Sittig, Ernestus D£ Graecorum Nominibus Theopho-...Wion1908.DenkscliriftenderWieuerAkademie,Pliil.-...

$: Sittig, Ernestus D£ Graecorum Nominibus Theopho-...Wion1908.DenkscliriftenderWieuerAkademie,Pliil.- hist.Klasse,LIII. 59.Perg.= InschriftenvonPergamon,Berlin1890und1895. 60.AegaeJahrb,=Bohn:x\ltertumervonAegae$
Sittig, ErnestusD£ Graecorum Nominibus Theopho-

ris

*( ,«.

Digitized by the Internet Archive

in 2010 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/degraecorumnominOOsitt

I)E GRAEOORITM

N0MIN1BU8 THEOPHORIS

DISSERTATIO INAUGURALIS PHILlLOGICA

QUAM

CONSENSU KT AUCTORITATE

AMPLISSIMI PHILOSOPHORUM ORDINIS

IN

UNJVKRSITATE FKIDERICIANA HALENSJCUM VITEBERGENSI CONSOCIATA

AD SUMMOS IN PHILOSOPHLV HONORES

RITE IMPETRANDOS

SCIIIPSIT

ERNK8TUS SITTIGBEROLINENSIS

HAIJS SAXONUM

rctRMlS DESCRIPSIT EHRHARr»!' KAKUAS

MCMXI

De (iissertatione probanda ad ordiuem rettulit

0. Keru, professor ordinarius.

Examcn rigorosum habitiim est a. d. V. non. Maias liUO.

Ex Dissertationnm pbiiologicaram Halensinra vol. XX, 1

soorsura expressnm.

PARENTIBUS MEIS

Index.pag.

ZftV 10

"Hqk 20

'"Ae^rivtt 25

'AnoX/Mv 31

"AQxef/ig 5S

noaeiSdn' 69

Jrjf/ijTijQ 78

diovvaoq S5

"H(patovog 96

A(p(M6iT7j 105

'^EQ/xfji; 111

"AQTjq 11(3

'Earia .117'HQax?.Tjc; 118

dioaxovQoi 121

Aax/.tjniOi; 124

Ilotafioi 127

ndv 140

NvfHfm et Movoui et aliac deae 141

Kd^fiQoi 143

'Hho^ 144

Aiax, Aristaens, Melanipns aliii|iie heroes 145

MijvtiQ i>fwj' 148

M/jv 153

Alii dei barbaroruin 157

Mli^Qu; 159

Dei Aegyptii 160

ndvzeq U^tnl ItiS

Nomina Christiana 104

Ex liis libris, qni continent inscriptiones Graecas, congessi

theophora:

1. C. I. G. = Corpns inscriptionnm Graecarnm.

2. I. G. = Inscriptiones Graecae.

3. S. G. D. I. = Collitz-Bechtel: Sammlung der griechiechen

Dialektinschriften.

4. Le B.-F. = Le Bas-Waddington: Voyage archeologiqne en

Grece et en Asie mineiire, pars IL

Le B.-W. = Idem, pars III.

5. S. I. G. = Dittenberger: Sylloge inscriptionura Graecarum,

ed. altera.

6. Anc. Gr. inscr. = The coUection of ancient greek inscriptions

in the British Musenm.

7. Annual = The annnal of the British school at Athens.

8. Oesterr. J. = Jahreshefte des osterreichischcn archiiologischen

Institnts.

9. Arch. epigr. Mitt. = Archaologische und epigraphische Mit-

teilungen ans Osterreich.

10. B. C. H. = Bulletin de correspondance liellenique.

11. JiXr. ((Qx. = AeXriov aQyaLoXoyixov (cf. I. G. I—III).

12. J. H. S. = The jonrnal of hellenic stndies.

13. A. M. = Mitteilungen des K. deutschen archiiologischen In-

stituts in Athen.

14. Pap. Americ. scb. = Papers of the American school of claa-

sical studies at Athens.

15. Hev. et. gr. = Kevue des etudes grecques.

16. Rev. arch. = Revne archeologique.

17. Revue de philol. = Revue de philologic.

18. 'AV/.. (iQi. = '/'yfTjfiiQK; ((Q/aioXoytx//.

ly. M. X. li. ----^ MovOLfor x(h (ii^Xioi) >iXij t//^ tvtc/yi-Xixii.;

OxoXfjQ rf/q tr 2^fiVQVt,].

VIII

20. S. B. P. A. == SitzungsberichtH der K. Preu8sif;i'lieu Akailomie

der Wissenecbaften, Berlir.

21. Mus. Ital. ~ Museo Italianu di Antichita Classica dirctto da

Domenico Comparetti, Fireuze.

22. IlQaxtixa = IlQaxTixa rrjq Iv 'Aiîivaic dQXâo/.oyixijq

etaiQiag.

23. Cavapanos = Constantin Carapanos: Dodone et ses ruines,

Pavis 1878.

24. Kaz. BoX. = KataXoyoc xcov Iv to3 lli)avaoaxti<o Mov-

oeio) BoXov dQ/cuoTTjTajv, iv liihjvaiq xal Iv BoXo)

1909, vjio A. 2l. AQâviTOJxovXXov.

25. Homolle: F. d. Delphes = Th. Homolle: Fouilles de Delphes.

26. Eretr. Gr. = Eretri.ske Gravskrifter udgivne af Chr. Blinken-

beriT, Kobenhavn 1891.

27. A. Conze: Att. Gr. = Alexander Conze: Die attischen Grab-

reliefs, Bevlin 1893.

28. Fougeres: Mantinee = Gustave Fougeres: Mantinee et FAr-

cadie orientale, Bibliotheque des ecoles francaises d'Athenes

et de Rome, fasc. 78, Paris 1898.

29. Olympia = Dittenberger-Purgold: Inscliriftcn von Olympia,

Berlin 1896.

30. Ilogavth Cypvus = D. G. Hogavth: Devia Cypria, London

1889.

31. Murvay Cyprus = Murray-Smith-Walters: Excavations in

Cypvns, London 1900.

32. Cesnola = Cesnola: Cyprus, London 1877.

33. Smith-Porcher = Histcry of the recent discoveries at Cyrene

by R Murdoch Smith and E. A. Povchev, London 1864.

34. P. H. = Paton and Hicks: Inscriptions of Cos, Oxford 1891.

35. Hevzog = Ilerzog: Koiscbc Forschungen und Fnnde, Leipzig

1899.

36. Manolakakes KaQji. = Kfi. Mava)Xaxdxrjq: KaQjiaDîaxd,

ev Ad-rjvaig 1896 (omnes ferc inscr. in I. G. XH 1).

37. Stamatiades 2,«//. = Epameinondas StaniatiadeR: JSaficaxd,

kv 2a//ro 1881— 1891.

38. Stamatiades fxaQ. ^-^ lOpiurieinoudas Stam.itiades: 'fxuQiaxd,

tv 2^d(iip 1893.

rx

39. Paspates Xic.y.. = ./. F. [laO.iaTJ]^: To Xiaxor rXcouod-

Qiov, iv A&j^vau 1888.

40. Papageorgios = Papageorgios: Inedievte Inschriften von My-

tilene, Leipzig 1900.

41. Lyc. I = Titnli Asiae Minoris I.

42. Lyc. 11 = Benndorf-Niemann: Reisen im siidwestlichen Klein-

asien, Wien 1884, 1889.

43. Priene = F. Hiller v. Gaertringen: Inschriften von Priene,

Berlin 1906.

44. Magnesia = Otto Kern: luschriften von Magnesia am Mai-

andros, Berlin 1900.

45. Eph. = 0. Benndorf: Forschungen in Ephesos I, Wien 1906.

46. Hnla-Szanto = Hnla-Szanto: Bericht ttber eine Rcise in

Karien = Wiener Sitznngsberichte 1895.

47. TgaX?.'^ = Mr/. na.-raxojvOTavTirov : Ai TQaXXen:, tv

jld^Tjvaig 1895.

48. MtxQao^ = 14Xe^. KovToXtmv livtxdoTOi MtxQaoiava)

83iiyQa(fai, tv lid^t]vai^ 1890.

49. Wiegand Milet = Th. Wiegand: Milet, Heft II, Konigliche

Mnseen, Berlin 1908.

50. Lanck. Pamph. = Lanckoronski: Stadte Pamphyliens und

PiBidiens, Wien 1890 und 1892.

51. Bnresch I = Bnrescli: Aus Lydien. Leipzig 1898.

52. Buresch II = Alfred Korte: Inscriptiones Bnreschianae, Greifs-

wald 1902.

53. Heb.-Wilh. = Heberdey-Wilhelm, Reisen in Kilikien, Wien

1896.

54. Perrot = Perrot: Inscriptions d'Asie mineure et de Syrio.

Paris 1877.

55. Hierapolis Jahrb. = Hierapolis, Jahrbucli des Kaiserlicli

deutschen archaologischen Instituts, Ergiinzungsheft 4.

56. Ramsay Cit. = The Cities and Bishoprics of l'hrygia by

W. M. Ramsay, Oxford 1895 and 1897.

57. Diest-Anton = W. v. Dicst und M. Antou: Neue Forschungen

im nordwestliclien Kleinasien, Dr. A. I^etermannsMitteilungen,

ErgHuzungsheft 116.

58. I\eil-I*remcrHteiii -^ Hericht iibt;r eine Kei.-.e in Lydion uiul

der stldlichen Aiolis, Josef Keil und Anton vnn rremerstein,

Wion 1908. Denkscliriften der Wieuer Akademie, Pliil.-

hist. Klasse, LIII.

59. Perg. = Inschriften von Pergamon, Berlin 1890 und 1895.

60. Aegae Jahrb, = Bohn: x\ltertumer von Aegae, Jahrbuch des

Kaiserlich deutschen archaologischen Instituts, Erganzungs-

heft 2, 1889.

61. Neandria = Robert Koldeweg: Neandria. 51. Berliner

Winckelmannsprogramm, Berlin 1891.

62. Necr. Myr. = Ecole frangaise d'Athene8: La necropole de

Myrina, Edmond Pottier et Salomon Reinach, Paris 1888.

63. Chron. d'Or. = .S. Reinach: Chroniques d'Orient, Paris 1891.

64. Wil. Nordion St. = v. Wilamowitz: Nordionische Steine, Abh.

d. Kgl. Preuss. Akad. Berlin 1909.

65. Ilion = Dorpfeld: Troja und Ilion, Athen ly03.

66. Lat. = Bas. Latyschev: Inscriptiones antiquae orae septentrio-

nalis Ponti Euxini, Petropoli 1885, 1890, 1901.

67. Bulg. = E. Kalinka: Antike Denkmaler in Bulgarien, Schriften

der Balkaukommission, antiqu. Abt. IV, Wien 1906.

68. /ir]uO = MaQy. /trjfiitacr 'H Maxsdovla, Iv 'Ad^rjvaic

1896.

69. Dalmat. = Die Inschriften und Mtinzen der griechischen

Stadte Dalmatiens von Josef Brunsmid, Wien 1898.

70. Flinders Petrie Naukratis = 'H jioXiq rj NavxQarixmv,Naukratis, Part I, 1884— 1885, by W. M. Flinders Petrie,

London 1886.

