле со предлози во интерес на Македонците или за тоа имало и други, чисто хумани мотиви.Потоа, прашање е од која средина на македонската групација итали-јанските претставници добивале информации за барањето на Македонците и дали и колку тие имале влијание при формулирањето на своите предлози.Познато е дека уште пред и особено за време на одржувањето на Мировната конференција во Париз, македонската интелигенција во Швај-царија развивала интензивна активност за придобивањето на влијателни личности во европската политика, кои ќе се заложат за барањата на Маке-донците. Секако, таа активност не останала незабележана од италијанската дипломатија. Иако скромни, постојат информации за средби на италијански дипломати со значајни личности од тамошната македонска емиграција.На пример, според информацијата на францускиот вршител на работите во Берн - Клинша од 13 мај 1919 година, испратена до министерот за надворешни работи на Франција Пишон, се зборува за контакти на ита-лијанскиот конзул Гуизи, со претставници на Македонците во Швајцарија8. Гуизи (Guisi) долго време бил конзул во Солун, добро го познавал македон-скиот проблем и го говорел јазикот на средината. Него италијанската влада го испратила во Лозана со задача да стапи во контакт со претставниците на македонските друштва во Швајцарија, за да се запознае со нивните активност и барања. Гуизи контактирал со "Централниот македонски комитет"9, "кому му ја изразил својата симпатија". Во јануари 1919 год., Гуизи се сретнал со претседателот на Генералниот совет Стојан Тилков. Францускиот извор тврди дека на таа средба Гуизи на Тилков меѓу другото му изјавил: "Можам, во името на мојата влада да ви ветам секаква морална и материјална помош која би ви била потребна"10._____________________________________--7 Исто, 624.8 А. Лаиновиќ, Обид на италијанско политичко влијание..., 130.9 Именувањето на комитетот не е прецизно. Тогаш во Швајцарија, како организациона форма на делување на македонската интелигенција постоел Генерален совет на македонските

друштва кој бил формиран на 15 декември 1918 година на заседание во Лозана. Види Љубен Лапе, Македонија во XVIII, XIX и XX век. Објавени трудови, Скопје, 1992, 595-96.

'!) А. Лаиновиќ, цит. статија, 130.

14____________________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Францускиот извор тврди дека со таа понуда на италијанскиот конзулпретседателот Тилков го запознал Генералниот совет. Понудата предиз-викала бурна расправа. Во врска со неа, претседателот на циришкотодруштво Благој Бојаџиев констатирал: "Овде е во прашање маневар на Ита-лија. Таа е вознемирена поради наклоноста која Антантата им ја укажувана Србија и Грција. Под изговор да и послужи на нашата независност, таавсушност сака да се вмеша во нашата внатрешна ситуација и од нас данаправи против тежа на грчко-српското влијание. Таа дури би била во со-стојба да не измами дека ни се заканува опасност од Бугарија само вернода не држи покрај себе. Предлагам да се обрнеме кон претставниците наФранција, бидејќи тие ќе не сфатат и ќе ни ја дадат потребната поддршка"1'.

Во продолжение на својата информација Клинша тврди дека меѓуиталијанскиот претставник на Мировната конференција Луиџи Раџи ифранцускиот министер за надворешни работи во врска со македонскиотпроблем дошло до мал инцидент. Имено, во расправата за ситуацијата наБалканот, Раџи побарал од Пишон да се разгледа македонскиот проблем.Изненаден од предлогот Пишон реагирал дека "македонско прашање непостои". На тоа следела реплика на Раџи: "Да, господине министер, тоапостои и ако сакате за него ќе зборуваме кога ќе дојде време".

Францускиот извор уште додава дека "Гуизи многу љубезно зборувалза вниманието кое Италија му го посветила на македонското прашање" заразлика од Франција12.

Секако цитиранава информација од француски извори не дава мо-жност до крај да се согледа активниот ангажман на италијанските прет-ставници во Комитетот за нови држави на Мировната конференцијата воПариз. Но, во исто време таа не остава сомнежи дека при формулирањетона своите предлози италијанските делегати воделе сметка за стремежитена Македонците осознаени од контактите со личности од средината намакедонската емиграција во Швајцарија.

Што се однесува до стекнувањето на претстава за етнонационалнитечувства на македонската средина од оние италијански претставници штодоаѓале во допир со неа и за конкретното пренесување на тие сознанија наповисоките инстанци во државата, интересен е случајот со италијанскиотгенерал Енрико Телини,13 член на Комисијата за разграничување меѓу Алба-нија, Југославија и Грција.

11 Исто.

12 Исто, 132.

13 Енрико Телини, италијански генерал, член на Меѓународната комисија заразграничување меѓу Албанија и Југославија. Ззаедно со неговата придружба бил убиен на23 август 1923 година во близината на Јанина.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА______________________________________15

Поаѓајќи од прецизно утврдените правила дека "разграничувањето ќе се врши врз етнографски и географски основи, за етнографска кон-статација, ќе се утврди мајчиниот јазик на населението, т.е. со кој се збо-рува во семејството"14, Енрико Телини при разграничувањето помеѓу Би-толскиот и Корчанскиот санџак прецизно наведува: "И двата припаѓаат на Битолскиот вилает. Првиот санџак, според јазикот е македонски, а вториот албански". Потоа тој говори за"линија на разграничување меѓу македонските кази, Ресенска и Охридска, на север со албанските кази Корчанска и Подградечка (Старова) на југ".Дека во случајот за Телини определбата "македонски кази" имала етногеографско а не само географско значење, говори и информацијата за етничкиот карактер населата "Љубаништа, македонско по јазик и Пишкопеја - по јазик албанско"15. Уште попрецизна потврда во тој поглед претставува неговата информација за "македонските села во Албанија".Имено, на молба на бугарскиот воен аташе во Цариград, генерал Мар-ков, кој се интересирал за "бугарските села во Албанија", високиот комесар на Италија во Цариград го запознал со описот што генерал Телини го направил за 18 "македонски села во Албанија".Во описот прво се дадени имињата на селата, па потоа доаѓа следново објаснување:"При карактеризирањето на овие села нарочно го користев општиот апелатив македонски а не бугарски бидејќи насекаде, кога жителите ги прашав за нивната националност, тие сите еднакво одговарале со зборот Македон и кога ќе додадев Бугар? тие одговараа Македон. Јазикот кој тие го говорат во семејството и кој, освен незначителни ислучоци, е единст-вениот кој тие го разбираат е тој што е познат под името македонско наречје и кој, како што говорат компетентните, има извесна сродност со бугарскиот, како што постои блискост со бугарското население. Но дали станува збор за "вистински Бугари не е лесно да се каже"16.Се поставува прашањето, колку со ваквите информации бил за-познаен поширок круг на влијателни личности во Италија, и како и колку ги прифаќале и ги употребувале во своите службени комуникации. Во случајов____________________________________________________14 Документи о питању границе са Албанијом код Манастира Св. Наума. Министарство спољних послова Краљевине Срба, Хрвата и Словенаца, Београд 1924, 17. Цитирано според наведената книга на Милчо Балевски, Балканските политички прилики.,.87.15 Милчо Балевски, цит. кн., 129.

16 Телеграма од италијанското пратеништво во Драч до Министерството за надворешни работи во Рим од 2 август 1923 година во врска со македонските села во Албанија (док. бр. 92).

16___________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

заслужува да се наведе известувањето на високиот комесар на Италија во Цариград од 18 септември 1923 година до министерот за надворешни работи на Италија Мусолини за начинот на кој воениот аташе на Италија му ја предал бараната информација на бугарскиот генерал: "Истакна, се вели меѓу другото во писмото, дека селата за кои наведениот генерал се интересира и од самите жители се нарекуваат 'македонски а не 'бугарски"17.Секако, односот на Италија спрема стремежите на македонското национално ослободително движење по Првата светска војна секојпат треба да се гледа во рамките на нејзините стратешки интерси на Балканот без оглед на режимот што бил на власт во Рим. Добар пример за тоа претставува политиката на Италија кон Кралството на СХС, Бугарија и кон автономи-стичката ВМРО пред и по доаѓањето на Мусолини на власт, т.е. пред и по 1922година.Уште во времето на создавањето на Кралството СХС, италијанската политика зазела негативен однос кон неа и на секој начин настојувала да ја попречи неговата консолидација. Меѓутоа, во односот на Италија кон Кралството СХС имало многу практицизам и опортунизам. Пред се Италија во разгледуваниот период водела сметка поради Кралството на СХС да не ги расипува односите со Франција и Англија. Од друга страна практичните потреби налагале меѓу двете земји повремено да има и повеќе од добра соработка. На пример, на 24 јануари 1924 година во Рим Никола Пашиќ и Мусолони потпишале спогодба со која Кралството на СХС ја признало власта на Италија врз Ријека и пакт за пријателство меѓу двете земји. Италија која пред тоа се залагала за ревизија на границите со Кралството СХС сега го прифатила европското статус кво воспоставен со Мировната конференција во Париз.18Иако Италија по соборувањето на Стамболиски во Бугаријаја помагала меѓународната консолидација во владата на Александар Цанков и отпочнала процес на интензивна соработка со новиот режим таа не покажала раз-бирање за економските тешкотии на земјата. За разлика од Англија и Фран-ција, Италија ригорозно се залагала Бугарија на време да ги исплаќа репара-ционите долгови19.Од друга страна и пред доаѓањето на Мусолини на власт а уште повеќе потоа, Италија покажувала вонреден интерес за воспоставувањето на тесна,____________________________________17 Цариград, 18 септември 1923 година, високиот комесар до италијанското Министерство за надворешни работи, Рим. бр. 10628/1461 ( док. бр. 103).18 Илчо Димитров, Бљлгаро-италиански политически отношени^ 1922- 1943, Софи^ 1976,58.'9 Исто,24.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА 17

продуктувна соработка со автономистичката ВМРО. Причината за тоа била сосема едноставна. Во борбата против Кралството на СХС, Италија во ВМРО гледала фактор кој најмногу може да и помага во поткопувањето на темелите на оваа новосоздадена држава на Балканот која наместо Италија ја по-полнила празнината што со своето распаѓање ја оставила зад себе Австро-Унгарија. Поради тоа, по завршувањето на Мировната конференција, а поточно од 1920 година, меѓу раководните структури на ВМРО и Италија започнале интензивни контакти на кои се договарани заеднички активности против Кралството на СХС. Во 1920 година Тодор Александров ја направил првата посета на Италија. Тогаш биле поставени основите за соработка. И подоцна Тодор Александров ја посетувал Италија. Неа особено често ја посетувал Александар Протогеров, додека пак Петар Чаулев, третиот член на ЦК на автономистичка ВМРО, својата активност ја водел од Италија и Албанија. Италија со пари и оружје богато и систематски ја помагала авто-номистичката организација. Таа и овозможила во Албанија да формира свои бази од кои се вршеле четнички навлегувања во југозападниот дел на Ма-кедонија. Влијаела на воспоставувањето на соработката помеѓу ВМРО и Албанците за четничка активност против Кралството СХС. Во Италија покрај Чаулев се наоѓал и постојаниот претставник на ВМРО - Антон Пиперов, личен пријател на Мусолини. Соработката помеѓу Италија и ВМРО на Иван Михајлов особено станала интензивна во периодот 1925 -1932 година20.Но, и покрај ваквата развиена соработка помеѓу Италија и ВМРО во определени моменти, тргнувајќи од своите интереси, од проценката за можното влијание на ваквата соработка врз позициите на Италија во Европа, постојат моменти кога последната прилично се дистанцирала од неа. Освен тоа врз квалитетот на соработката помеѓу ВМРО и Италија влијаела и силата и способност на ВМРО во дадениот момент да ги задоволува интересите на Италија, и особено од степенот на соработката на Организацијата со бу-гарската влада.Италијанските дипломатски документи за историјата на Македонија што за прв пат се објавуваат во превод на македонски јазик во многу ќе му помогнат на македонскиот читател да се запознае со политиката на Италија во периодот по Првата светска војна кон Балканот и во рамките на тоа кон Македонија. На еден или друг начин речиси нема настан сврзан со Ма-кедонија кој не нашол место во овие документи.________________20 Подетално за врските помеѓу Италија и ВМРО види цит. книга на Илчо Димитров, потоа спомнатите статии на Стефан Требст, Зоран Тодоровски и др.


Мегу многуте и значајни збиднувања во кои италијанската дипломатија имала истакнато место овде посебно би го навеле случајот со манастирот Свети Наум. Прашањето било на кого да му се додели еден од наЈзначајните споменици на културата на македонскиот народ.Проблемот за статусот на манастирот Свети Наум бил поврзан со прашањето на разграничувањето меѓу Албанија и Кралството СХС во об-

ласта на Охридското Езеро. Тој проблем останал нерешен од Конферен-цијата на амбасадорите во Лондон 1913 година. Разграничувањето помеѓу Кралството на СХС и Албанија, во тие рамки и на статусот на манастирот Свети Наум, по војната, прв пат било поставено на 2 октомври 1921 година на седница на Советот на ОН. Еден месец подоцна, на 9 ноември 1921 година, тоа се нашло пред Конференцијата на амбасадорите. Од тогаш започнала тешка дипломатска битка меѓу Албанија и Кралството на СХС, за тоа кому ке му припадне манастирот. Спорот траел цели четири години, до 6 август 1925година.Речиси, цело време, Големите сили, особено Англија, биле наклонети манастирот Свети Наум да и се додели на Албанија. Во еден момент пра-шањето било поставено на разгледување и пред Меѓународниот суд на правдата во Хаг. НаЈпосле, на 6 август 1925 година Конференцијата на ам-басадорите ја прифатила граничната линија утврдена од Комисијата за разграничување. Во одлуката на Конференцијата на амбасадорите се вели:"Областа Свети Наум - Да се коригира граничната линија, која и го остава манастирот Свети Наум на Југославија, а селото Пишкопеја на Албанија." Потоа, на 9 декември 1925 година генералниот секретар на Конференцијата на амбасадорите официЈално ги запознал претставниците на Кралството СХС и на АлбаниЈа со донесените решенија.Во спорот за тоа кому да му се додели манастирот Свети Наум на Охридското Езеро, на Албани.ѓа или на Кралството на СХС, дошле до израз противречните интереси на Големите сили на Балканот. Крајното решение на Конференцијата на амбасадорите било резултат на политичките промени во овој дел на Европа и пред се во Албанија, како и на упорноста на југо-словенската дипломатија. Таа, во моментот кога се чинело дека манастирот дефинитивно и е даден на Албанија се заканила дека ќе ги напушти ОН.

***

Серијата "Италијански дипломатски документи за Македонија" спаѓа во рамките на повеќедецениското објавување на странски документи за историјата на македонскиот народ од страна на Државниот архив на Ре-публика Македонија. До сега се објавени и значајни зборници од турски, бри-тански, австриски, француски, грчки, српски и други извори.


Во серијата "Италијански дипломатски документи за Македонија" која ја започнуваме со првата книга од т. 1, со овој прв зборник, ќе бидат об-јавувани документи што потекнуваат од Историско - дипломатскиот архив на Министерството за надворешни работи на Италија (Arhivio storico diplomatico del Ministero degli Affari Esteri) во Рим.Тематските истражувања на архивска граѓа за историјата на Маке-донија во Историско-дипломатскиот архив на Министерството за надво-решни работи на Италија (натаму: ИДА МНРИ) тогашниот Државен архив ги започна во 50-тите години. Тргнувајќи од определбата, архивските истражу-вања да се вршат фондовски, а истражувањата да ги извршуваат работници

од Архивот, врз основа на "Договорот за културно- просветно-научна соработка помеѓу СФРЈ и Република Италија" и врз пснова на размена на архивски работници во периодот 1984-1990 година , Аленка Лапе истра-жуваше во ИДА на МНРИ во Рим.По осамостојувањето на Република Македонија, на 3 октомври 1995 година меѓу Македонија и Италија е потпишана Извршна програма на Спо-годбата за културна соработка. Врз основа на неа, во 1996 година обновена е соработката на Архивот на Македонија со архивите на Италија и во 1996 година Аленка Лапе ги продолжи своите истражувања во ИДА на МНРИ. Истражуван е фондот Политички работи - Албанија, Бугарија, Грција и Југо-славија, периодот 1919-1950 година. Во Државниот архив на Република Ма-кедонија се донесени околу десет илјади ксерокс -копии и околу илјада микро снимки.По увидот во богатството на информациите содржани во документите донесени од ИДА МНРИ за историјата на македонскиот народ меѓу двете светски војни, донесено е решение во рамките на издавачката програма на Архивот, да се започне со објавувањето на серија "Италијански дипломатски документи за Македонија".Во првата книга од првиот том на серијата објавените документи со прилози се однесуваат на периодот 1919-1924 година, а потекнуваат од потфондовите "Бугарија" и "Албанија" 1918-1930нафондот "Политички ра-боти" во ИДА на МНРИ.Бидејќи документацијата во ИДА е формирана по предмети и не е сигнирана, при објавувањето наведен е само подфондот (на пр. Албанија 1919-1930) и бројот на кутијата (busta) а наведена е сигнатурата на фото-копијата односно микрофилмот во Државниот архив на Република Маке-донија (ДАРМ). Документите се објавуваат во облик на предмети формирани во изворот. Насловите на објавените документи се на приредувачите. Би-дејќи поголемиот дел од италијанските дипломатски претставници не и е

20___________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

познат на македонската јавност, приредувачите за нив во белешките дава поопширни биографски податоци.Приредувачите ја користат оваа прилика во името на Државниот архив на Република Македонија најтопло да му се заблагодарат на Министерството за надворешни работи на Италија, кое ја овозможи реализацијата на овој долгогодишен проект како и на несебичната помош на колегите од Исто-риско-дипломатскиот архив во Рим, со надеж дека ќе продолжи плодната соработка во рамките на договорите меѓу нашите две земји, а особено во рамките на Договорот за соработка меѓу ДАРМ и Централниот уред за архивски добра при Министерството за културни добра и активности на Италија за периодот 2001-2003 година потпишан во ноември 2000 година во Скопје.Во исто време топла благодарност изразуваме на Амбасадата на Република Македонија во Рим за укажаната помош и поддршка. Приредувачите

СПИСОК НА ДОКУМЕНТИ

1.БЕЛЕШКИ на полковникот Мартоли за македонското прашање,9 јули 1918 година ----------------------------------77

2.ТЕЛЕГРАМА од италијанскиот висок комесар од Софија до министерот за надворешни работи во Рим од 18 декември 1918 година, во врска со решавањето на територијалните прашања мегу Кралството на СХС и Бугарија -----------803.ТЕЛЕГРАМА од италијанскиот висок комесар од Софија до министерот за надворешни работи во Рим од 20 декември 1918 година,во врска со бугарските граници -----------81

4.ТЕЛЕГРАМА од италијанскиот висок комесар од Софија до Военото министерство во Рим од 7 јануари 1919 година, во врска со решавањето на македонското прашање -----82 5.ПИСМО од италијанскиот висок комесар од Софија до министеротза надворешни работи во Рим од 7 јануари 1919 година, за грчкитенасилства врз населението во Македонија ------------------- 846.ПИСМО од италијанскиот генерален конзул во Цирих доМинистерството за надворешни работи во Рим од 18 јануари1919 година, со меморандумот на група Грци и Срби од Маке-донија против бугарските интриги во Лозана ------------------ 857.ИЗВЕШТАЈ од италијанскиот висок комесар во Софија доминистерот за надворешни работи во Рим од 4 февруари1919 година, за српските насилства во Македонија, со прилози - - 87

34_________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

8.ИЗВЕШТАЈ од италијанскиот висок комесар од Софија доминистерот за надворешни работи во Рим од 7 февруари1919 година, за насилствата на грчките власти во Серско,Драмско и Кавалско, со прилог ---------------------------- 94

9.

ИЗВЕШТАЈ од италијанскиот висок комесар во Софија до министерот за надворешни работи во Рим од 16 февруари 1919 година, за положбата во Струмица, со прилог -----96 10.ТЕЛЕГРАМА од италијанскиот висок комесар од Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 17 февруари1919 година, во врска со македонското прашање --------------- 9811.ТЕЛЕГРАМА од италијанскиот висок комесар од Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 19 февруари1919 година, во врска со прогонувањето на населениетово Источна Македонија ---------------------------------- 9912.ИЗВЕШТАЈ на италијанскиот висок комесар од Софија доминистерот за надворешни работи во Рим од 28 февруари1919 година, во врска со друштвото "Македонија" одЛозана ------ 10013.ИЗВЕШТАЈ од командантот на станицата во Битола до командатана гарнизонот од 1 март 1919 година, за жалбите на локалнотонаселение заради насилствата на југословенските власти ------- 10114.ТЕЛЕГРАМА од генералот Момбели од Софија до Оперативниотоддел на Врховната команда и Министерството за надворешниработи во Рим од 7 март 1919 година, во врска со военатаситуација во Македонија --------------------------------- 10315.ПИСМО од италијанскиот висок комесар во Софија доминистерот за надворешни работи во Рим од 29 март 1919 година,во врска со меморандумот на Централниот комитет на ВМРО ----- 104


16.ДЕШИФРИРАНА ТЕЛЕГРАМА од Париз до Министерството занадворешни работи во Рим од 6 април 1919 година,во врска со архимандритот Пол Христов --------------------- 10617.ИЗВЕШТАЈ од италијанскиот висок комесар во Софија доминистеротза надворешни работи во Рим од 16 април 1919 година,за положбата во Македонија, со прилог ---------------------- 10618.ПИСМО од италијанскиот висок комесар од Сосрија доминистерот за надворешни работи во Рим од 22 мај 1919 година,за инцидентите на грчко-бугарската граница, со прилог ---------- 10819.ПИСМО од италијанскиот висок комесар од Софија до

министерот за надворешни работи во Рим од 26јули 1919 година,во врска со писмото на апостолскиот намесник до Папата -------- 11120.ТЕЛЕГРАМА од Италијанската воена мисија кај непријателскитеделегации во Версај до Министерството за надворешни работиво Рим од 4 август 1919 година, во врска со границите ----------- 11221.ИЗВЕСТУВАЊЕ од Министерството за надворешни работиод Рим за Меморандумот на бугарската колонија во Италијаупатена до премиерот Нити, во врска со Тракија и Македонија,од 6 август 1919 година, со прилог -------------------------- 11322.ПИСМО од Министерството за надворешни работи во Рим догенералниот директор на Фондот за вера од 20 август 1919 година,во врска со писмото на апостолскиот намесник до Папата,со прилог --------------------------------------------- 11723.ПИСМО од италијанскиот висок комесар од Софија доминистерот за надворешни работи во Рим од 29 ноември1919 година, за состојбата во Бугарија ----------------------- 119

36________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

24.МЕМОРАНДУМ на Управните совети на Лигата на Битолчани од Солун и Лерин до генералот Депре и до Врховниот совет на Мировната конференција во Париз од 30 ноември 1919 година, во врска со утврдување на границите, со прилог --------------- 12325.ТЕЛЕГРАМА од италијанскиот претставник од Париз до Министер-ството за надворешни работи во Рим од 7декември 1919 година,за ставот на балканските земји во врска со Македонија --------- 1зо26.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 7 декември1919 година, во врска со состојбата во Бугарија ---------------- 13127.ИЗВЕШТАЈ од италијанскиот висок комесар во Софија доминистерот за надворешни работи во Рим од 6 март 1920 година,во врска со македонското прашање, со прилог ---------------- 13228.ИНФОРМАЦИЈА на Министерството за надворешни работиво Рим за министерот за надворешни работи од 25 мај1920 година, за средбата со Иван Каранџулов, со прилози ------- 135

29.ТЕЛЕГРАМА од италијанскиот конзул во Солун до

Министерството за надворешни работи во Рим од 9 јули 1920 година, за состојбата во Битола, со прилози -----137 30.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво од Белград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 17јули1920 година, во врска со бугарско-југословенското зближување - - - 13831.ТЕЛЕГРАМА од италијанската делегација во Париз доМинистерстаото за надворешни работи во Рим о,л, 10 звгуст1920 година. за наводната сорабока на италијанските агенти со "Mакедонскиот револуционерен комитет"----------------------139

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА__________________________ 37

32.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 23 август1920 година, за средбата со д-р Точков, со прилог -------------- 14133.ТЕЛЕГРАМА од италијанскиот конзул од Солун доМинистерството за надворешни работи во Рим од 25 септември1920 година, за превозот на воен материјал ------------------- 14234.ИЗВЕШТАЈ од италијанското пратеништво во Берлин доминистерот за надворешни работи во Рим од 21 октомври1920 година, за посетата на д-р Точков, со прилози ------------- 14235.ИЗВЕШТАЈ од Главниот штаб на Кралската војска доМинистерството за надвореши работи во Рим од 6 декември1920 година, за врските на Извршниот комитет намакедонските братства во Бугарија со Албанија --------------- 14536.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништвото во Белград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 17 февруари1921 година, за состојбата во Битолско ---------------------- 14637.ПИСМО од Министерството за надворешни работи во Рим доиталијанското пратеништво во Париз од 15 април 1921 година,за положбата во Македонија, со прилог ---------------------- 14738.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништвото во Белград доминистерот за надворешни работи во Рим од 21 април1921 година, за бугарско-југословенските односи, со прилог ------ 15039.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Драч до Министерството за надворешни работи во Рим од 13 јуни 1921

-година во врска со бугарско-југословенските преговори


40.ТЕЛЕГРАМА од италијанскиот претставник од Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 4 јули1921 година, за убиството на Горче Петров ------------------- 153 15441.ПИСМО од италијанската делегација во Собранието наДруштвото на народите до Министерството за надворешниработи во Рим од 24 септември 1921 година,во врска со заштитата на малцинствата -------------- 42.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Драч доМинистерството за надворешни работи во Рим од 14 октомври1921 година, за затворањето на албанската граница ------------ 15543.ПИСМО од италијанското пратеништво во Драч до министеротза надворешни работи во Рим од 4 ноември 1921 година,за средбата со генералот Протогеров и други револуционери ----- 15544.ТЕЛЕГРАМА од италијанскиот претставник во Драч доМинистерството за надворешни работи во Рим од 15 ноември1921 година, за бугарско-албанските контакти, со прилог -------- 15745.ТЕЛЕГРАМА од италијанскиот претставник во Драч доМинистерството за надворешни работи во Рим од 20 ноември1921 година, за договорот за албанската граница -------------- 15946.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Букурешт доМинистерството за надворешни работи во Рим од 29 ноември1921 година за бугарско-југословенските односи --------------- 16047.ТЕЛЕГРАМА од италијанскиот претставник од Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 11 декември1921 година, за престојот на Протогеров во Италија ------------- 161

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА _______________39

48.ТЕЛЕГРАМА на Министерството за надворешни работи од Рим

до италијанските претставништва во Париз, Лондон, Белград и Атинаод 12 декември 1921 година, за македонско-бугарските контакти - - 16249.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Белград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 14 декември1921 година, во врска со навлегувањата на чети од Бугарија ------ 16450.ИЗВЕСТУВАЊЕ на Пратеништвото на Кралството на СХС воФранција до Амбасадорската конференција во Париз од 17 јануари1922 година, за положбата на границата со Албанија ------------ 16451.ТЕЛЕГРАМА од Министерството за надворешни работи од Римдо италијанското пратеништвото во Софија од 22 јануари1922 година, во врска со дејноста на полковникот Лоди ---------- 1б752.БЕЛЕШКА на Техничко-географскиот комитет за Амбасадорскатаконференција во Париз од 2 март 1922 година, во врска сонеутралната зона во Албанија ----------------------------- 16853.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Париз доМинистерството за надворешни работи во Рим од 17 мај1922 година, во врска со неутралната зона ------------------- 170

54.ПРОМЕМОРИЈА од Пратеништвото на Кралството на СХС во Рим до Министерството за надворешни работи во Рим од 24 мај 1922 година, во врска со наводното прогласување на автономна Македонија ---------------------------172 55.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Министерството за надворешни работи во Рим од 9 јуни 1922 година, за бугарско-југословенските односи -------173


56.ТЕЛЕГРАМА од Министерството за надворешни работиво Рим до италијанските претставништва во Париз, Лондон,Софија и Белград од 12јуни 1922 година, во врска сомакедонското движење, со прилози ------------------------ 17457.ТЕЛЕГРАМА од италиЈанското пратеништво во Цариград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 13 јуни1922 година, во врска со "македонските комитети", со прилози - - - - 17658.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Белград до Мини-

стерството за надворешни работи во Рим од 13 јуни 1922 година,за колективниот чекор на југословенската, романската и грчкатавлада во Софија, со барање за воведување на ефикасни меркипротив навлегување на вооружени чети од Бугарија на нивнатериторија -------------------------------------------- 178

59.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Белград доминистерот за надворешни работи во Рим од 13 јуни1922 година, за положбата во Македонија -------------------- 17960.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Министерството за надворешни работи во Рим од 17 јуни 1922 година, за повредите на границите ----------180 61.ПИСМО од пратеништвото на Бугарија во Рим до италијанскотминистер за надворешни работи во Рим од 19 јуни 1922 година,во врска со демаршите на Кралството на СХС и Романија -------- 18162.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Цариград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 21 Ј'уни 1922 год.,во врска со македонското револуционерно движење ------------ 18463.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 23 јуни 1922 год.,за бугарскиот одговор на демарши -------------------------- 185

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА___________________________________41

64.ПИСМО од италијанското пратеништво во Вашингтон доминистерот за надворешни работи во Рим од 28 јуни 1922 година,за состојбата во Кралството на СХС ------------------------ 18565.ПРОМЕМОРИЈА од француското пратеништво во Рим доМинистертството за надворешни работи во Рим од 4 Јули 1922 год.,во врска со демаршот до бугарската влада ------------------- 18666.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 7 јули1922 година, за бугарската реакција на обвиненијата запомагање на вооружени чети ------------------------------ 18767.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Сосрија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 12јули 1922 год.,за заминувањето на бугарската делегација за Лондон ----------- 18868.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Белград до

Министерството за надворешни работи во Рим од 13 јули 1922 год.,за дејноста на вооружени чети ----------------------------- 18969.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 14јули 1922 год.,во врска со дејноста на вооружени чети ---------------------- 19070.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Лондон доМинистерството за надворешни работи во Рим од 15јули 1922 год.,во врска со проблемот на вооружени чети -------------------- 19171.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во /--тина доМинистерството за надворешни работи во Рим од 28 јули 1922 год.,за преминувањата на вооружени чети на грчка територија ------- 191


72.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Атина до Министерството за надворешни работи во Рим од 28 август 1922 год., за'востаничката организација' во Македонија ------------------ 19273.ПИСМО од Пратеништвото на Кралството на СХС во Париздо претседателот на Амбасадорската конференција во Паризод 28 август 1922 година, во врска со утврдувањетона југословенско-албанската граница ------------------------ 19374.ИЗВЕШТАЈ за работа на италијанската делегација во Меѓу-народната комисија за утврдување на границите на Албанија доМинистерството за надворешни работи во Римод 4 септември 1922 година ------------------------------- 19475.БЕЛЕШКА на Техничко-географскиот комитет за Амбасадорскатаконференција во Париз од 22 септември 1922 година,во врска со утврдувањето на албанската граница -------------- 19876.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Драч доМинистерството за надворешни работи во Рим од 2 октомври1922 год., за евентуалниот југословенски напад врз Албанија ----- 20077.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Белград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 2 октомври1922 година, во врска со албанските граници ------------------ 20178.ПИСМО од италијанскиот генерален конзул во Солун доминистерот за надворешни работи во Рим од 5 октомври 1922 год.,во врска со грчките насилства врз населението во Кукушко ------ 20279.

ИЗВЕШТАЈ на Меѓународната комисија за одредувањена границите на Албанија од Дебар до Министерството занадворешни работи во Рим од 8 октомври 1922 година ---------- 203

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА ____________________________43

80.

ИЗВЕШТАЈ за работа на италијанската делегација во Меѓу-

народната комисија за одредување на границите на Албанија

од Призрен до Министерството за надворешни работи

во Рим од 5 ноември1922 година --------------------------- 208

81.

ПИСМО од грчкото пратеништво во Рим до Министерството

за надворешни работи во Рим од 20 ноември 1922 година,

за движењето на чети во Македонија и Тракија, со прилог -------- 209

82.

ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до

Министерството за надворешни работи во Рим од 15 февруари

1923 година, во врска со изјавите на Стамболиски, со прилози - - - - 210

83.

ТЕЛЕГРАМА од Софија до Главниот штаб на италијанската војска

во Рим од 9 мај 1923 година, за внатрешната политика на Бугарија - 215

84.

ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до

Министерството за надворешни работи во Рим од 17 мај 1923 год.,

за борбата на Стамболиски против Македонците --------------- 216

85.

ДОВЕРЛИВО ПИСМО од италијанското пратеништво во Софија

до министерот за надворешни работи во Рим од 18 мај 1923 год.,

за политичката состојба во Бугарија ------------------------ 217

86.

ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Париз до

Министерството за надворешни работи во Рим од 7 јуни 1923 год.,

за неутралната зона на грчко-албанската граница -------------- 218

87.

ДОВЕРЛИВО ПИСМО од италијанското пратеш/ штво

во Софија до министерот за наворешни работи 1 во Рим

од 12 јуни 1923 година, за државнот удар во Бугарија ----------- 219

44_____________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

88.ПИСМО од Пратеништвото на Кралството на СХС во Париздо претседателот на Амбасадорската конференција во Паризод 19 јуни 1923 година, во врска со утврдувањето најугословенско-албанската граница -------------------------- 22089.ПИСМО од италијанското пратеништво во Софија доминистерот за надворешни работи во Рим од 25 јуни 1923 година,за политичката состојба во Бугарија ------------------------ 22390.ПРОМЕМОРИЈА на Пратеништвото на Кралството на СХСво Рим до Министерството за надворешни работи во Римод 25 јуни 1923 година, во врска со границата на Албанија -------- 22591.ИЗВЕШТАЈ на италијанското пратеништво од Париз доМинистерството за надворешни работи во Рим од 7 јули 1923 год.,во врска со манастирот Св. Наум --------------------------- 22692.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Драч доМинистерството за надворешни работи во Рим од 2 август 1923 год.,во врска со македонските села во Албанија, со прилог ---------- 22893.

ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Париз доМинистерството за надворешни работи во Рим од 7 август 1923 год.,во врска со Св. Наум ------------------------------------ 23094.ПИСМО од д-р Рајко Даскалов од Париз до претседателот навладата во Рим од 8 август 1923 година, во врска со насилстватана бугарската влада ------------------------------------- 23595.ПИСМО од италијанското пратеништво во Софија до министеротза надворешни работи во Рим од 11 август 1923 година, во врскасо прославата на годишнината на Илинденското востание ------- 236

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА 45 96.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Париздо Министерството за надворешни работи во Рим од 20 август1923 година, во врска со Св. Наум -------------------------- 23997.ТЕЛЕГРАМА од Министерството за надворешни работи од Римдо италијанското пратеништво во Драч од август 1923 година,во врска со Св. Наум, со прилог ---------------------------- 24098.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво од Париз доМинистерството за надворешни работи во Рим од 31 август1923 година, во врска со Св. Наум, со прилог ------------------ 24499.ВЕРБАЛНА НОТА од Пратеништвото на Кралството на СХС од Римдо Министерството за надворешни работи во Рим од 6 септември1923 година, во врска со југословенско-албанската граница ------ 247100.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 14 септември 1923 год.,за концентрацијата на југословенската војска, со прилози -------- 248101.ТЕЛЕГРАМА од италијанскиот претставник во Женева до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 16 септември 1923 год.,за југословенско-бугарските односи, со прилози --------------- 255102.ТЕЛЕГРАМА од Министерството за надворешни работи од Римдо Централниот ГШ во Рим од 18 септември 1923 година,за положбата на југословенско-бугарската граница ------------- 257103.ПИСМО од италијанскиот висок комесар од Цариград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 18 септември1923 година, во врска со "бугарските" села во Албанија --------- 258


104.ТЕЛЕГРАМА од Министерството за надворешни работи од Римдо италијанското пратеништво во Драч од септември 1923 год.,за албанско-југословенската граница, со прилог --------------- 260105.ТЕЛЕГРАМА од Централниот ГШ до Министерството за надворешниработи во Рим од 1 октомври 1923 година, во врска со Св. Наум - - - 264106.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво од Париз до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 8 октомври 1923 год.,во врска со албанско-југословенската граница, со прилог -------- 265107.ПРОПРАТНО ПИСМО на Министерството за колонии до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 14 октомври 1923 год.,со две промемории -------------------------------------- 268108.ПИСМО од Министерството за колонии до Министерствотоза надворешни работи во Рим од 22 октомври 1923 година,во врска со италијанската помош за "бугарските"чети ----------- 275109.ПИСМО од Националното здружение "Далмација" од Рим доминистерот за надворешни работи во Рим од 5 ноември 1923 год.,во врска со атентатот на југословенскиот воен аташе во Софија - - - 275110.ВЕРБАЛНА НОТА на Пратеништвото на Албанија во Рим до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 7 ноември 1923 година,во врска со доделувањето на Св. Наум на Албанија ------------- 276111.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Драч доМинистерството за надворешни работи во Рим од 9 ноември1923 година, во врска со Св. Наум -------------------------- 278112.ПИСМО од Централниот ГШ до Министерството за надворешни работи во Рим од 10 декември 1923 година за дејноста на италијанскиот воен аташе во Софија, со прилог ---------------- 279

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_________________________________________47

113.ДЕШИФРИРАНА ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништвово Софија до Министерството за надворешни работи во Римод 31 декември 1923 година, во врска со изјавите на бугарскиотпремиер ---------------------------------------------- 281114.ИСТОРИЈАТ на прашањето на Св. Наум изработен од албанскатаделегација при Комисијата за утврдување на границите на Албанија,1924 година ------------------------------------------- 281

115.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Париз доМинистерството за надворешни работи во Рим од 8 јануари1924 година, во врска со Св. Наум -------------------------- 283116.БЕЛЕШКА на Министерството за надворешни работи во Римза министерот за надворешни работи од 9 јануари 1924 година,за бугарско-југословенските односи ------------------------- 284117.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 12 јануари1924 година, во врска со македонското прашање, со прилог ------ 286118.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Париз доМинистерството за надворешни работи во Рим од 16 јануари1924 година, во врска со Св. Наум -------------------------- 289119.ПИСМО од Пратеништвото на Албанија во Рим до министеротза надворешни работи на Италија од 25 јануари 1924 година,во врска со доделувањето на Св. Наум ---------------------- 290120.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 26 јануари1924 година, во врска со македонското прашање --------------- 291


121.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Драч до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 28јануари 1924 год.,во врска со италијанско-југословенските договори ------------- 292122.ТЕЛЕГРАМА од Министерството за надворешни работи во Римдо италијанското пратеништво во Драч од 30 јануари 1924 година,за југословенско-италијанските односи и Албанија ------------- 294123.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 3 февруари 1924 год.,во врска со македонското прашање, со прилог ---------------- 295124.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 5 февруари 1924 год.,за мерките против македонските чети, со прилози ------------- 297125.ПИСМО од италијанското пратеништво во Цариград до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 22 февруари 1924 год.,за положбата во Бугарија, со промеморија -------------------- 303126.

ПИСМО од италијанското пратеништво од Софија доминистерот за надворешни работи во Рим од 2 март 1924 година,за југословенско-бугарските односи, со прилог ---------------- 307127.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 2 март 1924 год.,за југословенско-бугарските односи ------------------------- 310128.ПИСМО од Министерството за колонии до Министерствотоза надворешни работи во Рим од 3 март 1924 година,за пишувањето на цариградскиот весник "iqduam " -------------- 311

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_________________________49

129.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 4 март 1924 год.,за изјавите на југословенскиот воен аташе ------------------- 311130.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 4 март 1924 год.,за југословенско-бугарските односи ------------------------- 313131.ТЕЛЕГРАМА од Министерството за надворешни работи во Римдо италијанското пратеништво во Париз од 9 март 1924 година,во врска со Св.Наум ------------------------------------ 314132.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 10 март 1924 год.,во врска со извршените апсења на Македонци ---------------- 314133.ТЕЛЕГРАМА од Министерството за надворешни работи во Римдо италијанското пратеништво во Белград од 11 март 1924 година,во врска со Св.Наум ------------------------------------ 315134.ПИСМО од италијанскиот претставник од Виена доминистерот за надворешни работи во Рим од 14 март 1924 година,во врска со Македонија, со прилози ------------------------- 316135.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Белград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 18 март 1924 год.,за југословенско-бугарските односи ------------------------- 322136.БЕЛЕШКА на Министерството за надворешни работи од Римза претседателот на Министерскиот совет од 11 март 1924 година,за прашањето на Св. Наум -------------------------------- 323

ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ_____________________________50

137.ПИСМО од италијанскиот претставник во Друштвото на народите од Женева до министерот за надворешни работи во Рим од 19 март 1924 година, во врска со македонското прашање --------------- 324138.ВЕРБАЛНА НОТА на Пратеништвото на Кралството на СХС во Римдо Министерството за надворешни работи во Рим од 5 април1924 година, занападот на "бугарските комити" на Берово ------- 326139.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од7 април 1924 година,за југословенско-бугарските односи ------------------------- 326140.ИЗВЕСТУВАЊЕ на Пратеништвото на Кралството на СХС во Римдо Министерството за надворешни работи во Рим од 9 април1924 година, занавлегување на "бугарските комити", со прилог --- 327141.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Драч до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 9 април 1924 година,за бугарската пропаганда и прашањето на Св. Наум, со прилог - - - - 329142.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Драч до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 9 април 1924 година,во врска со навлегувањето на "бугарско-македонските чети"на југословенската територија ----------------------------- 331143.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Драч доминистерот за надворешни работи во Рим од 12 април 1924 год.,во врска со божемната концентрација на албанските чети -------- 332144.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Париз до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 14 април 1924 година,во врска со Св. Наум, со прилози --------------------------- 333

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА___________________________ 51

145.ВЕРБАЛНА НОТА на Пратеништвото на Албанија во Рим до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 14 април 1924 година,во врска со Св.Наум ------------------------------------ 337146.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Париз до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 19 април 1924 година,во врска со Св. Наум, со прилог ---------------------------- 338147.

ВЕРБАЛНА НОТА на Пратеништвото на Кралството на СХСво Рим до Министерството за надворешшни работи во Римод 22 април 1924 година, за еден пограничен судир ------------- 342 148.ПИСМО од Министерството за колонии до Министерството за надворешни работи во Рим од 26 април 1924 година, во врска со Протогеров ---------------------------343 149.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво од Париз до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 27 мај 1924 година,во врска со прашањето на Св. Наум ------------------------- 343150.БЕЛЕШКА на Министерството за надворешни работиод Рим од 7 јуни 1924 година, во врска со Св. Наум ------------- 344151.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Драч до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 17 јуни 1924 година,во врска со признавањето на албанската влада --------------- 347152.ПИСМО од Централниот ГШ до Кабинетот на м; :нистеротза надворешни работи во Рим од 18 јуни 1924 година, во врскасо шверцот со оружје ------------------------------------ 348

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_________________________________52

153.ПИСМО од Министерството за внатрешни работи од Рим доМинистерството за надворешни работи во Рим од 30 јуни 1924 год.,во врска со патувањата на бугарски државјани меѓу Италијаи Албанија -------------------------------------------- 349154.ПИСМО од Министерството за внатрешни работи од Рим доМинистерството за надворешни работи во Рим од 1 јули 1924 год.,во врска со патувањата на бугарски државјани меѓу Италијаи Албанија -------------------------------------------- 351155.ТЕЛЕГРАМА од Министерството за внатрешни работи од Рим доМинистерството за надворешни работи во Рим од 4 август 1924 год.,со податоците за Антон Пиперов --------------------------- 352156.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 8 август 1924 година,во врска со македонското движење ------------------------- 353157.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 19 август 1924 година,

за истрагата на Мешовитата комисија ----------------------- 355158.ПИСМО од Министерството за внатрешни работи од Рим до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 20 август 1924 година,во врска со патувањата на бугарски државјани ---------------- 355159.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 22 август 1924 година,во врска со македонското движење ------------------------- 356160.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 22 август 1924 година,во врска со инцидентот во Трлис --------------------------- 357

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА___________________________________________53

161.БЕЛЕШКА на Министерството за надворешни работи од Рим од 28 август 1924 година, за дејноста на Косовскиот комитет ----- 359162.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 29 август 1924 година,за дејноста на Балканскиот комитет ------------------------ 360163.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 29 август 1924 год.,за бугарско-југословенските односи ------------------------- 361164.ПРОМЕМОРИЈА на Министерство за надворешни работи од Римод 8 септември 1924 година, во врска со границите на Албанија - - - 362165.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 9 септември 1924 год.,за македонското движење, со прилози ---------------------- 363166.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 14 септември 1924 год.,за убиството на Тодор Александров, со прилози --------------- 366167.ТЕЛЕГРАМА од италијански-го пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 18 септември 1924 год.,во врска со македонското движење ------------------------- 368168.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 28 септември 1924 год.,во врска со конгресот на Меѓународниот сојуз на цркви ---------- 370

169.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Белград до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 2 октомври 1924 год.,за положбата во Бугарија --------------------------------- 371


170.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 25 октомври 1924 год.,за југословенско-бугарските односи ------------------.------ 371171.ТЕЛЕГРАМА од италијанското пратеништво во Белград до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 26 ноември 1924 год.,за југословенско-албанските односи ------------------------ 372172.ИЗВЕШТАЈ од италијанскиот претставник во Друштвото нанародите во Женева до министерот за надворешни работи во Римод 1 декември 1924 година, во врска со односите на Балканот - - - - 374173.ПИСМО од Генералниот секретаријат на италијанските "fasci"во странство од Рим до Министерството за надворешни работиво Рим од 2 декември 1924 година, во врска со македонскотопрашање, со прилози ------------------------------------ 379174.ПРОМЕМОРИЈА од француското пратеништво во Рим до Мини-стерство за надворешни работи во Рим од 20 декември 1924 год.,во врска со утврдувањето на албанските граници -------------- 383175.ТЕЛЕГРАМА од пресректот на Милано до Министерствотоза надворешни работи во Рим од 23 декември 1924 година,во врска со убиството на Петар Чаулев, со прилози ------------- 384

ДОКУМЕНТИ

1.Белешки на полковникот Мартоли за македонското прашање, 9јули 1918 година

БЕЛЕШКИ ЗА БУГАРСКИ ПРАШАЊА ВО ОВОЈ МИГ

...Бугарските прашања кои се појавуваат како последици на војната можат да се групираат во пет точки: корекција на границата со Србија;пловидба на Дунав; уредување на Добруџа; стремежите во Тракија;

македонското прашање.Кусиот преглед веднаш покажува дека последното прашање е нај-тешко решливо. Германија може доста лесно да ги среди првото и по-следното. Може да најде лек за третото и четвртото, иако со поголеми жртви во приспособувањето и отстапувањата, со компензации на друго место во Турција, но, постојат сериозни пречки за решавањето на македонското прашање во бугарска смисла1, во врска со која наидува на спротивставување на Турција, Грција и Австрија.Турското спротивставување е предизвикано од османлиската недо-верливост кон секое бугарско проширување; заради гореспоменатата тенденција на задржување на европската позиција а тоа значи да не се отстапи од побарувањатаза повторно отстапување во Тракија кои би можеле дури и да се зголемат; заради стремежот, повторно да се вклучи во албан-ските работи, стремежот кој советува подалеку од шиптарските граници да се држи смелиот сосед каков што е Бугаринот.Грчките спротивставувања (поддржувани од кралот Константин) се базираат врз старите причини на бугарскиот антагонизам и имаат тенденција да го бранат создавањето на самостојна Македонија која соперниците би ги држела подалеку од Солун и Албанија________________1, Во смисла на приклучувањето на Македонија кон Бугарија

78___________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Австриските спротивставувања се совпаѓаат со турските и грчките и потекнуваат од традиционалната политика на Виена на Балканот. Можеби не е пребрзано да се смета дека Австрија под рака ги води сите овие сплетки. Во таква ситуација, очигледно е дека би бмло бесполезно Антантата да започне со приближување кон Бугарија пред да реши какви отстапувања можат да се направат во врска со македонското прашање. Антантата мора да го стори тоа бидејќи тоа е единствена област каде што нејзините понуди можат да имаат реална основа.По останатите четири прашања кои ја интересираат Бугарија, таа може само да дава ветувања, дури ласкави и привлечни, но кои можат да имаат вредност само со истовременото практично докажување на чувство на непристрасност кое би се покажапо во одлуките кои се однесуваат на Ма-кедонија, а Бугарите според темпераментот и според изминатите и сегашни настани и разочарувања без сомнение не се спремни да им дадат голема тежина на убавите зборови.Затоа, каква и да биде акцијата на Антантата кај Бугарите, таа треба да:- дефинира што сака да постигне;- да ги утврди средствата кои сака да ги употреби. Денес не би било реално таа да очекува да може да ја оддели Бугарија од Централните империи. Од друга страна, можен е турско-бугарски судир со помош на кој би се постигнало одделување од Централните империи2.

Средствата можат да бидат позитивни и негативни.

Позитивни.се: спогодбеното уредување на сите пет групи горенаведени

прашања. За македонското прашање, Антантата може да се повика на српско-бугарските договори од 1912 г, пред војната против Турците, и да застане на местото на рускиот цар како арбитар3. Со тоа, таа би дала нов доказ за цврстата решеност за почитување на договорите и да преземе___________________________________________2 Се однесува на Силите на Централниот сојуз што го сочинувале Германија, Австро-Унгарија, Бугарија и Турција.3 Со договорот за сојуз помеѓу Бугарија и Србија потпишан на 29 февруари 1912 год. меѓу другото било предвидено доколку Македонија по војната против Турција од било кои причини не може да се организира како автономна област, да се подели на два дела: неспорен и спорен. За беспорна зона бил прогласен делот на Македонија, на север од линијата Крива Паланка - Охридско Езеро и тоа требало да и припадне на Бугарија. Делот западно од оваа територија се сметал за спорен. Предвидено било неговата судбина по војната да ја реши рускиот цар.


чекори за решавање од темелите кои Србите не можаат да ги одрекуваат. Што се однесува до стремежите во Тракија (вклучително и Цариград), треба да се предвиди и можноста за помош од страна на Командата на војската од Солун.Негативни се: поттикнувањето на турско-бугарскиот судир со влијание врз Турците тие да предизвикаат судир, држејќи ги во тајност сплетките со Бугарите и обновувајќи ги во соодветно време преговорите со нив. Се вели "со влијание врз Турците", бидејќи е поверојатно тие а не Бугарите ќе бидат непретпазливи.Секоја друга акција против Бугарите нема да постигне никаква практична цел.Од друга страна, не би била мудра претераната стегнатост на пре-говарачите кои би сакале секој миг да се колебаат за да ги исползуваат времените променливи ситуации, а минатото не учи колку е опасно во такви услови да се слушаат грчките или српските советници. Откога ќе се реши она што сака да се направи, треба да се оди право кон целта. Во секој случај, без сомнение, секој благонаклонет чекор кон Бугарија ќе остави траги за иднината, па дури и да не даде позитивни резултати. Таквото согле-дување ни наложува да не бидеме отсутни, па дури и да стекнеме заслуги кај Бугарите и каЈ Силата на Антантата одредена за преговори, со давање средства, елементи и лица кои можат да придонесат кон добар исход на потфатот. Рим, 9 Јули 1918г.

ПОЛКОВНИК Мартоли с,р.4

Историско-дипломатски архив на Министерството за надворешни работи на Италија, Рим, фонд Политички работи (натаму: ИДА МНРИ), папка 907 (Бугарија 1919-1930); Државен архив на Република Македонија, Скопје (натаму: ДАРМ), КС 17, п. 907, предмет бр. 3;превод од италијански јазик_____________4 Неидентификувана личност.

80____________________________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ 2.Телеграма од италијанскиот висок комесар од Софија до министерот за надворешни работи во Рим од 18 декември 1918 година, во врска со решавање на територијалните прашања помеѓу Кралството на СХС и Бугарија

До Министерството за надворешни работиНегова Екселенција Сонино5Рим

75 - Генералот Туцаковиќ, шеф на српската мисија кој дојде денес да ми ја возврати посетата, мегу останатото ми потврди дека не може да се зборува за мир со Бугарија пред да бидат казнети одговорните за масакрите на Србите чии бројки според неговото кажување се огромни.Додаде дека територијалното прашање би било можно да се реши, но никогаш врз основа на интернационализација или автономија на Македонија.На крајот кажа дека смета оти уште неколку векови не ќе биде можеН вистински и траен мир помеѓу Србите и Бугарите.Ве молам за ова да го известите корпусот на Главниот штаб на Вр-ховната команда.

Полковник Винкелс Софија, 18 декември 1918 год.

ИДА МНРИ, папка 907 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 35; превод од италијански јазик

______________ѕ Сонино Сидни Костантино, барон (Пиза 1847 - Рим 1922), специјалист за аграрни прашања;пратеник, потсекретар за трезор, министер за финансии, премиер, министер за надворешни работи (1914-1919), сенатор, публицист; во дипломатско-конзуларна служба во Мадрид, Виена, Берлин; сенатор.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_____________________________________________________________81

3.

Телеграма од италијанскиот висок комесар од Софија до министерот за надворешни работи во Рим од 20 декември 1918 година, во врска со бугарските граници

До Министерството за надворешни работи - Рим 95-за Н.Е. Сонино

Според тоа што приватно ми кажа овдешниот претседател на Мини-стерскиот совет Теодоров6, правичните идни граници на Бугарија, врз основана етнографскиот принцип, би требале да опфатат:1 - Кон Србија: македонска зона неоспорена од 1912 год., повторно оставајќи им ја на сојузниучките сили поделбата помеѓу Бугарија и Србија на оспорената македонска зона;2 - Кон Грција: територијата до линијата која поминува приближно преку Преспанското Езеро, Острово, Воден, Кукуш, Круша Планина, Капо Тахинос и Кавала, потребна како единствено добро пристаниште во Егејското Море, со островот Тасос пред него;3 - Кон Турција: линијата Енос Мидија;4 - Кон Романија: целата Добруџа до утоките на Дунав, но со користење на слободниот романски премин долж железницата Меџидие-Констанца.Сите горе наведени линии за разграничување веќе порано беа предмет на договори и спогодби меѓу соодветните држави, освен кон Романија каде што навистина бугарските стремежи, иако поддржани од етнографските принципи, се чинат помалку прифатливи од географски, трговски и воени причини. Мислам дека северниот регион на линијата Црна Вода-Меџидие-Констанца во секој случај би требало да и остане на Романија.Ве молам горното да го соопштите на командата на корпусот на Главниот штаб на Врховната команда и на Военото министерство.

Полковник Винкелс Софија, 20 декември 1918 год.

ИДА МНРИ, папка 907 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 35: Превод од италијански јазик_________________________6 Теодор Теодоров, познат бугарски полиичар. Од крајот на м. ноември 1918 до 6 октомври 1919 година бил претседател на бугарската влада и министер за надворвшни работи.

82________________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ 4.

Телеграма од италијанскиот висок комесар од Софија до Военото министерство во Рим од7 јануари 1919 година, во врска со решавањето на македонското прашање

ВОЕНО МИНИСТЕРСТВО Оддел Главен штабКопија на телеграмата пристигната од Софија на 7 јануари 1919 год.

Текст - 248 - Претпазливите но исцрпни разговори со кои го испитував мислењето на бројните личности од Владата, војската, печатот и населе-нието, во врска со евентуелното решавање на проблемот на Македонија со автономија, ги дадоа следните резултати:Поголемиот дел не е наклонет за формирање на автономна маке-донска држава. Сметаат дека таквото уредување не би било стабилно и дека сепак би било потребно подолго покровителство од страна на Големите сили. И тие - меѓу кои министерот Љапчев7 - Македонец - кои очевидно би го прифатиле тоа решение, не успеваат да го сокријат предлогот за соеди-нување на Македонија со Бугарија; тоа се покажа со големината на тери-торијалните осакатувања кои Бугарија ги претрпе во 1913 г. и кои би овоз-можиле новата држава да добие географски и етнографски граници кои тие би ги предложиле; реката Бистрица, езерата Острово и Преспа, при-ближно до албанската граница, планините Шар, вододелниците меѓу Морава и Вардар, планините Рила и Родопите, изворот на Места, со исклучок на јужниот дел од Халкидик.Тие тврдат дека така може да се спаси бројното бугарско македонско население кое инаку бргу би исчезнало под Србите и Грците. Новата држава би требало да има свој излез на море во Солун. - Осакатувањата и отсуството на добри излези на Егејското Море би ја принудиле Бугарија да врши експанзија кон Цариград.____________________________________7 Андреј Љапчев, роден во Ресен, од 1908 до 1931 година бил министер во повеќе влади на Бугарија. Од јануари 1926 до м. мај 1931 година бил претседател на бугарската влада и министер за внатрешни работи.


Постои несогласување во врска со формата на идната влада на евентуалната држава.Горенаведеното решение без сомнение ќе го попречуваат Србите и Грците, но нема да биде многу неповолно за нив ако биде конечно, бидејќи не би ја фаворизирало Бугарија на нивна сметка. - Со таквото решение, Солун би добил поголема политичка заднина и тоа би ги кочело претераните цели за српско проширување кон Егејското Море и на Грците кон Цариград.Лично заклучувам дека би требало Македонија да добие дефинитивно уредување со приклучувањето кон Бугарија на која етнографски и припаѓа, со границата во која ќе влезе и подрачјето оспорено во 1913 г., но да се граничи со Албанија (в, го мојот извештај бр. 94), и за да се овозможи безбеден железнички транзит преку Бугарија и Албанија, Софија-Битола-Драч и Валона, откога ќе се изградат планираните делници Ќустендил-Куманово-Велес-Битола и Битола-Драч и Валона.Но, ако се реши да се создаде дефинитивна независна Македонија, сметам дека би требало да се избегне продлабочувањето на бугарското незадоволство со големо откинување од сегашната бугарска држава, безнадомест.Евентуелната нова граница меѓу Бугарија и Македонија би требало исто така да овозможи целосна. сигурност на постојната железничка линија долж Вардар и да се изгради железница долж Струма од која сега постојат само остатоци, бидејќи би требало да пресече неколку километри на горната долина на Струмица, да ги следи планините Крус-Белес, до заливот Орфано. - Само на тој начин Бугарија можеби би се смирила.Што се однесува на доделувањето на Солун на македонската држава, верувам дека Антантата би била овластена за тоа, со оглед на вистинското однесување на цела Грција за време на долгиот критичен период на војна, нејзината докажана неспособност соодветно да го користи пристаништето е заради можноста за територијални компензации на друго место.

Полковник Винкелс

ИДА МНРИ, папка 907 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 607, предмет бр. 4; превод од италијански јазик

84________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

5.

Писмо од италијанскиот висок комесар од Софија доминистерот за надворешни работи во Рим од 7 јануари 1919

година, за грчките насилства врз населението во Македонија

Пратеништво на ИталијаВисокиот комесарБр. 87/30

До Н.Е. Барон Сидни СониноМинистер за надворешни работиРим

Софија, 7јануари 1919 год.

Господине министер,

Во врска со мојата денешна телеграма бр. 41, чест ми е да Ви испратамдва извештаи на Комисијата за помош на бегалци, со нови детали во врскасо режимот на насилство и свирепост воспоставен од српските власти воМакедонија. Сведоштвата собрани главно меѓу македонските бегалци, воопшти црти, ги сметаат за веродостојни не само бугарските власти туку иовдешните по непристрасни странски кругови.

Меѓу останатото, за одбележување е случајот Дебар каде што достаБугари8, уапсени пред околу два месеца, заради сомнение дека побаралезаштита од италијанските власти на блиската албанска граница, исчезналеи можеби се убиени.

Како што се чини, српските власти по правило Македонците гиспречуваат да избегат на бугарска територија. Од друга страна, резер-вистите, порано вклучени во бугарската војска и демобилизирани, наводноне се осмелуваат да се вратат во своите села во Македонија знаејќи декатаму го ризикуваат животот.

Произлегува дека теророт владее не само во т.н. "неоспорено" по-драчје на Македонија, т.е. признато без оспорување на Бугарија во договоротод 1912 г., туку и во "оспорената зона", иако можеби во помала мера. Така,околу Паланка, Штип, Велес, како и во околината на Куманово и Дебар; воСкопје и Битола, присутните странски трупи, засега, наводно ексцесите гидржат во помалку скандалозни рамки.

8 Во повеќе извештаи, покрај употребата на етнонимот "Македонци" односно "маке-донско население" се среќава етнонимот "Бугари" односно "бугарско население", иако сеоднесува на Македонци.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА______________________________________________85

Овие постапки, во мигот кога Големите сили настојуваат да воспо-стават нов период на слобода, еднаквост и на хуманост меѓу народите, ако

останат неказнети, ќе бидат за српско-грчките победници поттик запродолжување на системот на насилна и варварска денационализација,наградена со победнички империјализам од стар балкански вид. Од другастрана, победените, кои ја изгубија вербата во мирољубивото право нанационалностите и во почитување на слободен консензус на народите, ќесе потчинат на грубата сила само за да подготват одмазда со иститесредства кои што им обезбедија успех на нивните противници.

Примете ги, господине министер, изразите на моето високо почиту-вање.

Алијоти9 с.р.


6.

Писмо од италијанскиот генерален конзул во Цирих доМинистерството за надворешни работи во Рим од 18 јануари1919 година, со меморандумот на група Грци и Срби одМакедонија против бугарските интриги во Лозана

Италијански генерален конзулат

Бр.75/29

Ст.4149

Предмет: Бугарски интриги

Цирих, 18јануари 1919 год.


Чест ми е во прилог на В.Е. да го препратам меморандумот кој какопротест против бугарските интриги во Лозана ми го предаде комисијата наМакедонците кои живеат во Цирих, со молба да се достави до ВашетоМинистерство.

Вашиот одан Генерален конзул(потпис нечиток)

9 Алијоти Карло, маркиз (Измир 1870 - Ла Специја 1923), во дипломатско-конзуларнаслужба во Цариград, Солун, Виена, Петроград, Вашингтон, Мексико, Буенос Аирес, Каракас,Париз, Драч (1914-1922), Софија.

86________________________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

До Министерството за надворешни работиРим Цирих, 7 јануари 1919 год.

Господине конзул на Италија,

Долу потпишаните Грци и Срби по потекло од Македонија и кои вомоментот живееме во Цирих, веднаш откога разбраа за интригите на Бу-гарите во Лозана, наводно од македонско потекло, побрзаа да се собератзаеднички даја искажат својата индигнација и да Ви го предадат следниотдокумент за кој Ве молат да го проследите до владата на Вашата прија-телска и сојузничка земја.

1) Тие изјавуваат дека желбите формулирани во нивната телеграмадо Вашата влада се ништожни и невзлидни бидејќи се работи за луѓето кои

- без да имаат каква и да е врска со земјата чија судбина сакаат да ја изменат

- станаа агенти на бугарската пропаганда која се одвива согласно плановитеизработени во Софија.

2) Бугарскиот, т.« македонски совет10 воопшто не е во состојба. дазборува од името на големото грчко мнозинство на населението на грчго чотдел на Македонија V, на Србите во српскиот дел ча Македонија кои не псг-наваат Бугари во нивните земји. Бугарскиот совет сака напросто вештачкиповторно да го оживее македочското прашање кое за нас дефиг-штивно ерешено, со цел, во преговорите на Мировниот конгрес да се внесат старитезавојувачки стремежи кон Македонија кои бугарската политикз ги следелгсо сите средства до нивното среќно откривање и поништување во 1913 г,

3) Дека овие махинации на Бугарите во врска со грчкиот или српскиотдел на Македонија се достојно продолжување - во друга форма - на нивнитесвирепи начини на бугаризација на таа несреќна земја и кои се состоеја одмасакри, злосторства, опожарувања, од чети кои поминуваа и уништуваасе, од насилни заземања на македонски цркви и училишта и нивната "гранс-формација на бугарски начин, сите ужасни прогонувања на Грците илиСрбите од Македонија за време на турското владеење, принудно напуштенипо 1913 година, но повторени уште побесно за време на несреќната окупацијаво годините 1916, 1917 и 1918.

4) Тие сакаат да го изразуваат своето длабоко задоволство од побе-дата на сојузничката антанта која ја прекрсти монструозната окупација нагрчкиот или српскиот дел на Македонија од страна на Бугарите и го иска-жуваат целосното задоволство од тоа што се обединети во земјите со нивна

'° Именувањето не е процизно. Станува збор за Генералниот совет на македонскитедруштва во Швајцарија (Conciel General des Societes Macedoniennes en Suise), кој развилинтензивна активност на Мировната конференција во Париз.


крв и нивна раса, Грција или Србија, така што нема да допуштат и децидноќе одбијат секакво ново вмешување на бугарската стрвност во нивнатазасекогаш повторно воспоставена судбина.

Господине конзул на Италија, примете ги изразите на нашето нај-длабоко почитување.

Потписници:

Петар Димца од Клисура, претседател на грчката Трговска комора воШвајцарија

Ташко Наумов од Битола, поранешен претседател на Македонскиотреволуционерен комитет под турска властХарилас Кацујанис од БитолаН. Ромпапас од СолунМ. Триандафилу од СолунК. Турнибука од СолунНиколас Димца од КлисураАлександар Димца од КлисураМенелаос Цицис од ВоденГ. Панагиотидес од КожаниН. Лигдас сд БалцаМаноли Спарвери од КавалаКрста Ставриќ од Битола.

ИДА МНРИ, папка 907 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п, 907, предмет бр. 12; превод одиталијански и француски јазик

7.

Извештај од италијанскиот висок комесар во Софија доминистерот за надворешни работи во Рим од 4 февруари 1919година, за српските насилства во Македонија, со прилози

Италијанско пратеништво во Софија

Високиот комесар

Бр. 74/24 Софија, 4 февруари 1919 год.

Српски насилства во МакедонијаГосподине министер,

Во врска со мојот извештај бр. 69/19 од 29 јануари о.г., чест ми е воприлог на В.Е. да ја испратам копијата на веста добиена од овдешното

88________________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Министерство за надворешни работи на 3 о.м. и во која се потврдуваатпријавите добиени од бугарското добротворно здружение "Осогово" одКрива Паланка за насилствата.

Во ова вест се пријавува и апсењето на угледните Бугари од Берово(Пехчевско) од кои е побарана голема сума за нивното ослободување. Такапродолжи систематското прогонување започнато уште во изминатиотдекември, за време на моето поминување низ Македонија.

Овдешната влада ја извести командата на сојузничките трупи забројни разбојништва, грабежи и насилства извршени од страна на српскатажандармерија во Македонија, на штета на бугарско македонски војници коисе враќаа дома.

Со висока почит, господине министер,

Алијоти с.р.

До Н.Е. барон Сидни Сонино

Министер за надворешни работи

Рим

Министерство за надворешни работиБр.649 Софија, 3 февруари 1919 год.

БЕЛЕШКА

Кралската влада тукушто е известена дека следните апсења и убиствасе извршени од српските власти во селата на Кривопаланечко, во Маке-донија.

1 - Следните Бугари насилно се уапсени:

попот Серафин Георгиев од селото Псача

Петко Стеф(а)нов од с. Тлминце

Арсо Ковачев од с. Радибуш

Стојанов Иван Парде од с. Конопица

Манаси Николов од с. Псача

Стојан Јосифов од с. Конопница

Григор Цветанов од с. Конопница

Јордан Стојанов од с. Мождивјак

Славе Спасов од Добровница

Коле Савков и неговиот чичко од с. Мождивјак.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА _____________________________________________89

Сите овие Бугари се уште се наоѓаат во затвор во градот КриваПаланка и најнечовечки се малтретираат; мизерно ги хранат и секој ден гитепаат.

2 - Христо Хауи Антонов, по потекло од Кочани, исто така е уапсен ималтретиран. Сега се наоѓа во затворот во родното место.

3 - Ангел Трајков Памуков од с. Псача умре во затвор како последица намачења.

4 - Богдан Петков од с. Ветерница е убиен во близина на с. Страцин одстрана на жандарите кои го прмдружуваа.

5 - Два сина на Трајан од с. Конопница: едниот е убиен а вториот тешкоранет.

8 - Потпресректот на Петрич најавува дека според сведочењето на неколкулуѓе дојдени од Македонија, српските власти во с. Берово, Пехчевско, гиуалсиле сите побогати Бугари и за да ги пуштат, од секого побарале повеќеод2 илјади лева (сто турски лири). Пожелно е лицата кои се уште се наоѓаатво затвор да бидат што поскоро ослободени за да ја избегнат сигурнатасмрт која ги чека ако останат во затвор.

До г-динот барон Алиј"тиОполномоштен министерКомесар на италијанската ВладаСофија



Бр.62/19

Софија, 29јануари 1919 г.

Предмет: Српски насилства во Македонија


Случаевите кои успеавме да ги поткрепиме со документи се малу-бројни во споредба со тие кои веќе засејаа страв во албанските регионивратени под српското ропство и со другите кои од половината на јануари(периодот во кој најголемиот дел од сојузничките контингенти е повлеченод Македонија) започнуваат да ги опустошуваат бугарско-македонските по-драчја кои повторно паднаа под непријателска власт. Единствена цел на


таквата системска кампања е денационализација на бугарското населениеодносно создавање на нова етнографска карта.

Релативната сопирачка на ексцесите претставуваат разни одреди наиталијанско-фрацуските трупи, останати во главните центри на Македонијапо распоредувањето во минатиот октомври. Но, тие во најголем дел се по-влечени или се подготвуваат за заминување. За да помогнам, во духот нахуманоста, и несреќното македонско население да не го оставам под це-лосната власт на крвожедната одмазда или на (де)национализаторсколудило на империјалистичка Србија, се договорив со командата на нашиотЕкспедиционен корпус, привремено и по можност до крајот на прелими-нарните преговори, да останат нашите мали команди на станици или нѕколкутелеграфисти во Битола, Прилеп, Велес, Скопје, Куманово, Крива Паланка.Присуството на некоја странска власт која би можела да сведочи, само вонекои околности, за варварствата, без сомнение не претставува целосназаштита но без сомнение ги принудува жандарите да бидат помалку без-милосни.

Затоа ја молев командата да им препорача на своите мали одделиостанати во Македонија по можност да известуваат за неправедните на-силства врз населението и по можност да им даваат претпазливи и прија-телски совети на српските власти, за ублажување на прогонувањата наБугарите, во интерес на мирот и на самата Србија.

Бугарското добротворно братство "Осогово" од Крива Паланка, чииводачи мораа да се засолнат во Софија, ми пренесоа потврдени поединостимеѓу кои некои неоправдани насилства за кои се виновни српските власти.Во прилог го испраќам нивниот меморандум во кој се наведени доста

докажани факти.

На моето патување низ Македонија лично можев да се уверам вовознемирената состојба кај населението на сметка на српските власти коидосега не се осмелуваа да започнат со одмазда и тероризам, туку собираапријави, покренуваа истраги, подготвуваа списоци за принудни давачки, сена сметка на тие кои не сакаа или не сакале да ја докажат својата целоснапреданост на српската националност.

Студен ветар на отпор дуваше на село, совладуван само од при-суството на странските трупи, со надеж на спроведување на правда одстрана на Големите сили кои прогласија почитување на слободата и нанационалностите. Но, сега повторно започнува периодот на прогонувањаиако тие не се толку видливи.

Пријавата чии гласник е споменатото братство ќе му биде предаденаи на генералот Кретјен, британскиот полковник Напјер и на Пратеништвотона САД.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА__________________________________91

Чесноста не пријавувачите не може а рпопда се оспорува. Бугарскатавлада повеќе пати изјави дека во слични примери, таа би сакала утврду-вањето на фактите да го довери на меѓународна истрага. Таа размислува,таков предлог да достави и до Мировниот конгрес.

Икформациите од сосема непристрасен извор, како што н.пр. се тиекои ги собраа нашите офицери во Македонија, сепак даваат тежина напоголемиот дел од бугарските протести против свирепостите од страна наСрбите и Грците.

Англиските и француските списанија и весници пак започнуваат даобјавуваат - благо речено претерани - вести за свирепостите извршени одстрана на Бугарите. Така, парискиот "Тетрѕ" неодамна пишуваше занаводните бугарски свирепости против Грците, за грабежи, за насилствоврз грчките малолетнички. Сите овие вести ги пласира овдешната грчкавоена мисија, но за кои потоа се покажува дека се неточни или многупретерани. Како што забележуваат овдешните француски офицери, општопознато е дека финансиските интереси го поврзуваат "Тетрѕ" со Грција.

Примете ги изразите на моето високо почитување, господине министер


До Н.Е. барон Сидни СониноМинистерство за надворешни работиРим

(Копија)

Паланечко добротворно братство

" 0 С 0 Г 0 В 0 "

Бр.7

27 јануари 1919 год.

До Н.Е. г-динот барон Алијоти,комесар на ИталијаСофија

Екселенцијо,

'Добротворното братство "ОСОГОВО" од Кривополанечко располагасо позитивни информации кои во најтемни бои ја сликаат состојбата.воМакедонија. Во гратчето Крива Паланка и неговата околина се спроведува

92__________________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

општ систематски терор. Останато без својата елита останата во Бугаријабидејќи совршено ги познава српските власти и не сакајќи да падне поднејзини...., населението од оваа област на Македонија какода е обезглавено,Но, српските власти сепак успеаја да стават рака на неколки луге кои гитероризираат со цел сеење на страв и за да го принудат населението да седенационализира. Такви вонредни брутални мерки најчестс се применуваатза најрешителните личности останати во земјата. Тоа што Турците го правелескриено од европската дипломатија, Србите го прават пред очите на Голе-мите сили сојузнички и под Високата команда на сојузничката Источнаармија. Ослободено од познатото турско варварство, населението на нашатародна земја лежи на уште посвиреп режим од страна на строгите Срби.

Во таа смисла располагаме со следните факти:

1 - Пецо Стефанов, родум од с. Тлминце беше уапсен, одведен во КриваПаланка во почетокот на месецов, фрлен во затвор и секоја вечер тепан состап.

2 - Ангел Трајков и Манасие Николов, двајцата од ........

Иван Стојанов Парде, Стојан Јосифов и Григор Цветанов, тројцата од с.Конопница;

Јордан Стојанов и Коле Славков, двајцата од с. Мождивјак;

Славе Ангелков Спасов од с. Добровница; Гсрги Симонов од с. Костур;

Симеон Спасев Бијач од с. Петралица, поранешен претседател наТричлената комисија на наведеното село и Јордан Митев од с. Борово. Ситеовие угледни мажи од горенаведените места беа уапсени, затворени итепани. Ангел Трајков Памука од добиените удари умре во затвор;

(во прилог фотографија на групата уапсени селани).

3 - Богдан Пецов од с. Ветерница11 беше фатен и врзан; на кумановскиотпат во близина на с. Страцин беше убиен од страна на војниците што говоделе;

4 - Стеван Трајков од с. Конопница го убија српските војници; неговиот братЈаким Трајков, поранешен секретар-собирач наданоци одс. Ранковци бешетешко ранет и исчезнал без трага;

5 - Исто така беа уапсени свештениците: Серафим поп Георгиоев од с. Псачаи Арсо Ковачев од с. Радибуш. За елементарната заштита на правото наживот, на добра и на честа на населението на земјата на нашите предци, за

_______________________________________________________

Ветуница (Кривопаланечко) или Ветерско (Велешко.) ?

ДОКУМЕНТИ ЗА MAКЕДОНИЈА_____________ ________ 93

воена чест на Високата сојузничка команда и на честа на нациите кои гипрогласиле возвишените начела на хуманост и правда, Добротворнотобратство од Кривоипаланечкиот регион упорно моли да се преземат меркизада прекрати овој режим на систематски терор кој се заканува да го уништисето население на Македонија. Братството моли засега да бидат обезбеденибарем животот, сопственоста и честа на населението во нашите краишта.Македонија е невина за крвта која толку обилно се пролева во Европа.

Сега, кога во Европа зојната е завршена, во Македонија повторнозапочнува да се пролева невика крв само затоа што земјата е без каква дае одбрана. И, бидејќи судбината на Македонија секогаш била една одглавните грижи на сојузничката дипломатија нашето Братстзо воопшто несе сомнева дека Високиот аеропаг на Правдата ќе побара отчет за невинатакрв пролеана во овие краишта.

Од името на Добротворното братство "ОСОГОВО" од Кривопаланечко,Претседател: (потпииган) С. АпостоловСекретар: (потпишан) В. Димитров

Дека копијата е верна:

СЕКРЕТАР: В. Димитров с.р.

Прилог (ЕО оригиналот): фотографија на група уапсени лицаСеднати од десно на лево:

1.. Симеон Спасов Бијач од с. Петралица

2. Пецо Стефанов од с. Тлминце

3. Јордан Митев од с. Борово

4. Иван Стојанов од с. Коиопница

Стојат од десно на лево:

1. Манасие Николов од с. Псача

2. Ангел Трајков Памука од с. Псача

3. (непознат)

4. Славе Ангелов од с. Добровница

5. Кире Цветков од с. Конопница

ИДА МНРИ, папка 907 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 907, предмет бр. 10; превод одиталијански и француски јазик

94_____________________________ ______ИТАЈ1ИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

8.

Извештај од италијанскиот висок комесар од Софијадо министерот за надворешни работи во Рим од 7 февруари1919 година, за насилствата на грчките власти во Серско,Драмеко и Кавалско, со прилог

Италијанско пратеништво во СофијаВисокиот комесарБр. 83/27

Софија, 7 февруари 1919 год.

Предмет: Насилства и злоупотреби на грчките власти во Серско, Драмско иКавалско


Во врска со мојот извештај бр. 48/16 од 25 јануари о. г. , чест ми е да го

запознам Кралското министерство со преводот на телеграмата добиенавчера од неколку бугарски бегалци пристигнати во Неврокоп од Крушево(грчки дел од Македонија), кои ги опишуваат насилствата на кои е изложенотамошното население од страна на грчките власти. Пријавата ги содржисите елементи на веродостојност.

