Siyasi ekonomi

Jean-Jacques Rousseau, Discours sur l'oeconomie politique,1758

Siyasi iktisat aslen üretim, alım-satım ve bunlarınkanun, gümrük ve devlet ile ilişkilerinin incelenmesineverilen addır. Siyasi iktisat kavramı ahlak felsefesinde or-taya çıkmıştır. 18. yüzyılda devletlerin (“polities”) ikti-satlarının çalışılması olarak gelişmiş dolayısıyla da “siya-si” iktisat (ekonomi) adını almıştır.19. yüzyılın sonlarında, “Siyasi iktisat” terimi genellikleiktisat çalışmalarını üretim ve tüketimin yapılık ilişkile-rinden ziyade matematiksel ve belitsel dizge temellerinedayandırmak isteyenler tarafından kullanılan iktisat teri-mi ile yer değiştirmiştir (bkz. Marjinalizm, Alfred Mars-hall).

1 Terimin Tarihi

Başlangıçta, siyasi iktisat ulus devletlerde üretim veya tü-ketimin sınırlı parametrelerle teşkilatlandığı koşullarınincelenmesi manasına gelmekteydi. Economie Politiquedeyimi ilk olarak 1615'te Fransa'da Antoine de Montch-rétien'in çok iyi bilinen kitabı Traité de l’economie politi-que'de yer aldı. Fransız fizyokratlar, Adam Smith, DavidRicardo ve Karl Marx siyasi iktisadın bazı temsilcileridir.1805'te Thomas Malthus, East India Company College,Haileybury, Hertfordshire'da İngiltere'nin ilk siyasi ikti-sat profesörü olmuştur. Dünyanın ilk siyasi iktisat kürsü-sü 1763'te Viyana Üniversitesi'nde kurulmuştur. İlk tamzamanlı (tenured) profesör ise Joseph von Sonnenfels ol-muştur.Birleşik Devletlerde, siyasi iktisat ilk kez 1784'deCollege of William and Mary'de okutulmuş ve zorunluders kitabı olarak Adam Smith'in Milletlerin Zenginliğikullanılmıştır.[1]

Adam Smith'in Mantık ve Ahlak Felsefesi profesörü ol-duğu Glasgow Üniversitesi, 1797–1798 akademik yılın-da Siyasi İktisat Bölümü'nün adını (sözde gelecekteki li-sans öğrencilerinin kafa karışıklığını engellemek amacıy-la) İktisat Bölümü olarak değiştirmiştir ve 1798 yılı me-zunları Siyasi İktisatta İskoç Yüksek Lisans derecesiylemezun olan son mezunlar olmuştur.

2 Siyasi İktisadaGüncel Yaklaşım-lar

Günümüzde siyasi iktisat iktisadi ve siyasi davranışlarıçalışan, farklı ancak ilişkili, iktisadı diğer alanlarla bir-leştiren yaklaşımlardan, ortodoks iktisadi varsayımlarameydan okuyan ve farklı temel varsayımlar kullanan yak-laşımlara kadar olan akımları kastetmek içim kullanıl-maktadır.

• Siyasi İktisat genellikle siyasi kurumların, siyasiçevrenin ve iktisadi sistemin—kapitalist, sosyalist,karma— birbirlerini nasıl etkilediğini iktisat, hukukve siyaset bilimden yararlanarak araştıran disiplin-ler arası alanlar için kullanılır. Dar anlamda tanım-lanırsa, örneğin tekel, piyasa korumacılığı, maliyepolitikası[2] ve kâr arayışı (rent seeking)[3] gibi kamupolitikasını ilgilendiren uygulamalı iktisat konularıolarak tanımlanabilir.

• Tarihçiler siyasi iktisadı, geçmişte çıkarları için

1

2 3 SİYASİ İKTİSATLA İLİŞKİLİ DİSİPLİNLER

faydalı olabilecek değişiklikleri yaparken siyase-ti kullanan ortak iktisadi çıkarlara sahip insan-lar ve grupların bunu yapma yollarını araştırırkenkullanmışlardır.[4]

• "Uluslararası Politik İktisat" (IPE), uluslararası tica-ret ve finans, ve uluslararası ticareti etkileyen devletpolitikalarına, örn. para ve maliye politikaları, yak-laşımlardan oluşan disiplinler arası bir alandır. Bir-leşik Devletlerde bu yaklaşımlar 1970'lerde RobertKeohane, Peter J. Katzenstein ve Stephen Krasner'ineditörlükleri altında uluslararası siyasi iktisadın enönemli dergisi haline gelen Uluslararası Organizas-yon (International Organization) ile ilişki içerisinde-dir. Bunun yanında bu yaklaşımlar Uluslararası Po-litik İktisat Dergisi (The Review of International Po-litical Economy) ile de ilişkidedir. Karl Polanyi'ninçalışmalarından ilham alan ve önemli figürleri ara-sında Susan Strange ve Robert W. Cox'un da bulun-duğu daha eleştirel bir IPE okulu da mevcuttur.[5]