71. Eckhel D. n. = Doctrina numorum veterum conscripta alosepho Eckhel, Vindobonac 1792— 1798. 1826.

72. Mionnet = Mionnet: Description de medailles antiquesgrecques et romaines, Paris 1806—1808, 1819— 1837.

73. C. G. C. = The catalogue of the Greek coins in the BritishMuseum.

74. Imh.-BI. I = Imhoof-Blumer: Monnaies grecques, Amsterdam1883.

75. Imh.-Bl. II = Imhoof-Blumer: Kleinasiatische Mtinzen,Sonderschr. d. «storr. archaol. Instituts 1 et 3, Wien 1901.'

76. Imli.-Bl. III -- Imhoof-Hhimor: Lydische Stadtmunzen, Genfund Leipzig 1897.

XI

77. Imh.-Bl. IV = Imlioof-Blumer: Giiechisclie Miiuzen ia dem

Koniglichen Miinzkabinet im ITaag, Beriin 1876.

78. Imh.-BI. V = Imhoof-BIiuner: Die Mtinzen Akarnaniens, Wien

1878.

79. Irah-Bl, VI = Imhoof-Blumer: Die antiken Miinzen Nord-

griechenlands I 1, Berlin 1898.

80. Imh.-Bl. VII == Imhoof-BIumer: Beitrage zur Miinzkunde \md

Geographie von Alt-Griechenland und Kleinasien, Berlin

1873.

81. Imh.-Bl. VIII = Imhoof-Blumer: Griechische Miinzen in der

Grossherzoglich-Badischeu Sammlung in Karlsruhe, Berlin

1879.

82. Regl. = Regling: Die griechischen Miinzen der SammhmgWarren, Berlin 1906.

83. V. Schlosser = Jul. v. Schlosser: Kunsthistorische Sammlungen

des allerhochsten Kaiserhauses I, Wien 1893.

84. Mus. Nap. == Catalogo del Museo Nazionale di Napoli, Monete

Greche, Napoli 1870.

85. jVofiiOfi^ = iWofiiofiara kv xot 'E\9-vix(~) NofJiGfiazixm Mov-

aeiq), xaTUTayJ^ivxa yuu ntQr/QarfbVTa vjto 'AiiXXtmq

UoOToXdxa, 'lf)^rjVfj6iv ASIIIE .

86. Hunt. coU. = Catalogue of Greek coins in the Hunterian

collectiou, University of Glasgow, edited by George Mac-

donald, Glasgow 1899, 1901, 1905.

87. Sundwall = Untersuchungen iiber die attischen Mtinzen des

neueren Stiles v. J. Sundwall, Ofversigt af Finska Veten-

skaps-Societetens Forhandlinger XLIX, 1906—1907, Nr. 9.

88. Head H. n. = Head: Historia nummovum.

89. Svoronos Crcta = J.-N. Svoronos: Numismatique de la Crete

ancienne, Macon 1890.

90. Num. Z. = Numismatische Zeitschrift, Wien.

91. Num. chron. = Numismatic chronicle.

92. Z. Num. Berl. = Zeitschrift ftir Numisraatik v. 11. Dressel

und J. Menadier, Berlin.

93. Journ. d'arch. num. = Journal international d'arch('^oIogie

numismaticnie, dirige par J. N. Svoronos, Athenes.

De6s, qui in carminibus Homericis commemoranlur, e diversis

regionibus Graeciae paulatim progressos totam terram occupasse

et insedisse aliis loco suo demotis aut in cultum novum receptis

iam saepe demonstratnm est; sed in perscrutanda Graecorum

religione, de qua tam variae sunt doctissimorum hominum tamque

discrepantes atque in diversissimas partes discedentes sententiae,

ut etiam de principalium deorum origine ac sedibus alii alia

contendant, etsi difficile est numerare quot viri quanta scientia

quantaque in studiis suis varietate et copia fuerint, qui non una

aliqua in re separatim elaborarint, tamen parnm adhuc tributum

esse mihi videtur Graecornm nominibus ad deos pertinentibus,

quae antiquos secuti theophora appellare consuevimus.i)

Quo cultus deorum testimonio multo sinceriorem nobis aperiri

religionis Graecae intellegendae fontem existimo, quia nomina

hominibus data optime indicant, quo animo ingenioque sit populus

vel gens; namque iis ipsis ea, quae antiquitns memoriae sunt tradita,

magna fide conservantur ac retinentur et quaedam novae cogita-

tiones rationesque non prius, quam funditus a populo receptae

sunt, redduntur atqne refulgent.

Haec nomina, de quibus agere mihi proposui, ut et singu-

lorum patriam deornm et Graecorum in dis venerandis usnm ac

morem perspiceremus, primus tractare conatus est Theodorus

Panofiia (S. B. P. A. 1839, p. 130 ss., cf. 1840, p. 333 ss.). Qni,

quod illa haud satis explorate percepta erant et cognita, cnm

nnndnm de iis idoneo modo disputavissent grammatici, ultra ter-

rainnm adeo est progressnS; nt, si enm seqncremnr, nllnm nomen

Graecornm, quod non esset theophorum, fuisse paene negandnm esset.

CniuB ex commentariolis exempla testimoniaque, qnibns haec res

') Athcnaeiis X I4S c.

1)Ih8. Iliil. XX, 1.

corapiobavetnr, promcre snpervacaneura esset, nisl postulare visa

esset viroriim aiictoritas doctissimorum Hermanni Usener et

Ottonis Gruppe, qui magna ex parte ratione^) eius decepti

falsae sententiae sese addixissent et ad similes argumentationes

essent adacti. In theophororum igitur numero non esse ponenda

censeo nomina "ijcjtaQXog, 'EjilxovQog aliaque eius modi, quae,

si essent derivata a Neptuni et yVpollinis cognominibus, in suffixa

-loc vcl -im^ exirent. Quin etiam nomen SeaQuo}\ etsi, quod

attinet ad formam, nihil habet offensionis, tamen ab Apolline

separandum esse puto, quia illud a basi, quae praebetur nomine

OeciQrjQ, seiungi nequit. Quae cum ita sint, Panofka, quamquam

ipse ea, quae exposuisset, ambigua esse nec dubio carere sentie-

bat, tamen non continebatur, quin longius procederet proferretque

in medium cogitationes nullo modo probabiles. Quod si nomina

hominum cum deorum cognominibus congruunt, ego quidem non

demonstrari arbitror illa ab iis esse ducta, sed apparere Graecos

diis eadem epitheta atque hominibus imposuisse. Quam rem ita

se habere singulatim, si occasio data erit, aptissimo quoque loco

idoneis argumentis allatis confirmabo.

Postquam C. Keil libro, qui inscribitur Specimen onomatologi

Graeci (Lipsiae 1840), atque Guilelmus Pape in lexico, quod

optime iternm edidit Gustavus Benseler,^) nomina Graecorum

arte grammatica tractavit, acutissime de theophoris disputavit

loannes Antonius Letronne,^) cuius libellus, quanta sit

laude dignus, nnlla ex re melius intellegitur quam ex eo, quod

adhuc valent omnia fere, quae exposnit, neque unquam sunt in

dubio posita.

') Qualis autem fuerit illa ratio, liis rebus ostendere liceat: nomeu

KdfjvGTog cum Mercurii cognomine i<a^)vS et llf^soTog cum Marte com-

parato Ilesychii glossemate incertissimo concctltnr (S. B. P. A. 1S39,

p. 139 et p. 141). Oppidum vero 'lovXinnoXig nomen a Cerere, quae

cognominabatur Ovlia, duxisse contenditur (S. B. P. A. 1840, p. 345).

Sed liuc ipso exemplo conexum uominum oppidi atque deae inter-

pretatione artificiosa factnm esse bene dcmonslratur.

"'') Ex lioc lexico omnia fere tcstimonia nominum, quae a scriptoribus

memoriae produntur, assumpsi.

') Sur Tutilitd qu'on peut retirer de l'etnde des propres noms

grecs pour riiistoire et l'arch6ologio 184(;; Oeuvres choisies III 2, 1 ss.

Plui-ima quoqne ad theopbora cognoscenda attulerunt

Augustus Fick et Fridericus Bechtel,') qui quam bene

de nominibus Graecorum ad rationem revocandis meruerint, nemini

viro pliilologo non notum esse existimo.

Neque tamen Hermannus Usener exemplum ab illis datum

secutus est, sed in appendice libri, quem scripsit de deorum nominibus

(Gottemamen, Bonnae 1896), rationes Theodori Panofka red-

integravit. Hoc quidem loco non superfluum esse mihi videtur

mentionem facere nominum liTrjGixQdr^jg^ ^rQaxicov ceterorum-

que eius generis, quae ad deorum nomina referenda esse ratus

ad sententiam suam confirmandam usnrpat. At equidem sic statuo:

primum esse postulandum, ut nomina, si quae ad deos pertinere

conicitur, inveniantur in regione certis finibus circumclusa neque

usquam alibi, deinde, si ita res se habet, alia quoque argumenta

testimoniaque aflferantur; namque maxima opus est cautione, quod

etiam nomina non theophora interdum definiti spatii terminis septa

esse ac contineri optime docemur nominibus Germanorum.2) Qnin

etiam nomina yiyaO-odcoQo:; similiaque ad dyad-ov daif/ova

pertinentia arbitratur Usener; sed eadem ratione non solnm

dei melioris et dei optimi cultum colligendum esse obliviscitur

(cf. 'AfiivodcoQog 'EQXOfitviog I. G. VH 3179; 'jQiorodoDQog

1. G. XII 1, 814, 1. 378; 'AQiOrodcoQog I. G. IV 1485. 62; 'AqiGto-

doTog Pape; 'AQsOTodcoQa I. G. VII 2918, 4. sc. a. Chr. n. [Aqs-

OTOxXrjg ab Ottone Kern correctum est ex nomine AQiOTOxlfjg I. G.

IX 2, Lam. 71, 5]),^) sed etiam silentio praeterit nomina EvdojQog

^) Die griechischen Pcrsonennamen, Gottingen (1874, ed. 1 et)

1894, ed. 2 = F. B.

') Cf. Ernestus Forstemann: Altdeutsches Namenbucli^, Bonnae

19U0, passim.

^) Si cum eius generis nnminibus, quorum cnltns est inferioria

aetatis, theophora conectere volumus, fortasse hoc loco afferre licet

'Ayf((h)6al/iurn- (Pape), l4ya&>jTix'j (Mvi/iaon Lyc. II 2, 103), liya{>0Ti/>i

(A. M. XXIX 1904, 320 cxMysia); sed ctiara haoc alia ratione intellegi

possunt.