Страхувањата на скептиците се остваруваат; прогонувањето на бугар-ската националност - победена и грубо протерана од територијата напуштенаод бугарските трупи - повторно се разгоре со интензитетот кој не ветувамногу за идниот балкански мир. Се чини дека беа залудни строгите опоменинаделегатите на Мировниот конгрес против незаситната алчност на мегало-маните кои водат сметка за човечките идеали и начела само кога успезаатдаја фалсификуваат нивната содржина и примената на штета на ривалете.

Меѓусојузничката команда одн. генералот Франше Депре не сетрогнува. На соопштенијата на генералот Кретјен за кои ја известив В,Е.,тие одговараат незаинтересирано: "Прашањето не ме интересира"наводноодговорил тој, како што ме извести американскиот вршител на работитекој тоа го разбрал од самиот француски генерал.

Очевидна зголемена политичка благонаклоност на Франција конГрција, и покрај неодамнешното алинато и жалбите на Аитантата на сметкана владата на кралот Константин, соучесник на мнозинството, се чини, гиоглушува француските воени власти секогаш кога најелеуентарните начелана правдата и на милосрдие ќе се најдат спроти некои големи политичкипланови за рамнотежа или за преовладувачка тенденција.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА__________ __________________ ___95

Само Кралската влада треба да оцени - водејќи сметка за тешкатаактуелна положба - кога треба да се остават работите да течат безпосредување. Од една страна, пасивното однесување Италија ќе ја поштедиод големи недоразбирања а кај препотентните ќе создаде непријателства.Од друга страна, претераната незаинтересираност може да го нарушипрестижот и пријателствата кои, во миг на потреба, претставуваат цементна активната политика и одбрана на највиталните интереси на нацијата.

Господине министер, примете ги изразите на моето високо почи-тување.


До Н.Е.Барон Сидни СониноМинистер за надворешни работи

Рим

Неврокоп, 28јануари 1919 г., пристигнато на 5 февруари

До пратеништвата на Америка и Италија, до генералот Кретјен

и весниците Прапорец, Мир, Народност

Околу 15-ти овој месец, 80 лица од големото бугарско село Крушево,Демирхисарско, се уапсени од грчките воени и цивилни власти и одведениво внатрешноста на Стара Грција без никој да знае каде. - Младиот НиколаМанаров Баница успеа да избега и сега се наоѓа во селото Ветрово (Мел.)12.Според неговото кажување, на денот кога овие 80 лица се уапсени, целотосело беше во жалост, од секоја куќа се слушаа плач и поплаки. Несреќнитемајки, сопруги и деца се прашуваа за причината. Одговорот беше само еден:

Затоа што се Бугари. Истото избегано момче кажа неколку детали за грчкататериторија; н.пр. војниците во локалната касарна се хранат исклучителносо ....производи. Во источниот кварт не оставија ниту една кокошка, собраа300 кокошки...; не плаќаат ниту за млеко, путер, свинско месо, ракија и др.Населението побара веднаш да се спроведе истрага и помош бидејќи воречиси сите села во Демирхисарско и Серско се апасат луѓе и се одведуваатво непознати места. Овие две околии постојано се малтретираат. Ако денессе прогонуваат бегалците од 1913 г., утре ќе бидат прогонети поранешните

12 Во прашање е селото Петрово.

96_______________________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

револуционери а потоа војниците од бугарската војска а на крајот богатитекои се добро "олеснети" и потоа интернирани на островите. Од групата од80 лица, многумина се свирепо па дури и до смрт претепани, како н.пр.трговецот Ѓорѓи Тошев и неговиот син, стариот 80-годишниот Стоил Бор-винков и други. Бугарската црква во селото е обоена со грчките националнибои и отстранети се натписите на бугарски јазик; во училиштето се доведенитројца грчки наставници и три наставнички и со глоби и со сила на децатаим се наметнува да го учат непознатиот јазик.

Тоа е цивилизираниот и човечкиот грчки народ од Серско.Христов Иванов, бегалец од истото село

ИДА МНРИ, папка 907 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 9С-7, предмет бр. 11; превод одиталијански јазик

9.

Извештај од италијанскиот висок комесар во Софијадо министерот за надворешни работи во Рим од 16 февруарм

1919 година, за положбата во Струмица, со прилог

Високиот КомесарБр. 110/41


Предмет: Грчки трупи во Струмица на бугарска територија

Со преќутна согласност или во најмала рака окуражени од пасивнотооднесување на Меѓусојузничката команда доверена на францусктеофицери и воените власти, грчките трупи се обидуваат подмолно да продратна бугарската територија. Неколку села веќе непосредно беа окупирани одгрчките контингенти кои не подлежат на француската команда. Во Струмица,грчките одреди во мали групи ја презедоа власта во значајниот центар и вооколината, предизвикувајќи тревога кај месното население и кај владатаво Софија.

Претседателот на Советот резигнирано се жали, но не без негодувањезаради таквите злоупотреби, не сосем споиви со чесноста и духот напримирјето, и се жали кај командата на сојузничките трупи. ГенералотКретјен приговорот го пренесува до генералот Франше Депре а грчките трупинепречено го продолжуваат своето мирно продирање во Бугарија кое трeба


Парискиот конгрес13 да го стави пред свршен чин или пред менување налинијата на етнографската граница.Бугарскиот народ трепери,

Примете ги, господине министер, изразите на моето високо почи-тување.

Алијоти с.р.До Н.Е.барон Сидни СониноМинистерство за надворешни работиРим

(Копија)

Министерство за надворешни работи и вери

Бр.121

Софија, 12февруари 1919 г.

Господине генерал,

Тукушто сум известен дека по отповикувањето на г. францускикомандант во Струмица, сојузничките трупи се застапени во градот само сонеколку офицери и 200 грчки војници на кои на 8-ми о.м. им се придружијауште 20 грчки коњаници. Веднаш по нивното пристигнување во Струмица,тие се растурија по околните села. Во почетокот, бројот на грчките војнициво регионот беше многу мал и го достигна гореспоменатиот број дури сонатамошни доаѓања во мали групи. Покрај тоа, конвоите и коњите кои иприпаѓат на грчката војска речиси секој ден се испраќат во Струмица и во

околијата каде што споменатите војници вршат набавки на слама и стокано се занимаваат и со контрабанда.

За жал, тие исти војници провокативно се однесуваат спрема бугар-ските угледни луѓе и го плашат населението со тенденциозната вест декавоената команда на Струмица отсега ќе ја преземе грчки потполковник, аСтрумица со околијата ќе стане грчка територија.

Г. генерал, повеќе пати досега имав можност да го докажам отровниотефект на присуството и на депласираното однесување на грчките трупикон нашето население. Мислам дека ќе се слож^ • а, г. генерале дека станувазбор за многу деликатен момент па затоа навистина Ве молам - за смирување

13 Се однесува на Мировната конференција во Париз.


на населението од регионот, оправдано вознемирено - надлежните да пре-земат итни мерки, грчките трупи кои сега се наоѓаат во Струмица и око-лината, да си одат оттаму; во очекување на Вашето скапоцено и поволносоопштение во врска со предметот, Ви ја повторувам мојата благодарност иизрази на моето високо почитување.

(печат) ....Теодоровс.р.

До г-динот генерал Кретјен,

Командант на сојузничките трупи во Бугарија

во градот


10.

Телеграма од италијанскиот висок комесар од Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 17 февруари1919 година, во врска со македонското прашање

Телеграма бр. 285


Бр.56

Телеграма на В.Е. бр. 106.

Мисионерот Вудроу, познат по своите пробугарски чувства, добро го познава

македонското население но според овдешното Пратеништво на Соединетитедржави не е доволно сериозен ниту компетентен во политичките работи.Тој наводно кокетира со планот за обединување на Бугарија со Југославија,како средство за решавање на македонското прашање. Во Солун се наоѓаатмисионерите д-р Кларк и доктор Хауз кои се сметаат за најспособни. Нитуеден од нив досега не бил повикан од американската влада. Кон крајот најануари, овдешната француска команда од бугарската влада побара оле-снување на дејствување во Бугарија на една меѓународна комисија задол-жена за истражување на ексцесите припишани на Бугарите. Не се познатиниту составот ниту прецизниот мандат на таа комисија. Претседателот наМинистерскиот совет одговорил дека со задоволство ќе даде секое олесну-вање но додавајќи дека се надева дека комисијата во исто време ќе го

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА__________________________________99

прошири истражувањето и на ексцесите припишани на Србите, Грците иРоманците. До сега работата не продолжила. Овдешните американскикругови се залагаат за праведна меѓународна истрага потсетувајќи намеѓународната Карнегиева комисија...1913 година.

Алијоти


11.

Телеграма од италијанскиот висок комесар од Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 19 февруари1919 година, во врска со прогонување на населението воИсточна Македонија

Кралско пратеништво - СофијаТелеграма бр. 747


59 - Јавното мислење во Бугарија мошне е потресено од безмилоснитенасилства и прогонувања на шетета на бугарското население во ИсточнаМакедонија. Преку 600 семејства се протерани од Драма и Серес, на бугарскатериторија, без извори, гладни и во тажна беда. Грчката влада вршиинтернација на населението меѓу 15 и 75 години на островите и во внат-решноста, со намера за подготвување на терен за можен плебисцит.Повеќе делегации на ... до странските мисии и до сојузничката командадоставиле петиции за да им се дозволи враќање во нивките земји и враќањена напуштените добра за кои се верува дека се ограбени. Францускатакоманда ми тврди дека грчките власти не сакаат да ги слушнат причинитеи дека секоја препорака предизвикува негодување. Од друга страна, сестрахува, како што неодамна се случи, бегалците да бидат уапсени и убмени

со ништожни изговори.

Алијоти, висок комесар

100 ____________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

12.

Извештај на италијанскиот висок комесар од Софија доминистерот за надворешни работи во Рим од 28 февруари 1919година, во врска со друштвото "Македонија" од Лозана

Високиот комесарБр. 152/62 Софија, 28 февруари 1919 год.

Предмет: Друштво "Македонија" од Лозана


Писмото упатено до г. Гуизи од групата млади Македонци од Лозанакое В.Е. ми го препрати со депеша на 4 јануари о.г. под бр. 144/1. составенаод ... непознати меѓу водечките локални политичари во Софија. Познато едека Китинчев14 му припаѓа на познатото бугарско семејство од Скопјекаде што неговиот татко е градоначалник. Не треба да му се даде особенозначење на друштвото "Македонија" чии претставници се тие.

Каде и да се сретнат, дури и сосем мали групи студенти, поранешниполитиканти, офицери или обични занаетчии родум од Македонија, веднашдоаѓа до манифестации, се создаваат друштва, се планираат политичкиакции со цел ослободување на нивната татковина во форма на независностили на присоединување кон Бугарија. За постигнување на таа цел, Маке-донците би примениле кое да е средство и би прифатиле заштита на која ида е Голема сила за да се протера омразената грчко-српска власт.

Дозволено е да се мисли дека меѓу Големите сили по ..... традиција идобри спомени оставени во Македонија би се преферирала Бугарија, вослучај некогаш земјите под туѓа власт да треба да дојдат под старателствои привремена странска управа.

Скромниот и умерен, со помирлив карактер, спремен за одбрана насопствената чест, италијанскиот војник и граѓанин остави длабоки впеча-тоци не само кај македонското население туку и кај слободното но сепакнедоверчиво население во бугарството кралство. Се наведуваат секојдневнипримери на такви докази. Италија мирољубиво живее со тие кои не јанавредуваат и Бугаринот го цени овој висок степен на прилагодливост.

За да докажам до кој степен, барем засега, е цврсто тоа чувство,доволно е да го наведам задоволството кое во секој дел од Бугарија гопредизвикува присуството на нашите трупи. Кога пред неколку дена ја

________________________________________14 Се однесува на Спиро Китинчев.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА____________________________________________ 101

пренесов веста дека еден наш одред ќе замине да го заземе гратчетоСтрумица каде што присуството на грчките војници ги плашеше Бугарите инавестуваше тешки инциденти, претседателот на Советот ми рече: сега суммирен и знам дека се ќе биде добро; тешкото прашање е решено. Тој бешезадоволен пред се од добриот впечаток кој тоа ќе го предизвика кај сетобугарско население,

Од тој аспект може да се добие доста точна општа претстава зазначењето кое можат да го имаат друштвата како гореспоменатото и идеитекои тие ги пропагираат и кои се однесуваат на Италија. Македонското дви-жење е заедничка акција на овдешната влада со водечките македонскикомитети, предмет на моите специјални извештаи до В.Е.15


Алијоти с.р.До Н.Е. барон Сидни СониноМинистерство за надворешни работиРим

ИДА МНРИ, папка 907 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 907, предмет бр. 18; превод одиталијански јазик

13.

Извештај од командантот на станицата во Битола докомандата на гарнизонот во Битола од 1 март 1919 година,за жалбите на локалното население заради насилстватана југословенските власти

(Копија)

Команда на станицата во Битола

Бр. 74 Д. Битола, 1 -3-1919 год.

Предмет: Локални политички условиДо Командата на италијанскиот гарнизон - Битола

Долупотпишаниот смета за своја должност да ја запознае командата

за следното:

Кај нас често доаѓаат македонските граѓани од бугарска националности се жалат на свирепостите на српските власти врз нив.

'5 Приредувачите не располагаат со тие извештаи.

102__________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Не постои никаква гаранција. Тие се апсат како пропаганисти и седржат во затвор.

Така е уапсен д-р РОБЕВ16, дојден од Софија каде што го уверуваадека може да се врати во Битола каде што се наоѓа неговото семејство,дотолку повеќе што пред околу еден месец од грип му умре ќерката.

И грчките поданици немаат никаква гаранција; сите ги апсат и гивраќаат на границата.

Така на грчката граница е испратен г-дин Петар МАРКО, од романсканационалност, поранешен наставник во месниот романски лицеј и офицерво романската војска.

Г-дин Петар МАРКО многу време има поминато во Италија и во Римкаде што учествувал на романскиот ден на кој јавно зборувал: таму стапилво контакт со нашите власти, вклучително Н.Е. потсекретар за надворешниработи. Тој беше овде обвинетдека е во договор со Италијаните. Г-дин ПетарМАРКО тука има семејство и куќа во Битола, а е сопственик на земјиште накотата 1248.

Како доказ за непријателство спрема Италијаните смета дека требада се обелоденат следните факти:

Сите италијански камиони се запираат при влегувањето и излегува-њето од Битола и на границата српските жандари ги претресуваат.

Еднаш во еден камион е пронајдена г-ца РОБЕВ, ќерка на горе-споменатиот доктор. Таа беше принудена да слезе и на прашањето зоштосе вози со италијански камиони одговори дека смета дека не прави ништолошо бидејќи Италијаните се сојузници на Србите, на што српскиот жандародговори дека Италијаните се нивки непријатели а не сојузници.

Префектот на Драч кој имал на располагање италијански камион завраќање во резиденциЈата морал да застане и да чека повторно да се отворипреминот на Писодери.


нивното заминување Србите ќе бидат уште полоши бидејќи ќе останат безкаква и да е контрола. СИ-Ре едногласно жалат за турската власт која наразните националности им'оставаше слобода на образованието и на воспи-танието. Сите посакуваат Македонија да остане автономна, со гаранција наГолемите сили.

Во цела Македонија, окупирана од Србите, е воспоставен суровполициски режим.

Се јавува за следните настани:

Десетгодишно момче кое српскиот жандар го водел во затвор успеалода му избега на жандарот кој го фатил и така го удрил по грбот со врвот набајонетот, му ја пресекол кичмата и го убил; на мајката која се жалеше предсрпскиот комесаријат и беше наредено да си оди ако не сака да ја снајдеистото.

Во истиот комесаријат во кој се дистрибуираат бонови за килограмбрашно неделно од американскиот Црвен крст, дојде една доста убавадевојка. Жандарите и кажаа дека би можела да заработи многу повеќе содруга професија и не и дадоа ништо.

Командант на станицатапотпишан Казавола

п.ц.ц.

Командант на главниот штаб(Полковник Тозели с.р.) (печат)

ИДА МНРИ, папка 684 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 684, предмет бр. 5; превод одиталијански јазик

14.

Телеграма од генералот Момбели од Софија до Оперативниотоддел на Врховната команда и Министерството за надворешниработи во Рим од 7 март 1919 година, во врска со военатаситуација во Македонија

Софија, 7 март 1919 год.До Врховната команда45 Стр. дов. инф. Сино

Локалните весници, демократски Прапорец и полуофицијалниот"Echo de Bulgarie" експлицитно ги обвинуваат грчките трупи дислоцирани во м.септември на сојузничкиот фронт Македонија - Струма, дека тогаш со

Се разбира дека два или три пати доЈде во италијанската команда заизвестување и со долупотпишаниот еднаш или два пати се прошетал низградот. Беше повикан во францускиот суд и таму му е соопштено дека срп-ските власти го обвинуваатдека во Битола врши пропагандаза Италијанитеи таму му е заповедано да замине и тоа го стори преку Охрид.

Сите кои ќе им се доближат на Италијаните се сомнителни и српскитежандари постојано вршат пропаганда против Италијаните.

Сето население - српски се само семејствата на функционерите ивојниците - страхува Французите и Италијаните да не заминат и дека по

" Во прашање е Теодосиј Робев.



германската команда склучиле договори за преминување на страната нанашите непријатели. Таквиот план кој би имал непресметливи последициза фронтот на цела Македонија наводно го спречила само нашата офанзива.

Пред тоа мошне тешко обвинување, баронот Алијоти и полковникотВинкелс побараа објаснување од бугарската влада и Главниот штаб. Тојпобарал дентада им се достави строго доверлив меморандум со податоцитекои го поддржуваат обвинението.

Ќе се погрижам Врховната команда да биде постојано известувана.

Генерал Момбели


15.

Писмо од италијанскиот висок комесар во Софијадо министерот за надворешни работи во Рим од 29 дларт1919 година, во врска со меморандумот на Централниоткомитет на ВМРО

Пратеништво на ИталијаВисокиот комесарБр. 243/94

До Н.Е. Барон Сидни СониноМинистерство за надворешни работи

Рим

Софија, 29 март 1919 год.

МЕМОРАНДУМ НА МАКЕДОНСКИТЕ ДРУШТВА


Меѓу македонските здруженија кои постојат во Бугарија, Извршниоткомитет на здруженијата на македонската емиграција во Бугарија имапосебни функции и влијание. Заради високите функции во администрацијатана Кралството на тие што го составуваат и заради големиот број наиселените меѓу кои се одвива неговата активност, може да се смета какоелемент кој не треба да се занемарува и кај Владата.

105______________________________________________ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА

Претседателот и главните членови на комитетот на 29 март о.г. миупатија писмо чија копија приложувам, со кое ми испраќаат пет примероциод еден меморандум17 упатен до Претседателот на Мировната конфе-ренција, наменети, со посебна посвета, на Н.Е. Претседател на Министер-скиот совет, на Н.Е. министер за надворешни работи, Н.Е. пратеникотСаландра, Н.Е. пратеникот Барѕилаи и на Н.Е. претеникот маркиз СалвагоРаџи.

Содржината на меморандумот главно одговара - може да се смета сосигурност - на општите водечки концепти на владата во врска со бугарскиотпроблем, и покрај тоа што таа би се чувала директно и официјално да гисоопшти своите постулати и желби преку сопствените делегати на Миров-ната конференција.

Споменатиот Извршен комитет, како и претставниците на внатреш-ната организација (в. изв. бр. 229/92 од 25 март о.г.) ја искажуваат молбатада им биде дозволено да ги изложат своите желби пред Мировната кон-ференција и ме молат таа нивна желба да ја поддржам кај В.Е.

Свесен за тешкотиите кои би можеле да ја спречат Конференцијатада ги прими и ислуша бројните делегации на бугарските македонски ибалкански друштва и комитети на кои би следеле други многубројникандидати на истата партија или на спротивната страна, ќе се ограничам даја истакнам опортуноста да не се занемарува истрајниот глас, силнитечувства чиј толкувач, не без автиоритет, е споменатиот комитет.

Заедно со споменатиот меморандум, предадени ми се два списокакои ги прилопжувам, за настаните сврзани со прогонувањата чија жртва ебугарското население во Македонија, од страна на српските и грчките

власти. За истите настани известува и бугарската Влада.




17 Се однесува на Меморандумот од 1 март 19 Ч год., испратен до Мировнатаконференција во Париз. Меморандумот е потпишан од А јександар Протогеров и ТодорАлександров. Во него на посреден начин се бара приклучувањето на неподелена Македонијакон Бугарија. Оригиналот на Меморандумот е повеќе пати објавуван во Бугарија. Види:

Македони^, Сборник от документи и материали, БАН, Софот, 1978, с. 626-632.

106_______________________________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

16.

Дешифрирана телеграма од Париз до Министерствотоза надворешни работи во Рим од 6 април 1919 година,во врска со архимандритот Пол Христов

1608. Архимандритот Пол Христов, француски државјанин, поранешенприпадник на католичката црква, преминал во православната и се при-кажува како генерален викар на Бугарите-унијати, побара да го примам.Изјавува дека е задолжен од претставниците на старата македонска ре-волуционерна организација да навести автономија на Македонија во Париз.Ја молам В.Е. да прибере информации во врска со него и итно да ме из-вести.

Сонино


17.

Извештај од италијанскиот висок комесар во Софијадо министерот за надворешни работи во Рим од 16 април1919 година, за положбата во Македонија, со прилог


Бр. 324/101 Софија, 16 април 1919 год.

Предмет: Положбата во Македонија


Во врска со претходната преписка за положбата во Македонија имамчест, заради запознавање на Кр.министерство, во прилогда Вија испратампромеморијата од 15 о.м. добиена од овдешното Министерство за над-ворешни работи, за настанатата состојбата во Македонија, со посебен освртна регрутацијата прогласена од српските власти и која според овдешнатавлада би требало да биде одложена додека Мировната конференција нереши за судбината на таа област.


Вестите добиени од друг сигурен извор, се чини, целосно ја потвр-дуваат фактичката состојба на која се жали овдешната влада. Спорадичнитевостанички движења во Македонија18 во голем дел се предизвикани токмуод принудното регрутирање на Бугаро-Македонците кои бегаат и со самотобекство неминовно стануваат револуционерни елементи и создавааткомитски чети.

Примете ги, господине министер, изразите на моето високо почи-тување


До Н.Е. барон Сидни СониноМинистерство за надворешни работиРим

Министерство за надворешни работи и вериБр.2565

Софија, 8 април 1919 год.

ПРОМЕМОРИЈА

Бугарските власти известуваат дека некои бугарски бегалци на крајотна м.март пристигнаа во Струмица и донесоа вести за положбата воМакедонија. Според нивното кажување, затворите во Велес и Прилеп сепреполнети бидејќи српските власти дури и без причина ги затвораат ситепросветени Бугари. Во Радовиш, населението не знае ништо за судбинатана 30-тина неодамна уапсените Бугари и многу е вознемирено. Градона-чалникот Димитар Чаракчиев и 60-годишната г-ѓа Марче Дорева се уапсени,исто така Василка Михајлова, наместо нејзиниот маж Михаил Петров кој ево бегство.

Од друга страна, регрутирањето кое сега се врши наидува на тешкотии

и српските власти се принудени да се служат со изговори. Тие пуштијагласини дека Англичаните во Солун испратиле маски за да бидат поделенина населението и сите на кои им се потребни треба да се пријават. Бидејќиголем број Бугари, пред се во Скопје и Куманово, дозволија да бидат фатени

"' Информацијата не е прецизна. Не е јасно за какви спорадични востанија станувазбор и во кој дел од Македонија. Тешко е бунтот на регрутите да се прогласи за востание.

108______________________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

во стапица, српските власти од нив ги задржаа младите. Во Скопје, нивниотброј изнесува повеќе од 2.000. Но, кога младите од Кавадарци, Тиквешко,кои се одзваа на српскиот повик, разбраа што им се случи на нивните другариво Скопје, се вратија назад.

Се чини дека се изработуваат воените списоци на сите регрути.И во Штип се повикани младите од 20 до 30 години но бидејќи не јазнаат причината за повикувањето, тие одбија да се појават и се принуденида се кријат.

Вестите од Париз овозможуваат да се донесе заклучок дека суд-бината на Македонија ќе ја реши Мировната конференција и би билоправедно, регрутирањето да се одложи до решавањето на истата.

(печат)

До г-динот барон Алијоти, ополномоштен министерВисокиот комесар на Владата на Италија


18.

Писмо од италијанскиот висок комесар од Софија доминистерот за надворешни работи во Рим од 22 мај 1919година, за инцидентите на грчко-бугарската граница, со прилог

Високиот комесарБр.466/127

Софија, 22 мај 1919 год.Господине министер,

За информирање на Вашето Министерство, во прилог ја испраќамкопијата на повикот кој овдешната влада го упати до Командата на со-

јузничките трупи, во врска со упаѓањето на грчките трупи во бугарскотосело Ново Лехово.

Како што се чини, неправедната провокација на грчките трупи кои јакористат актуелната бугарска немоќ и пресретливост, дури и немаласериозен изговор. Таа претставува дел од раздразнувачкиот систем наугнетување и навреди кои според мислењето на бугарските власти имаатмакијавелистичка цеп, предизвикување на насилна реакција од страна на


Бугарите и со тоа изнаоѓање на оправдана причина за заземање на бугар-ската територија.

Бугарската влада скромно протестира но е решена да не примениодмазда, барем не до поволна прилика.

Треба да се напомене дека само личната непристрасност на генералотКретјен и пред се присуството на нашите трупи спречуваат потешки судирина бугарско-српско-грчката граница.

Впрочем, будноста на бугарските власти и коректноста на нашитеодреди ги спречуваат и би спречиле секаква дури безначајна злоупотребана вооружените офицери и на бугарските комити на штета на Србо-Грците.Тие гарантираат дека до новиот поредок, грчките власти ќе немаат причиназа чести пријави или жалби, кои пред се имаат за цел вознемирување наевропскотојавно мислење и нарушување на довербата.

Господине министер, примете ги изразите на моето високо почиту-вање.

Алијоти, с.р.

До Н.Е.барон Сидни СониноМинистерство за надворешни работи

Рим

(Копија)

Министерство за надворешни работи и вери

Бр. 410 Софија, 21 мај 1919 год.

Господине генерал,

Кралското Воено министерство тукушто ми ги достави копиите на

писмата под бр.2632 и 263° кои генералот Луков, шефот на Главниот штабна бугарската војска Ви ги испрати на 17 и 19 о.м. за да Ве извести за тежокинцидент кој се случи на 14-ти истиот месец на грчко-бугарската граница,предизвикан без потреба и оправдана причина од страна на грчките военивласти, инцидентот кој - со последица човечка жртва, бесполезно загината- го повреди начелото на неповредливоста на странска територија како ипрестижот на месните власти.

Селото НОВО ЛЕХОВО, место на инцидентот, се наоѓа во Петричко,составено од колиби кои ги подигнале бугарските емигранти од истоименотогрчко село Лехово и кои се наоѓаат на 10 до 100 чекори во внатрешноста набугарската територија. На споменатата дата, околу 2 часот попладне, еденгрчки одред кој му припаѓа на првиот пешадиски регимент од Сер, составенод 4 офицери и 100 војници, откога упадна во бугарското село и ја онеспособи

110__________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

бугарската стража, продолжи со општо претресување на селото, запленинеколку парчиња оружје и други предмети, отепа еден од жителите, ТодорКарудов, на 45 години, рани двајца други од кои еден потешко, уапси и одведена грчка теритоприја, во месноста СИНГЕЛЕВО19 уште 18 жители од истотосело, како и уште еден Бугарин од селото ПИРИН кој во тој миг се наоѓал воНово Лехово заради трговија.

Според наводите во гореспоменатото писмо (бр. 2632) на г.генералЛуков, како и според дополнителните информации на Кралското Военоминистерство, две разлмчни причини, спротивни меѓу себе, се наведени одгрчката страна, поточно од грчкиот пограничен офицер од Лехово, за да гооправда нападот. Пред се, се наведува дека жителите на Ново Леховонаводно беа вооружени и ранија еден грчки војник а потоа, откога забеле-жале сомнителен селанец кој на рамо носел стап или пушка и кој од селотоВрања се движел во правецот на селото Ново Лехово, грчките пограничнивласти согласно највисоките наредби мораа да се уверат дали селанецотможеби е комита кој се крие во селото.

Затоа, бугарските воени власти најкатегорички тврдат дека и едниоти другиот навод се измислени и дека постапката на грчките власти епромислен удар, извршен под прв ситен изговор и без најмала провокацијаод другата страна. Докажано и потврдено е дека извршените апсења играбнувања се вршени според списокот кој се наоѓал кај грчкиот одред идека оттогаш не може да се оспори незаконската природа на постапката.

Јас пак мислам, г. генерале, дека дури и да се веројатни, наведенитепричини не го оправдуваат однесувањето на грчките власти. Тие не сеовластени на таков начин да го нарушуваат достоинството на бугарскатавласат; и ако не сакаа да се разберат непосредно со истите ниту да бараатнивна помош за проверка на наводните сомнежи, тие сепак, наместо дапреземат таков напад, да го искористат случајот и сомнежите за да јаизвестат почитуваната Команда на сојузничките трупи во Бугарија како

единствена надлежна да се запознае и да бара од бугарската владапроверки и соодветни мерки .

Затоа јас, господине генерале, веднаш посредувам кај Вассо искренамолба за запирање на таквите грчки провокации. Ќе Ви бидам исто такамногу благодарен ако го употребите Вашето непристрасно и скапоценовлијание или право, споменатите 18 Бугари, жители на селото НОВОЛЕХОВО, како и Бугаринот од с. Пирин кој се наоѓал во Ново Лехово вомоментот на нападот, уапсени и одведени на грчката територија, што побргуда бидат ослободени и вратени дома, па затоа дозволете ми да ги наведамнивните имиња и возраст: а) Стојан Георгиев, 55 години; б)Тануш Енчев, 35;________________________________________________________

19 Во прашање е село Сенгелево.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА________________________________________ 111

в) ВељуТодоров Пишнев, 25; г) Сотир Стојанов Андонов, 22; д) Јано Пасков,30; ѓ) Стоју Рочков, 40; е) Илија Цветков, 60; ж) Сотир Пасков, 40; з) СтојанЕнчев, 60; ѕ) Стојан Стојанов Енчев, 30; и)Тодор Енчев, 55; ј) Цветко Николов,50; к) Иван Вангелов, 20; л) Стојан Бојков, 35; љ) Иван Константинов, 30; м)Константин Димитров, 15; н) Георги Марков, 16; њ) Кољу Болев Технев, 17;

о) името и презимето на човекот од с. Пирин не е познато.

Генерале, однапред Ви се заблагодарувам за услугите во врска согоренаведеното и Ве молам да ги примите изразите на моето длабоко по-читување.

(потпис и печат) Т. ТеодоровДо господинот генерал Кретјен,командант на сојузничките трупи во Бугаријаво градот


19.

Писмо од италијанскиот висок комесар од Софија до ми-нистерот за надворешни работи во Рим од 26 јули 1919 година,во врска со писмото на апостолскиот намесник до Папата


Бр. 698/161

До Н.Е. Т. Титони20

Министер за надворешни работи Софија, 26 јули 1919 год.

ПИСМО НА БИСКУПОТ АПОСТОЛСКИ НАМЕСНИКНА БУГАРИ-МАКЕДОНЦИ ДО СВЕТИОТ ОТЕЦ


Во грчка и српска Македонија пред балканските војни започна инте-ресно движење за приклучување на православните Бугари кон католичкатацрква. Бројот на унијатите таму ја достигна бројката од околу 10.000 когаГрците и Србите, љубоморни на секое движење кое би можело да се

20 Титони Томазо (Рим 1855- Манциана 1931), правник, политичар и дипломата; префектна Перуџа и Неапол, сенатор, министер за надворешни работи (1903-1905, 1906-1909, 1919),амбасадор во Лондон, Париз, претседател на Сенатот, шеф на италијанската делегација наПариската мировна конференција.

112______________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

спротивстави на нивното политичко угнетување и денационализаторскатапропаганда, ја задушија неодамнешната организација. Сега, унијатскитеБугари-Македонци со своето свештенство главно се избегани во Бугарија.

Приложеното писмо до Светиот Отец ми беше предадено од бискупоти апостолски викар на Бугарите-Македонци- Шамово,со молба да стигне доВатикан преку ова Министерство, со вообичаени посредни средства, акоВ.Е. нема ништо против. Документот претставува еден од бројните напорина политичката пропаганда на бугарско-македонскиот национализам застекнување на духовното влијание на католичката црква.

Според унијатскиот бискуп, во овдешните православни кругови во овојмиг се забележува значителна тенденција за зближување со Ватикан,поттикната и од мислата дека договор со католичката црква би придонелкон одделување на етничките карактеристики на Бугарија од тие на Грцијаи Србија.



ИДА, МНРИ, папка 907 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 35; превод од италијански јазик

20.

Телеграма од Италијанската воена мисија ка| непријателскитеделегации во Версај до Министерството за надворешни работиво Рим од 4 август 1919 година, во врска со границите

(Копија)Италијанска воена мисија при непријателските делегации

Бр. 47 Р.П. ДОВЕРЛИВО Версај, 4 август 1919 год.

До

Министерот за надворешни работи (Кабинет)Врховната команда - Информативен одделВоениот дел - Италијанска мировна делегација

Предмет: Разговори со бугарските делегати

Нашиот офицер за врски при Бугарската делегација вчера имаше долгразговор со министерот Стамболиски21, шеф на Земјоделската партија. Што__________________________________________________________________

2' Александар Стамболиски, познат бугарски општественик, од август 1919 год.претседател на бугарската влада. Убиен е во превратот извршен на 9јуни 1923 год. во Бугарија.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА____________________________________________ 113

се однесува до надворешната политика, ставовите на министерот се следни:

"Покрај поддршката на Америка, Бугарија смета на поддршката на Италијапо прашањето на границите; Италија треба целосно да го поддржи нашиотстав и да не прави отстапки на Грците во замена за некоја незначителнапредност во Мала Азија. Треба да се има во вид дека со исчезнувањето наприматот на Русија и Австрија на Балканот, некоја друга земја треба да гозаземе тоа место и Италија, заради својата близина и интересите кои јаврзуваат за Балканот, е погодна за таа срункција.

Ако Италија успее да издејствува Бугарија да добие излез на ЕгејскотоМоре и териториите кои и припаѓаат во Тракија, ако ја поврати јужна Добруџазадржувајќи ги пријателските одиоси со Романија, Италија во иднина можеда смета на поддршка на овие две балкански земји. И независна Македонијаќе биде исто така отворена за италијанското влијание, особено ако можево иднина да се поврзе со железница со пристаништето Валона. Поддршкатана Бугарија и Романија ќе биде дотолку пополезна за Италија бидејќиФранција секогаш ќе настојува да ги поддржи Грција и Србија чии намери седобро познати.

Потполковник Казати - шеф на Мисијата

ИДА МНРИ, папка 907 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 907, предмет бр. 5а; превод одиталијански јазик

21.

Известување од Министеретвото за надворешни работи од Римза меморандумот на бугарската колонија во Италија упатенодо премиерот Нити во врска со Тракија и Македонијаод 6 август 1919 година, со прилог

Министерство за надворешни работи

РИM

Бугарскатата колонија во Италија утре ќе му поднесе на Н.Е. Нитимеморандум во врска со Тракија и Македонија. Работи и на тоа да заин-тересира некои пратеници во полза на Бугарија (можеби Федерѕани и Рај-мондо). Во Рим пристигна првата група од повеќе од 90 бугарски студентизаради студирање на италијанските иуниверзитети а треба да пристигнатуште многу други. Го приложувам писмото на г-динот Чилев.


Муфид-бег до Н.Е. Нити испратил меморандум во врска со Албанија, молејќиго да се заинтересира за судбината на таа земја. Идентичен меморандум ќеиспрати до претседателството на Сенатот и на Парламентот.

За прашањето го заинтересира и Големиот Исток кој вети дека ќеиспрати телеграма до браќата од Франција, Англија и Соединетите држави.

Вечерва или утре би требало во "Роро1о Ротапо" да излезе статијаво полза на Албанија.

(потпис нечиток)

МЕМОРАНДУМ

НА БУГАРСКАТА КОЛОНИЈА ВО ИТАЛИЈАупатен., до Н.Е. Нити, претседател на Министерскиот совет

Вестите пристигнати деновиве од Париз, во врска со Тракија, мошнеја загрижија бугарската колонија која ужива благодорно италијанскогостопримство, бидејќи се чинеше дека Италија нема да се спротивстави напреотстапувањето на Тракија на Грција, со што Бугарија би останала безкаков да е излез на Егејското Море и би и бил одземен регионот кој исто-

риски и етнички и припаѓа.

Денес пак дознаваме дека на иницијатива на италијанската делегацијае решено Мировната конференција да ја одложи расправата по тоа прашање,од највитално значење за нашата земја.

За овој благороден акт на италијанската делегација чувствуваме декатреба на В.Е. да и ја изразиме сета наша благодарност, уверени дека гитолкуваме чувствата на сите наши сонародници.

И во друга прилика, дипломатските претставници на италијанскатаНацијаја заслужија благодарноста на бугарскиот народ, т.е. кога на крајотна втората балканска војна посредуваа кај романската војска, чиј логор сенаоѓаше на четири километри од главниот град, постигнувајќи градот да небиде окупиран од непријателот. Тоа бугарскиот народ не го заборавил. Овојблагороден акт кон нашата несреќна земја кај нас создаде такви чувствана наклоност кон Италија кои што никогаш доволно непреколнувана војнавоопшто не ги наруши. Напротив, окупација на нашата територија од странана херојските италијански трупи, заради прочуените својства на војниците,заради благородноста на нивните чувства, кај нашиот народ создаде чувствона братска благодарност, кон избраната нација која ја пружи љубезнатарака на нашите несреќни населенија, премногу погодени од болките наужасната војна.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА__________________________________ _115

В.Е. ќе има повторен доказ на тоа што си дозволуваме да го тврдиме,одсведоштво на вредните Италијани кои деновиве се враќаат од Бугарија,од кои ќе разбере за трогателни манифестации кои сиот народ ги приредина тие кои се осмелуваме да ги нарекуваме наши заштитници.

Сиот бугарски народ, полн со овие чувства, Италија веќе не ја сметакако непријателска нација туку како доброчинителка врз која ги базирашенадежите за заштита на сопствениот интегритет и за своите легитимнистремежи.

Ние на В.Е. ја упатуваме преколнувачката молба, оваа благороднаИталија која нашиот народ научи да ја запознава како врвна учителка надобрина, љубезност и правда, да ке биде соучесник во најнеправедливатазлоупотреба, дозволувајќи Тракмја да и. биде доделена на Грција, оставајќија нашата земја без врвчата благодат, да има сопствен излез на ЕгејскотоМоре.

Ние, издигнуваме уште еден последен повик за македонското пра-шање, во кое самите италијански интереси се совпаѓат со бугарските стре-межи.

Ако заради повисоки околности, Македонија, за која Бугарија ги из-држа двете балкански војни, со новиот светски поредок не би била доделенана нашата земја, барем да се коиституира како независна држава, врз основа

на плебисцит; само така ќе биде избегната бариерата која Југословените иГрците би ја подигнале, попречувајќи ги комуникациите кои преку Албанијаби требало да се воспостават помеѓу Јадранското Море и Бугарија.

Ако таквите комуникации би биле вештачки попречувани, штетата заИталија би била без сомнение голема бидејќи не само што принудно би билаисклучена, како пред светската војна, од бугарскиот пазар, туку би билапресечена и најбрзата врска кон Романија и јужна Русија.

Ако Валоиа би била поврзана со мрежата на бугарските железници исо пријателски договор псшеѓу Италија и Бугарија, би можела да стане Солунна јадранското Море.

Грција и Југославија се свесни за тоа и лесно може да се предвидидека тие на секој начин ќе го спречат создавањето на нови патишта заповрзување или барем ќе се обидат да ги попоечат и свртат во Солунтоковите на сообраќајот кои инаку би се движеле кон Валоча.

Сето тоа има врска со рзшавањето на витал чиот индустриски проблемна италијанскиот Југ КОЈ во балканскиот пазар ќе го најде својот главенизлез и со тоа главен услов за своето зголемување.


Горново претпоставува спонтана заемност на чувства кои толкупрекрасно се развиле помеѓу бугарскиот и италијанскиот народ, запредвидлива, просветена дипломатска акција водена од италијанскатавлада и восхитувачки довршена од страна на нејзините благородни синовикои ги окупираа нашите земји, оставајќи спомени на неизбришлива добрина,создавајќи во нас синовска преданост на Италија.

Но, ние се осмелуваме, уште и секогаш, да сметаме на мудроста иблагородноста на италијанските чувства и се осмелуваме да се надевамедека италијанската влада не ќе сака да не погоди во срце, препуштајќи јанашата бедна земја на претераните копнежи за власт на Грците и на Југо-словените.

Нашата земја не сака да побегне од одговорноста на непоправливатагрешка во која била повлечена од политиката за осудување на тие коирешаваа за судбините на нацијата и признаваме исто така дека билапоттикната на војна од чувството на горчина заради неправдата нанесенаво втората балканска војна; но, ние сакаме да истакнеме дека несреќатане ја обескуражи туку тешко ја изучи и врските на благодарност кои сега јаврзуваат со Италија веќе не ќе можат да бидат разлабавени.

Во овие врски, Италија ќе најде сигурен стожер врз кој ќе може дајапотпре својата сопствена политика на трговска експанзија во Бугарија и наБалканскиот Полуостров; ќе може да смета на верната соработка на нашата

политика.

Затоа, Бугарија, во овој судбински историски миг на своето постоење, сметана сигурна поддршка на големата благородна нација, за:

1 - да не и биде одземена Тракија и излезите кои сега ги поседува наЕгејското Море;

2 - македонското прашање да биде решено согласно бугарските стре-межи, врз основа на плебисцит, или барем од Македонија да се создаденезависна држава, така што меѓу Албанија и Бугарија да не постои грчко-југословенска брана.

Рим, 6 август 1919. год.

За бугарската колонија:

Ант/он/ Пиперов с. р.


(продолжува)__________________________________________________________ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_______________________________________117

22.

Писмо од Министерството за надворешни работи во Римдо генералниот директор на Фондот за вера од 20 август1919 година, во врска со писмото на апостолскиотнамесник до Папата, со прилог

Кралско министерство за надворешни работи

Генерална дирекција за политички работи

бр 25443 Рим, 20 август 1919 год.

Предмет: Писмо на бискупот-апостолски намесникво Бугарија до Светиот Отец

До баронот МОНТИГенерален директор на Фондот за вера

Господине барон,

Високиот комесар во Софија до ова Министерство го достави при-ложеното писмо упатено до Светиот Отец кое му е предадено од страна набискупот и апостолски намесник во Бугарија-Македонија Шаново, со молбада се испрати во Ватикан.

Препраќајќи го писмото, високиот комесар истакнува дека овојдокумент "претставува еден од бројните напори на политичка пропагандана бугарскиот македонски национализам за да се стекне морално влијаниена Католичката црква" и додава дека тенденцијата која во овој миг се за-бележува во тамошните православни кругови за зближување со Ватикан"ја поткрепува и мислата дека договор со Католичката црква би придонесолкон одделување на етничките карактеристика на Бугарија од тие на Грцијаи Србија".

На В. Г. го препраќам наведеното писмо за да може да се погрижи дастигне таму каде што е упатено.

Господине барон, примете го моето големо почитување

Сфорца 22 с.р.

22 Сфорца Карло (Монтињозо 1872 - Рим 1952), дипломат и политичар, амбасадор воПекинг (1911 -1915) и во Србија (1915-1918); потсекретар за надворешни работи и министер занадворешни работи (1920-1921), преговарач на Рапалскиот мир со Југославија, амбасадор воПариз, претседател наДржавниотсовет (1945-1946), министер за надворешни работи (1947-1951), сенатор.

118____________________________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Софија, 26 јули 1919 год.

Високиот комесарБр.698/161

Предмет: Писмо на бискупот - апостолски намесникна Бугари-Македонци до Светиот Отец


Пред балканските војни, во грчкиот и српскиот дел на Македонијазапочна интересно движење за приклучување на бугарските православци

кон католичката црква. Бројот на унијатите ја достигна бројката од околу10.000, но грко-србите, љубоморни на секакво даижење насочено конспротивставување на нивното политичко угнетување и на нивната денацио-нализаторска пропаганда, ја задушија новата организација. Сега најголемиотдел од бугаро-македонските унијати со своето свештенство е избеган воБугарија.

Приложеното писмо упатено до Светиот Отец ми го предаде бискупоти апостолски намесник на Бугаро-Македонците Шаново, со молба да гопредадам во Ватикан. Документот претставува едно одбројните настојувањана политичката пропаганда на бугарско-македонскиот национализам застекнување на моралното влијание на католичката црква.

Според унијатскиот бискуп, во овој момент во тамошните православникругови се забележува тенденција на приблмжување кон Ватикан, потхра-нувана и со мислата дека договорот со католичката црква би придонесолкон одделување на етничките карактеристики на Бугарија од тие на Грцијаи Србија.

Со почит


До Н.Е.Т.Титони


Рим

ИДА МНРИ, папка 907 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 907, предмет бр. 6; превод одиталијански јазмк

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА______________________________________________________119

23.

Пмсмо од италијанскиот виссж комесар од Софија доминистерот за надворешни работи во Рим од 29 ноемвриТ9Т9 година, за состојбата ѕо бугарија

висок комесар на Италија во БугаријаСтр.дов. бр. 2549

До Н.Е. сенатор Виторио Шалоја23,

министер за надворешни работи

Рим

изазапознавање: Н.Е. генерал А. Дијаз,

шеф ка Главниот штаб на војската - Рим

Софија, 29 ноември 1919 год.

Далеку од тоа да изгубат надеж заради последиците на последнатавојна, мнозинството Бугари покажува голема доверба во иднината иборбениот дух на офицерите се уште е на високо ниво.

Тендеицијата на земјата, да се постигне договор со Србија, согласнозамислата на Стамболиски (в. мои претходни соопштенија), е се поприсутна.Додека министрите и бугарските дипломатски органи тврдат дека не-возможно е да се замисли зближување со довчерашните огорчени неприја-тели, пред се по неодамнешните територијални осакатувања; додека вла-диниот печат со жестоки зборови пишува против лошиот третман за којраскажуваат бугарските затвореници по врaќање од српското или грчкозаробеништво; "Дневник", со слаб углед, но мошне раширен, изјавува, одго-варајќи на директорот на српскиот "Белградски Вестник", дека не само штокај масата на бугарски селани веќе не постои какво да е чувство на омразапротив српскиот народ туку самата интелектуална класа - вклучителнофункционерите - веќе не ја мрази Србија и додава дека треба да се заборавинеодамнешното минато и да се казнат виновниците во двете земји.

Една највисока личност од овдешната војска, се уште на служба, намое неописиво изненадување, ми тврдеше дека третманот на Бугарите одМакедонија и од други приклучени територии од страна на Србија е под-нослив во споредба со истиот на Грција; и, дека иако Србите постојано се

23 Шалоја Виторијо (Торино 1850 - Рим 1933), правник и политичар, професор по римскоправо, министер за правда, за воена пропаганда, за надворешни работи (1919-1920), делегатна Мировната конференција во Париз и во Друштвото на народите.

120 ________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

обидуваат да ги србизираат Бугарите кои се наогаат во нивните граници,тоа го прават на хуман начин и со убедување!

Оваа и други слични изјави, кога се уште е жив одгласот на свирепизаемни обвинувања на двата народи, намалуваат секое убедување заискреноста на бројните тврдења во врска со бугарските националнипроблеми.

Министерот за финансии Данев24, водач на прогресивната партија ипретседавач на Министерскиот совет, личност за која се смета за мошне

интелигентна и со политичко чувство, иако не многу енергична, зборувајќими вчера за трите писма испратени приватно деновиве од Париз од странана претседателот на Министерскиот совет Стамболиски до српскиот,романскиот и грчкиот претставник на Конференцијата, со покана затериторијални трансакции поволни за Бугарија и за мирот на истата сососедите, тврдеше дека ориентацијата на идната надворешна политика наБугарија ќе зависи од содржината на одговорите на овие три писма и, воврска со европските Големм сили, од тенденцијата кон поголема или помалаширина на примената која секоја од силите ќе му ја даде на Мировниотдоговор преку својот претставник во Контролните комисии.

Сметав дека можам да потврдам дека, обратно, и однесувањето коесекоја одделна сила ќе го има кон Бугарија во рамките на Комисијата не ќеможе а да не зависи од политичката ориентација на самата Бугарија одсега натаму.

Факт е дека Бугарија денес се наоѓа во момент на транзиција на своетопостоење и на својата политичка свест и која ќе има капитапно значење занеа и за целата Европа. Различни се токовите кои се манифестираат воземјата, но сега се чини дека едниот ќе преовладее над другите а тоа е онојна чие чело се наоѓа претседателот на Министерскиот совет Стамболиски,а го следи мнозинството од Кабинетот, масата на земјоделското населениекојаја претставува речиси целата земја и, сега зајакната, без сомнение, совојската која решително се стави на страна на револуциснерот од септември1918 год. Спротивставувањето на кое наидува претседателот на Мини-стерскиот совет - од поинакви причини - вс македонските кругови и во ко-мунистичката партија. нема толкава тежина за да го скршне.

Станува збор за од порано предвидената и најавената тенденција(моите извештаи од минатата зима и пролет), кога овде започна да се тврдидека едиа Бугарија, премногу разрушена и смалена од мирот веќе не би

" Стојан Данев, бугарски политичар, позеќепати министер и поетседател на Владатана Бугарија.


можела да живее сама туку би требало да се фрли во прегратка на нај-блискиот од своите соседи.

И токму тоа сега созрева: БУГАРИЈА ДЕНЕС ИМА ТЕНДЕНЦИЈА ДАСЕ ОБЕДИНИ СО ЈУГОСЛАВИЈА. Само ако Србите на Бугарија и ги врататновите придобивки: Цариброд, Босилеград и Струмица и ако на Македонијаи дадат облик, дури скромен и илузорен, на автономија, и никој, ако нашатабалканска политика не стане поактивна, повеќе не ќе може да го спречитоа што оддруга страна најверојатно го бара Србија и го поддржува еден однашите големи сојузници.

Денгубење е предвидување на можните последици на таквото обе-динување, без оглед на тоа во кој облик тоа би се извршило.

Во него, Бугарите гледаат средство за одмазда, пред се против нив-ната најголема непријателка, Грција, и евентуално потоа против Романија;

а покрај тоа, велат, да ја спасат Македонија.

Гледаат и значаен чекор во правец на обединување на сите словенскинароди, вклучително и Русите; идејата која овде од време е многу раширенаи сега повторно се појавува како последица на активноста на неколку Русикои поминуваат носејќи проекти и ветувања.

Не е веројатно дека Југословените имаат иста непромислена илузијатуку може да се мисли дека, кога тие би располагале, покрај со сопственитесили (и со значајното вооружување добиено од Французите) и со мошнедобрата бугарска војска, мошне ефикасна како човечка сила за неколкугодини, покрај воените клаузули на Мировниот договор, би било мошне тешкода се задржат сите заедно, повлечени од, ммпулсивноста која сите им јапризнаваат на нашите источни соседи, да се нафрлат против тој што денеспретставува нивен најголем непријател; Италија.

Симпатијата за која Бугарите тврдат дека ја имаат за нас би исчезналакако магла пред надежта, колку да е грешна, за обновување на нивнатавојничка слава и за зголемување на моќта на нивната земја, дури на сметкана нивната целосна независност.

Доволен пример е денешната неверојатна трансформација на мисле-њето во врска со Србите, за да се добие претстава за длабочината начувствителноста на овој балкански народ.

Заради изложената евентуалност треба да се смета дека виталниотинтерес на Италија бара да биде спречен каков и да е облик на обеди-нувањето на Бугарија со Југославија или да биде направен така да не бидештетен за нас.

Верувам дека тоа би можело да се спречи наведувајќи ја Бугарија дасе разбере со Романија врз основа на повторно рамноправно територијалноотстапање на јужна Добруџа.


Замислата за таквиот договор, кој би се направил под покровителствона Италија, и кој би имал за цел не само зачувување на мирот на Балканоттуку и значително олеснување на здодевниот притисок кој на нашетоисточнокрилоговршатСрбијаи Грција, не е нова (моите извештаи од 1914-1915 год. и од декември 1918 год.) и сметам дека таа пред повеќе месецивеќе влегла во уверувањата на нашата влада.

Замислата е на водачот на прогресивната партија и на други поли-тичари, но кои тврдат дека иницијативата за нејзиното спроведување нетреба да потекнува од Бугарија, победена земја, туку од една од Силите-победнички.

Министерот Данев тоа експлицитно ми го изјави во две прилики.

Без сомнение, не само за Италија, таквиот договор би бил поволен иза Романија која не може да живее мирно, обиколена како што е денес, одпротивниците.

Се чини дека некои почетни преговори во таа смисла во не толкудалечното време не биле сосем без резултат. Очигледно, имало и таквикои биле заинтересирани да работат за неуспехот на таквите чекори. Одмисијата доверена на романскиот генерал Илиеску, кој во Италија и овдепомина во изминатиот јуни и која била насочена токму во смисла нагореизложените замисли - како сите овдешни италијански претставници -нема никаков видлив резултат.

И покрај тоа што споменатиот генерал не ужива голем углед во својатаземја - како што сум известен - добрите замисли чиј носител бил, не требалода пропаднат.

Деновиве му советував на генералот да се заложи романската владаовде да испрати една Воена мисија чиј шеф би можел да биде потпол-ковникот Ценескуи, поранешен мој колега - воен аташе во Софија во 1915год. и личност за која сметам дека е способна за добра соработка во"работата на тројцата" која трите Нации би требало евентуално да јапреземат.

Но, ништо не беше направено. Сега, во Софија е само еден романскипоручник, врзан со двоен конец за француската команда од која непосреднозависи.

За југословенско-бугарското обединување да биде безопасно заИталија, кога веќе не може да се спречи, ќе биде тешка работа. За таа целби било потребно да се обезбедат цврсти "пријателства од интерес" со некоиод елементите кои претставуваат нехомоген иден државен словенско-балкански организам, неговиот гравитационен центар да се премести штоподалеку од нашите граниици и да се потпомогне или предизвика канали-зирање на силите и на епспанзивните територијални лакомости на самиот

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА__________________________________________123

организам кон подрачјата кои за нас претставуваат помалку витални ин-тереси; или, за намалување на притисокот врз Јадранското Море, тој дапритиска кон Егејот.

За да се попречуваат ефикасно двата патишта, потребно би било

истото средство, радикално, кое требало да се употреби против австро-унгарското царство, чиј наследник во многу работи денес е Југославија.

Кој и да е патот кој Италија ќе го одбере да го следи за постигнувањена најдоброто решение на овој проблем, суштински за нас и за целата Европа,без сомнение треба да се дејствува без одлагање.

Настаните можат да се забрзаат.

Би и бил благодарен на В.Е. ако сака да ме почести да ми ги испратисоопштенијата за кои смета дека можат да ми послужат како начин наизразување и евентуално претпазливо дејствување, во согласност сопретходен договор со нашите претставништва во Букурешт.

В.д. Висок комесар на Кр. италијанска владаво Бугарија

Шеф на Италијанската воена мисијаПолк. Џилберт де Винкелс с.р. (печат)


24.

Меморандум на Упразните совети на Лмгата на Битолчаниод Солун и Лерин до генералот Депре и до Врховниот совет наМировната конференција во Париз од 30 ноември 1919 година,во врска со утврдувањето на границите, со прилог

До Н.Е. генерал Франше Депре,главен командант на Сојузничките војски во Цариград

Солун, 30 ноември 1919 год.


Долупотпишаните членови на Управните совети на Лигата на битол-чани во Солун и Лерин, претставници на грчкото население од битолско чијголем дел во овој миг се наоѓа раштркан на грчката територија, имаме честда Ви.го изнесеме следното:


Со помош на среќа во текот на Балканската војна во 1912 год., Србитеуспеаја да завладеат со Битолско иако општо е докажано дека нашата земјасо векови била грчка. Тоа го докажуваат спомениците пронајдени во неа, атоа го признаваат сите историчари и географи, па дури и самите турскиосвојувачи.

Супериорноста на грчкиот елемент кај нас пред српската окупацијабеше видлива во сите области. Трговијата и индустријата, уметностите инауката беа пред се во рацете на Грците. Лекарите, адвокатите и сите другиинтелектуалци му припаѓаа на грчкиот елемент. Грчките установи, здру-женија на интелектуалци, филантропски, музички и гимнастички здруженијаи масонските ложи постојеа не само во градот Битола туку и во поголемиотдел од грчките заедници во околните места. Како одблесок на таквиотинтелектуален и духовен напредок на грчкиот елемент и на грчката циви-лизација општо може да се смета постоењето во градот Битола на грчкиотвесник "Фос", единствен весник со реклами кој излегувал до српскатаокупација.

Но, тоа што пред се го докажува грчкиот карактер на нашата земја енадмоќта и големиот број на грчки училишта, прекрасни наставни институциикои во 1912 год. ги посетуваа повеќе од 6.000 ученици (од кои 2.500 во 18училишта во градот Битола) додека бројот на српските ученици во сетаБитолска околија одвај изнесуваше неколку стотици платеници. Во врскасо тоа сакаме да нагласиме дека грчките училишта во нашиот регион сеиздржуваа со средствата на месните грчки заедници додека српските,бугарските и романските училишта и ученици постојеа само благодарениена средствата на соодветните пропаганди. Го истакнуваме фактот за дадокажеме дека населението на нашата земја немаше никаква врска соСрбите, елементот кој се сметаше за сосема туѓ за нашата земја. Какокултура, со традициите и обичаите немаме ништо заеднички со нашите новигосподари и повторуваме дека само воената среќа ги доведе дури до нас.

Уште еден факт кој сведочи за грчките чувства на населението вонашата татковина, акропол на елинизмот во западна Македонија, тоа еголемо и ефикасно учество кое грчкиот елемент го даде во силната и крваваборба против Турците и бугарските комити. Покрај тоа, за време на светскатавојна населението во нашиот округ служело под знамињата на Антантата,распределено во грчката и српската војска и придонело многу за нашатазаедничка победа.

За жал, и покрај тоа што им се должни на грчкиот елемент за вон-редната поддршка на нивната пропаганда во минатото, Србите, крајношовинистичка раса, наместо да ги почитуваат нашите национални права


применуваа мошне непријателска тактика кон чувствата и желбите нанаселението на нашата земја. Наместо уште со доаѓањето да го оставатгрчкото образование слободно, тие ги узурпираа сите наши училишта и црк-вите кои ги претворија во српски институции, и оттука потекнува жалнатасостојба. Нашите професори, наставници и свештеници масовно ја напуштијаземјата, голем број семејства се иселија додека преостанатите младинциостанаа без грчко национално образование. Србите го засилуваат својотшовинизам дотаму што наставата на грчки јазик ја забрануваат дури воприватни куќи и на нашиот митрополит не му дозволуваат повторно да сиго заземе своето место кај стадото, неутешно заради загубата на својот

духовен водач. Со еден збор, нивното дејствување е такво што прават сешто е можно за србизација на сите со сила и со секакво самоволно средство.

Господине генерале, од горното можете да сфатите дека немаменикава причина да бидеме задоволни од српскиот режим. Посакуваме дасе вратиме дома но воопшто немаме намера да ја загубиме нашата нацио-налност и нашата цивилизација. Затоа, од името на принципот на слободатана народите, прогласен од страна на Мировната конференција, се осмелу-ваме да Ве замолиме, г-дине генерале, овој меморандум да го препратитедо Врховниот совет на Конференцијата со изјавата дека нашата голема иединствена желба е нашата родна земја да се соедини со Татковината конкоја е приврзана од сите аспекти, како историја и традиција, националност,географска состојба, трговија и комуникации. Тоа е најправилно решение,дотолку повеќе што битолскиот округ би можел да живее и да напредувасамо политички поврзан и со градот Солун со кој веќе го поврзува желез-ницата. Впрочем, од исти причини, таквото решение би било прифатливо засето население во земјата, без оглед на расата и верата, па дури би гизасилило веќе постојните пријателски врски помеѓу Грција и Србија и со тоамирот на Балканот би го направило постабилен.

Со надеж дека ќе ја исполните нашата желба Ве молиме, г-не генераледа ги примите изразите на големото почитување од Вашите предани слуги:

Претседател Претседателна Лигата од Солун, на Лигата од Лерин,

Членови на Советот на Членови на Советот наЛигата од Солун Лигата од Лерин

Членови-заменици

126_______________________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Париз, јули 1920 год.

До Врховниот совет на Мировната конференција

Екселенции,

Во врска со Меморандумот на Лигите на битолчани населени во Грцијаод 30 неомври 1919 год., како делегати и ополномоштеници самаке да Везамолиме да ја исполните желбата искажана во полза на обединувањетосо татковината Грција на битолскиот округ кој се протега од Мариово доКорча.

Во меморандумот го изложивме и ќе повториме дека битолскиот округстана жртва на голема неправда кога потпадна под власта на Србите со

кои не го сврзува ништо. Во такви услови, а исто така од историски, етно-лошки и географски како и од цивилизациски аспект и од аспект на тр-говијата и стопанството, нашата татковина е поврзана само со Грција и соникој друг, веруваме дека со праведноста која Ве одликува и во духот направдата која ги поттикнува одлуките на Мировната конференција заослободување на потчинетите народи нема да пропуштите даја задоволитенашата искрена желба, нашата татковина дефинитивно да се обедини соГрција, единствена држава која би можела да и ги врати добрините на добросфатената слобода.

За да ја заокружиме нашата мисла, сметаме дека треба да го додадемеи следното кон тоа што веќе го изнесовме во нашиот претходен меморандум.

Подрачјето на Битола преку кое поминува Виа Егнација е единственаврска, единствен мост преку кој можат да се поврзуваат грчка Македоншаод една страна и Епир и Албанија од друга, заради природната конфигурацијана теренот; затоа уште од антиката, теснината на планината Пелистер(Перситери, Варнус или Осум брда) западно од Битола, беше нареченаЃавато или ОЈауаѕѕ1ѕ - тоа значи погодна за преминување, премин - а такасе нарекува и ден-денес. Нема ништо понеправедно и понепрактично ододделувањето на грчка Македонија од Епир и од Албанија - последица нанеправедното населување на Србите до Битола и Подградец, месноста којаисто така не е воопШто српска туку претставува неделив дел од Корча. Тоадокажува дека решението што го предлагаме не е само најправедно туку инајприродно и всушИбст ги отстранува сите тешкотии кои произлгуваат однеправедниот пробив на Србите во тие краишта.

За да можат да закрепнат, да работат и да живеат во мир, населениетоод околијата кое доживеа невидено зло за време на светската војна -бомбардирања, опожаруваеа, протерувања и други катастрофи и неописивиуништувања - треба да биде под грчки суверенитет. Во таков случај,

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_______________________ 127

жителите ќе се развиваат трговски, стопански и во сите погледи; тие ќепросперираат и така ќе се зацврстат односите на искрено и постојанопријателство помеѓу Србија и Грција. Впрочем, грчкиот народ во печатот иво секоја прилика ги искажувал своите стремежи за националната рестав-рација на Битолската околија, на тоа значајно огниште на македонскиотелинизам кој секогаш блескал за време на националните борби.

Желбата за обединување со Грцијајаделат не само сите христијанскижители од целата Битолска околија до Крушево и Охрид туку и Муслиманитеи Евреите.

За цело време, повеќе десетлетија, Евреите од Битола во општинскитеучилишта држеа настава покрај на турски и француски и на грчки јазик којго сметаа за неопходен; уште повеќе, стотици млади Евреи од двата полапосетуваа грчки школски установи во Битола. Тоа, а предсе ако се земе во

предвид дека Евреите предвидуваат развој на материјалните интереси, јасного покажува грчкиот карактер на Битолската околија. По нејзината оку-пацијата од страна на Србите, поголем број Евреи, заради неможноста заработа и за живот под српска власт, избегале во Лерин и во Солун, на грчкатериторија.

Сите муслимани од Битолската околија отворено изјавуваат декаповеќе сакгат да живеат под грчка власт и тоа не без причина. Бледа сликана сето тоа што Муслиманите го доживеаја од Србите се приложените фото-графии снимени во април 1913 година на кои се гледаат шест муслиманскисела во околината на Битола кои српското варварство ги претвори во купрушевини. А што се однесува на дивјаштвото и свирепостите кои мусли-маните ги доживеале за време на српската окупација во Битолската околија,тие се ужасни. Доволно е да се наведе ужасното убиство на 70 Муслиманиво селото Шоп25, во Песочани, Охридско, итн.

Во такви услови, единствено праведно решение би било да му седозволи на населението од Битолската околија да ја искаже својата волјасо плебисцит, откога претходно земјата би ја зазела војската на некојанеутрална или непристрасна сила. Без сомнение, волјата на населениетоќе биде соживот во исгата полигичка единка, Грција; заедништвото на тр-говски и стопански потреби и заемна доверба ќе докажат дека решениетона прашањето кое го предлагаме ние е праведно и разумно бидејќи никаквиврски не ги врзуваат ниту пак ќе ги зближат жителите на земјата со нивнитеактуелни освојувачи - Србите._____________________________________

" Село со такво име во границите на етничка Македонија не е регистрирано.

128_________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Кога тие во ноември 1912 год. ја зазедоа Битола, јасно и категоричкиобјавија дека окупацијата е привремена бидејќи битолскиот регион и припаѓана Грција. И познато е дека тие тогаш го освоија регмонот без да им сепружи посериозен отпор; турските генерали Џавит паша и другите гиповлекле своите трупи од српскиот фронт на грчкиот и така беше олеснетонапредувањето на Србите кон Битола. Потоа турската војска ги оставиСрбите слободно воено да се прошетаат преку Албанија до Драч, додекаЏавит паша со своите трупи замина за Јанина каде што се сретна со другитетурски трупи кои на тој фронт се спротивставуваа на грчката војска.

Во пролетта 1913 год., додека бугарските трупи перфидно ги напаѓаагрчките трупи на планината Пелагион во источна Македонија и на другиместа и го загрозуваа дури и Солун, Грција, под притисок на своите вечнинепријатели Бугари, беше принудена да попушти пред сите претеранибарања на Србите, оставајќм им го на Словените без заштита и целосносиот елинизам во грчка северна Македонија. Тоа беше потврдено 1913 годинаво Букурешт со грчко-српската гранична линија која оди од Мариово(Кајмакчалан) до пристапот кон Охридското Езеро и која нема никакваетнолошка, стратешка или географска основа.

Без сомнение, овие факти им се познати на сојузничките влади коиблагодарение на нивните конзули во Битола знаат дека Србите немааникакво право на Битолската околија

Впрочем, отсуството на секаква поврзаност помеѓу духот на нашатаземја и Србизмот го докажува следниот факт: додека нашите сограѓанидоброволно се ангажираа за време на светската војна под знамињата наГрција, Франција, Англија и САД, речиси никој не служел доброволно подсрпските знамиња.

А што се однесува на српската тиранија, сметаме дека на нас, ситеостанати Грци, доволно е да се потсетиме на смртоносниот удар од нацио-нален аспект кој ни е нанесен со затворањето и узурпацијата на нашитеучилишта и цркви и сите да се уверат дека не можеме да живееме подропство на Србите, омразено и неподносливо од сите аспекти.

Можеби е умесно да Ве потсетам дека на 6/19 ноември 1913 год.,српската полиција од Битола бесрамно и без причина ги симна англиското ифранцуското знаме од зградата на Отоманската царска банка и од другиместа. Од друга страна, бруталноста на српските власти кон поголемиотдел од странските државјани им е позната на сите во Битола.

Овдешните Срби, и покрај тоа што тие не само што не се мнозинствотукудури ни најмало малцинство од населението, не им признаваат никаквиправа на тие кои претставуваат мнозинство; тие имаат намера да гиславјанизираат сите, со самоволност и насилство. Откога го отстранија


грчкото свештенство, тие никаде не дозволуваат - н.пр. ниту во Крушевониту во Охрид, седиште на првата и прочуена грчка архиепископија наЈустинијан - ниту благословување дома ниту помени на грчките гробишта.Пред неполни два-три месеци, еден странски српски свештеник во Крушевозабрани во старата грчка Св. Никола на новороденчето да му се даде име"Антигона" бидејќи е грчко; побара да му се даде српско име а тоа го натеранесреќниот татко да се откаже од крштевањето на ќеркичката одошто даи дозволи да носи српско име. Но Србите се такви шовинисти што не самона христијанските имиња туку и на муслиманските им додаваат српсказавршница: -иќ, н.пр.: Ибраим Ахметовиќ.

Залудно до денес повеќе пати Грците од Битола и од Крушево сеобратија до владата во Белград со барање училиштата, црквите и грчкитездруженија да им се вратат. Но, српските влади имаат намера да го задушателинизмот на сите нивни нови територии.

Во текот на двете десетлетија кои непосредно и претходеа на бал-канската војна, Грција ја поддржуваа српската пропаганда против Бугаритево Скопскиот вилает и дури во кичевската каза од Битолскиот вилает.Србите никогаш не покажуваа претензии кон териториите јужно од Кичево

каде што немало ниту еден Србин или србофил, освен извесен број наплатеници. Било кој'а статистика да се земе - на некој Фанцуски, англиски,германски или италијански автор - никаде воопшто не се спомнува српсконаселение во некогашниот битолски вилает.

Затоа, со доверба во принципите на правда и еднаквост кои го водатВрховниот совет на Мировната консреренција, воопшто не се сомневаме деканашата кауза ќе биде предмет на праведно и точно разгледување и деканашите желби во полза на нашето обединување со татковината Грција набргуќе бидат исполнети; го молиме Врховниот совет да ни ја укаже честа и дане слушне лично да го изложиме нашиот случај на наредната Конференцијакоја ќе го разгледува Источното прашање.

Со почит:

Делегатите на Лигите на битолчаните населени во Солун, Лерин и Атина

Членови-заменици.

Париска адреса:C.-D. Bebis et sons,34 Rue Lafitte

Солунска адреса:Лига на битолчани (Аптека Паписта).

ИДА МНРИ, папка 691 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 691, предмет бр. 2; превод одфранцуски јазик

130_________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

25.

Телеграма од италијанскиот претставник од Париз доМинистерството за надворешни работи во Рим од 7 декември1919 година, за ставот на балканските земјиво врска со Македонија

До Министерството за надворешни работиТелеграмабр. 1703

Париз, 7-12-1919 год.

Врска: Моја вчерашна телеграма бр. 1687

Кастолди денес се сретна со Стамболиски кој изјави дека гласинитеза српско-бугарското зближување се без основа. Неговите неодамнешниинтервјуа или изјави имаат за цел само да го скршат мразот и даја подобрататмосферата на Балканот, за да им се угоди на Франција, Англија и Америка.Бугарската влада размислува за политиката на присебност, но го задржува

правецот на побарувања на неослободените региони. Српската и грчкатаупорност на Конференцијата во врска со територијалните прашања имаа зацел и обезбедување на можноста за подоцнежни повторни преотстапувања,како основа за договори. Сепак, Бугарија не може да смета на враќањетона Цариброд од страна на Србија, како замена за бугарското откажувањеод Македонија. Несогласувањата помеѓу разните националности во новатајугословенска држава на Бугарија и налагаат да остане во исчекување.Српско-бугарските приближувања создаваат недоверба кај Хрватите.

За бугарската влада, денес примарно прашање е излезот на ЕгејскотоМоре и бугарско-романското зближување по средувањето на работите воДобруџа. Кај двете прашања се смета пред се на италијанскиот интерес.Што се однесува до излезот на Егејското Море, прашањето треба да сесмета како се уште отворено додека не се донесат одлуки во врска сододелување на подрачјата во Тракија. Ако источна Тракија не и припаднена Грција, Бугарија може да се надева да го добие назад Дедеагач. Заолеснување на преговорите со Романија, бугарската влада е спремна јаснода се откаже од територии во Добруџа кои би останале во границите наРоманија, и стопански концесии.

Стамболиски своето размислување го резимира изјавувајќи деканегова цел е евентуелното создавање на балкански систем кој би сепотпирал на Романија, Бугарија, самостојна Македонија и Албанија подиталијански протекторат.


Има намера да ги поддржува италијанско-бугарските односи во сите области:

трговија, индустрија, банкарство, за да се олеснат одличните односи и цврстиполитички основи меѓу двете земји. Полковникот Кастолди ја спомна иакцијата за време на Конференцијата, за барање во балканските поашањарешенија кои ќе бидат помалку опасни за Бугарија и го увери Стамболискидека старата италијанска симпатија и добронамерност спрема Бугарите ќесе покажат и во иднина. Стамболиски кажа дека е запознат што ита-лијанската делегација го сторила за неговата земја, но жали што нере-шавањето на италијанските проблеми понекогаш го ограничувало нејзинотослободно дејствување. Тој се заблагодари и ја искажа довербата и надежтаза иднината. На разговорот присуствуваше и проф. Ганев.

Џ. де Мартино26 с.р.

ИДА МНРИ, папка 908 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 908, предмет бр.1; превод одиталијански јазик

26.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 7 декември

1919 година, во врска со состојбата во Бугарија

Кралско пратеништво во СофијаБр.3923

До Министерството за надворешни работи - Рим

Софија, 7 декември 1919 год.

116 - Денес, во недела, во Софија и целата Бугарија се одвиваат општинскиизбори согласно новиот закон; сите избирачи се должни да гласаат. Голематурканица на избирачките места но спокојство.

Продолжува иследување на политичките обвинети и ...по војната (мојателеграма 2529 од 25 ноември). Ако неодамнешниот закон сериозно сепримени, на неколку високо поставени глави, помеѓу кои е и поранешниотминистер Тончев, им се заканува голема опасност. Неодамна уапсениот

26 Де Мартино Џакомо, плем. (Берн 1868 - Рим 1957), во дипломатско-конзуларнаслужба во Берлин (1920-22), Цариград, Каиро, Берн, Париз, Лондон (1920-22); сенатор.


македонски генерал Протогеров27 избега од затвор. Во многу градови многусе жалат на недостиг на храна. Бегалците известуваат дека Србите гимобилизираат сите млади Македонци од 18 до 35 години и ги испраќат конБосна и Далмација.

Ве молам за ова да ја известите Врховната команда - Оддел за над-ворешни работи.

Девинкелс

ИДА МНРИ, папка 907 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 35 ; превод од италијански јазик

27.

Извештај од италијанскиот висок комесар во Софијадо министерот за надворешни работи во Рим од 6 март 1920година, во врска со македонското прашање, со прилог

Високиот комесарБр. 257/40 Софија, 6 март 1920 год.

До Н. Е. сенаторот Шалоја

Предмет: Македонското прашање


Извршниот одбор на македонските друштва заедно со пропратнотописмо донесено лично од г. Павлов, поранешен бугарски агент во Драч иактивен член на одборот, ми ги предаде и приложените апели до прет-седателите на Сенатот и Долниот дом.

Според споменатата организација, документот има за цел одржувањена актуелноста на македонското прашање во моментот кога парламентитена главните сојузнички и придружни сили ќе го разгледуваат и ќе диску-тираат за ратификацијата на Нејскиот мир.

Му ветив на г. Павлов дека апелот ќе го проследам на соодветноместо, но искористив прилика да го потсетам на потребата, македонските

27 Генералот Александар Протогеров, Тодор Александров и одреден број бугарскиполитичари, владата на Александар Стамболиски ги обвини за национална катастрофа наБугарија во Првата светска војна. Биле уапсени но набргу потоа со помош на Воената лигапобегнале од затвор.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА__________________________________________________133

организации да не се служат со крајни средства на непромислен и насиленначин, со што се загрозува благосостојбата на тамошното бугарско насе-ление и во голема мера се нарушува расположението на Големите сили.

Се чини дека пријателски совет е умесен во мигот кога повторнодоаѓаат вестите за претстојни востанија во Македонија и за нови сомнежидека Италија тајно го поттикнува движењето на отпорот против Србите.

Холандскиот информатор баронот Кројф кој одржуваше врски сонашето информативно биро во Трст и изврши испитување за духовнатасостојба на балканското насепение во врска со тоа ме извести дека вла-деачките кругови од Белград се доста загрижени заради нашата активноство Бугарија и Црна Гора. Луѓето потврдија дека југословенската држава неби можела да се одбрани од движењето раководено од Италија, во договорсо Македоно-Бугарите, Албанците и Црногорците и дека нејзиното постоењеби дошло во прашање; пред бугарската опасност тие дури сметаат дека наЈугославија би и одговарало да се договори во врска со јадранското прашањеза да се спречи ужасен крах.

Се чини дека таквите информации главно одговараат на вистинскатасостојба. Лесно се гледа како во таквата можност за одмазда, бугарскатавлада и јавното мислење гледаат една од главните причини за следење на

политика на договарање со Италија.

Толку силно оружје во наши раце не треба да се занемари и досега нее занемарувано, и покрај италијанско-грчкиот договор кој засеа толкусомнежи во Бугарија, Албанија и Турција, на сметка на италијанската по-литика.

Сите се свесни за потребата од максималната претпазливост водејствувањето. Подмолното, себичното и нелојалното однесување на австро-унгарската монархија на Балканот не може и не смее во либералната иобмислена политика на Италија да најде безумни имитатори кои бараатлесен и краткотраен престиж и успех.

Тој концепт ме водеше повеќе пати кога ги примав членовите намакедонскиот комитет. И овој пат на г. Павлов му ги повторив советите заумереност и разум, но искажувајќи ја мојата верба во праведна иднина и восредувањето на македонското прашање согласно праведните стремежи натамошното население. Го уверив дека Кр. влада и италијанското Прате-ништво остануваат на исто мислење во врска со овој тежок проблем.