• İktisatçılar ve siyaset bilimciler genellikle terimi ik-tisadın standart konusunun ötesindeki olayları açık-lamada akılcı tercih teorisi varsayımlarını, özellikleoyun teorisi, kullanan yaklaşımlarla ilişkilendirirler.Bu bağlamda “pozitif siyasi iktisat” teriminin kulla-nımı daha yaygındır.[6]

• Antropologlar, sosyologlar ve coğrafyacılar siyasiiktisat terimini André Gunder Frank ve ImmanuelWallerstein tarafından ileri sürülen iktisadi kalkın-maya ve azgelişmişliğe Neo-Marksist yaklaşımlaraatfen kullanırlar.

• Güncel siyasi iktisatçılar Marksist siyasi iktisat ge-leneğinde olduğu üzere iktisadi ideolojileri açıklan-ması gereken olaylar olarak değerlendirirler. Do-layısıyla, Charles S. Maier'e göre bir siyasi iktisa-di yaklaşım sosyolojik ve siyasi önermelerini açı-ğa çıkartmak amacıyla iktisadi doktrinleri sorgu-lar...Özetle, siyasi iktisadi yaklaşım iktisadi fikirlerve davranışları analiz için çerçeve olarak ele almakyerine açıklanması gereken inanışlar ve eylemler ola-rak ele alır.[7] Bu yaklaşım Andrew Gamble'ın Öz-gür Ekonomi ve Güçlü Devlet (The Free Economyand the Strong State) (Palgrave Macmillan, 1988),ve Colin Hay'in Yeni İşgücünün Politik Ekonomisi(The Political Economy of New Labour) (Manches-ter University Press, 1999) kitaplarının özünü oluş-turur. Aynı zamanda 1996'da Sheffield Üniversite-si akademisyenlerince kurulan uluslararası bir der-gi olan Yeni Politik Ekonomi (New Political Eco-nomy)'de yayınlanan birçok çalışmanın da özünüoluşturmaktadır.[8]

3 Siyasi İktisatla İlişkili Disiplinler

Siyasi İktisat tek bir disiplin olmadığından terimi konubakımından örtüşen ancak bağnaz biçimde farklı pers-

pektiflerden kullanan çalışmalar mevcuttur.

• Sosyoloji kişilerin grup üyeleri olarak topluma da-hil olmalarının etkilerini ve bunun kişilerin yetenek-lerinin işlev kazanmasını nasıl değiştirdiğini çalışır.Çoğu sosyolog Karl Marx'dan hareketle üretim iliş-kileri perspektifinden olaya yaklaşır.

• Siyaset Bilimi kurumlar ve insan davranışları arasın-daki ilişkiye odaklanır ki burada kurumların tercih-leri, insan davranışlarının ise kurumsal yapıları na-sıl değiştirdiği incelenir. İktisat ile birlikte, Shepsle,Ostrom, Ordeshook, ve diğer yazarlar sayesinde eniyi çalışmaların yapılmasına olanak tanımıştır.

• Antropoloji siyasi iktisadı, dünya kapitalist sistemive yerel kültürler arasındaki ilişkiyi inceleyerek ça-lışır.

• Psikoloji sadece siyasi iktisadın karar verme (deci-sion making) (sadece fiyatlarda değil) çalışırken gü-cünü yasladığı dayanak noktası değil aynı zamandavarsayımlarının siyasi iktisadı belirlediği bilimdir.

• Tarih değişimi belgeler ve bunu siyasi iktisat tartış-makta kullanır, tarih çalışmalarında siyasi iktisat öy-künün ana yapısını oluşturur.

• İktisat siyasi hükümetleri, devletleri, yasal çerçeve-leri veri olarak alır ve piyasaya odaklanır. İktisat, si-yasi sıfatını 19. yüzyıl sonlarında atmıştır fakat "İde-al Piyasa” tanımı yaparak ve hükümetleri bu idealeyaklaşmak için politika uygulamaya ve yasa yapma-ya sevk ederek geriye doğru çalışmaktadır. İktisat-çılar ve Siyasi İktisatçılar genelde üretimin, piyasa-nın ve siyasi yapı teorilerinin geliştirilmesinde neyinegemen olduğu konusunda anlaşmazlık içerisinde-dirler.

• Hukuk politika yaratımı ve politikaların belirli so-nuçları olan siyasi eylemler vasıtasıyla uzlaşımı ileilgilenir. Hukuk politik iktisadı, siyasi sermaye veiçtimai altyapı olarak ele alır.

• Beşeri Coğrafya siyasi-iktisadi süreçlerle ilgilenir,mekan ve çevreye vurgu yapar

• Ekoloji siyasi iktisatla ilgilenir çünkü insan eylemle-ri doğa üzerinde en büyük etkiye sahiptir. Ekoloji-nin temel ilgisi doğanın insan eylemleri için uygun-luğudur. İktisadi eylemlerin ekolojik etkileri piyasaiktisadı saiklerinin değiştirilmesi üzerine araştırma-ları kışkırtmaktadır.