Quando enim mc in hnnc locum dcdiixit disputatio, mc iu quaestioni-

bus qnoque niythologicis Useneri sectani non sequi coiniuemoranduui

est; mihi quidem ea, quae acute atque subtiliter ad religioncm posterioris

aevi cognoscendam prompsit, nullo satis certo argumeuto dato ad anti-

quissima tcmpora transtidisse videtur. Cuius rei testimonio sunt haec

1*

et EvdoTOC, quibuscum comparandum esse apparet Indicum

Vasudatta et Persicum Vohuddta (VanJiuctdta). Ut de nominibus

huius modi recte iudicemus, Graecos et genere compositionis, quod

grammatici Indorum halmvnhi appellant, saepe usos esse et ele-

menta, quae in quibusdam nominibus orta sunt, ad alia quoque

interdum transtulisse nobis oblivione non est obruendum. His

rebus, quas, ut nomina Graecorum intellegeremus, haud parvi esse

momenti docuerunt Augustus Fick atque Fridericus Bechtel,

magnam partem nominum in -dcoQoq, -&-£fiig, -yaQic, -ava^ alias-

que voces exeuntium interpretari possumus; quod si fecerimus,

illa non iam in theophororum numero habebimus. Sed ut hoc

facilius apertiusque explanetur, nonnuUa nominum cum stirpibus

6o3Qo- et 60x0- compositorum exempla, sicuti fors tulit, adrepta

afferre iuvabit:

\AyrialdioQoq ^vaxioq A. M. XXI1896, 46.

jiy?.a66coQOQ AxQrjcpievq I. G. VII

2719.0

\4yv66ojQoq Atheniensis Lys.

13, 55. 5. sc. a. Chr. n.-)

\4xsar66a)Qoq Megalopolitanus Plut.

Them. 13, alii. 3. sc. a. Chr. n.

Cf. Schwartz, Pauly-Wissowa

I 1, 1116.

jlflOVflO^COQOQ I. G. VII 764.

l4/A(pi6(joQog Megarensis Thuc. IV

119.

'4vTi6ojQO(;l. G. XII 8, Thas. 303,12.

jlvTi6oTOQ I. G. XII 8, Thas. 293, 37.

!4QX^6orog A. M. XXI 1896, 57.

Rhodi.

l4arv6u)()OQ I. G. II 1746.

AvTo^ojQog Cymaeus Dion. Thr.

A)j,u66oj(joQ I. G. II 1047, 5. Loewy

Inschr. griech. Bildh. 424. C. Ro-

bert, Panly-Wissowa IV 2, 2870.

^r]fi66oroq l. G. XII 8, 172, 15.

Samothr.

'E}.Tti66rTj C. I. G. 5013.

'Ereo^ojQoq Macedo I. G. IX 2,

Theb. 175.

Ev6ojQoq B. C. H. V 1881, 403.

Delph.

Ev6oroq I. G. XII 5, 609, 27.

Ev9-v6o)()oqC.G.C. Phrygia LXXI,

Hydrelae. 1. sc. p. Chr. n.

'Eyj6ajQoq I. G. IV 951, 54.

Z£v^l6oj()oq I. G. IV 926, 46. 88.

Kani6a)(joq I. G. XII 7, Aegial. 462.

KaX66o)Qoq? cf Calidorus (Plautus).

m£n'66wQoq I. G. XII 5, 537, 4.

KaQvarioq.

K).t66ojQoq I. G. I 454.

KX£v6ojQoq Hunt. coll. I 117.

exempla: dea, cui nomeu est ''Ero6la, uon postea Hecatae iu aequo

posita est, sed vox 'Ei'vo6ia, (luae occurrit in inscriptionibus Thessalicis,

uihil aliud est quam coguomcn, cpiod iu cadem regioue atque \ExuTt}

ortum esse infra exponam; ac simlliter a principio deus larQ^q cum

ApoUiue est coniuuctus.

i. e. oq ayXaa 6ojqu lyti vel (phQhi, cf. Atvxinnoq' oq Xsvxov

mnov sysi (Theocr. XIII 11).

•^) Nouiina Iioc modo impressa ambigua suut.

K/.todojQog livrioy_£vq I. G.VI1 1 762.

KvdojQog{*Ki-66do)Qog?)Aao6i>:evg

Priene 59, 2, 37.»)

]\hyd6ojQog Plaut. Aul. persona.

MeyioToôjQog I. G. III saepe.

Meyiai66ozog B. C. H. XI 1887, 40

in Lycia.-)

Me).i6ojQog I. G. XII 2, 526 c 29.

Meixxpi6ojQog Schol. Odyss. .a 301.

Mv7]oi6ojQog C. I. G. 2266 A, 26.

DeU.

c:ev66ojQog S. G. D. I 5313, 200 in

Euboea.

ierodorog Hibeh Papyri I 123.

Ôvtioi6ojQa Suidas, Zonaras.

nuv6ojQog I. G. III 1155.

nuvxi6ojQoq B. C. II. XV 1891, 410.

Styrae.

naal6coQog? A. M. IX 18S4, 135 in

Cypro.

niai6ojQa C. I. G. 3120 prope Teon.|

Quae argumentationes si cui minus exploratae videantur,

tamen non tantum fuisse theophororum numerum, quantum opinatur

Ilermannus Usener, etiam eo planum fit, quod alios populos,

velnt Indos, Persas, Semiticasque, quae vocantur, gentes, apud

qnos summa religionis vis erat, plurimis quoque nominibus non

tlieophoris usos esse satis constat. IIuc accedit, quod Graeci ipsi,

cum de theophoris loquuntur, illa, de quibus supra dixi, nomina

nunquam iu theophoris numerant. Hoc quidem concedendum est

fortasse nomina KaQjrogôQog similiaqne esse theophoris ad-

nnmeranda; sed ea tum demum reperiuntnr, cum Graeci dcorum

nomina hominibus indere non verebantur, qua de consuetudine

ante undeviginti annos disseruit loannes Meyersahm (Ucorum

nomina hominibus imposita, dissertatio Kiliensis 1891). Sed

vereor, ne longus fuerim in re aperta, nec profecto tam

niai6ojQi6ag I. G. VII 2895.

niaT66ojQog I. G. II 5, 2030 b.^)

no).v6ojQog A. M. XXI 1896, 262.

Erythris.

no).v6o)Qa cf. Pape, nom. myth.

IloXv6ojQi6i]g B. C. H. VII, 18S3, 112.

Deli.

nQ66ojQog Plin. XXXIV 8, 85.

[^G]a-o[c5]o'r?/ Hierapolis Jahrb.

123, mel. M)ivo6^ vel Z//i'od''.

'Pav^ôjQog I. G. n 1324.

'Pav^ôxog I. G. XII 1, A. 1405.

<l>L).66ojQog Le Bas-W. 2726 in

Cypro.

<pQaoi6oTog (?) C. I. G. 1 957 g. J>ju'>

53 in Maced.

XQvo66o)Qog Areh.. epigr. Mitt. 1S82,

32 in Thracia.

XQvo66oTog A. M. XXXIII 190S,

162. Cyzici.

>) Ad oppidi nomen Kv6wQog vel KvxojQog conferantur ea, (luac

exposuit Stcphanus Byzantius atque annotavit ad hunc locum Meiuekc.

') Taraeu vcro hoc uonieu etiara ad epithetum lovis referri licet,

cf. Zevg o Mtyiaiog S. G. D. I. 5517 sq., lasi.

3) Pro *meioiu{6)oiog B. C. H. XIV ls90, 535 Cyzici legendum

est n).eiaiaivetog (Bechtel S. G. D. I. 552;!) aut IlkeiaTaQxo<;-

6

fuse verboseque omnia exposuissem , nisi poscere existimassem

Hermanni Usener, viri summi, maximam in mythologicis rebus

auctoritatem.

Quanti essent momenti quantoque cum fructu adliiberentur

nomina theophora, ut cognosceremus, quibus e regionibus deorum

cultus ac religiones emanassent, imprimis monuerunt Otto Kern

et Martinus Nilsson. Atque etiam proximis annis, ut multis

de theophoris nunc rectius iudicaretur, effecerunt Augustus Fick

et Fridericus Bechtel, neque hoc loco omittenda sunt opera

cum Udalrici de Wilamowitz-Moellendorff et Adolfi

Wilhelm tum Guilelmi Schulze, qui non solum illustrissimo

illo libro i) fundamenta Romanorum nomina recte intellegendi

iecit, sed etiam multa Graecorum et alia et theophora acutissime

interpretatus est.

Commentariolo autem loannis Schone (Griechische Personen-

namen als religionsgeschichtliche Quelle, Duesseld. 1906), quod

minus ad quaestionem nostram valet, omisso mentionem faeio

dissertationum Caroli Meyer (Quaestionum onomatologicarnm

capita quattuor, dissertatio Marpurgiensis 1905), qui de theopho-

rorum per saecula usu disputavit, et Georgii Neumann (De

nominibus Boeotorum propriis, dissertatio Regimontana 1908), qui,

postquam de Boeotorum nominibus egit, etiam, quem ad modumtheophora in aliis Graeciae regionibus essent dilata, exposuit.

Quibus opusculis addendi sunt duo indices pensorum gymnasii

Kaadensis, in quibus Carolus Prodinger, quae ratio intercederet

inter epitheta epica et Graecorum nomina, quaesivit (K, Prodinger:

Die Menschen- und Gotterepitheta bei Homer in ihrer Beziehung

auf die hellenischen Personennamen, 1903 et 1904)2),

Denique Ottonem Gruppe in libro de mythologia conscripto

(Griechische Mythologie und Religionsgeschichte II 738 ss.) etiam

de Graecorum nominibus theophoris disputavisse iam p. 2 comme-

moravi. Cuius ad sententiam, cum TheodbrumPanofka sequatur,

^) Wilhelm Schulze: Zur Geschichte der lateinisclien Eigennamen,

Abhandl. der Gottinger Gesellschaft der Wissenschaften, 1904 N. F. V 5.

2) Ceterum exemplum illnd, qno ab Apolline, qui cognomine Jf-xcai}-

(fOQoq Megaris adoraretnr, tbeophora esse derivata confirmabat (1. c. p. 29),

cum aliis de cansis tiira propterca, quod iu Corpore Inscriptionum (I. G.

VII 41) AiXf/.rwr legitur, incertissimum est.

inteTdum accedere non possum; ut exemplum afferam, nomen

'EjtiiifiXidrjc, quod in Arcadia occurrit (Pausanias IV 34, 5), cum

nominibus jiQiOronrjXidaq (iu Arcadia, Pausanias VIII 47, 6),

(piXofirjXida^ (Fougeres: Mantinee p. 525), Ei\u7]Xidf]g {Ath.emensis

Dem. 49, 11, I. G. I 324, in Arcadia C. I. G. 1513), Ei\ut]Xi6t]q

(I. G. II 701, 743. 781. 2565), eQa(jvfiT]Xidaq (Lacedaemonius

Tbucyd. IV 11), 2iifJt]Xi6ag (= &£0fir]Xi6ag, Lacedaemonius

C. L G. 1391), fpiXo}aiXi6agi) (L G. VII 2428. 2575) aliisque

eius generis (quorum basis praebetur nominibus in -fit]Xog ex-

euntibus) conectere meo quidem iudicio melius est quam a Mercurii

cognomine 'EjciitfjXiog (Pausanias IX 34, 3) derivare, id quod

etiam propter formam grammaticam non offensione carere puto.

Ac rursus videtur confirmari illud Chr. Augusti Lobeck:

„faciUs est acl falsitm aherratio, non facilis ah errore regressiis."

Priusquam ad singula animum advertamus, breviter de aetate

atque origine theophororum nonnulla verba faciam. Atque in

hac quaestione tractanda primo obtutu illa iam iis temporibus,

de quibus nihil est meraoriae proditum, in usu fuisse cognoscimus

et videmus. Namque lacile eius nominum generis olim omnes

populos, quos necessitate coniunctos Indogermanos appellare

consuevimus, participes fuisse ex his quidem exemplis elucet:

Ind. Devadatta, BraJtmadatta, Indradatta;

Pers. Mi&Qa6dTt]g, Atareddta;

Celt. Devognata.