Бидејќи од сите страни, дури во круговите на овдешната влада сепојавуваат повеќе или помалку непосредни критики во врска со споменатиотиталијанско-грчки договор и бидејќи некои нам спротивни сили секогаш сеобидуваат да сеат никулци на недоверба кои имаат за цел поткопување начашето влијание на Балканот, ги предупредив повластените овдешни


политички водачи да не донесуваат избрзани, импулсивни оценки кои сештетни за интересите на Бугарија. На еден доста влијателен функционерво овдешното Министерство за надворешни работи кој - верувајќи дека мидава за нас полезни информации - во врска со гореспоменатиот договор мирече: "добро, разбираме, но не треба да се почнува одново!", му одговоривзасегнато:"На крајот на краиштата, Италија а не Бугарија, ако веќе правелаотстапки пред Грција на сопствена сметка, тоа го правела во интерес намирот, за барем привременото расчистување на непријатна ситуација; соваши сомнежи и ваши критики ќе ризикувате да ја вознемирите и обес-храбрите италијанската политика која секогаш се обидувала повторно даги стекнете симпатиите на сојузниците, да ја консолидирате вашатанационална кохезија, да ви се отворат видици на сила и просперитет коиние ви го посакуваме."

Ми се чини дека таквите совети се неопходни и на крајот тие добро сеприфаќаат, дури и како знаци на разумен, претпазлив правец, далеку одсебичните интриги карактеристични за бившата Хабзбуршка монархија којафатално заврши и за самата Бугарија.

Така, ако не грешам и ако Вашата Екселеницја се согласува, ќе мо-жеме - без да се компромитираме - да ги демантираме нападите на нашитепротивници и на оценката на самите грчки елементи - кои се надеваат дека

на префинет начин ќе ја уништат нашата работа -, недостојни наследницина Одисеј: "Италија - велеше г. Зафиропулос, секретар на г. Венизелосразговарајќи со баронот Кројф за италијанско-грчкиот договор и за нашатадејност во Албанија - стана гробар на сопственото влијание на Балканот".

Ако продолжиме со нашето помирувачко но решително однесување,и не толку дамнешните настани ќе покажат дека таквите грчки прогнози сево најмала рака смели.

Во исто време, нашето влијание во Софија е далеку од тоа да се сруши.



Кралско министерство за надворешни работи

Генерална дирекција за полититички работи

Одд. 3 - сект.2 Рим, 8 април 1920 год.

Предмет: Македонско прашање

Извршниот одбор на македонските друштва во Софија се обрати докр. министер со молба да ви се предаде апелот наменет според спомена-

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА _______________________________________________135

тата организација за одржување на актуелноста на македонското прашањесега кога парламентите на главните сојузнички и придружни сили ќе горазгледуваат и разговараат за измените на Нејскиот договор. Во прилог виго препраќам споменатиот документ и ве молам, г. претседателе, да гипримите изразите на......

Сфорца с.р.

До Претседателот на Долниот домПретседателот на Сенатот


28.

Информација на Министерството за надворешни работиво Рим за министерот за надворешни работи од 25 мај 1920година, за средбата со Иван Каранџулов, со прилози

Миистерство за надворешни работи

Иван Каранџулов28(За македонската кауза)

Рим, 25мај 1920год.


Го примив господинот Каранџулов, бугарски судија, претседател намакедонските друштва, кој ми беше претставен со приложеното писмо наколегатаДурини.

Тој преку мене и се заблагодари на италијанската влада за симпатијатакоја секогаш ја покажувала за македонската кауза и искажа благодарностза постојано благонаклониот став на италијанското јавно мислење.

Во Рим имал разговори со г. Налди, директор на "Тетро", кој гопретставил на генералот Гарибалди, со г. Милели од "1с1еа Магјопа1е" и содруги личности. Изјавува и дека е задоволен од овие разговори.

28 Иван Каранџулов, претседател на Извршниот комитет на македонските братстваво Бугарија.


Колку што разбрав, се разговарало за создавање на комитети запропагирање на македонската кауза и не биле спомнати други облици помошод страна на Италија.

Г. Каранџулов ќе замине за Франција и Англија за ..... на каузата наМакедонците.

Јас од моја страна му дадов општи изјави во смисла на благонаклонаориентација на италијанското јавно мислење кон Бугарија и речиси сигурновидувања во полза на македонската автономија. Бев резервиран во врскасо ставот на Владата и затоа што тој не ме праша во врска со тоа.

Кора29 с.р.


Драги пријателе,

Г. Иван Каранџулов од сегашното Јавно обвинителство при овдешниотВрховен суд и "претседател на Извршниот комитет на македонските дру-штва во Бугарија" ми изрази желба да добие неколку писма за прет-

ставување во Рим, каде што има намера набргу да замине, а потоа да про-должи за Англија а по можност и за Франција.

Види се со него и поразговарај малку со него и ако мислиш дека еумесно, претстави го на другите власти на Министерството.

Срдечно Те поздравувам и Ти ја стегам раката

Дурини30 с.р.

ИДА МКРИ, папка 908 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 35; превод од италијански јазик

29 Кора Џулијано Еџидијо (Кастиљоле Дасти 1884 - Фиренца 1968), во дипломатскаслужба во Вашингтон, АдисАбеба, Белград (1913), Лондон, Токио, Белград (1920-21), Техеран,Минхен, Драч.

30 Дурини ди Монца Ерколе Лукипо, гроф (Горла Миноре - Милано, 1876 - Милано1968), во дипломатска служба во Петроград, Брисел, Цариград, Берлин, Адис Абеба, Лисабон,Лондон, Софија (1920), Минхен, Будимпешта; сенатор.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_____________ 137

29.

Телеграма од италијанскиот конзул во Солундо Министерството за надворешни работи во Рим од 9 јули1920 година, за состојбата во Битола, со прилози

Дешифрирана телеграма бр.3825Кралски конзулат - Солун

До Министерството за надворешни работи

Оддел 3

Рим Солун, 9 јули 1920 год.

41 - Мојата тел. бр. 38 - Од истиот извор разбрав дека еден воз на арти-леријата пристигнат од Скопје заминал за Битола.

Од Скопје во Битола пристигнале големи количества на муниција ибрашно.

Неколку десетина дена во Битола пристигнуваат бројни српски офи-цери.

За истото ги известив и Кралските пратеништва во Атина и Белград.

Долфини31

Дешифрирана телеграма бр. 3866

Кралско пратеништво во Атина

До Министерството за нгчдворешни работи

Оддел 3

Рим Атина, 14јули 1920 год.

301.-Дов.Телеграма бр.700 на В.Е.

Долфини со две телеграми ме извести ча концентрирање на военматеријал и на српските о4)ицери со дестинација Албанија, не во Солун тукуво Битола.

Испратив телеграма во Солун за објаснување.

Монтања32

31 Долфини Џовани Батиста (Вескована 1882 - Рим 1962), офицер, во дипломатскаслужба во Каиро, Александрија, Драч, Солун, Сан Паоло.

32 Монтања џулио Чезаре (Рим 1874 - Неапол 1953), во дипломатска служба во Мадрид,Минхен, Лондон, Вашингтон, Мексикс, Техеран, Кристијанија, Атина, Цариград (1923), Риоде.Жанеиро; советник за политичко-дипломатски работи на италијанската делегација наПариската мировна конференција во 1919 год. и др.



Кралски конзулат во Солун


Оддел 3

Рим Солун, 23 јули 1920 год.48. Телеграма бр. 699 на В.Е.

Се чини дека концентрациите на војската и на храната во Битолскосе поврзани со состојбата во Албанија. Од еден железничар кој вчерапристигна од Битола разбрав дека на 17 о.м. таму поминале - пристигнатиод Скопје преку Велес - околу 4 илјади војници со артилеријата и продолжилекон границата. Се уште не е позната нивна крајна дестинација. Дел од хра-ната собрана во Битола за војската е упатен кон границата.

За горното ги известив и пратеништвата во Белград и Лтина.

Долфини


30.

Телеграма од италијанското пратеништво од Белград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 17 јули 1920година, во врска со бугарско-југословенското зближување

Кралско пратеништво во БелградДешифрирана телеграма бр. 3979

17 јули 1920 год.

285 - Кралскиот преведувач во Скопје ме известува дека 4 бугарски делегатитреба набргу да заминат за Србија заради преговорите во врска со српско-бугарското зближување и евентуелното поставување на темели за бугарско-југословенската федерација. Најголеми тешкотии се очекуваат во дефини-рањето на македонското прашање. Бугарско-македонската револуционернаорганизација секогаш е мошне активна, но во последно време не се забе-лежани судири.

Галанти33


33 Галанти Винченцо (Милано 1878-1953), во дипломатска служба во Солун, Призрен,Бразил, Скопје (1910-1911), Софија, Белград (1918-1921), Техеран, Москва, Одеса, Тифлис;

член на Меѓународната комисија за утврдување на границите на Албанија.


31.

Телеграма од италијанската делегација во Париздо Министерството за надворешни работи во Рим од 10 август1920 година, за наводната соработка на италијанските агентисо "Македонскиот револуционерен комитет"


Италијанска делегација во Париз


Оддел 3

Рим

Париз, 10 август 1920 год.

1020. Дописникот од Белград на "Journal de debat"го најавува договоротпомеѓу Басри-бег и претставниците на Македонскиот револуционеренкомитет. Сојузот насочен против Југославија наводно е инспириран одиталијанските агенти кои се надеваат дека со нападите на албанскатаграница ќе постигнат двојна цел: да ги одвратат југословенските трупиконцентрирани во Хрватска и да добијат мотив за да посредуваат кај Силитеи да наметнат плебисцит во Призренско, Дебарско и Охридско.Веста во врска со мојата телеграма 74 и одговорот на В.Е. се демантираатсо телеграмите од Рим во кои се тврди дека поттикнувањето на побуна одстрана на италијанските агенти против Југославија воопшто не постои.

Бонин34


34 Бонин Лонгаре Лелијо, гроф, италијански амбасадор во Париз (1917-1922)+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++STRANA 140 da se skenira kako dokument i da se prate kako atacment na e-mail++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++


32.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија

до Министерството за надворешни работи во Рим од 23 август1920 година, за средбата со д-р Точков, со прилог

Кралско пратеништво во Софија

Бр.420

До Министерството за надворешни работи - Кабинет

Софија, 23 август 1920 год.

265 - Строго доверливо само за Вас, дешифрирајте сами.

Доктор Точков35, член на Македонскиот централен револуционеренкомитет сосем приватно ми довери дека самиот Комитет на последниотсостанок решил да го обнови интензивното движење во Македонија. Но,комитетот наводно предложил пред тоа да испрати еден свој член во Италија(веројатно самиот Точков) за евентуално да се сретне со албанскиот агенти да го конкретизира акционото единство. Предвидувајќи неможност задобивање пасош од бугарската влада, тој бара да му биде олеснето, сопосредство на доверливо лице, илегално качување на италијански брод којтргнува од лристаниште на Црното Море и слободен влез во Италија. Серазбира дека се држев доста резервирано во врска со неговото барање. Бибил благодарен на В.Е. ако сака телеграфски да ме извести дали можам даго прифатам барањето а да не се компромитирам и со потребна претпаз-ливост.

Дурини

Министерство за надворешни работи - РимШифрирана телеграма бр. 205Оддел К.м.

До Италијанското пратеништво - Софија

Рим, 29 август 1920 год.

Врска: Ваша телеграма бр. 265

В.Г. може да го прифати барањето но со максимална претпазливост,на таков начин ш то запознатоста на Пратеништвото ќе изгледа исклучена.

Сфорца с.р.

ИДА МНРИ, папка 908 (Бугарија 1919-1930); ДАРМ. КС 35; превод од италијански јазик

3; Д-р Димитар Гочков, близок соработник на Александар Протогеров.


33.

Телеграма од италијанскиот конзул од Солун доМинистерството за надворешни работи во Рим од 25септември 1920 година, за превозот на воен материјал

Дешифриранателеграма бр.5830

Кралски конзулат во Солун


ОдделЗ

Рим

Солун, 25 септември 1920 год.

...... Известен сум дека 400 вагони муниција кои стојат во Бакалево36 Фран-

цузите им ги продале на Србите кои ги транспортираа во Битола. Разбрависто така дека со возот "decauvile" по железничката пруга изградена одГерманците за време на војната секоја ноќ се превезуваат трупи во Солункои потоа продолжуваат за Охрид каде што се концентрираат.За горното го известив и Кралското пратеништво.

Долфини


34.

Извештај од италијанското пратеништво во Берлиндо министерот за надворешни работи во Рим од 21 октомври1920 година, за посетата на д- р Точков, со прилози

Амбасада на Италија

Берлин

Бр. 2122/972 Берлин, 21 октомври 1920 год.

Предмет: Точков


Г. Точков, предмет на телеграмата бр. 3884/62 од 24 септември о.г.(Кабинет) на В.Е. дојде да ме посети и ми кажа дека неговата организацијасмета дека актуелниот момент не е поволен за револуционерни движења

36 Непрецизно одредена локација.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_______________________________ 143

па затоа дејноста на истата е насочена во смисла на "самоодлучување". Г.Точков не се согласува со актуелната бугарска влада склона кон склучувањедоговор со белградската. Г. Точков смета дека не треба да се штедат напоризада се спречи Југославија да владее со Балканот. Ми кажа дека разговаралсо шефот на Кабинетот на В.Е. од кој е многу задоволен. Се сложува декавремето не е поволно за актуелизирање на прашањето на Македонија, носепак навистина сака да остане во контакт со Кралската влада. Ми го со-општи тоа што веќе го кажал во Министерството, дека засега неговатаорганизација би можела да се ограничи на засилување на односите соАлбанија, што според него е многу лесно. Тој смета дека Македонците ќеможат да бидат многу полезни за Италија при организирање на Албанија.

Г. Точков заклучи дека тој ќе се погрижи да ме снабдува со веститекои можаат да бидат интересни за В.Е. и побара да му биде дозволено даиспраќа и прима преписка за и од Софија преку Амбасадата и Кралскотопратеништво во Софија. Му одговорив дека за тоа треба да побарам упатстваодВ.Е.

Во текот на разсоворов останав резервиран, согласно упатствата наВ.Е.

Ќе Ви бидам благодарен ако ме известите каков одговор треба дададам на барањето на г. Точков и ја користам приликата на В.Е. да го изразаммоето длабоко почитување.

Џ. Де Мартино с.р.

До Н.Е. гроф СфорцаМинистер за надворешни работиРим

Министерство за надворешни работиТелеграма бр. 205Оддел Г.М.

До Италијанското пратеништво - СофијаВрска: Ваша телеграма бр. 265


В.Е. може да го прифати барањето со максимална претпазливост,така што ќе изгледа дека Пратеништвото не знае ништо.


144____ ____ __ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Гранд Хотел

Рим

22 септември 1920 год.

Господине комендатор,

Понизно Ве молам да ми дозволите да се видиме на неколку минути.

Ве молам, господине, да го примите моето високо почитување

Д-р Д,Точковод Софија

Министерство за надворешни работиОддел Г.М.

Телеграма бр. 3884/62ТАЈНО

До Италијанската амбасада во Берлин

Италијански пратеништва во Виена, Берн и Софија

Рим, 24 септември 1920 год.

Д-р Д. Точков, еден од водачите на македонскиот револуционеренкомитет пристигна во Рим со привремена патна исправа издадена под лажноиме од страна на Кралското пратеништво во Софија. Тој ќе продолжи заБерн, Виена и Берлин (каде што ќе остане подолго) со албакски пасош нанегово име издаден од ова Министерство.

На негови предлози неодредено му е одговорено дека Италија секогашсо симпатии гледала на македонската кауза, согласно нашите чувства итрадиции.

Сепак, во овој миг не беше опортуна изработка на поконкретна про-грама за акција.

Ако Точков се појави пред Б.Е/В.Г., примете го љубезно но однесувајте

се кон него со претпазлива воздржливост.

(потпишан) Сфорца

За Софија: Точков го задолжил проф. Милев37 да воспостави контакт соВ.Е.


7 Професор Никола Милев, истакнат член на Македонскиот национален комитет.


35.

Извештај од Главниот штаб на Кралската војска до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 6 декември 1920година, за врските на Извршниот комитет на македонскитебратства во Бугарија со Албанија

Стр.дов.

Инф. бр. 468

Главен штаб на Кралската војска

Оперативен оддел - Оддел 1

Рим, 6 декември 1920 год.

До Военото министерство - Оддел Главен штабМинистерството за надворешни работи - КабинетГлавниот штаб на Кралската војска - Оддел; Секретаријат и И. и Е,

Предмет: Македонски иредентизам и неговите контакти соАлбанците

Од непосредни веродостојни извори на 29 ноември сме известени:

"Внатрешната македонска револуционерна организација" во Македо-нија, особено во српскиот дел, врши тајна пропагандна и организационадејност.

Програмата на "Внатрешнатаорганизација" е полна автономија на целаМакедонија.

Незначителното малцинство се оддели од "Организацијата" и вополза на Југославија се залага за федералистичката идеја и за создавањена автономна Српска Македонија под југословенско влијание; меѓу пропа-гаторите на таквата идеја се споменува името на Македонците Никола Ризови на д-р Бурев.

Барем засега веќе не се зборува за приклучување на Македонија конБугарија; затоа "Организацијата" можеше да ги привлече македонскитеелементи без оглед на народност и вера.

Во изборната борба за Конституанта во Југославија, Бугарите, Турцитеи Албанците од српска Македонија вршеа активна пропаганда за да гинаведат Македонците на коалиција за победа на "иредентистичката" про-грамата, со што би се формирала група за систематски немири во рамкитена Уставотворното собрание.

Каде што не можеа да се формираат листите со елементите на "орга-низацијата" (иредентисти, автономисти),таасепогрижидајаподдржи кому-нистичката партија.

Произлегува дека македонските здруженија остануваат на замислатада. воспостават политички односи со албанската влада. Наводно преку


Италија ќе замине во Албанија на преговори мисијата составена од генералотКлимент Бојаџиев, проф. Никола Милев и д-р Димитар Точков. Мисијатапрвин би престојувала во Риека.

Во меѓувреме, Македонецот Тодоров38, поранешен бугарски амба-садор, наводно на 4 ноември маскиран поминал преку Скопје, на пат заКосово и Тирана.

Без сомнение, Македонците имаат намера во Албанија - поточно воЕлбасан - да воспостават "западно седиште на Внатрешната македонскареволуционерна организација". Наводно за тоа е назначен македонецотД'арвингов39, поранешен полковник во Главниот штаб на бугарската војска;

тој наводно заминал од Бугарија и преку Македонија се упатил во Албанија- се вели - на чело на македонска чета, за да ја "докаже на официјалнаЕвропа слободата на дејствување што ја уживаат македонските иредентистиво Македонија и покрај строгите мерки на југословенската влада".

"Внатрешната организација" и "Здружението на македонските еми-гранти во Бугарија" бараат поддршка од Италија; за таа цел во Рим ќе пре-стојува мисијата на Бојаџиев.

ИДА МНРИ, папка 691 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 691, предмет бр. 9; превод од

италијански јазик

36.

Телеграма од италијанското пратеништвото во Белград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 17 февруари1921 година, за состојбата во Битолско

Пратеништво на Н.В. крал на ИталијаТелеграма бр. 620/136

Белград, 17февруари 1921 год.


Предмет: Бугарско-македонско востание

Положба во БитолаВрска: Телеграмата на В.Е. бр.149

Досега собраните информации наведуваат на тоа дека веста завостанието на Бугарите во Битола е неточна и претерана._____________

38 Неидентификувана личност.

39 Во прашање е Петар Д'рвингов.


Еден од моите колеги кој има подобри можности за добивање на вестиод тој регион не добил ниту една во таа смисла. Да имало таков сериозеннастан, без сомнение веќе би имало некои реперкусии што овде не е случај.Пратениците на тој регион се г. Кумануди, актуелниот министер за финансии,г. Ќирковиќ и покојниот Коста Стојановиќ, поранешен министер за финансии,односно ниту еден со име наведено во информацијата.

Постои генерал Мичиќ (кој не требада се меша со покојниот истоименвојвода) во војската на СХС но засега немам информации дека тој е вогарнизонот во Битола.

Во секој случај, според собраните вести, се чини дека положбата воМонастир не е добра - состојба на насилство а не на правдата, на сеење нанетрпение и на омраза а не на мирен соживот а уште помалку на збратиму-вање меѓу расата која командува и тие со кои се командува. Владата наСХС се обидува да ја сокрие и сака таму да дејствува со што помала

контрола, па дури на сите влади, и на тие од балканските земји, не им издавадозвола да отворат конзулати во Монастир бидејќи не сакаат странскитевласти да гледаат и слушаат и да известат за вистинската положба.

Г.Манцони40 с.р.


37.

Писмо од Министерството за надворешни работи во Рим доиталијанското пратеништво во Париз од 15 април 1921 година,за положбата во Македонија, со прилог


Генерална дирекција за политички работи

Оддел Европа и Исток - Биро 3

Бр. 24782/999 Рим, 15 април 1921 год.

До Италијанската амбасада - ПаризПрепраќање на предметот: Положбата во Македонија

Нота на Извршниот комитет на Македонските друштва од 29 март воврска со актуалната ситуација во Македонија.Со молба за враќање.

Генерален директор за политички работи

№ Манцони Гаетано, гроф (Луго 1871 - Кандерштег 1937), на служба во Солун,Александрија, Каиро, Цариград, Берн, Париз, Рио де Жанеиро, Атина, Лондон, Белград (1920-1922); сенатор.

148________________________ _____ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Извршен одбор на Македонските друштва

Бр.121

Софија, 29 март 1921 г.

До претседателот на Министерскиот совет - Рим


Додека ние, Македонците, иселени или избегани во Бугарија, во мемо-рандумите и барањата упатени до владите и парламентите на големитецивилизирани нации и до Друштвото на народите ги изнесувавме нашитемаки и тие на нашата несреќна татковина Македонија и се заземаме засоздавање на автономна македонска држава под покровителство на Дру-штвото на народите или на некоја голема сила која тоа ќе ја определи, по-ложбата таму стана се понеиздржива и сега до нас стигнува одглас на новимаки и нови ужаси.

Навистина, додека порано прогонувањата се вршеа на сокриен начин,од страна на непројавени агенти на српските или грчките власти регрутиранимеѓу најниските и најзлосторничките елементи на населението, сега самитевласти се вклучуваат во акциите натајните чети. Српските и грчките власти,давајќи му го во последно време на македонското население правото накориостење на уставните слободи кои не ги уживаше за време на претход-ната власт во 1913-1915 година, го повикуваат на остварување на изби-рачкото право на законодавните избори, тие сепак од нивното враќање вооние краишта никогаш не престанале против Македонците да ги користатсите можни постапки на насилство и терор со цел да се скрши нивниотморал и даја загубат својата националност! Ниту минимумот на културни ирелигиозни права предвидени за заштита на малцинствата и потврдени вомировните договори никогаш не е применет ниту пак некогаш ќе биде акотоа и седовери само на волјата на владиге во Белград и Агина. Србите иГрците, кои ги признаа тие права со тешко срце, прават се, со најсвиреписредства и со денационализација да го уништат самиот елемент кој битребало да има полза од тоа.


Самата српска држава во последно време со "Обзнаната" на мини-стерот за внатрешни работи г-дин Драшковиќ од 28 јануари 1921 год.,објавена во Службениот весник и во гласилата на српскиот печат и дистри-буирана во илјадници примероци во Јужна Србија (во документот се из-бегнува да се користи името Макадонија) призна дека нема мир и сигурностна тоа подрачје и дека таму се случуваат работи што се за жалење. Откогаго формулира повикот на адреса на избеганите и на бунтовниците, тие да

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА____________________ 149

се предадат до 9 март на цивилните или воените власти, ветувајќи им во тојслучај делумно помилување и поблаго однесување, во "Обзнаната" на г-дин Драшковиќ без заобиколување се вели дека ќе се стави крај на такватасостојба со испраќање на трупи, на жандармеријата и на летечки одредикои ќе ги убиваат или апсат бунтовниците, ќе ги протеруваат и принудуваатна иселување сите нивни роднини па дури и цели села, додека нивнитенеупотребувани огништа и имоти ќе ги прекријат трева и трње.

Оваа мерка - која наликува единствено на специјалната наредба на

српските власти за време на првата доминација во Македонија, дистри-буирана и коментирана од авторите на извештајот на Анкетната комисијана Фондацијата Карнеги - е не само спротивна на човечките чувства и не еод таква природа што може да воспостави мир и законски поредок во нашатанесреќна поробена татковина туку претставува нов доказ на тајната навистинска намера на Србите за намалување на националниот отпор на насе-лението кое им е туѓо и на кое му се одрекува секаква правда. Бидејќи, аконивната цел беше заплашување на неколку вжештени глави кои во очајземале оружје во раце и се повлекле во планините, ние од тоа не би правелеслучај. Но, веќе првите последици на истата ни покажуваат дека всушностстанува збор за тоа, пред светот да се презентира комотен преттекст затероризирање на македонското население и да не добие желба да ја барапримената на јазичните, верските и други права признати од страна наМировната конференција.

И навистина, веднаш по објавувањето на владиниот циркулар запримена на кој г-дин Драшковиќ лично отишол да им даде упатства навластите во Македоинија, прогонувањето на македонското населениепродолжи, животот во земјата стана понеподнослив, приливот на луѓе вопланините доби позначајни димензии и регистриран е нов егзодус напоединци и на цели семејства кои бараат засолниште во Бугарија. Списокотна злосторства извршени од агентите на српската држава врз македонскотонаселение е предолг да се наведува но спремни сме тоа да го сториме акоВашата Екселинција би сакала да го има за да извши истрага со посредствона непристрасни лица.


Известувајќи ве за злосторствата и теророт кој се спроведува вонашата татковина од страна на странските стопани кои ја држат под до-минација, сметаме дека ја исполнуваме задачата не само кон нашитесонародници на чија трагична судбина и нема рамна во Европа, туку и концивилизираното човештво за кое мирот на Балканот е скапоцен и кои себунтуваат против актите какви што ги вршат угнетувачите на нашата тат-ковина. Нас ни е јасно дека нечовечките и злосторничките дела и мерки на


Србите и Грците во Македонија се далеку од тоа да внесат режим на мир иред во земјата туку набргу ќе предизвикаат најтешки немири кои можат даго запалат огнот на Балканот.

Затоа, во интерес на правдата и на мирот и на цивилизацијата јамолиме Вашата Екселенција за миг да го посвети своето внимание насостојбата во Македонија и да ги има на ум мерките што ги налага состојбата.

Господине претседателе на Советот, примете ги уверувањата на на-шето високо почитување.

Претседател: И. Каранџулов с.р.Секретар: Н. Томалевски с.р.

(печат: Извршен комитет на македонските друштва - Софија)


38.

Телеграма од италијанското пратеништвото во Белграддо министерот за надворешни работи во Рим од 21 април 1921година, за бугарско-југословенските односи, со прилог

Пратеништвото на Н.В. крал на Италија

БелградТелеграмабр. 1452/308

21 април1921 год.

Предмет: Југославија и Бугарија

Како продолжение на мојата телеграма бр. 200 ја приложувамслужбено врачената копија од страна на овдешното бугарско Пратеништво,упатено до овдешниот министер за надворешни работи, за да се покажаткако невтемелени обвинувањета упатени до Бугарија дека организира четиза внесување на немири во Македонија, Тракија и Добруџа е дека сака да гоизбегне спроведувањето на Нејскиот договор, како и за спречување наевентуелни санкции од страна на Државата на СХС.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_________________________________ 151

Вршителот на работите на Бугарија во врска со тоа побара разговорсо мене и со задоволство го прифатив предлогот. Тој инсистираше натврдењето дека гласините за организирање на чети се без основа; инси-стираше на цврстата решеност на софиската влада за спроведување наклаузулите на Мировниот договор и го искажа стравувањето дека владатаво Белград сака да ја исползува ова неоснована жалба за да премине насанкции кои би добиле облик на територијална окупација. Според него веќесе вршат подготовки во таа насока со пропагандната активност во Цариброд,задасезаземерегионотнаТриУши. Сакаше да знае дали овдешната владами ги пренесе жалбите против Бугарија заради неизвршувањето на Нејскиотдоговор.

Одговорив дека во врска со тоа не добив никакво соопштение.Забележав дека суштински бугарски интерес е чесното спроведување наМировниот договор и дека владата во Софија во тој случај можела да побараМеѓусојузничката комисја за репарации да утврди дали клаузулите на

Договорот се спроведени.

Г. Манцони

До Н.Е. Министер за надворешни работи - Рим

Телеграма бр. 27853/312Министерство за надворешни работиГенерална дирекција за политички, трговски иприватни работи за Европа и Исток - Биро 3

До Италијанското пратеништво во Белград

Рим, 29 април 1921 год.

Предмет: Бугарски жалби против ЈугославијаВрска: Извештајот бр. 1452/308 од 21 о.м. и мојата телеграма бр. 832

Го прифаќам Вашето однесување и за Ваша информација Ве изве-стувам дека овдешниот бугарски амбасадор ми остави промеморија во врскасо српските намери за заземање на бугарските територии а особено набазенот на камениотјаглен во Перник, како и регионот наТри Уши, земајќиго како изговор создавањето на бугарски чети чие постоење владата воСофија категорички го одречува.


Според споменатата промеморија, српските власти на подрачјето наЦариброд наводно со сила собираат потписи на месното население со изјавидека земјата не би можела да постои без заднината и дека затоа Кралствотона СХС би требало да ја добие и територијата околу теснината Три Уши.

Бугарските воено-управни власти наводно ги надгледуваат ситесомнителни лица а што се однесува на старите македонски револуционериизбегани од затвори - н. пр. веќе споменатиот Тодор Александров -, тиенаводно сега се наоѓаат на српската територија. Вестите од бугарската владаво врска со тоа целосно се совпаѓаат со истите на владата во Белград.

Бугарската влада која настојува чесно да ги спроведе сите клаузулиод Мировниот договор, изјавува дека е спремна да ги прифати сите истрагикои се сметаат за корисни за утврдување на вистината.



39.

Телеграма од италијанското пратеништво во Драчдо Министерството за надворешни работи во Рим од 13 јуни1921 година, во врска со бугарско-југословенските преговори

Кралско пратеништво на Италија во ДрачТелеграма бр. 1269


Драч, ЧЗјуни 1921 год.

ПРЕГОВОРИ ПОМЕЃУ БУГАРИЈА И СРБИЈА

Иако се работи за одмината работа, сметам дека не е бесполезно наВ.Е. да и обрнам внимание на статијата во романскиот весник "Индрептареа"(Букурешт, 14 мај), во врска со мојата телеграма бр. 635 од 21 април о.г.

"Во извештајот од Софија се вели дека во тамошните дипломатскикругови постојано се расправа за обидите на Стамбулиски за приближувањена Бугарија кон Југославија. Едно лице кое е во тек со чекорите направенисо посредство на еден дипломат, наводно известил дека бугарската владаизјавила дека е спремна дефинитивно да се откаже од Македонија акоЈугославија се обврзе даја поддржи исправката на бугарските граници конСолун и Босфор. Се чини дека овој предлог наишол иа најголемо спротив-


ставување од страна на радикалите на Пашиќ и на Регентот. Напротив,никогаш како во овој период југословенската влада толку не инсистиралакај Врховниот совет на буквалната примена на Нејскиот договор, најавувајќидека во случај на одбивање ќе ги заземе рудниците во Перник и другибугарски места. Тоа и беше соопштено на бугарската влада."

(потпис нечиток)ИДА МНРИ, лапка 701 (Албанија 1919-1930); ДАРМ, КС 35; превод од италијански јазик

40.

Телеграма од италијанскиот претставник од Софијадо Министерството за надворешни работи во Рим од 4 јули1921 година, за убиството на Горче Петров

Телеграма бр. 1159/220

Софија, 4јули 1921 год.


На28јунио.г. најавноместовоСофијаеубиенГорчеПетров41, Маке-донец, претседател на Комисијата за бегалци во Министерството за внат-решни работи.

Убиецот се уште не е фатен од страна на бугарската полиција.

Се вели дека причините за убиството се политички а извршител енекој Македонец-застапник на македонските екстремисти кои не сезадоволни со задолженијата кои ги извршувал Петров.

Исто така кружат гласини дека Македонците подготвуваат сличеннапад врз Стамболиски.

Алдрованди42 с.р.


41 Убиен на 28 јуни 1921 год. во Софија по наредба на Тодор Александров.

92 Алдрованди Марескоти Луиџи, гроф Вијаио (Болоња 1876 - Рим 1945), во дипломатскаслужба во Цариград, Сан Паоло, Кампинас, Њу Јорк, Њу Орлеанс, Каракас.Филаделфија,Вашингтон, Париз, Виена, Берлин, Хаг, Софија (1920-1923), Каиро, Буенос Аирес; секретар наМеѓународната кочференција во Париз за финансиски и економски прашања во врска соновиот поредок на балканските земји (1913) итн.


41.

Писмо од италијанската делегација во Собранието наДруштвото на народите до Министерството за надворешниработи во Рим од 24 септември 1921 година, во врска созаштитата на малцинствата

Италијанска делегација во Собранието на Друштвото на народитеДо Министерството за надворешни работи - Рим

Рим, 24 септември 1921 год.НАЈИТНО

Дури сега е поделен извештајот на британскиот претставник во Со-ветот, задолжен за известување за прашањето на заштитата на малцин-ствата во Албанија. Како што г-дин Балфур веќе изјави, тој се спротивставувана тоа Албанија за тоа да склучи посебен договор како што тоа е случај со

други земји (Чехословачка, Полска, Романија, Државата СХС, Грција,Ерменија) туку смета дека е доволна свечена изјава потпишана од ал-банските претставници и упатена до Друштвото на народите.

Во својот извештај (во прилог)43, г-дин Балфур ја предлага содржинатана изјавата која главно ги следи одредбите содржани во гореспоменатитедоговори за малцинства, но содржи и некои посебни одредби за Албанија,како што ќе може Министерството да забележи споредувајќи го со некој одпретходно наведените договори. Г-дин Балфур предлага исто така Албанијада се приклучи кон грчко-бугарската конвенција за олеснување на заемнотоиселување, потпишана на 27 ноември 1919 год.

Извештајот на г-дин Балфур бргу ќе го разгледува Советот и затоа ќеи бидам благодарен на В.Е. ако итно ја разгледа планираната изјава и штопобргу да ми даде упатства дали да ја прифатиме или не и за евентуелнитеизмени на британскиот предлог според кој Албанија треба да потпише изјаванаместо договор, како и за разни одредби и клавзули кои би требале дабидат содржани во изјавата.

Империјали44


43 Заштита на малцинствата во Албанија - Изјава на претставникот на Албанија од 2октомври 1921 год.

и Империјали ди Франкавила Гулјемо, маркиз (Салерно 1858 - Рим 1944), водипломатско-конзуларна служба во Берлин, Париз, Вашингтон, Мадрид, Брисел, Софија,Белград, Цариград, Лондон; сенатор.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_____________________________________________155

42.

Телеграма од италијанското пратеништво во Драч доМинистерството за надворешни работи во Рим од 14 октомври1921 година, за затворањето на албанската граница

Кралско пратеништво на Италија во ДрачТелеграма бр. 2998


Драч, 14октомври 1921 год.АЛБАНИЈА - Затворање на границата кон Србија во регионот Корча

Конзуларниот агент во Санти Кваранта45 известува дека албанскатаграница со Србија во регионот Корча е затворена по наредба на југословен-ските власти во Битола и дека тамошните трговци не можат да се снабдуваатниту во Солун, заради претходно донесената иста мерка од страна нагрчките власти од Лерин, па затоа се обраќаат до С. Кваранта и Валона ибараат италијанска стока.



43.Писмо од италијанското пратеништво во Драч до министерот

за надворешни работи во Рим од 4 ноември 1921 година,за средбата со генералот Протогеров и Други револуционери

Кралско пратеништво на Италија

Драч

Бр. 3268 РИС/МО

До Неговата Екселенција Сенатор на Кралството

Маркиз Томази дела Торета46


Рим Драч, 4 ноември 1921 год.

Предмет: Бугарија и Албанија

Имав чест да ја известам В. Е. со телеграмата бр. 3181 дека во Алба-нија пристигнале некои бугарски револуционерни агенти. Тие се: Павел Хрис-

45 Саранда.

46 Томази дела Торета Пјетро, принц Лампедуза (Палермо 1873 -Рим 1962), водипломатско-конзуларна служба од 1898, работи во Виена, Петроград, Минхен, Лондон,Москва; член на делегацијата на Париската мировна конференција, министер за надвортешниработи на Италија (1921-1922), сенатор, претседател на Сенатот.


тов, Крсто Љондев, Христо Цветков. Првите двајца лично ми се познати. Насредбата одржана во Каваја, од албанската страна отидоа: Бајрам Цури,Ирфан Окри, Ќазим Кокоши.

Тројцата Бугари ја истакнуваа потребата Албанците да се поврзат собугарските револуционерни организации или барем да им помагаат на истите.Но, тие им обрнаа внимание на соговорниците на различната физиономијана комитетот на чие чело се наоѓа генералот Протогеров, и кој според нивима за цел апсорбирање на Македонија од страна на Бугарија, и на организа-цијата на која тие и припаѓаат, која ја поддржува македонската автономија,со еднаков третман на различни националности кои ги населуваат тиерегиони. Рекоа дека планираат создавање на некој центар за поддршка воАлбанија, кон регионот на езерата, за да можат полесно да вршат подго-товки на југозападната македонска територија.За таа цел со себе имаапетстотини илјади франци. Молеа за нивното доаѓање со конвенционалнафраза да се извести д-р Филип Атанасов, Гранд Хотел, Виена.

Со последниот брод пристигна во Драч генералот Протогеров, пре-дупреден за доаѓањето на тројцата гореневадени и за нивната пропагандапротив него. Тој вели дека Павел Христов, агент на Стамболиски, уште евисок службенмик на Министерството за внатрешни работи во Софија. Велидека Стамболиски се обидува даја стави раката во бугарските активистичкиорганизации за да ги потчини во поволен момент и со тенденција да ја спречинивната дејност и да се послужи со нив за целите на својата политика надоговарање со Југославија. Организацијата нема да попушти пред ништо зада се спречат таквите цели и убиството на министерот генерал Димитриев47е доказ за тоа.

Тој има намера да ја осуети сплетката на Павел Христов и да се до-говори со Албанците, Ќе се сретне со Бајрам Цури, Оџа Кадри, Ирфан Окри,во очекување Хасан Приштина да се врати во Виена. Беговиот план е воЕлбасан да се основа центар со три истакнати пунктови пред Струга,Поградец и на територијата на Корча.

Горново го разбрав од него лично кога дојде кај мене и ми кажа декатаму го видел грофот Брамбила.

Потоа, ми кажуваше за неправедниот и несигурниот балкански поре-док. Го осветли италијанскиот интерес за постоење на што поголема Алба-нија и исто така еднаков интерес за формирање на една автономна Македо-нија без која Албанија секогаш ќе биде во опасност. Го критикуваше слепилото

47 Во прашање е Александар Димитров (1873-1921), од 1919 г. министер за внатрешниработи и народно здравје на Бугарија а од 1921 г. министер на војската, убиен од страна наавтономистичката ВМРО.


на Албанците кои со своите грешки ја попречуваат италијанската политика,единствената од која можат да се надеваат на спас. Кажа дека гаи најубавичувства кон нашата земја и дека ќе направи се што е до него за да им гиотвори очите на водачите за потребата да и веруваат на Италија.

Ќе се погрижам да бидам информиран за се што може да произлезеод контактите меѓу Бугарите и Албанците. Меѓутоа, треба да се истакнедека спротивставеноста помеѓу лицата кои дојдоа овде не влијае поволнона потфатот.

Доаѓањето на Хасан-бег Приштина кој секогаш одржувал врски собугарските комитети ќе може да послужи за разјаснување на односнитетенденции и целите на Павел Христов, кога веќе за позицијата и мисијатана генералот Протогеров не може да има двоумења.

Почитуван господине министер, примете го моето најголемо почиту-вање.


ИДА МНРИ, папка 706 (Албанија 1919-1930); ДАРМ, КС 35; превод од италијански јазик

44.

Телеграма од италијанскиот претставник во Драч доМинистерството за надворешни работи во Рим од 15 ноември1921 година, за бугарско-албанските контакти, со прилог

Дешифрирана телеграма бр.7060Кралски претставник во Драч


Драч, 15 ноември 1921 год.

1397 - Стр. дов. Сомнежите во врска со мисијата на тројцата бугари, предметна мојот извештај бр. 3268, се потврдени особено затоа шо заради немањена знак за препознавање само на Павел Христов му беше дозволено дазамине заТирана каде што на албанските водачи им го изложи балканскиоткомунистички републикански план; албанските водачи разговараа меѓусебе,сложувајќи се дека републиканските проекти го поддржуваат обедину-вањето на Словените и затоа се спротивни на албанските интереси. Кому-нистичката идеја не е прифатлива во Албанија, му одговорија на Павел Хри-стов, бидејќи моментов не им дозволува на албанските партии да склучуваатдоговори и да преземаат обврски. Но сепак го замолија и неговите двајца

158______________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДОКУМЕНТИ

другари да не го продолжуваат престојот во Албанија. Со ген. Протогеровсе во тек преговори за општ договор. Бугарските предлози се самостојнаМакедонија. Албанците бараат приклучување на Косово и поместување награницата на Шар Планина (Качаничка клисура) со што Бугарите се сложу-ваат. Албанците сметаат дека ќе ја добијат и Струга но Бугарите засега сеспротивставуваат. Откога ќе се постигне договор за територијалните стре-межи ќе се изработи проект за организација и подготвување во случај акотреба да се дејствува.

Албанците имаат намера да бараат гаранции од Италија и нејзинаарбитража во случај на несогласување. Се очекува доаѓањето на д-рАтанасов кој во моментов е отсутен. Бугарите се согласуваат со албанскитестремежи за Косово, со очигледна цел да ги придобијат и да создадатбариера помеѓу Србија и Македонија додека од неа се исклучува значи-телниот албански елемент и се олеснува бугарската апсорпција.

Кастолди48

Телеграма бр. 99/21До Министерството за надворешни работи - Рим

Софија, 24јануари 1922 год,

Се заблагодарувам на В.Е. за телеграмата бр. 191 во врска сопатувањето на Протогеров во Италија во придружба на полковникот Лоди.Бидејќи досега од овдешната влада не добив никаков друг податок освентие пренесени со мојата телеграма бр. 240, сметам за полезно да одложамсекакво соопштение во врска со тоа додека не биде потребно.

Во врска со евентуалното враќање на полковникот Лоди во Бугаријаќе ги почитувам упатствата на В.Е. во телеграмата на која одговарам.Алдрованди с.р.


48 Кастолди Фортунато (Виџевано 1876 - ?) учествува во Меѓународната мисија зареформи во Турција (1904), член на италијанската делегација на Париската мировнаконференција, висок комесар во Албанија (1920), работи во Драч (1921), Сантијаго, Лима.


45.

Телеграма од италијанскиот претставник во Драч доМинистерството за надворешни работи во Рим од 20 ноември1921 година, за договорот за албанската граница

Дешифрирана телеграма бр. 7218Кралски претставник во Драч


Драч, 20 ноември 1921 год.

3466 - Тел. бр. 6397. Договорот меѓу комитетот на бугарските иредентисти иАлбанците е постигнат и потпишан од ген. Протогеров и Хасан бег При-штина49. На подрачјето на Охридското Езеро, границата ќе биде Дрим....половина на Албанците а половина на Бугарите. Останува границата која

тече по вододелницата помеѓу Дрим и Вардар и стигнува до Шар Планина.Во МакедонијаостануваатТетово, Блезал50, Гостивар и Кичево. Албанцитесе обврзуваат да ја потпомагаат дејноста на бугарските комити со тоа штоќе дозволат во Албанија да се формира центар за македонска акција, сопаралелни подготовки во регионите до српската граница. Според моиинформации, министерот за внатрешни работи се согласува. Преговори затаков договор сега ќе започнат со унгарските иредентистички комитети ина крајот (ѕ1с) со хрватските. Се чини дека Црна Гора ќе биде занемаренаво полза на Албанците и Хрватите. Откога ќе биде постигнат договор ........

ќе се одржи пленарна седница за евентуални заеднички договори. Албан-ците досега не упатиле предлози во врска со гаранции и арбитража.

Кастолди

ИДА МНРИ, папка 706 (Албанија 1919-30): ДАРМ, КС 21, п. 706, предмет бр. 6; превод одиталијански јазик

49 Иван Михајлов, Спомени II. Освободителна борба 1919-1924 г., стр. 158-159; МихајлоМиновски, Договорот на ВМРО - автономистичка и Албанскиот косовски комитет за политичкасоработка и за разграничување помеѓу проектираните независни држави: ОбединетаМакедонија и Голема Албанија. Сп. "Историја", год. 33, бр. 192, Скопје, 1997._____________50 Неидентификуван локалитет.


46.

Телеграма од италијанското пратеништво во Букурешт доМинистерството за надворешни работи во Рим од 29 ноември1921 година, за бугарско-југословенските односи

Кралско пратеништво на Италија - БукурештТелеграма бр. 3106/819


Букурешт, 29 ноември 1921 год.Предмет: БУГАРСКО-ЈУГОСЛОВЕНСКИ ОДНОСИ

Одговарам на телеграмата бр. 77321 Ц. Оддел 4 - Поз. П. 48 од 9 о.м.на Вашата Екселенција.

Овде никој не верува во можноста за искрено бугарско-југословенскозближување. Министерот на Кралската куќа, Мишу, кој многу години бешеминистер во Софија и е еден од најголемите и најпроникливи познавачи набалканските земји, и денес ми повторуваше дека тој решително го исклучувауште најмалку еден век!

Се чини дека Бугарите го сакаат заради една од тие малку простиизмами со кои е полна нивната политика. Кога Стамболиски или другитезборуваат дури за можноста на персонални унии, тоа го прават со исти духкако тие кои во Унгарија зборуваат за персонална унија со Романија.Унгарците се надеваат дека на тој начин повторно ќе ја преземат контролатана Трансилванија и на крајот на извесен начин Романија да ја приклучат конУнгарија; Бугарите се надеваат дека ќе ја преземат контролата врз целатаМакедонија и на крајот тие да сстанат водечки народ на јужните Словени.Во Србија добро се разбира оваа бугарска тенденција и постои длабоканедоверба. Новото Југословенско Кралство веќе има премногу тешкотиисо напори за реорганизација и амалгамирање на своите народи со толкуразпични цивилизации. Влегувањето на Бугарите во оваа се уште аморфнамаса, судбоносно би водело кон отцепување или кон целосно потиснувањена Хрватите и Словенците, но дали потоа Србите би можеле да им даваатотпор на Бугарите и Македонците? Мислам дека никој во Србија не може да

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА____________________ ____________161

Впрочем, се чини дека и во Бугарија за идејата се зазема само маломалцинство. Од доверливи вести пристигнати овде се чини дека министеротДимитров беше убиен токму затоа што бил приврзаник на таа замисла; декаСтамболиски знае кои се убијците но не може да поведе постапка зарадизаканата дека и тој ќе биде убиен и дека тој дури и морал да направи извесниотстапки на Комитетите на македонски движења за да може да има извесен

внатрешен мир.



47.

Телеграма од италијанскиот претставник од Софија доМинистерството за надворешни работи во Рилл од 11 декември1921 година, за престојот на Протогеров во Италија

Дешифрирана телеграма бр.7835Кралско пратеништво во Сосрија


Софија, 11 декември 1921 год.Бр. 249 Стр. дов.

Во разговорот во врска со аферата Вакаро, министерот за земјоделиеОбов ме праша: "Што правеа Бугарите кои Италијаните ги пренесуваа воАлбанија". Потоа кажа дека Протогеров, водач на Македонскиот акционенкомитет заминал од СофиЈа со итапијански воен автомобил и додаде дека;

"тоа произлезе од истрагата покрената во врска со убиството на воениотминистер Димитров",

Пратеништвото е известено дека Протогеров "пристигна во Италијаод Софија во придружба на полковникот Лоди (тел. бр. 1930 на В.Е. доминистерот Дурацо) и во Цариград се тврди дека убиството на Димитровима врска со патувањето на Протогеров (тел. 19309 од 18 ное.). ПолковникотФјоре кој денес го прашав ми рече дека полковникот Лоди навистина заминалод Софија со уште еден господин со автомобилот на Италијанската воеч;

коктролна мисиЈа. В.Е. ќе ја сфати сериозноста на оваа вест. Ве молам телсграфски да ме известите како треба да се однесувам во врска со Протогеро,^


Што се однесува на нашето однесување во врска со македонските сплеткии дејности во Албанија ќе ги почитувам наредбите содржани во горе-споменатата телеграма на В.Е. упатена до Кастолди.

Алдрованди

ИДА МНРИ, папка 706 (Албанија 1919-1930); ДАРМ КС 21, п. 706, предмет бр. 5; превод од


48.

Телеграма на Министерството за надворешни работиод Рим до италијанските претставништва во Париз, Лондон,Белград и Атина од 12 декември 1921 година, за македонско-бугарските контакти

Министерство за надворешни работи - РимТелеграма бр. 85250

До италијанските амбасади во Париз иЛондон и Кралските пратеништва во Белград и Атина

Рим, 12декември 1921 год.Предмет: Бугарската влада и македонската дејност

За даја информирам В.Е. ја пренесувам следната телеграма на грофотАлдрованди во врска со притисоците кои Македонскиот комитет наводноги врши врз Стамболиски, во полза на македонската акција:

"Известен сум дека Стамболиски има чести контакти со Македонскиоткомитет кој му се закани со смрт ако тој продолжи со непријателскиот ставкон Македонците и кој е под покровителство на Франција и Југославија икој ...../предизвика сменување на/ воениот министер Димитров. Стамболискинаводно ветил неутралност на бугарската влада во врска со македонскатаакција предвидена за наредната пролет."


ИДА МНРИ, папка 909 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 909, предмет бр. 4; превод одиталијански јазик++++++++++++++++++++++++++Страна 163 оди на порака +++++++++++++++++++++++++++

164____________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

49.

Телеграма од италијанското пратеништво во Белграддо Министерството за надвопрешни работи во Римод 14 декември 1921 година, во врска со навлегувањатана чети од Бугарија

Дов. телеграма бр. 5041/990Кралско пратеништво во Белград


Белград, 14декември 1921 год.

Предмет: Македонија и бугарски чети

Чест ми е да ги пренесам следните вести во врска со дејноста набугарските чети во Јужна Србија добиено на 2 о.м. од добро известенотолице.

"Бугарско-македонските чети кои доаѓаат од Бугарија се секој ден сепомногубројни; може да се каже дека сега тие се појавија во сите подрачјана Македонија. Споменатите револуционери активно се занимаваат со реор-ганизацијата на месниот бугарско-македонски елемент, снабдувајќи го сооружје, муниција и експлозив, ликвидирајќи ги Македонците кои вршатсрпска пропаганда, како што е случај во Струмичко и на други места, а накрај да можат да се спогодат со Албанците од тие краишта за сериозна изаедничка акција против српската влада. Сојузот би започнал на пролет1922 г. а цел би била автономија на Македонија".

Г. Манцони с.р.


50.

Известување на Пратеништвото на Кралството на СХСво Франција до Амбасадорската конференција во Париз од 17јануари 1922 година, за положбата на границата со Албанија

Пратеништво на Кралството на Србите,

Хрватите и Словенците во Франција

Бр. 56 Париз, 17 јануари 1922 год.

До Амбасадорската конференцијаКе д'0рсеј

Кралското пратеништво има чест, по наредба на својата влада да јаизвести Амбасадорската конференција за неколку настани кои ја пока-

си прави илузии дека може навистина да создаде држава која би сепротегала од Кварнер до Црното Море.


жуваат анархијата која владее во неутралната зона создадена помеѓу Србијаи Албанија и повредите на зоната од страна на редовните албански трупи.

Во Дебар се наоѓаат 700 Срби избегани од селата во Дебарска околија.Куќите на тие бегалци се уништени и ограбени.

На24минатиотмесец, вос. Девољане51, Албанците ги запалија куќитена Ќира Мартиновиќ и Димитрие Ачиковиќ; останатите куќи беа ограбени;

селаните, сите Срби, се спасија со бекство. Во селото постојеа 13 христи-јански куќи и во овој миг таму од христијаните останаа само две стари жениидвајца мажи.

Во с. Малиново (на картата Хребел) постоеја 30 христијански и 30муслимански куќи. Сите христијани освен 3 старци и неколку жени се за-солниле во Дебар. Албанците ја одведоа стоката на Спира ...овиќ, ЈованГефновиќ и Гена Патковиќ и ги ограбија сите останати куќи. Нашиот градскисоветник Реџеп САНСТИР е истепан и помошникот на градоначалникот бешепринуден да избега во Дебар.

Во с. Матјелар постојат 30 муслимански и 23 христијански куќи. Ситехристијански куќи и црквата беа ограбени и од христијаните останаа самодве жени.

С. Оби-у.ка има 18 христијански и 32 муслимански куќи. Во селото одхристијаните останаа само 4 мажи и 7 жени; сите други мораа да избегат воДебар за да си го спасат животот. Нивните куќи, училиштето и црквата сеограбени. Албанците сега ги земаат и штиците, гредите и сета дрвена граѓаод зградите. Албанците исто така ги исекоа сите дрвја во околината како исите овошни дрвја во селото. Христијаните останати во селото го плаќааталбанскиот чувар за да ги заштитува.

С. Крумиште има 45 христијански и две муслимански куќи. Албанцитего ограбија и сите христијани освен еден старец и 5 жени избегале во Дебар.Куќите на Илија Јовановиќ и на Арсен Ташиќ беа срушени и Албанците сегаземаат врати, прозорци, штици и греди од куќите; училиштето исто такабеше ограбено и однесена сета дрвенарија. Коњите на Давид Поповиќ и наФалдех Михаиќ беа земени и одведени. На 9 декември навечер, Албанцитевлегоа во куќите на вдовицата Софија Стојановиќ и на Лазар Божиновиќ ија одведоа сета стока; на 11 декември ги претепаа жената на Давид Поповиќи вдовицата Сирма која почина еден час подоцна во Дебар. Во истото селосе исечени и сите овошни дрвја.

51 Селото е уште познато и под името Деволија.


Во с. Баниште постоеја 31 христијанска и 3 муслимански куќи од коиостанаа само 5 христијански. 5 најдобри куќи во селото се срушени, оста-натите ограбени и сега, како во другите села, Албанците земаат врати, про-зорци и сета дрвенарија; однесена е и сета храна.

Во с. Пасинка (округ Голо Брдо), на 12 декември Албанците влегоа вокуќата на вдовицата Вита, земаа се што имаше и ја ранија по ногата.

На 29 декември, албанскиот офицер Ахмет Гуриќ испрати чета од 20мажи да го ограбат селото Трново. Селаните се спротивставија и ја одбијачетата, но Ахмет Гуриќ испрати уште 40 мажи како зајакнување кои успеајада го заземат селото. Помошник градоначалник Заќир Сулејмановиќ бешезадржан како заложник и неговата судбина е непозната. Бегалците од се-лото бараат помош бидејќи останаа без храна.

Србите кои можеа даја напуштат Албанија и да се засолнат на нашататериторија се околу 700 во Дебар, околу 900 во Призрен; голем број бегалцисе наоѓа во Гаковица и околината. Сите бегалци се наоѓаат во вонредноголема бедотија бидејќи не понеле ништо со себе. Тие се гладни, болни, имстуди, бидејќи помош во храна и пари за толку голем број бегалци тешко сеорганизира.

Наведените настани покажуваат како Албанците се однесуваат коннашите сонародници и пријатели, жртви на албанска омраза и свирепост.

Наредните информации се добиени за повреди на неутралната зона:

Албанските трупи го преминаа Бањски поток и ја окупираа Бања;

Албанците застанаа на 100 м од с. Ама (во близина на Дебар). Покрај тоа,тие го одминаа с. Спас и го зазедоа селото Соло-Куќа52.

Во секторот Бојана, Албанците во неутралната зона ги заземаатпозициите Куриќани; пред Подгорица се на позициите долж Суви Поток;

нивните претходници продираат во Флака; Кастатска Црква, мостот наЈас,Дедаи и Вумпанај.

Албанскиот полковник Бајрам Цури ги испраќа своите мажи во неу-тралната зона во правец на Гусиње и Призрен за даја пропагира веста декапри разграничувањето, целата неутрална зона ќе и биде дадена наАлбанија.

ИДА МНРИ, папка 708 (Албанија 1919-30$; ДАРМ, КС 21, п. 708, предмет бр. 3; превод одфранцуски јазик

52 Селото со такво име не е познато во Дебарско.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_____________________________ 167

51.

Телеграма од Министерството за надворешни работи од Римдо италијанското пратеништвото во Софија од 22 јануари 1922година, во врска со дејноста на полковникот Лоди

Министерство за надворешни работи - Оддел 4ЕТегеграмабр. 191

До Кралското пратеништво во Софија

Предмет: Генерал Протогеров (полковникот Лоди)

Рим, 22 јануари 1922 год.

Стр.дов. Тел. на В.Е.бр.2491

Дури вчера можев да го испрашам полковникот Лоди. Тој тврди декабил во Бугарија приватно, како истражувач на балканските прашања. Сепонудил да го спасува генералот Протогеров од човекољубиви побудизнаејќи дека владата на Стамболиски му поставува заседи. ПолковникотФјоре не знаел кој му е придружникот.

Го опоменав полк. Лоди заради неговото дело. Тој, кој до вчера билво политичка служба на државата не може да мисли дека со една приватнаакција од политичко значење кое е целосно надвор од владините директивиможе да биде одобрена од '"ладата.

Ако сметате за потребно, можете да и објасните на тамошната влададека разбравме за горново дури по телеграмата на В.Е. и дека полковникотЛоди е опоменат.

Пратеништвото евентуелно веднаш ќе преземе соодветни мерки заотстранување на полковникот Лоди од територијата на земјата.

Торета с.р.



52.

Белешка на Техничко-географскиот комитет заАмбасадорската конференција во Париз од 2 март 1922 година,

во врска со неутралната зона во Албанија

ТЕХНИЧКО-ГЕОГРАФСКИ КОМИТЕТБр. 127 Париз, 2 март 1922 год.

БЕЛЕШКАза Амбасадорската конференцијаво врска со неутралната зона во Албанија

Извршувајќи ја одлуката на Амбасадорската конференција, на 1февруари 1922 год. Техничко-географскиот комитет ја проучи трасата нанеутралната зона која треба да се воспостави најужната граница на Албанијамеѓу Охридското Езеро и ефективната точка од која започна работата наКомисијата за разграничување од 1913 регистрирана со протоколот одФИРЕНЦА.

Неутралната зона ќе може да се дефинира на следниот начин: споредкартата 1:200.000 на австрискиот Главен штаб издадена во 1911, репроду-цирана од Географскиот институт на италијанската војска.I. Долж српско-албанската граница јужно од Охридското Езеро границатана неутралната зона ќе биде:

а) од српската страна линијата која поаѓа од Охридското Езеро веднашсеверно од утоката на Серава, преминува ЉУБАНИШТА и го следи патотод него кон ПИСКРУПИЈЕ а потоа во ХАЛАРУП,

б) од албанската страна на линијата која поаѓа од Охридското Езеро нависочината СТРАТОВА следејќи го патот од ПОДГРАДЕЦ до КОРЧА одСТРАТОВА натаму до височината ПЕТРУСА, потоа потокот кој извира воГРАБОВИЦА и преминува преку ПЕТРУСА и се влева во езерото Малик.II. Долж грчко-албанската граница до точката каде што започнаа работитена Комисијата во 1913 год. Планина Грамос. Кота 173,2.

Неутралната зона се граничи:

а) од грчката страна со линијата која поаѓа од Езерото Преспа во ЦРНОВЧКАи го следи патот од тоа село во РАКИЧКА а потоа во СУЕЦ, во правец на с.ЗАГРАДЕЦ, ВАМБЕЛИ, КОЛИБИ, ДРАНЦ (Дроничево), РАДОГОЗД потоа потекот на Белица.

б) од албанската страна од Малик Се до нејзиниот извор по текот на рекгтаДеволи.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКВДОНИЈА_________________ ________________169

Од друга страна, истата одлука на Конференцијата на амбасадоритепредвидува Комисијата за утврдување на границите на Албанија да бидезадолжена на самото место да ја утврди грчко-албанската граница доточката од која започнаа работите на Комисијата од 1913 год.

Техничко-географскиот одбор е на мислење дека треба да се известигрчката влада за одлуката обрнувајќи и внимание на потребата од завр-шување на работате вршени во 1913 год. и утврдување на границата насамото место, во регионот на поранешната Каза Отоман во Корча. Комитетотисто така смета дека разграничувањето може да се врши според упатстватакои го уредуваат функционирањето на Комисијата за утврдување на српско-албанската граница, сепак со резерва дека тој што е задолжен од српскатавлада за таа граница да биде задолжен од грчката влада за грчко-албанската граница.

Трошоците за утврдување на овој дел на границата би ги поделилегрчката и албанската влада.

Како резиме, Техничко-географски комитет и предлага на Конфе-ренцијата на амбасадорите да ги донесе следните одлуки:

!. Да ја извести грчката влада дека Амбасадорската конференцијасметаше дека беше потребно утврдување на границата на делот од грчко-албанската граница североисточно од планината Грамос и кој не е утврденво 1913 год.; дека Комисијата за утврдување на границите насевероти насевероисток на Албанија ќе биде здолжена за таа работа која ќе се вршисогласно упатствата кои го уредуваат функционирањето на таа Комисија,усвоени од Конференцијата на 17јануари 1922 год,, сепак со резерва деказа грчко-албанската граница грчката влада ќе ги преземе на себе ситеобврски кои споре упатствата и припаѓат на српската влада.

Трошоците направени при утврдувањето на овој дел од границата ќе бидатподелени рамномерно меѓу грчката к албанската влада и грчката влада ќебиде поканета да именува претставник кој ќе треба да и стои на располагањена Комисијата.

!!. Да им се соопшти на албанската, српската и грчката влада горе-наведената дефиниција на неутралната зона која се протега од ОхридскотоЕзеро до планината Грамос и да се повикаат од таа зона да ги повлечатсите вооружени лица кои би можеле да се наоѓат та.му, за да и се овозможина Комисијата за утврдување на границите слободно да ја продолжи својатаработа во тој регион.

III. Горното да и се соопшти на Комисијата за утврдување на границитена Албанија и дека добиените упатства ќе се применуваат на операциите

170 _________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

кои таа ќе треба да ги изврши и на српско-албанската како и на грчко-албанската граница, водејќи сметка за резервата формулирана во пара-графот 1.

IV. Со Одлукава да се запознае Друштвото на народите.

ДЕЛЕГАТИ: Британски Француски Италијански Јапонскиполк. Сигрејв полк. Бело ком. Маѕолини ком. Сакаи


53.

Телеграма од италијанската амбасада во Париздо Министерството за надворешни работи во Рим од 17 мај1922 година, во врска со неутралната зона

Телеграма бр. 2282/1171Кралска амбасада на Италија во Париз


Предмет: Албанска граница

Париз, 17 мај 1922 год.

На денешната седница, Амбасадорската конференција ги разгледаписмото на Пратеништвото на Грција од 10 април, писмото на албанскатаделегација од 28 април, телеграмата на албанската комисија од 1 мај, пи-смото на југословенското Пратеништво бр. 334/32 од 25 април, писмото најугословенското Пратеништво од 2 мај и нотата наТехничко-географскиотодбор бр. 142, сите во прилог.

Со наведените писма, владите и комисиите за разграничување предАмбасадорската конференција ги поставија следните прашања:

1. Полиција во неутралната зона. Југословенската влада известуваза формирање на албански побунети чети кои се засолниле во неутралнатазона и комисијата за разграничување известува за мачења од страна нагрчките чети во Корчанско.

2. Скица на неутралната зона. Грчката влада бара границата да сепрошири така што ќе влезе Корча и околината додека албанскатаја искажува желбата да биде вклучена и месноста Сува Гора.


По разгледувањето на барањата, Географскиот комитет на Амбаса-дорската конференција и го предложи следното:

1) Да ја покани грчката влада да именува свој претставник во коми-сијата за да може тој да одговара за извршување на мерките преземени од

комисијата за одржување на редот.

2) Да се вратат на комисијата барањата на југословенската и албан-ската влада во врска со поместувањето на границата на неутралната зонаи со мерките за одржување на редот во зоните кои ги вознемируваат четите.

Упатствата дадени на комисијата навистина предвидуваат евентуалнипоместувања на границите на неутралната зона.

Произлегува дека комисијата веќе реши еден дел од неутралната зонадаја запоседнат мешовититејугословенско-албанските трупи.

Амбасадорската конференција ги прифати првиот и вториот предлогна Техничко-географскиот комитет.

Што се однесува до вториот предлог, сметам дека не треба да сеудоволи на барањето за проширување на неутралната зона на Корча бидејќистанува збор за грчки обид повторно да го стави на дневен ред прашањетона тој град. Но, се чини дека комисијата за разграничување треба да гопрекрати географскиот апсурд кој би произлегол од преполовувањето наполуостровот Сува Гора кој треба да биде или целиот грчки или целиоталбански, како што поосновано се гледа од претходното разгледување надокументите. Тоа го кажав и на седницата и сметам дека во таа смислатреба да му се дадат упатства на генералот Телини.

Што се однесува на неутралната зона, на Конференцијата кажав декание на Албанија не можеме да и ги наметнеме европските критериуми.Присуството на југословенските и на албанските трупи е причина за нередиа не обратно. Затоа треба неутралната зона да остане без трупи илиполициски сили на двете заинтересирани земји.

Го прифатив француското ублажување одн. да се дозволи понекоеделумно повторно запоседнување на некоја точка кога комисијата тоа ќе госмета за неопходно и двете влади се согласуваат.

Во врска со вооружена придружба на комисијата кога таа ќе ги посетипланинските подрачја сметав дека станува збор за прашањето што ќе гореши самата комисија на лице место и евентуално таму на трошок на Ал-банија и на Југославија ќе ги земе потребните луѓе. Но, станува прашање занешто што се решава на самото место со тоа што не се работи само за


гаранција на безбедноста туку на комисијата да и се даде соодветен број налуѓе за каравани со снабдување, кампување итн. и за одбраната од ситнилокални крадци.

За тоа е постигната согласност и ми се чини дека во таа смисла ген.Телини ќе треба да добие потребни упатства за таа точка.

Сфорца с.р.

ИДА МНРИ, папка 708 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 708, предмет бр. 5: превод одиталијански јазик

54.

Промеморија од Пратеништвото на Кралството на СХС во Римдо Министерството за надворешни работи во Рим од 24 мај1922 година, во врска со наводното прогласувањена автономна Македонија

Пратеништво на Кралството на СХСБр.437


Според сигурни информации со кои располага Кралската српско-хрватско-словенечка влада, владата на Бугарија во спрега со Македонскиоткомитет подготвува бунт на нејзина територија, а поточно во регионотПетрич-Мехомија-Неврокоп, каде што ќе биде прогласена "АвтономнаМакедонија".

Целта на оваа бугарска дејност е да му се докаже на европското јавномислење дека навистина постои македонско движење за автономија.

Рим, 24мај 1922год.

ИДА МНРИ, папка 910 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 910, предмет бр. 23; превод одфранцуски јазик


55.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 9 јуни 1922година, за бугарско-југословенските односи

Дешифрирана телеграмаКралско пратеништво во Софија


Софија, 9 јуни 1922 год.Бр.3939

82 - Во овдешниот печат се појавуваат наговестувања за влошување наодносите со Југославија заради комитите во Македонија. Се пишува декаСрбите ја концентрираат војската за да го окупираат бугарскиот триаголникво правец на Ќустендил. Утрово генералниот секретар за надворешни работиго посетил с'-:'скиот амбасадор за да му предложи меѓународна истражнаили српско-бугарска мешовита комисија. Истиот чекор треба да се направиво Белград од страна на бугарскиот ополномоштен амбасадор. Овдешниотсрпски амбасадор пред мене ја демантира веста за концентрација насрпските трупи и ми кажа дека бугарскиот генерален секретар за надво-решни работи изјавил дека ќе пренесе предлог за истрага во Белград нонема да го поддржи бидејќи е убеден дека не е потребна истрага туку меркиод страна на бугарската влада на која не и е непознато и движењето накомитите кои по враќањето од нивните потфати наоѓаат засолниште а акосе ранети дури во овдешните болници.




56.

Телеграма од Министерството за надворешни работи во Римдо италијанските претставништва во Париз, Лондон, Софијаи Белград од 12 јуни 1922 година, во врска со македонскотодвижење, со прилози

Министерство за надворешни работи - РимТелеграма бр.33708 М.н.р,

До италијанските амбасади во Париз,Лондон и пратеништвата во Софија и Белград

Рим, 12јуни 1922 год.

Предмет: Бугарија и Југославија

За информирање на В.Е. во прилог Ви испраќам две вербални нотипристигнати од овдешното Пратеништво на СХС, едната во врска сомакедонското движење кое го поттикнува Бугарија и другата во врска содејноста на бугарските чети на југословенска територија.

Додавам дека на 8 о.м. овдешното министерство го посети бугарскиотамбасадор г. Радев и зборуваше за југословенските приговори; кажа декачетите на чија дејност се жали југословенската влада воопшто не сеорганизирани туку станува збор за поединци кои дејствуваат од личнаодмазда. Бугарската влада не би толерирала организирање на чети на

својата територија ниту па има интерес тоа да го прави. Сепак не може даго спречи и попречува создавањето на мали случајни чети кои ползувајќиго недоволниот надзор на границите преминуваат на македонската тери-торија и си даваат одишка со приватни одмазди.

Бугарската влада е изненадена од заканата на југословенската влададека ќе окупира некои погранични подрачја и верува дека Силите ќе најдатначин да го спречат тоа.

За Министерот: Лаго53 с.р.

53 Лаго Маријо (Савона 1878 - Капри 1950), во дипломатска служба во Ница, Измир,Тангер, Прага и Родос, најодговорни функции во МНР во Рим (ген. директор на Политички иуправни работи за Европа и Исток, 1920 год. и т.н.); сенатор.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_________________ 175

Пратеништво на Кралството на СХСПр. 437


Според сигурни информации со кои располага Кралската влада наСХС, бугарската влада заедно со Македонскиот комитет подготвува во-стание на својата територија, попрецизно на подрачјето Петрич-Мехомија-Неврокоп, каде што ќе биде прогласена "Автономна Македонија".

Целта на оваа бугарска акција е на европското јавно мислење да мусе покаже дека навистина постои македонско движење за автономија.

Рим, 24мај 1922 год.

Пратеништво на Кралството на СХСПр.468


Веќе подолго време а особено во последно време, на територијата наКралството Бугарија се организираат разни разбојнички чети кои навле-гуваат на територијата на Кралството на Србите, Хрватите и Словенцитекаде што тие вршат злостирнички дела. Често овие чети на злосторнициуспеваат да извршат злосторства врз мирното население на Кралствотододека понекогаш - притиснати од прогонување - тие се спречени во тоа.Сепак, и во еден и во друг случај овие чети на злосторници редовно севраќаат во Бугарија без каква и да е пречка од страна на официјалнитеоргани на Кралството Бугарија.54

Затоа министерот за надворешни работи на Кралството на СХС г.

Нинчиќ на 31 мај го повика претставникот на Бугарија во Белград и му изложидека Кралската влада нема да го трпи продолжувањето на таквата состојба,спротивна на сите начела на одржување на коректни односи меѓу двесоседни земји, која претставува сериозна закана за мирот и затоа Крал-ството на СХС одбива да сноси одговорност за сериозните последици коиможат да произлезат од неа.

Рим, 1 јуни 1922 год.

ИДА МНРИ, папка 910 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 910, предмет бр. 26; превод одфранцуски и италијански јазик

54 Иако станува збор за Царството Бугарија и царот на Бугарија, во речиси сите достапнидокументи е употребен терминот "Кралство"односно "крал".

176_______________________________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

57.

Телеграма од италијанската амбасада во Цариград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 13 јуни 1922година, во врска со "македонските комитети", со прилози

Телеграма бр. 6406/474Италијанска кралска амбасада во Цариград

До Министерството за надворешни работи - РимГенерална дирекција за Европа и Исток

Цариград, 13јуни 1922 год.Прилози: 1

Предмет: Македонско движење

Во продолжение на мојата претходна телеграма бр. 5976/428 од 2 о.м. за ист предмет, во прилог на В.Е. заради информирање да ги оцени вестате- кои не можам да ги оценам ниту пак тоа е во моја надлежност, зарадидруга јурисдикција - од промеморијата бр.1 /249 од 5 јуни со која полковникотКаприни ги пренесува своите сознанија во врска со организацијата набугарско македонските Комитети кои наводно работат на подготвузање навостаничкото движење во Македонија, како што веќе напомнав во мојатателеграма.

Гарони55 с.р.

Прилог бр.1 6088 - 23 - 5/6/22

Цариград, 5 јуни 1922 год.Кралска амбасада на ИталијаОвластено биро на полициска контролаБр. 1/249

ЛИЧНА ДОВЕРЛИВА ПРОМЕМОРИЈА

До Н.Е. Кралски амбасадор на ИталмјаЦариград

Чест ми е на В.Е. да и ги пренесам следните информации во врска соорганизацијата на бугарско-македонските Комитети бидејќи востаничкотодвижење што се организира во Македонија и кое не му е туѓо ниту на владатаод Анкара може да има последици не само во Источна Тракија туку - какошто веќе претходно е речено, врз грчката дејност во Анадолија.

55 Гарони Камило, маркиз, амбасадор во Турција (1912-1924).

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА ________________________________ 177

Централниот востанички комитет на чело со бугарскиот професорСАРВАНОВ56 наводно има седиште во Бугарија, поточно во Рила.

Потоа наводно постојат 18 поткомитети распространети во српскиот,грчкиот и бугарскиотдел на Србија и главните имаат седиште во следнитецентри: Софија, Пловдов, Варна, Џумаја, Разлог, Драма, Струмица, Солун,Ениџе-Вардар. Велес и Дојран. Споменатите седишта во соодветен миг ќебидат поврзани меѓу себе со уреди за оптичка сигнализација и полскителеграфски уреди и наводно имаат залихи на оружје и муниција.

Засега секој поткомитет наводноадобилизирал две чети со христијан-ски и муслимански комити, составени од по 9 до 12 луѓе и сите под команданаеден бугарски офицер.

Секој комитет наводно командува и со комитите познати само на са-миот Комитети со задача да дејствуваат поединечно со напади со динамитврз железницата, уништување на телеграфски линии, патишта итн.

Во Софија наводно работи една печатница за пропаганден материјала во Париз, Женева и Њујорк наводно постојат Комитети за пропагандатаво странство.

Се вели дека организацијата на чети во Источна Тракија има поинаквикритериууи и со нив командуваат турските офицери.

Централниот комитет кој за своите состаноци постојано ги менувалокации наводно последен лат се состана во Бугармја, во Стара Загора имеѓу останатите донесени одлуки кои не ми се познати наводно е повиканСТАМБОЛИСКИ да престане со прогонување на мекедонското движење,

под закана со смртна казна, а искажано е неодобрување и за неговатадејност во комунистачкото двмжење.

(печат и потпис) Балдуино Каприни, полковник - италијански делегат воконтролата на полицијата

ТелеграмаКралска амбасада на Италија - Цариград

До Министерството за надворешни работиГенерална дирекција за Европа и Исток - Рим

Бр. 6524/494 16 јуни 1922 год.Предмет: Македонско движење

Во продолжение на мојата претходна теле.-рама бр. 6406/474 од 13 о.м. во врска со предметот ја известувам В.Е. дека еден турски весник од

5 Информацијата за чрезкмето на проф. Сарвачов не е точна.

178________________________ ____ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

престолнината објави дека според проверени вести од Битола е забележанаедна бугарско-албанска чета од околу 1.000 луѓе во близината на Ресен идека српскиот регимент од месниот гарнизон е испратен да ја фати и да јарастури. Друга доста бројна чета - составена главно од Албанци - наводнонеодамна е забележана на грчката територија во околината на Лерин.

Иако не можам дефинитивно да ја потврдам веројатноста и времетона дејствието, факт е дека последните денови вестите - повеќе патипренесени од страна на полковникот Каприни во врска со постоењето нашироката бугарско/македонска организација, поврзана со анадолскитенационалистички елементи, кои ја проучуваат опортуноста на создавањесериозни немири ако не дури и вистинско востание против Грција воМакедонија и Тракија - лично ми ги потврдија луѓето кои вообичаено се вотек со положбата во овие региони.

Гарони


58.

Телеграма од италијанското пратеништво во Белграддо Министерството за надворешни работи во Рим од 13 јуни

1922 година, за колективниот чекор на југословенската,романската и грчката влада во Софија, со барање завоведување на ефикасни мерки против навлегувањана вооружени чети од Бугарија на нивна територија

Дешифрирана телеграмаКралско пратеништво во Белград


Белград, 13 јуни 1922 год.

392 - Последниве недели дојде до бројни навлегувања на бугарско-маке-донските вооружени чети од Бугарија војугословенска Македонија и се чинии во грчка Македонија, за кои Бугарија изјави дека не може ефикасно да јанадгледува својата граница заради скромни воени средства дозволени соДоговорот и предложи да се изврши истрага од страна на меѓународнакомисија и дека Југославија - која има голем број на војници - подобро требада ја надгледува границата од своја страна. Таквиот одговор не ја задоволи


југословенската страна. Пред заминувањето на романскиот и грчкиотминистер кои дошле заради кралската свадба, на заедничката средба тритевлади се договорија за колективен чекор во Софија, со барање на применана ефикасни мерки против повторување на навлегувањата. За реализацијана колективниот чекор беше задолжена романската влада. Чекорот ќе сеоствари деновиве. Нинчиќ ми кажа дека решението што го предлага Софија,за истражна комисија, е оценето како бескорисно и неприфатливо.