• Uluslararası İlişkiler genellikle siyasi iktisat teriminisiyasi ve iktisadi kalkınmayı çalışırken kullanır.

• Kültürel Çalışmalar içtimai sınıf, üretim, emek, ırk,içtimai cinsiyet ve cinsiyet konularını çalışır.

• İletişim medyanın ve telekomünikasyon sistemleri-nin kurumsal taraflarını, mülk sahibi, emekçi, tü-ketici, reklamcı ve devlet arasındaki tarihi ilişkilerebelirli bir önem vererek inceler.

3

4 Ayrıca bakınız• Kamu Tercihi

• EAEPE

• İktisadi Sistem

• İktisatçı

• İktisadi İdeoloji

• Kurumsal İktisat

• Sosyoekonomi

• Sosyal Sermaye

5 Notlar[1] Image of “Priorities of the College of William and Mary”

[2] Groenwegen (1987, p.906).

[3] Anne O. Krueger, “The Political Economy of the Rent-Seeking Society,” American Economic Review, 64(3), Ju-ne 1974, pp.291–303

[4] McCoy, Drew R. “The Elusive Republic: Political Eco-nomy in Jeffersonian America”, Chapel Hill, Universityof North Carolina, 1980.

[5] Cohen, Benjamin J. (2007), ‘The transatlantic divide:Whyare American and British IPE so different?’, Review ofInternational Political Economy, Vol. 14, No. 2,May 2007

[6] Alt, James E. and Kenneth Shepsle (eds.) (1990), Pers-pectives on Positive Political Economy (Cambridge [UK];New York: Cambridge University Press).

[7] Charles S. Mayer “In search of Stability: Explorationsin Historical Political Economy”, Cambridge UniversityPress, Cambridge, 1987, pp.3–6.

[8] cf: David Baker, “The political economy of fascism: Mythor reality, or myth and reality?" New Political Economy,Volume 11, Issue 2 June 2006, pp.227–250.

6 Referanslar• Groenwegen, Peter (1987). "'political economy' and'economics’", The New Palgrave: A Dictionary ofEconomics, v. 3, pp. 904–07.

• Pressman, Steven, Encyclopedia of Political Eco-nomy Routledge, 1999

• Pressman, Steven, Interactions in Political Economy:Malvern After Ten Years Routledge, 1996

• Winch, Donald, Riches and poverty : an intellectualhistory of political economy in Britain, 1750–1834Cambridge [etc.]: Cambridge U.P., 1996.

• Winch, Donald, “The emergence of Economics asa Science 1750–1870”. In: The Fontana EconomicHistory of Europe, Vol. 3. London: Collins/Fontana,1973.

7 Dış bağlantılar• Politik İktisadın Ulusal Sistemi—Friedrich List ta-rafından kaleme alınmış olan Politik İktisadın temeleseri (İngilizce).

• Çıkarların Uyumu—Amerikan Politik İktisat Siste-mi ve İngiliz Politik İktisat Sistemini karşılaştıranbir çalışma, Henry C. Carey. (İngilizce)

• PERI Massachusetts Üniversitesi, Amherst. Politikİktisat Araştırma Enstitüsü

• Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği

4 8 METİN VE GÖRÜNTÜ KAYNAKLARI, YAZARLAR VE LİSANS

8 Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans

8.1 Metin• Siyasi ekonomi Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Siyasi_ekonomi?oldid=15665843 Katkıda bulunanlar:Metal Militia, Cüneyt Kam-bur, Hidayetsin, Gerakibot, BotMultichill, SieBot, AlleborgoBot, Emrahertr, Yabancı, Bjankuloski06tr, Luckas-bot, Merube 89, KhutuckBot, Rapsar, Akocsg, EmausBot, Selincansu, KumulBot, Wall-e Bot, WikitanvirBot, ChuispastonBot, MerlIwBot, AvocatoBot, Peykbot,Addbot, Federico Leva (BEIC) ve Anonim: 5

8.2 Resimler• Dosya:GDP_nominal_per_capita_world_map_IMF_2008.png Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/59/GDP_nominal_per_capita_world_map_IMF_2008.png Lisans: CC BY 3.0 Katkıda bulunanlar: self-made, Data from InternationalMonetary Fund World Economic Outlook Database April 2009 Özgün yazarı: Sbw01f

• Dosya:Rousseau_-_Discours_sur_l'oeconomie_politique,_1758_-_5884558.tif Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7e/Rousseau_-_Discours_sur_l%27oeconomie_politique%2C_1758_-_5884558.tif Lisans: Public domain Katkıda bulunan-lar: Available in the BEIC digital library and uploaded in partnership with BEIC Foundation. Özgün yazarı: Rousseau, Jean-Jacques

8.3 İçerik lisans• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0