Apud Graecos autem, qui hanc nominum formam ex actate, ut

ita dicam, Ogygia acceperunt, in theophoris imponendis praecipuc

duac rationes valuisse mihi videntur. A diis, quippe qui haud

raro ut generis auctores adorarentur, homines ex illo orti per-

saepe nomina sua ita ducebant, ut a deorum nominibus patrony-

micum vel compositum, cui erat idem sensus (ut Jioyei't]g),'^)

•) Nominibus Boeotoruiu in -/'.ei/.Oi; cxeuntibns inipedimur, ne

vocem fiijhn', 1. e. ovis, unqnam in dialectis Doricis vol Aeolicis *i((().or

cnnntlatam csse arbitreranr (ef. S. G. D. I. 120i», 3); quae cnni ita sint,

non solnra iu cditiono egregia carraiuum Pindaricornra, quam fecit Otto

SchriUier, pro ev *noU\iin).vjt 2£ixf}.ltti (01. 1 12) j'r noXvuijlioi I^ixfXiai

legendiira, sod etiara scutentia Schirracri (Koschcr II 2, 2:u)5), qni noracn

nyniphac I\I((?.l>; cnm vocc f(ii?.oy conectit, rofellcuda est.

'') Cf. mn-p aliaque.

8

derivaretur. Atque altero nominum genere exprimebatur liberos,

quibus illa dabantur, diis offerri atque consecrari a parentibus,

qui gratiam pro beneficiis acceptis persolverent, unde fit, ut satis

saepe sint ad oracula annexa; quam rem iam inde patere

existimo, quod antiquissimis temporibus nomina pertinentia ad

Apollinem Pythium, cuius oraculum iam octavo et septimo a. Chr. n,

saeculo maxima tlorebat auctoritate, frequentissime occurrnnt. i)

Maioris autem sunt momenti theophora, quae ad deorum

cognomina in carminibus epicis occurrentia sunt adiuncta; talia

apud Graecos in usu fuisse his exemplis demonstratur : ElvaXiog

'HQaxXtcovog I. G. IV 797, 12) et Eivodicov I. G. IX 2, m. Lar.

568, 11, et suspicari licet nomina BQOfiiog, Arjvaioc.,^) Qvioq

aliaque simili ratione orta esse. (Cf. hymnum Delphicum spec-

tantem ad Bacchum B. C. H. XIX 1895, 400; XXI 1897, 510;

^) Cf. Mr]r()l dsuJi' ly.iri^q y.ax' uvuq Me^.arojnoQ tzsvêv I, G. IV1308: MtjTQtxtztjg. Cf. Phitarchus de def. orac. 21: wi. yuQ txuaxoq

dâwi avvxiTuxxui xul tiuq ov dvvufiswq xul Ti/x/]g eU7]-/sv, unh tovtov

ipiXel xu).eTaiyai, xal yaQ 7jfX(5v b fiev rlg iaTi diiog, 6 J' lAQ^rivulog,

d' A7io?.?.ajviog 7j /liovvatog tj^ÊQfuuog. Cf. U. de Wilamowitz : Aristo-

teles n. Athen II 181, adn. 30.

2) Cf. C. Meier 1. c. 13; A. Fick: Wochenscbrift liir klass. Philol.

1907, 72. Nomen servile Etvuyjog, quod restituit Adolfus Wilhelm,vir egregins (Beitrage zur griechischen Inschrlftenkunde, Sonderschriften

des osterreichischea archaoiogischen Instituts VII, p. 303), Neptnni sacer-

doti inditum esse ut existimem, animum inducere non possmn.

^) Magnam partem theophororum in -tog exeuntium (exspectaremus

*A?jvuieiog, *BQO,uletog, cf. F. Bechtel, Aeohca p. 23) non solum ad

cognomen dei, sed etiam saepe ad dies festos vel menses, qui nomiua

sua ab illo duxerunt, spectare concedimus; sed id plerumque nec diindi-

care possumus, et, si quid habet quaestionis, hoc tamen ipsum ad id,

quod nobis proposuimus, non est uecessarium, quia nomina quoquedierum festorum ac mensium artissime cum dei epitheto sunt conexa.

Cf. nomina Graeca Tluvad-i^vuiog, Nefxedg, OaQyt^Xtog, KQovtog

similiaque cum nominibus Christianis Ciriaco, Pasquale, Natale aliis.

De nomine Ne/ieug similibusque haec disserit Athenaeus XIII

5S7c: xul Nefj.eudog dl Tt~(g ui?.?jTQldog ''YneQtldiig fivtjfiovevei iv twl

xuTu UuTQOxliovg. neQL f]g ci^tov &avf(u'C,eiv nwg neQtsldov 'AO-ijvuIoi

ovTwg nQoauyoQSvoixivTjv t?]V noQvtjv, nuvtjyvQswg iv6oÔTuTr]g ovo-

fxuTi xexQr]fiivr]V ixexdXvzo yuQ t« toluvtu Ti&sa&ai ovofxara ov

fjLovov TuZg tTutQOvauig, a).Xu xal TuTg u?.?.aig dov?.utg, wg (ftjai Ilokiftojv

iv ToTg nsQl 'AxQon6?.eojg. Sed vide, quae exposuit F. Bechtel: Die

attischcu Frauennamen, p. 53, adu. 1.

0. Criisius: Die delpbisclien Hymnen p. 1 ss.). Quam rem eo

diligentius admonendam nec silentio mihi praetereundam duxi,

quod ii, qui Hermannum Usener sequuntur, ut exemplum

afferam,' existimabant 'Evodlav, quae in Thessalia adoraretur,

esse deam sui generis; sed theophorum Elrodlcov nos docet

Evodiav non esse nomen deae, sed cognomen, quod, cum in

eadem regione ortum sit, qua cultus Hecatae ipsius, ab illa nullo

pacto potest separari. Ceterum hoc nomine illustratur forma

'Evvodia^) e titulis Thessalicis ab Ottone Kern aUata."-) Etiam

alia nomina persaepe a Graecis e carminibus epicis sumpta esse

iam dudum demonstravit Fridericus Bechtel.

Hoc loco non omittendum est Graecos antiquioris aevi semper

fere intellexisse, quid nomina sua significarents) et quidem melius

quam nos, quibus nomina Germanica, Latina, Graeca, Hebraica saepe

nulla alia de causa data sunt, quam ut bene sonent. Imperatorum

demum aetate Romanorum nomina Graeca adeo erant usu de-

trita, ut Christiani, qui quaccumque ad deos Graecorum gentiumque

barbararum referebantur, fastidirent, liberis suis nomina Aio-

vvdiOQ, "AnoUcovioq aliaque indere non vererentur.

Sed quia iam ad quaestiones subtiliores solvendas aggressi

sumus, ad cultus singulorum deorum accedendi esset tempus,

nisi, priusquam ad id, quod nobis proposuimus, deveniamus,

nonnulla mihi praemittenda esse putarem, quae ad collectionem

theophororum a me factam pertinent. Ac primum quidem me

omnia theophora ex inscriptionibus congerere non potuisse facilc

intellegitur, quod complures libros, in quibus editi sunt tituli

Graeci, perscrutandi non tam tempore quam occasione carebam.

Qna de causa ephemerides Graecas velut M^^t^tt, Nea navdcoQa

Vide qnae disputavit F. Solmseu: Untersuchnngen zur grioch.

Laut- uudVerslehre, p. 17.

2) Cf. C. Regliug: Jonrn. d'arch. uum. 1905, VIII, p. Hos.: bvyo<^tc(

in uummo Alexandri Phoraei. 'Evvodlu I. G. XII 1, 914.

3) 1, G. XIV 1018, 5s.: MvazLnokoq leXtiiov if()«5»' uvt^itijxafo

li(otiov II6(0(>ov :in6).?.(ovoq zovvo^ tywv inlxhjv. - cf. B (1 H. XX

1S96, 65: Mrivoyaq T(>o,flfiov Mtivl evxnv ,Dorylaci. - A. M. AAIV

1899, 356: WyvH, Oea, Ikntfud, .'l,orf/a/a/« .'U.rf.^wro?, m i»rjf»:^

I G. XII 1, 1041: ]li}x?.a:itioi ]iaxXan,6<)iO(}Oi;. — Lat. II 20. S. G. L>. 1.

5562 (4.SC. a. Chr.n.): '.{(narovlyy J,j,niTiW^ if(>// .•• vnlQ !}vyarQO.;

TTJq httvifjq .hii.u]tiih](; dviihnxe .//J/oyr^)/.

10

aliasque, quamquam quantam praebeant materiam nequaquam

ignoro, inspicere non licuit. Nomina quoque, quae exhibent

inscriptiones Aegypti Syriaeque et Latina lingua conscripti tituli,

etsi ea interdum aliquantulum afFerre momenti nullo modo dene-

gaverim, tamen, cum in omnibus colligendis nimis operae curaeque

opus fuerit, praetermittere sum coactus.

Sed magnae ex eo oriuntur difficultates, quod tituli interdum

incuriosius neglegentiusque sunt exscripti. Quae quantae sint,

nomine, quod, si offensione vacaret, permagni esset ponderis,

exempli gratia allato facile cognoscitur: in inscriptione Lydiaca

(Arcb. epigr. Mitt. 1887, 189) occurrere dicitur nomen 'AQrdfioov,

sed illud false lectum esse docet editio altera 'Aqte^cov B. C. H.

XI 1887, 461.

Tum me singulorum theopliororum formas enumerandas ex-

plicandasque non sumpsisse commemoro. Tametsi e coUectione

mea, quae continet quadraginta fere milia theophororum, ad ea,

quae a Friderico Bechtel conquisita sunt, nonnulla nomina

proximis annis reperta addere possum, in hac dissertatione ab ea

re destiti, quia ex illis nihil fere concluditur, quod non iam

cognovit ille vir doctissimus. Pauca autem, quae prodita sunt

digna relatu, aptissimo quoque loco inseram.

Ad mythologicas vero res, quas theophoris explanare atque

illustrare mihi proposui, aggredior non tam perficiundi spe quam

experiundi voluntate, neque obliviscendum est, si viris doctis,

quae de deorum origine ac antiquissimo cultu disputavimus, minus

probabuntur, fortasse maius opus esse institutum a tirone de pluri-

morum controversiis iudicaturo, quam ut eius scientia ac viribus

effici potuerit.

Zevg.

luppiter iam priscis temporibus apud Giaecos tanta valebat

vi et auctoritate, ut, cum Graeci antiquioris aevi praecipue liberos

suos in eius fidera ct tutelam committercnt, nomina hominum a

love derivata sint usitatissiraa ueque frequentia ullis aliis theo-

phoris superentur nisi nominibus ab Apolline ductis. Quae

quamquam inferiore aetate magis erant in usu quam illa, tauien

11

tum multos habitasse in Graecia manumissos aut servos ortos ex

Asia Minore, quorum summus deus videtnr fuisse Apollo, quia

dii indigenae barbarorum cum Apolline, cum eius essent simillimi,

confusi atque commixti in aequo positi erant, de memoria excedere

non licet. Sed antiquiore aetate nomina ad lovem pertinentia

adeo erant usitata, ut iam in carminibus Homericis complures

heroes commemorentur, quorum nomina, quin ad lovem pertineant,

dubitationi exemptum videtur:

AioxXiriq Messenius A' 542. 547 s. /488. o 186.