Манцони


59.Телеграма од италијанското пратеништво во Белград

до министерот за надворешни работи во Рим од 13 јуни 1922година, за положбата во Македонија

Кралско пратеништво во БелградТелеграма бр. 2913/575

До Н.Е.Карло Шанцер57

Министерство за надворешни работи- Рим

ОдделЗ

Белград, 13 јуни 1922 год.

Предмет: Положба во Македонија и европски усложнувања

Текст: Во врска со актуалните навлегувања на бугарско-македонскитечети на македонскатајугословенска територијаја известувам В.Е. дека агентна една странска земја кој имав можност неодамна да го сретнам ми доверидека воЖенева воспоставил контактсо еден болшевички агент, политички,сокривајќи ја својата фуккција и дека од него разбрал дека се подготвуваза претстојно "запалување" на Источна Европа, Македонија, Хрватска иЦрна Гора во октомври.

Агентот чие име не можам да го кажам е човек кој одамна го познавам изнам дека е мошне активен. Не е првпат да ми даде интересни информации.

Г. Манцони


57 Шанцер Карло (Виена 1865 - Рим 1953), министер на пошти, за трезор, финансии,надворешни работи (1922 г.); делегат во Друштвото на народите, шеф на италијанскатаделегација на Вашќингтонската конференција; државен советник.

180____________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

60.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софијадо Министерството за надворешни работи во Рим од 17 јуни1922 година, за повреди на границите



Софија, од 17 јуни 1922 год.91 - Мојата телеграма бр. 82

Во разговорот со Стамболиски тој ми кажа дека југословенската владаго прифати бугарскиот предлог за српско-бугарската истрага во врска сопреминувањето на границата од страна на комитите. Но се чини дека из-

јавата на Стамболиски е лицемерна бидејќи овдешната роман^ка Легацијами го соопшти текстот на нотата испратена на 14 о.м. од романскиотминистер за надворешни работи до ополномоштениот бугарски амбасадорво Букурешт и од името најугословенската и грчката влада, жалејќи се нанавлегувањето на бугарски комити на нивните територии. Романската нотае испратена по договорите во минатата недела во Белград меѓу премиероти министрите за надворешни работи на трите засегнати земји. Романскатавлада изјавува дека останатите две влади ја поттикнаа да направи "зака-нувачки" чекор за да се престане со таквата состојба, Романската владапак предложи одложување на таквиот чекор како последица на ветувањатададени на Братијану во Женева и "заканувачкиот" чекор да се замени со"посредувањето со кое би се обрнало внимание на бугарската влада накарактерот и последиците на таквата ситуација". Посредувањето е завр-шено. Нотата завршува со тоа што бугарската влада треба да се решинајсериозно да го разгледа прашањето, "за да можат трите земји да одржатдобрососедски односи со Бугарија".




61.

Писмо од пратеништвото на Бугарија во Рим до италијанскотминистер за надворешни работи во Рим од 19 јуни 1922 годи-на, во врска со демаршмте на Кралството на СХС и Романија

Пратеништво на БугаријаБр.41

Рим, 19јуни 1922год.


Во разговорите деновиве Л.Л.; Е.Е., државниот потсекретар г. Тостиди Валминута и г. Маријо Лаго, имав чест да ги известам за демаршот којвладата на Кралството на СХС сметаше за потребно да го направи неодамнакај мојата влада, против наводните преминувања на границата на бугарскитечети на српска територија и инсистирав да истакнам дека обвинувањатапротив Бугарија овој пат се не само целосно неосновани туку се и од такваприрода што создаваат голема збунетост во мојата земја, која како по-следица на спроведувањето на воените клавзули на Договорот во Неј е безсекакво срб,-,ство за одбрана. Истовремено додадов дека бугарската влада,за да докаже дека апсолутно нема врска со сите работи кои и се припушуваатпо ТОЈ повод и за да го истакне својот коректен став кон своите соседи,

предложи меѓународна или српско-бугарска истрага за да се утврди точностана работите и одговорноста која произлегува од истата.

Предлогот на бугарската влада веќе е прифатен од страна на бел-градската дотолку повеќе што истата влада тоа уште од почеток го ималаво предвид. За жал, по последната средба меѓу грчкиот, ромаснкиот и срп-скиот министер во тој град, предвидената истрага се чини дека не само штое напуштена туку издвоениот демарш на белградската влада добил ко-лективен карактер.

Затоа романската влада сметаше за своја должност да преземе истдемарш, во ист тон, пред бугарскиот амбасадор во Букурешт, во кој бугар-ската влада се смета за одговорна за влегување на чети на територијата насоседните земји и од неа се бара преземање на радикални мерки запрекратување на таквата состојба.

Кралската влада на Бугарија е мошне изненадена од овие демаршибидејќи не може да ги сфати причините кои можеа да ги предизвикаат и даги оправдаат. Очевидно никој не може да ги оспорува правото и должностана секоја земја да ја брани неповредливоста на својата територија и да јазема на одговорност земјата која се обидува тоа на кој да е начин да го

182_______________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

наруши. Сепак, не станува збор за таков случај. Бугарската влада, искренприврзаник на мирот, по потпишувањето на Мировниот договор од Нејводеше сосем мирољубива политика и политика на добрососедски односисо сите земји а пред се со своите соседи. Применувајќи ја таквата миро-љубива политика, Бугарија даде бројни докази меѓу кои и ажурнотоспроведување на повеќе клаузули од споменатиот Договор, понекогаш дурипретходувајќи ги барањата и желбите на засегнатите влади. Сведена наречиси целосна немоќ од стопански и воен аспект како последица на До-говорот, Бугарија сфати дека нејзиниот спас и иден просперитет можат дасе стекнат само во мир и работа. Таа единствено бара да ја остават на мирза да продолжи по патот од кој нема намера да се оддалечи.

Исполнувајќи ги сите обврски кои произлегуваат од Мировниотдоговор, Бугарија го бара истото - почитување на Договорот од страна надругите. Таквите начела ја водат нејзината политика и го одредуваатоднесувањето на нејзината влада во однос на сите земји и во нејзин интересе да истрае на тоа. Во такви услови е незамисливо мирољубива и немоќнаБугарија да дозволи во сопствените граници дејствија кои се во спротивностсо нејзината политика и кои би можеле нејзиното постоење да го направатуште понесигурно. Владата и бугарскиот народ се свесни за таквата состојбаи за опасностите па затоа никој не би ги толерирал непријателските актикон соседите и дејствија кои по својата природа би можеле да ја нарушатполитиката на разумниот и на добро разбраните интереси на земјата.

За да може В. Е. да добие појасна претстава за прашањето кое не

загрижува си дозволувам да го додадам и следното: за да ги избегне ситеможности и евентуалните навлегувања на кои да е луѓе на територијата насоседните земји, и покрај воените сили скастрени со мировниот договор,бугарската влада не само што за цело време презема потребни мерки тукуво последно време го зголеми бројот на граничарите кон Србија, наместувајќина секој пограничен пункт по 6-7 луѓе а во близина на разни пунктови групиод 10-15 луѓе кои ќе вршат поригорозна контрола на пограничната линија.Покрај тоа, во некои погранични центри е зголемен бројот на војници. Такаво Св. Врач и Мехомија веќе се испратени 6-та и 7-та жандармериска чета.Донесени се ригорозни мерки и посебни закони во врска со елементите коиќе се обидат да го нарушат мирот и редот во внатрешноста на земјата и награницата. Аналогни мерки се преземени на грчко-бугарската и романско-бугарската граница.

Бугарските власти досега немале прилика да утврдат преминувањена границата од страна на луѓе кои можат да внесат немири. Сепак не-рамниот и планинскиоттерен на некои делови на тоа подрачје не овозможувацелосна контрола. Средствата со кои располага бугарската влада не се

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА________________________________________________183

доволни целосно да се спречи преминувањето на границата. Задачата занадгледување на мирот на границата впрочем не се однесува само наБугарија туку се разбира дека ги засега и надлежните власти на соседнитеземји кои располагат со поголеми средства. Затоа, ако наводните чети успејада го избегнат надзорот на бугарските власти и да преминат на територијатана соседната земја, властите на истата треба да ја надгледуваат својатаграница, да го утврдат преминувањето на четите и да го спречат. Сепак,ништо не се случи и ако во Србија постојат чети кои предизвикуваат немири,причините за тоа треба да се бараат надвор од Бугарија, токму во внат-решната положба на земјите во кои дејствуваат. Што се однесува до четитекои дејствуваат во некои подрачја на Романија, утврдено е дека станувазбор за чети на обични разбојници иако некои се обидуваат да им припишатпоинакво значење. Што се однесува до грчко-бугарската граница треба дасе истакне дека грчките чети навлегуваат во Бугарија и вршат разбојништваи предизвикуваат немири со намера да ги поттикнуваат помаците (муслиманиод бугарско потекло) против бугарските власти.

Затоа бугарската влада не е одговорна и не може да се обвинува затаквата состојба. Таа од своја страна прави се за да одржат добрососедскиодноси со соседните земји и не пропушта ниту една мерка за зачувување намирот на границата.

184_____________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

62.

Телеграма од италијанската амбасада во Цариград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 21 јуни 1922година, во врска со македонското револуционерно движење

Кралска амбасада на Италија во Цариград

До Кралското министерство за надворешни работиГенерална дирекција за Европа и Исток - РимБр. 6661/511

Цариград, 21 јуни 1922 год.

Предмет: Бугарско-македонско движењеПродолжение на мојата телеграма бр. 6524/494 од 16 о.м.

За Ваша информација Ви ги препраќам новите вести собрани вобугарско-македонските кругови во Цариград во врска со горенаведениотпредмет.

1) Некои резервни офицери на бугарската војска се обратиле до Македоч-

скиот револуционерен комитет барајќи да бидат регрутирани како добро-

волци во споменатиот Комитет.

Се вели дека споменатите офицери кои сакале да застанат на чело на четите

наменети за борба против Грците и Србите се регрутирани.

Откога српската влада разбра за тоа протестирала заради регрутирањето

кај бугарската влада.

2) Се вели дека во последно време бугарските чети ја засилија својатадејност во Македонија и српското и грчкото население многу пати зарадидејноста на споменатите чети кои не ги оставаат во спокојство и кои и покрајенергичните мерки преземени насрпската, грчката, бугарската и албанскатаграница и натаму неказнето се движат на македонската територија.

3) Водачот на Македонското револуционерно движење генерал ПРОТО-ГЕРОВ, во придружба со ТОДОР АЛЕКСАНДРОВ наводно сега се наоѓа воТирана и ќе се договара со албанските водачи за координација на нивнатадејност со бугарско-македонската.

4) Бирото за албански пасоши во Цариград според упатствата добиени одТирана наводно е во врска со овдешните бугарски агенти за издавање наалбански пасоши на сите Бугари кои споменатите агенти ќе ги препорачаат,за нивното префрлување во Албанија. Се вели дека тоа ќе го олесни влегу-вањето во Македонија (преку Албанија) на бугаро-македонците кои сегаживеат во Цариград.

Гарони


ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_______________________________185

63.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 23 јуни 1922година, за бугарскиот одговор на демарши

Кралско пратеништво во СофијаДешифрирана телеграма


Софија, 23 јуни 1922 год.95 - Мојата телеграма бр. 91

Стамболиски ми кажадека Радев58 е задолжен на В.Е. да и го соопштибугарскиот одговор на романската нота во врска со дејноста на воруженичети на грчката, српската и романската територија. Во споменатата нотабугарската влада инсистира на барањето за меѓународна истрага и предлагамешовита комисија за спречување на повреда на границите кои според нивможатда бидат подобро надгледувани од соседните гранични земји одоштоод страна на обезоружена Бугарија. Стамболиски ми кажа дека таквиотчекор на соседните земји го смета за офанзива преземена како реакција начекорот на Бугарија во Женева во врска со прашањето на малцинствата.Ми ја прочита информацијата според која српската влада наводно му на-редила на капетанот Горѓевиќ да ги напаѓа бугарските села на југосло-венската теритоприја, како одмазда за нападот од страна на бугарскитекомити во Македонија.


ИДА МНРИ, папка 910 (Бугарија 1919-30); ДАРМ. КС 17, п. 910, предмет бр. 19; превод одиталијански јазик

64.

Писмо од италијанското пратеништво во Вашингтондо министерот за надворешни работи во Рим од 28 јуни 1922година, за состојбата во Кралството на СХС

Кралска амбасада на Италија во ВашингтонБр. 2500/554

Вашингтон, 28јуни 1922 год.Предмет: Движења во Јупзславија

Чест ми е даја известам В.Е. дека овдешниот гѕечатденес ги објавувателеграмите од Белград во кои се обвинуваат Италија и Бугарија за охрабру-

58 Станува збор за Симеон Радев.


вање, финансирање и опремување на револуционерните движења на коми-тите во јужните подрачја на Југославија, со намера да се попречи кон-солидација на новото Кралство.

Во случај на успех, се додава во телеграмата, нивната намера би биламакедонските подрачја да се откинат од Југославија и да се поделат меѓуТурција и Бугарија.

Со оглед на таквата состојба, Романија како застапник на Малатаантанта59 наводно испратила нота до Бугарија барајќи да се престане сотаквите охрабрувања на чети и енергично да се преземат мерки за спре-чување на нивното преминување во Србија.

Бугарија наводно исто така побарала помош од Мустафа Кемал60 инаводно во Софија се обучуваа комити за поттикнување на движењето.

Некој очевидец на упаѓањето на таквите чети додава дека комититеносеа стари италијански униформи и дејствуваа под италијанско влијание.

Господине министер, примете ги изразите на моето длабоко почи-тување.

(потпис нечиток)До Н.Е. сенатор Карло Шанцер,министер за надворешни работиРим


65.

Промеморија од француското пратеништво во Рим доМинистертството за надворешни работи во Рим од 4 јули 1922година, во врска со демаршот до бугарската влада

Амбасада на Република Франција при Н.В. крал на ИталијаПРОМЕМОРИЈА

Бугарскиот амбасадор во Париз го извести Министерството за над-ворешни работи декајугословенската, грчката и романската владасо колек-

58 Врз основа на системот на двострани договори потпишани помеѓу Кралството наСХС по Првата светска војна за одбрамбен сојуз, со Чехословачка на 14 август 1920 годинаи со Романија на 7 јуни 1921 година се поставени основите на Малата Антанта. Целта на овојсојуз кој дефинитивно бил оформен по 1930 година е колективна заштита на границите начленките од евентуалните напади од земјите победени во војната, пред се од Бугарија и одУнгарија.

60 Очигледно се однесува на политичарот и реформаторот на Турција, Мустафа Кемалпаша - Ататурк.


тивно соопштение и обрнаа внимание на бугарската влада за преминувањена границата од страна на бугарските чети во Македонија и во тој демаршбугарскиот амбасадор во Париз ја соопшти желбата на бугарската влада забарање меѓународна истрага во врска со делата за кои им се префрла и дасе добие согласност на француската влада за оваа постапка.

Француската амбасада ќе му биде благодарна на Кралското мини-стерство за надворешни работи ако ја извести дали сличен демарш напра-вило и Пратеништвото на Бугарија во Рим и по можност да ја извести заприемот на кој наишла истата.

Рим, 4јули 1922 год.

До Кралското министерство занадворешни работи - Рим


66.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 7 јули 1922година, за бугарската реакција на обвиненијата за помагање

на вооружени чети



Софија, 7 јули 1922 год.99 - Телеграма на В.Е. 1562

Сметам дека преминувањето на границите во Македонија од странана бугарските вооружени чети не одговараат на ниту еден политички планна бугарската влада која го поднесува заради недоволниот број на полиција,како последица на обезоружување наметнато со мировниотдоговор и зарадипознатите насилства на комитите кои дејствуваа против наредбите набугарската влада и дури го убија воениот министер и повеќе локалнифункционери. Сметам дека е во наш интерес на секој начин да придонесемеактуелната криза да се смири со преговори во Друштвото на народите и по


секоја цена да се избегне евентуелната окупација на бугарската територијаод страна на соседните земји. Потврдувам дека треба да се дејствува предсе во Белград но да не се исклучат Атина и Букурешт. Овдешниотјугословенски амбасадор деновиве е повикан во Белград за, како што микажа, да вети дека неговата влада ја прифаќа поканата на Друштвото нанародите од Женева каде што наводно ќе оди Ристиќ, поранешен српскиамбасадор во Рим и според мое мислење доста умерен човек. Во меѓувреме,бугарската влада има вести за собирање на воена сила на трите граници сососедите. Од сигурен извор разбрав дека и романската влада собра 45полкови на својата граница додека овдешниот романски амбасадор - кој недобива признание за своите бројни ...... - доста жестоко зборува против

владата на Стамболиски.



67.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 12 јулм 1922година, за заминувањето на бугарската делегација за Лондон

Дешифрирана телеграма



Софија, 12јули 1922 год.

Бр.4600103. Моја телеграма бр. 99

За Лондон замина делегацијата која ќе ја претставува Бугарија наКонгресот на Друштвото на народите на кој ќе се разгледа и прашањето накомитите. Меѓу останатите, во делегацијата се наоѓаат Тодоров61, бугарскиамбасадор во Белград, доверлив човек на Стамболиски; Никола Милев,активен македонец и добро познат на ова министерство, актуелен уредник

51 Во прашање е Коста Тодоров, познат бугарски политичар и дипломат, близоксоработник на Александар Стамболиски.


на опозиционен весник, а ќеучествува и Симеон Радев, последен амбасадорво Хаг, многу остроумен но несигурен, кој во последно време падна вонемилост на Стамболиски и сега се враќа на бугарската дипломатска сцена.

Српскиот амбасадор во Софија повторно е повикан во Белград и занего се знае дека ќе биде во југословенската делегација во Лондон. Навидуме умѕрен но горделив патриот и многу разгневен против Стамболиски инеговиот начин на владеење.



68.

Телеграма од италијанското пратеништво во Белграддо Министерството за надворзшни работи во Рим од 13 јули1922 година, за дејноста на вооружените чети

Дешифрирана телеграмаИталијанско пратеништво во Белград


Белград, 13јули 1922 год.

451 - Телеграма на В.Е.

Бугарски вооружени чети. Одбугарски извори дознавам декајугосло-венските трупи испратени на границата со Бугарија опфаќаат два региментиа тенденција е да се притиснат четите меѓу колоните создадени од спо-менатите трупи и од граничарите за тие да се заробат, но дека четите ќе сераспрснат уште пред да бидат фатени. Истиот извор наведува дека вонеодамнешните процеси против четниците во Скопје од преку 100 осуденисамо двајца се Бугари. Српскиот извор се ограничува само на тоа дека сеиспратени засилувања и признава дека во последно време упадите сенамалени. Овдешниот министер за надворешни работи ми кажа декајугословенската влада има намера пред се да го погоди и спречи органи-зирањето на чети одошто самите чети и дека организирањето се врши восама Софија и во други бугарски градови, со целосно знаење на бугарскитевласти и на јавноста, така што самите Југословени лесно доаѓаат до брзиинформации за создавањето и програмата на новоформираните вооруженичети. Кажа дека мерките на границата, дури и кога се преземени во договор

190_______________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

со бугарските власти, се полезни за задушување, но тоа не е доволно; требада се погоди изворот и вистинските одговори.

Манцони


69.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софијадо Министерството за надворешни работи во Рим од 14 јули1922 година, во врска со дејноста на вооружени чети

Кралско пратеништво во СофијаДо Министерството за надворешни работи - Рим

Софија, 14јули 1922 год.104. Телеграма на В.Е. бр. 7416

Навистина Романија досега не одговори на предлогот на Бугарија замеѓународна истрага во врска со преминувања на границата од страна накомитите. Тоа значи дека информациите содржани во мојата телеграма бр.96добиени од генералниот секретар на бугарското Министерство занадворешни работи дека Бугарија се обратила до Друштвото на народитепо романскиот негативен одговор не одговараат на вистината. Му се пожаливна овдешниот министер за надворешни работи заради неточните инфор-мации добиени од генералниот секретар за надворешни работи Добрев би-

дејќи не е првпат тој да докажува дека е целосно неподобен за високатафункција што ја извршува. Во секој случај, како што веќе известив, се чинидека прашањето на бугарските чети ќе мора да чека на разгледување одстрана на Друштвото на народите. Сепак ве известувам дека..... Сарари којпристигна во Софија ме извести дека забележал значајни движења насрпските трупи кон бугарската граница и дека слушнал како српскотоофицерство отворено зборува за претстојната воена прошетка во Бугарија.Потврдувам дека треба да се надгледува Белград.


ИДА МНРИ, папка 910 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 910, предмет бр. 6; превод одиталијански јазик++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++=Tret del++++++++++++++++++++++==


70.

Телеграма од италијанската амбасада во Лондондо Министерството за надворешни работи во Рим од 15 јули1922 година, во врска со проблемот на вооружени чети

Дешифрирана телеграмаПратеништво во Лондон


Лондон, 15 јули 1922 год.

638 - Од Кроув го побарав ставот на Форин Офис во врска со содр-жината на телеграмата испратена по пошта од В.Е, бр. 37581 од 28 јуни и нателеграмата на В.Е. бр. 7068 од 1 о. м. во врска со преминување на границитеод страна на бугарските чети.

Кроув сега ме известува дека на бугарскиот амбасадор му е одгово-рено во смисла дека британската влада преферира да не го искаже своетомислење со оглед на тоа што предметот треба што побргу да дојде предДруштвото на народите - Кроув додава дека не смета за потребно да сенаправат чекори кај српската и грчката влада бидејќи претстои седница наСоветот на Друштвото на народите.

Де Мартино


71.

Телеграма од италијанското пратеништво во Атинадо Министерството за надворешни работи во Рим од 28 јули1922 година, за преминувањата на вооружени четина грчка територија


Италијанско кралско пратеништво во Атина


Атина, 28 јули 1922 год.Предмет: Бугарија и Грција

Во врска со телеграмата бр. 35493/183, Е. иЛ., Одд.4/Под20јунио.г.Во текот на денешниот разговор со овдешниот министер за надво-

решни работи го наведов разговорот на прашањето на преминување на

границата во Македонија од страна на бугарските чети.


Г. Балтаци ми потврди дека прашањето беше предмет на преговоримеѓу грчкиот, српскиот и романскиот министер и дека владата во Букуреште задолжена од другите две да ги направи познатите чекори во Софија.

Мојот соговорник додаде дека преминувањата на границите од странана комитите на грчката територија се многу чести62, така што владата бешепринудена значително да го зголеми бројот на граничарите. Ме извести истотака дека е на исто мислење со југословенскиот министер, дека г. Стамбо-лиски е искрен во своето тврдење дека бугарската влада нема ништо содејноста на четите. Тој смета дека тие се пред се експонент на моќнитемакедонски револуционерни организации отпорни дури и на влијанието навладата во Софија.

Г. Балтаци исто така ми кажа дека гореспоменатите чети се вонреднодрски и навлегуваат длабоко на грчката територија вршејќи злосторства играбежи.

Џ.Ч. Монтања


72.

Телеграма од италијанското пратеништво во Атина доМинистерството за надворешни работи во Рим од 28 август1922 година, за востаничката организација во Македонија

Кралско пратеништво на Италија во АтинаТелеграма на бр. 3649/766

До Кралското министерство за надворешни работи - Рим

Атина, 28 август 1922 год.Предмет: Востаничка организација за независност на Македонија

Кралскиот воен аташе ме известува дека од изворот на кој може даму се верува и кој е добро информиран, дека со голем интензитет, тајно,работи востаничката организација во Македонија. Репресиите на Србија не

62 Оваа информација не е поткрепена со факти. Таа повеќе е резултат на грчкатапропаганда. Четничките навлегувања во тој дел на Македонија, автономистичката ВМРО вооснова ги избегнувала.


успеваат да ги допрат ниту нејзините корени; честите појави на комитипретставуваат само безначајна индиција на силното востаничко дело коесо сзоите шмукалки влегува во душата и во цврстата решеност на секојМакедонец.

Џ. Ч. Монтања с.р.

ИДА МНРИ, папка 910 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 910, предмет бр. 2; превод од


73.

Писмо од Пратеништвотo на Кралствството на СХС во Париздо претседателот на Амбасадорската конференција во Паризод 28 август 1922 година, во врска со утврдувањето најугословенско-албанската граница

Пратеништво на Кралството на

Србите, Хрватите и Словенците

во Франција

Пр. бр. 669 Париз, 28 август 1922год.

До Н.Е. г-дин Р.Поенкаре,

претседател на Амбасадорската конференција

Ке д'0рсеј

Господине претседател,

Со нотата од 2Ѕ мај 1922 год., В.Е. ме извести дека Амбасадорскатаконференција и ги посочи на Комисијата за разграничување настанитенаведени во моето писмо бр. 351 од 2 мај 1922 год., задолжувајќи ја за из-менување - ако го смета за умесно - на линијата на неутралната зона јужноод Охридгхото Езеро. Меѓутоа, Ко^исијата за разграничување на српско-албанската граница, овластена од Конференцијата, реши да ја проширинеутралната зона на регионот јужно од Охридското Езеро на североистокна Албанија. Границата на таа нова неутрална зона поаѓа од српската странана Охридското Езеро северно од утоката на реката Черава, потоа поминувапреку Љум и го оледи патот кон Пешкопеј'а и Каралуп63. Од албанскатастрана, границата на зоната започнува во с. Старово, го следи патот од________________________________63 Станува збор за селото Аљаруп одн. Хлароипт.


Подградец, Голен и источниот брег на Охридското Езеро до мостот на рекатаДевол. Комисијата за разграничување бара евакуација на зоната во утвр-дените рамки најдоцна до 29 о.м.

Известувајќи ја В.Е. за горното, чест ми е, по наредба на мојата владада Ве замолам да посредувате кај Амбасадорската конференција заповторно разгледување на прашањето за бесполезноста на неутралнатазона, земајќи ги во предвид аргументите наведени во гореспоменатата Нотана Кралското пратеништво и на комисијата за разграничување да ииспратите дополнителни упатства во смисла на желбата искажана од Крал-ската влада која е и желбата на албанската влада и има за цел укинувањена горе утврдената неутрална зона која е непотребна бидејќи на таа странаникогаш немало судири или ги нема сега.

Господине претседател, Ве молиме да ги примите изразите на нашетовисоко почитување

Понизен и послушен слуга на В. Е,(потпишан) М. В. Михајловиќ


74.

Извештај за работа на италијанската делегација во Меѓу-народната комисија за утврдување на границите на Албанијадо Министерството за надворешни работи во Римод 4 септември 1922 година

Меѓународна комисија за утврдување на границите на Албанија

Италијанска делегација

Бр. 276 - стр. дов Струга, 4 септ. 1922 год.

До Министерството за надворешни работи - Оддел Албанија - РимВоеното министерство - Г.О.Ш. - РимИталијанската делегација на М.К.У.Г.А., ул Ж.Бозе 24, ПаризАмбасадата на Италија во ПаризКралските пратеништва на Италија во Драч, Белград и Атина

Предмет: Извештај

ГРЧКО-АЛБАНСКА ГРАНИЦА - На 26 август, комисијата замина од Корча иго започна своето извидување на албанско-југословенската граница кон


север, кон Св. Наум, Лим, Струга и Дебар, откога работата на грчката границамораа да бидат прекинати заради познатото однесување на грчкиот делегат.

Во секој случај, Комисијата не сакаше да пропушти нешто за во текотна годината да го утврди овој дел од границата; и покрај моето противењеповторно да се преземе иницијатива за контакти со грчкиот делегат кој гипрекина на доста некоректен начин, упатена му е телеграмата со прашањетокога ќе биде спремен без резерви да се појави во Комисијата. Тој одговоридека неговата влада се уште не добила официјален одговор за одлуките наамбасадорската конференција донесени уште на 29 јуни о.г. Ова го наве-дувам додавајќи дека и Комиисијата досега не добила какво да е соопштениево врска со телеграмата од 7 август со која од Амбасадорската конференцијапобара да посредува кај грчката влада.

АЛБАНСКО-ЈУГОСЛОВЕНСКА ГРАНИЦА - Како што веќе наведов, Ко-мисијата ја продолжи работата на границата кон Југославија и се упати конманастирот Св. Наум на Охридското Езеро кај кој остана од 26 до 31 август.

Југословенскиот делегат, повикан со три телеграми, од 7, 13 и 20 август,пристигна дури на 30-ти и Комисијата беше принудена да врши извидувањебез да го чека и без да чека на евакуација на неутралката зона за која ќезборувам подолу.

Комисијата ја помина зоната околу Св. Наум, ридиштата на Цероводо патот за Подградец и планината (висока 2200 м) меѓу Охридското и Пре-спанското Езеро.

Бидејќи овој мал дел од границата кон Југославија географски еповрзан со границата која ќе оиде граница со Грција (со која претставувасектор Ф од Охридско Езеро до планината Грамос), одлуките на Комисијатасе одлагаат додека не се разгледа целиот сектор. Англискиот делегат неучествуваше во извидувањето заради болест.

За овој дел од границатајугословенската влада пласира чудна теза: тврдидека сегашната демаркациона линија - нацртана на картата со размер1:200.000 и поминува западно од Св. Иаум - веќе е општопризната меѓу дветеземји и дека Комисијата треба само да ја помине и одобри. Напротив, нитуедна меѓународна комисија никогаш не ја утврдила таа граница и албанскатавлада е далеку од тоа да ја прифати актуелната фактичка положба.Лондонскиот протокол буквално вели: "Западниот и јужниот брег на Охрид-ското Езеро, од Лим до манастирот Св. Наум ќе бидат составен дел наАлбанија".

Според мое мислење, за праведно и логично толкување на протоколот,границата треба да се трасира така што Св. Наум ќе биде на албанскатериторија. Ако линијата би поминувала западно би бил прекршен про-токолот во кој се вели: "до манастирот Св. Наум"; точката наведена во


протоколот како граница не е таков топографски елемент кој би одделувалтака што би можел да се земе како ефективна граница. Затоа, за да бидатСв, Наум и неговата непосредна околина вклучени во Албанија, треба да седодаде: до поројот Церово.

Таквата логика го убеди и францускиот комесар кој инаку максималнои е наклонет на Југославија, и тој барем во моментов се сложува со мене заграницата која треба да се прифати.

Засега, англискиот комесар има спротивно мислење и тоа од причиникои ми се чинат мошне проѕирни. Тој смета дека со моето толкување, и Лим(северна граница на западниот брег на езерото) би требало да и припаднена Албанија, додека Конференцијата за таквото доделување сметаше запотребно да воведе 4-та измена на Лондонскиот договор, со одлуките од 9ноември 1921 год. Но, со тоа не сака да го зема во предвид фактот декаКомисијата од 13-14 с. Лим и го додели на Србија и затоа беше потребнаподоцнежна одлука на Амбасадорската конференција и дека Комисијатадоделувањето го направи како последица на компромис додека нејзиното

мнозинство (4 против 2) призна дека според договорот, Лим би требало даостане во Албанија.

Но, мислам дека на крајот и тој ќе го признае логичното толкување напротоколот на начинот наведен погоре.

Православниот манастир Св. Наум, всушност, уште од балканскатавојна зависи од Охридската епископија одн. од српската автокефална црква,но пред тоа припаѓаше на грчката црква (како што е познато, воправославието има националности) на која припаѓаат православците одКорча за кои се уште не е создадена албанска автокефална црква. Околуманастирот нема живеалишта и во него сега живеат само двајца свештеници,еден српски и еден албански. Неговата стара црква потекнува од 1550 год.Православците од Корча и од Охрид жестоко се борат за неа бидејќи Св.Наум е еден од патријаршиските светци на православната црква а особенозаштитник на лудите.

Прашањето сега е на таа точка и темелно ќе се разгледа кога Коми-сијата ќе се врати во грчко-албанскиот сектор.

На 31 -ви, Комисијата ја разгледа територијата на Лим и потоа заминаза Струга, бедно и маларично гратче каде што пристигна а претходноизвестените југословенските власти ништо не подготвиле, ниту за престојниту за логорување. По ноќта помината во едно село во доста несигурниуслови, Комисијата постави шатори во шумскиот предел 5 км од населенотоместо. Но, дојде време на силни дождови кои до денес го попречувааизвидувањето на планините мегу Дрим и Шкумби. За неколку дена, Ко-мисијата ќе се префрли во Дебар.


НЕУТРАЛНА ЗОНА - амбасадорската конференција на својата седница од17 мај о.г., потврдувајќи ја потребата од постоење неутрална зона јужно одОхридското Езеро, ја остави Комисијата да го оцени барањето на југосло-венската влада упатено до неа, со можност таа да ја измени трасата акотоа го смета за умесно.

Кога комисијата стигна на самото место констатира пред се деканеутралната зона наредена од страна на Амбасадорската конференција непостои; затоа им соопшти на југословенскиот и албанскиот делегат до 26август неутралната зона треба да биде евакуирана во границите утврдениодА.К. Додека албанскиотделегат ги почитуваше наредбите на Комисијата,на 29 август југословенскиот делегат ја поднесе телеграмата на неговатавлада во која се повотруваа предлозите претходно доставени до А.К. и сеповторуваше неприфатливата теза дека границата веќе е утврдена јужноод Охридското Езеро и дека затоа неутрална зона е непотребна. Југословен-ските претставници останаа на нивните места кои се наоѓаат сосем блискудо патот Корча-Подградец.

Комисијата не можеше да ги одобри одлуките на А.К. чиј извршен

орган е да не бидат спрозедени; затоа, додека со телеграмата од 30 августја извести А.К., му соопшти на југословенскиот делегат дека ако неутралнатазона нема да биде напуштена во краток рок, комисијата ќе ја прекинеработата на целата граница.

А.К. треба енергично и бргу да реагира на постојанмте опструкции најугословенската и грчката влада, инаку Комисијата ќе биде принудена дајаспроведе најавената санкција ако не сака нејзиниот авторитет и престижотда бидат сериозно нарушени.

ОДВИВАЊЕ НА РАБОТИТЕ - За жал, сите овие инциденти го ставаатво опасност брзото утврдување на границата; особено за мене бидејќи сумцврсто решен утврдувањето да заврши оваа година и пред влошување навременските прилики.

Во врска со тоа Комисијата ја доби одлуката од 26 јули на А.К. во којасе повикува да побрза со одредување на трасата на границата општо, за даможе што побргу да го отпушти големиот дел од нејзините членови.

Подготвив одговор во смисла дека имам цврста намера таквиотрезултат да го постигнам до м. ноември; но, наидов на голем отпор кај остан-атите двајца комесари кои повторно се сложија да не се преземе никаваобврска, а тоа значи постоењето на Комисијата да се завлече до беско-нечност.

Побарав за сите овие изјави да се направи записник и ќе продолжамкон целта која се надевам дека ќе ја постигнам а тоа е заедничката работадаја завршам во ноември.


Но, бидејќи во упатствата постои одредба дека Комисијата "еовластена своето функционирање да го уредува со мнозинство гласови",јасно е дека во поволен миг мнозинството ќе одлучи целата Комисија да севрати на местото, со изговор дека техничкиот персонал на заинтересиранитесили не е во состојба да ги обезбеди работите за поставување на меѓите иза подготвување на картографските документи.

Сметам за умесно за тоа да известам уште отсега бидејќи ќе бидепотребна мерка на властите ако навистина се сака само еден комесар вонаредната година да се врати да ги надгледува работите.

Заради потребите од заеднички живот засега не можам со овиезамисли да ги запознаам моите колеги; но, во ноември ќе ја распуштамкомисијата отпуштајќи ги сите, вклучително себеси.

А за време на зимата ќе можат да се донесат сите потребни одлуки.

Италијански комесарГенерал Е. Телини с.р.

(печат)


75.

Белешка на Техничко-географскиот комитет заАмбасадорската конференција во Париз од 22 септември 1922година, во врска со утврдувањето на албанската граница

Техничко- географски комитетБр.168

Париз, 22 септември 1922 год.

БЕЛЕШКА

ЗА АМБАСАДОРСКАТА КОНФЕРЕНЦИЈАво врска со евакуацијата на зоната јужно од Охридското Езеро

Со нотите од 25 август 1922 год. и од 7 септември 1922 год., законо-давството на српско-хрватско-словенечкото Кралство и објаснува на Амба-садорската конференција дека делот на српско-хрватско-словенечко-


албанската граница јужно од Охридското Езеро утврдена на Лондонскатаконференција 1913 год. оттогаш е одредена и не може воопшто да бидепредмет на оспорување.

Во такви околности, српско-хрватско-словенечката влада. сметајќидека нема потреба од натамошно постоење на неутрална зона во тој регион,бара нејзино укинување од страна на амбасадорската конференција.

Техничко географскиот комитет смета, согласно одлуката на Амба-садорската конференција од 25 март 1922 год. дека треба на самото местода се одбележи границата и дека во такви услови, треба неутрална зона дасе воспостави во регионот јужно од Охридското Езеро каде што српско-хрватско-словенечко-албанската граница треба да се разграничи.

Но, бидејќи Комисијата за утврдување на границите на Албанија вомоментов се наоѓа на другиот дел на границата, Техничко географскиот

комитет на амбасадорската конференција и ги препорачува следнитеодлуки:

1) Да се запознае српско-хрватско-словенечката влада дека Амба-садорската конференција останува на ставот искажан во одлуката од 25март 1922 год., дека за постапката на разграничување која треба да сеизврши во регионот е потребно воспоставување на неутрална зона јужноод Охридското Езеро. Сепак, неутралната зона не ќе биде потребна когаКомисијата за разграничување на Албанија ќе биде во состојба да започнесо работа на разграничување јужно од Езерото. Во тие услови, Комисијатаќе ги извести заинтересираните за датумот кога треба да се извршиевакуација.

2) Со одлуката да се запознае Комисијата за утврдување на границитена Албанија.

Делегатите: кап. Вотсон, Велика Британијасел. Бело, Францијаком. Маѕолини, Италијакап. Скада, Јапонија


200____________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

76.

Телеграма од италијанското пратеништво во Драч до

Министерството за надворешни работи ао Рим од 2 октомври1922 година, за евентуалниот југословенски напад

врз Албанија

Дешифрирана телеграма бр.6501Италијанско пратеништво во Драч

До Министерство за надворешни работи - Рим

Драч, 2 октомври 1922 год.

3329. Деновиве владата во Тирана е многу загрижена заради податоците и

околностите кои наведуваат на претпоставки за можен напад од страна наЈугославија. Однесувањето на југословенските делегати во Комисијата заутврдување на границите; наводна делумна мобилизација во регионот Охриди Дебар; концентрација на југословенските трупи на југословенско-албанската граница по повод повторната активност на антисрпските комитиво Црна Гора; и на крајот, страхувањето грчко-турските настани64 и споровиза Тракија да не отворат нов период на немири на Балканот во кои Албанијаби можела да биде вовлечена и проголтана се главни причини за сериозназагриженост на овдешната влада. Американскиот претставник и англискиотвршител на работите дојдоа кај мене на разговор по разговорот со Ахмет-бег Зогу. Кажав дека според мене таквата загриженост е претерана и декаако се случи такво нешто, Албанија не ќе може да се брани со сопственисили и ќе биде принудена да го следи патот зацртан во Париската изјава од ноември 1921 год.

Ја молам В.Е. да ме извести што во врска со тоа се вели во Белград.

Ако страхувањето е неоправдано би било полезно ако можам на некој начинда ја успокојам владата во Тирана. Се вели дека ние во секој случај немаме______________________

64 Се однесува на Грчко-турската војна 1919-1922 год.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА__________________________________ 201

намера да се обврземе дека ќе го поддржиме и браниме албанскиотинтегритет.... и затоа што не знам од кој извор тука доаѓаат гласини занашиот договор со Југославија за поделба на Албанија.

Дурацо65


77.

Телеграма од италијанското пратеништво во Белград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 2 октомври1922 година, во врска со албанските граници

Дешифрирана телеграма бр.6483

Кралско пратеништво во Белград


Белград, 2 октомври 1922 год.547 - Телеграма бр.2165 на В.Е. - ГРАНИЦИ НА АЛБАНИЈА -

Овдешната влада се обидува да ја завлекува работата тврдејќи декапрашањето на евакуацијата на неутралната зона на југот на ОхридскотоЕзеро и оспорувањето на регионот Дебар ги разгледува Амбасадорскатаконференција. - Тука се дава особено значење на прашањето со пренагла-сување на опасноста од бугарските чети во првата зона и преминување награницата од Албанците кај втората - Опомената на Амбасадорската кон-ференција можеби би ја натерало овдешната валда да го измени однесу-вањето.

Упорноста на Владата на СХС би требало да ја убеди Тирана декајугословенското пријателство кон Албанија (толку често прокламирано вопоследно време во белградскиот печат) е преправање.

Сумонте66


65 Дурацо Карло, маркиз (Џенова 1879 - Брисел 1930), во дипломатска служба воТрст, Рибеирао-Прето (Бразил), Софија, Будимпешта, Монтреал, Берн, Тирана, Пекинг, Драч(1922), Букурешт; член на италијанската делегација на Париската мировна конференција.

66 Сумонте Консалво (Неапол 1382 -?), во дипломатско-конзуларна служба во Белград(1920-1921), Загреб (1921), Атина, Париз итн.


78.

Писмо од италијанскиот генерален конзул во Солундо министерот за надворешни работи во Рим од 5 октомври1922 година, во врска со грчките насилства врз населениетово Кукушко

Кралски генерален конзулат

во Солун

Бр. 2244/448/Поз. 38


Солун, 5 октомври 1922 год.


Полковникот Ципурас, командант на овдешниот гарнизон, или, какошто самиот вели "помалку претставник на револуцијата во Солун". денесљубезно ги покани на чај конзулите на Антантата, на Америка и Југосла-вија..........

Поинтересни од разговорите кај брачниот пар Ципурас се вестите коиги добивам од центрите блиску до градот, во кои грчката жандармеријаврши многу тешко насилство врз муслиманското население. Во селото АџиЈануи67, Дојранско, во близина на Кукуш, 45 муслимани, меѓу кои двајцаслужбеници на Трговската комра на овој град пред неколку дена се убиениод жандарите. Во потпрефектурата Ениџе се убиени други 12 лица. Меуверуваат дека имало насилства и во околината на Лерин. Во Серес пак,грчкото население посредувало кај градските власти во полза на мусли-маните барајќи гаранција за нивниот живот и не се забележани насилства.Во градот Солун, иако главно владее ред, започнуваат да се регистрираатспорадични дејствија на насилство против муслиманите од страна на грчкитевојници и цивили. Повеќе од една муслиманска куќа била ноќе нападната,жени и мажи малтретирани и извршени се кражби и грабежи. Се разбирадека локалниот печат не ги регистрира овие настани.Во муслиманскиот светвладе голема паника. Повеќе турски поданици а особено разни албанскиповидни личности ми се обратиле барајќи заштита во случај на потреба.Додека не сум загрижен за првите чија заштита е во рацете на мојот шпански______________--

67 Станува збор за селото Аџи Јунус, Кукушко.


колега, би сакал да го добијам мислењето на нашето Пратеништвото воврска со вторите и, дали треба, иако неофицијално и пријателски, да им сепомогне.......

Генерален конзулР/аниери/с.р.


79.

Извештај на Меѓународната комисија за одредувањена границите на Албанија од Дебар до Министерството занадворешни работи во Рим од 8 октомври 1922 година

Меѓународна комисија за одредување на границите на Албанија


Бр.317

Строго доверливо

До Министерството за надворешни работи - Оддел Албанија - Рим

Дебар, 8 октомври 1922 год.

Предмет: Извештај

АЛБАНСКО-ЈУГОСЛОВЕНСКА ГРАНИЦА - Комисијата деновиве гозаврши проучувањето на Секцијата Е на границата кон Југославија којаодговара на центрите Дебар и Струга и до Амбасадорската конференција гииспрати своите предлози во записникот Бр. 27 од 2 октомври.

Во големиот дел од Секцијата, т.е. северио од Дебар и западно одСтруга, границата ја дели линијата на вододелницата, за која немалорасправи.

Сериозни разидувања на делегатите, а во почеток и на комесарите,се појавија во врска со протегање иа територијата која ќе и се остави наЈугославија околу градот Дебар.

Лондонскиот протокол, од причини кои можеби тогаш биле значајнино кои сега не изгледаат уверливи, сакаше на Србија да и го остави градотДебар, центар со 20.00 жители, над три четвртини муслимани кои во рацетеја држат крупната трговија и земја и се вистински Албанци и една четвртинаправославни кои зборуваат бугарски и чии стремежи, мошне неодредени.

204_____________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

кон самостојна Македонија, без сомнение не се насочени кон Србија. Уштеповеќе, протоколот градот Дебар го отсече од Дебарско, плодно подрачјекое што се протега на север дури преку Пешкопеја а на запад до селатапреку Дрим, и со тоа ја одзеде основата на некогашниот процут; и, такаосакатен, го остави изолиран од останатата Држава со големо планинско иголо подрачје со тешки и несигурни комуникации.

Одлуката од 9 ноември 1921 год,. сакаше делумно да ја поправитаквата ситуација одземајќи го од Албанија и доделувајќи го на Југославијаколскиот пат Дебар-Струга на левиот брег на текот на Дрим, долж којспоред Лондонскиот протокол требаше да оди границата помеѓу Албанија иСрбија.

На тој начин, ако одлуката од една страна ја поправи состојбата наизолација на Дебар, од друга страна го заостри судирот на народноститебидејќи покрај градот Дебар, албански центар, содржи доделување наЈугославија на сосем албански краишта кои се наоѓаат во непосреднаблизина на патот.

Во записникот јасно и детално се наведени барањата на засегнатитеделегати и одлуките кои во врска со тоа ги донесе Комисијата; се огра-ничувам да се задржам на суштинските прашања.

Северно од Дебар, според протоколот, границата треба да се одделиод вододелницата "малку по на север" над градот за да стигне до текот наДрим. Се разбира дека овој непрецизен термин двајцата делегати го толкуваана различен начин, во полза на својата теза. Комисијата едногласно ја одбрасредната траса која ги следи добро дефинираните линии на теренот и којаоколу градот остава плодно подрачје од 5 до 6 км, доволно да му обезбедида дише и потребни извори. Не можеше да се оди подалеку а да не се откинеод Албанија муслиманското население кое упорно е врзано за неа, на селатаво Дебарско.

За регионот западно и јужно од Дебар. по прашањето на протегањена територијата која треба да и се остави на Југославија, имаше бурнарасправа.

Одлуката од 9 ноември 1921 год. јасно вели дека патот Дебар-Стругатреба да се остави вон Албанија, за на тој начин да се обезбедат стопанскиврски со Дебар. Тоа значи дека бил исклучен секаков услов за военазаштита, условот кој, денес повеќе одошто порано, има неодредена вред-ност.

За да се обезбеди овој стопански пат, југословенскиот делегат дурипобара област на 22 села, албански по јазик и срце, со население од повеќеод 11.000 жители. Така, како и доделувањето на Дебар на Југославија, го

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_____________________________________205

повлече зад себе и патот Дебар-Струга која инаку би требала да ја повлечеи целото Голобрдо, регионот кој влегува во самиот центар на албанскатадржава.

Никакво сомнение не треба да остане во врска со расположението нажителите на ова подрачје. А Требиште, големо село со преку 4.000 души,

водачите на семејствата дојдоа до Комисијата за да потврдат дека, ако, одврвна неправда, селото би било доделено на Југославија, сите ќе се иселатво Албанија и Комисијата беше должна да им пронајде зона каде што ќеодат да живеат. За снабдување, тие веќе одат во Елбасан и не сакат да гокористат Дебар додека тој останува во странски раце. Во други села ниискажаа ушто поенергични намери.

Се разбира дека албанскиот делегат побара најблиска линија до патот,така што ниту едно село, заради измената на Лондонскиот протокол, нетреба да премине во друга држава.

Искажувајќи го своето мислење, Комисијата се сложи, во зоната не-посредно западно од Дебар, да го избере Дрим за единствена логична гра-ница.

За делот јужно од Дебар, таа во почетокот се подели на два дела.Британскиот комесар целосно се согласуваше со мене сметајќи дека со патотДебар-Струга, на Југославија требало да и се додели само најблискиот терен,до природните линии кои одговараат на барањата на една добра граница; ибез расправа ја прифати линијата која јас ја зацртав а тоа е таа репроду-цирана во предлогот.

Францускиот комесар пак, на официјалната седница изјави декапредлага една линија која повеќе се приближува на југословенскиот предлоги која од Албанија одзема голем дел од селата на Голобрдо. Неговите ар-гументи беа дека четирите села кои, според нашиот предлог, би ја следелесудбината на патот, остануваат премногу стеснати меѓу границата и Дрим идека, ако јадрото на Албанци веќе треба да се оддели од татковината,подобро е тоа да биде посилно, за да има поголеми веројатности еден денда добие правилна корекција на границите. станува збор за аргументитекои не заслужуваат ниту сериозно противставување. И тој самиот во тоа сеубедил бидејќи, кога по завршувањето на седницата, јас изразив жалењедека за првпат Комисијата решавала со мнозинство наместо едногласно,тој следниот ден ги повлекол сите свои предлози и му се приклучил намислењето на останатите комесари. Така, и овој пат, предлозите на Ко-мисијата стигнуваат до Амбасадорската конференција поткрепени созначајна едногласност на мислењето на комесарите.


Што се однесува на најјужниот дел на Секцијата. требаше само да сепроучи протегањето на територијата која ќе треба да и се остави на Албанијасеверно од селото Лим, за да се обезбеди комуникацијата Елбасан-Корча;

и комисијата се сложи со линијата која ќе се предложи, средна меѓу бараните.

Вкупно, уверен сум дека подржував и постигнав да се прифати на тојдолг и значаен дел на границата решението кое врз основа на протоколот,на правичен начин ги смирува сите различни етнографски и економскибарања; логично, двете Влади би требале да бидат задоволни со тоа.

Предлозите на Комисијата се држат во строга тајност, до одобру-вањето на Амбасадорската конференција.

ЗАМЕНА НА АЛБАНСКИ ДЕЛЕГАТ - Во неодамнешната телеграма наалбанската Влада беше барано мојата согласност за замена на албанскиотделегат во комисијата, генералот Али Колоња, со актуалниот префект наВалона, мајор во војската, поранешен министер за внатрешни работи.

Причината беше сврзана со потребата од испраќање на генералотАли во Белград каде што беше од време именуван за министер на Албанија.Не можев да ја одбијам согласноста бидејќи делегатот треба да биде поволја на својата Влада; но, веста предизвика жалење кај мене и кајостанатите комесари бидејќи генералот Али знаеше да ги освои сите сосвојот вешт такт и дискреција. Се чини дека тој стана жртва токму на таадискреција и дека Владата го заменила за да ги замолчи протестите нанационалистите кои го обвинуваа дека е премногу сервилен со Југосло-вените. Навистина, при тешките докази на фактите тој беше принуден многуда ја ублажи својата почетна србофилија. И неговата работа, според ми-слење на сите, стана најефикасна за интересите на Албанија. Најзапаленитенационалистички елементи кои особено се силни овде во Дебар и кои незнаат или не сакаат да знаат дека постои протокол кој ги одредува границитена Албанија и мислат дека Албанија може да се преправа на нивен начин,вклучувајќи го во неа Дебар, и евентуално и Призрен и Ѓаковица, не му гиопростија неговите логички и умерени барања на граничната линија и, какошто се чини, на крај тие беа задоволени од страна на Владата. Веројатно идруги лични причини кои никогаш не отсуствуваат во оваа земја, придонесоакон ова замена која доаѓа во незгодно време, тоа е кога се расправа затешки прашања и многу малку време не дели од завршувањето на работитеза тековната година.

ПРОГРАМА ЗА ПРЕТСТОЈНА РАБОТА - Како што опширно известувамво Стр. дов. извештај бр. 315, Комисијата мораше да ја прекине работата


бидејќи не можеше да го толерира упорното одбивање на југословенскатаВлада за испразнување на неутралната зона јужно од Охридското Езеро,по наредба на Амбасадорската конференција и на Комисијата.

Постои надеж дека цврстиот став на Комисијата ќе ја поттикнеЈугословенската Влада на подобри предлози или дека Амбасадорскатаконференција ќе најде брзо решение кое што во исто време би ги запазилобарањата на границите и нејзиниот углед и угледот на Комисијата.* Ако тоаможе да се постигне, со 15 дена поволно време, Комисијата ќе може да јаизврши сета работа што се уште недостасува на подрачјето на Призрен иЃаковица, завршувајќи ја со тоа целата граница кон Југославија.

Се уште не се гледа можноста за враќање во Корча за продолжувањесо прочување на границата кон Грција бидејќи грчкиот делегат и натаму не

може да се пронајде и актуелната состојба во Грција не дозволува поволнипредвидувања.

На брзото решавање на сите овие прашања исто така, како што веќенапомнав во претходниот извештај, тешкотиите со комуникациите, зарадикои и најзначајните телеграми испратени во Париз за Амбасадорскатаконференција или не пристигнуваат или пак пристигнуваат такви што не-можно е да се дешифрираат; не сакам да ги наведам сите можни причиниза оваа појава; една од нив може да биде слабото познавање на латиницана многумина од овдешните југословенски службеници на телеграфот.

Италијански комесарГен. Телини с.р. (печат)

ИДА МНРИ, папка 708 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 35; превод од италијански јазик_____________________________-

* Како што известувам во извештајот бр. 315, работата продолжува.

208______________________________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

80.

Извештај за работа на италијанската делегација во Меѓу-народната комисија за одредување на границите на Албанијаод Призрен до Министерството за надворешни работи во Римод 5 ноември 1922 година

Меѓународна комисија за одредување на границите на Албанија


Бр.364

Строго доверливо

Призрен, 5 ноември 1922 год.

До Министерството за надворешни работи - Оддел АлбанијаВоеното министерство - О.Г.Ш. - РимИталијанската делегација од Ц.М.А.в., ул. Ж. Бизе 24, ПаризАмбасадата на Италија - Париз

Италијанските пратеништва во Белград, Драч и Атина

Предмет: Извештај68

ПРАШАЊЕТО НА МАНАСТИРОТ СВ. НАУМ - Како што објаснив вомојот извештај од 4 септември, утврдувањето на границата во веќе при-знатата зона јужно од Охридското Езеро е одложено за да може да се проучизаедно со соседната граница кон Грција; тогаш додадов дека во преговоритемеѓу комесарите се покажа разидување во врска со толкувањето нареченицата од лондонскиот протокол "до манастирот Св. Наум". Британ-скиот комесар побара упатство од својата амбасада во Париз во врска сотолкувањето на Протоколот а амбасадата се обрати до Амбасадорскатаконференција.

Потоа А.К. побара да и бидат испратени различните мислења на од-делни комесари и на заинтересираните делегати, во врска со доделувањетона манастирот, одложувајќи го утврдувањето на границата во таа зона.

Не ми се верува дека применетата постапка е најумесна бидејќиКомисијата беше задолжена за толкување на Протоколот на самото местои никогаш не чувствував потреба да се обратам до Конференцијата запретходни толкувања.

Известувам и за голема опасност од менување на Протоколот и акодојде до тоа - како што јасно го искажав своето мислење - населението закое станува збор кое можеби се помири со прифаќањето на Протоколотконечно утврден со одлуката од 9 ноември 1921 год., и кога тој беше спро-

68 Се објавува само делот кој се однесува на Македонија.


тивен на нивните стремежи (да ги наведам само примерите на Дебар,Ѓаковица, Гусиње. многу потешки од самиот манастир Св. Наум), би се по-бунило ако сега се измени Протоколот во полза на една од земјите.

Цврсто сум уверен дека без неумесниот британски чекор би успеал -како и за други делови од границата - да се постигне едногласна одлука иза тоа. Сега ќе биде потешко да се дојде до тоа бидејќи официјално станазбор за несогласување кое во суштина не постои бидејќи прашањето наманастирот се уште не е разгледувано.

Ќе има и друга причина за доцнење на одлуките бидејќи дури денесбараните мислења се испратени за Париз и Комисијата треба да ги одложисвоите одлуки за овој дел од границата додека Конференцијата не донесеодлука. Тоа најверојатно значи одлагање на предлогот за наредната годинабидејќи Комисијата на крајот на месецот треба да ја прекине работата.

Интересно е да се забележи дека истиот британски комесар кој гоподигна прашањето, толкувајќи го Протоколот на поинаков начин од оста-натите двајца одн. во смисла на доделувањето на Св. Наум на Југославија,во своето мислење признава дека разумна граница меѓу Охридското иПреспанското Езеро би требала да поминува северно од Св. Наум одн.истиот да и се остави на Албанија.

Италијански комесарГенерал Телини с.р. (печат)

ИДА МНРИ, папка 712 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 712, предмет бр. 7, преведено одиталијански јазик

81.

Писмо од грчкото пратеништво во Рим до Министерствотоза надворешни работи во Рим од 20 ноември 1922 година,за движењето на чети во Македонија и ТракиЈа, со прилог

Пратеништвото на Грција во Рим

Рим, 20 ноември 1922 год.

Господине потсекретар,

Чест ми е да Ви го предадам соопштението за движењето набугарските чети во источна Македонија и западна Тракија, како продолжениена претходните.

Ве молам, Екселенцијо, примете ги изразите на моето големо почи-тување

Д. Г. Метаксас с.р.

210_______________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Бр.2112

Бугарската организација на автономистите реши со бројни силни четида се обиде да изврши инвазија на грчката територија во источна Македонијаи западна Тракија, пред се во Порој, Сер, Драма, Ксанти и Гумурџина. Целтае создавање на бунтовничка ситуација во предвечерие на Конференцијатаво Лозана69. Според бугарски информации, бројот на четите се качува до 35илјади, составени од наводните бегалци - Бугари и од Турците, засилени солокалната мобилизација извршена од страна на автономистите и од офи-

церите и подофицерите кои располагаат и со митралези, во пограничниделови.


До Н.Е.Е.Васало, државен потсекретарМинистерството за надворешни работи


82.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 15 февруари1923 година, во врска со изјавите на Стамболиски, со прилози

Кралско пратеништво во СофијаТелеграма бр. 321/71



ИЗЈАВИ НА Г.СТАМБОЛИСКИ

Имам чест во прилог да Ви го испратам изводот од Билтенот за печатна овдешната меѓу сојузничка комисија која и го преведе, со изјавите на г.Стамболиски дадени на некои уредници на бугарските весници.____________________

63 Конференцијата во Лозана била одржана во 1923 година. На неа по тригодишновојување меѓу Турција и Грција бил потпишан договор за мир. Во оваа војна Грција билапоразена.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА___________________________________ 211

Претседателот на бугарскиот Министерски совет тврди дека атен-татот од 4 о.м. врз него и другите министри во Народниот театар (телеграмана Пратеништвото бр. 36 од б.о.м) е дело на македонските терористи. Иакотоа е можно, полицијата се уште не го уапси извршителот на атентатот нотој е познат (станува збор за извесниот Арсениј Даскалов70, без професијаи без особена политичка боја) и според извршената истрага се уште не можеда ги утврди причините за атентатот.

Во врска со актуелната криза во кабинетот претседателот на Владатасе ограничува на изјавата дека веќе извесно време е потребна "чистка" воминистерството и во партијата на недоверливи елементи и дека исклучу-вањето на трите министри Турлаков, Томов и Манолев не е негово делотуку на Врховниот совет на партијата (в. мојот извештај бр. 307/67 од 13о.м.). Додаде дека по одлуките на Врховниот совет, новата Бугарија предсебе има посветла иднина од кога и да е.

Кр. вршител на работите

А.Корх с.р.

Протестна резопуција на македонските емигранти

Денес на 15 април 1923 г., македонските емигранти во Софија без оглед навера и националност, собрани на величествениот мигинг за разгледувањена теророт извршен во цела Македонија и за неодамнешните колежи намирното население во селата Гарван и Брест71, по наредба и во присуствона српските власги, откога ги ислушаа говорниците, претставници на ситенационалности од Македонија, решија:

1) да протестираат против крвавиот терор и систематските колеживо Македонија кои го обесчествуваат човештвото и сеат неслога наБалканот, против договорот за доброволно иселување склучен помеѓу Грцијаи Бугарија; против свирепата колонизаторска полигика на српската игрчката влада кои ги интернираат жените и невините деца во далечните______________________________

70 Се однесува на Асен Даскалов.

71 Колежот во с. Гарван (Радовишко', како одмазда за •убиството на српските колонистиво с. Кадрифаково (Штипско) од страна на една чета на ВМРО, по наредба на жупанот ДобрицаМатковиќ во Штип, бил извршен на 3 март 1923 година. Меѓутоа, за сличен акт, како што севели во селото Брест, освен оваа не постојат други информации. Во Македонија села соимето Брест има во Скопско, Штипско, Струмичко и Дојранско.


земји и на островите кои не се погодни за живеење, оставајќи ги бруталнобез нивните имоти кои им се предаваат на натрапници; против неприме-

нувањето во Македонија на клавзулите од Мировниот договор кои наМакедонците им ги гарантираат минималните културни права.

2) да ги замолат владите на големите Сили и на сите цивилизиранинароди, во името на човештвото и на мирот во Европа да спроведат меѓу-народна истрага во Македонија која ќе ги утврди сите неправди на властитево нашата Македонија и потребата од создавањето на слободна и независнадржава - независна Македонија - во географските и стопанскиге граници.

3)Резолуцијата ќе биде испратена до Друштвото на народите, до Меѓу-народното биро за одбрана на правата на народите, до г.претседател наСАД, до владите на Големите сили, до вгората и третата Интернационала идо сите здруженија кои се бораг за слобода и поголема социјална правда.

Кралско пратеништво во СофијаДо Н.Е. Б.МусолиниМинистер за надворешни работиРим

Бр. 711/173 Софија, 16 април 1923 год.

Предмет: Македонска организацијаМакедонија - автономија

Во врска со телеграмите бр. 95 и 96 имам чест да ја известам В.Е.дека импозантната манифестација организирана вчера во Софија од странана македонските емигранти имаше за главна цел протест против угнету-вачкиот режим воспоставен во Македонија, особено во врска со неодам-нешните стрелања наредени од српските власти врз мирното население нас. Гарван. Огромна толпа од околу 30 илјади луѓе (мажи, жени и деца) поминапо главните улици на главниот град носејќи темно обоени знамиња и натписи.По повеќе говори е изгласан протест чии текст го приложувам, против теро-рот врз македонското население, договорот за иселување и против колони-заторската политика и депортација на владите од Белград и Атина, под-влекувајќи ја потребата од создавање на независна влада во Македонија.Манифестацијата се одржа и се заврши во најсовршен ред.

Во оваа прилика ќе биде полезно да ги резимирам податоците зацелата македонска организација кои можев да ги добијам од веродостоенизвор.


Со движењето раководат два Централни комитети72: софискиот ивнатрешниот таен комитет во Македонија кои како главна програмаја имаатавтономијата и независноста на Македонија.

1 - СОФИСКО РАКОВОДСТВО - Во Бугарија живеат околу 300 илјадимакедонски емигранти, тесно организирани во друштва кои се нарекуваат

според местото на потеклото на членовите.

Особена грижа се посветува на пропагандата во странство со мемо-рандуми, писма и телеграми, упатени во зависност од приликата до европ-ските влади, Друштвото на народите, меѓународните конференции (парис-ката, женевската, лозанската).

Потребните трошоци ги покриваат со сопствени прилози. Секој членплаќа чланарина во своето Друштво кое пак на Централниот комитет муисплатува половина од придонесите. Значителни суми н.пр. пристигнуваатособено од Америка.

2 - ВНАТРЕШЕН КОМИТЕТ - поточно се нарекува "Внатрешнареволуционерна организација на Македонија" и на чело на истиот се наоѓаТодор Александров за кого Србите распишаа награда 250 илјади динари.

Македонците се надеваа дека на Париската мировна конференцијаќе ја добијат бараната автономија врз основа на прочуените 14 точки наВилсон, но надежите пропаднаа заради француското спротивставувањедодека САД и Италија се искажаа позитивно.

Тогаш организацијата ја обнови својата дејност која во последниведве години дури и се засили.

Стамболиски веднаш го искажа своето спротивставување и успеа даго затворат и Александров кој пак успеа да избега. Потоа воениот министерДимитров се обиде да внесе расцеп меѓу Македонците и испрати емисариза да го убијат Александров, но одговорот на Македонците беше поостар одкога да е бидејќи самиот министер само малку подоцна беше убиен.

Распространетоста, силата и власта која ги постигна организацијатаблагодарение на железната дисциплина и сериозно ја загрижуваат југо-словенската влада која при секој обид или сомнеж врши масовни стрелањазголемувајќи го духот на жртвување и ентузијазам кај Македонците. Вопропагандните програми се препорачува цврста сплотеност, со сите средства___________________

72 Информацијата не е прецизна, ниту во поглед на раководството на автономистичкатаВМРО ниту во однос на бројот на македонската емиграција во Бугарија. Бројот на последнавае трипати зголемен.


да се спречи србизацијата, да се одржува духот на населението соодржување во живот на идејата за автономија.

Ова е всушност организацијата против која Пашиќ73 сака да се бори и

заради која се убеди да го потпише договорот со Бугарија во Ниш, по-кажувајќи ја на тој начин својата загриженост. Но Македонците се цврсторешени да не го положат оружјето додека не ги постигнат сите своинационални цели.

Со длабока почит

Ринела74 с.р.

Дешифрирана телеграма бр. 3067Кралско пратеништво во Софија


Софија, 5 мај 1923 год.

Предмет: МЕРКИ ПРОТИВ МАКЕДОНСКИТЕ АВТОНОМИСТИИ КОМУНИСТИЧКАТА ПРОПАГАНДА

3 - Кога не успеа со обид на убедување, овдешната влада е решенада примени остри мерки против македонските автономисти кои започнаатерористичка дејност против противниците.

Стамболиски даде упатста во сите села да се организираат земјо-делски борбени одреди не само за да се спротивстават на македонскитечети туку и да ја искоренат пропагандата на комунистите.

Ринела

ИДА МНРИ, папка 914 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п, 914, предмет бр. 16; превод одиталијански јазик

73 Станува збор за Никола Пашиќ, познат српски државник.

74 Ринела Сабино (Каноза ди Пулја 1875 - Рим 1946), во дипломатска служба од 1902год., работи во Берн, Буенос Аирес, Белград, Тангер. Хаг, Софија (1923); италијански де-легат во Меѓу сојузничката комисија за репарации во Софија (1920) и др.


83.

Телеграма од Софија до Главниот штаб на италијанскатавојска во Рим од 9 мај 1923 година, за внатрешната политикана Бугарија

(Копија)До Военото министерство

Главен штаб на кралската војска


Предмет: Внатрешна политика на Бугарија

409 - Д = Владата нареди распуштање во рок од 5 дена на сите маке-донски организации кои постојат во Бугарија наредувајќи го предавањетона архивите на истите на Министерството за надворешни работи. Извршенисе бројни апсења на македонските личности. Заради непоправливоста наМакедонците и заради ефикасноста на нивните организации се предвиду-ваат сериозни реакции и немири во македонските окрузи. Се смета декамерката е последица на договорите во Ниш75 во кои, се чини, Бугарија сеобврза дека ќе и го олесни на југословенската влада задушувањето намакедонското движење, во замена за поддршката на бугарските побарувањаво Тракија. Постоењето на таквиот договор го објаснува известувањето од6 о.м. испратено до месното грчко претставништво во која се наредувапрекин на прогонувањето на бугарските елементи во Тракија, под заканана репресалии.

Истото соопштение телеграфски го испратив и на генералот Марјети.

Мајор СканагатаПо наредба: Полковник......

ИДА МНРИ, папка 914 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 914, предмет бр. 14; превод одиталијански јазик_________________

75 Во прашање е спогодбата помеѓу владите на Кралството на СХС и Бугаријапотпишана во март 1923 година во Ниш. Основната содржина на оваа спогодба била да сеспречува навлегувањето на автономистичките чети од Бугарија во вардарскиот дел на•Македонија под српска власт. Заради оваа спогодба владата на Стамболиски во Бугаријабила жестоко критикувана. Бугарскиот парламент ја ратификува спогодбата по соборувањеточа Стамболиски, за време на владата на Александар Цанков.


84.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 17 мај 1923година, за борбата на Стамболиски против Македонците

Телеграма бр. 4022Кралско пратеништво во Софија



Борба на Стамболиски против Македонците

Стамболиски ја потврди својата намера даја продолжи жестоката и безми-лосна борба против Македонците до нивното целосно потчинување. Оче-видно кампањата се води во договор со Србија која ги достави списоцитеврз основа на кои се вршат апсења.Сегашното однесување на Владата неможе да наиде на согласност најавното мислење во земјата која од времеМакедонците ги смета за бугарски браќа и македонската кауза за нацио-налната и за која пред тоа се соочи со две ужасни војни. За да ја оправдановата програма за договор со Србите, Стамболиски требало да се избориза вистинската предност, како што е ефективното поседување на излезотна Егејското Море и повторната окупација на Западна Тракија. И покрајдемантирањето сепак уште верувам дека во Ниш дошло до договори во таасмисла. Се чини дека македонските немири против владата на Селанскатапартија се силни идекатешко ќеможедајанадминеактуелнатакризаадане се најде пред некој сериозен настан. Таа е свесна за тоа и е мошнезагрижена па затоа презеде најстроги полициски мерки. Но, во случај насудир не ќе може многу да се ослони на регуларните сили заради не-оспорната симпатија на офицерите кон македонската кауза. Тоа значи декаби останале одредите на "селаните", кај кои се настојува да се поттикнежарот кој, се чини, не е доволен за да претставува доволна помош,

Ринела

ИДА МНРИ, папка 914 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 914, предмет бр. 15: превод сдиталијански јазик

ДОКУМEНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА__________________________________217

85.

Доверливо писмо од италијанското пратеништво во Софијадо министерот за надворешни работи во Рим од 18 мај 1923година, за политичката состојба во Бугарија

Кралско пратеништво во СофијаБр. 892/218

До Н.Е. Б.МусолиниМинистерство за надворешни работиРим

Предмет: Политичка ситуација во Бугарија


По повод свеченото отворање на железничката линија Раковски-(Хасково кое се одржа во присуство на кралот и на министрите, г. Стамбо-лиски сметаше за потребно дададе нова манифестација на својата програмаза која е карактеристична вообичаена груба форма и содржина. Н.В. сеограничи да го искаже своето задоволство "од таквиот напредок кој - ост-варен во толку тешко време и со ограничени средства - открива големаиздржливост и мажественост со која храбриот бугарски народ ги обезбедувапозициите потребни за хивот и напредок.".....................

Тенденцијата за зближување со Србија не наоѓа цврста основа освеншто претседателот на Министерскиот совет може да ја поткрепува сореалните предности како што е сигурна поддршка за поседување на излезотна Егејското Море и повторната окупација на Западна Тракија. Затоа и покрајслужбените демантирања во врска со тоа и натаму верувам дека во Ниш сесклучени договори во таа смисла. Енергичната и ревносна акција наСтамболиски во врска со прашањето на Тракија може во последно времеда се смета како значаен елемент во новиот план на надворешната политикана Бугарија. Како овој план под рака го поддржува некоја голема Сила ќеобјаснам во друг извештај.

Во секој случај, со оглед на сериозното македонско вриење насоченоне како порано против Бугарија туку против владата на Земјоделскатапартија и ми се чини дека таа тешко ќе може да (а надмине кризата а да несе најде пред некој сериозен настан. Стамболиски е сосем свесен за тешкатаситуација и примени најстроги полициски мерки. Се чини дека се подготвени

ровови на ритчињата југозападно од Софија доверени на т.н. полјаци. Но ида се појави можност за судир со македонските сили не може премногу да

218 _______________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

се има доверба во регуларните сили заради неоспорните симпатии на офи-церите кон Македонците. Тоа неодамна и се покажа кога еден полковникиспратен во Петрич (македонски центар) со формална наредба за употребана оружје заради давање пример, тој воопшто не ги испочитува добиенитенаредби и изврши смирување.

И натаму со најголемо внимание ќе ги следам настаните за да можампрецизно да ја известувам В.Е.


Ринела с.р.

ИДА МНРИ, папка 914 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 914, предмет бр. 13; превод од италијански јазик

86.

Телеграма од италијанското пратеништво во Париз доМинистерството за надворешни работи во Рим од 7 јуни 1923година, за неутралната зона на грчко-албанската граница

Кралско пратеништво на ИталијаТелеграма бр. 2195/849


Париз, 7 јуни 1923 год.

Предмет: Неутрална зона на грчко-албанската граница

Грчката влада протестираше против предлогот на италијанскиотделегат, претседател на Комисијата за утврдување на граници, за воспо-ставување на неутрална зона на грчко-албанската граница и побара од Ам-басадорската конференција да се спречи нејзиното извршување.

Станува збор за неутралната зона меѓу Охридското Езеро и планинатаГрамос, чие создавање го предложи Конференцијата, но во мигот кога ко-

мисијата започна со работа.

Бидејќи се покажа дека комисијата се уште не сметала за умесно данареди создавање на неутралната зона туку има намера тоа да го направинакнадно, Амбасадорската конференција денес реши во таа смисла да и

219_____________________________________ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА

одговори на грчката влада, додавајки дека грчкиот делегат ке може воумесен миг на Комисијата да ги презентира сите причини во полза на ставотна неговата влада.

Романо Авеѕана76


87.

Доверливо писмо од италијанското пратеништво во Софијадо министерот за наворешни работи во Рим од 12 јуни 1923година, за државниот удар во Бугарија


До Н.Е. Бенито Мусолини

Министерство за надворешни работи - Рим

Бр. 1029/253

Софија, 12 јуни 1923 год.

Предмет: Државен удар во Бугарија

Според информациите кои Ви ги соопштив со телеграми, чест ми е даја известам В.Е. дека во сабота на 9 о.м. во 3 и пол ч. наутро извршен едржавен удар кој ја сруши владата на земјоделската партија на г. Стам-болиски. Подготвен највнимателно во сите поединости и држан во најголематајност, настанот се случи ненадејно и се одвиваше мирно што се однесувадо населението. Истовремено од страна на регуларните сили беа заземенијавните згради, министерствата и градската куќа, додека министрите, нај-видните претставници на земјоделската партија и полициските стражи беауапсени.

..... Новата влада наговестува значајни измени во надворешнатаполитика на Бугаркја која Стамболиски децидно ја насочи кон спогодба соЈугославија, врз основа на борбата против Македонците. Веројатно г. Цанков

76 Романо Авеѕана Камило Фуријс, барон (Неапол 1867- Еболи 1949), водипломатскаслужба од 1889 год.; работи во Измир, Каиро, Трст, Туп-ис, Вашингтон, Пекинг. Белград, Токио,Техеран, Рио де Жанеиро, Цетиње, Атина (1918-1919), Париз (1922-1923);

220__________________________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

нема да ја следи таквата ориентација бидејќи тој без сомнение силно билподдржуван од македонските организации чии најистакнати претставницисега се во контакт со владата. Актуелната ситуација во Бугарија затоа неможе да им се допаѓа на Белград и Атина. Со тоа всушност исчезнува секојанадеж за поддршка против македонското автономистичко движење додекасе претпоставува дека актуелната влада нема да испушти поволна приликаза остварување на националните стремежи за територијалниот излез наЕгејското Море, пред се како најдобро средство за зацврстување на својатавласт. Кабинетот на г. Цанков засега сепак се ограничува на извршувањетона вообичаеното управување но ефективната власт останува во рацете навојската.

Со длабоко почитување

Ринелас.р.

ИДА МНРИ, папка 914 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 914, предмет 6р. 1; превод одиталијански јазик

88.

Писмо од Пратеништвото на Кралството на СХС во Париздо претседателот на Амбасадорската конференција во Паризод 19 јуни 1923 година, во врска со утврдувањена југословенско-албанската граница

Пратеништво на Кралството наСрбите, Хрватите и СловенцитеБр.550

Париз, 19јуни 1923 год.

До Н.Е. г-дин Рејмон Поенкаре,

претседател на Амбасадорската конференција

Париз

Господине претседател,

Во врска со Вашето писмо од 23 декември 1922 год. како и со моитеноти од 6 април и 23 мај 1923 год., чест ми е да го обрнам непристраснотовнимание на В.Е. на некои факти и официјални документи чии оригиналипостојат во виенските архиви и кои неоспорно ја покажуваат сета непра-ведност на одлуките на Амбасадорската конференција во Париз оддекември1922 год. со кои на Албанија и се доделува еден неоспорен дел (како Св.


Наум) на територијата на Српско-хрватско-словенечката држава. ОткогаВ.Е. ќе се запознае со фактите и документите, уверен сум дека ќе се уверидека на мојата земја и е нанесена очигледна иеправда.

Како што В.Е. знае, Комисијата за разграничување назначена одАмбасадорската конференција во Лондон во 1913 год. за трасирање најужните граници на Албанија заради војната од 1914 год. не можела да јазаврши својата задача на теренот за делот од границата од планинатаГрамос до Охридското Езеро одн. за целата некогашна Корчанска каза.Сепак и за тој дел од границата, Лондонската конференција не сакала даостанат какви да се двосмислености во врска со нејзините намери и затоана седниците од 8 до 11 август 1913 година и на предлог на Австро-Унгарија,Комисијата настојуваше прецизно да. го утврди тој дел од граничната линија,за на Меѓународната комисија за разграничување да не и остане никакваможност за слободно толкузање при утврдувањето на линијата на теренот.

Затоа, главата 2 од одлуките на Лондонската конференција читаме(прилози 1 и 2):

"Уште сега е установено дека крајбрежјето до Птелија, вклучителноостровот Сасено, подрачјето северно од грчката линија како и некогашнатаосманлиска Корчанска каза со западниот и јужниот брег на ОхридскотоЕзеро од с. Лим до манастирот Свети Наум се составен дел од Албанија."