Jioi.it]6>] Lesbia I G65.

Jw/.irj6tii; Argivus, filius Tydei.

Jtoq Troianus i2 251.

JicoQjjg Epeus B 622. J 517. Thessalus P429. 474.

Initium cepisse lovis cultum a Thessalia atque Epiro, ubi

sedes antiquissimae sunt Graecorum, plurimi viri docti inter se

consentiunt nec dissident in clarissimis locis, quibus luppiter

antiquitns adorabatur, Dodonam esse numerandam, ubi Graeci deum

voce Ncuog cognominabant (cf. exempli causa Carapanos p. 81:

Zsv NaCs xal Alcovj] xal AcodovaZoL, alTtl vfiag xca ixtrtvsL

/li6yvrjTOc'A()i(jTn/./ii6ov'Ad7]}'aiog dovvaL ccvtcJ) xtX). Pontifex

maximus lovis Dodonaei NuaQyoq appellabatur (Carapanos p. 55);

itaque, cum in oppido Dyrrhachio, quod non multum abest ab

illa regione, nomen NaaQyidai inveniatur (v. Schlosser p. 55),

Fridericus Bechtel in libro, quem scripsit de Graecorum

nominibus, illud cum nomine sacerdotis esse conexum opinatus

est (F. B. p. 213). Neque tamen etiam fieri posse, ut e NavaQ-

Xidag ortum sit, nobis est negandum {NavccQyidTjg I. G. II 1525,

NavaQxog Murray Cyprus 64).

Etiam multo clarior erat apud Graecos cultus lovis Olympii;

cuius patria, quin Thessalia sit, non est dubium. Etsi argumentum

huius rei e nominibus theophoris afferre non possumus, tamen

ctiam inferiore aetate frequentissima in Graecia septentrionali

alque in Attica esse nomina ad lovem Olympium pertinentia

nerainem fugict, qui titulos in illa regione repertos perlustraverit;

sed etiam in Peloponncso valde ea in usu fiiisse videmus.

At si relicta continenti Graeca ad Asiam Minorem sumus

transgressi, iam primo obtutu miramur illa nomina ibi esse

rarissiuia; n:uuquo, ut exemplum :ilV('i;uii, iiil<.T niille ceiitum

12

thcophora lonica duo, quae ad lovem Olympium referre licet,

pervestigantur. Incolis quoque Cariae, Lyciae, Paniphyliae alia-

rumque terrarum Asiae Minoris sunt alienissima; quin etiam

Lesbii, Samii, Chii omnino fere uegiexisse cultum illius dei

videntur neque indignum est, quod ne Amorgi quidem nomen

'OXvfiJiiodcoQog vel 'OXvfjjticov occurrere commemoretur.

lam antiquis temporibus gentes Graeciam occidentalem in-

colentes cultu lovis Olympii in Pelopounesum translato Olympiam

in Elide ei consecraverunt,i) ubi inferiore aetate diebus festis

atque certaminibus agendis omnes fere Graecos consociatos esse

satis constat. Cum hic praemium victoriae partae auferre summus

honor a Graecis putaretur, saepe nominibus quoque liberorum

memoriam gloriae suae conservabat vir jtctQ' 'Alcfsimi Oncpavco-

aa^EVOc. Quapropter Olympiae interdum invenitur nomen Alo-

vixoq (Olympia 92, 14. 95, 10.||106, 12. 107, 9. 108, 3. 110, 15.

||

729. 730. 731), qnod idem exprimit atque 'OXvfiJttovixog. Si

vero illud etiam in Cilicia occurrit:

ALoviLxoq Heb.Wilh. 31. 155 B VILdiovLxoq Heb. Wilh. 155 A V. VIL VIII. IX = J.H. S. XII

1891, 251. 253. 255.

diovLxoq Heb. Wilh. 155 C VI,

ad ludos Olympios non est referendum, sed ad certamina lovis

Cilicum, cui nomen ^avSijq'^) (vel tin ^ya Ztvq TtQOiog Num.

chron. 1895, 194 ss. exeunte V. sc.) est impositum. ClOoXvfijtia

Tarsi C. L G. 4472, 13). Simili ratione atque Awvixog pars

1) Cf. Krctschmer: Einleitung in die Geschichte dcr griechischen

Sprache, p. 420.

^) Ad eum pertinere videntur haec nomina:

2:o:v6ag Ileb. Wilh. 115.

quatcr :Savdiov Ileb. Wilh. 155 A I = J. H. S. XII 1891, 245. 3./1.

sc. a. Chr. n. Ileb. Wilh. 218. 232. C. 1. G. 4401.

ZuvduTLq Heb. Wilh. 155 A II = J. H. S. XII 1891, 245/247.

2:dv[dojv aut ^jjg] Heb.Wilh. 165.

bis HdvdT^g Ileb. Wilh. 218. 2.32.

Hdvdijq B.C. H. XXXIII 190», 117. Rhodandi, iu oppido

Cappadociae.

Sdvdojv Tarsius Plnt. Popl. 17. Luc. Macr. 21. Strabo XIV 674

apud alios, cf. Pape.

13

nommum 'EXXdvixog et 'EXXavoxQdT7]g intellegenda est (cf.

Pind. Pyth. XII, 7 s. 'EXXdda vixdaavra zeyvai).

Praeter cognomen Olympii alia sunt aflferenda epitheta lovis,

quae sunt antiquioris aevi. Ad verbum KaQaioc, quod Hesychii

glossa memoriae proditum est KaQaiog' Zsvg JiaQa BoLmrolg

ovroo JCQOCayoQevsraf cbg fiev riveg cpaOi 6id ro vxprjXog

dvai, c\ji6 rov xdQa,^) pertinent compluria nomina in Boeotia

reperta

:

KuQaioyfLXoq OeoniEvq I. G. VII

1752.

KaQatq liv&adojvia I. G. VII 4175.

KaQatq I. G. VII 3331.

KaQca/og 'EQ/o^huoq I. G. VII

3174.

KaQuCxoq ^EQXOfiivioq I. G.VII31 75,

bis.

KuQalcDV I. G. VII 3175.

KuQaiwv B. C. H. XVHI 1S94, 503.

Orchomeni.

KuQaixoq B. C. II. XXV 1901, 369.

Lebadeae.

KeQuia, B. C. H. XXII 1898, 253.

Acraephiae.^)

KaQai/- C. G. C. Attica Athenis 59,

196/87 a. Chr. n.

KttQai%oq C. G. C. Attica Athenis

36. 196/87 a. Chr. n. Huut. coll.

II 01. 64. Sundwall p. 125. 194.

226.

KuQuiyoq I. G. II 983, I 94. Idem

460.

KaQai/oq Atheniensis B. C. H.

XXXII 1908, 414. Deli.

KuQuloq I. G, II 1045.

Sed utrum haec exempla numero theophororum, quae attuli,

nominum inserenda sint necne, ambiguura est nec certo dignos-

citur, quia fieri potest, ut hominum nomina ab eadem voce atque

cognomen lovis ipsnm sint derivata:

KaQuXoq I. G. IV 729, 16. 3. sc. a. Chr. n.

KaQuloq B. C. H. HI 1879, 425. S. G. D. I. 4942, in Creta.

a. 180/149 a. Chr, n.

Haud multo aliter luppiter cum a ceteris Graecis tum a Boeotis

"Ynarog appellabatur, ad quod epithetum spectant nomina:

^Ynax6i^(.oQoq en;h'ioq I. G.VII 2430,

ex. 4. sc. a. Chr. n.

'^Ynaxoi^iiOQoq Otil-irjoq I.G.VII 2427,

4. sc. a. Chr. n. p. pr.

^Ynar('>(koQoq Ot]j-iaioq I. G.VII 2426.

2. sc. a. Chr. u. p. alt.

"YnuTixUoQoq &iimoq I. G.VII 2429,


') Cf. I.G. VII 3208, Orchomcni. U. de Wilaniowitz: Euripidcs'

llerakles' I 3, adn. 6.

«) Zirq IwQaKiq Annual 18'.ti;/97, p. I(i7 s. in Attica. Apud Graecos

igitur duas formas, quae vocalibus inter se dilVercbant, H(CQniiiq et KhQaidq

in usu fuisso eUicet.

uYjtarodioQoq Thebanns Plnt. de

gen. Socr. 17.

''YTtarodiOQog Thebanus Delphis

Ausonia 1909, boll. bibliogr. 81.

Klio 1908, 205.

''YnaTodcjQog Tanagraens Xen. Hell.

V 4, 49. 5./4. sc. a. Chr. n.

'YnaTodojQoc; Thebanus Pansauias

VIII 26, 7. XlO, 4. Plin. 34,8,

19. 50. Neque dubium est, quin

apud Polyb. IV 78 restituendum

sit 'YnaToSwQoq, quod ViVccTO-

iSojQog est nomen Asiaticum.

'YTiaTlag 0u[i7,oq I. G. VII 2431,


'YnarodojQoq servus S.G.D. I. 2738.

Delphis. liunc ex Boeotia ortum

esse apparet.

Quo pertineant noraina 'YjTaxoxXijC. I. G. XII 1, 46, 97, 'Yjiaxo-

dcoQoq A. M. XXII 1897, 413, Smyrnae, 3. sc. a. Chr. n., T//3.

YstazodcoQOQ M. x. B. A' 97 (Smyrnae), non satis certe diiudicari

potest. 1)

Sed qua ratione intellegenda sint nomina ^Yjtdriog et

Yjiaria similiaque, titnlo Phrygio demonstratur, in quo comme-

morantur fratres IlaTQixiog et 'Yjrdriog (Le B.-W. 785, Appiae).

luppiter apud Boeotos etiam cognominabatur 'Ônolonog; hic

deus Thessalis quoque non erat ignotus et, si certum est id,

quod legitur in inscriptione Lesbiaca (I. G. XII 2, 527, 44 mensis

OfioX6'iog), ex eo credibile fit lovem omnes Aeoles, priusquam

discesserint, hoc cognomine esse veneratos. Cum autem Thessali

Aeolesque Lesbiaci mensis modo nomen ab hoc deo duxerint,

omisso nomine Pergameno VfioXcoixog, Perg. 13, 23, quod, si

recte cognitum est nomen mensis Lesbiaci, lego in titulo Pergami

reperto haud improbante Friderico Bechtel, Boeoti etiam

hominum nomina ad illum deum pertinentia conservaverunt (cf.

etiam U. de Wilamowitz, Hermes XXVI 1891, 236).

'Ôfiolioio^ I. G. VII saepe.

''OpLoloHyoq Chaeroneus Plut. Syll.

17. 19.

'Onolmxoq B. C. H. XIX 1895, 382.

Thespiis.

'OiioUn-/og B. C. H. XXII 1898, 244.

Acraephiae.

'ÔfioXojLq Plataeensis Americ. jonrn.

of arch. 1891, 409.

Vfw).wr/_oq B. C. H. XXIII 1899, 93.

Acraephiae, aetate Romana.

'OfxoXoj-r/oq B. C. H. XXIII 1899,

193. Acraephiae, c. a. 200 a. Chr.

n. bis.

"OfwXcor/oq Annual 1896/97, p. 107.

Athenis, aetate Romana.