Значи дека изразите употребени од Конференцијата, во врска сопоранешната Корчанска каза се стриктно ограничувачки, пред се што сеоднесува на крајната точка за која не може да постои никакво сомнение одаспект на меѓународното п-раво. Стануваше збор за утврдување на

распространетоста на Корчанската каза со утврдување на нејзините крајниграници на југот на Охридскето Езеро "до" манастирот Свети Наум, безвклучување на истиот. Ако намерата на Лондонската конференција би биладруга, таа без сомнение би ги користела термините "до другата страна" одманастирот Св. Наум, како штс тоа е сторено н.пр. на Берлинскиот конгресза географската дефиниција на некогашниот Новопазарски санџак кој сепротегал "до другата страна на Митровица" (чл. 25 од Берлинскиот договор).

Лондонската конференција само го следеше османлиското управнозаконодавство според кое Св. Наум никогаш не припаѓал во Корчанскатаказа (Албанија) туку секогаш бил дел од Охридската каза, како што тоа гопотврдуваат турските документи, поднесени во оригинал до актуелнатаКомисија за разграничување од страна на српскиот делегат генералЈовановиќ.

Покрај експлицитните термини употребени од страна на Лондонскатаконференција за одбегежување на крајната точка на албанската границајужно од Охридското Езеро, постојат официјални документи кои за тоа

222 ____________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

даваат прецизни индикации со детален опис и со графички приказ накартата. Во сите тие документи кои беа основа за дефинитивната изработкана лондонската формула Св. Наум нарочно е исклучен од границите наАлбанија. Станува збор за следните документи:

За време на Лондонската конференција, Австро-Унгарија и Италијаземаа задача заедно да подготват елаборат за јужните граници на Албанија.Од италијанскиот преддлог од 19 март 1913 год. (в. прилог 3), основа заработите, го наведуваме суштинскиот пасус за нашето прашање:

"Границата би поаѓала од јужниот брег на Охридското Езеро меѓуманастирот Свети Наум кој би останал вон Албанија и гратчето Старова."

Еден месец подоцна, откога Австро-Унгарија и Италија се согласијаза тоа што грофот Менздорф го нарече "компромисна линија во југоисточнаАлбанија". описот на дефинитивната линија најужната граница на Албанијае предаден во Виена како прилог на извештајот датиран на 22 април 1913год. во Лондон (в. прилог 4). Ќе го наведеме дело" кој непосредно се однесувана нашиот предмет:

"Границата би поаѓала од западниот брег на Охридското Езеро кај с.Лин, преку езерото кон неговиот јужен брег дс точката која се наоѓа меѓуманастирот Свети Наум кој би останал вон Алѓанија и гратчето Старова".

Описот како и цртежот на линијата се приложени (под т. 41), заедносо заклучоците на Лондонската конференција кон упатствата на грофотБерхтолд на 5 септември 1913 год. дадени на австро-унгарскиот делегат воМегународната комисија за разграничување за Албанија (в. прилог 5). Истотака ја приложуваме фотографијата на линијата зацртана на картата која

покажува дека според граничната линија утврдена од страна на Австро-Унгарија и Италија и прифатена од Лондонската конференција, манастиротСвети Наум во никој случај не бил вклучен вд Албанија (в. прилог 6).

Впрочем, кога веднаш по одлуките донесени во Лондон во 1913 .-. накои уследи австро-унгарски ултиматум со кој се повикувала Србија во штопократок рок да се повлече на граничната линија утврдена на Конфе-ренцијата, спрските трупи и власти запреа иаактуелната линија (со вклученСвети Наум), ниту една Сила, па дури ни Австро-Унгарија, не се спротивставии прашањето уште тогаш се сметаше за завршено.

Од сите ови причини, штосе однесува до .границата јужно од Ох-ридскета, српско-хрватско-словенечката влада цврсто останува насвојот став бидејќи никогаш де јуре и де факто не престанала овој дел одграницата да го смета за дефинитивен и кој не можз да подлежи на каквада е измена.

Париската Амбасадорска конференција без сомнение не знаела запостоење на тие документи и за поголемиот дел од (горе наведените факти)

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА___________________________________________________223

кога врз основа на некомпетентното и самоволното мислење на Комисијатаза разграничување од 1922 год. направи правна грешка со одлуката со којаи се доделува на Албанија, како што В.Е. ме извести со писмото од 23декември 1922 год., територијата која никогаш не и припаѓала.

Со оглед на причините на кои се повикувам во моите ноти од 6 априли од 23 мај 1923 год., цврсто сум уверен дека В.Е. ќе ги земе во предвидновите аргументи изнесени во нотата и ќе покрене постапка за ревизија наодлуките на Амбасадорската конференција од декември 1922 гос., изме-нуајќи ги согласно правото и правдата.

Ве молам, господине претседател да ги примите изразите на моетовисоко почитување

Понизен и послушен слуга на В.Е.

(потпишан) Спалајковиќ


89.

Писмо од италијанското пратеништво во Софијадо министерот за надворешни работи во Рим од 25 јуни1923 година, за политичката состојба во Бугарија

Кралско пратеништво на Италија во Софија

Бр. 1133/282

Доверливо

До Н.Е. Бенито МусолиниМинистерство за надворешни работиРим

Предмет: Политичка состојба во БугаријаГосподине министер,

Софија, 25 јуни 1923 год.

И покрај тоа што новата влада постојано повторува дека државниотудар не е извршен ниту со помош ниту со учество на Македонците туку донего дошло исклучиво заради реакцијата на целата нација против режимотна насилство и корупција што го наметна Стамболиски, вистината е сосемпоинаква. Нема да го повторувам веќе реченото во врска со тоа. Во Бугарија


нема човек кој не констатирал дека движењето го водеа резервните иактивните офицери, во договор со македонската револуционерна органи-зација под раководство на Тодор Александров кој на 9-ти се најде во Софијасо највидните елеметни на Партијата. Тие, ослободени од прогонувањатаод страна на Земјоделците, упорно кружеа низ министерствата па дури проф.Милев, можеби најобразована и нај умерена личност во Партијата уште вопрвите мигови се најде покрај новиот министер за внатрешни работи какоценет водач и советник. Колку што можев да разберам, тој дури бешеназначен да го добие ресорот на надворешни работи.

Но, решен заради очевидните потреби на надворешната политикадаја "замаскира" македонската помош, проф. Милев доби задача да вршипропаганда во странство.

Не можев со сигурност да утврдам дали - како што се тврди од разнистрани - на 9 наутро на повеќе точки а особено во близина на Софија беаконцентрирани добро вооружени групи, спремни да посредуваат ако окол-ностите тоа го бараа. Но сигурно е дека осоколени од успехот, македонскитеводачи до банките и најдобрите фирми доставија барања за финансиски

придонеси како надокнада за дејноста при организирањето на воспоста-вувањето на законот и на слободата во земјата.

Владата не ја крие својата загриженост во врска со тоа: ставот кој ќего заземе кон Македонците е едно од најделикатните прашања затоа што етесно поврзан со ориентацијата која треба да се утврди во односите соЈугославија. Во меѓувреме се заобиколува: од една страна на Белград му седаваат формални уверувања дека се сака да се почитуваат договорите одНиш а од друга внимателио се однесува кон Македонците. Но, како да сеусогласат овие две работи кои се во толку изразит контраст на тенденции иинтереси?

Владата исто така бара основа и платформа која ќе и го обезбедипостоењето. Разните партии кои ја составуваа опозицијата (либерапите,радикалите, националистите и социалисти-реформисти) се судираат меѓусебе и се борат за функции во владата. Едвам кохезијата се одржува вовојската којаја задржува ефективната власт со прецизна цел отстранувањена непосредна опасност. Г. Цанков се надева дека ќе може да најде решениесо спојување на споменатите партии во една, т. н. "демократска". Дали ќеуспеа во тоа?

Тоа се накусо најтешките проблеми кои го привлекуваат вниманиетона овдешните владеачки кругови и кои се причина положбата се уште дабиде несигурна и не се исклучени можни изненадувања.


Ринела с.р.

ИДА МНРИ, папка 914 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 914, предмет бр. 12; превод одигалијански јазик


90.

Промеморија на Пратеништвото на КралствоТО на СХСво Рим до Министерството за надворешни работи во Рим од25 јуни 1923 година, во врска со границата на Албанија

Пратеништво на Кралството

на Србите, Хрватите и Словенците

Бр.589


Во врска со разговорите кои српско-хрватски-словенечкиот министерги водел минатата година во Кр. министерство за надворешни работи запрашањето на разграничувањето помеѓу Кралството на Србите, Хрватите иСловенците и Албанија кај манастирот Св. Наум, Кр. пратеништво има честда го извести Кр. министерство за надворешни работи дека владата на Н.В.крал на Србите, Хрватите и Словенците има намера да се обрати доАмбасадорската конференција во Париз со молба прашањето дефинитивнода се реши.

Кога Амбасадорската конференција во Лондон во 1913 год. го раз-гледуваше прашањето, истото го реши така што споменатиот манастир бешедоделен на поранешното Кралство Србија и оттогаш секогаш бил дел одспрска одн. спрско-хрватско-словенечка територнја.

Зада се реши еднаш засекогаш прашањето на манастирот кој датираод времето на Светите Кирил и Методиј и како таков за српско-хрватскиот-словенечкиот народ претставува историски и културен споменик, Кралскатавлада реши да го предложи до Амбасадорската конференција и, со огледна тоа што останатите Големи сили се поволно расположени, Кр. владабара и добронамерна поддршка на Н.В. крал на Италија по тоа прашање,кога истото ќе биде ставено на дневен ред на Амбасадорската конференција.

Рим, 25јуни 1923год.

ИДА МНРИ, папкз 712 (Албанија 1919-30); ДАРМ., КС 21, п. 712, предмет бр. 4; превод одиталијански јазик

226________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

91.

Извештај на италијанското пратеништво од Париздо Министерството за надворешни работи во Рим од 7 јули1923 година, во врска со манастирот Св. Наум

Кралско пратеништво на ИталијаТелеграма бр. 2699/995


Париз, 7 јули 1923 год.

Предмет: Граница на Албанија

Вчера на Ке д'0рсеј се состана комисијата задолжена за разгледувањена протестот на СХС против одлуките на Комисијата за разграничување наАлбанија.

Првиот дел од протестот се однесуваше на северните граници ворегионот Клемети каде што Србија предлагаше систем на компензација,односно дозвола за некои племиња за испаша а Подгорица да се оддалечиод новата граница која се наоѓа на само 20 км кои од воен аспект се сметаатза недоволни и да се обезбеди изградба на трансбалканска железница. Тојдел едногласно е одбиен.

Во врска со вториот дел (во прилог) кој се однесува на познатиотманастир Св. Наум, веднаш се наметна француското гледање во полза надоделувањето на манастирот на Србија.

Англискиот претставник ја прочита доставената нота за неумесностана менувањето на донесените одлуки и за правилноста на толкувањето наЛондонскиот протокол од 1913 год. кој границатајаутврдува "до манастиротСв. Наум". Ако Србите велат дека Парискиот протокол од 9 ноември 1921го утврдува доделувањето на полуостровцето Лим на Албанија додека тоане е кажано за Св. Наум, англиската влада смета дека прецизирањетонаправено за Лим е последица на спроведената компензација со која наСрбија и се отстапува регионот Дебар и дека во отсуство на таквото пре-цизирање за Св. Наум тоа не значи дека Амбасадорската конференцијасакала манастирот да и го додели на Србија.

Претставникот на Франција г-дин Ларош потсети дека во тоа времеалбанското прашање пред се било интересно за Италија и Австрија и декаИталија - и покрај тоа што била сојузничка на австро-унгарската империја -ја поддржувала Србија. Тоа покажува како италијанскиот предлог од 22


април 1913 год. за време на лондонските преговори (прилог) експлицитного исклучува Св. Наум од Албанија. Ако во конечниот текст на одлукатавеќе не се среќава формулата предложена од Италија, тоа се должи наиталијанско-австрискиот компромис кој се разјаснува во упатствата ис-пратени на 5 септември 1913 год. од австриската влада до нејзиниот делегатво комисијата за разграничување (во прилог) и тоа:

""д)=:опис и цртеж на јужната и југоисточната гранична линија наАлбанија, т.н. динија на компромисот за која Австрија и Италија се сложиле.

Кон упатствата е приложена топографска карта на која Св. Наум јасно

е исклучен од Албанија, како и описот на границата во кој се вели декаКорчанската околија ќе и биде оставена на Албанија. Сега Св. Наум, додаваг-дин Ларош, припаѓа на Охридска околија.

Нашиот делегат генерал Марјети даде следка изјава:

""Италијанската влада највнимателно и со најголема желба да гозадоволи барањето на владата на СХС го разгледа истото но се прашува ипрашува какви последици би предизвикала измена на претходно и зрелодонесените одлуки на Амбасадорската конференција и тоа од општ и одпосебен аспект на Кралствотс на СХС"".

Англискиот претставник ги бранеше упатствата на неговата влада носе задржа нк италијанско-австрискиот компромис и го замоли нашиотпретставник да прибави информации од Кр. влада.

Така седницата заврши без да се постигне друга согласност од таада се добијат објаснувања за околностите во кои во 1913 год. дојде донаведената компромисна линија помеѓу Италија и Австрија.

Ја молам В.Е. да даде наредба да се провери дали меѓу упатстватададени во 1913 год. на маркизот Империјали се наоѓаат траги на таквиоткомпромис или на друг аналоген документ и каква вредност може да му сеприпише, заради информирање и без да се прејудицираат работите.

Авеѕана с.р.

ИДА МНРИ, папка 708 (Албаниза 1919-30); ДАРИС, КС 21, п. 708, предмет бр. 10; превод од

италијански и Француски јазик


92.

Телеграма од италијанското пратеништво во Драч доМинистерството за надворешнм работи во Рим од 2 август 1923година, во врска со македонските села во Албанија, со прилог

Кралско пратеништво на Италија во ДрачБр. 1327/225


Драч, 2 август 1923 год.

Предмет: Македонски села во Албанија

Во врска со телеграмата бр. 221721 (Оддел 4) на Вашата Екселенција,во два примерка Ви ги испраќам вестите добиени од генералот Телини, воврска со селата кои го интересираат бугарскиот претставник во Цариград.

За соодветно запознавање на Вашата Екселеницја исто така јаприложувам скицата, прилог на извештајот на генералотТелини.


Денес, Албанија како држава, ги има следните граници (в. приложенатаскица);

а) од ... на Бојана до Охридското Езеро, политичката граница соЈугославија веќе е точно утврдена на теренот. Населението останато вотие граници е исклучиво албанско. Единствен и најмал исклучок претставуваселото Лим, на западниот брег на Охридското Езеро, каде што населениетое суштински македонско.

б) од Охридското Езеро до планината Грамос, политичката границасе уште не е дефинирана. На територијата која сега се наоѓа под албанскисуверенитет не постои ниту еден центар на македонско население. Таму,инородното население е претставено исклучиво од РОМАНЦИТЕ И ВЛА-СИТЕ кои поточно се нарекуваат РОМАНЦИ, ако живеат во центри напостојано население, и КУЦО-ВЛАСИ ако главно се занимаваат со овчарство,со номадски навики. Во некои центри се наоѓаат и племиња на Цигани ноовдешните, како и во Македонија, ги зачувале своите азијатски карактерии се сосем страни на населението меѓу кое се населиле. Но, во таа зона,Албанија ќе може целосно или делумно - во зависност од одлуките кои счочекуваат од Амбгсадорската конференција, да ја има територијата во

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_______________________________________________229

границите на некогашната османлиска Корчанска каза (зелена испрекинаталинија). Селата на оваа оспорувана територија кои не се муслимани, семакедонски и тоа, од северо-запад кон југоисток: Љубаниште, Конско,Безмиште, Горица, Гломбок, Сулим, Пустец, Лајсика, Грновка, Рохово,Гразден, Герија, Трохово, Врник, Лабаница, Костонец, Пеликат и Слимица.

в) Од планините Грамос до Крфскиот канал, каде што границата бешеутврдена во 1913 год. и сега подобро се прецизира и во кој единственонеалбанско население е грчко или романско.

При карактеризирањето на овие села нарочно го користев општиотапелатив македонски не бугарски бидејќи насекаде, кога жителите гипрашав за нивната националност, тие сите еднакво одговараа со зборот

Македон и кога ќе додадов Бугар?. тие пак одговараа Македон.Јазикот којтие го говорат во семејство и кој, освен занемарливи исклучоци, еединствениот кој тие го разбираат е тој што е познат под името македонсконаречје и кој, како ЕЈТО тврдат компетентните, има извесна блискост(сродност)со бугарскисл; како што постои блискост (сродност) со бугарскотонаселение. Но, дали станува збор за вистинските Бугари не е лесно да секаже.

Сега преминувам да одговорам на прашањата поставени во врска соовие села кои сите ги посетив.

1. Бројот на куќи во секое село (потцртани со црвено на скицата) е приближноследен (бројот на населението не може да се прибере):

Љубаниште - 15 куќи: македонски селани кои обработуваат чифлици на

албански бегови

Конско - 7, Безмиште - 40, Горица - 30, Гломбок - 32, Сулим - 30, Пустец - 50,

Лајсика - 10, Црновча - 10 куќи: бедни села на западниот брег на

Преспанското Езеро населени со македонски селани кои главно работат на

имотите на албанските бегови а делумно своја земја

Рахова - 53, Гразден - 55 куќи: во основа македонски села, но каде што

училиштата и грчкото влијание имаа значајно влијание така што тие сега се

сметаат предимно грчкиЦера -10 куќи, Трахово -12 куќи: бедни села од видот на осумте на западниот

брег на Преспанското Езеро

Врник - 30 куќи: албанското и грчкото влијание се наметнаа на првобитниот

македонски карактер

Лабаница - 90, Костенец - 110, Пеликат - 73, Слимица - 75 куќи: како за

протходните две од полуостровот Сува Гора, грчкото влијание преовладува

над првобитната македонска основа.

230_______________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

2) ЦРКВИ И УЧИЛИШТА - Во споредба со живеалиштата, црквите се

доста раскошни и за нив се грижат поповите кои во нив вршат активнајугословенска илн грчка пропаганда; без позначајни резултати, со исклучокна горенаведените места. - Бугарски училишта не постојат; грчки училиштаима во Сулим, Пустец, (од неодамна) во Рахова, Гразден, Врник, Лабаница,Костонец, Пеликат, Слимица, кои во последниве седум села постојат одвремето на турска власт. - Во тој период, таму имало и бугарски училиштакои Турците вешто ги ставаа покрај грчките, за да предизвикуваат отпорикај населението; но, за време на Балканската војна тие беа укинати.

3) Владата и албанското население се уште не можеа да го покажатнивното однесување кон македонското население бидејќи селото Лим е самоод пред пет месеци вклучено во Албанија додека другите краеви се уштесе вон неа.

Во начело, ако не друго, во надеж на помалку лошо, ова население,со исклучок на гореспоменатото прогрчкото, е наклонето кон Албанија; едендел го потресуваат спротивставени тенденции бидејќи југословенските игрчките агенти им ветуваа сопственост на земјиштето кое сега го обрабо-туваат за сметка на албанските сопственици.


93.

Телеграма од италијанската амбасада во Париздо Министерството за надворешни работи во Рим од 7 август

1923 година, во врска со Св. Нау?д

Кралска. амбасада на Италија

Париз


До Министерството за надворешни работи - РИУ

Париз, 7 август 1923 год.ПРАШАЊЕТО НА СВ. НАУМ

Прашањето на Св. Наум се уште е неизвесно.

По претставувањето на нотата - прилог 1 од страна на францускатаделегација, италијанската и аиглиската делегација. заеднички ја изработијаи претставија нотата бр. 2.

+++++++Стр :231-234 се праќат на е-маил +++++++++++++++


На усмените објаснувања побарани денес од Ке д'0рсеј бешеодговорено дека Секретаријатот на Конференцијата го проучува начинотза решавање на прашањето.

Веројатно решението ќе биде манастирот да и се остави на Албанија,но, бидејќи документите врз кои се темели одлуката на конференцијата од9 ноември 1921 год. одредуваат дека границата ќе треба да дојде "до самиотманастир Св. Наум", можеби ќе треба да се пристапи кон приближувањекон манастирот на граничната линија на секторот Охридско точка триплекс,која според предлозите на Комисијата би поминувала околу 5 км северо-источно од Св. Наум.

Романо Авеѕана с.р.


94.

Писмо од д-р Рајко Даскалов од Париз до претседателот наМинистерскиот совет во Рим од 8 август 1923 година, во врскасо насилствата на бугарската влада

До Неговата Екселенцијаг-дин Бенито Мусолини,претседател на Министерскиот советРим

Господине претседател на Министерскиот совет,

Критичките, речиси трагични моменти кои сега ги поминува мојатататковина ме тераат, и покрај моја најдлабока и искрена желба да не нанесамштета на нејзината чест, на високиот суд на Вашата екселенција да гиподнесам доленаведените факти, потврдени од најавтентичните известу-вања кои секој ден ги добивам од Бугарија,

Мојот голем и незаборавен шеф и пријател г-динот Стамболиски бешеубиен на најтрагичен начин. Неговите убијци го извалкаа неговото тело, от-

кога беше подложен на маките кои можат да се споредат само со тие напрвите христијани. Повеќе пратеници, новинари, професори,офицери и селанилани кои припаѓаа на земјоделската партија и кои

танат верни на споменот на нивнмот водач ги снајде истата судбина како инего.

Теророт кој сега беснее врз приврзаниците на г-динот Стамболиски затворени во бугарските затвори ја надминува секаква имагинација


наредба на Владата, повеќе од овие затвореници, најрадо тие кои играаизвесна улога во паднатата влада, се ослободени за да бидат веднаш пре-дадени во рацете на македонските комити кои ги убиваат без какво да есудење и на најсвиреп начин.

Во името на Хуманоста и на Правдата, чест ми е да се обратам доВашата Екселенција, мошне чесен претставник наедна голема и благороднанација и даја молам да посредува кај бугарската влада за еднаш за секогашда престанат дејствијата кои можат само да ја нарушат честа и престижотна бугарскиот народ.

Уверен дека благородното срце на Вашата Екселенција не ќе можеда остане нечувствително пред таквите факти, Ве молам, господинепретседател на Министерскиот совет, да го примите изразот на моето мошневисоко почитување.


Д-р Рајко Даскалов с.р.

Поранешен потпретседател на Министерскиот совет на Кралството Бугарија,поранешен министер за финансии и за внатрешни работи

ИДА МНРИ, папка 914 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 35; превод од француски јазик

95.

Писмо од италијанското пратеништво во Софијадо министерот за надворешни работи во Рим од 11 август1923 година, во врска со прославата на годишнината наИлинденското востание

Кралско пратеништво на Италија во СофијаБр. 1367/350

До Н. Е. Б. Мусолини


Рим


Предмет: Македонска комеморацијаГосподине министер,

На 5 о. м. во Софија и во позначајните градови во Бугарија се одржасвечена комеморација на 20-годишнината на македонското востание од 1903

+++++++++стр:237-238 на е-маил +++++++++++++==

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА______________ ________________239

г., т. н. Илинденско востание. По верскиот обред во катедралата, во честна бројните жртви на силната турска репресија, толпа од околу 25 илјадиМакедонци од разни добротворни организации продефилираа меѓу бројниотнасобран народ и се упати кон гробиштата. Вечерта, демонстрантите сесобраа на прослава до доцни часови, во градскиот парк, за што е добиенапосебна дозвила, на влезовите на кои беа поставени големи табли со натписикоија величаа независноста на Македонија. Не се забележани инциденти.

За разлика од другите години кога годишнината се одбележуваше вознак на жалост, оваа година церемонијата доби посебен демонстративенкарактер и заради учестаото на месните власти.

Белградските весници остро ја коментираа таквата комеморација иистата ја искористија за обновување на вообичаените полемики противБугарија. И овдешниот југословенски колега не го криеше своете незадо-волство. Во овдешните владини кругови се забележува дека не можат дасе спречуваат Македонците да ги славаат своите мртви. Но на тој жежоктерен, несогласувањата со Србија ќе бидат постојани и тешко решливи.


Ринелас.р.

Во прилогја пспраќам прокламацијата лансирана по тој повод од страна наСојузот на македонските католици. (заб. прев.: нема прилог)


96.

Тепеграма од италијанското пратеништво во Париздо Министерството за ..адворешни работи во Рим од 20 август1923година, во врска со Св. Наум

Кралско пратеништво на Италија

Париз




МАНАСТИРОТСВ. НАУМ

Чест ми е да ја предадам копијата на францускиот одговор наиталшанско-англиската нота за наведеното прашање испратена со мојатателеграма бр. 319б'245 од 7 о. м.

240________________________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Не е тешко да се одбијат аргументите. Во тек е составување назаеднички противодговор на италијанската и британската делегација закој ќе се погрижам да се достави на В.Е.

Англиската амбасада го потврди своето цврсто спротивставување наизмената на резолуцијата од 6 декември 1922 год. со која Св. Наум седоделува на Албанија.



97.

Телеграма од Министерството за надворешни работи од Римдо италијанското пратеништво во Драч од август 1923 година,во врска со Св. Наум, со прилог

Кралско министерство за надворешни работи - Е./4.ПСтрого доверлива телеграма

До Италијанското кралско пратеништво - ДрачПоз.: Албанија57

Предмет: Прашањето на Св. Наум

Рим, август 1923 год.

За запознавање на В. Г., во прилог - со молба за враќање - ја испраќамкопијата на документот - телеграмата од 7 август на Кр. амбасада во Париз,во врска со прашањето на Св. Наум и на нотата во врска со истото, доставенадо Амбасадорската конференција од страна на француската, италијанскатаи британската делегација.

Исто така ја приложувам копијата на францускиот одговор напоследната нота, со забелешка дека Кр. амбасадор во Париз на 20 августизвести дека во тек е подготвување на одговор на италијанската ибританската страна и дека и неговиот англиски колега го потврдил цврстотоспортивставување на измената на решението од 6 декември 1922 год. сокоја Св. Наум се доделува на Албанија.

Арлота77 с. р.

77 Арлота Маријо (Неапол 1879 - ?), морнарички офицер, работи во Кина, Атина,Цариград; генерален директор на Одделението за политички работи - Европа и Исток воМНР во Рим.


Прилог 18 јули 1923 год.НОТА НА ФРАНЦУСКАТА ДЕЛЕГАЦИЈА

Потесниот одбор, конституиран согласно Резолуцијата на Амбаса-дорската конференција Ц. А. 214 (6) од 2 мај 1923 год. ги разгледа нотите наПратеништвото на Кралството на СХС од 6 април, 23 мај, 19 и 28 јуни во коисе изложуваат побарувањата на Владата на СХС во врска со српско-албанските граници.

Разгледана е и нотата на Пратеништвото на Албанија од 10 јуни 1923год. во која се оспоруваат претензиите на владата на СХС врз манастиротСвети Наум.

Владата на СХС изјавиува дека всушност е задоволна од трасата на

Комисијата за разграничување и нејзините забелешки се однесуваат самона следните две точки:

1) Во делот А2, северната граница, применетата траса според српскатавлада се наоѓа премногу блиску до градот Подгорица чија безбедност бибила загрозена во случај на војна. Сепак, српската влада е спремна да јаприфати границата ако во замена го добие подрачјето на Вермош и Велепојакаде што албанското племе Клименти ги пасе своите стада.

Доделувањето на тоа подрачје на Албанија ја спречува српската владада го оствари својот план за трансбалканската железница која би поми-нувала преку долината на Морача; покрај тоа, на црногорското населениеод подрачјето Гусиње-Војносело му е оневозможен пристапот на неговитепасишта. Ако со албакската влада би се склучил договор со кон наалбанските племиња, особено Клименти, би им се обезбедило слободнопасење во рамките на српските граници, тоа би ја задоволило.

2) Владата на СХС се спротивставува на одлуката на Амбасадорскатаконференција која го додели манастирот Свети Наум на албанската држава,за што поднесува следни аргументи:

а) Лондонскиот протокол од 1913 год. границите на Албанија гиопишува на следниот начин:

....." како и некогашната османлиска Корчанска каза со западниот и јужниотбрег на Охридското Езеро се протегаат од селото Лин до манастирот СветиНаум, се составен дел од Албанија".


имала намера да го вклучи манастирот, наместо изразот "до" би го упо-требила изразот "до другата страна на манастирот Свети Наум".

б) Оригиналните турски документи, поднесени до актуелната Комисијаза разграничување од страна на српскиот делегат покажуваат дека ма-настирот некогаш припаѓал на Охридската а не на Корчанската каза.

в) Ако самите термини на Лондонскиот протокол од 1913 год. сенејасни, подготвителние работи на Лондонската конференција овозможувааттие да се објаснат.

Всушност, италијанските предлози од 19 март 1913 год. предвидуваатдека "границата би се протегала од јужната линија на Охридското Езеромеѓу манастирот Свети Наум кој би останал вон Албанија и гратчето Ста-рова".

Од друга страна, австро-италијански компромис од април 1913 год.исто така Свети Наум го остава вон границите на Албанија.

г) Упатствата на грофот Берхтолд од 5 септември 1913 год. за австро-унгарскиот делегат во Меѓународната комисија за разграничување се со-ставени во иста смисла.

д) Кога во 1913 год. Србија со австро-унгарскиот ултиматум бешеповикана во што пократок рок да се повлече на граничната линија утврденана Лондонската конференција, српските трупи и власти запреа западно одманастирот Свети Наум, што не наиде на противење ниту од страна наАвстро-Унгарија ниту на другите Сили.

Од друга страна, кога во 1915 година Австрија ја зазеде сета српскатериторија, нејзините трупи исто така запреа на линијата западно одманастирот.

Француската делегација има чест на Амбасадорската конференцијада и ги соопшти своите гледања на двете побарувања на СХС:

1) Планот на железничката пруга врз основа на кој владата на СХСбара измени на северната граница има премногу неодреден карактер за дапредизвика интерес на населението во Северна Албанија. Затоа францус-ката делегација смета дека во таа точка не треба да се менува траса насрпско-албанската граница.

2) Француската делегација смета дека тешко може да не се признаевредноста на некои аргументи на владата на СХС. Не ги пренебрегнуватешките непријатности што би ги предизвикало поништување на одлукатана Амбасадорската конференција. Исто така смета дека таквото решениетреба да се разгледува под услов ако новата одлука која треба да ја донесеКонференцијата се базира врз неоспорен правен аргумент.


Затоа се чини дека толкувањето на владата на СХС на Лондонскиотпротокол е основано.

Г-дин Фромажо чие мислење е побарано, изјави дека во правничкиотјазик, изразот "до" на кој следи име на месност значи исклучување намесноста. ,

Од друга страна, ако се разгледа целиот Лондонски протокол, се гледадека неговите составувачи немале намера детално даја опишат граничнаталинија; тие само ги дале принципите според кои границата треба да бидетрасирана: еден од тие принципи беше доделувањето на Корчанската казана Албанија. Ако Протоколот ги спомена западните и јужните граници наОхридското Езеро, тоа можеби е затоа што постоело сомнение за прости-рањето на казата на таа страна. Затоа треба да се држиме за така преци-зираните граници, без какво да е проширување, и затоа изразот"до" требада се земе во вообичаена смисла, единствено прифатлива на францускијазик, одн. исклучувајќи ја крајната точка.

Таквото толкување го оправдуваат подготвителните работи на Лон-донската консреренција (италијанскиот нацрт од 19 март 1913 год. и австро-унгарскиот компромис од 22 април 1913 год.) и упатствата на унгарскатавлада до Комисијата за разграничување од 3 септември 1913 год. коиизречно го оставаат Св. Наум надвор од границите на Албанија. Затоа требада се потсети дека италијанската и австро-унгарската влада своевременобеа најзаинтересирани за прашањето на границите на Албанија.

Во такви услови, Конференцијата располага со мошне сериозниаргументи за да се наврати на одлуката во врска со манастирот Свети Наум.Се чини дека би требала да се чувсвтвува обврзна тоа да го стори бидејќиодлукатаод 1921 год. за границите на Албанија изречно вели дека освен нанекои точки, наведени по име во одлуката, границите на Албанија се тиеопишани во Лондонскиот протокол од 1913 год. Бидејќи во одлуката од 1921год. нема посебна одредба во врска со Св. Наум, судбината на манастиротби требала да се уреди со примената на Лондонскиот протокол, толкуванво горенаведената смисла.

ИДА МНРИ, папка 708 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 708, првдмет бр. 12; превод одиталијански и француски јазик

Српската влада смета дека изразот "до" по кој следи името на местотоподразбира исклучување на тоа место и дека ако Лондонската конференција


98.

Телеграма од италијанското пратеништво од Париздо Министерството за надворешни работи во Рим од 31 август1923 година, во врска со Св. Наум, со прилог

Кралска амбасада на ИталијаТелеграма бр. 3547/1280

До Министерството за надворешни работи - Рим(прилог 1) Париз, 31 август 1923 год.

Предмет: Манастир Св. Наум (Албанија)

За информирање на В. Е., во прилог го испраќам исечокот од "Матен"од 30 о.м. со статијата на срранцускиот пратеник Жистен Годар во полза надоделувањето на манастирот Св. Наум на Албанија. Тоа е дотолкупосимптоматично што пратеникот и поранешен француски министер е автор

на публикацијата "Албанија во 1922 год." во која ја дискредитираиталијанската политика во Албанија и квалитетот на нашата армија.

Ванутели Реј78 с.р.

1_Е МАТ1М, 30 август 1923 год.

НА КОГО ДА МУ ПРИПАДНЕ МАНАСТИРОТ СВ. НАУМ

НА АЛБАНИЈА?НА СРБИЈА?

Монахот Наум, ученик на Кирил и Методи беше испратен од царотБорис на западните граници на големото бугарско царство. Тоа се случи вопочетокот на Х-ти век.

Наум замина и запре среде населението кое живееше од риболов иземјоделие на бреговите на Охридското Езеро. Таму го предаваше тоа малкушто го знаеше за религијата. Подобро даде пример за работа.

7в Ванутели Реј Луиџи, гроф (Рим 1880 - Албано Лацијале 1968), во дипломатскоконзуларна служба работи во Берн, Женева, Лондон; учесник во Прва светска војна; член наиталијанската делегација на Париската мировна конференција и на Амбасадорскатаконференција во Париз, учесник во потпишувањето на Севрски договор за граници на новидржави во Средна Европа (1920) и др.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА__________ ________________________245

Еден работен ден, за време на починка, една мечка дојде и го заклаеден од воловите впрегнати во плугот на Наум. Кога се разбуди и ја виденесреќата и се обрати на мечката која ја вареше храната и и префрли заовој крвав акт и и укажа во каква незгодна состојба го стави. Како сега, сосамо еден вол, ќе прави длабоки и прави бразди?

Оваа оправдана забелешка искажана толку едноставно толку јапогоди мечката што таа застана подјаремот, покрај преживеаниот вол. Тојниту се изненади ниту се исплаши. И ралникот, воден од Наум и влечен одновата запрега повторно започна да ја ора плодната земја.

Кога го видоа тоа, селаните кои често го чувствуваа доста непомир-ливиот карактер на мечката, осознаеја дека Наум поседува надприроднамоќ. Тие го величаа. Кога умре го уврстија меѓу светителите.

Оваа легенда ја читав во Албанија по ѕидовите на манастирот Св.Наум каде што таа е напишана со наивни слики.

Ја раскажувам затоа што таа не води во еден настан на современатаисторија кој за иднината на мирот на Балканот има големо значење.

Манастирот Св. Наум се наоѓа на ридот на источниот брег на Ох-ридското Езеро. Зграда од два дела од кои едниот, во кој се наоѓаше богатабиблиотека, беше запален од Германците во јануари 1918 година. Средедворот, мошне мала и мошне скапоцена црква во византиски стил во којана чаден килибар ја издига својата купола над гробот на Св. Наум. Таа датираод 14-ти век. Нејзината внатрешност е многу темна; но, неколку мигови повлегувањето, таа оживува со безброј ликови од фреските, во светлина насвеќи од жолт восок. Од сите страни, златни ореоли и погледи бегаат иживеат.

Покрај црквата, под дива лоза троица француски војници почиваатво земјата која дошле даја бранат бидејќи Св. Наум се наоѓал на фронтотна нашата Источна армија.

По примирјето, манастирот Св. Наум го окупираа Србите. На коготребаше тој конечно да му биде доделен? На Србија или на Албанија?

Овој проблем долго време беше предмет на проучувања на самотоместо, од страна на меѓународната комисија задолжена од големите нациида ја зацрта границата на Албанија. Комисијата изјави дека манастирот Св.Наум е албанска земја. Конференцијата на амбасадорите ја ратификуваодлуката и им ја соопшти на засегнатите.

246 ___________ _____ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Но, денес, под притисок на Белград, Конференцијата на амбасадоритеповторно го става под знак прашалник доделувањето на Св. Наум.

Тоа во Албанија предизвикува длабока возбуда а ќе ги изненади ивознемири тие во Европа кои ги познаваат опасностите на политиката науслужливост.

* *

За тој што го познава овој дел од Балканот, Св. Наум е албански.Таму извира Дрим, една од главните реки на Албанија. Тука длабоко севкоренети албанските верски традиции. Оданоста на Св. Наум никогаш небила дел од српските народни верувања. Од бугарско потекло, како сетацивилизација од Охридско, каде што од Х-ти до ХУП-ти век имала седиштебугарската патријаршија, Албанците култот на Св. Наум одамна го при-фатиле и одржувале.

Ова се фактите кои што ги констатира меѓународната комисија и тиепревагнаа во одлуката. За да ја поништат, нашите српски пријатели сеповикуваат само на сопствена волја. Ако на нивната претензија не се гледаизолирано туку во допир со прашањето за сите граници, таа се чини уштепопретерана.

Чекор по чекор, меѓународните комесари во придружба натехничкителица ги поминуваа планините и рамнините за да ги утврдат границите наАлбанија. За добро да ја завршат својата работа, праведно и практично, наизвесен број точки тие - час во полза на Југо-Славија час во полза на Ал-банија - поретко - правеа територијални компензации. Тука во Албанијазасекоа во живо, но таму, малку пошироко зедоа од земјиштето наменетода стане југословенско. По повеќегодишна работа, албанската граница бешеутврдена, под постојана контрола и со одобрување, траса по траса, од странана Конференцијата на амбасадорите.

Тоа значи дека работата е урамнотежена. Со право можеме да кажемедека измена на само една точка, на штета на најмалата и најслаба нација,би била неправда.

Да може одозгора добриот светец Наум да и ја пренесе логиката ицврстина на својот дух на Амбасадорската конференција!

Жистен Годар, пратеник

ИДА.МНРИ, папка 712 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 712, предмет бр. 5; превод одиталијански и француски јазик


99.

Вербална нота од Пратеништвото на Кралството на СХСво Рим до Министерството за надворешни работи во Римод 6 септември 1923 година, во врска со југословенско-албанската граница

Пратеништво на Кралството на Србите, Хрватите и СловенцитеБр.844

До Кралското министерство за надворешни работи - РимВЕРБАЛНА НОТА

Во врска со разговорите кои ополномоштениот министер на Крал-ството на Србите, Хрватите и Словенците ги имал во Кр. министерство занадворешни работи на 2 јуни 1923 год. (в. копија на приложената проме-морија) во врска со прашањето на разграничувањето меѓу Кралството нСрбите, Хрватите и Словенците и Албанија кај манастирот Св. Наум и наподрачјето на Андриевица, Кр. пратеништво по наредба на неговата владаима чест повторно да ја замоли Кр. италијанска влада да испрати потребниупатства на своите делегати на Амбасадорската конференција да гоподдржи праведните српско-хрватско-словенечките барања за ревизија на

одлуката на Амбасадорската конференција во врска со прашањето наразграничувањето на горенаведените подрачја, со оглед што со горена-ведената одлука на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците му енанесена голема неправда со тоа што граничната линија беше трасиранатака што дури и еден дел од предвоената српска територија бил вклучен воАлбанија. Кралската влада на Србите, Хрватите и Словенците се надевадека Кралската влада на Италија ќе и помогне и ќе побара ревизија натаквата одлука, што би било и во интерес на Амбасадорската конференцијабидејќи во спротивно, Кр. влада не ќе може да дозволи - согласно Уставотна Кралството - еден дел од државната територија да биде отсечен.

Кр. пратеништво однапред и се заблагодарува на италијанската Кр.влада за демаршите кои би ги направила во врска со прашањето.

Рим, 6 септември 1923 год.(печат)



100.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софијадо Министерството за надворешни работи во Римод 14 септември 1923 година, за концентрацијата најугословенската војска, со прилози

Кралското пратеништво - Софија

До Военото министерство - Централниот главен штаб

- Оддел за информации

Кабинетотот на Министерот за надворешни работи

Софија, 14 септември 1923 год.

Текст: 31 = 14 септември = до Военото министерствоза запознавање на итал.воен аташе

Бугарскиот Главен штаб тврди дека од 10 о.м. Србија ги концентрирачетите долж бугарската граница од Цариброд до Струмица и во Македонија.

Забележани се батаљони на пешадијата: 3 во Цариброд, 2 во Босилеград, 3во Егрипаланка79, 3 во Струмица, вкупно 11 од кои пред тоа беа присатнисамо 3. Батери: 4 во Цариброд, 2 во Струмица, сите новопристигнати. Севели дека четите и материјалот пристигнуваат во Македонија а во Царибродсе очекура коњицата а во тек се засилувања западно од Ќустендил.

Главниот штаб претпоставува: прво - дека се работи за претпазни мер-ки против револуционерните движења во Македонија најавени на Србитемеѓу 15 и 26 о.м., со помош на комунистичките движења во Бугарија80 коибугарската влада ги најави на12о.м.; второ: дека станува збор за намератаза ослободување на границата од преминувањето на македонските чети иза окупација на десниот брег на Струма. Трето: обезбедување од евентуал-ните напади на Бугарија во случај на италијанско-српски судир и окупација,заради заплашување, на рудничкото подрачје на Перник и заканување наСофија.

Според мене можно е Србија да користи секоја поволна прилика зада окупира некои силно посакувани погранични подрачја. Бугарија тврдидека во секој случај не може да се спротивстави со сила и дека би моралада се ограничи на дипломатски протести.

Полковник СПИГО________________________________________________

79 Турско име за Крива Паланка.

80 Засилувањето на војската на Кралството СХС на границата спрема Бугарија во тоавреме кореспондирало со подготовките на Бугарската комунистичка партија за кревање наСептемвриското востание во Бугарија.


Пратеништво на Н. В. крал на Италија - Белград

До Министерот за надворешни работи - Рим

Бр. 3779/550

ДОВЕРЛИВО

Белград, 31 август 1923 год.

Предмет: Србија и Бугарија


Чест ми е да одговорам на телеграмата на В.Е. бр. 2898 од 28 о.м.

Ако страхувањата на бугарската влада се претерани - како штоизвестува нашиот амбасадор од Софија - тие сепак не се сосем неосновани.

Вестите пренесени од овдешниот печат во врска со постојанитенавлегувања на бугарските чети на српската територија и за подготовкитеза напад кои Македонскиот комитет наводно ги врши (денес весникот"Правда" објавува дека бугарскиот полковник Семоковски на границатаорганизира 70 илјади луѓе) имаат за цел не само да го вознемират јавнотомислење и да подготват почва за евентуалното вооружено посредувањеод страна на србите туку и оправдување на таквото посредување предЕвропа81.

Концентрацијата на српските чети во пограничните подрачја е таквашто загрижува. 5-тиот пешадиски регимент стациониран во Загреб, 39-тиотод Чили и 45-тиот од Марбург во последно време пристигнаа за зајакнувањена третата армија (Скопје) која сега брои 50 илјади луѓе не сметајќи ги дватарегименти на т.н. "Граничари"(во најголем дел руски војници од распуште-ната војска на Врангел) и неодамна основаните специјални жандармерискиподвижни батаљони.

Концентрацијата на таквите сили, кампањата во печатот и фактотшто на лице место е испратен шефот на Оперативниот дел на Главниотштаб полковникот Белиќ, како командант на скопската дивизија, сето тоабез сомнение ја исплаши бугарската влада. Треба и да се нагласи дека начетите од споменатата дивизија им е поделена вонредна плата а на офи-церите за пензискиот стаж службата им се пресметува двојно.

е' Интензитетот на навлегувањата на автономистичките чети од Бугарија всМакедонија, есента 1923 година, поради очекуааното комунистичко востание бил намалек.Што се однесува на бројките во прашање е чиста пропаганда.

250__________________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Исто така не е тајна постоењето на српски комити (опремени и платениод Владата) кои по потреба би соработувале со грчките комити. Во весницитесе зборува за преместување на таквите чети како да станува збор за редовнавојска. Националистичкиотбелградски весник "Препород" на25о.1и1.јаобјависледната информација:"Познатиот војвода Корамити82, со 4о комити, одЛерин каде што е неговата база, заминал за Костурско..."

Следејќи ги препораките на ком. Ринела, бугарската влада требанајвнимателно, без реагирање, да ги пријави евентуелните провокации.

Господине министер, примете ги изразите на моето особено почиту-вање

Сумонте с.р.

Дешифрирана телеграмаКралско пратеништво - Софија



Предмет: Југословенски замисли во врска со бугарскиот дел наМакедонија

201. Доверливо. Министерството за надворешни работи ми доверидека бугарската влада има причина да верува дека Југославија не се откажаод нацртот за окупација на бугарскиот дел на Македонија. Од Белградпристигнуваат неосновани обвинувања дека на тој дел на бугарската те-риторија се организираат вооружени чети насочени против Југославија кадешто упорната кампања во печатот го предизвикува "јавното мислење".Бугарската влада и натаму песимистички смета дека Белград сака да јаискористи поволната ситуација кога Големите Сили се занимаваат со пра-шањето на Рур, за да утврдат свршен чин кој би создал мошне тешкаситуација во Бугарија која би се состоела од алтернативата: дали да се одирешително кон војна во мошне лоши услови заради недостиг на средстваили пасивно да присуствува на настанот кој повторно земјата би ја оставил__________________________

82 Војводата со такво име не ни е познат.


под власта на земјоделската партија и на комунистите, предизвикувајќи ипосредување на Романија и Грција. Напомнав дека таквите можности не семногу веројатни но дека бугарската влада треба највнимателно да избегнувасекоја причина за изговор. Министерот за надворешни работи ми кажа декабугарската загриженост ќе им биде предочена на амбасадорите во Париз иЛондон.

Ринела

Доверлива телеграмаМинистерство за надворешни работи - Рим

До Италијанските амбасади во Париз и Лондони Пратеништвата во Букурешт и Атина


Предмет: Југословенски замисли во врска со бугарскиот дел наМакедонија

Претставникот од Софија известува дека министерот за надворешни

работи му се доверил дека бугарската влада има причина да смета декаЈугославија не се откажала од нацртот за окупација на бугарскиот дел наМакедонија и во врска со тоа додава: "Од Белград пристигнуваат неоснованиобвинувања дека на тој дел на бугарската територија се организираатвооружени чети насочени против Југославија, каде што силната кампањаво печатот предизвикува создавање на "Јавното мислење". Бугарскатавлада останува на своето песимистичко мислење дека Белград сака да јаискористи приликата кога Големите сили се занимаваат со прашањето наРур, за да воспостави свршен чин кој би создал мошне тешка ситуација воБугарија. .......(в. претходен докумеит)

За секој случај, замолен е амбасадорот во Белград, во врска со овиеинформации бргу да го извести Министерството за се што му се чини декаќе биде од полза.

(без потпис)

252__________________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

ТелеграмаМинистерство за надворешни работи - Рим

До Пратеништвата во Белград и Софија


Предмет: Македонски чети на српската граница

(за Софија) Строго доверливо. За Ваше лично информирање Ве известувамдека до Кр. пратерништво во Белград ја испратив следната телеграма(:")(за Белград) Строго доверливо.

(за сите) Овдешниот бугарски амбасадор известува дека амбасадорот наКралството на СХС во Софија официјално изјави пред бугарската влададека ако и натаму продолжи организирање на македонските чети насрпската граница, тоа за Бугарија ќе има тешки последици. Претседателотна бугарската влада наводно настојувал да го смири амбасадорот на Крал-ството на СХС убедувајќи го дека малубројноста на бугарските чети јапринудува владата да дејствува пред се со убедување. Се чини дека Србијаима 4 мобилизирани дивизии во близина на бугарската граница и дека воБугарија постои големо страхување од напад вс подрачјата на Ќустендил иПетрич. Бугарскиот амбасадор истакна дека ако дојде до тоа, положбатана владата би станала неподнослива пред се заради комунистите и "земјо-делците". Тој затоа побара наше дипломатско посредување кај Владата наСХС во смисла на смирување на истата во врска со сосем мирољубивитенамери.

Покажувајќи го благонаклоното разбирање за изложеното од странана бугарскиот амбасадор, му советувавме да не даваат причина за настаните

од кои се страхува и засега не сакавме да преземеме обврски во врска сосаканите чекори кај владата на СХС. Но без сомнение, ако положбата енавистина таква каква што тој ја опиша, таа би била тешка зарадинепредвидливите последици на Балканот. Затоа В.Е. треба да се информиракако навистина стојат работите и итно да не известите.(за Софија) крај на наводниците.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_________________ ___ 253

Дешифрирана телеграма

Бр.7067

Кралско пратеништво - Софија



Предмет: Македонски чети на српската граница

226 - Телеграма на В.Е. бр. 3155. Бугарските сомненија за кои повеќепати известив уште се зголемени од последниот југословенски чекор,предмет на мојата телеграма бр. 214. Во сите други области, владата јапокажа својата грижа во избегнување на се што би можело да предизвикасрпско негодување. За нагласување на добрите намери, претседателот навладата меѓу последните излезе од официјалниот прием во српскатаЛегација по повод рагањето на принцот-наследник. Но, на македононскотоподрачје, бугарската влада се покажува нѕспособна да дејствува спореджелбите на Белград. Затоа не е исклучено ситуацијата да се влоши созаканата за ооена окупација од страна на Југославија.

Ринела

Телеграма

Кралско пратеништво - Букурешт

Бр. 2349/494


Букурешт, 25 септември 1923 год.

Предмет: Бугарско-југословенски спор

Пристигна веста за карактеристичен разговор меѓу претседателот набугарската влада и прочуениот водач на македонските чети Теодоров83 одкој првиот побарал да мирува и да не создава непријатности на новата________________

83 Во прашање е Тодор Александров.


бугарска влада во овој период на тензии со Југославија, со движење начети со кои располага. Тој наводно одговорил дека може да се има целоснадоверба во него и дека ќе мирува освен во случај ако Италија ја нападнеЈугославија.

Кога разговорот му е пренесен на овдешниот југословенски амбасадор,тој побрзада каже: "Тогаш Теодоров ќе мора доста да чека."


— • —

Кралско пратеништво - СофијаТелеграма бр. 1128


Софија, 28 декември 1923 год.

Г.М. 308 - Министерот за надворешни работи ме извести дека бугарскатавлада е убедена дека Белград за идната пролет подготвува акција во истстил како августовската и септемвриската., за да го спречи зацврстувањетона Бугарија изложувајќи ја на повремени потреси. За тоа се користат"земјоделците" и бугарските комунисти кои избегале во Југославија и коисе поделени по групи во разни погранични места од каде што испраќатемисари, упатства и прогласи на нивните приврзаници во Бугарија и во Варнакаде што се извршени апсења и запленети документи.......Со таквите потези

бугарската влада ги поврзува предупредувањата од Белград во врска соможни востанија на Македонци кои би тргнале од бугарската територија,предводени од прочуениот агитатор Александров, за заземање на Маке-донија. Министерот за надворешни работи предвидува, југословенскатавлада како поддршка на своите намери, пред Силите ќе ја постави околноста- која тој не ја негира - на барањето пари под закана од страна на маке-донската револуционерна организација кај сонародниците и индустријалцитево целата Бугарија. Тој додаде дека бугарската влада активно ќе работи наубедување на македонските елементи за да се избегнат изговори и..... тешки

усложнувања но дека не може да примени мерки на репресија како штосака Белград.

Се чини дека бугарските грижи не се сосем без основа и наредуваатвнимателно разгледување на предлозите и потезите на Србија.

Ринела


ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_________________________________________________________255

101.

Телеграма од италијанскиот претставник во Женевадо Министерството за надворешни работи во Римод 16 септември 1923 година, за југословенско-бугарските односи, со прилози

Дешифрирана телеграма бр. 7154До Министерството за надворешни работи - Рим

Женева, 16 септември 1923 год.

Предмет: Српско-бугарски односи

82 - Вчера побараа средба со мене Калфов, министер за надворешниработи и еден бугарски претставник. По вообичаените општи уверувањакажа дека целта на неговата посета беше да ме информира и преку менеиталијанската влада за деликатната и опасната состојба создадена вопограничната зона помеѓу Бугарија и Југославија. Следната, иако не сомобилизација, значително ги засилува воените контингенти под изговор декасе плаши од преминување на границата на македонските субверзивниорганизации. Калфов се плаши дека југословените имаат намера да јазаземат Софија која Бугарија не е во состојба да ја брани или барембугарските рудници на јаглен во близина на границата. Уверува декамакедонската опасност не постои и дека југословенскиот Главен штаб вослучај на закана со компликации кон север има намера да ја заземе Бугаријаза да си го заштити грбот. Одговорив дека мојот личен впечаток е декакомпликациите кон север не постојат. Ги возвратив општите уверувања запријателство и ја искористив можноста да инсистирам бугарската владаповолно ќе ги реши споровите со италијанските граѓани. Калфов ми потврдидека спорот Вакаро е на пат да се реши на задоволство на двете страни.Штотуку ја добив телеграмата на В.Е. бр. 3214.

Досега во круговите на Друштвото на народите не се зборуваше заможниот српско-бугарски судир.

Ф. Саландра с.р.


Дешифрирана телеграма бр. 7161Кралско пратеништво - Париз


Париз, 16 септември 1923 год.Предмет: Српско-бугарски односи2210. Телеграма на В.Е. бр. 3214

Истите вести во врска со сомнежите на Бугарија пристигнаа и до Кед'0рсеј. Во Женева г. Аното разговарал со српскиот претставник и му пре-порачал умереност.

Никчиќ му даде уверувања во таа смисла м во разговорот со бугарскиотпретставник ги употреби истите зборови велејќи дека тој самиот не сака дапредизвика компликации. Овдешната влада не направи никаков друг чекори си го задржувам правото В.Е. тековно даја известувам како ќе се развиваситуацијата.

Романо

ТелеграмаМинистерство за надворешни работи - Оддел 4/ЕП

До Италијанските Амбасади во.Париз и Лондон


Предмет: Бугарско-српски односи

За соодветна информираност на В.Е. ја пренесувам следнатапромеморија која денес ми ја врачи бугарскиот амбасадор:

"Според веродостојните вести од бугарската влада, на српскататериторија се регрутираат српските чети и приврзаниците на владата кгСтамболиски пребегани во Србија, за да вршат упади во Бугарија и предиз-викуваат нереди кои би требало српската влада да ги искористи за започну-вање на непријателска акција против Бугарија. Информациите се потводениод разни веродостојни извори и од непобитни факти, Во минатото, Србијана ист начин дејствуваше во Босна. Споменатите чети треоа деновиве Дастапат во акција во Ќустендилско. Со оглед на опасноста и компликациитекои би можеле д,а произлезат од тоа на Балканст и зарад^ неспособ^.остана Бугарија да се брани, бугарската влада срдечно ја моли италијанската


итно и во договор со останатите Големи сили да направи потребни чекориза да се избегне опасноста и значителните српски трупи собрани набугарската граница да се оддалечат со оглед на тоа што нивното присуствона тоа подрачје воопшто не е оправдано бидејќи Бугарија се однесувашекоректно, лојално и потполно мирољубиво. За да докаже дека на нејзинататериторија не постојат револуционерни чети кои се подготвуваат да навлезатна српска територија, бугарската влада исто така ги моли Големите силишто побргу да започнат со истрага за да се потврди дека сите жалби упатениѕо последно време против Бугарија воопшто не се основани Во интерес намирот на Балканот е неопходно наЈитно да се започне со примена нагореспоменатите мерки и истрага".

(потпис) Мусолини84


102.

Телеграма од Министерството за надворешни работи од Римдо Централниот Главен штаб во Рим од 18 септември 1923година, за положбата на југословенско-бугарската граница

Доверлива итна телеграмаМинистерство за надворешни работи - Оддел Еп/4

До Централниот Главен штаб при Военото министерство

Рим, 18 септември 1923 год.Предмет: Ситуација на српско-бугарската граница

Во врска со моите претходни соопштенија во врска со предметот и заинформирањенаМинкстерствотојапренесуваметелеграматаод14о.м.одКр.амбасадор во Софија:

"Известен сум од претседателот на Владата дека овдешниот амбасадор наСрбија му изјави дека Владата на СХС има сигурен доказ дека македонско-бугарските чети подготвуваа ненадеен напад во Македонија помеѓу 15 и 25о. м. и затоа мораше да преземе мерк^ на претпазливост. Српскиот амба-садор предупреди дека при најмал обид од стоана на вооружените чети,

84 Мусолини Бенито (Довиади Предапио 1883 - Џулиноди Меѕегра, Комо 1945), новинар,

политичар. масон, основач на италијанските борбени фаши, јадро на Фашистичката партии .министер за надвореиЈнк! работи (од 1922 год.) и премиер.


неговата влада ќе изврши делумна окупација на бугарската територија.Истото соопштение во Женева југословенсклиот претставник го предадена бугарскиот. Југословенските чети се распоредени во две линии: Штип-Бресник-Босилеград, т.е. спротивно на познатите бугарски рудници најагленкои очевидно претставуваат главна цел. Главниот штаб веќе е сместен воНиш. Претседателот на владата кој ситуацијата ја смета за мошне тешкаенергично негира секаков македонски обид. Преземени се строги мерки нанадзор на границите во рамките кои ги дозволуваат малубројните бугарскисили. Претседателот додаде дека веќе е доста познато дека во Белград неја поднесуваат и сакаат да ја уништат ситуацијата која произлезе оддржавниот удар од 9 јуни, како што го покажува оваа претерана жестина насоседната силна Држава против слабата Бугарија. Мислам дека треба да гиповрзам заканувачкото однесување на Белград со неодамнешнатакомунистичка завера чија намера беше предизвикување на тешки нередиза да се добие изговор за југословенска интервенција. До југословенскотораспоредување на војската навистина дојде истиот ден, на 12 септември,кога бугарската влада енергично ја осуети заверата. Белградската владакоја две години вршеше строг надзор на иницијативите на комунистите сегаприменува поинакво однесување и симптоматично е нејзиното неодамнешноприближување кон болшевичката Русија."

Министерството очекува да биде известено како на таквата, безсомнение загрижувачка, ситуација гледаат владите во Лондон, Париз и надругите соседни и засегнати земји.

ИДА МНРИ, папка 914 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п, 914, предмет бр. 18; превод одиталијански јазик

103.

Писмо од италијанскиот висок комесар од Цариград до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 18 септември 1923година, во врска со "бугарските" села во Албанија

Високиот комесарБр. 10628/1461


Цариград, 18 септември 1923 год.Предмет: Бугарски села во Албанија

Во врска со мојот акт бр. 4337/616 од 15 април о.г. и телеграмата бр.236237/258 од 22 август о.г. на Министерството, чест ми е да ја известам

++++++++++++стр 259 на е-маил +++++++++

260____________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

В.Е.дека со посредство на К.р. воен аташе на ген.Марков му ги пренесов информациите кои тој ги побарал во врска со бугарските села на албанска територија.Според моите упатства ,Кр. воен аташе усмено ги дал бараните информации за да се избегне на ген.Марков да му се остави примерок или избоди од документите кои ги добив од Министерството.Истакна дека селата за кои наведениот генерал се интересира и од самите жители се нарекуваат "македонски", а не бугарски.Со длабока почит Висок комесар (потпис нечиток)ИДА МНРИ, папка 712 (Албанија 1919-30),ДАРМ, КС, предмет бр.3 превод од италијански јазик

104

Телеграма од Министерсвото за надворешни работиод Рим до италијанското пратеништво во Драч од септември1923 година,за албанско-југословенската граница ,со прилог

Кралското министерство за надворешни работи-Е.Л.4-РимДоверлива телеграма

До кралското пратеништво на Италија во Драчи за запознавање ,Италијанската кралска амбасда во Лондон,Кралското пратеништво во Белград ,Кралското воено министерство(Централен главен штаб)-Оперативен оддел Предмет :Албанско-југословенската границаВрска:Мојата телеграма бр:240241 од 18 септември 1923 год.

За В.Е.да биде во тек со развојот на расправата на Амбасадорската Конференција во врска со српско-албанските граници и за ставовите на на-шето министерство,сметам за умесно во прилог да Ви ги испратам следнитекопии:

- на 3 телеграми на Кр. амбасадор во Париз(од 22 септември, 8 и 15 окт.(бр.3752,3986,4030),-на мојата телеграма 3558.В.Е. ќе забележи дека најтешкото несогласување помеѓу Албанија и Југославија и следствено на Амбасадорската конференција одн.прашањето

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА____________________________ 261

на доделувањето на една или друга држава на манастирот Св. Наум сеуште не е решено и веројатно така ќе остане неколку месеци.

Свесен сум за согледувањата кои В.е. повеќе пати ги изнесе во врскасо потребата генерално да се реши прашањето на албанските граници истекнатата безбедност и мир на границите на Албанија да и дадат можностда се зацврсти на внатрешен план.

Не можев а да не го поврзам проблемот со нашата јадранска а особенојугословенска политика и сметам дека не е умесно да се заложиме зарешавањето на прашањето токму денес, со оглед на нашите актуелни односисо Југославија.

Од друга страна, околностите изнесени во мојата приложена теле-грама зборуваат дека не е потребно и можеби опасно дефинитивнотоодредување на српско-албанскп-е граници додека до нивнсто утврдувањена теренот не може да дојде, заради околностите кои не зависат од нашатаволја, пред претстојната пролет.

Сепак сум уверен дека В.Е. ќе успее да го намали незадоволствотодо кое без сомнение ќе дојде таму и да ја смири евентуелната недовербакон нас, објаснувајќи ги причините од општ карактер кои засега неовозможуваат донесување на конечното решение на проблемот.

Со соодвететен такт, В.Е. ќе може и да објасни дека не станува збор занесакање а уште помалку за изменети чувства на Италија туку за остроспротивставување од страна на една друга Сила.

Копија иа извештајот на Кралската амбасада на Италија - ПаризБр. 3752/1365


Предмет: Граници на Албанија

Париз, 22 септември 1923год.

Вчера се состана одборот кој конференцијата првобитно го задолжиза проучувањето на прашањето на Св. Наум и кој денес ги разгледааналогните и поврзани прашања со цел, по можност да се дојде до целосноторешение пред продолжувањето на работата од страна на комисијата заутврдување на границите.

1. ГРЧКО-АЛБАНСКА ГРАНИЦА ОД ПЛАНИНИТЕ ГРАМОС ДОПРЕСПАНСКОТО ЕЗЕРО

Конференцијатаја утврди на седницата од 27јули 1923 год., но тогаш бешерешено дека - за да се избегнат локални немири и на барање на генералот

262__________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДОКУМЕНТИ

Телини да се известат Грција и Албанија дури кон 15 септември,кога за кога генералот Телини предвидуваше дека ќе бидат отстранети останатите тешкотии.Одборот едногласно и предложи на Конференцијата ,од исти причинибладите да бидат известни непосредно пред започнувањето на самототрасирање,а тоа е за неклку дена ако работите започнат во овој делодработната сезона, а во спротивно наредната пролет

2.СБЕТИ НАУМ-Италијанскиот (генералот Марјети)и англискиот претставник останаа на почетната теза,од познати причини на престиж иза да не се создаде опасен преседан за албанските и други граници,да несе менува донесената одлука.Г-дин Ларош ја подржува обратаната теза и ја искажува на следен начин :"Се сложувам дека навраќањето на донесената одлука е тешка работа.Сепак,ако се покаже дека Конференцијата ги пречекорила своите над-лежност правдата бара таа тоа да го признае .Така конференцијата со одлуката од 9 ноември 1921 решила границата помеѓу албанија и Југославија да биде таа од Лондонскиот протокол од 1913 год., со четири исклучоци

(североисточно од Скадар,на запад и југ од Призрен ,на запад и југоисток од Дебар и во регионот на Лим),за кои ги утврди новите граници.Свети Наум не е разгледуван и затоа за него е применлив Лондонскиот протокол.Во него се вели : "уште сега е решено дека ....поранешната Корчанска отоманска каза со западниот и јужниот брег на Охридското езеро која се протега од с. Лим до манастирот Св.Наум се составен дел од Албанија."До Свети Наум:последниот израз во меѓународното право значи деканаведениов локалитет е исклучен.Освен тоа ,сите документи со кои располагаме се еднодушни во доделувањето на Св.Наум на Србија.""Англискиот делегат потоа го прочите концептот на записникот од Лондонската Конференција д која се гледа доделувањето на манастиротна Албанија.По долги и бесплодни расправии за разни аспекти(етнографскиот,верскиот,воениот итн.) е утврдено дека не може да се постигне согласности беше решено да предложат на споменатите правници да им се поставипрашањето какво знашење има зборот "до" и со тоа,дали Конференцијатаги надминала своите овластувања.На правниците ќе им се достават сите документи од полза кои ќе ги побарат британската и италијанската влада.Во врска с тоа би требало

В.Е. да ја повика Кр.амбасада во Лондон да ги побара документите во врскасо Конференцијата од 1913 год.и кои би требале да се наоѓаат таму бидејќи

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА____________________________________________263

Маркизот Империјали учествувал на Конференцијата. Ако таквите доку-менти би ни се доставиле би ги прегледал и би ги изделил тие кои се полезниза тезата што ја застапуваме.

Се разбира дека мислењето што се бара од правниците не го побиваполитичкиот аспект на прашањето туку е неоспорно дека ќе има значајнатежина при одлучувањето.

3.ЈУГОСЛОВЕНСКИ ПОБАРУВАЊА НА СЕВЕРНАТА ГРАНИЦА(Гусиње)

И за овој дел веќе е донесена одлука од страна на Конференцијата ипротив таа Југославија протестира. Во очекување на нова одлука работатае ррекината.

Г-динот Ларош се сложува да се отфрли југословенското барање ноби сакал ова одбивање да го подреди на прифаќањето на француската тезаза Св. Наум, што - се разбира - останатите го одбиваат.

Затоа е одлучено прашањето да остане отворено до одлуката за Св.Наум. Таа најверојатно ќе биде негативна но не е умесно за тоа уште сегада се извести Југославија која во истата нота ги соедини двата протеста, заСв. Наум и за Гусиње.

Истиот ден, на 21 септември, исто така се состана техничко-географскиот одбор, на прво разгледување на предлозите за измена насоставот и на функционирањето на комисијата за разграничување поднесениво Париз од генералот Гаѕера и чија копија приложувам.

За да не дојде до расправа без упатства на соодветните влади бидејќипредлозите се доставени претходниот ден, дојде до спротивставување наанглискиот делегат и до голема резерва од страна на францускиот.

Додека постои согласност за тоа дека комисијата ќе треба дадејствува заеднички, се чини дека на најголемо спротивставување ќе наидеименувањето на помошник комесар и на офицерот на располагање напретседателот.

Нов состанок на техничко-географскиот одбор ќе се одржи на 24-ти,за да може да се разгледува прашањето на првата средба на конферен-цијата.

Романо Авеѕана



105.

Телеграма од Централниот Главен штаб до Министерствотоза надворешни работи во Рим од 1 октомври 1923 година,во врска со Св. Наум


Воено министерство

Централен главен штаб - Оперативен оддел - Рим

Доверливо - Итно

До Министерството за надворешни работи - Генерална дирекција Е.Л. -Оддел 4 - Рим

Рим, 1 октомври 1923 год.

Предмет: Манастирот Св. НаумОдговор на телегр. бр. 239899/359 од 14 о.м.

Граничната линија меѓу Албанија и Државата на СХС, предложена одКомисијата за утврдување ка албанските граници на седницата од 28 јунио.г., која поаѓа од с. Лим, преку Охридското и Преспанското Езеро, прекуМали Сат и полуостровот Корско и на југоисточниот брег на ПреспанскотоЕзеро се спојува со линијата одобрена на Амбасадорската конференција наседницата од 27 јули о.г.

Комисијата сепак ја предвиде умешноста на друго решение согласнојугословенските барања и наводно подготви друг записник, ниту потпишанниту датиран (извештајот бр. 637 од 29 јули о.г. на ген. Телини) со којМинистерството не располага и во кој, се чини, границата е пренесена налинијата на Церава но манастирот Св. Наум е остаѕен на Албанија.

Нашето министерство нема известување за транснационапнслорешение кое се проучува од страна на Генералниот секретаријат наАмбасадорската конференција. Сепак, и како што веќе го извести Мини-

стерството Кр. амбасадор во Париз за седницата од 21 ом, за разгледувањена се уште нерешените албански територијални прашања, југословенскотобарање, поддржано од Франција и кое има за цел доделување на манастиротСв. Наум, се базира врз толкувањето дека изразот од Лондонскиот протоколод 1913год. "....уште сега е утврдено..поранешната османлиска Корчанскаказа, со западниот и јужниот брег на Охридското Езеро, која се протега одс.Лим до манастирот Св. Наум се составен дел од Албанија" во мегу-народното право значи дека месноста Св. Наум е исклучена одн. доделенана Србија.


Како што е познато, прашањето сега го разгледуваат правниците.Какво да биде решението кое треба да се проучи дефинитивно, бидејќиво Лондонскиот протокол експлицитно е наведено дека границата треба дастигне до манастирот Св. Наум, од тоа произлегува дека евентуалнотопоместување на граничната линија во споредба со линијата од самиотпротокол не може да го надмине тесниот простор на кој е изграденманастирот и неговата непосредна околина. Тоа значи дека спорот е огра-ничен на тие сразмери и ни се чини дека самото поместување би можелозначително да ги измени вкупните воени карактеристики на границата. Но,сепак треба да се предупреди дека требајасно да се утврди дека ритчињатана запад и на југозапад од Св. Наум, во близина на патот од Корча конОхридското Езеро треба да останат на албанска територија.

Во врска со политичката опортуност за прифаќање или не најугословенското барање се повикувам на претходната телеграма бр. 5744од 13 августо.г.

за МинистеротШеф на Централниот штаб - Оперативен одделФерари с.р.


106.

Телеграма од италијанската амбасада од Париз доМинистерството за надворешни работи во Рим од 8 октомври1923 година, во врска со албанско-југословенската граница,со прилог

Кралска амбасада на Италија - ПаризТелеграма бр. 3986/1445


Париз, 8 октомври 1923 год.

Предмет: Албанско југословенска границаТел.24024 1.Е.Л.

Аналогната нота со вербалната нота на Пратеништвото на СХС воРим бр. 844 од 6 септ. 1923 год. не пристигна на Ке д'0рсеј, ниту пак за неае известена англиската амбасада.

266 __ __ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Замислата искажана во последниот почеток на наведената нота енавистина сериозна и ако треба да биде разгледана на Конференцијата,без сомнение таа ќе ја одбие повикувајќи ја владата на СХС дека треба даги прифаќа одлуките на Големите сили.

Одминатото време нема да дозволи разграничувањето да продолжипред претстојната пролет. Инаку, без сомнение какво да е решение наспорните прашања, тоа ќе предизвика немири и затоа по неа веднаш дапродолжи работата на теренот. Затоа Конференцијата сметаше дека е по-добро сега да не донесува одлуки, дотолку повеќе што за Св.Наум договоротмеѓу Големите сили не е постигнат.

СВЕТИ НАУМ. Како што на време известив, за Св. Наум им е оставенодефинирање на изразот "до" на правниците. Францускиот став остананеизменет во полза на југословенската теза, и покрај признавањето дека енезгодно враќање на одлуката на Конференцијата. Но, се вели на Ке Дорсеј,ако навистина Конференцијата ги надминала своите овластувања сотолкувањето и примената на Лондонскиот протокол, правдата налага да сепризнае грешката.

Што се однесува до војнички причини (оддалечување на границатаод патот за Подградец за тој да не може да биде мета на Југословените),нив им се дава малку значење бидејќи со денешните дострели би требалодоста да се отстапи и тогаш би се констатирало дека се загрозени другипатишта и така до бесконечност.

Во англиската амбасада изјавуваат дека не добиле упатства за изменана спротивставувањето за измена на донесената одлука. Сепак, од тонотна расправата по предметот се има впечаток дека се прашуваат дали вредида се остане на спротивставувањето и дали не е подобро - за смирување нарегионот - да и се даде за право на Југославија убедувајќи ја Албанија декае во нејзин интерес да се повлече за конечно да има утврдени граници и даможе да мисли на стопанско уредување. Дотолку повеќе што спорнататериторија е окупирана од југословенските трупи и не е сосем јасно какотие можат да се принудат да си заминат.

РЕГИОНОТ АНДРИЕВИЦА. Досега сите, вклучително французите, сесложуваат да се одбие југословенското побарување. Тоа беше проучено насамото место од комисијата на Телини која го прифати решението кое водоволна мера води сметка за локалните потреби и - со одземање од Албанијана угорницата на планината Визитор - во полза на Југославија значително

ќе ја подобри првобитната траса.

Конференцијата го прифати на 11 октомври 1922 год.


Со тоа спротивставеноста помеѓу Сојузниците се ограничува на Св.Наум и таа нема да се реши или барем одлуката нема да биде позната донаредната пролет.

Бидејќи прашањето на Св. Наум има релативно суштинско значење,тоа би требало според мене од наша страна да се гледа во врска со нашитепреговори со владата на СХС.

При одлучувањето од страна на Конференцијата, нашето однесувањеќе зависи од состојбата на италијанско-југословенските односи.


Кралска амбасада на Италија - ПаризТелеграма бр. 4030/1466


Париз, 15 октомври 1923 год.

Предмет: Албанско-југословенска граница (Прашањето на Св. Наум)Види: телеграмата бр. 3558.

Правниците на кои им е префрлено познатото прашање на Св. Наумне ќе можат да се состанат пред почетокот на ноември одн. по враќањетона Пилоти.

Тогаш, согласно упатствата на В.Е., ќе најдам начин за одложувањетона свикувањето на правниците додека ген. Гаѕера нема да соопшти декаработите се прекинати заради зима.

Така автоматски и без повредување на чувствителноста на Албанцитеќе се одложат за идната пролет одлуките по прашањето на Св. Наум и ситејугословенски побарувања сврзани со него.


ИДА МНРИ, папка 712 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 712, предмет бр. 11; превод од


268______________________________________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

107.

Пропратно писмо на италијанското Министерство за колониидо Министерството за надворешни работи во Рим од 14октомври 1923 година, со две промемории

Министерство на колонииКабинет на министерот

Рим, 14октомври 1923 год.До Министерството за надворешни работи - Рим

Почитуван грофе,

Во прилог Ви ја испраќам Промеморијата од 27 септември којаминатиот пат залудно ја барав и нова Промеморија поттикната од нена-дејното и неочекувано враќање на Чаулев85. Ви обрнувам внимание нателеграмите; нема да ви биде тешко П.С. да ги побара а ќе ни служат какоконтрола во врска на тврдењата на Чаулев.

Известен сум за утрешното доаѓање на полковникот Калфов и на мојотстар пријател Симеон Радев. За жал не ќе можам да ги видам бидејќи соБожја помош денес заминувам на потребно и, верувам, заслужено лекувањево Монтекатини. За секој случај Ви ја оставам мојата тамошна адреса, ГрандХотел Ница & Швајцарија.

До видување по моето враќање на крајот на месецов. Срдечнипоздрави Ваш

Корадо Ѕоли

Рим, 27 септември 1923 год.ПРОМЕМОРИЈА ЗА КР. МИНИСТЕРСТВО ЗА НАДВОРЕШНИ РАБОТИ

Вчера дојде кај мене ЧАУЛЕВ (в. моја претходна промеморија) и микажа дека се вратил од Виена.

Во виена, ЧАУЛЕВ се сретнал со извесниот ВЕЛЕВ86 или ВЕЛОВ (него чув добро името), внук и доверливо лице на генералот ПРОТОГЕРОВ исо неколку претставници на хрватските опозициони партии. Од разговоритесо нив ЧАУЛЕВ ги заклучил следните вести:

85 Петар Чаулев, познат македонски револуционер, роден во Охрид и убиен во Миланона 23 декември 1924 год. по наредба на Иван Михајлов.

86 Никола Велев, пунктов началник на ВМРО во Виена.


ХРВАТСКИ ОПОЗИЦИОНИ ПАРТИИ - Наводно е постигнат тесендоговор, па дури коалиција меѓу овие партии и тоа е "Партијата на Радиќ"87,"Партијата на правото" и "Лигата на поранешните офицери". Тоа станаломожно бидејќи Радиќ конечно се откажал од својата стара илузија декаможе да им се наметне на Србите по законски пат и заради начелноприфаќање на замислата за потреба од сепаратистичко револуционернодвижење, секогаш афирмирано и подржувано од "Партијата на правото" ина "Лигата на поранешните офицери".

Според ЧАУЛЕВ, претставниците на коалицијата на опозиционитехрватски партии во Виена наводно не се не наклонети на договор со Италија.Напротив, со задоволаство би прифатиле средба со некој италијанскиемисар, дури ако не е овластен, со кој би била можна размена на видувањаи евентуално разговори ad referendum од двете страни, како темел на можендоговор. Во врска со тој предлог, ЧАУЛЕВ ме увери дека споменатитепретставници го чекаат веќе најавениот емисар а тоа ќе биде полковникотна кр. карабинери ЛОДИ.

Хрватите наводно потврдиле дека не се сомневаат дека Италија сепак. што се однесува на прашањето на Риека. на независна Хрватска да и годаде тоа што е спремна да и' го отстапи на Југославија.

(Ова изјава треба да се има во предвид во какво да е приближувањесо Хрватите. Јас во 1920 год. непосредно преговарав со хрватските емисариво Риека, не можев никогаш да добијам ниту поинаква ниту попрецизна.Традиционалните стремежи на Хрватите врз Риека се познати и интересот,особено на една независна Хрватска, за целосно поседување на тоапристаниште не треба да се докажува.)