'0/wXmzoq B C. II. XVI 1892, 110,

Ciialcide.2)

1) Cf. etiam I. G. XII 5, 183 Pari: oQoq 'YnuTov et I. G. XII 5,

150 ibidem: Â(ixh]nioq"YnaToq.

'^) Cf. 7Avq 'OttoXo'j'ioQ 'luf. d(j/. 1897, 150, Eretriae. — Mensis

'Ofwlwioq I.G. 1X1,375, Naupacti. — Monsis 'OfW)?.oj'ioq A.M. XXXIII1908, 291, in Thessalia.

15

'f deDelphes,tomeIII,fasc.lI33. Ôôlcol^ro, Tavay.a.o, I. (.. IU

Ô/xolcol,; 'Ax^QSovola I. G. IH 1616.|

2923.

Utrum nomen qnoqne mensis Macedonici A6co, ad iHum

deum spectet (simili modo decurtatum atque Acaoco, e fodaiOLO,)

necne non atis constat, etsi ad veritatis specem hoc qmdem

::::L non est ne,andum., ^t nomina Oraeco ^ô: (T^^^^

B. C. H. XXYII 1903, 50, Delphis), ^--'' (I_^-

f\)'\^'

H]Acnk (N. T. 2. Timoth. 1, 5), Acmo, (I. G. XII 3 Tel. 31, 10),

Bimilia non solum propterea, quod reperiunt^^

"^^''l^. |XII 3, 847; Aonc^r- f. L G. XII 3, suppL 1401; ^^---^

' ^'

XII 2 646 (rest. F. Bechtel Aeolica 40); AcDLVLXoq I- G. Xli d,

'"; ;r Ist. 168, 75; A.LorL.o. L G. îy^^^//^^^

^Llvoa, cf. 'A,s.v6vL.o, Thebanus B. C. H. XIJ 1890^ 395

Deli) sed etiam quod nominis AcdoLoq unum exstat m Thiacia

m.i. 116 - Arch epigr. Mitt. 1886,186 atquetestimonium (Bulg. iib — Aicn. t-ii.g,

id quidem incertum, a theophoris sevocanda esse apparet.

Multo autem difficilius est de nonnulhs alus nomimbus

iudicare, et quod epitheta deorum, ad quae illa P-;--^;^-

trita cotidianaque sunt, „t diversis numinibus .mponantur, etquod

fieri potest, ut iHa cognomina hominibus ipsis nulla ratione cnm

diis intercedente sint indita. Hoc loco ponenda sunt, ut exempla

afi-eram, nomina Â^rcaoc, ÊcptOrLoa, -^xorioc, AL^tQLog, OX^lo,.

Atque etiam in hoc genere numeranda sunt nomma stn-pem

MsLlLyl- continentia, ut M.UyLO, C G. C. PhiTgia, Augt.sto

imperatore, Hierapoli LXVH, Imh.-Bl. II 238, et ^^^-^^'X-. L G.

IX 1 174 in Phocide.t) Cf. nomina non theophora llmoa Stama-

tiades Xaî. V 715 ct Evnmoc Axaqvav L G. II 186 187.

Deinde addo nonnuUa nomina, quae utrum ad lovem hos-

pitalem pertineant necne, equidem in mcdio relinquo:

•=-hio- B. C. H. XX 1S9(>, 16G. Mantineae.

tlnl Manolakakis A-«,;r.6.5 hoc nou.cn ex epicorum usu vocal.s

productiouem assunipsit.

'^Z.v, MeXixLo, LeBas-F.337. Tegeae. -^^^^^^"i^^î

T r XII5 1 727 Andri. - Zcvc IShUyjo, Paspatcs p.421. Chi-..

Z^, mL / ;o^ Ant Gr. inscr. IV l,s.7. Cnidi. - /nms Me^, ue.

(t 'J, m1p.'x/o..) in inscrlptione Osca Pompeiis roperta, Zvetajc.T.

Inscr. Itiiliac infcrinris dialocticao, no. 142.

16

AevLoq Wiegand Milet II 10,'}, filius Ilistiaei.

Ssviog Hierapolis Jalirb. 170.

Siviog Pap. Americ. sch. II 25 (Zevg Eiviog II 88).

Aeviudijg Corinthius Diog. Laert. VI 2, 4— IX 3, 1. Gell. II 18.

Asviddtjg philosophus Sext. Emp. vnor. I 18, dogm. I 399.*)

Sed multo veri est similius, a dei cognomine ductum esse

hominum nomen '^lxioiog (cf. F. Bechtel: Aeolica p. 23), quod

haud raro occurrit et apud scriptores et in titulis ; neque quicquam

aliud hoc significat quam nomina Z^/vixbzrjg (Cilix Strab. XIV

671; rex Arch. epigr. Mitt. 1881, 137, Dodonae) vel Atxtzag

(Thebanus Polyb. XXVII 1. 2.2) JixoDV Syracusanus Diod. Sic.

XV 14). Atque haec quidem saepe decurtantur ad formam 'Ixirrjg,

quae scilicet etiam nominibus 'Ad-//vixiTr/g, 'EQfiixiTr/g, Mr/vi-

xiTTjg, similibus potest explanari.

Postquam addidi epitheta lovis Orj^cdog et 'HQcdog (I. G.

1 4, 21; cf de Prott et Ziehen: Leges Graecorum sacrae I p. 4),

a quibus haec nomina hominum derivata esse mihi videntur:

&rilMi68(j)Qog Thebanus S. G. D. I. 2747. a. c. 350 a. Chr. n.

0r}âi6(pilog I. G. VII 1921. Thespiis. 5.4. sc. a. Chr. n.

JirjQaLoditiQog 1. G. VII 3232. Orchomeni. 5. sc. a. Chr. n.

et fortasse nomina ambigua:

EiQuCg l4v&a6ovla I. G. VII 4174. 4./3. sc. a. Chr. n.

'HQaojvSag 1. G. VII 3249. Orchomeni. Aet. Rom.EiQaiiDV BvL,uvtiog I. G. VII 2418. 4. sc. a. Chr. n.

'HQainnog B. C. H. III 1879, 473, 1. Deli. a. 368 a. Chr. n.,

nominibus, quae ad lovis cultum in Graecia ipsa pertinent, tractatis

iam in Asiam Minorem transgressi theopliora ibi reperta per-

scrutemur! Ac primum quidem in magnam difficultatem in-

currimus; nam, cum summi dii incolarum Asiae Minoris et lovis

et Appollinis fuerint simillimi, nomina quoque theophora in-

venimus, quae modo ad lovem, modo ad Apollinem referre licet

(cf. Zivg 'EQS&^lfiLog Rhodi, yijcoXXcov 'EQvdiîog cf. Eusthat.

XXXIV 29, 'AjioXXmv 'EQedvfiiog apud Lycios, Hesych. g. v.

1) Sed cf. Osoîvtog B. C. II. XX 1896, 166, quod nomen &d

Theoxenia, diem illum festum, spectare veri est simile.

^) Nomen Thcssalicuni */hixiiag habet plus otfensionis, quaui ut

servari possit, cf. Bechtel N. G. G. 1908, 574 s.

Ad lovem ArxQiOiov vel AaQiouTor fortasse pertinere nomen Delplii-

cum AuQlaiog B. C. II. XXVIl 190.'., 51 bcnigne me docuit Bechtel.

17

Zsvg TeQ6io^ Num. cbroD. 1895, 194 ss.: l4ji6?.Xcov Tagosvg

Archaeol. Zeitnng 1880, 37/38; jijioXXcov TagOiog M. x. B.

r' 162 in Maeonia). Hoc loco primum nomen Carium commemo-

randum nobis videtur XQVOacoQ, cuius, quod exstant exempla

sat luculenta in Caria, hoc loco, ne nimis longi simus in re

aperta, testimonia pauca aflferre sufficiet:

XQvaao)Q 2tQaxovixivql.(j(.'K.l\%, XQvadwQ 'isQoxiofi^tTjg B.C.B.XSamothr. 170, 72. 1S86, 238. Panamarae.

4>?.. Xqvouwq B. C. H. XXVIII XQvaucoQ B. C. H. XII 18S8, 489.

1904, 256. Panamarae. i Ibidem.

XQvauiOQ B. C. H. XXYIII 1004, XQvaawQ TaQ/iuavog B. C. H. XI

240. Panamarae. 1887, 488.

Ov?.7i. XQvaaolQig?] B. C. H.XXVIII XQvadwQ ''IsQOxcofiijzijg B. C. H. X1904, 245. Panamarae. 1886, 14. 28. Laginae.

OvXniog XQvadcoQ B.C.E.XXVlll XQvadwQ KwQuievg B. C. H. X1904, 35. Ibidem. 18S6, 14. Ibidem.

XQvadojQ B. C. H. XXVIII 1904, XQvodojQ B. C. H. X 1886, 16.

47. Ibidem, bis.

XQvadwQ Ko?.ioQyevg B. C. H.

XXVIII 1904, 52. Ibidem.

XQvadwQ Rev. et. gr. 1906, 124.

Aphrodisiade.

XQvadwQ Arch. epigr. Mitt. 1882,

164. Laginae.

XQvadwQ, pater Hecataei, Le B.-W.

292. lasi.

Ibidem.

XQvadcoQ B. C. H. X 1886, 21.

Ibidem.

XQvodwQ B. C. H. X 18S6, 23.

Ibidem.

XQvadwQ B. C. H. V 1881, 187.

Lagiuae.

XQvadwQ B. C. H. V 1881, 191.

Laginae.

In terris finitimis:

XQvaaoQigLe B.AV. 1353. Olympi, i XQvadwQ ^'Aintog I. G. XII 1, 255.

in oppido Lyciae. Ibidem.

XQvadwQ l. G. XII 1, A 1204. XQvaaoQlg l. G. XII 1,590. Ibi-

Rhodi. dem.

XQvodwQ l. G. XII I, 46, 512.j

XQVodcoQ P. H. 66. Coi.

Ibidem. I

Vox XQvOaooQ ad deos translata iam in hymnis Homericis

et in Pindari carminibas interdum adhibetnr.

luppiter, quem XQVoaoQa vocant, deus est bipennifer, cui

etiam nomen Aa(]Qavvdag impositum est; illam bipennem manu

tenent multi Asianorum dei.

Etiam Asiaticae originis videtur csse Zhvg Kvrff^io^, (Ztvg

Kvvlhog xal 'A^vd Kvv&la B. C. II. XXXII 1908, 129, Deli.

KvvO^iov UQog ibidem ; Kvvihog cadcm ac Delus, cf. Pape),

])i88. Ilal. XX, 1. 2

18

atl quem spectant nomina KvvdiddrjC, B. C. H. X 1886, 127-,

%/0 671 (Deli), B. C. H. XXVII 1903, 66, 81 (Deli), {Kvvdicov

B. C. H. I 1877, 86, Deli; ex apographo Cyriaci), KvvOicidTjq

Aiovvoiov B. C. H. XXIX 1905, 237 (Chius, Deli). Nam illa

eadem ratione interpretanda esse existimo atque nomen KaOiddac,

de quo nuper disseruit Fridericus Bechtel (Aeolica p. 50).

Hoc enim eum significat, qui J/a Kdciov ut generis sui

auctorem colit.

IUe deus, cuius cultus est inferioris aetatis, cum aliis locis,

tum Corinthi Corcyraeque adorabatur, postquam Traianus spoUa

e vicforia contra Getas reportata in eius templum in Casio monte

ad EupJiratem situm dedicavit (Suidas s. Kdoiov oqoq), cui

donario epigramma addidit Hadrianus (Anthol. Pal. 6, 332)

(Frankelii adn. I. G. IV 1287).

KaoainddjQoq C. I. G. 4466, in Syria.

KaaLoSojQoq C I. G. 2322 b, Rheneae. H I. G. III 2325.

K[aoo]L66(j)[Q]oq Bulg. 273.

KaoioSioQoq I. G. IV 136 a, Aeginae.

Magnns Aur. Cassiodorus e Calabria ortus.i)

KuaiOQ ^elevaivq (in Pieria) Le B.-W. 265, cf. adn. ib., lasi.

Sed maior pars nominum, quae stirpem KaOio- continent,

ab illo lovis cognomine separanda est, cum saepe non absit

suspicio, quin illa cum aliis nominibus Romanis coniuncta cives

Romanos e gente Cassia ortos significent. Ita rem se habere

certum est, quod attinet ad ea, quae reperiuntur in titulis Pisidiae

(Pap. Americ. sch. II 106).

Antiquioris autem aevi quam illa sunt theophora Phrygia,

quae ad lovem spectant. Ibi enim saepissime occurrunt nomina

riajiiag et Uajtdq et similia, quae, cum Ztvq IJajcdg multis in

titulis eiusdem regionis commemoretur, quin in numero theo-

phororum liabonda sint, non dubium esse existimo. Sed haec

omnia proferre longum esse vel inde patet, quod praeter Phrygia

ducenta fere e terris cum aliis tum finitimis congessi.

lones lovem diversis cognominibus venerabantur, quorum e

numero primum a me afferatur illud in inscriptione Erythris

reperta nomen 4>/jfiiog (Ztvg <PrjfHOg xal 'Ad^tjvd <Pf]}iia

') Z(rq Kdoioq Corcyrae, iii nunmio Mus. Nap. 133.

19

M. X. B. A' 104. S. G. D. I. 5692 b, cf. Ztvg Ev^7]fiog et Ev(fa-

fiiog, Hesychius). Hic optime Fridericus Bechtel (G. G. N.

190B, 573) posuit nomen in titulo Thessalico inventum 4*7]jui6-

(zaxog I. G. IX 2, Hypat. 6 e, quod vocalismum lonicum continere

cognovit.

Haud sine ulla veritatis specie cum cognomine lovis mea

quidem sententia coniungere licet nomen Aoffltriq, (Perg. 316)

quod non separandum est, si ita res se habet, a nomine regionis

AocplxLc, quod primus recte legit F. Studniczka {AocfAxn; Chii

S. G. D. I. 5653). IUud autem cognomen lovis occurrit in titulo

Perinthi, in colonia Samiorum, reperto, qui est inferioris aetatis.

{Ztvq Ao(fdr7]q A. M. XXXI 1906, 565. Arch. epigr. Mitt.

1896, 67.)

Apud lones aliosque incolas Asiae Minoris imprimis theo-

phora quoque ad Saturnum, patrem lovis, vel ad mensemi) ei

sacrum spectantia in usu fuisse docent haec exempla:

KQovioq C. G. C. lonia 26. Clazo-;

KQovlSt^g Imh.-Bl. II 154. Strato-

menis. a. 387/300 a. Chr. n.

KQoviog Anc. gr. inscr. III 451

Ephesi.

KQovtoq Priene 318, 313.

niceae.

Kqov16>j;3. H.S. XI 1890, 248. Heb.-

Wilh. 77, m Cilicia, aet. Kom.

KQOvldrjQ Iv.egavdijevg I. G. XII S,

Aôvtoe Priene 313,412.|

Samothr. 206, 6.

KQoviog KQ(uîvizi]q Lat. II 291. A>ov«oe Plinius XXXVII, 1, 4.

Titulus qnarto a. Chr. n. saeculo KQ^vioq Porph. v. Procl. 14. 20. 21.

non recentior. Nemes. De anim. c. 2.

AlXioq KQih-ioq I. G. XIV 133G.j

KqovIojv Sozom. h. e. VI 30.

/iôr/o? I.G. XIV 1794.1

Denique, ctsi non est in Graecia aut in Asia Minore repertum,

mentionem facio nominis IJavdoxodojQOg (C. I. G. 4833, 1 et

Add.; Latopoli, in oppido Aegypti, aet. imper. Rom.), quod

ingeniose restitutum cum lovis Aegyptii epitheto recte conexuit

Joh. Ant. Letronne (Oeuvres choisies 1112,56); neque vero

assentior Ottoni Gruppe illud theophorum adPlutonem refercnti,-)

quia nec demonstrari potet unquam a Plutone esse nomen Graecum

>) Vide quae exposui p. 8, adn. 3. Mensls Kqovhov Sanii Uermes

XXXIX 1904, 604. S. li. P. A. 1904, 918. 2. sc. a. Clir. n.

") (jlricchische Wythologie 11 741, adu. 5.

2*

20

derivatumi) neque intellegeretur, si res aliter se haberet, qua

ratione usi Graeci liberos suos illi deo consecrassent. De no-

minibus vero ab Hermanno Usener allatis 'AyrjoiXaog, AvOav-

dgog, IloXv^svog (Gotternamen p. 361), quae cum Plutonis

epithetis conexa esse contendit, hoc loco disputare supervacaneum

est, quod iam supra nomina eius generis e theophororum numero

removi (cf. p. 2).

'HQa.

Memoratu est dignissimum lunonem, lovis uxorem, in religione

Graecorum, a quibus ut lovi desponsa adoraretur,^) tamen aliis

diis, velut Apolline, Cerere, Minerva inferiorem fuisse, ut theo-

phororum quoque nominum a lunone derivatorum numerus multo

minor sit quam ad Minervam, Mercurium, alios spectantium, etsi

ipsa quoque ut dea natalis et xovgoTQogôg colebatur. Quae

discrepantia ex eo explicatur, quod luno principatum suum nulli

alii rei debet quam carminibus Homericis, quibus dea certam

regionem obtinens Olympi regina facta est. Sed quantacumque

auctoritate carmina Homerica semper apud Graecos florebant,

tamen haec reginae deorum religio non prorsus apud omnes

gentes Graeciae pervicit. Quam ob rem etiam posteris saeculis

et Dodonae et in Attica, quin etiam in Pisidia (B. C. H. XXIII

1899, 192) et in aliis regionibus, cultum iustae lovis uxoris, cui

nomen erat Auovt]^), conservatum esse memoriae est proditum.

Ac iara nomiua theophora a stirpe 'Hoa- ducta examinemus,

quae argumentum cultus dilati haud spernendum afferre puto!

Quod si fecerimus, primo quidem obtutu mirum esse nobis vide-

bitur, quod in titulis urbis Argorum nullum occurrit nomen a

lunone derivatum; sed hoc facile ex eo intellegitur, quod iu

inscriptionibus ibi repertis tam pauca exstant nomina, ut etiam

^) Hoc loco non omittam nomina lD.ovTa()/ôg, TD.ovTayoQag,

ID.ovToyevTjg similiaque, quae ad divitias quldem, non ad earum deum,

qui dominus inferorum factus est, spectare mea quidem sententia uou

minus e componendi ratione quam e theophorormn usu elucet.

'*) Cf. Preller-Robert: Griechische Mytliologie p. 104 s.

") Nomen fcminae luovti Vi'»/'. uiîx- l^îtfi, 55 est infcrioris aetatis.

21

ea, quae ad reliquos deo3 pertinent, omnino fere desint. Hanc

autem rem eo compensari existimo, quod in finitimornm titulis

oppidorum saepe nomina elementum 'HQa- vel 'Hqo- continentia

inveniuntur. Quornm e numero antiqnissimum est afferendum,

quod nobis traditione servatum est. In illa enim regione patria

est Herculis, cuins nomen, etsi ad lunonem pertinere negavit

Hermannus Usener, tamen, cum neque e Latina forma nominis,

de qua non aliter iudicandum est atque de voce Aesculapius

e Graeca 'AaxXrjjnog orta, (quacum conferri potest forma 'HQaxiXo

[Catalogue of Indian coins in the British Museum, Greek and

Scythic kings of Bactria and India 138], in qua i vocalis est,

quam grammatici verbo svarahltakfi significare consuernnt) neque

ex illa, quam praebent mimi Sophronis (HQvxaXoq Hesychius),

quicquam concludatur, alitev explicari nullo modo potest. Quod

re vera non separandum esse a lunone non solum deminutivum

"HQvXXog (Hesychius s. v., Suidas, Eustathius 989, 47, Etym.

magn.), sed etiam nomen7/()«tOi;, qno, ut ita dicam, dedicationem

significante Herculem in Boeotia esse appellatum Hesychius

memoriae prodit.')

1) Permagni est ponderis nomen "HQuioq decurtatum e forma

'H(jax?.rjq, quia ex eo elucet, qua ratione de parte quadam nomiuum iu

•lOQ exeuntium sit iudicandum (cf. Kioicuoq : KiaTO(p6<Joq, l-ir^elo^ :

\4v{>ea(p6(ioc, alia); sed omnia fere theophora eius generis e compositis

orta esse licet opinari, qnod a deorum nominibns, qnae, cum longiora

sint ant ipsa iam duas stirpes contineant, ad formauda hominuui nomina,

quae e duabus aequis partibus constant, non idonea videntur, saepissime

noinina dedicatoria sunt ducta. (Ceterum illa non ita intellegenda esse,

ut Lucianus [iTtfQ twv dxovior cap. 27] ea interpretatur, manifestum est).

Qnac cum ita sint, freqnenter reperiuntur nomina /IrjfOjTQiog vel

\UfjQo6laioq — vocabula enim J>jih>jttjq atqne 'AipQoimj e dnobus no-

minibus composita esse Graeci arbitrabantnr, ut formas ^Jrjfin^Qo^wQo^

Oiuod noiucu ctsi nermannus Usener, Gotteruamen p. 35:5 affert, tamen

oumia attcnle perscrutatus uusquam iudagavi) et*liifQo6ii6dr)Qoq (quiu

ctiaui noraeu oppidi in Aegypto siti .'!</- (H)(5(ro7fo;./s intcrdum dccurtatur

ad ]i<pQo6iT(u) adhibcrc verercntur; uominum autcm dedicatiouora sigiii-

ficautium, quac ad lovcm, lunoneui, Mercurium, Diauara spectant, tisti-

raonia niulto exstant rariora. Neqiie vero nomen ApoUiuis ad composita

foruianda crat apttmi, quia lougius erat, id (luod thcophora autiquioris

aevi 'A7in/.?.(jDv66oToq et ]lno/.X(oy66iO(n>q deraonstraut. Demura a stirpo

llno/./.o- saepiiis ducuiitur iiouiina haud dcr\irtata. {Vidc pag. s<^..')