УНГАРСКО-ХРВАТСКИ ДОГОВОР - Имало приближувања тој да севоспостави. Но, според ЧАУЛЕВ се уште постои извесна недоверба од странана Хрватите, кои добро се сеќаваат на унгарската превласт и надмоќ ворамките на некогашната Двојна Монархија. Претставниците на Унгарцитево Виена сепак го уверуваа ЧАУЛЕВ дека таквата недоверба е неоправданаи дека Унгарците се спремни да се договорат со Хрватите врз целоснорамноправна основа.

ВНАТРЕШНА СОСТОЈБА ВО БУГАРИЈА - Бугарите и Македонцитекои живеат во Виена или кои пристигнале во деновиве уверени се декакомунистичкото движење во Бугарија е резултат на договор помеѓу Југо-____________

67 Стјепан Радиќ, познат хрватски политичар.


славија и Советите - мобилизацијата и собирање најугословенските дивизиина бугарските граници една недела пред избувнување немири, според нивсе очигледен доказ а во Белград предходно бил познат датумот на дви-жењето, се веруваше во победа на истото и се правеа подготовки тоа да сеискористи. За таа цел наводно би одговарала и активната кампања вопечатот и тенденциозните информации дојдени истовремено од Белград,Загреб, Виена и Трст.

ЧАУЛЕВ како мошне сомнителна во врска со тоаја посочува инфор-мативната агенција за печат со седиште во Трст и дописници во главнитебалкански центри. Агенцијата се нарекува ИТАЛИЈАНСКО-БАЛКАНСКААГЕНЦИЈА и дописниците главно се личности мошне компромитирани воБелград.

ИТАЛИЈАНСКО-АЛБАНСКО-МАКЕДОНСКИ ВРСКИ - Бидејќи ЧАУЛЕВод мене побара одговор на позначајните прашања за кои зборував во мојатапретходна Промеморија, согласно телефонските упатства, одговорив многу..... дипломатски дека Италија денес се наоѓа во мошне деликатна ситуација,дека таа е сосем неоправдано осомничена дека прави интриги на Балканоти на Блискиот Исток и дека, особено по решавањето на спорот за Рур, таае мошне заинтересирана од себе да симне секакво сомнение. Оттукапроизлегува потреба од политика на рамнотежа и на строга резервираност.

Вон ова однесување чија потреба може да се предвиди, треба да сечувствува само повремено и сета италијанска политика која никогаш небила демантирана повеќе од четврт век во овој дел, ги покажува вистинскитесимпатии на Италија кон Албанија (симпатиите кои, впрочем, се совпаѓаатсо нејзините интереси на Јадранското Море) и нејзината цврста воља даодржат во живот една независна албанска држава, силна против своитенепријателски соседи.

Тоа значи дека не постои никаква причина за албанските сомневањаи не само што е смешно на Италија да и се припишуваат територијални целиво Албанија туку не е исклучено дека, кога меѓународниот политичкихоризонт ќе се разведри, Италија ефикасно да и помага на владата воТирана.

Што се однесува на симпатиите на Италија и на сиот италијанскинарод за Македонците, Црногорците и Бугарите, тие се толку познати итолку дамнешни што би било излишно да се повторуваат изјавите воврска со тоа.

Не кријам дека ЧАУЛЕВ воопшто не покажа задоволство од моитенеодредени изјави.


СОСТОЈБА ВО АЛБАНИЈА - ЧАУЛЕВ кажа дека веднаш повторнозаминува за Албанија (требаше да биде заминат денес). Ми потврди декапримил конвенционални телеграми во кои се зборува за скорешно паѓањена Кабинетот ЗОГУ. Каков да биде наследник на АХМЕТ-БЕГ, а тоа би можелда биде АКИФ-ПАША или некој од ВРИОНИ од Елбасан, ЧАУЛЕВ тврди декановата влада во Тирана ќе биде целосно во рацете на БАЈРАМ-БЕГ ЦУРИ,ХАСАН-БЕГ ПРИШТИНА и, општо, на тие од Косово и Скадар. СпоредЧАУЛЕВ, оваа ориентација ќе биде многу полезна за црногорската имакедонската кауза и, посредно, за Италија.

"Без сомнение, многу ќе добиеме од албанска влада која би била ворацете на скадарчаните и косоварите.

Белешка:

На ЧАУЛЕВ му одговорив на начин кој ми го дозволи моето толкувањена добиените упатства и за кое мислам дека е правилно. Но, си дозволувамда го забележам следното:

Ако за четири години, од ноември 1918 до ноември 1922 год., итали-јанската надворешна политика беше помалку ограничена, помалку плаш-лива, помалку слепа, помалку омаловажувачка за вистинските интересина нацијата, денес најверојатно не би постоело Кралството на СХС а можебиниту една Југословенска конфедерација.

Сепак, без сомнение, со само малку поактивна, подостоинствена иподалекувидна политика, би можеле и се уште можеме во рака да ги држимеглавните конци на балканската политика. Бидејќи, како што впрочем бешеприродно, по распаѓањето наАвстро-Унгарија, Балканците и самите членкина исчезнатата Империја се свртеа кон нас како на Силата-победник која,од географски и историски причини, би требала да биде наследник наавстриското влијание на Балканскиот Полуостров. Но, наидоа само нанеразбирање, негрижа и абсентеизам.

Ова е вистината. И ова минато, иако неодамнешно, најверојатно енепоправливо.

Но, цврсто сум уверен дека, ако сакаме, можеме уште да сторимемногу за сегашноста и уште повеќе за иднината.Треба да се интересирамеза балканските работи; треба да бидеме секогаш присутни и будни; не требада занемаруваме ниту еден конец; треба да дадеме чувство дека сакаме изнаеме да водиме активна и енергична политика, дека сме секогаш спремнида им помагаме на нашите пријатели и на секаков начин да ги попречуваменашите противници. Со други зборови, не треба да се плашиме дека ќе секомпромитираме. Какво и да е нашето однесување, дури и најрезервиранои коректно, секогаш ќе бидеме осомничени и обвинувани дека правиме смут.272___________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Пред се треба добро да ги одредиме нашите сигурни и непомирливинепријатели. А меѓу нив треба во прв ред да ги ставиме Србите. Што и даправат, кога и денес тие би пројавиле желба и би се сојузиле со нас, тие тоаби го сториле само со цврста и дефинирана намера да не предадат во прваприлика и ако би можеле, да не нападнат. Од оваа констатација, пред се,произлегува умесноста, па дури и потреба, за наша политика на овие нашинепријатели да им создаваме најголеми внатрешни и надворешни тешкотии;

така што, во некоја балканска земја, кога постои предупредување и ..., елесна работа.

Можевме Југославија да ја раскинеме на парчиња: не сакавме и незнаевме тоа да го сториме. Да си ја оставиме барем можноста да и гонаправиме животот тежок и над неЈзиното постоење да стои постојаназакана за нејзиното целосно уништување.

Корадо Ѕоли

Рим, 12 октомври 1923 год.

ПРОМЕМОРИЈАЗА КР. МИНИСТЕРСТВО ЗА НАДВОРЕШНИ РАБОТИ

Вчера дојде кај мене ЧАУЛЕВ (в. моите претходни промемории) и микажа дека доаѓа од Албанија, под следни околности.

Кога пред неколку недели ЧАУЛЕВ беше овде на поминување, какошто веќе реков, тој доаѓаше од Тирана, кегово вообичаено постојаноживеалиште од каде што мораше да замике на барање на самиот претсе-дател на Советот Ахмет-бег Зогу. Следниот му советуваше барем за извесновреме да ја напушти албанската престолнина за да не му создава непри-јатности и компликации со Југославија чии дипломатски претставник воТирана на албанската влада и обрнал внимание на присуството во Тиранана македонските и косовските претставници кои, како што е општо познато.коваат заговор против интегритетот на Кралството на СХС.

Но, во Виена Чаулев разбрал дека генерал Протогеров веќе заминалза Западна Македонија и дека искажал желба Чаулев што побргу да му сепридружи. Затоа тој решил да стигне кај генералот без да води сметка запријателското предупредување на Ахмет-бег Зогу. Така тој се упати за СантиКваранта од каде што се обидел да стигне до Корча и потоа до македонската


граница. Но тој стигнал само до Лесковец каде што албанските власти гоуапсија по налог на префектот на Валона и повторно го доведоа во Валонакаде што префектот љубезно го покани повторно да отпатува за Италија.

Ова е неодамнешната одисеја на Чаулев како што самиот ми јараскажа.

ТЕЛЕГРАФСКИ ВРСКИ НА ЧАУЛЕВ СО АЛБАНИЈА

Му напомнав на Чаулев дека загребските и белградските весницинеодамна објавија две телеграми кои наводно Чаулев за време на својотпретходен престој ги испратил од Рим за Тирана и чија содржина мошне меизненади: во една од телеграмите Чаулев наводно кажал дека можел дастапи во контакт со италијанската влада и дека добил гаранции дека нашатавлада е спремна материјално да им помогне на македонските, косовските ицрногорските револуционери; во втората наводно најавил дека Италија ќеиспрати оружје и воен материјал на Бугарија.

Чаулев почна да се смее... Ми кажа дека го изненадува што познавајќиго него а од друга страна балканските методи, наседнав на толку прост иобичен трик. Потоа додаде дека за време на својот престој во Рим испратилсамо две телеграми и тоа: една од Поштата бр.16 во Рим адресирана доРЕЏЕП МИТРОВИЦАЃминистер за образование) во Тирана. на францускијазик и потпишанаЛЕТРЕ: втора од Поштата бр.25 во Рим упатена доЗЛАТАРЕВ88 во Корча, на бугарски јазик. исто така потпишана ПЕТРЕ. Двететелеграми се испратени мегу 23 и 25 септември о.г. Телеграмите се напишанина конвенционален јазик натрговска преписка. Во првата, Чаулев го прашуваРеџеп Митровица дали и кога ќе може да се врати во Албанија со премолченасогласност на тамошната влада; во втората го известува својот кореспон-дент во Корча Златарев за скорешното доаѓање одн. за поминување на патза Македонија.

(Ќе ми биде драго ако ова Министерство заради проверка на твр-дењата на Чаулев може во гореспоменатите пошти да ги пронајде наве-дените телеграми: врз основа на податоците пронаоѓањето би требало дабиде лесно и брзо.)

ВПЕЧАТОК ВО ЈУЖНА АЛБАНИЈА ЗА НАШАТА АКЦИЈА ПРОТИВГРЦИЈА - Чаулев ми кажа дека впечатокот во целата јужна Албанијапредизвикан од нашата енергична акција на Крф е многу силен. Дуриправославните Албанци кои вообичаено зборуваа за Италија со неогра-ничено потценување денес зборуваат само со почит помешан со страв. Тоа_________

88 Во прашање е Јордан Златарев.


што најмногу ги импресионира е фактот што Италија се осмели даја поддржии ја наметна својата теза дури во контрадикција со Англија.

СТОПАНСКА АКЦИЈА НА ИТАЛИЈА ВО АЛБАНИЈАПрефектот на Валона му кажа на Чаулев дека сите Албанци се надеваат иочекуваат Италија да се реши да ја прифати и валоризира голематаземјоделска концесија на рамнината Мусекја. Тој забележа дека додекаФранција секој ден го зголемува своето политичко-стопанско влијание на

Север, благодарение на значајните шумски концесии долж југословенско-албанската граница, а Англија на Југ, благодарение на богати нафтениконцесии долж грчко-албанската граница, Италија се држи настрана иотссствува во овој голем стопански натпревар. Висок албански функционерне криеше дека овој факт можеби е последица на тврдоглавоста наиталијанскиот приватен капитал; сепак смета дека би требало саматаиталијанска влада непосредно да учествува, н.пр. со позајмица, па дурисосем скромна, на албанската држава. "Нашите актуални финансискиуслови се такви - буквално кажа префектот - што ако Италија денес нипозајми само 50 милиони, во Албанија со тоа би си обезбедила неуништивапсолутен престиж!" И Чаулев е на исто мислење.

КАКО СЕ ОЦЕНУВААТ ЈУГОСЛОВЕНИТЕ - Чаулев ми даде еденпримерок на НЕЗАВИСНА МАКЕДОНИЈА од 5 о.м. и еден од белградскаПОЛИТИКА од 8 о.м., посочувајќи ми две одбележани статии.

Како поддршка на тезата што ја изложив во претходната Промеморијаод 27 септ. о.г. си дозволувам да му обрнам внимание на Министерствотона споменатите преминувања. Ми се чини дека е јасно, што и да правимеили кажеме и каква да е вистинската исправност на нашето однесување,тоа нема никогаш да им смета на овие господа да не обвинат за интри-гантство и за сплетки на нивна штета... Затоа инсистирам да укажам на тоадека е подобро навистина да интригираме и правиме сплетки на штета наовие наши природни и непоправливи непријатели!

Корадо Ѕоли с.р.



108.

Писмо од Министерството за колонии до Министерствотоза надворешни работи во Рим од 22 октомври 1923 година,во врска со италијанската помош за "бугарските чети"

Министерството за колонииБиро за проучување и пропагандаБр.21738


Рим, 22 октомври 1923 год.Предмет: Италијанска помош на бугарските чети

Чест ми е да Ви ја пренесам веста преземена од цариградскиот "Vagit"од 12 о.м.:

"Белград, 11 октомври (специјално) - Според информациите на срп-скиот печат наводно е утврдено дека бугарскиот водач на чета Чаулев сопосредство на италијанскиот конзул од Скадар примил пари од Италија".-


ИДА МНРИ, папка 914 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 914, предмет бр.6; превод од


109.

Писмо од Националното здружение "Далмација" од Римдо министерот за надворешни работи во Рим од 5 ноември1923 година, во врска со атентатот на југословенскиотвоен аташе во Софија

НАЦИОНАЛНО ЗДРУЖЕНИЕ "ДАЛМАЦИЈА"

Централно седиште: Рим

ТАЈНО Рим, 5 ноември 1923год.

Екселенцијо,Еден наш повереник, сега во Виена, телеграфски не известува:

Виена, 4 ноември 1923 год.

"Ве молам да му соопштите на пријателот дека Македонците немаатникакво учество во атентатот на српскиот воен аташе во Софија. Апсо-


лутно е исклучена и одговорноста на бугарската влада. Без сомнение,атентатот е дело на пеколна интрига на странските агенти за да ја компри-митираат Бугарија."

Натамошни вести, од угледен бугарски извор, додаваат дека Маке-

донците премногу добро знаат која погрешна тактика би бил акт од такваприрода, кој би ја компромитирал Бугарија и нивната национална кауза. Сесмета дека атентатот го порачаа болшевиците или Русите или Бугаритеили.....

Со почит

Ронкали с.р.


110.

Вербална нота на Пратеништвото на Албанија во Рим доМинистерството за надворешни работи во Рим од 7 ноември1923 година, во врска со доделувањето на Св. Наумна Албанија

Пратеништво на АлбанијаА 4 - 600/7

ВЕРБАЛНА НОТА

По наредба на својата влада, Пратеништвото на Албанија има честда го запознае Кралското министерство за надворешни работи на Италијадека Министерскиот совет на Албанија на вонредната седница одржана на2 октомври 1923 година реши:

"Со оглед на тоа што Амбасадорската конференција веќе два патиреши за дефинитивно доделување на Албанија на Св. Наум и Вермош,албанската влада нема да прифати каква да е евентуална расправа запрашањето на двата горенаведени локалитети која би имала за цел ре-шавање во полза на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците, Во таковслучај, албанската влада веќе нема да го прифати разграничувањето соЈугославија утврдено на Амбасадорската конференција и тогаш ќе барацелата траса на границата значајно да се корегира на повеќе места каде


што териториите му беа доделени на Кралството на Србите, Хрватите иСловенците, одземени од Албанија спротивно секакви правни согледувањаипринципи."

Албанија ги прифати корекциите на границата од 1913 година донесениод страна на Амбасадорската конференција, на штета на албанскататериторија и во полза на Југославија и со тоа направи максимални можнижртви, заради мирот и за конечно утврдување на нејзините граници.

Одлуките на амбасадорската конференција имаат суштински карактерна неотповикливост. Ако пак Конференцијата ќе сака да ги влоши речисинеподносливите услови на Албанија со преиначување на сопственитеодлуки, таа самата ќе го уништи тој карактер на неотповикливост кој досегатолку љубоморно и решително го бранела и со тоа, таа ќе ги окуражи ситенезадоволни да не ја признаваат важноста на нејзините одлуки.

Албанија не може повеќе да прифаќа други територијални оса-катувања кои нејзиното постоење би го направиле невозможно. Вермош иСв. Наум се од животно значење за Албанија.

Со евентуалното доделување на Св. Наум на Кралството на Србите,Хрватите и Словенците, патот кој го поврзува регионот на Корча соцентрална Албанија би ја загубил сета своја вредност. За да се обезбедиконтинуитет и сигурност на патот Струга-Дебар, Амбасадорската конфе-ренција на Албанија и наложи голема жртва, отстапување на регионотГолобрдо на Југославија. Денес се чини дека би сакала да го додели Св.Наум кој се наоѓа над патот Корча-Централна Албанија, на Кралството наСрбите, Хрватите и Словенците и тоа со повлекување на сопственитеодлуки. Вермош е регион со пасишта за речиси целата Скадарска пре-фектура и без тие пасишта, вистински неопходни за исхрана на стоката,населението на Скадарска Малесија ќе биде принудено даја напушти земјатаи да се исели на друго мес', д за да не умре од глад.

Причини од верски и стопански карактер наложуваат манастиротСвети Наум како и околијата Вермош да останат во Албанија.


(печат)

ИДА МНРИ, папка 712 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21 ,п. 712, предмет бр. 12; превод одфранцуски јазик


111.

Телеграма од италијанското пратеништво во Драч доМинистерството за надворешни работи во Рим од 9 ноември1923година, во врска со Св. Наум

Кралско пратеништво на Италија во ДрачТелеграма бр. 1907/338

До Министерството за наворешни работи - Рим

Драч, 9 ноември 1923 год.Предмет: Српски сплетки на подрачјето на Св. Наум

Софискиот весник "Независна Македонија" во бр. 28 од 28 октомврио.г. ја објави следната вест:

""На албанската граница кон Св.Наум-Подградец и на други места одистата, нашите граничари последните два дена забележаа засиленодвижење на бугарските комити измешани со албанските. - Комитетите сесоставени од преку 200 луѓе. - Најголемиот нивен центар е Корча каде штое седиштето на нивниот водач (војвода) Ангел Папа-Васил89. - Меѓу нив сенаоѓа и албанскиот капетан Муарем Старова, командант на жандармеријатаи ортак на Косовските комитети. - Бугарските комитети се упатуваат прекуС.Кваранта во Корча и го претвориле градот во втора ЏУМАЈА90 (познатцентар на македонските комитети) каде што се наоѓаат магацини со оружје,муниција и облека. - Сите вооружени комитети финансиски ги потпомагаИталија.-"""

Не треба да се каже дека наводната концентрација на бугарскитекомити во Корча е измислица. - Очевидна е тенденциозноста на веста ицелта со која се сакаат да се подготват изговори за југословенските на-влегувања во зоната на Охрид или посебни аргументи за поддршка напотребата од менување на трасата на границата.-

Инсинуацијата дека Италија ги подбуцнува бугарските и албанскитенемири систематски ја користат како Грците така и Југословените.

89 Се однесува на Ангел Поп Василев.

ѕа Станува збор за градот Горна Џумаја (денешен Благоевград) во Бугарија. Смислатана информацијата е дека Корча била претворена во втор важен центар на автономистичкатаВМРО.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА________________________ 279

Во врска со горенаведената вест, Кр. конзуларен агент од Корча меизвестува дека командантот на жандармеријата во Корча капетанот МуаремСтарова се обратил до претпоставените власти барајќи веста да бидедемантирана и затоа што го засегнува него лично.

Дурацо с.р.


112.

Писмо од Централниот Главен штаб до Министерството занадворешни работи во Рим од 10 декември 1923 година, задејноста на италијанскиот воен аташе во Софија, со прилог

ВОЕНО МИНИСТЕРСТВОЦЕНТРАЛЕН ГЛАВЕН ШТАББиро за информациии

Стр.дов.бр.2429

До Кралското министерство за надворешни работи - Кабинет - РимПредмет: Инсинуации на странските весници во врскасо дејноста на кр. воен аташе во Софија


Откога во м. септември о. г. нашиот Кр. воен аташе во Софија започнасо својата дејност, некој југословенски весник (а најчесто белградската"Политика") објавуваше навестувања за наводните односи на аташето сомакедонската иредентистичка партија и алузии за поддршка и снабдувањесо оружје од Италија, во полза на партијата.

Приговорите на нашиот Кр. амбасадор во Софија до југословенскиотамбасадор времено ги стишаа таквите гласини.

Но, на 20 о.м. "Prager Presse " од Прага објави статија (во прилог) сонови експлицитни навестувања на односи на полк. Спиго со Македонците.

Колку таквите алузии да се обезвреднети со непостоењето на секакваоснова и со системите на политичка борба кои широко се применуваат на

280______________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

балканските простори сепак сметаме за умесно со тоа да го запознаемеМинистерството, заради информирање и евентуелно преземање мерки.

Раководител на Бирото за информации

Полк. Атилијо Виџевано с.р.

Превод-извод од статијата "Белград и Софија" објавена во "Ргадег Ргеѕѕе"(од 20 ноември 1923 год.)

.....И сега, раката на една "заинтересирана" Сила се заканува да влезе меѓуСофија и Белград. Белградските весници наводно од време знаат декаиталијанскиот империјализам не е сосоем невин во однос на нападите начети во Македонија; се зборува за милиони лири кои наводно завршуваатво џебовите на приврзаниците на Александров и се тврди дека италијанскиотвоен аташе Спига (сиц) специјално е испратен во Софија заради одржувањена тесни и не баш невини врски со "македонствујшќи" (македонскиполитиканти). Но, вон гласини и врски е претерано срдечниот прием на којнаиде бугарскиот министер за надворешни работи, за време на своетопатување во Европа, во Рим од страна на Мусолини и начинот на којфашистичкиот печат гледа на бугарскиот проблем. За него (фашистичкипечат) Стамболиски со својата јужнословенска политика е џентлмен кој воНиш - каде што Белград и Софија се договорија за начинот на борба противдвижењето на македонските чети - Бугарија ја продал на Србија. "СогпегеНа!Јапо" со големо задоволство истакнува дека италијанското влијание воденешна Бугарија преовладува и не дозволува меѓународното влијание наБалканот, спротивно на италијанското, може дајазафати Бугарија. Со огледна тоа што и бугарскиот печат со поволен тон пишува за Италија не еисклучена опасноста владеачките кругови во Бугарија и покрај тоа што беапредупредени од гласот на крв и на разум, наместо да застанат на странана јужните Словени и под притисок на "македонствујушќи" и во надеж назаострување на прашањето на Риека, како и на активната љубезност наедна голема сила, повторно да земат во предвид авантуристички акции.

ИДА МНРИ, папка 914 (Бугарија 1919-30); ДАРМ., КС 17, п. 914, предмет бр. 28; превод одиталијански јазик


113.

Дешифрирана телеграма од италијанското пратеништвово Софија до Министерството за надворешни работи во Римод 31 декември 1923 година, во врска со изјавитена бугарскиот премиер

Кралско пратеништво

Софија

Е/ПП/4


Софија, 31 декември 1923 год.Изјави на претседателот на Министерскиот совет

311 - Во своите изјави во Собранието, претседателот на Министерскиотсовет во врска со Македонија премногу категорички и премалку претпазливосе искажа и тоа веројатно ќе предизвика вриење и нерасположениево Белград, особено заради споменувања на бугарската свест на македон-скиот народ кои ги бара своите права и национална слобода.

Ринела


114.

Историјат на прашањето на Св. Наум изработен од албанскатаделегација при Комисијата за утврдување на границите наАлбанија, 1924 година

АЛБАНСКА ДЕЛЕГАЦИЈАпри Комисијата за угврдување на границите на Албанија

Правен аспект

Параграфот од одлуката на Советот на амбасадорите од 1913 год.кој се однесува на Свети Наум и кој го содржи зборот "интегрален" и Советотна амбасадорите од Париз во 1321 год. ја потврди претходната одлука, какои предлогот на Комисијата за границите на Албанија во која се смета за

282________________ ______ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

потребно доделување на Св. Наум на Албанија, на два пати Советот наамбасадорите реши за приклучување на Свети Наум кон Албанија; затоа,од аспект на меѓународното и процесно право не постои никаква причинада ја измени одлуката на штета на Албанија.

Историски аспект

Според историски документи, Наум живеел во периодот на римскиотцар Михаел. Тој е роден во Дјавно, градот на брегот на езерото Ликнидус(Охридско Езеро), на истото место каде што денес се наоѓа манастирот Св.Наум.

Во тој период, Св. Кирил и Св. Методиј, заради ширењето на еванге-лието меѓу илирскиот народ го зедоа со себе Наум како преведувач поалбански јазик.

Оттогаш, Албанците го сметаа Св. Наум за апостол на христијанската

религија и од таа причина секогаш го славеа. Според локалната традиција,кога еден од двата дела Албанци премина во исламот, тие новата религијаја прифатија под услов да можат слободно да го слават Св. Наум какопорано.

Навистина, обожавањето на Св. Наум во Албанија е општо и заедничкона сите Албанци, без оглед на конфесија.

За да се договори со Светиот Стол, за време на папата Адријан Св.Наум замина за Рим и по неговото враќање, св. Кирил и Св. Методиј коизаминуваат едниот за Бугарија а другиот за Србија, Св. Наум остана воАлбанија како родум од таа земја.

Според народната традиција, Св. Наум имал дарба за лекување наболните а пред се на умоболните. По неговата смрт, Албанците го изградијаманастирот и во 1725 год., за време на партијархот Јоасаф, по потекло одКорча, Цариградската партијаршија на корчанскиот архиепископ му дадесоодветни наредби за зголемување на манастирот.

Манастирот Св. Наум секогаш се издржувал со прилозите на Ал-банците и според стар обичај, два пати годишно монах од манастирот делелблагословена риба во сите албански села и собирал традиционални прилози.Од времето на корчанскиот архиепископ Неофит, педесет години заштитникбеше Никола Зограф од Корча.

Во 1870 година, за време на шизмата на Бугарите, Словените се обидоада го заземат манастирот и да го приклучат кон словенската црква, но спореддокументите кои ги покажа корчанскиот владика, Високата Порта повторного потврди доделувањето на манастирот Св. Наум на православните хри-стијани од Албанија. Затоа манастирот Свети Наум поседува две фарми воКорчанска рамнина, во близина на селата Ројани и Пендавин.

А ако се разгледа архивата на манастирот, поголем дел од донациитеманастирот ги добил од Албанците.


Два пати годишно, на 20 јуни и 23 декември се одржуваат панаѓури;

аџиите од сите албански краишта доаѓаат кај светецот да му дадат мило-стиња и да добијат духовен благослов. По смртта на епитропот Никола Зо-граф, за заштитник на манастирот беше именуван Сотир Каменица од исто-именото село кое се наоѓа на неколку километри од Корча. Епитропот исвештеникот на манастирот секогаш беа Албанци. Во моментов, еден одмонасите во манастирот е Албанец.

Стратешки аспект

Св. Наум се наоѓа 25 километри од градот Охрид кој останал на

територијата на СХС и 5 километри од албанскиот град Поградец.

Актуелната окупациона линија од патот Корча-Поградец-Елбасан еоддалечена колку што е домет на пушка. Преку малата долина на Церава,секој кој доаѓа од Свети Наум многу лесно би ја пресекол комуникацијатапомеѓу Корча и Елбасан. Од друга страна, ако територијата на Св. Наум добугарското ритче (француска карта) не останува во Албанија, врската меѓуалбанската зона на Преспанското Езеро и јужниот дел од Охридското Езерокој и припаѓа на Албанија ќе останува прекинат. Одржувањето на мана-стирот во иднина зависи од почитувањето на традицијата ако манастиротим се остави на Албанците.


115.

Телеграма од италијанското пратеништво во Париздо Министерството за надворешни работи во Рим од 8 јануари1924 година, во врска со Св. Наум

Телеграмабр. 144Амбасада во Париз


Париз, 8 јануари 1924 год.СРЕДБА НА ПРАВНИЦИТЕ ЗА СВ. НАУМ

27 - ИТНО - Мојата телеграма бр. 21 - Комитетот на правниците сесобра заради неможноста англискиот претставник да чека во Париз илинабргу да се врати таму. Разгледано е прашањето на Св. Наум и англискиот,


францускиот и јапонскиот претставник божемно се сложуваат да одговорат:

1 - се чини дека Лондонскиот протокол од 1913 година буквално е спротивенна албанската теза;

2 - и покрај тоа што Парискиот протокол од 1921 год. не зборува за Св.Наум, даваможностзакорекцијанаопштиот принцип утврден во 1913 год.,а тоа значи дека не го исклучува доделувањето на манастирот на Албанија;

3 - се чини дека таквите забелешки не се во состојба да ги решат тешкотиитево кои се наоѓа Амбасадорската конференција и затоа не го прејудицираатсамото решение.

Последната точка ја изложи нашиот правник, со намера да се одложи

одлуката на Конференцијата според желбата искажана од В.Е.. Но,секретаријатот на Конференцијата инсистира правниците да одговорат ина други стручни прашања: дали Комисијата за разграничување а потоаКонференцијата на амбасадорите беа надлежни да одлучуваат во 1922 год.за доделување на манастирот на Албанија. Наводно правниците се склонида одговорат потврдно. Во таков случај, прашањето би добило поволен токза албанската страна.

Останувам во очекување на веќе порано бараните итни упатства, ноја предупредувам В.Е. дека затоа што англискиот правник треба веднаш дасе врати во Лондон, Одборот на правниците ќе го формулира мислењетоутре. Тоа значи дека ако потврдените упатства на В.Е. не пристигнат доутре, нашиот правник нема да се приклучи кон одговорот кој неговите колегиимаат намера да ја дадат на новото прашање на секретаријатот, приговарајќидека истото не е формулирано на Конференцијата.

Ванутели


116.

Белешка на Министерството за надворешни работи во Рим заминистерот за надворешни работи од 9 јануари 1924 година, забугарско-југословенските односи

Министерство за надворешни работиЕ.И.4

БЕЛЕШКА ЗА Н.Е. МИНИСТЕР

Бугарија и Југославија

Односите помеѓу Бугарија и Југославија повторно се во фаза на тешканапнатост.


Софиската влада на Југославија и припишува намера дека за прет-стојната пролет подготвува непријателска дејност против Бугарија, како воминатото лето, за да го спречи нејзиното зацврстување со излагање напериодични потреси. За таа цел Југославија наводно ги користи бугарските"земјоделци" и комунисти кои се засолниле најугословенската територија:

оттаму тие наводно одржуваат опасни контакти со своите приврзаници воБугарија.

Од своја страна, белградската влада ја обвинува бугарската дека еобично орадие на македонската револуционерна партија и дека не сака илине може да и се спротивстави на нејзините неумерени барања (во врска сотоа е карактеристична приложената дов. телеграма на амбасадорот одСофијаод2 о.м.).

Нов повод се зборовите наводно кажани на 31 декември минататагодина во Собранието од страна на претседателот на Министерскиот советг. Цанков кој јасно и многу непретпазливо ја спомнал "бугарската свест намакедонскиот народ кој ги бара своите права и својата национална слобода".

Таквите изјави предизвикаа врева во Белград и силна новинарскакампања против Бугарија.

Бугарскиот претставник во Белград мораше да се потруди да го по-прави впечатокот во тамошното јавно мислење изјавувајќи дека зборовитена г, Цанков беа протолкувани над нивното вистинско значење и намератана говорникот. Може да се смета дека после тоа кампањата на печатот есмирена.

Но, напнатоста меѓу Софија и Белград продолжува пред се зарадифактот што актуелната бугарска влада - која е дојдена на власт благо-дарение на поддршката на македонската партија - докажува дека е нејзинпроизвод или барем дека не може да владее а да не подлежи на нејзинитенаметнувања: како што оправдано забележува кр.претставник во Софија,тоа Бугарија ја изложува на големи опасности.

Во меѓувреме софиската влада повторно побара од Големите силина Бугарија да и се дозволи измена на нејзиниот воен поредок предвиден соНејскиот договор. Таквото барање се базира на потребата од одржувањена внатрешниот поредок и веќе беше поднесено повеќе пати и секогаш од-биено од амбасадорската конференција која се грижи пред се за принципотна почитување на мировните договори и за неодминливите последици коинеговото прифаќање би го имало за другите држави поранешни неприја-тели. За тоа зборуваше и министерот Калфов при неговото патување воРим.

Стручните служби до кои се поднесува барањето (Орган за вршењена контрола во Бугарија и Версајскиот воен комитет) се искажаа против


прифаќањето и сега прашањето треба да го разгледа Амбасадорскатаконференција до која веќе е доставена југословенска нота во која енергичносе бара отфрлување на бугарското барање.



117.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 12 јануари1924 година, во врска со македонското прашање, со прилог

Телеграма бр. 49/8Италијанско кралско пратеништво - Софија


Софија, 12 јануари 1924 год.

БУГАРСКО-ЈУГОСЛОВЕНСКИ ОДНОСИ.МАКЕДОНСКО ПРАШАЊЕ

Во разговорот со српскиот амбасадор г. Ракиќ по неговото враќањеод Белград тој ми даде до знаење дека повторно морал да смирува во врскасо острите полемики кои во српскиот печат ги предизвикаа познатите изјавина г. Цанков во врска со Македонија. По соопштението во кое Нинчиќ отво-рено му одговори на овдешниот премиер, и нцидентот беше завршен. Мојотсрпски колега имал долг разговор со овдешниот министер за надворешниработи кој повторно го уверувал за пријателскиот и мирољубив став на бугар-ската влада која заради нејзината слабост и невооруженост не може сери-озно да се обвини за закани и провокации. Споменатиот колега ме уверувашедека за време на последните преговори на мешовитата бугарско-српскатакомисија беа применети чл. 11 и 12 од Нишката конвенција која предви-дуваше строги мерки против Македонците. Овдешниот премиер молел дане се инсистира на тоа бидејќи владата се наоѓа во тешка ситуација и декасамо со време и со соодветна подготовка можат да се постигнат практичнирезултати. Г. Ракиќ ми соопшти дека ги прифати молбите и дека успеал да


ја убеди својата влада. Непромислените зборови на премиерот внесоа не-пријатности и недоверба во односите меѓу двете земји откривајќи распо-ложение, неспоиво со искажаната желба за лојалното почитување на дого-ворите и за одржување на добрососедски односи.

Сепак, оваа влада се обидува со убедувања кај македонскитеорганизации истакнувајќи ја големата опасност на која би била изложена

земајта заради нивните немири и неумереност. Беше забранет еден конгреси еден митинг закажани од страна на македонските емигранти за срединатана овој месец во цела Бугарија а особено во Софија, како протест против-протерувања кои Грците и Србите ги наредиле во Македонија.

Сепак е неоспорно дека г-дин Цанков е немоќен и збвунет пред маке-донската револуционерна организација од која еден од најугледните чле-нови, проф. Милев е во постојан контакт со Претседателството на Советот.

И покрај спремниоста на г-динот Ракиќ, толерантна и мошне умереналичност, ќе биде мошне тешко да се постигнат задоволителни резултатина овој жежок терен и секогаш ќе постои страхување од изненадувања итешкотии, со оглед на потеклото и сегашната состојба на бугарската владакако и повторно разбудената недоверба на Белград.

Ринелас.р.

Информација бр.163Канцеларија на Главниот штабБиро за информаци15јануари 1924 год.

ЈУГОСЛАВИЈА

Известувањата кои доаѓаат од српско-бугарското погранично подрачјејавуваат за интензивни југословенски воени подготовки и населението еединствено во мислењето дека претстојната пролет во тие подрачја ќедонесе војна.

Овие индиции кои впрочем целосно се совпаѓаат со неодамнешнотооднесување на белградската влада кон Бугарија по повод двата инцидентина атентатот врз воениот аташе и на говорот на Цанков, се состојат пред сеод грозничавата работа на реактивирањето на главната железничка арте-рија Солун-Скопје-Ниш, од забрзаната изградба на железничката артерија__________

91 Информацијата за трасата на железничката линија не е точна. Во тоа време билаво изградба линијата Велес - Штип.


од предимно воен интерес Градско-Штип-Росиан91 која се одделува од горе-споменатата главна артерија, оди нагоре покрај Брегалница кон бугарскатаграница, и во изградбата на големи и бројни воени бараки во целото подрачје.

Овие работи беа оспорени минатата година од нашиот морнаричкиаташе а ги потврдуваат сите наши известувачи. Се обновуваат мостови, сезголемуваатдвојните колосеци на станиците, соактивно учество на властитеи понекогаш со работната рака на војската.

Во Ниш, центарот за поправка на железничкиот материјал многу езголемена ефикасноста ма работата благодарение на вработување на рускиинженери и на германскиот персонал и на пристигнувањето на нови локо-мотиви и резервни делови од Германија, како репарации.

Сега голем број на болнички вагони е концентгриран во Ниш зарадипоправка.

Трупите стационирани во Македонија и Стара Србија (3-та армија) седобро вооружени, со сосем нови униформи, оружје и материјал, одфранцускапровениенца.

Се разбира дека состојбата на грозничава воена активност е поврзанасо сегашната политичка ситуација и со латентната побуна во македонскиотрегион каде што вон населените средишта власта на владата е никаква иво планините поминуваат комитските чети што претставува неодминливојаболко на раздорот со Бугарија која не може да ги остави на цедило своитесонародници и во Белград можеби единственото радикално решение насложената ситуација во Македонија го гледаат во брза војна.

На другиот фронт и натаму кружат гласови за можното преотста-пување на Задар од страна на Италија. Некои лица кои живеат во Загреб импишаа на роднините кои живеат во Задар и кои имаат намера да се преселатво Сплит советувајќи им во Задар да го пречекаат развојот на настаните.Станува збор за менталитетот кој се уште владее во Хрватска и Словенијаво односот на Италија и убедувањето дека сите прашање поврзани соЈадранското море ќе бидат решени исклучиво во нивна полза.

До Н.Е. Министерот на морнарицатаКомандантот на Главниот штабВоеното министерство - Централен главен штабИнститутот за по.морска војнаМинистерството за надворешии работи

ИДА МНРИ, папка 915 (Бугарија 1919-30), ДАРМ, КС 17, п. 915, предмет бр Зк; превод одиталијански јазик

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_______________________________________289

118.

Телеграма од италијанската амбасада во Париз доМинистерството за надворешни работи во Рим од 16 јануари

1924 година, во врска со Св. Наум

»

Кралска амбасада на ИталијаТелеграма бр. 175/77


Париз, 16јануари 1924 год.

Предмет: Манастирот Св. Наум

Мојата телеграма бр. 36

Како што му е познато на Министерството за надворешни работи,Амбасадорската конференција на 24 октомври 1923 год. реши на Редак-цискиот комитет да му го постави следното прашање:

"Како треба да се толкува одлуката на Амбасадорската конференцијаво Лондон во 1913 год. како и подоцнежната одлука на Амбасадорскатаконференција во Париз од 9 ноември 1921 год. во врска со доделувањетона манастирот Св. Наум."

Во врска со упатствата добиени од Вашето Министерство со теле-грамата бр.3558 од 11 октомври 1923 год., овдешната Амбасада направи сеза да се одложи свикување на Редакцискиот одбор. Но, неодамна, со огледна околноста што францускиот правник г-дин Фромажо требаше да отсуст-вува кон 15 о.м. од Париз за подолг период, заради учеството во работатана Друштвото на народите и на тоа што англискиот правник Сер Сесил Херстможел да дојде во Париз само деновиве, не беше можно и натаму да сеодлага состанокот на Одборот, дотолку повеќе што поминаа околу три месе-ци одлагање, а и нашиот претставник во Одборот ком. Пилоти се наоѓашево Париз.

Затоа, со двојна цел - да не отсуствуваме во расправата во Одбороткоја стана неодминлива и истата да ја завлечеме до пристигнувањето наупатствата побарани со телеграмата бр. 21 од 6 о.м., за првите седници епоканет помошникот на ком. Пилоти адв. Онис кој најде начин да ги испол-зува сите околности кои би можеле да го оправдат продолжувањето напроучувањето на прашањето. По два дена расправа, Одборот го изнесепредлог-мислењето соопштено во телеграмата бр. 27 од 8 о.м.

Откога пристигна одговорот на Министерстзото, ком. Пилоти, со под-дршка на францускиот правник, постигна да се одложи натамошна дискусијаза друга седница, со оглед на тоа што меѓу разгледаните точки се наоѓашеи таа за се уште постојното двоумење во врска со содржината на договоритекои довеле до Лондонскиот протокол од 1913 год., според тврдењето на

290__________________ ____ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Владата на СХС дека таа не е докажана со документите поднесени доправниците. За разјаснување на двоумењето, Одборот го задолжи ан-глискиот правник од записниците на Лондонската конференција од 1913год. кои се чуваат во архивите на Форин Офисот да извади се што с'еоднесува на Свети Наум

Треба да се додаде дека за време на расправата, Секретаријатот наКонференцијата им даде на знаење на правниците дека можеби нејзинанамера е да го добие нивното мислење во врска со стручното прашањедали, со оглед на одлуките од 1913 и 1921 год., самата конференција, напредлог на Комисијата за утврдување на границата, била надлежна да гододели манастирот Св. Наум на Албанија, како што тоа е сторено со одлукатаод 6 декември 1922 год. Нашиот правник истакна дека таквото прашање несе поставуваше во одлуката од 1923 год. Но, во размена на мислењата докоја дојде во врска со самото прашање, Одборот се покажа склон евентуалнода даде потврден одговор, одн. во смисла дека Конференцијата бешенадлежна да го додели Св. Наум на Албанија.

Можно е пред новото свикување на правниците, прашањето на Св.Наум повторно да се најде пред Конференцијата со посредство на Секре-таријатот, токму за да можат амбасадорите да одлучат дали треба направниците да им се постави и последното горенаведено прашање. Во таковслучај би било пожелно да ги добиеме упатствата од Кр. министерство.

Ванутели Реј с.р.


119.

Писмо од Пратеништвото на Албанија во Рим до министеротза надворешни работи на Италија од 25 јануари 1924 година,во врска со доделувањето на Св. Наум

Пратеништво на АлбанијаБр. 80/1

До Н.Е. Бенито Мусолини,претседател на Министерскиот совети министер за надворешни работи - Рим

Рим, 25јануари 1924 год.


По наредба на мојата влада, чест ми е да ја запознам В.Е. со следното:

Албанската влада штотуку е известена дека на преговорите кои ќесе одвиваат во Рим помеѓу Кр. влада и југословенската делегација, г-дин

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА________________________________________291

Пашиќ има намера да побара Италија да го поддржи српското видување воврска со манастирот Св. Наум и Вермош.

Мојата Влада исто така ме задолжи на В.Е. да ги повторам нејзинитечувства на целосна доверба во искреното и традиционалното пријателствона Италија, за обезбедување на Албанија на доделувањето на Св. Наум иВермош, доделувањето решено на Амбасадорската конференција есоопштено на двете заинтересирани страни.

Екселенцијо, примете ги изразите на моето високо почитување.

Вршител на работите



120.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 26 јануари1924 година, во врска со македонското прашање

Доверливателеграмабр. 152/38Кралско пратеништво во Софија


Софија, 26 јануари 1924 год.

МАКЕДОНСКОТО ПРАШАЊЕ

Г. Колинс, дописник на "Тајмс"од Софија овие денови имаше средбасо Т. Александров, прочуениот водач на македонската револуционернаорганизација и (како што тој самиот ми кажа) се сретна со Александров воедна семејна куќа во близина на Софија. Од разговорот имаше впечатокдека Македонците располагаат со сто илјади добро вооружени луѓе92,спремни на секоја жртва.

Иако значително се намали споменатиот број може да се предвидидека во евентуелниот судир со Србија, на таа ќе и бидат потребни најмалкудве дивизии кои со оглед на системот на герила на планинскиот терен бибиле изложени на брзо истоштување.________________

92 Во прашање е чиста пропагандна манипулација.

292___________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМЛТСКИ

Инаку, спротивно уверувањата на овдешната влада, не престанаабарањата на големи суми особено од богати еврејски трговци во целатаБугарија од страна на специјални агенти.

За да се добие претстава за вриењето кое владее меѓу македонскиотелемент емигриран во Бугарија доволно е да се наведе сензационалнатаизјава објавена во "Независна Македонија", органот на емиграцијата: "Маке-донија ќе се бори до крај. Македонските надежи лежат во нејзиниот борбеннарод и во патриотскиот дух на емиграцијата. Овој народ нема да загине:

тој ги поседува поскапоцените квалитети од соседните, квалитетите коипорано или подоцна ќе вродат со плод. Македонија пред се ќе биде осло-бодена. Македонскиот народ со сета своја емиграција решил да се бори докрај за светата кауза на татковината и борбата ќе биде безмилосна. ИлиМакедонија ќе биде слободна или пак борбата ќе станува се покрвавадодека да ги урне позициите на новите балкански освојувачи".

Овие изјави печатени со големи букви се предмет на живи коментари восите политички кругови. Се претпоставува дека споменатите факти ќе јазаострат недовербата и предрасудите на Белград и се страхува дека југо-словенската влада на закани со компликации навестени за претстојнатапролет ќе им се спротивстави со енергична акција.

Бугарската влада покажува загриженост и изненадување заради пока-жаната немоќ за примена на ефикасни мерки за отстранување на опас-ностите кои се зголемуваат.

Ринела с.р.

ИДА МНРИ, папка 915 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 915, предмет бр. Зм; превод одиталијански јазик

121.

Телеграма од италијанското пратеништво во Драч доМинистерството за надворешни работи во Рим од 28 јануари

1924 година, во врска со италијанско-југословенскитедоговори

Дешифрирана телеграма бр. 572Кралско пратеништво во Драч

До Министерството за надворешни работи - Е./И. - Рим

Драч, 28 јануари 1924 год.

Предмет: Загриженост во Албанија зарадииталијанско-југословенскитедоговори

13. Стр. дов. До вчера се чинеше дека владината криза ќе се решиденовиве со составувањето на Кабинет во кој Ахмет-бег Зогу би го задржал


Министерството за внатрешни работи. Се предвидуваше дека новата владаќе наидува на многу пречки и ќе биде доста несигурна.

Вчера дојде до ненадејна измена и по примената телеграма на тамош-ниот вршител на работите на Албанија кој предупредуваше во врска соштетни последици за Албанија кои неодамнешните италијанско-југосло-венските договори би можеле да ги имаат за одлуките во врска со се уштенерешените прашања за одредување на границите со Југославија а пред сесо прашањето на Св. Наум за кое овде се смета дека е од животно значењезаАлбанија93.

Алармот, и вештачки поттикнат од некои политички личности, неза-доволни од предвиденото решавање на кризата, предизвика тенденции задоговор меѓу речиси сите водачи на групи за да биде можно составувањена .....кое би можело да се спротивстави на тешките мигови за кои сестрахува дека доаѓаат за Албанија, предизвикани од новата состојба.

Во Тирана во изминатите денови забележав голем немир зарадиразличните вести, објавени во италијанскиот и европскиот печат во врскасо неодамнешните италијанско-југословенските договори.

И претседателот на Министерскиот совет зборуваше за истите соизвесна загриженост молејќи ме што побргу да го запознам со содржинатана тие договори која се однесува на Албанија. И ако се занемари наводнатапретпоставка за нашето офанзивно и дефанзивно воено сојузништво соЈугославија, постои страхување дека нашиот неодамнешен договор експли-цитно и имплицитно може да создаде многу попустлив и попасивен став воврска со обиди за југословенски продор или насилство во северна Албанија.

Ве молам да ми ги испратите сите можни елементи за информирањеи за оценки кои можат да ги елеминираат лажните и неточните толкувањаи да ги смират политчките кругови во Тирана. Исто така би било полезно

ако за моја лична информираност бидам известен за однесувањето навладата во врска со претстојните одлуки на Амбасадорската конференцијаво врска со Свети Наум и Вермош.

Дурацо

ИДА МНРИ, папка 718 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 718, предмет бр. 10; превод одиталијански јазик______________

93 Станува збор за негативната реакција што ја предизвикало потпишувањето (на 27јануари 1924 год.) на пактот за пријателство помеѓу Италија и Југославија со рок на важностод пет години. Паралелно со пактот била потпишана и конвенција со која Југославија гопризнавала суверенитетот на Италија над Риека (Fiume).


122.

Телеграма од Министерството за надворешни работи во Римдо италијанското пратеништво во Драч од 30 јануари 1924година, за југословенско-италијанските односи и Албанија

Телеграма бр. 77Министерство за надворешни работи - Рим

До Кралското пратеништво во Драч


Кабинет бр. 77. Продолжение на мојата телеграма бр. 76.Треба да додадам дека генералниот секретар во текот на мошнедолгиот разговор со албанскиот министер за финансии Кол Тачи преднеговото заминување опширно го извести дека во состојбата во која денессе наоѓа Албанија, која за среќа стекна независност во пошироките граници,таа е максимално заинтересирана за обезбеден мир околу себе за да сезацврсти на начин што ќе биде доказ за нејзина органска виталност.

Без сомнение, ако избувнеше војна меѓу Италија и Југославија,Албанија би станала една од сцените најизмачени од војнта и би загубиласекаква можност да зацврсне. Затоа не е претерано ако се тврди дека поИталија и Југославија, договорот е најполезен за Албанија која ќе може

најмалку пет години да се посвети на сопствена консолидација и нормаленразвој на внатрешните енергии на државата. На Кол Тачи исто така му еукажано дека политичкиот договор со Италија ја обврзува и југословенскатавлада на умерена и ненепријателска политика кон Албанија.Толку очевидни логички концепции го уверија Кол Тачи.Затоа го молам В.Г. да се сретне со Кол Тачи кој се уште е под впечатокна посетата во Италија и со него да се договорите за демантирање на ситеизмислици и инсинуации кои заинтересираните страни би сакале да гипласираат во тамошните кругови.

Овдешниот вршител на работите на Албанија на кој денес генералниотдиректор за политички работи повторно ефикасно му ги разјасни горена-ведените концепции, искажувајќи го во исто време нашето изненадувањезаради неоправдани сомненија изкажани во тамошните владини кругови,изјави дека смета дека таквата духовна состојба можеби е предизвиканаод известувањата пристигнати таму од Белград според кои југословенските..... оттаму заминале за Рим со намера од Италија при склучување надоговори меѓу двете земји да побараат уверување во смисла што во врска


со прашањето на Св. Наум во иднина ќе ги поддржуваме југословенскитестремежи. Одговорено му е дека во врска со прашањето навистина енеоправдано "животното" значење кое сака да му се придава на споротлокализиран на една точка од границата, во споредба со националнитеинтереси од многу поширока и темелен вид за кои е говорено погоре.Потврдено му е дека каква да е обврска во врска со тоа не е преземена вонашите договори со Југославија. Прашањето на Свети Наум, како што епознато, се уште се разгледува на Амбасадорската конференција; албан-ската влада е сосем свесна дека на пријателското однесување на Италијасе должи тоа што прашањето минатата година не е дефинитивно решеноспротивно албанските стремежи и што се однесува на иднината, Италијабез сомнение ќе соработува во духот на независност и еднаквост во бар-ањето на решението кое, водејќи сметка за правата на страните во спорот,ќе ги поддржува легитимните интереси со праведно задоволување на истите.

За информација на В.Е. додавам дека за разлика од минатото, денесне ќе можеме да се изјасниме против Југославија по прашањето во коеправото е на нејзина страна.

Мусолини


123.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 3 февруари1924 година, во врска со македонското прашање, со прилог

Телеграма бр. 201/93Кралско пратеништво во Софија


Софија, 3 февруари 1924 год.МАКЕДОНСКОТО ПРАШАЊЕ

Како што претходно известив, затоа што во целата Бугарија кружатмакедонските агенти кои од името на револуционерната организација инатаму бараа големи суми пари особено од еврејските трговци, и покрајнаредбите кои овдешната влада ги испрати до префектите, не престанаа


приговори и жалби на разните странски дипломатски претставништва воодбрана на нивните сонародници. Таквата околност од очевидни политичкипричини го одржуваше немирот во Белград.

Сепак бугарската влада се реши за поенергичен чекор и министеротза внатрешни работи на префектите им упати нов остар циркулар во кој јаистакнуваат неопходната потреба која ја нарекуваат државните потреби,да се прекине со секакви барања и во кој ги повикува да преземат следнимерки: да ги заменат функционерите кои примиле пари, да се суди засоучество секој кој ќе даде пари на илегалните организации, да се уапсатсобирачите и секоја недела телеграфски да се испрати извештај94.

Циркуларното писмо го објави печатот и ако стриктно се почитува ќеја расчисти ситуацијата и ќе може да претставува значаен елемент заподобрување на односите меѓу Србија и Бугарија.

Во меѓувреме бугарската секција на Националниот комитет намакедонските емигранти на претставниците на големите сили во Софија имја достави приложената копија на повикот испратен до Друштвото нанародите, за свирепостите извршени во Македонија од страна на српскитевласти и во кој се бара примена на одредбите на Нејскиот договор, во ползана заштита на малцинствата.

Како што своевремено известив, бугарската секција на Македонскиоткомитет ги претставува околу 300 илјади Македонци-емигранти во Бугарија.Ако владата на г. Цанков ќе ја има потребната енергија да ги држи на уздатие луѓе со немирна и политикантска природа ќе ги избегне тешките непри-јатности и ситуации.

Ринелас.р.— • —

ЦИРКУЛАРНО ПИСМО

на министерот за внатрешни работи до префектите на окрузите, допрефектот на полицијата во Софија, до шефот на безбедноста

(Исечок од весник; печатено, француски јазик)

За последен пат го обрнувам вашето внимание на неопходна потребакоја ја наметнуваат државните интереси, за престанок на секакво собирањена прилози во полза на какви да се илегални организации и комитети.

Соопштувајќи ви го горното, за да ги потврдам моите досегашни на-редби во врска со предметот, категорички ви наредувам да ги преземетесите мерки потребни за престанок по секоја цена на собирање на прилозиод овој вид.

94 И покрај наредбата, ВМРО не престанала да собира пари од трговците и не само одѓ'ив, се до нејзината забрана.


Без одлагање ќе го смените секој државен службеник кој ги толериратаквите собирања на прилози и ќе го доведете пред суд заради неизвр-шување на наредбите.

Ќе прогласите дека секој што ќе даде пари за таа намена ќе бидегонет заради соучество со илегалните организации.

Уапсете ги сите кои собираат или се обидуваат да собираат пари затаква намена. Покренете постапка за измама и помош на револуционернитеорганизации. Напишете извештај за уапсените лица за тие да бидат интер-нирани.

Ако од страв или од други причини службениците одбиваат да јаизвршат оваа професионална и, во овој случај, патриотска задача, тие некаподнесат оставка кога сакаат.

До нова наредба, секоја сабота испратете телеграфски извештај далидошло до некое собирање на фондови во вашиот округ и известете за пре-земените мерки против тие кои се обиделе да собираат фондови, противтие кои дапе пари како и против државните службеници кои не ја извршилесвојата должност.

Неприфатливо е државната управа да не ги извршува наредбите безоглед на мотивите, случаевите на виша сила и др.

Русев, Министер за внатрешни работи

ИДА МНРИ, папка 915 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 915, предмет ЗК; превод одиталијански и француски јазик

124.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 5 февруари1924 година, за мерките против македонските чети, со прилози




МЕРКИ ПРОТИВ МАКЕДОНСКИТЕ КОМИТИ

22 - Телеграма на В.Е. 288.

Романскиот чекор во Софија се поврзува со познатото барање наголеми суми пари од бугарските трговци од страна на Македонците.

298_________________________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Како што своевремено известив, бугарската влада презеде остримерки за отстранување на непријатностите и ги забрани и конгресот и ми-тингот предвидени за средината најануари; никаква мерка не е преземенапротив бугарската секција на македонскиот комитет кој и сега работи и зачија дејност известив во извештајот бр. 152.

Ринела

Телеграма бр. 488Кралско пратеништво - Софија



Телеграма бр. 49 за Кабинетот. Министерот за надворешни работи

извести дека продолжува апсење на револуционерните водачи и на другитемакедонски елементи и тоа систематски, според однапред утврден планпрво во југозападниот дел на подрачјето на Струма и Места а потоа ворегионот на Доспис95 и на останатата територија на земјата. Додаде дека ипокрај тоа што владата е убедена дека не може да дојде до каква да екомпликација, таа сакаше да ја преземе споменатата иницијатива зарадипрекинување на недовербата и на клеветничката кампања која го попречуваповторното воспоставување на живот во земјата. Ме уверуваше дека вомакедонските кругови е позната цврстата решеност на владата која целосноја подржува и војската која ја убедија дека таквото однесување е покренатозаради задушувањето на немирите кои се опасни за Татковината. Такватаподдршка влева доверба дека македонското движење на бугарскататериторија ќе може да се исече во корен.

Министерот за надворешни работи ми го изјави горното со решителентон.

Ринела— • —

Телеграма бр. 493Кралско пратеништво во Белград


Белград, 7 март 1924 год.

131. Таен кабинет. Строго доверливо Телеграми на В.Е. бр. 193 и 195.Овдешната влада нема намера да предизвика инциденти на границата и да___________________

95 Најверојатно станува збор за Доспат.


ги злоупотреби како изговор за внесување немир меѓу двете земји. Но аконавлегувањата на комитите од Ќустендил кон Куманово и кон ...., уценитеи убиства на југословенската територија не престанат.... овдешната влада(како што искрено ми изјави кралот Александар и како што веќе ја известивВ.Е.) има намера да им одржи лекција на македонските вооружени четидури и со евентуелниот продор на бугарската територија и со брзо повле-кување, можеби откога во Софија ќе воспостави посилна влада. Споредмене, ако де јуре владата е на Цанков, таа де факто е на Тодор Александ-ров96 во која на чело стојат македонски комити засилени со отпуштенитеофицери и со општото незадоволство потпалувано и од турските емисари.Мерките воведени од актуелната влада оставија добар впечаток во Белгради овдешната влада и дипломатските кругови сметаат дека тие се последица

на советите на В.Е. Но, треба да се тргнат од настаните навистина влија-телните лица а не сум убеден дали актуелната бугарска влада е во состојбатоа да го стори. Во секој случај, вечерва ќе го видам кралот Александар иќе му зборувам согласно насоките содржани во ...на В.Е. и убеден сум декаќе ги разберам неговите намери и намерите на владата во врска со овааделикатна работа.

Бодреро97— • —

ТелеграмаКралско пратеништво во Белград


Белград, 8 март 1924 год.134. Кабинет. Доверливо. Дешифрирајте сами. Строго доверливо.

Мојатателеграмабр. 131.СноштиможевзамигдаразговарамсоН.В. кралотАлександар. Му го пренесов тоа што В.Е. ми го пренесе вчера со телеграматабр. 193 и не пропуштив прилика да испитам какви се намерите на сувереноти на владата на СХС Кралот Александар пред се ме замоли да и сезаблагодарам на В.Е. бидејќи во Вашиот одговор на бугарскиот амбасадорточно ја протолкувавте ситуацијата и ме задолжи формално да ја уверам

96 Оценката е претерана. Во тоа време авторитетот на Тодор Александров во Бугаријабил во опаѓање.

97 Бодреро Алесандро, генерал, вонреден и ополномноштен амбасадор во Кралствотона СХС (1924-...).


В.Е. за мирољубивите намери на белградската влада. Тој додаде дека наСрбија и е неопходен мир и дека немирот кој го предизвикуваат честиинциденти на македонската граница ја држат неговата земја во состојба нанервоза која штетно влијае врз стопанскиот развој и создава проблеми вовнатрешната политика на Владата и ја принудуваат да ја држи војската воподготвеност што предизвикува непријатности и големи трошоци. Во врскасо чекорот на бугарската влада инсистираше на фактот дека меѓу уапсенитене се наоѓа ниту еден познат агитатор туку непријателите на Александровкои навистина им припаѓаат на комитите но чие апсење всушност се претвораво помош на самиот Александров кој не може да се пронајде. Во секој случај,се чини дека секаква опасност од компликации засега е отстранета бла-годарение пред се на залагањата на В.Е. Телеграмата продолжува сонаредниотброј.

Бодреро

_ Ф _




Кабинет. Тајна бр. 57 - Строго дов. Имав доверлив разговор со мојотјугословенски колега кој заминува за Белград за да се посоветува со својатавлада. Не го крие недоволното задоволство од вообичаените апсења додекамакедонските влијателни личности се слободни и ја загадуваат државнатауправа и војската и тој смета дека станува збор за начин договорен соТодоров и Александров98 за да се морализира бугарската политичка ситу-ација пред меѓународното јавно мислење. Ми кажа дека побарал список науапсените - едвам надминувајќи го отпорот на министерот за надворешниработи кој на крајот му соопшти 15 имиња од кои ниту едно не се наоѓа најугословенските списоци кои содржат прецизни наоди за најкомпромити-раните Македонци. Ја истакна околноста (која според мене е точна) декамакедонската револуционерна организација која прво била тајна се пока-жува се поотворено заради услужливата толеранција на владата и комититесе движат предочите на полицијата, познатите разбојници непречено живеатна извесни места. Додаде дека владата на г. Цанков не е свесна дека тоа___________________

98 Очигледна грешка - станува збор за Тодор Александров.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_________________________________ 301

претставува провокација која веќе не може да се толерира. Го уверив декаво Белград не се бараат изговори и не постојат агресивни намери туку декаќе се направи се за да се санира ситуацијата која го компромитира досто-инството и престижот на Државата.

Ринела




Кабинет. Тајно бр. 60 Моја претходна телеграма. Стр. дов. Деши-фрирајте лично. Кралот Борис ме задржа во долг разговор за состојбатасоздадена во односите со Југославија и го побара мојот совет во врска соистата. Му одговорив дека според моите известувања, Белград има сосеммирољубиви намери без намера за создавање на изговори и компликации

но дека бугарската влада треба сериозно да отстрани секаква причина занемир. Н.Величество изјави дека пред очите му е само судбината на Бугаријаи дека може да ми гарантира дека суверенот, народот и власта остануваатцврсто на одлуката за откажување од секаков акт кој би можел да се сметаспротивен најугословенските интереси. Истакнадека мерките кои за првпатсе применети со решителна храброст против Македонците се такви што ќеспречат секаква витална слобода и ќе задушат секаква желба за закана.Апсењата енергично ќе продолжат но тие што знаат колку ова прашање еделикатно ќе знае да ги цени донесените одлуки и да ја сфати умешностана давање доволно врема за проверување на точниот домет на меркитекои се во тек. Тој исто така призна дека е забележано подобрување, бла-годарение "на мудрата дејност со претпазлива јаснотија на В.Е., така штово Бугарија не постои умен човек кој заради тоа не ви се восхитува и не виодава признание". Потврди дека ќе се направи се што е можно за да сеизлезе од деликатните околности на мигот и го искажа своето убедувањедека благодарение исто така на промисленоста на кралот Александаротстранета е опасноста од пореметување на мирот која би била непоправ-лива катастрофа за Бугарија и тежок ризик за Балканот ако не и за Европа.

Ринела

302______________________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ




Кабинет. 62. Во врска со мојата телеграма до Кабинетот бр. 57.Министерот за надворешни работи ме извести дека мојот југословенскиколега не му го сокри впечатокот на незадоволство но дека од Белградзаминал со најдобро расположение. Мојот англиски колега сабајлево пов-торно на овдешниот министер за надворешни работи муја искажа желбатамерките против Македонците сериозно да продолжат и беше замоленжелбата да ја изнесе на писмено, за да се изврши поголем притисок врзостанатите членови на Владата. Тоа наведува на помисла дека мегу иститене постои иста оценка на околностите. Се чини дека порешителни и поис-крени се воениот министер и министерот за надворешни работи а помалкусигурни останатите, вклучително претседателот на Советот. Ја уверувамВ.Е. дека активно се залагам за умереност давајќи соодветни совети закорегирање на итните случаеви кои можат неповолно да се протолкуваат.

Во контакт сум со мојот британски колега со кој имаме исти погледи.Заради отсуството на францускиот и романскиот амбасадор, актуелнитепретставници на Големите сили својата дејност ја вршат слабо и нере-шително.

Ринела

Телеграма бр. 567Кралско пратеништво од Софија



Бр. 68. Строго доверливо. Лично. Моја претходна телеграма.Министерот за надворешни работи ми потврди дека од разговорот со срп-скиот амбасадор доби впечаток дека ситуацијата е подобрена. Уштееднашформално ми даде уверување дека овдешната влада е цврсто решена енер-гично да ги преземе мерките против македонските организации кои ќе бидатраспуштени, ќе продолжат апсења и ќе се прочисти државната управа. Гоокуражив цврсто да продолжат во тој правец како единствено соодветносредство за избегнување на компликации и за давање на искрено сведоштвоза спремноста на Бугарија за секаков напор за одржување на мирот. Додаде


дека бугарската влада е принудена да дејствува постепено за да не пре-дизвика остри реакции, но несомнено сака пред се да ја зајакне довербатана Големите сили на кои е должник (а особена на Италија) заради призна-нието за помирливата дејност во Белград. Ми кажа дека мојот југословенскиколега му соопшти дека деловите на српската војска од гарнизонот Ниш,Скопје и Пирот се доближуваат до границата заради мерки на претпазливост.Воените возови се наоѓаат во формација на нишката станица. Таквите под-готовки како и веста дека три класи добија наредба да бидат спремни заевентуелниот повик на оружје во рок од 24 ч. го вознемируваат јавнотомислење и ..... - Тој заклучи дека не може да се каже дека опасноста еотклонета и ја искажа желбата, додека бугарската влада настојува даотстрани секаква причина за загриженост, да не се прекине смирувачкатадејност на Големите сили.

Ринела

ИДА МНРИ, папка 915 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 915, предмет бр. 3 о; превод одиталијански јазик

125.

Писмо од италијанското пратеништво во Цариград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 22 февруари1924 година, за положбата во Бугарија, со промеморија

Кралска амбасада на Италија

Бр. 1690/225

ДОВЕРЛИВО

До Кралското министерство за надворешни работи -Генерална дирекција за Европа и Исток - РимПрилог: 1

Цариград, 22 февруари 1924 год.Предмет: Бугарија

Господине министер,-

Чест ми е во прилог на В.Е.да ја испратам промеморијата со новоститеза сегашната положба во Бугарија. Тие доаѓаат од лицето кое деневивепристигна во Цариград од Софија и која беше во состојба да ги прибереточните информации и да контактира со тамошните официјални кругови.

Примете ги, господине министер, изразите на моето длабоко почи-тување

Високиот комесар ....(потпис нечиток)

304___ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Кралска амбасада во ЦариградИзв. 1690/225 од 22/2/24Прилог1

Се чини дека командантот на Г.Ш., Министерот за надворешни работиг. Љапчев" (поранешен воен министер) и, во помала мера, Н.В. кралот Бориссе доста возбудени од можноста на сериозни настани во претстојнатапролет.

Однесувањето на Србија и перспективата од едно широко распро-странето востание во Македонија во блиска иднина се причини за сериозназагриженост. Се чини дека постои општо убедување дека Србија - користејќија сегашната слобода на дејствување - во настаните во Македонија ќе најдеизговор за да ги искористи сегашните услови во Бугарија која не е во состојбада се одбрани. Што се однесува до вистинските намери на македонскитевостаници не може да се даде сигурна оценка. Секоја година зиме се повто-руваат повиците за помош на македонското движење; сите средства седобри за стекнување на пари, од закани до ветувањето дека мигот за акцијасе доближил; можеби сегашното расположение се должи на повторувањена таквите "повици" кои станаа се поинтензивни во последниве месеци.

Но постојат неколку елементи по кои значително се разликувасостојбата оваа година од претходните и тоа:

а) Тодор Александров, водач и организатор на македонските воста-ници успеа на организацијата што ја создал да и даде голем степен наефикасност што се однесува до вистинскиот морал и материјална состојба.

б) Според бројните информации тој успеа својата организација цврстода ја постави во големиот дел од српскиот дел на Македонија додека воцелата Бугарија а особено во бугарскиот дел на Македонија (н. пр. Ќустендил,Горна Џумаја-Петрич итн.) ниту една влада не би можела да се спротивставина дејноста на неговите приврзаници а уште помалку да ги уапси неговитеагенти.

Авторитетот на политичкото убиство премногу го надминува авто-ритетот на полицаецот.

ц) Како што известува дописникот на "Тајмс" во Бугарија (поранешенофицер, добро известено лице и достојно на доверба) кој неодамна бил даго посети Александров, тој сега располага со бројни сили, добро организирании подготвени за акција.

39 Станува збор за грешка бидејќи Љапчев не бил никогаш министер за надворешниработи.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА________________ ________ 305

д) Александров кажа дека вкупниот број на неговите сили изнесува160 илјади луѓе. И покрај вообичаеното големо претерување треба да сепризнае дека станува збор за значителни сили особено во земјата погодназа "герила" е чие население и е наклонето.

Со тоа македонската востаничка организација веќе постигна таковстепен на ефикасност што ќе овозможи дејствување на широк план штомвременските услови тоа ќе го овозможат.

Од друга страна Србија, ослободена од секаква грижа што се однесувадо Италија, има услови за интензивирање со сите можни средства наполитиката на задушување на македонското движење и нема причина даотстапи од задушување на истото.

Бугарите добро ја сфаќаат состојбата и чувствуваат дека акцијата наСрбија нема да се ограничи на српската територија; тоа го објаснува нивноторасположение, нивното неспокојство.

Што се однесува на причините кои би можеле да ја наведат Србија даги премине своите граници заради средување на некоја внатрешна работа,може лесно да се сфати дека Бугарија каква што е денес, незаштитенапретставува силно искушение за Србија и историјата не учи дека балканскадржава тешко се откажува од искушението да го нападне незаштитениотсосед.

Но и да го оставиме на страна ова согледување, факт е дека Бугарите- во тешка состојба од воен аспект - единствена поддршкаја имаат во Лигатана народите и страхуваат дека истата не е во состојба да го заштити.

Очевидно е дека секаква мерка која ќе ја примени Србија против маке-донското движење е осудеча на неуспех ако побунениците можат да сезасолнат во Бугарија.

Србите сами ќе го направат тоа но ќе бараат истото да го сторат инивните соседи Бугарите.

Ако ги оставиме на страна политичките согледувања и ја разгледамесостојбата само од воен карактер, овој вид задача е крајно тежок за Бугарија.

Границата која Бугарија би требало да ја затвори е толку долга штобара војска со која Бугарија не може да располага а бидејќи станува збор заподрачјата во кои населението и е наклонето на македонската кауза, таа6и требало токму затоа да биде толку бројна, а владата не би можела оста-натите подрачја од земјата да ги остави непокриени заради комунистичкотодвижење и др. Покрај тоа, голем дел од тие кои глужат во бугарската војска(особено офицерите) се од ^акедонско потекло и припаѓаат на семејстватакои се иселија од Македоиија токму за р,а го избегнат прогонувањето чијпредмет беа.

306___________________________________ИТAЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Да се бара од таквата војска да дејствува во полза на наследениотнепријател на штета на нивните роднини и пријатели се чини невозможно.Но, покрај сето тоа Бугарите стравуваат дека Србија од нив ќе ја баратаквата соработка и дека по барањето веднаш ќе уследи окупацијата - аконе на сама Софија - барем на Перник и на неговите рудници зајаглен, којаби траела додека Бугарите нема да ги задоволат барањата на Србите, атоа е невозможно.

Така Србија би го остварила тоа што според мислењето на големиотдел од Бугарите претставува еден од нејзините најмили планови, т.е. да гиприсвои рудниците во Перник "како што французите го зазедоа Рур."

Во тоа се убедени и Н. В. кралот Борис и командантот на бугарскиотГлавен штаб.

Следниот навистина се наоѓа во доста депресивна состојба, како штотоа е нормално за еден командант на Г.Ш. на војската која практично непостои и кој очекува набргу напад на посилниот непријател.

Според последните информации со кој располага, Дивизијата Моравакоја се наоѓа во Ниш добила наредба да подготви сместување за еденпешадиски регимент во Цариброд и и за уште еден полк, како и за еднаартилериска група, во Пирот.

Според него тоа може да значи само почеток на походот кон Софија.

Какви се намерите на Бугарија во таква ситуација не може со сигур-

ност да се каже; се чини дека Кралот и г. Љапчев (за кој се вели дека ќе гозамени Претседателот на Владата) сметаат дека не треба директно да имсе спротивстават на Србите имајќи доверба во заштитата на истите тиесили кои ја обезоружаа Бугарија; но, заземањето на Рур, епизодата на Крфи италијанско-југословенскиот договор кај нив предизвикуваат сомнежи воповолно посредување на Италија и на Франција.

Од друга страна, омразата спрема Србите е толку длабока што сечини дека на народот не може да му се наметне таквото однесување;

веројатно дури и командантот на Г.Ш., и покрај неповолната состојба вокоја се наоѓа војската и за која тој е целосно свесен, повеќе би сакал да себори.



126.

Писмо од италијанското пратеништво од Софија доминистерот за надворешни работи во Рим од 2 март 1924година, за југословенско-бугарските односи, со прилог

Дов. бр. 376/92Кралско пратеништво на Италија - Софија

ДоН.Е. Б. Мусолини,министер за надворешни работи - Рим


ЈУГОСЛАВИЈА И БУГАРИЈА

Во врска со мојата претходна преписка чест ми е да ја известам В.Е.дека српско-бугарските односи не даваат знаци на подобрување.

Вербалната нота предадена на овдешната влада на 20 февруари најугословенскиот претставник и за која зборував во мојата телеграма бр. 40беше одговор на српското барање кое се однесува на бугарските чети коипо извршувањето на злодела на југословенската територија успеаја да јапреминат границата. Од копијата на нотата која успеав да ја обезбедам икоја ја давам во прилог(прилогбр.1) В.Е. ќе може да утврди како бугарската

влада одговара на наведените обвинувања. Откога владата утврди деканедостасуваат прецизни поединости нареди строг надзор на границата и накрајот предложи од една и од друга страна на зоната да се воспоставитесна соработка која впрочем е предвидена во Нишкиот договор, за полесноспречување на преминувањето на границата на сомнителни лица.

Соопштението и усмено повторените уверувања дадени на мојотсрпски колега во врска со мирољубивите предлози на Бугарија не успеаада ја изменат положбата па дури има знаци на извесно влошување. Така на23 февруари г. Спалајковиќ, српскиот амбасадор во Париз изјави во"Матен"дека ситуацијата на Балканот станува вознемирувачка бидејќиБугарија врши опасна пропаганда и има заканувачки намери против јужнаСрбија. На 28 февруари г. Нинчиќ, министер за надворешни работи воБелград, очигледно вознемирен од дејноста на некои англиски пацифистиизвести дека бугарската страна нешто подготвува опоменувајќи дека напровокациите ќе се одговори со соодветни противмерки.

Манифестациите за кои известува бугарската телеграфска агенција(прилог бр. 2)* и објавени во месниот печат дури ги влошија неповолните_________________

* Недостасува во оригиналот.


впечатоци најавното мислење и ги нагласија страхувањата и загриженостана овдешната влада и за кои повеќе пати известував. Немирите во овдеш-ните владеачки кругови всушност се базираат врз двојниот ред на окол-ностите: врз неизлечивата недоверба за која се смета дека преовладуваво Белград врз бугарските емигранти, аграрци и комунисти кои се распоре-дени долж границата и кои заради омразата кон владата на г. Цанков можатда организираат навлегувања и да го дадат очекуваниот ако не и нареденизговор за вооружена интервенција на Србија.

Во оваа смисла заслужуваат да се спомнат изјавите кои генералотВ'лков100, воениот министер ги даде да се објават во еден службен весник(прилог 3)**. Откако свечено изјави заколнувајќи се на својата војничка честдека Бугарија нема воени намери ниту пак има намера да го охрабрувамакедонското движење кое напротив ќе го задуши ако се појави на нејзинататериторија, додава:" не треба да се загуби од вид дека иако ние ја отфрламевоенољубивата политика, ние сепак татковината ќе ја браниме до послед-ната капка крв од провокациите, без оглед од која страна тие доаѓаат".

Таква е состојбата во српско-бугарските односи: неволјата е заостреназаради тонот на одговорните лица кои се без потребна умереност. Се гледадека тоа мошне ја вознемирува бугарската влада која се реши за прочуениотчекор во Рим, Париз и Лондон верувајќи дека земјата може да се поштедиодтешки мигови.


Ринелас.р.

Министерството за надворешни работи и вериСофија, 20 февруари 1924 год.


Кралското министерство за надворешни работи има чест да го известиПратеништвото на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците, во од-говор на неговата вербална нота од 21 декември 1923 год. бр. 1209, дека вонеа наведените жалби беа предмет на мошне детално испитување, што е ипричина за задоцнетиот одговор на нашето Министерство._____________

'°° Генерал Иван В'лков, една од најважните личности во владата на АлександарЦанков.

** Недостасува во оригиналот.


Воден од длабока желба да се избегне се што може да ги нарушидобрососедските односи меѓу двете земји, од соодветните власти побарада ја проучат точка по точка содржината на вербалната нота на почиту-ваното Пратеништво и ниту еден миг не би се колебало со сета строгост даги примени постојните закони против виновниците. Но, резултатите одистрагата не му овозможат да заклучи дека некој од бугарските функ-ционери е виновен.

Имено, информациите што ги дава почитуваното Пратеништво содр-жат детален опис на злосторствата извршени на територијата на Кралствотоно целосно недостасуваат податоците за вината на бугарските власти аособено на граничарите во тие злосторства. Во вербалната нота се тврдидека разбојничките чети гонети од полицијата на Кралството, безброј патиуспеале да ја преминат границата но ниту еднаш не се наведува денот илиместото на преминувањето. Исто така недостасува и најмала информацијаза граничните премини до кои кралската полиција ги гонела четите, како идали таа во таков случај побарала помош од нашите граничари.

Таквите податоци кои би можеле без голем напор да се соберат акочетите навистина избегале на бугарската територија, мошне би ја олеснилоработата на истрагата.

Сепа;:, бугарската владаја зеде на знаење вербалната нота и уштееднаш им нареди најголема будност на своите команданти, за обезбедувањена подобар надзор на границата кој би можел да се оствари со малитеконтингенти со кои располагаат. Исто така им се дадени најстроги упатства

сите сомнителни лица за кои се претпоставува дека ќе се обидат да јапреминат границата со злобни намери да се оддалечат од пограничнатазона. И самите граничари ќе бидат засилени.

Исто така е пожелно тесна соработка, предвидена впрочем соНишката конвенција, да "е воспостави помеѓу граничарите на дветекралства; таа ќе придонесе кон постигнување на подобри резултати.

Во таа смисла, дадени им се упатства на бугарските граничари и КралскатаВлада ќе и биде многу благодарна на Владата на Кралството на Србите,Хрватите и Словенците ако таа го стори истото.

До Пратеништвото на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците


310___________________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

127.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софијадо Министерството за надворешни работи во Рим од 2 март1924 година, за југословенско-бугарските односи

Дов. телеграма бр. 375/91Кралско пратеништво во Софија



СРБИЈА И БУГАРИЈА - АНГЛИСКИ НАВЕСТУВАЊА

Во денешниот дов. извештај бр. 92 го спомнав незадоволството на г,Нинчиќ во врска со активноста на англиските пацифисти во полза набугарските гледања. И официјалната белградска "Самоуправа" објавиидентична алузија тврдејќи дека изворот на таквата активност не треба дасе бара во Лондон туку во Софија. Истакнува дека водачот на македонскитереволуционери има своја база на бугарската територија каде што десетилјади вооружени Македонци наводно се концентрирани на српската

граница. Заклучува дека одговорноста ќе падне врз бугарите и нивнитеанглиски пријатели кои ќе го запалат Балканот.

Со телеграмите бр. 394 од 23 септември и бр.34 од 26 јануари веќеизвестив за симпатиите кон Бугарија од страна на британските личностикои тука беа славносно пречекани и кои денес учествуваат во англискатавлада.

Во овдешните владеачки кругови се тврди дека немаат илузии зазначењето на досегашните манифестации на некои политичари кои денесја делат одговорноста на лондонската влада но, дури ако таквите симпатиипродолжат, оваа причина не е доволна за да ја повреди чувствителностана Белград и да ги заостри непријателските чувства кон Бугарија.

Ринелас.р

ИДА МНРИ, папка 915 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 915, предмет бр. 8а; превод одиталијански јазик


128.

Писмо од Министерството за колонии до Министерствотоза надворешни работи во Рим од 3 март 1924 година, запишувањето на цариградскиот весник "Iqdam"

Министерство за колонииСтудии и пропагандаБр.4878

До Министерството за надворешни работиГенерална дирекција за Европа и Исток

Рим, 3 март 1924 год.

Предмет: Италија и Бугарија

Се пренесува веста од цариградскиот "Iqdam" од 7 о.м.""Според една телеграма од Белград, од сослушувањето на уапсенитекомити произлезе дека постои италијанско-бугарски договор за усогласенаакција во Македонија. Владата фати двајца истакнати комити дојдени воМакедонија од Софија.".


И^м МНРИ, папка 914 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 35; превод од италијански јазик

129.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софијадо Министерството за надворешни работи во Рим од 4 март1924 година, за изјавите на југословенскиот воен аташе

I елеграма бр. 377/93Кралско пратенишво во Софија



БУГАРИЈА И ЈУГОСЛАВИЈА - ИЗЈАВИ НА СРПСКИОТ ВОЕН АТАШЕ

Во врска со мојот извештај бр. 92 имам чест да Ве известам декаполковникот Крстиќ, југословенски воен аташе разговарал со полковникот

312 __________ ___ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Спиго за македонското прашање. Крстиќ беше возбуден и повлечен од же-шката тема, ги искажа причините и околностите кои веднаш подоле ќе гирезимирам.

Тој претпостави дека веќе општо е познато дека револуционернатаорганизација под раководство на Тодор Александров својата база ја има набугарската територија каде што - во нивна карактеристична облека - сесоздаваат и слободно се движат вооружените македонски чети. Во Белградне може да се дозволи таквата толеранција од страна на бугарските властиспрема организацијата која ја загрозува компактноста на југословенскатадржава и веќе се решени дефинитивно да го решат прашањето. Во Белградне можат да се прифатат уверувањата за мирољубивост и утврдување наостри мерки на бугарската влада која - ако навистина имаше цврста намерада постапи енергично - би имала доволни средства за брзо расчистувањена вооружените чети и за спречување во иднина на секаков обид од тојвид. Но владата на г. Цанков е целосно зависна од револуционернатаорганизација, со помош на која го изврши државниот удар на 9 јуни и затоане е во состојба да спроведе ефикасна акција на задушување.

Призна дека бугарските емигранти, аграрци и комунисти, поволно сепримени во неговата земја, дадена им е помош а во пограничната зона се

користени и за надзор во патничките возови иако треба да се признае декатие не би можеле границата да ја поминат без соработка со српските властикако што призна дека вооружени чети не би можеле да преминат најугословенската територија без благослов на бугарските власти.

Заклучи дека македонското прашање е најзначајно и ветува подобрирезултати од аспект на бугарската политика додека останатите се секун-дарни и зависат од првото; такви се прашањето на Добруџа во однос наРоманија и прашањето на Западна Тракија во односите со Грција. Бугаријаочевидно се занимава со планот за автономија на Македонија бидејќи сенадева дека по воспоставувањето на автономијата би можела во одредениповолни услови да се обиде да го присвои регионот и повторно силна, данаметне решавање надруги национални проблеми.

Овие јасни зборови, поврзани со другите околности за кои зборувавнаведуваат на помисла дека југословенската влада пред бугарската јасноја постави дилемата: или целосно да ја задуши македонската пропагандаили да чека енергичнм и конечни мерки од страна на Белград. Какви кебидат одлуките иа г. Цанков во присуство најугословенскатадилема?

Ринела с.р.

ИДА МНРИ, папка З-.б ;(Бугарија 1919-30) ДАРМ. КС 17, п. 915, предмет 6р. 9: превод одиталијански јазик


130.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софијадо Министерството за надворешни работи во Рим од 4 март1924 година, за југословенско-бугарските односи

Телеграмабр. 1416Кралско пратеништво од Софија



Српско-бугарски односи

46 - Во врска со мојата претходна телеграма. Вчера бугарскиотпретставник во Белград на тамошната влада и ги даде најавените кате-горичките успокојувачки изјави. По одлуката на овдешната влада, минатата

ноќ на целата територија на државата започна прогонување на македон-ските четници, со апсење на лицата за кои се сомнева дека се во службаили на чело на активноста која има за цел пореметување на мирот во земјатаи во соседните земји. Досега се уапсени околу 200 лица без поголеми инци-денти освен во Ќустендил каде што дојде до крвави судири. Овдешнатавлада истакнува дека не станува збор за привремени мерки туку засеопфатна програма која ќе се одвива во границите на нејзините средства,како доказ за нејзините лојални намери за отстранување на секаква причиназа сомнеж или недоверба и за нејзина искрена желба за воспоставувањена добрососедски односи со земјите со кои се граничи. Тоа значи дека ќедојде до решителните настани во врска со српско-бугарските односи.

Ринела



131.

Телеграма од Министерството за надворешни работиво Рим до италијанската амбасада во Париз од 9 март1924 година, во врска со Св. Наум


ДОВЕРЛИВО


До Кралската амбасада во Париз Рим, 9 март 1924 год.

Предмет: Прашањето на Св.НаумВрска: Телеграмата бр. 288 на В.Е.

В.Е. треба да ја поддржи акцијата во полза на југословенската тезапо прашањето на Св. Наум, во границите во кои тоа се совпаѓа со нашетодосегашно однесување.

Имам доверба во тактичноста и претпазливоста на В.Е. која безсомнение ќе знае да се воздржи и да не се заложи до крај, за д^ректно дане се повредат албанската влада и албанското јавно мислење кои се мошнечувствителни кога станува збор за наведеното прашање.Мусолини

ИДА МНРИ, папка 721 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 721, предмет бр. 7- превод одиталијански јазик

132.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софијадо Министерството за надворешни работи во Рим од 10 март1924 година, во врска со извршените апсења на Македонци


Таен кабинет 57 - Строго доверливо.

Имав доверлив разговор со мојот југословенскм колега кој заминуваза Белград заради договор со неговата Влада. Тој не го крие оскуднотозадоволство од актуелните апсења додека влијателните македонски лицасе на слобода расипувајќи ја државната администрација и војската, такашто тој смета дека станува збор за начин договорен со Тодор Александров,за да се оправда бугарската политичка состојба пред меѓународното јавномислење. Ми кажа дека побарал список на уапсените и едва?/! го победипротивењето на министерот за надворешни работи кој на крајот му соопшти


15 имиња од кои ниту едно не се наоѓа на југословенските списоци коисодржат прецизни податоци за најкомпроммтираните Македонци. Ја истакнаоколноста (која според мене е точна) дека македонската револуционернаорганизација која од почеток била тајна, се покажа се поотворено зарадисервилната толеранција на владата. Комитите се движат пред очите наполицијата, познатите четници непречено живеат во некои месности. Тојдодаде дека владата на г-динот Цанков не е свесна дека тоа претставувапровокација која веќе неможе да се толерира. Потврди дека во Белград несе бараат изговори и не постојат агресивни намери но дека ќе се направи сешто е можно за да се санира состојбата која го нарушува достоинството илрестижот на Државата.

Ринела

ИДА МНРИ, папка 915 (Бу| арија 1919-30); ДАРМ, КС 35; превод од италијански јазик

133.

Телеграма од Министерството за надворешни работиво Рим до италијанското пратеништво во Белград од 11 март1924 година, во врска со Св. Наум


Доверливо


До Пратеништвото на Италија во БелградПредмет: Прашањето на Св. Наум


Му дадов упатства на Кр. амбасадор во Париз да ја поддржи југо-словенската теза по прашањето на Св. Наум.

Н.Е. Романо ме извести дека ќе направи се што е можно во полза натезата, но сепак смета дека треба да и се каже на Југославија дека нашатадобра волја не мора да даде позитивен резултат бидејќи прашањето веќебило предмет на претходни одлуки на Амбссадорската конференцијаминатата година, за додегување на манастирот на Албанија, и бидејќиОдборот на правниците се искажа во смисла дека Конференцијата бешенадлежна да донесе такви одлуки.

316_________________ _______ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Сепак, за вреднување на нашето однесување, В.Е. требада препорачамаксимална тајност за да не предизвика поголеми албански протести и об-винувања кои во овој миг само би го усложниле прашањето и би го отежналенеговото решавање.



134.

Писмо од италијанскиот претставник од Виена до министеротза надворешни работи во Рим од 14 март 1924 година, во врскасо Македонија, со прилози

Виена, 14 март 1924 год.Екселенцијо,

Дури деновиве успеав повторно да ги воспоставам врските кои ги имавовде пред објавувањето на италијанско-југословенскиот договор. Така мо-жев да дојдам до информациите, особено за Македонија, кои ги препраќамнаВ.Е.

На В.Е. го испраќам и извештајот за Австрија, за нејзината положба,во врска со евентуелноста и можноста за политиката на италијански продор.Веќе подготвив поширока промеморија но ја задржав заради постојанотоменување на локалните услови а потоа помислив дека е премногу опширнаи дека В.Е. повеќе сака посожет напис како што е овој кој го доставувам напроучување на В.Е.

Си дозволувам да ја предупредам В.Е. во врска со австрискиотпретставник во Рим д-р Егер. Разбрав дека на некој виенски пријател мупишал дека е задоволен бидејќи В.Е. со него започнала "eindringlinche Gesprache " за акцијата која тој ја нарекува " Einbezichung Osterreich in die mitteleuropaisch Politik Italiens ". Д-р Егер е поврзан со овдешните социјалистии без сомнение би ги известил Бауер или Ренер за секоја предлог на В.Е. -Тој исто така е интимен пријател на Бенеш. Човек кој многу добро го познаваденовиве ми кажа дека ако италијанската влада сака нешто да се разберево Прага, треба само да му се каже на д-р Егер.

Во Прага, италијанско-чехословачкиот договор за трговија се сметакако пораз за Чехословачка; за тоа и честитам на В.Е.

Со оданост и почитување

Ваш

Атилијо Тамаро

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_______________________________________317

МАКЕДОНИЈА

Во виенските кругови кои имаат врски со Балкан и во балканскитевладее уверување дека само случај може да спречи вооружен судир меѓуСрбија и Бугарија, или поточно, српска експедиција кон Софија. Двасуштински фактори создаваат такво убедување: прво, однесувањето насрпската влада, согласно нејзините империјалистички традиции; второ,настојувањето на Тодор Александров, водач на македонските чети, да сеобиде да изведе очајничка акција во Македонија. Овдешниот бугарскипретставник Стоилов негира дека Јанков101 е во потчинет однос конАлександров и смета дека е подготвен решително да му се спротивстави. Иобратно, како што В.Е. веќе знае, апсењата на Македонците беа само

комедија: Цанков ги уапси врз основа на списокот добиен од Александров,на кој се наоѓаа 300 македонски федералисти, противници на Александрови затоа опасни за бугарско-српските осноси и само 50 вистнски комити.Александров остана на слобода а со него и поголемиот дел од комититекои тој самиот ги собра и ги собира околу Петрич и во Ќустендил. Намеритена Александров се гледаат и во писмото напишано за да се смири соАтанасов102 кој се наоѓа во Виена и чие убиство до вчера се обидувал да гоорганизира. Пишува дека разликата меѓу него и Атанасов се состои само вотоа што следниот сака дипломатска акција а Александров вооруженареволуционерна акција и наводно располага со 10-12илјадалуѓе. Но, нов ипотежок судир изби во истата средина: на неговата акција се спротивставуваИља Алеко103, значаен водач на чета (кој Александров го доведе меѓу ко-митите) и тоа на Александров му го оневозможува остварувањето на него-вите планови. Сепак тој останува на своите намери и неговите комитирасполагаат со многу оружје, дури митралези. Друг значаен настан се случина српскиот фронт. Мишев104, Македонец, поранешен приврзаник наАлександров и од него осуден на смрт, премина во Србија каде што многудобро е примен. Испратен во Штип од белградската влада, тој таму регрутираоколу 3.000 Македонци, југословенски државјани и со нив се наоѓа награницата против Александров. Но, бидејќи Мишев секогаш бил македонскифанатик, не значи дека во неговата навидумна дејност се крие измама. Аконавистина избувне востание (во пристигнатите вести се тврди дека вриењето________________________

101 Несигурна идентификација на личноста.

102 Се мисли на д-р Филип Атанасов.

10:3 Се однесува на Александар Василев, познат како Алеко Паша.

'°4 Се однесува на Стојан Мишев.


во јужна Србија е силно), најверојатно Мишев ќе ги вклучи своите луѓе меѓуа не против комитите- Од останатите македонски водачи, Протогеров сеоднесувадвосмислено, Паница105 наводно е во Сер каде што преговара соГрците а Чаулев се уште се наоѓа меѓу Албанците.

Србитекои живеатовде- н.пр.Јакшиќ.истакнатчлен на "Црнарака"- велатдека Србија никогаш не ќе може да има поповолна прилика од овааза конечното решавање на бугарското прашање и за задушување на маке-донскиот иредентизам до корен. Овде се смета дека Србија ја задржуваЕвропа со навидумно попуштање но дека е уверена дека денес нејзина акцијане би предизвикала посредување на ниту една Сила против неа: страхуваединствено од акција на Англија бидејќи и Балканскиот комитет и Лабу-ристичката партија па и англиските балкансти решително се против поли-тиката на српската радикална партија. Според тврдењето на Јакшиќ, Србитесепак сметаат дека и покрај англиското спротивставување, Бугарија можеда се смета за целосно осамена а тоа значи на милост и немилост на агресија,

одговорноста за која вешто би се префрлила на владата во Софија. Наме-рата на Србите наводно не е да се држи окупирана Софија туку само д? сесобори актуелната впаст и со сила на оружјето да се наметне стамбо-листичка влада или уште подобро, земјоделско-комунистичка.

Би сакала да ја искористи приликата, како санкција и гаранција задоговорите, да ги земе богатите рудници на јаглен во Перник (не Петрич,како што беше погрешно напишано), најголем на Балканот. Српскитебизнисмени кои се на страна на владата фрлија око и на друг голем рудникна јаглен чии мал дел е на српска територија но се протега на бугарскататериторија источно од Босилеград. Направен е обид за сомнителна шпеку-лација од самиот син на Пашиќ, Радомир, познат бескрупулозен бзнисмен.Тој во Виена испрати свој доверлив човек, Љуба Антиќ, за да оди кајизвесниот Дренков, најголем акционер на наведениот бугарки рудник. Антиќнависитна дошол и побарал од Дренков да ги преотстапи своите акции вополза на Радо Пашиќ и му се заканил дека, во случај ако одбие, ќе се извршипритисок врз српската влада за акција против Бугарија со репресалии иодмазди од друг вид. Дренков одбил и Антиќ се вратил со празни раце.Покрај поуката за самиот настан (кој сигурно се случил), овде во него сегледа доказ дека во Белград веќе е решено за акцијата против Бугарија идека токму затоа Радомир Пашиќ би сакал во свои раце да го има рудникоткој би требало да го заземе српската влада._____________

105 Тодор Паница, истакнат македонски револуционер роден во Орахово - Бугарија.По наредба на Иван Михајлов убиен е на 8 мај 1925 год. во Виена.

ДОКУМЕНТИ ЗАМАКЕДОНИЈА_________ _________ __________ 319

Го видов Стоилов, обеспокоен од вестите добиени од дома. Разговаравсо него пред да замине од Софија и му кажав дека со оглед на сериозностана состојбата, најдобро е бугарската влада да се стави целосно во рацетена една голема Сила, прогласувајќи јавно дека сака да ги следи нејзинитеупатства. Му споменав дека токму заради италијанско-југословенскиотдоговор, кој создаде за Италија можност за политичко посредување вослучај на инвазија на македонските чети од Бугарија во Србија, треба да сеспречи секаков непоправлив инцидент и дека В.Е. во Европа би била најсилнаи најовластена од самата српска политика даја преземе улогата на арбитарво спорот кој навистина го загрозува европскиот мир. Стоилов, кој се стремикон амбасадорско место во Рим, ми одговори дека навистина ќе го поддржиова начело во Софија но дека се плаши од побрзо англиско посредување иод преголемото франкофилство на Цанков.


Виена, годишнина на Фашистичката револуција

Екселенција,

Ви испоаќам неколку извештаи, еден за актуелните борби на Маке-донците, другиот за некои аспекти на политиката на Чехословачка, третиотза акцијата на Радиќ во Лондон, четвртиот за договорите меѓу Чехословачкаи социјалистите од Австрија и Унгарија, петтиот за некои изјави на мини-стрите Зајпел и Гринбергер, заради запознавање на австриската политика.

Со надеж дека В.Е. ќе ме почитува и ќе ме смета во тие кои ч себезграншио предани

потпишан Атилијо Тамаро

I. ВНАТРЕШНИ БОРБИ НА МАКЕДОНЦИТЕ

Македонското движење е во тешка криза бидејќи спротивностите коипорано ги делеа водачите на движењето (особено недавањето отчет за 30милијони марки добиени од Германија во годините 1915-1916) се претворијаво гневни борби и главните водачи испратија свои платени убијци за секојда се ослободи од својот противник.

Во времето на Стамболиски се чинеше дека е постигнат договорпомеѓу разни групи. под раководство на Каранџулов и врз основа на про-


грамата која ги смируваше сите националности и сите групи од Македонија.Федералистите и централистите беа за договор, поддржуван од т.н. "легалниорганизации" кои во Бугаријаја пропагираа македонската кауза под плаштна добротворни и културни друштва.

Македонскиот конгрес одржан во м. септември воспостави еден видпримирје помеѓу разните групи. Но, Тодор Александров, водач на револу-ционерната организација не ги прифати одлуките на Конгресот. По негованаредба непосредно потоа во Софија беше убиен архитектот Јуруков кој сеобидуваше да ја оствари програмата за помирување, Филип Атанасов, главенсоработник на Јуруков, избега во Виена каде што се уште се наоѓа и кадешто веќе се наоѓаат платените убијци под раководство на Асен Даскаловкои имаат задача да го убијат. За среќа, додека трае нивната задача тиедобиваат по 400.000 круни дневно и затоа се грижат се уште да не го сретнатчовекот кој треба да падне под нивните истрели по наредба на Александров.Се разбира дека со тоа пропаѓа секаква програма за помирување: Алек-сандров владее со ситуацијата и 250 илјади македонци во Бугарија му сепотчинети. Владата на Цанков не може да се ослободи од нивниот притисок.Александров побарал од Стамболиски да му ја довери целосната власт воделот на Македонија (Неврокоп, Петрич, Ќустендил) кој со договорите ибеше оставен на Бугарија. Кога Стамболиски, кој во Ниш веќе се договорилсо Србија на штета на бугарско-македонските чети и на македонската каузаопшто, одбил, тоа значеше негова смрт. Извршувањето ја презеде тајнатаорганизација Кубрат која ја сочинуваат резервни офицери, потпомогната одтрупите на Цанков. Еден од агентите на Александров, извесниот Николов106,како што е познато, во Прага го уби еден од соработниците на Стамболиски,

Даскалов. Но останатите платени убијци се во странство и ги бараат привр-заниците на Стамболиски кои успеаја да избегаат. Колку што сум запознат,во Виена постои групата на веќе споменатиот Асен Даскалов а во Будим-пешта друга група од три лица, под раководство на извесниот Заклунов107.Во гореспоменатите бугарско-македонските окрузи Тодор Паница, соцентралистички тенденции, ја презел власта со своите чети. Александровго повика да се повлече а по одбивањето, го нападна со своите чети в0Неврокоп каде што во вистинска борба го победи. Паница се повлече со,еден дел од преживеаните во грчкиот дел од Македонија а оттаму го^одидвижењето на побунетите чети кои дејствуваат војугословенските граници,во српскиот дел од Јужна Македонија.___________

106 Вистинското име му е Јордан Цицонков, од Штип.107 Очигледна грешка - непозната личност.


В.Е. без сомнение гледа колку би можела таквата ситуација да бидештетна за италијанската политика тогаш кога ќе и одговара да го покренемакедонското прашање кое е суштина на балканскиот проблем и се чинидека нуди најмногу кога постои можност за иницијатива и наше прелиминарнопосредување во балканските прашања. За нашата политика - ако В.Е. мидозволи да го проширам аргументот - е штетен и фактот што Македонцитепродолжуваат со таквата политика на крваво насилство и веќе немааткаква да е организација од легален вид ниту во југословенска Македонијаниту во Белград. Вистина е дека Србија би ги гонела без простување, нотешко би можела без голема штета да ја укине храбрата дејност на комитетоткој - како што го прават Хрватите - би се преправал дека го прифаќаединството на државата а да се бори, дури само со весник само за одбранана македонската националност на економски и културен план а да непредизвика странско посредување. Таквата акција би ја покажала вредностана македонското прашање или барем би претставувала противтежа налошата репутација предизвикана од постојаните убиства. Колку што можевда разберам, додека бунтовничките чети се активни во сите делови најугословенска Македонија, од старите комитети се само - но со помалаефикасност - тие во Штипско и Кочанско.

Виена, 1 јануари 1924 год.


Чест ми е на В.Е. да го испратам следниот политички извештај заследните прашања:

а) разговорите со водачите на словачкото движење - за нивнитенамери и за проблемот на нивната нација;

б) разговорите со Степан Радиќ:

в) балканско движење околу Ст. Радиќ и намерите на Македонците.Со длабока оданост кон В.Е.

Ваш


............ Намерите на Македонц^те

....3ија Дибра и некој друг од групата Акиф преговараа за Албанците.

Поопасни се бројните разговори на Македонците Протогеров и Тома-левски108 со хрватскиот водач кој вообичаено го (нарекуваат "претседател"Иако решително го негираат, Македонците сакаат да подготват револуцио-_____________

'св Наум Томалевски.


нерно движење за наредниот април, шпекулирајќи - како што веќе и пишавна В.Е. - да ја вовлечат Италија во судир со Србија. Се обидуваат да гоубедат Радиќ во исто време со македонското да предизвикаат хрватсковостаничко движење. Не знам каков е ставот на Радиќ. Моите познаницикои подобор го познаваат сметаат дека не е многу наклонет да го поднесувапритисокот на Македонците и дека е порасположен да ги разубеди вонивните намери. Сепак ми е сомнително што разговорите - пред се со Тома-левски, претставник на Тодор Александров во Виена - се толку чести.



135.

Телеграма од италијанското пратеништво во Белграддо Министерството за надворешни работи во Рим од 18 март1924 година, за југословенско-бугарските односи



Белград, 18 март 1924 год.

СРПСКО-БУГАРСКИ ОДНОСИ

152. Продолжение на мојата телеграма бр. 151.

Активноста на границата се зголеми и забележани се грабежи иубиства на српските граѓани и војници. Протестираше против познататаизјава на претседателот на Министерскиот совет во врска со постоењетона македонското прашање, негирајќи дека војужна Србија постои бугарскомалцинство. Буквално додаде:" Во никој случај нема да ја загубиме ладно-крвноста. Нашата влада ќе се погрижи да остане верна на својата политикана народот да му обезбеди што подолг период на мир и мирен развој."

Сепак заврши зборувајќи за потребата Бугарија да покаже поголемаенергија кон комитетите изјавувајќи дека југословенската влада досегаш-ните апсења не ги смета за доволни за спречување на дејноста на главнитефактори на комитетите.

Бодреро



136.

Белешка на Министерството за надворешни работи од Рим запретседателот на Министерскиот совет од 18 март 1924 година,за прашањето на Св. Наум

МИНИСТЕРСТВО ЗА НАДВОРЕШНИ РАБОТИЕ.И.4

БЕЛЕШКА ЗА Н.Е. ПРЕТСЕДАТЕЛ

Предмет: Прашањето на Св. Наум пред Амбасадорската конференција

Сегашната состојба на прашањето според приложената телеграма бр.48 на Кр. претставник во Драч е следна:

На крајот на 1922 год., Амбасадорската конференција по обемнарасправа и толкувајќи го актот од 9 ноември 1921 год. со која ГолемитеСили во главни црти ја утврдија границата помеѓу Албанија и Југославија,изменувајќи гидлумнозаклучоцитеодЛондонскиотпротоколод1913год.,реши манастирот на Св. Наум да го додели на Албанија а во подрачјето на

Вермош ја дефинира линијата во полза на албанските стремежи кои требана самото место да ги утврди соодветната Комисија за албанските граници.

Југославија се спротивстави на двете одлуки. Меѓу останатото,посилно со вербалната нота од изминатиот септември во која јасно се велидека со оглед на тоа што се работи за териториите кои веќе се окупираниод југославија, уставот на Кралството на СХС забранува отстапување накој да е дел од истото. Со други зборови, владата на СХС јасно даде назнаење дека ќе се спротивстави и со сила на секаква одлука со која биостанала без оспорените подрачја.

По наведените протести, Амбасадорската конференција - без да јапоништи порано свесно донесената одлука - повторно отвори расправа завреме на која ние бевме заедно со Англија, а против беше Франција, намислење дека не постои причина за навраќање на дефинитивно усвоенатаодлука бидејќи не постојат нови елементи кои би ја мотивирале измената иза да не се дискредитира Амбасадорската конференција.

За да се разгледат југословенските протести и од сосем правен аспект,Амбасадорската конференција се обрати и до Одборот на правниците којсе состана во почетокот на годината со мандат, решавање пред се напрашањето на буквалното толкување на Лондонскиот протокол од 1912госина. Но, потоа тоа прашање за кое би можело долго да се расправа а да

не се постигне едногласна одлука беше надминато и вклучено во друго,поопшто: дали Амбасадорската конференција при донесувањето наодлуките оспорени одЈугославија ги надминала или не своите овластувања.

Советот на правниците одговори на прашањето дека Конференцијатане.ги надминала своите овластувања и затоа прашањето, кога повторно ќесе најде пред Конференцијата, стои поволно за Албанија.

Со оглед на состојбата, Н.Е. Романо, заради изменетите односи меѓунас и Југославија, на 6 о. м. испрати телеграма во која предложи отсегаоднесувањето да биде во полза на Југославија.

Во прилог ја испраќаме телеграмата на Н.Е. Романо и одговорот наВ.Е., созабелешкадекасотелеграмитепокрај Н.Е. Романо е запознат самогенерал Бодреро.

Сметаме дека треба да истакнеме дека прашањето мошне заинте-ресирано ја следат и Југославија и Албанија и дека двете - се разбира,неоправдано - од него прават прашање од животно значење и дека безоглед на тоа каква ќе биде одлуката на Амбасадорската конференција, тааќе наиде на најголеми тешкотии при примената.


ИДА МНРИ, папка 721 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 721, предмет бр. 9: превод од


137.

Писмо од италијанскиот претставник во Друштвотона народите од Женева до министерот за надворешни работиво Рим од 19 март 1924 година, во врска со македонскотопрашање

ДРУШТВО НА НАРОДИТЕ

Женева, 19 март 1924 год.Господине министер,

Како одговор на телеграмата на Вашето Министерство бр. 915 од 18март имам чест да ја известам Вашата Екселенција дека бугарскиотпретставник во Женева во текот на последната седница на Советот (на 11март) навистина разговарал со генералниот секретар за македонскотопрашање.

Бугарскиот претставник ја изрази желбата да се запознае со мисле-њето на генералниот секретар во врска со состојбата. И покрај апсењата


извршени од страна на софиската влада српските власти се уште не сезадоволни и натаму се закануваат со приндуна акција. Според гласовитекои допреа до него се претпоставува дека српската војска се концентрирана границата што, природно, предизвикува узбуна кај владата на неговатаземја. Во такви услови го остави генералниот секретар да оцени дали не еумесно толку значајно прашањето да се разгледа на Советот.

Сер Ерик Драмонд на тоа приговори дека не може да ја преземеодговорнаста за одговор. дотолку повеќе што не можат да се предвидатпоследиците на таквиот чекор. Бугарскиот претставник забележа декаможностите се само две: или таквата мерка ќе ја влоши положбата или пакќе придонесе кон разрснувањето на истата. Изјавувајќи дека нема упатства,запраша дали би можел во приватни разговори со повеќе членови на Советотда ги искаже страхувањата на неговата влада. На тоа Сер Ерик Драмондодговори дека не гледа никаква причина тоа да не се стори но, со оглед натоа што неговиот соговорник не добил упатства, можеби е подобро да серазговара со членовите на Советот преку нивните секретари. Бидејќи восекој случај владите внимателно ја следат ситуацијата, Драмонд ја искажасвојата скепса во врска со ефикасноста на таквата акција. Но, бугарскиотпретставник - уверувајќи дека неговата влада толку многу е загриженазаради ситуацијата што мора да направи се што е во нејзина моќ за да го

сочува мирот - сепак инсистираше кај генералниот секретар за тоа да раз-говара со некои од членовите на Советот. Генералниот секретар одговоридека главен интерес на Лигата е одржувањето на мирот и затоа може дабиде сигурен дека нема да се пропушти ниту еден чекор за постигнувањена таа цел.

Покрај горенаведениот разговор, бугарската влада не иаправила другчекор ниту официјално ниту приватно, за да го заинтересира Друштвото нанародите за македонското прашање.

Господине министер, примете ги изразите на мојата особена почит,(потпис нечиток)

До Н.Е. Министер за надворешни работ - Рим



138.

Вербална нота на Пратеништвото на Кралството на СХСво Рим до Министерство за надворешни работи во Римод 5 април 1924 година, за напад на "бугарските комити"на Берово

Пратеништво на Кралството на Србите, Хрватите и СловенцитеП.бр.379


Пратеништвото на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците, понаредба на својата влада, има чест да го запознае Кралското министерствоза надворешни работи со следното:

Во ноќта на 23-ти о.м. бугарските комити од три страни и со големасила го нападнаа селото Берово (Јужна Србија). Малиот селски гарнизон ишестмина жандари кои се наоѓаа истата ноќ во селото пружаа силен отпори така ги спречија бугарските комити да го заземат селото. Борбата траешеоколу 3 часа и комитите беа принудени да се повлечат.

Рим, 5 април 1924 г.(печат)

До Кралското министерство за надворешни работиРим


139.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софијадо Министерството за надворешни работи во Рим од 7 април1924 година, за југословенско-бугарските односи

Телеграма бр. 580/140Кралско пратеништво во Софија


Софија, 7 април 1924 год.ЈУГОСЛАВИЈА И БУГАРИЈА

Мојот југословенски колега кој и натаму останува скептичен во врскасо повеќекратните предлози на бугарската влада за сериозното продол-


жување на кампањата против македонското движење, ми довери декаистата влада наводно предложила да се погрижи за враќање во Бугаријана бугарските емигранти, аграрци и комунисти, кои се засолнети на српскататериторија. Според предлогот, мешовитата комисија би ги посетила местатакаде што се наоѓаат бегалците и бугарскиот делегат би се обидел да гиубеди да се вратат во татковината гарантирајќи им - бидејќи тие се за-штитени според законот за амнестија - дека нема од што да се плашат привраќањето во татковината. На тие кои би се согласиле би им се издалсоодветен патен документ.

Повеќе пати ја известив В.Е. за грижите на овдешната влада во врскасо таквите поединци за кои таа се сомнева дека сакаат да предизвикатголеми тешкотии на границата и дека за иста цел сака да ги искористатјугословенските власти во случај на политичките прилики кои би серазгледувале во Белград.

Колегата Ракиќ ме уверуваше дека на својата влада и препорачалпредлог кој - ако биде прифатен - ќе послужи за расветлување на ситуацијатаи за отстранување на причина за загриженост и сомнежи меѓу двете влади.

Ринелас.р.

ИДА МНРИ, папка 915 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, 915, предмет бр. 6; превод одиталијански јазик

140.

Известување на Пратеништвото на Кралството на СХСво Рим до Министерство за надворешни работи во Римод 9 април 1924 година, за навлегувања на "бугарскитекомити", со прилог


До Кралското министерство за надворешни работи -Рим

Повикувајќи се на вербалната нота бр. 379 од 5 о.м., Пратеништвотона Кралството на СХС, по наредба на својата влада, има чест да го запознаеКралското министерство за надворешни работи со следното соопштениена Кр. министерство на СХС за внатрешни работи:

"На 21 март околу 4 ч. наутро, две чети бугарски комити, секоја по100 луѓе, се обидоа да ја преминат српско-бугарската граница, едната меѓу

328_____ ______ ___ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Трново и Србнице, другата кај Ретки Борови. Се разви борба меѓу комититеи српските патроли, во која бугарските комити употребија рачни гранати илесни митралези за да го пробијат патот кон внатрешноста на земјата. Бор-бата траеше еден час и комитите беа принудени да се вратат на бугарскататериторија. Во текот на борбата еден српски граничар е ранет а двајцакомити се убиени.

"Околу 7 ч. наутро, истите чети комити повторно се обидоа да влезатна српско-хрватско-словенечката територија но, пречекани со оган од странана српските граничари, мораа да се повлечат. Двајца комити беа ранети.Од српска страна немаше жртви."




Повикувајќи се на денешната нота бр. 394, Пратеништвото на Крал-ството на СХС, по наредба на својата Влада, има чест да го запознае Крал •ското министерство за надворешни работи со следното соопштение:

"На 19 март околу 7 ч. наутро, еден жандармериски одред вршешеизвидување на планината над селото Русиново. Кога патролата предводенаод десетарот Суља Џаферовиќ се доближуваше кон колибите во месностаПетлец, таа беше нападната од страна на бугарските комити кои се наоѓааво тие колиби. Започна борба која траеше 10 минути. Во текот на борбатабеше убиен жандарот Велија Сулејмановиќ. Комитите, 15 на број, избегааво правецот на планината Јака Огражден кон бугарската граница. Нареденоепрогонување."

Рим, 9април 19.24г.До Кралското министерство за надворешни работи - Рим


ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИ.ЈА___________ ____________329

141.

Телеграма од италијанското пратеништво во Драчдо Министерството за надворешни работи во Рим од 9 април1924 година, за бугарската пропаганда и прашањето на Св.Наум, со прилог

Пратеништво на Мталија во ДрачИтна телеграма бр. 521/87

До Ммнистерството за надворешни работи - Рим

Драч, 9 април 1924 год.

Предмет; Албанија и Југославија. Затворање на границата и праша-њето на Св. Наум

Во врска со мојата денешна телеграма бр. 64, во прилог ги испраќамдвете копии на нотата на овдешниот министер за надворешни работи од 7о.м., во врска со чекорите направени во Тирана од страна на белградскатавлада за задушување на наводната бугарска пропаганда во Албанија и сооднесувањето на албанската влада во врска со тоа, како и за реперкусиина толку разгледуваното прашање на Св. Нау^.

Дурацо с.р.

Министерство за надворешни работи на АлбанијаБр. 533/18

До Н.Е. маркиз Дурацо,

вонреден пратеник и ополномоштен претставник

на Н.В. кралот на Италија - Драч

Тирана, 7 април 1924 год.Господине министер,

Чест ми е В.Е. да ја запознам со следното:

Од пред извесно време, југословенската влада се жали дека Албанијастана жариште на движење на бугарските комити за навлегување на српскатериторија и создавање на немири на истата.

330_____________________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Со цел да ја покаже својата спремност и да даде доказ за добратавоља, натие поплаки албанската влада одговори со протерување одТиранана тројца или четворица бугарски комити кои се наоѓаа таму. На желбатаискажана од страна на белградскиот Кабинет, одби да го даде агреманотза генералниот конзул кој Бугарија сакала да го испрати во Тирана.

Но, југословенската влада и натаму се жали тврдејќи дека бугарскитечети се создаваат во Јужна Албанија, особено на подрачјето на манастиротСв. Наум кој Амбасадорската конференција веќе и го додели на Албанија.

На такви информации албанската влада веднаш на самото место ис-прати висок функционер за да ја испита состојбата. Резулатот на испиту-вањето категорички покажа дека на албанската територија не се наоѓа нитуеден бугарско македонски комита.

Албанската влада ги даде на белградската сите гаранции дека Ал-банија никогаш не би го толерирала создавањето на бугарски чети на својататериторија. - И покрај таквите гаранции, српското Министерство занадворешни работи му изјави на нашиот претставник во Белград дека затоашто Албанија ја толерира бугарската пропаганда, југословенската владареши даја затвори границата на подрачјето на Охридското Езеро и даде назнаење дека таквата мерка ќе се прошири на целата албанско-српскаграница.

Од друга страна, албанската влада е известена дека југословенскатавлада протестирала против концентрирање на албанските трупи и на бу-гарски чети на границата кај Св. Наум.

Протестирајќи против неоснованите обвинувања, албанската владасмета дека треба да наговести дека тие обвинувања немаат друга цел освенда се спречи извршување на одлуката на Амбасадорската конференција воврска со доделувањето на манастирот Св. Наум на Албанија.

Ќе Ви бидам многу благодарен ако со горе изнесеното ја запознаетеВашата влада.

Примете ги изразите на моето високо почитување.

Министер за надворешни работиИлијас Вриони

ИДА МНРИ, папка 721 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 721, предмет бр. 16; превод одиталијански и француски јазик


142.

Телеграма од италијанското пратеништво во Драчдо Министерството за надворешни работи во Рим од 9 април1924 година, во врска со навлегувањето на "бугарско-македонските чети" на југословенската територија

Дешифрирана телеграма бр.2309Кралско пратеништво во Драч



ЈУГОСЛОВЕНСКИ МЕРКИ КОН АЛБАНИЈА ЗАРАДИ НАВЛЕГУВАЊЕНА ЧЕТИ

64 - Продолжување на мојата телегр. бр. 41. Со циркуларната нота од7 о.м. до сите странски претставништва во Албанија, одвешната влада гиизвестува за повеќекратните чекори направени неодамна во Тирана одстрана најугословенската влада, заради наводните подготовки набугарско-македонските чети во Албанија. И покрај најдобрата воља на албанскатавлада и непостоење на бугарско-македонското движење, владата воБелград сега реши да ја затвори границата во регионот Охрид-Св. Наум-Корча, со закана дека мерката ќе се прошири на целата албанско-југосло-венска граница. Овдешниот министер за надворешни работи нотата јазавршува со уверување дека сево ова очигледно има за цел спречување наизвршувањето на одлуката за Св, Наум.

Со наредната пошта ќе го испратам текстот на нотата.

Дурацо



143.

Телеграма од италијанското пратеништво во Драчдо министерот за надворешни работи во Рим од 12 април 1924година, во врска со божемното концентрирањена албански чети

Телеграма бр. 667Кралско пратеништво во Драч

До Н.Е. Б.МусолиниМинистерство за надворешни работи - Рим


67 Кабинет. Тел. на В.Е. Кабинет 259 и во врска со мојата тел. Кабинет56 и телеграмите 41 и 64

Овдешниот англиски претставник ми кажа дека пред три дена одФорин Офис добил итни упатства да провери и да извести дали има вистинаво тврдењето содржано во неодамнешната нота упатена од југословенскотоПратеништво во Париз до Амбасадорската конференција, во смисла дека 6албански батаљони се концентрирани во регионот Корча и Св. Наум и декабугарско-македонските комити со албанска помош вршат обемни подготовкиво регионот. Англискиот претставник веднаш категорично ги демантиратаквите тврдења и го искажа своето чудење што таквите измислици можатда претставуваат предмет на официјална нота упатена до амбасадорскатаконференција. Тој сосем се согласува со мене дека пред самото донесувањена одлука од страна на Амбасадорската конференција во врска со Вермоши Св. Наум, Југославија ја стега Албанија во широка мрежа на типичнобалкански сплетки и дека заканата со затворање на границата како ипланираната одбрана од наводните опасности за напад од страна наАлбанците се дел од планот со кој сака Албанија и Амбасадорскатаконференција да ја стави пред свршен чин ако одлуките на истата не бидатповолни за Југославија.

Според мене тоа посредно се потврдува и со терминот од две неделинаведен во телеграмата на која одговарам.

Од друга страна не може да се исклучи дека во моментот кој Југо-славија ќе го оцени како поволен, би можело дадојде до обиди на вооруженинавлегувања на југословенска територија од албанската граница бидејќијугословенските агенти од време работат во таа смисла во планинскиотрегион источно од Скадар додека во Корча се обидуваат да поттикнуваатнемири доведувајќи луѓе со задача да предизвикат нереди и да вршататентати.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА__________ ________ 333

Во сево ова, Албанците се виновни само затоа што не се свесни затешката состојба и што не прават ништо за подобрување на внатрешнатасостојба која се уште е многу лоша од политички и од финансиски аспект.

Дурацо


144.

Телеграма од италијанското пратеништво во Париздо Министерството за надворешни работи во Рим од 14 април1924 година, во врска со Св. Наум, со прилози

Кралска амбасада на Италија во ПаризТелеграмабр. 1818/583


Париз, 14 април 1924 год.Предмет: Прашањето на манастирот Св. Наум

Телеграмата бр. 1230 на В.Е. и мојата телеграма бр. 458

Утрово, на Амбасадорската конференција британскиот амбасадор јаподнесе нотата (прилог 1) во која го изнесува следното:

"Одлуката од 6 декември 1922 год. со која Св. Наум и се доделува наАлбанија е донесена по ислушувањето на мислењето на комисијата заутврдување на граници од која истото е побарано.

Со таквата одлука, .; мбасадорската конференција си даде за правода ја утврди границата која нецелосно е утврдена во 1913 год.; искори-

стувајќи го тоа право, истото е потрошено.

Но, ако сега би сакала да ја отповика таквата одлука од причини воврска со толкувањето на протоколот од 1913 год., Албанија би имала правоповторно да ги стави на дневен ред сите за неа неповолни измени направениврз границата од 1913 година со протоколот од ноември 1921 год."

Од името на француската влада, г-дин Ларош веднаш одговори декаодлуката од 6 декември е грешка при толкувањето на протоколот од 1913год.; затоа, ако Конференцијата во 1922 год. се залажала од таквототолкување, за неа е подобро таа денес да ја признае сопствената грешкапоништувајќи ја одлуката. Фактички, Србите секако го држат Св. Наум и неќе биде можно тие да се принудат да го напуштат.


Заради отвореното остро несогласување, Камбон побара време запроучување на англискиот меморандум и прашањето е одложено за сед-ницата на 23 о.м. без јас да морам да побарам одложување.

Со оглед на враќањето на Комисијата за утврдување на границите налице место на 1 мај, Конференцијата реши, со посредство на упатства заредактирањето, дека додека прашањето на Св. Наум не се реши, комисијатаќе треба да се ограничи на проверка на грчката граница од планината Грамосдо морето и да ја заврши од планината Грамос до тромеѓата (Корчанскаказа).

Ванутели Реј с.р.П.С.

За секој случај го приложувам и претходното мислење на правниците воврска со прашањето (прилог 2).

МЕМОРАНДУМ ЗА АМБАСАДОРСКАТА КОНФЕРЕНЦИЈА

Британската амбасада има чест да ја информира Амбасадорскатаконференција дека доби упатство од главниот државен секретар за над-ворешни работи при Н.В. да ја даде следната изјава за прашањето на Св.Наум и албанските граници.

Конференцијата ќе се потсети на тоа дека со резолуцијата од 24октомври 1923 год. беше решено да се побара од правните советници каквотолкување треба да им се даде на одлуките донесени од Амбасадорскатаконференција, одржана во Лондон 1913 год. и на последователната одлукана Конференцијата одржана во Париз на 9 ноември 1921 год., во врска сододелувањето на манастирот Св. Наум. На 27 март 1924 год. правните со-ветници одговорија дека по проучувањето на расположливите документисметаат дека Конференцијата од 1913 год. го исклучила манастирот Св.Наум од Албанија. Бидејќи според одлуката на Конференцијата од 6 де-кември 1922 год. и според формалното известување до владите на СХС и

Албанија на 23 декември 1922 год., Св. Наум и беше доделен на Албанија,правните советници сметаа дека мора да го насочат вниманието на Конфе-ренцијата на тешката ситуација што може да произлезе од измената наодлуката и на известувањето од декември 1922 год.

Во врска со ставот поттикнат од мислењето на правните советнициод 27 март 1924 год., британската амбасада доби упатства да ги направиследните забелешки:

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_________ ______ 335

1.Дури од мислењето на правните советници од 27 март 1924 год. ејасно дека точната намера на Амбасадорската конференција од 1913 годинае се уште отворена за сомневање.

2. Сите комесари за границата ја известија Конференцијата во август1922 год. дека локалните причини одат во полза на вклучување на Св. НаумвоАлбанија.

3. Одлуката на Амбасадорската конференција од декември 1922 год.,како што беше истакнато од правните советници на 27 март 1924 год., есовршено јасна. Уште повеќе, таа им беше соопштена на заинтересиранитевлади како конечна одлука.

4. Доколку Конференцијата прифати дека со одлуката од 1913 год. требаповторно да се разгледува не само едногласната одлука на Комисијата заграницата и мислењето на правниот советник туку и формалната одлука насамата Конференција, албанската Влада ќе биде во можност да одговоридека, доколку одлуката од 1913 год. мора во секој случај да има предностпред одлуките на сегашната Амбасадорска конференција, тогаш овие точкиисто така треба да бидат повторно разгледани од сегашната Конференција,во делот во врска со промената на границата во 1913 год. на штета наАлбанија.

5. Ниту Албанија, ниту СХС не можат да и го оспорат правото на Ам-басадорската конференција да ја утврди оваа граница од аспект наприфатливоста за двете држави на резолуцијата усвоена од Собраниетона Лигата на народите во врска со Албанија, на 2 септември 1921 год.

6. Правото доделено на големите сојузнички и здружени сили со резо-луцијата на Собранието на Лигата од септември 1921 год. беше право да сеутврди границата еднаш и засекогаш. Правото беше искористено и исцрпеносо конечното доделување на Св. Наум на Албанија во декември 1922 год.Тоа доделување, како што соопштија големите сојузнички сили, бешенаправено од причина што одлуката на Конференцијата од ноември 1921год. го остави прашањето нерешено и одложено. Бидејќи еднаш бешеискористено правото на доделување, ниту Конференцијата на амбасадорите,ниту големите сојузнички сили немаат право повторно да го искористат.

7. Во тие околности владата на Н.В. не може да се согласи со каква

било измена на одлуката на Конференцијата од декември 1922 год. и неј-зиното мислење е дека албанската влада, исто како и Комисијата заграницата, треба веднаш да забележат дека таа одлука се уште важи.

Британската амбасада верува дека Конференцијата ќе го дели истотомислење.

336 ___ ___ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Во поглед на точките 1, 2, 3 и 6, во меморандумот на Генералниотсекретаријат од 1 април, британската амбасада предлага да се поддржи иодлуката на Комисијата за границата и да се донесат неопходните упатстваод страна на Географскиот комитет.

БРИТАНСКА АМБАСАДА

Париз14 алрил 1924год.

БЕЛЕШКАНА РЕДАКЦИСКИОТ ОДБОР ВО ВРСКА СО МАНАСТИРОТ СВ. НАУМ

1. Одлуките на Амбасадорската конференција во Лондон од 1913 год-треба во случај на двоумење да се толкуваат според тоа што во момектовможе да се знае за преговорите одржани во текот на конференцијата и закои - колку што знае Одборот за редакција - не постои каков да е ЗЗПУСНИК.

2. Единствените документи на кои можеме да се повикаме се депешктеод времето на Конференцијата во 1913 год. испратени од членовите наконференцијата. Се чини дека од нив произлегува дека првобитниотиталијански предлог од 13 март 1913 го исклучи Св. Наум одАлбанија, декаво врска со тоа, предлогот беше предмет на австриско-италијанскиотдоговор, дека впрочем од м. март до м. август 1913 (датум на завршниотпротокол), лондонските преговори имаа за цел намалување на територијатана Албанија, - дека не постои каква да е трага дека албанската територијасе проширила надвор од границите предвидени во март 1913 год., пред сешто се однесува на вклучувањето на манастирот Св. Наум кој не бил - какошто се вели погоре - изречно исклучен - дека на крајот, завршниот протоколод август 1913 год. изречно наведува декајужно и југоисточно, границитена оперативната територија на Комисијата за утврдување на границите ќесе протегаат до линијата предложена од Австрија и Италија.

ИДА МНРИ, папка 721 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 721, предмет бр. 10; превод одиталијански, француски и англиски јазик


145.

Вербална нота на Пратеништвото на Албанија во Ридлдо Министерството за надворешни работи во Рим од 14 април1924година, во врска со Св. Наум

Пратеништво на АлбанијаБр. А. 4.255/2

До Министерството за надворешни работи на Италија - РимВЕРБАЛНА НОТА

Пратеништвото на Албанија има чест од името на својата влада да гозапознае почитуваното Министерство за надворешни работи на Италија соследното:

Албанската влада воопшто нема намера со сила до го заземе Св. Науми затоа не спроведе какво да е концентрирање на чети. Наводите на Владатана Србите, Хрватите и Словенците во врска со тоа се целосно неосновани.Албанската влада ја очекува одлуката на Амбасадорската конференцијасо целосна доверба дека таа нема да ја поништи својата претходно донесенаодлука.

Од пред извесно време, југословенската влада се жалеше декаАлбанија станала жариште на движењето на бугарските комити кои бисакале да навлегуваат на српска територија и таму да создаваат нереди.Со единствена цел да ја покаже својата спремност и доказ на добра воља,натаквите поплаки албанскатѕ влада одговори со протерување одТирањ-а,на тројца или четворица бугарски државјани кои се наоѓаа таму. На жалбатаискажана од Југославија, не дадовме агреман за генералниот конзул којБугарија сакаше да го испрати во Тирана. Но, југословенската влада и натамусе жали тврдејќи дека во Јужна Албакија а особено на подрачјето на Св.Иаум кој Амбасадорската конференција веќе го додели иа Албанија сеформираат бугарски чети. Ние таму веднаш испративме еден високфункционер за да изврши испитување кое категорички покажа дека наалбанската територија не се наоѓа ниту еден бугарско македонски комита.,Ча белградската ѕлада и гарантиравме дека Албанија никогаш нема да готолерира создавањето на бугарски чети на своја термторија. И покрај тиеуверувања, југословенското Министерство за надворешни работи му изјавина нашиот претставник во Белфад дека затоа што Албанија ја толериралабугарската пропаганда на својата територија, југословенската влада реши

338__________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛ01У1АТСКИ

да ја затвори границата на подрачјето на Охридското Езеро и даде на знаењедека мерката ќе биде проширена на целата граница. Од друга страна смеизвестени дека белградската влада протестирала против концентрирањена албанските трупи и на бугарските чети на границата кај Св. Наум. Проте-стирајќи против апсолутно неоснованите обвинувања, должни сме да из-

вестиме дека тие немаат друга цел освен да го спречат извршувањето наодлуката на Амбасадорската конференција во врска со Св. Наум.



146.

Телеграма од италијанското пратеништво во Париздо Министерството за надворешни работи во Рим од 19 април1924 година, во врска со Св. Наум, со прилог

Кралска амбасада на ИталијаПрепорачана телеграма бр. 2006/611


Париз, 19 април 1924 год.

Предмет: Прашањето на манастирот Св. Наум

Мојата телеграма бр. 1818/583.

Чест ми е на В.Е. да го испратам примерокот на францускиот одговорна британската нота од 14 о.м. во врска со доделувањето на манастиротСв. Наум.

Ванутели Реј с.р.

16 април 1924 год.

БЕЛЕШКА НА ФРАНЦУСКОТО ПРАТЕНИШТВОПрашањето на Св. Наум

Француската влада се запозна со Меморандумот поднесен на 14 април1924 год. до Амбасадорската конференција од страна на британскатаамбасада во врска со доделувањето на манастирот Св. Наум. По внимател-ното проучување на Меморандумот и наспроти желбата искажана во него


да се сложи со британската влада, француската влада - од правни причинии од фактичката состојба - смета дека не може да се приклучи кон за-клучоците содржани во меморандумот.

Британската влада истакнува:

1) дека намерите на Лондонската конференција од 1913 год. оставаатместо за двоумење;

2) дека Комисијата за утврдување на граници едногласно го препорачадоделувањето на Св. Наум на Албанија заради согледувања од локаленкарактер;

3) дека одлуката донесена во м. декември 1922 год., согласно такватапрепорака, од страна на Амбасадорската конференција е сосем јасна и тааим е соопштена на заинтересираните влади како конечна;

4) дека, ако Конференцијата се наврати на својата одлука и сметадека одлуката од 1913 год. треба во секој случај да преовладее над одлукитедонесени од страна на Амбасадорската конференција, би можеле да сепреиспитаат и одлуките донесени во врска со точките каде што границатаод 1913 год. беше изменета на штета на Албанија;

5) дека ниту Албанија ниту Српско-хрватско-словенечката државане се создадени за да го оспоруваат правото на Конференцијата да јаодредат границата бидејќи тие две влади ја прифатија одлуката донесенана 2 септември 1921 год. од страна на Собранието на Друштвото на народитево врска со Албанија;

6) дека Собранието на Друштвото на народите во 1921 год. на главнитесојузнички и здружени сили им даде право еднаш за секогаш да ја утврдатграницата; не стана збор за повремено ревидирање на таа граница. Сојуз-ниците го искористија нивното право и со тоа го потрошија, дефинитивнододелувајќи го Св. Наум на Албанија на 6 декември 1922 год.; затоа тиевеќе немаат право тоа да го прават повторно.

На разните точки од наведената аргументација, француското прате-ништво смета дека треба да одговори на следен начин:

1) Во мислењето на Одборот за редакција воопшто не стои дека постоидвоумење кај намерите на Конференцијата од 1922 год. Напротив, во вториотпараграф од ова Мислење се констатира дека "не постои трага декаалбанската територија е проширена вон границите предвидени во март 1913год., така што ќе го вклучува манастирот Св. Наум кој е изричито изземен."

2) и 3) Точно е дека заради согледувањата на локално ниво, сојуз-ничките комесари во Комисијата заутврдување на границите го препорачаа

340 __ _____________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

доделувањето на Св. Наум на Албанија и дека Конференцијата на 6 декември1922 год. прифати одлука во таа смисла. Но, таквата одлука е донесена

врз основа на извештајот на Географскиот технички одбор тврдејќи дека"Лондонскиот протокол не е доволно експлицитен за да се донесе одлуказа доделувањето".

Во случај на двоумење навистина беше дозволено де се земаат вопредвид согледувања од етнички и економски вид; но, ако новото проучу-вање на документите од 1913 год. покаже дека во 1913 год. сојузничкитесили имаа намера Св. Наум да им го доделат на Србија, смислата на пра-шањето се менува и етничките и економските причини врз кои се базирашеодлуката од 6 декември 1922 год. не би можеле да преовладеат. Без сом-нение, параграфот 4 од одлуката од 9 ноември 1921 год. ја предвидува мож-носта за евентуални поправки на лондонските граници, на предлог на Ко-мисијата за утврдување на границите; затоа таа граница требаше да бидепретходно утврдена но до тоа не дојде кога Конференцијата на 6 декември1922 год. ја донесе својата одлука. Што се однесува до францускотопратеништво, тоа без сомнение не би се приклучило кон таквата одлукаако би било свесна дека таа содржи измена на Лондонскиот протокол. Безсомнение, намерата на Конференцијата беше ограничување на измените наПротоколот на четирите точки најавени на 9 ноември 1921 година; за да сеуверите во тоа, доволно е да се повикаме на изјавата дадена тогаш од странана амбасадорот на Италија.

4) Ниту Албанија ниту Српско-хрватско-словенечката држава немада ја критикуваат одлуката, без оглед каква да е таа, донесена од странана конференцијата но тоа на сојузниците не им дава право да отстапат ододлуката донесена на 9 ноември 1921 год., соопштена само на дветезаинтереисрани влади.

5) Британската влада смета дека главните сојузнички сили гопотрошиле нивното право да ја одредуваат границата со одлуката донесенана 6 декември 1922 год. доделувајќи го Св. Наум на Албанија.

Француското пратеништво не би можело да го дели тоа видување.Правото на Силите беше остварено со одлуката од 9 ноември 1921 год. којаизречно се однесува на протоколот од 1913 година; натамошните одлукина Конференцијата претставуваа само нејзина примена и ако тие лошо јапротолкуваа Повелбата од 9 ноември 1921 год., не значи дека таа треба дасе менува. Со донесување на нова одлука по прашањето на Св. Наум,Амбасадорската конференција, спротивна на мислењето искажано одвладата на Н.британско В. само би го потврдиле правото кое силите гокористеле и на кое не би требале да се навраќат.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_________________ _________________341

Конференцијата впрочем веќе повеќе пати прифати повторно да гиразгледува одлуките кои сама претходно ги донела; со тоа дури ја признаевентуалноста на нивното менување. Така Конференцијата ги разгледаподнесоците на грчката влада против одлуките донесени од истата и одстрана на Комисијата за утврдување на границите; таа не ги прифати, новрз основа на фактите: ако Силите би ја прифатиле британската теза, тие

само би и одговориле на Грцијадека веќе нема правна основа задонесувањена нова одлука.

Затоа, француското пратеништво и покрај длабокото жалење, не можеда се придружи кон тезата на британската влада. Напротив, тоа смета дека:

1) Силите се овластени да ги ревидираат своите одлуки од 6 декември1922ГОД.;

2) тие се должни тоа да го направат ако се покаже - како што е воовој случај - дека на 6 декември 1922 год. тие не беа доволно информираниза намерите на Конференцијата од 1913 год. На 9 ноември 1921 год., сојуз-ничките сили сакаа да ги ограничат, на точките наброени во нивната одлука- измените кои комисијата за утврдување на границите би ги направила воЛондонскиот протокол. Исклучоци не беа предвидени и каков да е исклучокво врска со Св. Наум не беше најавен во одлуката од 1921 год., па затоасојузницитеседолжни воврсканадоделувањетонаманастиротдајапочи-туваат намерата на преговарачите од 1913 год. а таа не е спорна.

Согледувањето на фактите води кон исти заклучоци. Британскатавлада се возбудува од преседанот до кој би дошло ако Конференцијата бисе навратила на одлуката која претходно самата ја донела. Францускотопратеништво осознава дека е жално навраќање на донесена и соопштенаодлука но прашањето што се поставува пред конференцијата е да се знаедали е понепријатно за авторитет на силите ако се ревидира одлука којаможе да трпи критики од правен аспект или да се изложи на неможноста наизвршување на одлуката која владата на СХС би можела даја прогласи занезаконска.

Србите го окупираат Св. Наум од 1913 година; тие останаа таму завреме на Големата војна до денот кога австриската инвазија ги протера;

тие повторно го зазедоа веднаш по австриското повлекување и се уште сенаоѓаат таму. Ако толку долгата окупација на Србија не и дава никаквоправо, на Конференцијата и наложува да бара повлекување на српскитетрупи само со правно неоспорни причини, а тоа не е случај. Ако утре Кон-ференцијата би ја потврдила сопствената одлука од 6 декември 1922 год. иако белградската влада би одбила да се повлече од Св. Наум, силите би сенашле пред судирот чија сериозност би ја надминала сериозноста напреседанот КОЈ би создала ревизија на одлуката на Конференцијата.


Од своја страна, француската влада не е подготвена да преземе одго-ворност за таквиот ризик и согледувајќи ги од една страна горенаведенитеправни причини а од друга страна фактичката положба денес, таа останувана мислењето дека има место за навраќање на одлуката од,6 декември1922 год. и дека би требало манастирот Св. Наум да и се додели на Српско-хрватско-словенечката држава.

ИДА МНРИ, папка 721 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 721, предмет бр. 11; превод одиталијански и француски јазик

147.

Вербална нота на Пратеништвото на Кралството на СХСво Рим до Министерство за надворешни работи во Римод 22 април 1924 година, за еден пограничен судир

Пратеништво на Кралството на Србите, Хрватите и СловенцитеП.Н.451


Пратеништвото на Кралството на СХС, по наредба на својата влада,има чест да го запознае Кралското министерство за надворешни работи соследното соопштение:

На 4-ти о. м. во 4 ч. една патрола бугарски комити (20-тина луѓе) јапремина српско-хрватско-словенечката граница кај Коњачева (општинаПодгора)109 и се упатила кон Петрич. Дојде до судир меѓу комитите и српско-хрватско-словенечката патрола во кој загина еден комита а останатите беапринудени да се повлечат кон Беласица.

Рим,22април 1924г.(печат)


ИДА МНРИ, папка 915 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 915, предмет бр. 5; превод одфранцуски јазик______________'°9 Веројатно станува збор за грешка. Такви топоними не постојат во регионот.


148.

Писмо од Министерството за колонии до Министерствотоза надворешни работи во Рим од 26 април 1924 година,во врска со Протогеров

Министерство за колонии

Оддел за студии и пропагандаБр.9249

До Министерството за надворешни работи -Генерална дирекција за Европа и Исток - Рим

Рим,26април 1924г.

Предмет: Русија и Македонија

Чест ни е даја препратиме следната вест објавена во цариградскиот"Vaquit" на 4 о.м.:

Атина, 1 април (А.Н.) - Од проверени извори разбравме дека водачотна организациите на бугарските комити полковникот110 ПРОТОГЕРОВвоспоставил контакт со претставникот на Руските Совети во Виена кој гоувери дека Македонија - штом ќе ја стекне автономијата - ќе се управуваспоред рускиоит систем. Кога се запраша Москва во врска со тоа, таа јададе својата согласност како и 20 милиони франци на ПРОТОГЕРОВ^

За министерот: В. Карл


149.

Телеграма од италијанското пратеништво во Париздо Министерството за надворешни работи во Рим од 27 мај1924 година, во врска со прашањето на Св. Наум

Кралска амбасада во ПаризТелеграма бр. 805


Париз, 27 мај 1924 год,618 Телеграма на В.Е. Кабинет 324.

Утре редакцискиот одбор ќе разгледува во кој облик може Амбаса-дорската конференција да го поднесе прашањето на Св. Наум до Советот_______________

110 Треба:генералот.


на Друштвото на народите а тоа поднесување да не може да претставувапризнавање на повисока надлежност на Советот одошто на Амбасадорскатаконференција. Веројатно ќе се следи преседанот на Горна Шлезија одн. сооглед на тоа што прашањето на Св. Наум може да доведе до пореметувањена односите помеѓу Југославија и Албанија, се бара мислење на Советот.Ќе испра-ам телеграма ло средбата на Одборот.

Романо с.р.

ИДА МНРИ, лалка 718 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 718, предмет бр. 3; превод одиталијански јазик

150.

Белешка на Министерството за надворешни работи од Ригѓ,од 7 јуни 1924 година, во врска со Св. Наум

ПРАШАЊЕТО НА СВ. НАУМ

Прашањето на доделувањето на манастирот Св. Наум кој се наоѓа најугословенско-албанската гранична линија на Охридското Езеро (прашањетона кое - заради почитувањето предмет на кое е стариот манастир од странана православното население од регионот - особено значење му придаваатдвете зеглји кои спорат за сувереноста на територијата на самиот манастир)помина преку следните фази:

1) Лондонскиот протокол од 1913 год. наведува дека територијата"која се простира од селото Лин до манастирот Св. Наум е составен дел одАлбанија".

2) Додека по војната, манастирот Св. Наум сепак остана под окупацијаиајугословенскитетрупи, Албанија на29јуни 1921 год. побара од Друштвотона народите корекција на границите од Лондокскиот протокол а особенододелување на манастирот Св. Наум. Со едногласио усвоената одлука од 3октомври 1921 год,, Собранието на Друштвото на народите даде на знаењедека и Грција и Југославија ги признаа Сојузничките здружени сили каконадлежен орган за одредување на границите на Албанија и и препорача наистата веднаш да ја признае одлуката која самите Сили би ја донеле воврска со нив.


3) На 9 ноември 1921 год., Амбасадорската конференција како за-стапник на Главните сојузнички и здружени сили, изменувајќи ја делумнограничнаталинијаодЛондонскиотпротоколод1913год., идаде мандатнапосебната Меѓународна комисија за утврдување на албанските граници, такашто во врска со прашањето, во регионот на Лин на Албанија и беше доделеноселото Лин и на брегот на Охридското Езеро беше обезбедено стопанскоповрзување меѓу Елбасан и Корча.

4) На 6 декември 1922 год., Амбасадорската конференција, толкувајќија попрецизно својата поранешна одлука, Св. Наум го додели на Албанија.

5) Натаквото доделување повеќе пати силно се спротивстави Српско-хрватско-словенечката влада, во текот на 1923 год., пред Амбасадорскатаконференција и непосредно во неа застапените влади.

6) Откога Амбасадорската конференција повеќе пати го разгледадолгогодишното и трнливото прашање и залудно се обидуваше да постигнесогласност во врска со приемот на југословенските протести, со оглед нацврсто искажаната намера на Државата СХС во никаков случај да не гонапушти Св. Наум, на крајот донесе одлука - овој пат со целосна согласност- на седницата на 4 о.м., од Друштвото на народите да побара да го решиспорот. Амбасадорската конференција, повикувајќи се на одлуката донесенана 3 октомври 1921 год. од страна на Собранието на Друштвото на народитеи во присуство на опасностите од чл.11 од Пактот кои спорот би ги прет-ставувал за меѓународните односи, ќе побара од Друштвото на народитеда го даде своето мислење во врска со следното:

а) дали Амбасадорската конферецнија може или не, со својата одлукаод 6 декември 1922 год. (доделувањето на Св. Наум на Албанија) да сметадека ја завршила својата задача.

б) ако не е така, како може да се реши прашањето на Св. Наум. Амба-садорската конференција уште од сега се обврзува дека ќе ја прифати пре-пораката на Друштвото на народите.

Без оглед на тешкотиите предг.звикани од прашањето на Св. Наум,особено за повеќе духовен и политички одошто територијален интерес којму ги припишуваат двете засегнати земји, Амбасадорската конференцијане беше во состојба да донесе каква да е конечна. одлука бидејќи уште одпочетокот на разгледувањето, не можеше да најде компромис меѓу диаме-трално спротивните француската и англискататеза. Англија постојано тврдидека со Лондонскиот протокол од 1913 год., Св. Иаум и е доделен на Алба-нија; Франција пак со не помала упорност тврди дека одлуката од 9 ноември1921 год. не се однесува на Св. Наум и дека не е вклучена во измените наЛондонскиот протокол со кој манастирот и е доделен на Србија и дека треба


да се вратат на одлуката од декември 1922 год. која се судри со тешко

надминливата состојба на југословенска окупација на Св. Наум.

Што се однесува на нас, со потпишувањето на Лондонскиот протокол,Италија сфати дека Св. Наум и е доделен на Србија. Тоа се случи во 1913год. и таквото решение беше поволно. Но, откога изчезнаАвстрија, исчезнааи причините за таквото наше однесување и се разбира дека до сега итали-јанскиот претставник во Амбасадорската конферецнија ја поддржувалалбанската теза за која се залага Англија.

Но, со неодамна воспоставените односи меѓу Италија и Југославијасе појави прилика нашата страна да заземе поповолен став кон југосло-венските претензии, но без да се дојде до отворено противење на Албанија.

И покрај тешкотиите предизвикани од таквата состојба, баронот Ро-мано дејствуваше претпазливо во таа смисла во рамките на Амбасадор-ската конференција, така што неговото однесување може соодветно да сеоцени во Белград а да не предизвика премногу силни обвинувања одалбанската страна.

Решението до кое дојде Амбасадорската конференција, спорот да сепрефрли на Друштвото на народите, без сомнение ни дава можност да несе ангажираме премногу во прашањето кое одблиску се однесува на Југо-славија и многу е значајно за Албанија и особено за јужните провинции коисега се борат да стигнат на власт во државата.

Во таква ситуација, одолговлекувањето од наша страна и во секојслучај неангажирањето и следењето на однесувањето на поголемите земјизастапени во Советот на Друштвото на народите можеби е најдобро можнооднесување за да се избегнат пречки во овој деликатен миг на нашатаполитичка акција кон двете земји во спорот.

Рим, 7 јуни 1924 год.



151.

Телеграма од италијанското пратеништво во Драч доМинистерството за надворешни работи во Рим од 17 јуни 1924година, во врска со признавањето на албанската влада

Дешифрирана телеграма бр....Кралско пратеништво во Драч


Драч, 17 јуни 1924 год.ПРИЗНАВАЊЕ НА АЛБАНСКАТА ВЛАДА

117. Тел. на В.Е. бр. 202. Вчера имав долг разговор со овдешниотвршител на работите на Југославија кој исто така телеграфски е известенод Белград за разговорот на Нинчиќ со нашиот вршител на работите и добиупатства да биде во тесен контакт со мене. Во врска со некои резервиискажани од Нинчиќ во врска со новиот став на албанската влада кон Југо-славија побарав искрено да ми каже дали и на кои сериозни причини зазагриженост мисли. Тој пред се ги спомна околностите дека некои иреденти-стички елементи од Косовскиот регион, како Хасан-бег Приштина, БајрамЦури и други кои во минатото секогаш биле екстремистички агитатори противЈугославија, се појавија во првите редови на неодамнешното движење и биможеле да извршат притосок врз новата влада против Југославија. Спомнаи извесна толеранција која според него досега се применувала во Албанијакон бугарско-македонските револуционерни елементи, додавајќи декатаквата југословенска загриженост ниту може ниту можеше да потекнуваод друго освен од легитимна одбрана и од одржување на мирот вопограничните подрачја. Во моите разговори со членови на новата влада, намоето прашање ме уверија дека сакаат кон Југославија да се однесуваатнајкоректно и пријателски. На членовите на новата влада им укажав декалојалното почитување на нивниот предлог е потребно за да мже италијанско-југословенскиот договор за пријателство да продолжи и да функционирана начин најповолен за виталните интереси на Албанија. Од друга страна,во Тирана се надеваат дека албанските политички емигранти кои зарадинеодамнешните настани повторно заминале во Југославија, мегу кои Ахмед-бег Зогу, нема да наидат на поддршка од страна на Југославија за своисплетки против новата состојба која се создаде во Албанија.

Дурацо


348 __ ___ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

152.

Писмо од Централниот Главен штаб до Кабинетотна министерот за надворешни работи во Рим од 18 јуни 1924година, во врска со шверц со оружје

Воено министерство

Централен главен штабОддел за информацииРимБр.2158.А

До Министерството за надворешни работи (Кабинетот на министерот) - РимРим, 18јуни 1924 год.Предмет: Шверц со оружје за Бугарија

Се соопштуваат следните вести пристигнати од сигурен извор:

Во првите денови од о.м. делумно во Варна а делумно во Бургас, наЦрно Море, се растоварени 1,500.000 (милион и пол) патрони за пиштолиПарабелум наменети на македонските комити.

Патроните внимателно подготвени во лимени кутии делумно со натпис"ловечка муниција" и делумно со натпис "патрони за пиштол к.6,35" стигнаана дестинација во Македонија со свесно соучество на бугарските владеачкивласти заведувајќи го со фалсификуваниот натпис надзорот на меѓусојуз-ничките надзорни власти.

Патроните беа утоварени на италијански брод кој доаѓал од ГорниотЈадран.

Во Италија, постапката на купување, плаќање и испраќање ја извршиБугаринот извесниот г-дин Семенов, личност со сериозен и угледен изглед,на околу 40 години кој одлично го познава германскиот и францускиот јазики делумно италијанскиот. Плаќањето е извршено со хартии од вредносткои гласат на "Сгес1'|1 с1е Ви1дапе" од Софија.

Во Италија г-динот Семенов активно се грижеше за набавка на 100или 200 лесни митралези од офанзивен вид но не е познат исходот на пре-говорите.

Се чинеше дека г-динот Семенов е подготвен добро и веднаш да јаплати стоката и загрижен оружјето да го добие што побргу а во секој случајтоа "до крајот на јуни" да биде во Варна или Бургас.

Раководител на Одделот за информацииполковник Атилијо Виџевано с.р.



153.

Писмо од Министерството за внатрешни работи од Рим доМинистерството за надворешни работи од 30 јуни 1924 година,во врска со патувањата на бугарски државјани меѓуИталија и Албанија

Министерство за внатрешни работи

Генерална дирекција за јавна безбедност

Оддел за општи и доверливи работи

Бр.14481-Р

Одговор на телеграмата 18776/1209 од 11 о.м.

До Министерството за надворешни работиОддел Европа и Исток - Рим

Рим,30јуни 1924год.

Предмет: Патувања на Бугари меѓу Италија и Албанија

Во врска со наведената телеграма го пренесуваме писмото напрефектот на Лече:

"Известувам дека од проверките произлегува дека од грчкиот брод"Антигона" на 20 мај во пристаништето Бриндизи, доаѓајќи од СантиКваранта, слегоа Бугарите Тодоров и Рампо Васил.

"Но, се сметадекатие пристигнале во Бриндизи директно од Бугаријаи можеби го продолжуваат патот за Рим.

"Честите патување на Бугари наменети од Бриндизи во Албанија биможеле да планираат соѓинение дека бугарските комити би можеле воАлбанија да планираат евентуални атентати врз Делегацијата за утврду-вање на границите или да предизвикаат евентуални немири во Македонија."Вечерта на 19 о.м., со бродот "Далмација" од Бриндизи за Саранда сеупатија Бугарите:

1) Сотир Христов, 37 год., од Софија, со уреден бугарски пасош "Т"бр. 48173-1133 издаден на 8 мај 1924 год. од полициската префектура воСофија, со виза на албанските власти од Софија од 9-6-1924 год., како и соиталијанската бр. 517 од 29-5-1924 год.

2) Благој Николов, 38 год., со уреден пасош бр. 49306-1309, издаденна 23-5-1924 год. од полициската префектура во Софија, со виза на албан-ските власти од Софија од 9 јуни 1924 год. и италијанската бр. 643 од 10-6-1924год.


"Нив во Бриндизи ги пречека наводниот албански државјанин ЈорданЗлатарев, роден во 1880 год. во Охрид (според името би се рекло дека еРусин), со албански пасош издаден во Арџирокастро на 20-5-1924 год., којсе качи на истиот брод "Далмација". Запрашан за познанство со горенаве-дените Бугари, Златарев изјави дека добил задача од извесниот г-дин АнтонПиперов кој живее во Рим, ул. дела Вите 3, чија адресаја чуваше во џебот,за да ги придружува во Албанија каде што наводно одат по работа.

"Другиот Бугарин Тодоров Крстан, другар на првите двајца, порано уапсен иослободен заради недозволено носење на револвер, се уште се наоѓа воБриндизи, во очекување да замине за Валона заедно со еден друг Бугарин,Тошо Митров, 30 годишен, од Софија, со пасошот на полициската префектураод Софија издсден на 23-5-1924 год., со виза бр. 70 на албанската делегацијаод Софија од 9-6-1924 год. и на италијанската делегација во Софија од 10-6-1924год.,бр.645.

"Вечерта на 20-ти замина од Бриндизи за Рим бугаринот ЈорданХристов, 31 година, висок, смеѓ, облечен во темно, со лесно повредена деснанога, можеби наменет кај гореспоменатиот г-дин Антон Пиперов за кој сесмета дека е водач на не јасно дефинираното движење на Бугарите.

"Со оглед на фреквенцијата на транзитот од пристаништето Бриндизиза Албанија. на лица со уредни бугарски пасоши од не сосем јасни причини,го молам Министерството да разгледа дали и на какви рестриктивни меркиможе да подлежи самиот транзит."

Во врска со последниот дел на писмото на префектот на Лече,Министерството ќе оцени дали треба да се дадат упатства на надлежнитеПретставништва за да одбијат да издадат виза, освен од оправдани причиникои ќе се оценуваат случај по случај, на бугарските државјани кои сакаатда заминат за Италија.

За министерот,Кристо Манка с.р.



154.

Писмо од Министерството за внатрешни работи од Римдо Министерството за надворешни работи во Рим од 1 јули1924 година, во врска со патувањата на бугарски државјани

меѓу Италија и Албанија

Министерство за внатрешни работиГенерална дирекција за јавна безбедностОддел за општи и доверливи работиБр.-14952-Р

До Министерството за надворешни работиОддел Европа и Исток - Рим

Рим, 1 јули 1924 год.


Во врска со фонограмата бр. 478 на Министерството од 24 јуни о.г. инотата бр. 14481 од 30 јуни го пренесувам извештајот од 28 јуни на потпре-фектот на Бриндизи:

"На 20 мај о.г., преку ова пристаниште од Санти Кваранта на пат заВиена поминаа Бугарите Теодоров Петров и Рампо Васил, дојдени со грчкиотброд Антигона. На 19 о.м., во Бриндизи беше забележано присуство нашесторица Бугари, од кои четворица дојдоа со бродот "Прага"од Бугарија.Тие имаа уредни пасоши со транзитни визи за Италија. Но, еден од нив,како што известив, беше уапсен заради незаконско носење пиштол. За времена неговото задржување, кај нас се појавија Бугарите 29-годишниот ПетарДимитров од Софија и 31-годишниот Јордан Христов, и тој од Софија, инастојуваа да го ослободиме уапсениот Крстан кој, како револуционер,требаше да изврши една задача во Македонија во полза на Бугарија и наштета на Србија, така што Италија не треба да има причини за загрижување.За ова доверлива исповест го известивме Министерството со телеграматабр.3173од20о.м.Двајцата горе наведени Бугари на20о.м. повторно заминааза Рим и без сомнение биле наменети кај г-динот Антон Пиперов кој тамуживее во ул. дела Вите бр. 3, кој треба да биде душа на движењето кое битребало да се одвива помеѓу Софија, Виена и Рим. Во меѓувреме на 19 о.м.,спротивно на првите тврдења, тие истата вечер повторно заминаа за

352______________ ______________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Саранда со бродот Далмација двајца од четворицата Бугари пристигнати воБриндизи на 19-ти наутро и тоа: извесниот Сотир Христов, 29 години, одСофија и извесниот Благој Николов од Софија, 38 години и пристанишниотОддел на јавна безбедност за тоа без сомнение го извести нашиот конзулво Саранда. Но, во последен момент беше забележано присуство наАлбанецот (?) Иван111 Златарев, носител на пасошот издаден во Арџиро-кастро на 20/5/1924, кој исто така се качи на истиот брод, заедно со двајцатагореспоменатите Бугари. Запрашан, Златарев не малку збунет, потврди декаг-динот Пиперов кој живее таму, го задолжил дека ако (?) ги сретне тиеБугари, треба да ги придружува. Сношти, потоа, заминаа за Саранда со

бродот Грац Бугарите Тодоров Крстан (упасен на 12-ти о.м.) и другарот ТошоМитров, 30 год., од Софија. И за нив е јавено во С. Кваранта. Крстан смениледен чек бр. 354721/25503 за 3.000 лири, издаден од Банката на Италија воБугарија на 11/6/1924 год. за миланската Комерцијална банка. Кај нас постојати податоците од седумте пасоши со кои расополагаа Бугарите и Албанецот.

Нема да пропуштам да известам за евентуалното поминување на другиБугари кои, впрочем, очигледно покажуваат дека не сакаат да се качат нагрчки бродови туку повеќе ги сакаат италијанските.""

За министеротКристо Манка с.р.


155.

Телеграма од Министерството за внатрешни работи од Римдо Министерството за надворешни работи во Рим од 4 август1924 година, со податоци за Антон Пиперов

Министерство за внатрешни работи

Бр.18360-Р

Одговор на: 202204/72 од 7.7.1924 г.

До Министерството за надореијки работиОддел Европа и Исток - Рим


Во врска со наведената телеграма се пренесува следното писмо нашефот на римската полииија:____________

111 Треба: Јордан.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА ___ 353

"Веќе подолго време, нашатаслужба го надгледува познатиот бугар-ски државјанин Антон Пиперов, таткотз Нено и мајката Марија Попов, роденна 6 август 1868 год. во Павел Гања и кој овде живее на ул. Велетри 50/10.

Тој многу години се наоѓа во Кралството, секогаш се занимавал сотрговија и имал и се уште има претставиичко биро за извоз на стски на ул,дела Вите бр. 3

Тој е во тесни врски со бугарското Пратеништво и добро познат во

трговските кругови на овој град.

Во канцелариите на ул. дела Вите, Пиперов секогаш ги поимал со-народниците, а често му доаѓа на посета аташето на Пратеништвото г-динотМихајлов и, како што се чини, својата активност исклучиво ја користи вополза на своите приватни интереси.

Во јуни о.г. овде навистина пристигна извесниот Јордан Христов, за кој сезборува во сронограмата бр. 10835 од 20 јуни и во нотата бр. 14481 наМинистерството. Веднаш по пристигнувањето, тој се смести во хотелот Вик-торија на ул. Сардења, и се пријави како дописник на весниц^те "НезависнаМакедонија" и "Илинден" од Софија. На 28 о.м. го посети Пиперов. Потоазамина за Албанија преку Бари и овде повторно се врати на 15 јули а десри-нитивно и го напушти градов на 19 нареден месец, според неговото кажу-вање, за да се врати во Бугарија. Ништо релевантно не можеше да се утврдиза наведениот странец.

ИДА МНРИ, папка315 (Бугарија 1919-1930); ДАРМ, КС 35; превод од италијански јазик

156.

Телегракда од италијанското пратеништво во Софија

до Министерството за надворешни работи во Рим од 8 август1924 година, во врска со македонското движење

Кралско пратеништво на ИталијаТелегрг^а бр. 1197/293

ДОВЕРЛИВО

До Министерството за надворешни работи - Рим (ЕЛ.4)


Македонско движење

Се повикувам на мојата телеграма бр. 141 од 5 о.м.Објавувањето на наводниот Манифест на македонската револуцио-нерна организација во бр. 1 од списанието "Federation Balkanique" од Виена,


во кој се објавува отворена борба против актуалната бугарска влада овдепредизвика извесна врева кога бргу пристигна демантот потпишан од самиотводач на организацијата Тодор Александров.....

Објавувањето во виенското списание ја потврди гласината од некоиполитички кругови од Софија, за договор остварен меѓу споменатата маке-

донска организација и болшевичката пропаганда непријателски настроенаспрема владата на г-дин Цанков. И покрај демантот, некои мои колеги инатаму веруваат во реалноста на договорите постигнати меѓу Македонцитеи болшевиците, истакнувајќи пред се дека во демантот се признава декареволуционерната организација прифаќа помош и поддршка од која да епартија и од која да е страна и не е исклучено да ги добива и од болшевичкаРусија.

Според мои информации не недостасуваа обиди во таа смисла и тоаможеби го објаснува потеклото на таа гласина. Болшевичкиот емисар,извесниот Димитар Пенчев112 наводно давал предлози на Петер Шантев113,еден од тројца водачи на организацијата но обидот не дал никаков резултат.

Но, сепак не е толку неверојатно, во интензивна кампања на бол-шевичката пропаганда на целиот Балкан, таа да се обидела да ги придобиеи македонците истакнувајќи го предсе ласкањето задоделување на големипарични средства. Исто така може да биде веројатно револуционернатаорганизација да примила извесни суми, како што впрочем наговестуваатпоследните реченици на демантот. Но, треба да се имаат на ум врските наовдешната влада со Македонците кои уште од почеток претставуваленејзина главна поддршка. Г-динот Цанков никогаш не се решил да ја изменисвојата политика наклонета на Македонците, дури ни под најсилни притисоциод страна на Југославија и ниту еден сериозен нов елемент може дапретпостави дека тој се оддалечил од таквото однесување.

Ринелас.р.

ИДА МНРИ, папка 915 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 915, предмет ЗКа; превод одиталијански јазик____________

112 Се мисли на Димитар Влахов.

113 Се мисли на Петар Чаулев.


157.

Телеграма од италијанската амбасада во Софијадо Министерството за надворешни работи во Рим од 19 август1924 година, за истрагата на Мешовитата комисија

Телеграма бр. 5016Кралска амбасада во Софија



БУГАРСКИ КОЛЕЖИ ВО ГРЦИЈА157 - Мојата телеграма бр. 139. Истрагата на Мешовитата комисијазаклучува деке се работи за колеж на Бугари од страна на грчките војниции тоа без оправдување или предизвик. Ја истакнува одговорноста на локал-ните власти за свирепоста и ... однесување. Го констатира теророт врз бу-гарското малцинство и ги зема на знаење уверувањата на грчката влададека виновниците ќе бидат строго казнети. Овдешната влада пак забе-лежува дека не е уапсен ниту еден од одговорните наведен од Комисијатаи смета дека теророт се врши за да се принуди бугарското население да јанапушти територијата. Се предлага испраќање на Мешовитата комисија зада констатира како мирно живеат грците во Бугарија, спротивно обвину-вањата на грчката влада.

Ринела

ИДА МНРИ, папка 915 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 915, предмет бр. ЗМ; превод одиталијански јазик

158.

Писмо од Министерството за внатрешни работи од Римдо Министерството за надворешни работи во Рим од 20 август1924 година, во врска со патувањата на бугарски државјани

Министерство за внатрешни работиГенерална дирекција за јавна безбедностОддел за општи и доверливи работиБр.20256-Р

До Министерството за надворешни работиЕвропа и Исток - Оддел 6



Во врска со телеграмата бр. 18360 од 4 август о.г., за запознавање вија соопштуваме следната нота на управникот на римската полиција:

356_____ ___ ____ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

"Продлабочувајќи ги непосредните иследувања чија цел беше утвр-дување на присуството во главниот град на познатите бугарски државјани,нашата служба можеше во градов да го пронајде Македонецот Митков Тошо,таткото Митко и мајката Елена Јанева, роден во Кладораби на 10/2/1889,кој изнајмил стан во ул. Палестро 3/15. И од резултатите на оваа службатреба да се потврди дека тој им припаѓа на познатите македонски комити идека во овој град е во тесна врска со извесниот Антон Пиперов и со Пра-теништвотс на Бугарија.

Но, се чини дека албанските власти го одбиле во Саранда, заедно соХристо Тодоров наводно повторно заминал во Македонија преку Австријаод каде наводно штотуку влегол во Кралството.

Наредив, за наведениот странец да се врши соодветен надзор и засекоја итна работа веднаш ќе го известам вашето Министерство, известу-вајќи и за неговото заминување од Рим."

За Министерот: Кристо Манка с.р.


159.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софијадо Министерството за надворешни работи во Рим од 22 август1924 година, во врска со македонското движење

Кралско пргтеништво во СофијаТелеграма бр. 1268/318


Софија, 22 август 1924 г.Предмет: Македонското движење

Деновиве во Софија се одржа вонредниот конгрес на македонскитездруженија на кој се разгледуваше прашањето на емигрантите и на грчко-бугарскиот договор за иселување. Како што известив во друг извештај,заради тероризмот (кој го констатира меѓународната комисија) во ЗападнаТракија бугарското население масовно бега од тие подрачја и се засолнуваво Бугарија создавајќи големи непријатности и грижи на овдешната влада.На конгресот се усвоени три резолуции:


1. Резолуцијата која треба да се испрати до Друштвото на народите и

до Големите сили, како протест против повреда на италијанско-грчкиотдоговор кој предвидува доброволно иселување додека егзодусот на бугар-ското население од Тракија е предизвикан од стравот од грчкиот тероризам.се бара поништување на договорот и реинтеграција на емигрираните иосновање на меѓународен институт за заштита на малцинствата.

2. Резолуцијата која исто така треба да се поднесе до Друштвото нанародите и до Големите сили, со протест против српската асимилатроскаполитика на штета на бугарското население од Македонија и со барање напримената на клавзулите од договорите за малцинства.

3. Резолуција упатена до бугарската влада во која се бараат доволнисредства за помош на бегалците.

Треба да се потсети дека парламентот изгласа доделување на зна-чајни фондови за масата несреќници но дека состојбата на буџетот не дозво-лува натамошни жртви во исцрпените бугарски финансии.

Ринелас.р.

ИДА МНРИ, папка 915 (Бугарија 1919-30): ДАРМ, КС 17, п. 915, предмет бр. 36; превод одиталијански јазик

160.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 22 август"1924 година, во врска со инцидентот во Трлис

Кралско пратеништво во СофијаТелеграмабр. 1270/320


Софија, 22 август 1924 г.Предмет: Бугарија и Грција - Инцидент во Трлис

За дополнување на информациите што Ви ги испратив телеграфски,во врска со колежот на 17 Бугари во Трлис од страна на грчките војници,чест ми е да Ви го приложам примерокот на соопштението на овдешнатавлада за резултатите на меѓународната истрага која им даде за право набутарските аспекти.

Мешовитата грчко-бугарска комисија за иселување (во која членувааи двајца претставници на Друштвото на народите), по завршувањето на


детална истрага на лице место, ги испрати заклучоците до грчката влада,заедно со следните барања: отповикување на градоначалникот на Трлис,преместување на сите офицери и подофицери кои се наоѓаа во Трлис на 26и 27 јули и тоа независно од кривичните санкции кои ќе ги примени грчкотоправосудство. Исто така е побарано, како мерка на правдина и милосрд-ност, ослободување на двајца уапсени Бугари и на тие кои сведочеа предКомисијата.

Истрагата која јасно го покажува нечовечкиот и нецивилизираниотначин на кој по настанот се однесуваа месните власти, овдешната влада ијавното мислење ја прифатија со јасно искажани знаци на задоволство. Ситебројни софиски весници ја пренесуваат и коментираат истакнувајќи гинајтешките констатации: масакрот без оправдување или предизвик; сви-репото однесување на властите; стравот кај бугарското малцинство кој готера на масовно и брзо иселување.

Во владеачките кругови пак се смета, согласно важечките договори,дека иселувањето од Тракија114 треба да биде доброволно и слободно до-дека тероризмот е средство кој го измислиле Грците за да го принудат миро-љубивото бугарско население да ја напушти територијата на која има своипоседи и имоти. Затоа постојаниот прилив на иселеници доаѓа во Бугарија ибугарската влада ја става во големи неприлики бидејќи заради познатитефинансиски тешкотии не може да му помогне на толкавиот број лица.

Овдешното Министерство за внатрешни работи даде уверение декаво Бугарија - ако се остават на страна ретките инциденти предизвикани одкрајната раздразнетост на бројните Бугари кои оставајќи ги своите поседиво Тракија се засолнуваат во Бугарија - не постои систематско и органи-зирано гонење на Грците. Впрочем, строги наредби им се дадени на пре-фектите и на полициските власти кои ќе бидат одговорни за секаквоугнетување на Грците. (в. телеграмата на В.Е. бр. 205406 од 11 о.м.).

Се чини дека истрагата фрли светлина на деталите на невидена сви-репост: комисијата во почетокот беше сместена во куќата на еден од убиј-ците кој избега веднаш откога беше известен за истото. Труповите билесоблекувани и еден од грчките војници се појавил пред комисијата со чевлитена едниот од масакрираните кои ги препозна вдовицата и на крајот одго-ворниот тоа и го призна.

Бугарската влада ќе бара сатисфакција но тука пред се се сака дапрекинат непријателските чувства додека треба да се заборави минатотоза да се дојде до искреното подобрување на односите меѓу двете земји. Носе чини дека грчката влада се уште не оди во тој правец. Тука оправдано сезабележува дека - во очекување на подобрување на жалната состојба во_____________

114 Не само од Тракија туку и од Македонија.


Тракија, телеграфската агенција од Атина во странство ја лансира телегра-мата во која се тврди дека Истражната комисија ќе ги проучи и условите нагрците кои живеат во Бугарија каде што наводно теророт многу се проширил.Додека се забележува очебијниот обид за диверзија. Во меѓувреме, какошто признава овдешното Министерство за внатрешни работи, забележанисе поединечни случаеви кои ги овозможи оправданото негодување, ситеможат да констатираат дека грците во Бугарија имаат обезбеден миренживот и дека се дадени строги наредби за избегнување на непријатниинциденти. Време е и Атина да започне со поздрава политика која ќе гогарантира развојот на малцинствата согласно важечките договори.

Ринелас.р.


161.

Белешка на Министерството за надворешни работи од Римод 28 август 1924 година, за дејноста на Косовскиот комитет

ХАСАН-БЕГ ПРИШТИНА

По италијанско-југословенскиот договор "за пријателство", балкан-ските револуционерни комитети чии погледи пред тоа беа вперени коннашата Земја а особено на нејзиниот Дуче без сомнение останаа длабокоразочарани.

Станувајќи гарант на интегритетот наСрпско-хрватско-словенечкатадржава, Италија застана против нивните програми и стремежи. Првин сезборуваше дури за предавство но потоа, со нашите напори да ги уверимедека "официјалната" политика е многу поинаква од "природната"која јаследи душата на италијанскиот народ, тие почнаа повторно да се надеваат.

По таквото наше убедување, во Рим дојдоа водачите на македонскиот,албанскиот и црногорскиот комитет. И Хрватите го најавија доаѓањето наеден нивен претставник. Сакаа да формираат еден централен комитет воРим или некој друг италијански град, но за жал ние немавме "директиви исредства" и не можевме да преземеме никаква обврска.

Потоа уследи период на дезориентација за време на кој во некоиреволуционерни комитети започна да се појавува силна струја во полза надоговор со Русија.

Патувањето на Радиќ, врските на Чаулев од македонскиот комитет

со болшевистичките агенти, на некои Црногорци, па дури некои унгарскиобиди се доказ дека таквата струја започна да преовладува.


Се чини дека во струјата влегол и косовскиот албански комитет.Вршителот на работите на Албанија ме извести дека Хасан-бег Приштинаинсистира албанската влада што побргу да ја признае Советската република

и тој да биде именуван за ополномоштен амбасадор на Албанија примосковската влада.

Како што е познато, Хасан-бег Приштана е претставник во странствона Косовскиот комитет.

Се разбира дека вршителот на работите ја изрази својата загриженостзаради таквите сплетки на Хасан Приштина и ме праша каков впечаток бисе постигнал во Италија ако актуелната албанска влада ја признаесоветската влада.

Се разбира дека јас, кој опасноста за Италија и за "фашизмот" јагледам во зацврстувањето на болшевизмот на Балканскиот полуостроз иво неговиот "забрзан" бд кон другиот јадрански брег, не одговорив поволно.

А што правиме ние што правиме ние за да ја неутраана?

Длабоко сум убеден дека постои само еден начин да се спасиме одопасноста а тоа е да се насочиме кон "балканска револуција". Но, за жалгледам дека сме многу далеку од таквата замисла.

Е.И. (Европа-Исток)Рим, 28 август 1924 год.


162.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софијадо Министерството за надворешни работи во Рим од 29 август1924 година, за дејноста на Балканскиот комитет



Софија, 29 август 1924 гПредмет: Лондонскиот Балкански комитет

Меснмот печат ја објавува веста дека Сер Е.Бојл, претседател наБалканскиот комитет по кус престој во Италија ќе ги посети Црна Гора,Албанија, Грција, српскиот дел на Македонија и Бугарија, со цел запознавањена состојбата во регионот.


Треба да потсетам дека на 25 јули, на прославата на споменатиотКомитет организирана во чест на еден од неговите членови Н.Бекстон,актуелниот британски министер за земјоделие, самиот Бојл го бранешеКомитетот од овбвинувањата за пристрасност заради поддршката набугарските барања, нагласувајќи дека целта на здружението е придонескон мирот и заемно разбирање на балканските народи.

Во врска со симпатиите на лондонскиот Комитет кон Бугаријасвоевремено веќе известмв, како и за срдечниот прием на Бекстон за времена неговото патување во Бугарија во изминатиот септември. Фактот штоБекстон и некој друг член на Комитетот се во актуелната англиска влада гизголеми бугарските надежи и предизвика извесен немир во Белград.

Ринела с.р.


163.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софијадо Министерството за надворешни работи во Рим од 29 август1924 година, за бугарско-југословенски односи

Кралско пратеништво на ИталијаБр. 1320/338


Софија, 29 август 1924 год.БУГАРИЈА И ЈУГОСЛАВИЈА

Полуофицијалните бугарски весници со жалење истакнуваат дека

некои српски весници даваат голем простор на клеветничките вести одаграрно-комунистичкото потекло, не само против актуалната влада на Г-динот Цанков туку во врска со општата политичка состојба на Бугарија. Сеалудира на објавеното во "Трговски Гласник" и "Политика" е се искажуванадеж дека ќе бидат подобро разбрани интересите ма балканските народиза заедничка одбрана против болшевичката опас ност.

Треба да се забележи дека г-динот Данев, поранешен претседателна Министерскиот совет и натаму советува умерерност, повторно поддр-жувајќи ја тезата дека двата словенски народи треба да пронајдат пат заслога. Македонија не смее да биде причина за несогласувања ако и се додели

362________________________________________________-ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

автономија, но да остане во границите на југословенското Кралство. Тоазначи дека, според него, на Македонците треба да им се дозволи да сеслужат со бугарскиот јазик во црквите и училиштата.

Ринелас.р.

ИДА МНРИ кутија 915 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 35; превод од италијански јазик

164.

Промеморија на Министерството за надворешни работиод Рим од 8 септември 1924 година, во врска со границитена Албанија

Министерство за надворешни работи8-9-1924 год.

ПРОМЕМОРИЈА ЗА Н.Е. ПРЕТСЕДАТЕЛ

За дефинирање на долготрајното прашање на границите на Албанија,како што и е познато на В.Е., постојат три главни точки за кои е потребнодефинитивно решение:

1 - Манастирот Св. Наум (на јужната албанска граница со Југославија- секторот Охридско Езеро-Преспанско Езеро)

2 - Долината на Вермош (на северната граница со Југославија)

3 - зоната на Корчанската каза (на границата со Грција).

МАНАСТИРОТ СВ. НАУМ - Прашањето има мало територијално зна-

чење, но и Албанија и Југославија која сега ја држи зоната на која се наоѓаманастирот, упорно спорат за неговото вклучување во сопствена територија,пред се од политичко-духовни причини. Светилиштето е предмет на дам-нешно почитување за населението од српска Македонија, за албанскитеправославци и за самите муслимани од соседните подрачја. По долгипреговори од Лондонскиот протокол од 1913 год. наваму, прашањето надоделувањето на Св. Наум се реши со одлуката на Амбасадорската конфе-ренција на 6 декември 1922 год., толкувајќи го пошироко наведениотПротокол, со која манастирот и се доделил на Албанија.

Југославија повеќе пати гласно протестираше заради таквата одлукакај самата Конференција во рамките на која не можеше да се постигнедоговор ниту пак компромис во врска со прифаќањето или не на југосло-венските протести. На самата Конференција се покажаа две сосем спротивни


тенденции: француската, за поништување на одлуката од 6 декември 1922год. и толкувањето на Лондонскиот протокол според желбите на Југославија;

италијанско-англиската, за задржување на истата одлука. Меѓутоа, вопоследните расправи на Амбасадорската конференција во врска со пред-метот, Н.Е. барон Романо-Авеѕана од нашето Министерство - по неодам-нешните склучени договори за соработка, и со особен осврт на Албанија,меѓу нас и Југославија - добил соодветни упатства. Баронот Романо затоана Конференцијата и предложи компромисно решение: доделувајќи ја суве-реноста над манастирот на Југославија која во овој миг го држи под окупацијаи покажува цврста намера да не го напушти, сепак тој би станал верскосредиште, место каде што би можеле слободно да доаѓаат верниците одсловенското и албанското население од околината.

Во секој случај, бидејќи не можеше да се постигне согласност ниту затакви решение, Конференцијата на крај реши разледувањето на прашањетода го префрли на Друштвото на народите, барајќи мислење во врска сонејзината одлука од декември 1922 год. Советот на ДН барањето го префрлина Постојаниот меѓународен суд кој сега го разгледува прашањето.


165.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 9 септември1924 година, за македонското движење, со прилози



Софија, 9 септември 1924 г.Предмет: Македонското движење

Прочуениот водач на Македонската револуционерна организација Т.Александров му упати отворено писмо на г. Радиќ, во врска со статијатакоја следниот даде да се објави во броевите 2 и 3 од списанието "БалканскаФедерација" од Виена.


Откога повторно го одрече секаквото сојуизништво со болшевичкатапропаганда и со бугарската влада, тврди дека споменатата организација неги следи ничии директиви и дека останува неутрална кон политиката наБугарија.

Додава дека органиозацијата навистина сакаше да ги одржуваодносите со хрватската селанска партија, убедена дека борбата противхегемонијата на Белград е во полза на федеративна Југославија треба дасе води со обединети сили на сите елементи незадоволни од дивата и крвавадиктатура на Белград.

На крајот на следен начин го резимира своето гледање во врска сопрашањата кои ги третира г. Радиќ:

1. - Во изјавите од м. август не се споменува односот на организацијатакон хрватската селанска партија;

2. - Александров никаде не ги истакнал своите врски со Радиќ за дасе спротивстават со советска Русија.

3. - Никогаш не ги претерал или интензивирал со лоша намераодносите на организацијата со хрватската селанска партија;

4. - Бугарската влада не му постави никакво прашање во врска сонеговите односи со советската Русија и со Радиќ;

5. - Августовската изјава (мојата телеграма бр. 293 од 8 август) гоизложува само гледиштето на револуционерната организација и доаѓа одЦентралниот комитет;

6. - Македонското движење е единствено и компактно;

7. Сега како и во минатото, Организацијата со симпатија и восхит гледана хрватското ослободително движење и мисли дека за укинување на срп-

ската хегемонија и за ослободување на угнетените народности треба да секоординираат напорите на сите народи кои се борат за слобода и неза-висност, но без странско туторство. Со оглед на тоа, организацијата ќе морада жали ако заради злонамерни влијанија врз Македонија и Хрватска, ќе сеуспее да се прекинат врските и контактите меѓу македонското и хрватскотоослободително движење а во тоа ќе ужива само заедничкиот непријател.-Писмото го објавија сите бугарски весници: составено доста вешто, тоаочигледно одговара на желбата на водачите на организацијата, да сезадржат контактите и сојузништвото помеѓу елементите спротивни нацентрализаторската дејност на српската влада.

Ринелас.р.


Телеграма бр. 4908Кралски конзулат во Солун


Солун, 13 август 1924 год.

Предмет: Вооружени бугарски чети

23 - Месниот печат секојдневно објавува вести за организирање навооружени бугарски чети и за нивна дејност на грчко-српска територија.Според најнови вести, бугарско македонските селани кои репатриралесогласно размената на населението се регрутираат во вооружени чети и сеиспраќаат на грчка.......по наредба на комитите. Павлов, командантот

Патчов, Тулов и др. се целосно вооружени и имаат рачни бомби и митралезикои доаѓаат од нивниот центар за снабдување а се наоѓа во Мелимки115.Истото го соопштив и во Атина.

Сантучи



Белград, 27 август 1924 годПредмет: Напад на село од страна на македонски комити

422. - Соопштението на Владата има намера да ги ублажи пристиг-натите вести во врска со нападот на македонски комити врз селото Лепини таквото навлегување да го прикаже како спор на водачите на чети.

Но симптоматичен е фактот дека суверените ноќеваа во кралскиотвоз токму на станицата на селото оддалечено 4 км од местото на судирот.

Настанот сепак покажува дека состојбата во Македонија се уште е мошне__________________

115 Мелник.

366 ___ ____ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

тешка и дека владата не успева да обезбеди сигурност на подрачјето.Комитските чети не само што се провлекуваат преку албанската и бугар-ската граница туку успеваат да се создаваат и во внатрешноста на регионот,од месни елементи. Тие се добро снабденисо пушки, бомби, митралези идејствуваат во придружба со коњаница.

Сола116

ИДА МНРИ, папка 915 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 915, предмет бр. Зд; превод одиталијански јазик

166.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софијадо Министерството за надворешни работи во Рим од 14 сеп-тември 1924 година, за убиството на Тодор Александров,со прилози


Софија, 14 септември 1924 год.Предмет: Убиства на комунисти и Македонци

174. Вчера се убиени неколку водачи на комунистичката партија идвајца познати Македонци за кои се сметаше дека се врска меѓу маке-донската револуционерна организација и болшевичка пропаганда117.

РинелаБугарија 1

116 Сола Уго (Неапол 1888 - Рим 1968), во дипломатско-конзуларна служба од 1914год. во Сан Паоло, Баија, Бело Хориѕонте, Рио де Жанеиро, Белград (1923), Драч (1925),Лондон итн.

117 Се однесува на убиствата во Горна Џумаја наводно организирани од владата наАлександар Цанков, во тесна соработка со Иван Михајлов.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_________________________________________________367


Софија, 15 септември 1924 год.Предмет: Убиството на Александров

175 - Денес се прошири веста дека Тодор Александров, прочуениотврховен водач на македонската револуционерна организација е убиен уштена 31 август, жртва на елементите кои подготвуваа заговор за сојузништвосо болшевиците. Според тоа што доверливо ми е кажано, Александровминатата година започнал преговори со Москва со посредство на својотпретставник кој е испратен таму но ги прекина кога сфати дека тие сакаатспоменатата организација сосема да ја потчинат на болшевичките цели.Главните поттикнувачи.се убиени деновиве, за што веќе известив во прет-ходната телеграма, но извршителот се уште не е фатен. Веста остави големвпечаток во овдешните политички кругови.

Ринела

— • —



Предмет: Убиство на Александров

177. Врска: телеграмата бр. 3076 на В.Е.

По курир веќе испратив детален извештај бр. 359.

Утрово голема толпа, преку 30.000 лица, помина по главните улицина градот во впечатлива тишина, како знак на жалост заради убиството наАлександров.

Ринела


368______________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

167.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софијадо Министерството за надворешнм работи во Рим од18 септември 1924 година, во врска со македонското движење

Доверлива телеграма бр. 1413/359Кралско пратеништво во Софија

До Министерството за надворешни рабвоти - Рим


Предмет: Македонското движење

Како објаснување на информациите кои телеграфски ги испратив честми е да соопштам некои поединости во врска со крвава борба во македон-ските кругови која ги влоши и онака тешките услови во таа несреќна земја.

Убиството на врховниот водач на македонската револуционернаорганизација Тодор Александров - кој стана легенда меѓу овдешното бал-канско население заради својата сила, храброст и мистеријата околунеговата дејност - јасно го покажа длабокиот расцеп меѓу македонцитепредизвикан со болшевичката пропаганда.

Од пред извесно време комунистичкиот продор упорно се ширеше вомакедонските кругови каде што наидуваше на мошне поволна почва:

незадоволството заради решавањето на проблемот на Македонија, спро-тивна на познатите побарувања, маките на се поголем број бегалци коиБугарија не успева да ги задоволи и покрај значајните суми пари наменетиза нив и кои досега достигнуваа 155 милиони левови. Бројни Македонци,меѓу кои највлијателните и кои беа меѓу водачите на организацијата, веќебеа убедени дека бугарската влада, заслабена и обезвластена од војната,не може да даде ефикасна помош на македонските побарувања додеказначајна поддршка може да се добие од Русија што се однесува дофинансиските средства, оружје и муниција, за подготвување на општ бунтна Балканот и од кој Македонија би можела да се надева на конечнотоостварување на саканата независност. Самиот Т. Александров не вдожелда одолее на таквиот притисок, ако е точна доверливата информација декаминатата година е испратен негов емисар во Москва, за поетигнување надоговор. Но во Москва е побарано целосното потчинување на револуцио-нерната организација не само на наредбите туку и на програмите на Сове-тите. Се чинеше дека во почеток Т. Александров се потчини и тогаш се


појави познатото соопштение објавено во "Балканската федрација"во Виенакоја - како што веќе известив - стана центар на болшевичката пропагандана Балканот. Но подоцна, или се покаја или пак преовладаа поголемитепритисоци од страна на Бугарија, го смени методот и децидно се изјаснипротив договарањето со Москва. Петнаесет дена пред смртта, на г-динотНеманов118, публицистот кој успеа да го сретне, му изјави: додека сум живнема никогаш да дозволам македонската организација да стане инструментна странски намери. Но можеби неговите одлуки беа премногу задоцнетиза да го закочат импулсот кој нездравите незапирливи стремежи и лудинадежи го предизвикаа во македонското движење. На пат на состанок,среде шума, беше убиен од сопствените вооружени придружници.

Петнаесет дена, неговата смрт се држеше во тајност и веста за истатасе рашири преку соопштението на Организацијата и предизвика голема тагаво владините кругови и војавноста. Каква и да е оценката на Т. Александрови на неговите методи за решавање на македонското прашање, треба да сепризнае дека тој и служеше на каузата која ја бранеше со голема сила наволја и рамнотежа и реално гледање. Можеби токму тоа чувство предупредиза опасноста од болшевмзмот. За неговото спречување веќе немаше другначин од спротивставување, со ризик по сопствен живот. Неговиот трагиченкрај предизвика вистинска вчудоневиденост во политичките кругови и кајнаселението. Едногласно, бугарскиот печат признава дека со својата жртва,тој даде голем придонес за слободата и независноста на Бугарија.

Од вестите кои можев досега да ги приберам произлегува дека вобугарскиотдел на Македонија веќе се работи на прогласувањето на советскаРепублика (со центар во Петрич). Тоа покажува до кој степен е стигнатазаразата. - Смртта на водачот беше повод за реакции: приврзаниците напочинатиот се зафатија со лов на македонските проболшевички експоненти.Доста од нив веќе се убиени и серијата на злосторства уште ќе продолжи.Утрово, во целата Бугарија, трговците најдоа на вратите на своите дуќанизалепено известување: "Затворено заради поменот на Т. Александров". Исите врати останаа затворени и целата земја е во жалост. Кон 10 ч. непре-гледна колона на народот - преку 30.000 луѓе - помина по главните улици наглавниот град, во неверојатна тишина: само од време на врме се слушнапонекој литургиски напев.

Во владеачките кругови се вели дека од овие жални настани требада се извлече голема поука: заедничка опасност Ја загрозува безбедноста________________________________

118 Леон Неманов, познат публицист и близок соработник на Министерството занадворешни работи на Фраиција. Често контактирал со Тодор Александров и Иван Михајлов.

Важел за добар познавач на македонскиот проблем и на Балканот по Првата светска војна.


и просперитет не само на балканските туку и на европските народи и итносе потребни ефикасни решенија за санирање на тлото на кое субверзивнатапропаганда ги засадува своите отровни растенија.

Бугарската влада изјавува дека бдее над одржувањето на внатреш-ниот ред но бара помош на сите надлежни внатрешни и странски факториза тешка борба со материјални, морални и политички средства.

И натаму ќе се интересирам и ќе Ве известувам за ситуацијата.

Ринелас.р.

ИДА МНРИ, папка 915 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 915, предмет бр. За; превод одиталијански јазик

168.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија до Мини-стерството за надворешни работи во Рим од 28 септември1924 година, во врска со конгресот на Меѓународниот сојузна цркви


Софија, 28 септември 1924 год.Предмет: Конгрес на Меѓународниот сојуз на цркви

184 - Конгресот на "Меѓународниот сојуз на цркви за мир" кој се одржаденовиве во Синаја имаше реперкусија во Софија. Двајцата англискиделегати, А.Ремзи и В. Дикинсон пристигнаа во главниот град во кој исто-времено се најде Сер Е. Бојл, претседател на лондонскиот Балканскикомитет, доаѓајќи одСолун.

Одржан е свечен јавен собир на чело со митрополитот и на кој при-суствуваа советите на иселениците од Тракија, Македонија и Добруџа.Резултатите на конференцијата во Синаја во врска со малцинстватапретставуваа главна содржина на одржаните говори.

Средбата заврши со обраќањето на митрополитот кој топло им сезаблагодари на англиските гости за чуствата и дејноста кои тие ја вршат вополза на мирот.

Ринелас.р.



169.

Телеграма од италијанското пратеништво во Белград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 2 октомври1924 година, за положбата во Бугарија

Кралско пратеништво во БелградДо Министерството за надворешни работи - Рим

Белград, 2 октомври 1924 год.

Предмет: Положбата во Бугарија

492 - Во разговорот со Маринковиќ119 се осврнав на положбата воБугарија. Тој ми кажа дека во Женева, Калфов120 побара три месеци за времена кои бугарската влада ќе ја нормализира положбата. Затоа тој чека.Неодамнешните судири меѓу двете македонски партии според Маринковиќја зацврстија положбата на владата на Цанков.

Во секој случај, југословенската влада е спремна за секој обид воМакедонија и веќе ги вооружила селаните на левиот брег на Вардар за даможат да пружат првичен отпор при навлегувања и за да соработуваат сорегуларната војска чиј број е зголемен за сметка на нивно намалување нанашата граница.

Бодреро с.р.


170.

Телеграма од италијанското пратеништво во Софија доМинистерството за надворешни работи во Рим од 25 октомври1924 година, за југословенско-бугарските односи


Телеграмабр. 1333


Софија, 25 октомври 1924 год.199 Одговор на телегр. на В.Е. Каб. 465

Министерот за надворешни работи го искажа своето задоволство одбрзото и плодно интересирање на италијанската влада и ме замоли на В.Е._______________

19 Војо Маринковиќ, министер за надворешни работи на Кралството на СХС.120 Христо Калфов, министер за надворешни работи на Бугарија.

372______________________ ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

да и изразам длабока благодарност на бугарската влада која во исто времеим се обрати и на француската и англиската влада, но од Италија пристигнапрва помирувачка акција за санирање на тешката состојба на земјава. Меизвести за следните поединости: "Досега имало осум обиди за вооруженнапад на емигранти-земјоделци врз границата појужно од местата кои гинаведе Маринковиќ во дописот до Софија. Пред извесно време, овдешниотсрпски претставник и самиот Маринковиќ на бугарските укажувања декана српските територии се толерираат револуционерни организации на штетана Бугарија одговорија дека се сметаат како чети кои се третираат какомакедонските во Бугарија. Постојат и докази дека земјоделските водачи,поранешни министри со Стамболиски се примаат во Министерството занадворешни работи во Белград. Тие се поврзани со полицијата и организирааПостојан револуционерен комитет против Бугарија со очевидна соработканајугословенската влада. Затоа е јасна намерата емигрантите да се користаткако притисок против македонската организација која е тајна и вон секаквавладина надлежност. Но прашањето на Македонија е вообичаен незначи-телен претекст додека Југославија, загрижена заради тешката внатрешнакриза не може да го поднесе обновувањето на Бугарија" За настаните награницата бугарската влада поднесе вербална нота до српската.

Ринела


171.

Телеграма од италијанското пратеништво во Белград доМинистерството за надворешни работи во Рим од 26 ноември

1924 год, за југословенско-албанските односи

Кралско пратеништво во БелградТелеграмабр. 1410


Белград, 26 ноември 1924 год.

570 Стр. дов. Моја телеграма бр. 559 и мојот извештај бр. 528 од 10октомври о. г.

Оддалечувањето на Ахмет-бег Зогу од Белград повеќе од доказ заизменетиот став на овдешната влада кон акцијата која приврзаниците напоранешниот претседател ја подготвуваат на штета на новиот поредок во


Албанија, ми се чинеше алиби за кој овдешниот Главен штаб сметаше декатреба да се подготви за да биде помалку компромитиран кога планираниотудар ќе се оствари.

И во врска со документацијата испратена од В.Е. со телеграмата бр.177 од 18 о.м. сметав дека треба повторно да се обрне внимание на владатана СХС за тоа што се подготвува, истакнувајќи дека какво да е учество исогласност со сплетките на приврзаниците на Ахмет-бег Зогу од наша странаќе се смета за повреда на формулата за невмешување во внатрешнитеработи на Албанија која истата ги договори со мене во изминатиот јуни.Додадов дека В.Е. не се смета за заштитник на таа или онаа албанска владано дека без сомнение В.Е. не може да дозволи вештачки создаденитедвижења во таа земја да предизвикаат нови грижи и го загрозат мирот наБалканот, дека авторитетот кој во Европа го стекна политиката на В.Е. седолжи токму на искрената желба за мир за која сведочи редица договориветени од страна на В.Е.

Нинчиќ ми одговори дека и неговата влада е цврсто решена да неподржува каков да е непријателски акт против Албанија. Призна декавладата на СХС им помага на приврзаниците на Ахмет-бег Зогу, но забе-лежува дека Југославија секогаш го правела тоа за сите политички бегалциод соседните земји. Исто така призна дека наведените емигранти секонцентрирани во јадра до границата, истакнувајќи дека и Албанија го правиистото со таму избеганите Црногорци на кои им се дава оружје и кои прет-ставуваат причина за бројните судири на границата. Пото додаде дека неверува во вооружен обид на чети дојдени од територијата на СХС и зарадизаладувањето. Му одговорив дека сум известен дека до таквиот обид ќедојде во голем стил за време на албанските избори кон средината на март.

Од мене побара некои прецизни податоци во врска со соработката

која овдешниот Главен штаб наводно ја има со подготовките на емигрантитено се воздржав да му ги дадам. Тој ми вети дека ќе поведе соодветна истрага,предвидувајќи сериозен ризик за одговорните органи.

На крајот ми кажа дека располага со доказите кога владата на ФанНоли склучила договор со московската влада и дека со болшевичките парисе финансираат антисрпски расположените племиња кои со посредство наКосовскиот комитет се држат во живот во Македонија. Наводно станувазбор за планот за обиколување на Југославија кој московската влада сеобидува да го оствари на поттик на Радиќ, да предизвика нереди наалбанската, бугарската, па дури и романската граница. Кога побарав некојапоединост, ми кажа дека Албанија неодамна во Италија со московскитепари купила 10 илјади пушки.


Го замолив Нинчиќ да ме извести како неговата влада има намера дасе однесува кон Албанија и тој даде значајни изјави кои ги пренесувам сотелеграмата со наредниот број, упатена до Кабинетот - Тајно.

Сола


172.

Извештај од италијанскиот претставник во Друштвото нанародите во Женева до Министерот за надворешни работиво Рим од 1 декември 1924 година, во врска со односитена Балканот

Друштво на народитеДо Министерот за надворешни работи - Рим

Женева, 1 декември 1924 год.БАЛКАНСКИ ПРАШАЊАГосподине министер,

Г-динот Колбан, директор на Одделот за малцинства ги обиколибалканските земји. По враќањето во Женева му поднесе на генералниотсекретар детален извештај во кој ја резимира размената на видувања соеминентни политичари, дипломати и новинари забројните прашања не самово врска со малцинствата туку особено од политички карактер. Пренесувајќи

некои согледувања за најзначајните разгледувани прашања обрнувамвнимание на В.Е. пред се на деловите во врска со прашањето на Св. Наум,со Женевските договори за заштита на бугарските малцинства во Грцијакои создадоа нова ситуација помеѓу Југославија и Грција121, со проектот забалканска федерација на која се обрнува внимание на повеќе балканскивлади, со прашањето на Алто Адиџе.________________

121 Во прашање е потпишаниот протокол на 20 септември 1924 година од министритеза надворешни работи на Бугарија Христо Калфов и на Грција Николас Политис во Женева.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА_____________________________________________________________375

ОДНОСИ МЕЃУ ЈУГОСЛАВИЈА И БУГАРИЈА. - Во југословенскотоМинистерство за надворешни работи му изјавија на г. Колбан дека српско-бугарските односи во последните месеци се многу подобрени. Тоа не седолжи толку на измена на политиката од страна на бугарската влада тукуна фактот што жителите од српскиот дел на Македонија, уморни од постојанизулуми од страна на бугарските чети, од белградската влада добија дозволада се вооружат и да ги враќаат напаѓачите преку граница.

Забележано е дека убиството на Тодор Александров во Бугарија аособено во Софија предизвика манифестации на сочувство; тоа јаснопокажува дека центарот на револуционерните организации се наоѓа вонсрпска територија. Во врска со причините за злосторството, во Белград сесмета дека тука е вмешана московската влада. Ставот на Тодор Александ-ров во врска со идното уредување на Македонија предизвика големонезадоволство во редовите на Револуционерниот комитет кој го извршилубиството. На чело на незадоволните беше П. Чаулев кој живее во Виена.Додека Тодор Александров беше ревносен приврзаник на целосната неза-висност на Македонија а г-динот Чаулев на федералистичката теза одн. наголемата балканска федерација која би ја вклучувала Македонија какосамостојна единица помеѓудругите автономни единици како што се Србија,Бугарија, Хрватска и евентуелно Грција. Извесно време пред смрт, ТодорАлександров во Виена заедно со г-динот Чаулев го потпиша документот вокој ја напушти замислата за независна Македонија и се приклони на феде-ралистичката теза. Но, подоцна, по неговото враќање во Македонија, гонегира својот потпис и се обиде да се оправда.

Познато е како Бугарија и Југославија го ратификуваа Софискиотдоговор согласно со кој југословенската влада се обврзува дека повторноќе ги прими македонските емигранти на своите територии, под извесниуслови. Но, се нагласува како бугарската влада се обидува со помош намакедонските организации да го попречи остварувањето на договорот,забранувајќи им на емигрантите да се вратат.

Г. Колбан главно доби впечаток дека белградската влада се уштемногу не и верува на бугарската политика. Во Белград се жалат дека бугар-ската влада е премногу слаба за да се спротивстави на влијанието на Маке-донскиот комитет. Г. Маринковиќ го извести г. Колбан за разговорот со г.Калфов во Женева во кој тој јасно му кажал на соговорникот дека веќе евреме софиската влада "да започне да заведува ред во својата куќа".Државата која се наоѓа во положба каква што е бугарската не може да имасвоја надворешна политика. Бугарската влада е премногу слаба: таа се одр-жува на власт делумно со сила делумно потпирајќи се на Македонскиоткомитет. Во Бугарија политичко убиство е вообичаен настан а тоа трае согодини.

376_______________________________ ___ __ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

ВООРУЖУВАЊЕ ВО БУГАРИЈА. - Г. Маринковиќ на г. Колбан му гообрна вниманието на значењето на бугарското вооружување. Како што епознато, според мировните договори Бугарија требаше да има само20.000-на редовна војска и 10.000 граничари, регрутирани од редот надобро-волците. Но бугарската влада наводно не ги почитува таквите рестрикции.Според информациите пристигнати до југословенските власти, ограничу-вањето од 30.000 луѓе е надминато за 8-9 илјади војници.

Уште повеќе, регрутирањето не се врши само меѓу доброволците. Вовојска под исто име фигурираат две или три лица кои се заменуваат еденсо друг по краток период на службата. Тоа и овозможува на бугарскатавлада да обучи многу поголем број на луѓе од дозволеното во мировнитедоговори. Исто така едногодишна принудна работа воведена со законот наСтамболиски за. сиот бугарски народ, овозможува војската да ја ослободиод секоја не сосем воена работа така што секој човек од регуларната војскае добро обучен. Уште повеќе, во сите краишта актуелната влада создадекомитети на вооружени приврзаници. Може да се каже дека Бугаријарасполага со војска од 100.000 луѓе.

ЈУГОСЛОВЕНСКИ ПРЕТСТАВНИК ВО ДН ВО ЖЕНЕВА.- Во писмотоод 9 октомври до Вашето Министерство се вели дека југословенската владаима намера како постојан делегат во Друштвото во Женева да го ипрати г.Трумбиќ. Од изјавите на г. Маринковиќ пред г. Колбан произлегува дека натаа функција веќе е именуван г. Дучиќ, со намера што побргу да добие звањеамбасадор. Г. Дучиќ е еминентен поет но и вешт дипломат. Во други известу-вања што ги доби г. Колбан се вели дека намера на српската влада е да гокористи г. Трумбиќ како делегат на седниците на Советот.

МАЛЦИНСТВА ВО ЈУГОСЛАВИЈА. -

1.) ГЕРМАНСКОТО- Премиерот Давидовиќ на г. Колбан му обрнавнимане на либералниот третман на германското малцинство во Југославија.Германските села се наведуваат како пример во Југославија заради големнапредок во земјоделието. Германското малцинство има три лицеи.

2.) АЛБАНСКОТО - Се чини дека уредувањето на односите со албан-ското малцинство е потешко не само заради политичкото влијание што врзнего го има соседната нација туку заради нискиот животен стандард на тоанаселение. Затоа тешко драѓа др договори за создавање на училишта, предс6 заради неможноста да се најдат наставници по албански јазик.Албанското малцинство во парламентот има четири пратеници.

3.) ЦРНОГОРСКОТО - Според Давидовиќ, Црна Гора е дел со најсрпскикарактеристики во земјата. Од друга страна пак, Црногорците главно се


гордеат со српскиот карактер. Денес двајца генерални конзули од којконзулот во Берлин, се Црногорци а имаат и три генерали и околу 1/3 одкадети во воената школа.

ПРАШАЊЕТО НА СВ.НАУМ - На г. Колбан му е кажано дека југо-словенската влада никогаш, без оглед на политички карактер, нема да гоостави Св. Наум. Станува збор за прашање на национална чест. Ако Србитего евакуираат тоа место, тоа ќе предизвика голем впечаток кај Албанцитеи Грците. Најдобро решение би било на Србија да и се даде време да започнесо непосредно преговори со Албанија, за постигнување на пријателскидоговор.

ЖЕНЕВСКИ ДОГОВОР ЗА ЗАШТИТА НА БУГАРСКОТО МАЛЦИНСТВОВО ГРЦИЈА - Познато е како на септемвриската седница на Советот Бугаријаи Грција со ДН склучија два договори кои имаа за цел обезбедување наеднаков третман на грчкото малцинство во Бугарија и на бугарското воГрција. Споменатите договори им признаваат посебна надлежност начленовите на Мешовитата грчко-бугарска комисија за иселување именуванаод страна на Друштвото. Споменатите договори во Белград оставија досталоши впечатоци. Јавното мислење во нив гледа доказ за непријателство наГрција и Бугарија кон Србија. Печатот сметаше дека таквите договори сесамо изговор за тврдење дека Словените од српскиот дел на Македонијасе Бугари бидејќи припаѓаат на истото малцинство што во споменатитедоговори фигурира како бугарско. Во југословенското Министерство занадворешни работи инсистираа на тврдењето дека Грците сакаа да гиизиграат Србите. Според нив Грција се уште не сфатила дека Србија сакасамо да живее во мир со неа. Ако Солунскиот договор чесно се спроведе,Грција нема причина да се плаши од Србија. Таа сето тоа не го разбрала изатоа преферираше да ја внесе Бугарија меѓу Грција и Србија. Во врска сопрашањето белградската влада испрати остар протест во Атина. Реперкусиина нотите во Грција беа силни. Во официјалните атински кругови се сметадека најдобро решение би било измена на Женевскиот договор со неговотопроширување на сите малцинства во Грција, со примена наместо на збо-ровите "бугарското малцинство во Грција "на зборовите" малцинства воГрција".

Во разговорот кој во врска со тоа го имал г. Колбан со југословенскиот

претставник во Атина г-дин Марковиќ следниот истакна дека според не-говата влада не е праведно бугарското малцинство во Грција да ужива по-себна заштита додека договорот за малцинствата на сите им обезбедуваеднаков третман. Заради таквата нееднаквост извесен број Словени коиби биле индиферентни на квалификацијата "Бугари", би имале интерес да,


се декларираат како такви. Г. Марковиќ додал дека неговата влада е под-готвена да склучи со грчката договор сличен на Женевскиот, во полза насрпското малцинство. Со тоа би се избегнала двосмисленоста дека ситесловенски малцинства во Грција се бугарски.

НАЦРТ ЗА БАЛКАНСКА ФЕДЕРАЦИЈА - Г. Русос, грчки министер занадворешни работи инсистирал на тоа на г. Колбан да му го објасни својотнацрт за Балканска федерација. Според грчкиот министер, таквиот нацрт еединствено можно решение за сегашните тешкотии, вклучително напроблемите во Дедеагач и Солун. Федерацијата би ја вклучувала Грција,Југославија, Бугарија, Романија и Албанија и во почеток би имала само сто-пански но не и политички карактер. Можеби времето се уште не е зрело заостварување на нацртот но наредната година тоа можеби би било можноако ДН преземе иницијатива да биде покровител на Конференција на прет-ставниците на балканските земји во Женева на која би се разгледале пра-шањата од заемен стопански интерес, за воспоставување најтесни можниврски. Тоа би било апсолутно потребно за развојот на Балканот. На Грцијаи недостасуваат стопански ресурси кои инаку се обемни во Бугарија иРоманија додека следните имаат потреба од ресурсите кои богато се за-стапени во Грција. Таквата стопанска соработка би ги намалила остритепостојни територијални натпреварувања. Со нацртот веќе официјално сезапознати засегнатите влади.

ГРЧКО-БУГАРСКИ ОДНОСИ.- Грчкиот министер за надворешни ра-боти муја искажа на г. Колбан истата недоверба кон бугарската влада каквашто ја искажа Белград. Министерот за надворешни работи г. Русос се пожалидека бугарското вооружување значително ги надминува ограничувањатанаметнати со Нејскиот договор и дека од друга страна бугарските политичкикругови не ја напуштија надежта за повторно отворање на територијалнотопрашање - ако не за Македонија, барем заТракија. Г. Калфов е познат какоголем приврзаник на бугарските стремежи во врска со Тракија. Од другастрана, без оглед на идеите на софиската влада, таа не може да го избегнеугнетувачкото влијание на македонските елементи. Во врска со Грција, воМинистерството за надворешни работи во Софија владее непомирлив духкој не влева премногу оптимизам за иднина. Како доказ за напнатоста воодносите, грчкиот министер за надворешни работи го наведе фактот декаБугарите се уште држат повеќе десетици илјади бугарски емигранти вопограничнитте места наместо да ги распределат по други територии и да сеобидат да ги вклопат во останатото население122. Таквата состојба претста-

122 Бугарија била должна да не допушта бегалците од Македонија да се населуваат во

близина на границата на земјата од која избегале или биле протерани.


вува извор на немири и на постојани заемни обвинувања и наведува на по-мисла дека бугарската влада има намера да ја исползува првата приликаза да ги "фрли" овие илјадници бегалци на другата страна на границата.


173.

Писмо од Генералниот секретаријат на италијанските "Fasci"во странство од Рим до Министерството за надворешни работиво Рим од 2 декември 1924 година, во врска со македонскотопрашање, со прилози

Генерален секретаријат на италијанските Fasci во странствоул. Агостино Депретис бр.66,тел. 10-201

До почитуваниот г-дин Маркиз Паолучи де Калболи Бароне,шеф на Кабинетот - Министерство за надворешни работиРим

Рим, 2 декември 1924 год.Драги Паолучи,

Во прилог Ти испраќам интересен извештај пристигнат од Солун, воврска со комунистичкото движење во Грција и со македонските тензии.

Сметам дека фактичките податоци од споменатите извештаи можатсоодветно да бидат користени од надлежниот оддел на Вашето Мини-стерство.

Срдечни поздрави

Џузепе Бастијанини с.р.Генерален секретар1 прилог

МАКЕДОНСКОТО ПРАШАЊЕ

Се ограничувам на актуелното револуционерно движење кое врие во

душите и дејствува со комитите. Наредниот пат ќе се задржам на карактероти политичките цели на движењето ако тоа го интересира Генералниот секре-


таријат. Во разговорот на генералот Протогеров со специјалниот известувачна "Матен"се негира преовладувачкото влијание на Интернационалата одМосква што навистина е точно. Кој малку го познава македонскиот карактери менталитет може да биде свесен за значењето на секој акт или настан.Со години Бугарите со неспоредлива лукавост премногу политизираат.Понекогаш можат да изгледаат како кроток инструмент на некоја големасила но всушност тие упорно се служат а не да им служат на заштитниците.Така Москва се излажа дека со давање на милиони ги изигра македонскитереволиуционери. Денес генералот Протогеров изјавува дека е спремен дасе бори со болшевичките интриги и опасности. Таквата промена е предизви-кана од фактот дека се уверил дека за остварување на целта на која сезаколнал "Македонија на Македонците", неопходна е поддршка и призна-вање на големите сили-сојузнички. Неодамна се зборуваше за италијанско-бугарска интрига, со многу фантастични поединости, како н. пр. италијан-ското преотстапување на големо количество оружје и муниција, тајно натова-рено во Женева; денес се зборува за француската вмешаност. За англича-ните малку се зборува. Болшевичките изјави на Протогеров јасно покажу-ваат дека револуционерите - за разлика од самата Бугарија - дефинитивносе оттргнаа од Москва за да се обидат со нов, се чини посериозен, посоод-ветен, поприфатлив и без сомнение поугледен и поразумен начин.

Немам, како порано, елементи за да знам што мислат нашитеофицијални кругови во врска со ова трнливо прашање кое секогаш неинтересирало, но го пренесувам општото претчувство дека Франција севмешала во македонската интрига.

Бидејќи е мошне актуелен, ќе зборувам за ген. Протогеров. Првиннакратко за неговата биографија. Тој поминал низ крв и разбојништво. Него-вото име се наоѓа на списокот на 500 Бугари одговорни и виновни за војна ичија екстрадиција сојузниците ја бараа со пресуда. На списокот покрајнеговото име е наведено следното обвинение: "Одговорен за масакр на 118српски војници, затвореници и болни во Љуботин (20-26 окт. 1915 г.); масакри,убиства, грабежи итн. во стара Србија; напад на Струмица и Валандово во1915 г." Роден во Штип123, по завршувањето на почетните студии се посве-тува на наставата во основни училишта. Голем патриот и убеден иреден-тистја напушта наставата и заедно со покојниот Александров и се посветувана македонската револуција. Во бугарската војска бргу добива чинови ислава; се одликува во балканските војни. Во почетокот на светската војна,со Александров се во служба на Германија од која добива 30 милиони златни___________________

123 Протогеров е роден во Охрид.

ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА______________________________ ___381

марки за водење на герила на српската територија. Во служба на герман-скиот Главен штаб ја оформува и раководи со Македонската дивизија. Првинсо Александров а пред се денес тој е човек кој ги персонифицира македон-ските стремежи и неговите следбеници го обожуваат.

Во моментов во регионот владее остра зима и - како што предвидовво претходен извештај - дејноста на комитските чети е сосем замрена, баремдо пролет.

Уште еден елемент треба да се истакне. До пред извесно време рево-луционерите инсистираа на непоколеблива и абсолутна идеја за независнаи самостојна македонска држава а сега изјавуваат дека ќе се задоволатако добијат право слободно да го зборуваат својот јазик, да се молат насопствен јазик, активно да учествуваат во управувањето на нивната области да формираат легална политичка партија како Хрватите и Словенците,како муслиманите од Босна. Велат дека под такви услови се спремни даположат оружје и да ги распуштат легендарните чети.

Кралско пратеништво во Белград"Телеграма 6р. 5568/606

До Министерството за надворешни рабопти - Рими за запознавање: Италијанското кралско пратеништво во Софија

Белград, 27 ноември 1924 г.

Предмет: Бугарски чети во Македонија

Полуофицијалниот весник "Време" од 26 о.м. ја објавува веста од Штип:

"Бројни наши државјани кои живееја во Бугарија од 1918 г. се вратијаво татковината. Тие тврдат дека до денес нивното останување во Бугаријабило принудно и дека по смртта на г. Стамболиски бугарските власти це-лосно ги препуштија на Комитетот про Македонија кој ги регрутира во своитечети. Обуката на истите се одвива на подрачјето на Ќустендил, Дупница,Петрич и Перник. Шпијуните го надгледуваат однесувањето на сите овиеемигранти и несреќникот на кој ќе падне сомнеж дека сака да се врати воЈугославија го убиваат со убоди со нож или пак го бесат во присуство нацелиот одред во кој бил регрутиран. Тие кои успеаа да стигнат до Штипкажуваат дека постои циркуларно писмо на бугарското Министерство завнатрешни работи според кое секој емигрант фатен во обид на враќање вотатковината треба да се предаде на Комитетот во Македонија за тој да го


суди. Тие велат дека беа принудени да стигнат во Софија криејќи се вопланините; тие дојдоа во нашата Легација која им издаде пасоши и бесплатнибилети до Штип. Несреќниците би сакале да им пишат на некои свои

пријатели кои се наоѓаат во бугарскиот дел на Македонија но не се осмелуваада го сторат тоа бидејќи цензурата на писмата е мошне строга и секој адресатсе осудува на смрт. Бегалците изјавуваат дека четите чии навлегувањастанаа невозможни сега стигнале во близина на горенаведените бугарскиградови и градчиња и дека бугарската влада во зима им плаќа 2.000 левамесечно и му дава зимска облека на секој четник. И покрај тоа грабежитево споменатите бугарски региони се мошне чести. Овде се сигурни дека г.Вандервелде не би зборувал како што тоа го стори во Париз да беше во тексо поединостите кои тука сите добро ги знаат, во врска со емигрантите."

Се чини дека таквите изјави се плод на "usum delfini иѕит " и имаат за целда докажат дека поголемиот дел од македонските емигранти во Бугаријаби сакал да се врати на територијата на СХС да не беа принудувани одмакедонската организација.

Самите изјави имаат за цел да служат како противтежа на впечатокотна интервјуата кои во Франција и Белгија ги дал белгискиот пратеник Вандер-велде кои неодамна ги посети Бугарија и Србија и кој во меѓународнотојавно мислење ја претстави - на начин овде оценет како не многу поволен -сета сериозност на македонскиот проблем, усложнет заради присуствотона најмалку 500 илјади македонски емигранти во Бугарија.(потпис нечиток)

Кралско пратеништво во ВиенаТелеграма бр. 3116/1110


Виена, 23 декември 1924 год.Предмет: Македонското движење

Мајорот на РР.ЦЦ. г. Акомандо Винченцо ми соопштува:

"Од веродостоен извор разбрав дека г-динот Протогеров, водач намакедонските револуционери се уште се колеба дали да се договори собугарската влада или со московската. Г-динот Обов124, амбасадорот на

124 Обов Александар, познат бугарски политичар.


"селаните"во Белград наводно преговара со него. Програмата на Обов епред се антибугарска.

Аурити125 с.р.


174.

Промеморија од француското пратеништво во Рим доМинистерството за надворешни работи во Рим од 20 декември1924 година, во врска со утврдувањето на албанските граници

Амбасада на Република Франција при Н.В. крал на ИталијаБр.312

До Кралското министерство за надворешни работи - РимПРОМЕМОРИЈА

Како што Кралското министерство за надворешни работи знае, Хаш-киот суд даде мислење според кое манастирот Св. Наум и е доделен наАлбанија. По таквата одлука, сојузничктите делегати на Амбасадорскатаконференција се договорија за потребата, на српско-хрватско-словенечкатавлада на други точки на српско-албанската граница да и се дадат некоисатисфакции, за да се олесни враќањето на Св. Наум и членовите на Коми-сијата за утврдување на границите на Албанија беше свикана во Париз зада го уреди прашањето.

Барајќи компензации за Југославија во северо-западниот агол награницата а особено во регионот на Вермош, нејзе би и се доделила долинатана Лумбраја која од Албанмја ја делат тешко проодни гребени.

Ако Кралската влада се согласува со предложената комбинација,француската влада би била задоволна ако му се дадат упатства нагенералот Гаѕара, претставник на Италија и претседател на Комисијата заразграничување кој досега не бил многу расположен да ги прифати виду-вањата на Амбасадорската конференција, за тој да се согласи со доделу-вањето на Лумбраја на српско-хрватско-словенечката држава.


ИДА МНРИ, папка 725 (Албанија 1919-30); ДАРМ, КС 21, п. 725, предмет бр. 2; превод одфранцуски јазик__________

125 Аурити Џачинто (Рим 1893 -1969), правник; во дипломатска служба во Берн, Мадрид,Вашингтон, Букурешт, Виена (1921).

384_________________. _____________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

175.

Телеграма од префектот на Милано до Министерствотоза надворешни работи во Рим од 23 декември 1924 година,во врска со убиството на Петар Чаулев, со прилози


Милано, 23 декември 1924 год.Предмет: Убиството на бугарсќи новинар

9654 - Денес во 12.30 ч. еден странец влегол во продавницата за цигариво ул. Верцијере бр. 4 и се упатил кон другиот странец кој седел во дуќаноти без збор во него го вперил пиштолот и испукал пет куршуми убивајќи го.Потоа се обидел да се самоубие но бидејќи не успеал дозволил да го уапсат.Тој изјави дека се вика Димитрис Стефано126, од таткото Иван, роден воСофија127 на 16 август 1900 г., македонски националист и дека Тајниот ко-митет на неговата партија го одбрал за да го убие Петар Чаулев, исто такаод Софија, како предавник на нивната кауза.

Името на убиениот е Чаулев, водач на федералистички дисиденти.До м. мај тој беше дел од триумвиратот кој народот го избрал, за целоснанезависност на Македонија, напаѓан од националистите кој го сметаа запредавник. Тој организира тајни комитети и започнада шири пропаганда наБалканот.

Од пред четири дена беше во Милано и Димитрис го барал во Рим иво други градови. Кога го сретна во Милано одбра погоден миг за да го убие.

ПрефектПериколи

Пратенички дом

Драги претседателе,

Убиството во Милано на Македонецот Чаулев за чија пресуда доне-сена од страна на македонските револуционери Те известивме пред неколку___________________

126 Се однесува на Димитар Стефанов.

127 Податокот не е точен. Стефанов е роден во с. Марчино, Кратовско.

385__________________________________ДОКУМЕНТИ ЗА МАКЕДОНИЈА

месеци, би требало нашата политичка Тајна полиција да го искористи. Битребало итно да се запленат сите документи кои се наоѓаат на разни седишта(Милано, Рим, по можност Виена) на Чаулев и на неговите другари кои во

последно време и служеа на Москва и на други антииталијански струи.

Тоа треба да се стори бргу ако веќе не е доцна.Со срдечни поздрави и желби

Твој ДуданРим, 24-12-1924 год.

Министерство за внатрешни работиГенерална дирекција за јавна безбедностТелеграма бр. 9659

До Министерството за надворешни работи - Кабинет

Милано, 25-12-1924 год.

Месната квестура известува дека до овдешниот градоначалникпристигна телеграма на македонскиот федералистички комитет со која седаваат упатства за подготовки на погребот на Бугаринот Чаулев Петар којовде е убиен на 23 - предмет на мојата телеграма од 23 о. м. под ист број. Засабота е најавено доаѓањето во Милано на некои претставници и на се-мејствата. Со телеграмата пристигнаа и парите за погребните трошоци.

Бидејќи екстремистичките мани4")естации би можеле да го пореметатјавниот ред тие не би можеле да се дозволат. По извршената аутопсијапостигнав истражниот судија денес да издаде дозвола за погребување напосмртните останки кое ќе се изврши утре рано изутрина. Ве известувамзаради евентуелни мерки и упатства.

Префект Периколи

По задолжение на шефот иа полицијата - 26 дек.1924 г. - Раководител наодд. а.г. р. Равеиа с.р.

386______________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

Министерство за внатрешни работиГенерална дирекција за јавна безбедностБр.35378 Р

До Министерството за надворешни работи - Е.Л. Оддел 4 - Рим

Рим, 25 декември 1924 год.Предмет: Бугарско-македонската дејност во Италија

Во врска со нотата бр. 24059 од 18 септ. о. г. Ви ги пренесуваме веститедоставени од месната квестура во врска со горенаведениот предмет:

"Петар Чаулев пристигна во Италија каде што префектурата во Тиранаму издаде наредба за оддалечување од земјата, како непожелна личност.

Тој беше во Тирана со прочуениот Тошо Митков со кој заедно слеглево Бари од каде Чаулев замина за Милано а Митков за Рим каде што сеуште се наоѓа и живее во ул. Палестро 3 ст. бр. 15.

Во споменатата куќа Чаулев остана и од 29 август до 21 септемврио.г.под лажно име Петер Јакимов и тогаш имал албански пасош на имеЈакимов.

На 21 септември замина за Бари враќајќи се во Албанија откога одСофија доби писмо во кое му се закануваа со смрт.

Како што доверливо сме известени, Чаулев заедно со Чилев прет-ставува одбор за бугарска комунистичка пропаганда за сметка на Третатаинтернационала која го потпомага. Доверливо лице на Чаулев беше Митковкој извесно време патува меѓу Рим, Виена, Берлин и обратно.

Се тврди дека пред неколку дена пред заминување за Милано искажанамера да се сретне со командантот Данунцијо и да побара директиви и дадобие охрабрување за постигнување на македонската независност.

Факт е дека и Чаулев и Митков па и други во минатото одржувааконтакти со бугарското Пратеништво и со Македонскиот комитет кој тукаго претставува прочуениот Антон Пиперов.

По убиството на Тодор Александров за кое се тврди дека е извршеносо поттикнување на самиот Чаулев и неговите другари, тие во таа приликапокажаа дека се исклучиво во служба на Третата интернационала и оттогашвеќе немаа контакти со Пратеништвото и со Пиперов но го задржаа сомни-телното однесување.

Што се однесува до Тошо Митков, тој не само што одржува врски соЧаулев и Чилев туку речиси секојдневно се среќава со црногорците ЛазарТомовиќ, Милан Криљевиќ и Божо или Божидар Кривокапиќ, од поранопознати на ова министерство. Последниот од нив постојано патува во Виенаи Берлин и наводно сега се наоѓа во тамошниот центар за комунистичкапропаганда.

Од досега извршените истражувања, од пристигнатите известувањаи од извршениот надзор, немаме причини да сметаме дека гореспоменататадејност - дури посредно - се одвива на штета на нашата земја или дека горуши или може да го наруши, барем засега, јавниот ред и мир.

Нивната дејност се одвива во рамките на борба против актуелнатавлада во Бугарија, во Србија и во Албанија, со цел постигнување на маке-донска независност, но секогаш следејќи ги директивите на Москва.

Како што се чини, Митков нема непосредни контакти со советскатаамбасада во Рим но се тврди дека таквите контакти ги имаат Чилев и Чаулевсо болшевичките претставници во Милано.

Факт е дека во една статија објавена во весникот "La Bulgarie" на 13октомврио.г,, мегулицатакоидобиваатпомошодТретатаинтернационала,од балканскиот регион фигурираат: Чаулев со 37.000 француски франци иВасил Коларов со 58.000 левови и 2154 долари.

Митков често ја посетува кафеаната Номентана на надворешниотплоштад на Порта Пија каде што доаѓаат и други негови сонародници и тоа:

Теодор Иванов, студент, од изминатиот јули со стан во ул. Гариљано67;

Иван Јанчев, трговец кој живее во хотелот Торино и Станислав Ша-ранков, студент по право кој живее на ул. Палестро бр. 3.

Во врска со наведените засега немам што да известам. Од Бугаријана 8 о.м. пристигнаа Деметриј Дучев и Изак Барух, студенти, кои на 9-тивечер отпатуваа од Милано, наводно заради средбата со Наум Чилев.

Известен сум дека на 7 о.м. од Виена дојдоа во Италија - најпрвин воРим а потоа во Милано, барајќи го Петар Чаулев - албански државјанинАтанасов Крикој128 и извесниот Влахов 129 (наведен само како таков), двај-цата агенти за пропаганда на Секцијата на Третата комунистичка интер-национала од Виена.

Нашиот оддел не успеа да го потврди присуството на Влахов во градов;

за Атанасов е утврдено дека пристигнал на 7 навечер во Рим и се сместил________________________-

128 Неидентификувана личност.

129 Димитар Влахов.

388 _________________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

во хотелот Торино во ул. Принцот Амедео 8, од каде отпатувал на 10-тинавечер за Милано; на 12-ти помина низ Рим на пат за Албанија, преку Брин-дизи.

Ја известив миланската квестура за ова движење и за сите позначајниработи ќе го известувам Министерството.

Како што е познато, Чаулев на 23 о.м. стана жртва на атентат извршенод страна на македонскиот националист Димитрис Стефано од таткото Иван,избран од страна на Тајниот комитет на неговата партија за да го убие Чаулевкако предавник на националната кауза, како водач на дисиденти-федера-листи.

За министерот,

Кристо Манка с.р.

Министерство за надворешни работи - РимИтна и строго доверлива телеграма бр. 222756

До Министерството за внатрешни работи - Генерална дирекција за јавнабезбедност- РимОддел: Бугарија


Предмет: Убиството на Македонецот Чаулев

Во врска со убиството на познатиот македонски агитатор Чаулев докое дојде на 23 о.м. во Милано, на Министерството му е укажано дека прииследувањето во врска со злосторството треба внимателно и итно да сесоберат документите од политички карактер кои Чаулев можел да ги оставиво својот стан во Милано и во други градови каде што претходно престојувал.Како што В. Е. добро знае, Чаулев, поранешен член на раководството наВМРО пред неколку месеци истото го напуштил, наводно заради ... дирек-тивите на болшевизам. Се чини исто така дека истиот Чаулев бил поврзансо балканските политички центри за антииталијанска дејност. Затоа доку-ментите кои тој евентуелно ги оставил се од особено значење за нас.

Ќе Ви бидеме благодарни ако не известите за исходот и резултатитево врска со горенаведеното.

(потпис) Паолучи

ИДА МНРИ, папка 914 (Бугарија 1919-30); ДАРМ, КС 17, п. 914, предмет бр.37: превод сдиталијански јазик


13 21 Settembre ripartм- per Bari facendo ritorno in Albania,dopo aver ricevuto lettera da Sofia, nel 1 a quale lo si minacciavadi TOOrio•

A guanto viene riservatamente riferito il Ciauleff costituireb»be con lo Tclcileff. il comitato di propaganda comunista bulgara perconto della terza internazionale da cui sarebbe suaaiciato • fidu-ciario dello Ciauleff sarebbe il ^i tic-off, il quale da qualche tempafa appunto la spoletta tra Roma, Vienna, carlino e viceversa,

Si afferma^ in fine, che il Ciauleff prima di partire pochigiorni or sono per Milano, abbia manifestato la intenzione di voleravvicinare 11 Comandante d'Annunzio allo scopo di richiedergli di-rettive ed ottenerne incoraggi anonti per 11 raggiungimento dell*ln»dipendenza macedone»

Sta di fatto che sia il Ciauleff come 11 Mit^off ed altri nelpassato, risulta avessero rapporti con la Legazione di Bulgaria ecol Comitato Macedone qui imperniato nella persona del noto Pi pero ffAnte ni o • ;

Dopo T'avvenuto assassinio del 1 •Alexandroff 'reodoro, che si af-ferma perpetrato ad istigazione degli stessi Ciauleff e compagni,i suddetti avendo in detta circostanza dimostrato di essere al ser-vizio unicamente della Terza Internazionale, da quel tempo non eb-bero piщ contatti con la Legazione e col Piperт ff, mantenendo i uve»ce contegno ao spetto*

Circa il ititlcoff Tocho» costui non и soltanto in relazione col^auleff e con lo Tchileff, zaa ha contatti Quasi giornalmente con i .Bontenegrint Tomo vie Laaar, Krllyevich Milan e Krlvolani e Bozo oBozidar. giа rati a codesto On. Kinlatero • Quest'ultimo, anzi. facontinui viaggi a Vienna e Berlino ed attualmente si troverebbe a

5^

allo scopo precipuo di riuscire alla indipendenza macedone, sem-pre pero eeguendo le direttive di Koaca»

II lAltlcoff non avrebbe contatti, a quanto pare, direttaaentecon 1'Acibaedata del Sovlett In Bona; 81 afferaa pero, che talicontatti li abbiano il lollUйff ed 11 Ciauleff col rappresentantibolaceTlel a Milano «

Sta dм fatto che. In un articolo ccapara» eul giornale "la Bui.garte" in data 13 ottobre u.s. tra gli altri sussidiati della TerzeInternazionale per la regione Balcanica figurano : 11 Clauleff per37.000 (•ranchi francesi ed 11 Kolaroff Vanaili per $8.000 leva,« 2I?4 dollari. -~

II Ili tiro ff frequenta spesso II Caffи Sementano sul Piazzalaesterno di Porta 3Pia, o»» con lui convengono altri connazionalie piщ. specialmente;

Ivanoff Teodoro, studente, qui doBiclllato in Via Garigllano67 dal Luglio decoreo; ;

Jantebeff Ivan, comnerc lante, qui alloggiato ali'-albergo lorl-no « Sclararrifoff Stanlelao, etudente In legge, abitante la Viaraleetro S.3.

392 _______________________________ИТАЛИЈАНСКИ ДИПЛОМАТСКИ

A carico del suddetti nulla ho per ora da segnalare. Risulta in f^ne che prт ve nienti dalla Bulgaria slano qui giunti 1'8 corr* tali

Duceff Densetrio e Baruch laaccg studenti che la aera dal 9 succes-sivo ripartirono alla •scita di filano, affermasi per abboccarsi ;

con lo Tchlleff Hau». •

Vengo poi informato che 11 7 corrente prт venienti'-da Vienna so»w entrati in Italia recandosi dapprima a Boaa e poi a insano incerca del Clauleff Peter, 11 suddito albanese Аftanaaoff Cricoye tale Vlak-off non meglio indicato, entraabi agenti di propagandadella Sezione della Terza Internazionale Comunista di Vienna. ,

Del Vlairoff, o.uee'to Ufficio non ha potuto accertare la presen-jza In questa cittа; l'Attanasoff. Invece^и risultato effettiTamantearrlTato la aera del 7 corr» in Bona prendendo alloggio all'alber-go Torino in Via Principe Amedeo 6, dJSbnde riparti la sera del IOper recarsi a Milano » 11 12 successivo ripassava da Rona, prose-guendo =er Brindisi' diretto In Aioania.

Ho- informato la Questura di Milano oel lEovimento di che trat- ;

tasi e di ogni ulteriore rilievo riferirт a codesto On* Miniatero1*»*

II Ciauleff и, coro.'и noto, rimasto 11 2^ andante a teilano,vittima di un attentato da parte del nazionalista macedone Diici- 'tris Stafani di Ivan, prescelto dal Comitato segreto d&l sua par-tito per uccidere il Ciauleff come traditore della causa naziona-le, parche capo -dei- dissidenti federallati *

- - • • ••-..! .\ paL MIHISTRO

MIHISTRO ;

;

ski Diplomat Ski Dokumenti Za Makedonija

Documents

Transcript of ski Diplomat Ski Dokumenti Za Makedonija