22

Sed etiam, quod attinet ad rem, Herculem cum Iimone

coniungendum esse compluribus causis probatur. Optimo iure

Gustavus Korte (Pauly-Wissowa VI 1, p. 767; Etrusk. Spiegel

V, tab. 60) attulit speculum Etruscum, in quo efficta cst luno

(uni) Herculi (Jiercle) mamman praebens. Atque etiam iam anli-

quissimis temporibus ITerculis nomcn in theophororum numero

positum esse cetera docent nOmina a lunone ducta. Quantum

ego quidem vidco, nullum ad lunonem spectans, quod cum voce

xXsog compositum est, invenive possumus; hoc unum exemplum,

nomen Atticiim 'HQOxXeidijg I. G. I 108, quod refertur Sid^HQOxkr/q,

nullam habere auctoritatem mihi quidem videtur, quod fieri potest,

ut illud non recte aut a lapicida incisum aut ab editore lectum

sit. Demum aetate, qua nomina deorum hominibus imposita in

usum veniunt, nomen "^HQaxXSjq reperimus, velut '^HQaxXrjq Anc.

gr. inscr. III, 687 i, Ephesi; J. H. S. XII 1891, 245, in Cilicia;

I. G. III 3108 et s., at hoc non ad lunonem, sed ad Herculem

ipsum pertinere apertum est. Antiquiore autem aevo Graeci, cum

homines eodem raodo atque deos, quorum in numero habebant

etiam Herculem, appellare vitabant, formam nominis illius deae

cum verbo xXiog compositi (quod cum aliis diis coniunctum haud

raro occurrit) theophoris HQaxXsizog et HQaxoyp compensabant;

atque ita fit, ut Graeci saepe illa liberis suis imposuerint.

lunonis cultus, cuius patriam Argolidem fuisse supra diximus,

hinc primum ad finitimas terras dilatus est. Scd cum in Laconia

Messeniaque pauca nomina a lunone ducta iuveniantur, usitatiora

fuisse videntur in Arcadia atque in Elide ; neque tamen quicquam

certi concludi potest, quod theophora illius regionis non solum

Denique commemoro etiam alia ratione eftectum esse, ut nomiua

decurtarentur, quae explanatur his exemplis:

AdiQOq jiaxlrjTtiddov (= 'AoxX?]7ii6<5oj(Jog liox?.") A. M. XXXIII1908, 399. Pergami.

JwQog, pater Apollonii, I. G. XII 8, Thas. 306, 32.1| Thaa. 317, 7.

AvQ. 0£66ov).oq /JovXov J. H. S. XV 1895, 127 in Lycia.

'[xizaq 'Ixixov I. G. XIV 953.

"AQyoq I. G. XII 5, 872, 74. a. 300 a. Chr. n.

>l(>;{og 'lk}.v(Jtoq Kuv. lioX. 419.

"Innoq Eleus Paus. VI 3, 5.

Cf. nomina Thracum Khiyoq, U6nic, Jlvf^ic. Siniili quoque niodo de-

cnrtantur thcophora S(?niitic:i.

23

rara suut, sed etiam inferioris aetatis. Ad Graeciam autem

septentrionalem transgressi illa in Boeotia praecipue in usu fuisse

cognoscimus, rariora sunt in Euboea atque etiam in Attica. Qua

in terra ante Euclidis tempora duo vel tria nomina ad lunonem

pertinentia reperiri non mirnm est, quod ibi Dionae cultus per-

manebat. Sed aliquanto numerus illorum nominum augetur a

saeculo quarto usque ad primum ; imperatorum autem temporibus

Romanorum haec nomina rarius fere occurrunt quam ante saeculum

quartum.

In Thessalia cnltum lunonis inferiorem esse iam e fabulis

huius terrae, in quibus nuUa fere fieret Innonis mentio, optimc

collegit Carolus Robert; nec minus hoc testantur theophora

a lunone ducta, quae in illa regione rarissima sunt. Cum non

omnes Aeoles religionis eius participes sint, ea re etiam com-

probatur lunonem non iam antiquissimis temporibus a Boeotis

esse adoratam.i)

A continenti Graeci lunonis cultum in insulas transtulerunt.

Quarum in numero primum Creta commemoranda est, ubi theo-

phora a lunone derivata fuisse frequentissima videntur, si quid

e paucis theophoris, quae nobis conservata sunt, colligere licet.

Neque raro illa inveniuntur Rhodi, et Coi, Therae, Meli atque

in finitimis insulis etiam magis in usu sunt quam nomina a

Minerva derivata; huius deae auctoritas imprimis Sami lunone

est inferior; etenim et illius insulae et Chii incolae lunonem

eximie sanctissimeque colebant, ut nomina 'HQodorog et

'IlQodojQOg in illa regione inter usitatissima referenda sint.

') Hoc loco mihi non omittendnm esse puto nomen '^'Hijvg, qnod

intcrdum reperitnr in titulis Dclphicis. Ex eo enim conclusit II er-

maunus Usener (Sintflutsagen p. 60) nomen deac ortnm esse c forma

"HqFc: (cf. in titulo Eleo 'HoFiuoiQi Olympia 9,1); sed illud non alia

ratione intellogendum est ({Xisxa^AvSQvq/Aay.lvc, reQvg,"l7i7tvc, N{f)ixv(;,

IlQujTvq, A?.tSvq, Iz&rvg (: ^trvX/.og, Nlxv?.?.og). Ceterum c foruia Attica

'Uq(c patere cxistimo Athcnieuses deae cultum eo temporc recepisse,

cum iam cxtincta erat in dialecto Attica littera /; quod ui ita esset,

Athcuieuscs deam "//(j;/J' appellavissent (cf. xoqii). Quae couiectura mea

magis mihi arridet quara seutentia Felicis Solmsen (Beitriige zur

griechischcn "Wortforschung ISI, adn. 1), qui cansam huius vocjilismi e

dissimilatione repeti dicit, id quod mihi iam propter nomen alius deae,

(luaui Athcuicnscs "y/jW(i uuucupant, minus probari vidotur.

24

Sed utrum lunouis cultus huc Argo translatus sit, quae opinio

etiam antiquorum testimonio firmatur, an Graeci illam deae, qnam

indigenae venerabantur, in aequo posuerint, explorate vix diiudi-

cari posse et in ambiguo esse relinquendum existimo, praesertim

cum theophora vetustioris aevi in Argolide reperta memoriae non

sint prodita ; tamen vero hoc loco nomina ad lunonem spectantia,

quae usque ad quintum a. Chr. n. saeculum in tota Graecia

inveniuntur, afferre iuvabit:

sc. VII et VI.

'HQaxlcov Diog. Laert. IX 1, 1,

Ephesius. 6. sc.

''HQuxXtixoq philosophus Ephesius.

6. /5. sc.

'HQo^pavToq Herod. IV 138. Parii.

6. sc.

'HQodwQoq Arist. Hist. an. VI 5.

Heracleae. 6. sc.

''Hqu) nomen ambiguum, Sappho

frg. 75. 7. sc.

sc. V.

'HQodoTog Pind. Isthm. I 14. 61.

Thebis.

HQoxlelSTjq I. G. I suppl. 108 (in-

certum, cf. p. 22). Athenis.

^HQO(pD.?j I. G. I suppl. 1 14. Athenis.

'HQOifiXoq I. G. I 446. Athenis.

'HQ0(pav7]q? I. G. II 4. Thasi.

bis 'HQOfpojv S. G. D. I. 5401. I. G.

114. Thasi

'HQuyoQijq C. G. C. lonia 331. Chii.

'HQodozoq S. G. D. I. 5653 c. Chii.

bis '-HQuyoQTiq Rohl I. G. A. 386.

Sami.

'HQotpvioq Plut. Timon 9. Sami.

'HQoydxwv S. B. P. A. 1900, 113.

S. G. D. I. 5493. Clazomenis.

a. c. 400 a. Chr. n.

'HQoyvtjToq C. G. C. lonia 50.

Ephesi.

'HQodoToq scriptor, Halicarnassi.

'HQay-XeiToq I. G. I suppl. 50 in

Chersonneso.

'Hqo- C. G. C. Thrace 66. Abderae.

'HQodoToq C. G. C. Thrace 67. Ab-

derae.

'HQodoTog Suidas. Abderae.

'HQonvd^oq Hippocr. p. 1106 G. Ab-

derae.

'HQO(puv)jq C G.C TbraceTl. Ab-derae.

''HQoaTQUToq I. G. I siippl. 190.

Stagirae.

Nomina igitur illa theophora in insulis Samo Chioque frequen-

tissima sunt, sed rarius in ceteris reperiuntur; atque, ut alias

omittam, hoc loco Amorgi, Naxi, Lesbi mentionem facio. Quarum

e numero excepta est Thasus, in qua illa theophora tantae

sunt frequentiae, ut non sit dubium, quin ea in clarissimis sedibus

lunonis ponenda sit. In continenti autem Thraciae cultus non

magis (juam in Macedonia divulgatus esse videtur; eodemque

modo in Asia Minore exceptis oppidis loniae, ad quae magnamvim liabcbat religio Samia, eimi inirupiam constitisse vel inde

25

patet, quod nomina theophora ad lunonem pertinentia rarissime

ibi pervestigantur,

Ut iam supra diximus, luno summa pietate nt dea natalis^

adorabatur; quam ob rem ei erat sacrum matrimonium, ut in eius

honorem dies festi, quibus nomina erant ran-^lLa et eeoyafiia,

agerentur; mensis quoque, in quem iHe dies incidit, FapiXicov

appellabatm-; hoc nomen adhuc notnm est in Attica Delique;

sed in eodem quoque mense natus est homo Cyzicenus, cui a

patre eins, ut luno honoraretur, nomen impositum est ra(ir]Xiog

(A M. XVI 1891, 438). Quod quin illo modo interpretandum

sit', non est dubium: nomen autem Fdfio^ aliaque eius generis

his versibus Anaxandridis illustrari videntur: 'Y(i£lg yaQ aXXi^Xovg

dsi yMvdi^tr' oM dxQiiSm. \\«r fisv yccQ ijL tlc evjtQ£Ji7]g, IsQov

ydfiov yMX£lT£. (Athen. VI 242 e, cf. adnotationem Meinekn, vol

IV, p. 105). Diebus festis cum aliorum deorum, tum lunonis, cm

cognomen quoque '4r.â'« erat, otl drh]OL tovc xccqjtov^ (Etym.

Magn.), magui erat momenti munus anthesphororum, quo quando

etiam liberos suos esse functnros parentes cupiebant, qui illis

nomen imposuerunt 'Av{^£6<f6QO, (velut I. G. III 1052; III 1128;

'AvôcfOQicov Alciphr. III 29; similiter AaLdovxog); haec nomma

inferiori aetati afferenda sunt eodem modo atque cetera in -cfOQOq

exeuntia, ut 'OvriOicpoQoq, 'EXjtidrjgôQog (EQJiLdricpoQia), 6>t'//-

icoQOi, 'locfOQoa, KXsocfOQog, BovXrjgôQog, XQvOogôQog,

KccQJtorfOQog); nomina autem 'Av{>oq, 'Av&7]g (antiquissimum

excmplum est Therae repertum I. G. XII 3, suppl. 1423 = XII 3,

560), îr^frc hoc loco omittere necesse est, quia omnia fere

alitcr sunt explicanda.

Inter oranes constat summa doctissimorum virorum disscu-

Bione certari, Miuerva utrum ut dea, quae Athenis patrocinatur,

nomen suum acccperit an aliae gentes ad Athenicnses cultum

eiu8 transtulerint. Quod attinet ad hanc controversiam,

haud

Bupervacaneum esse mihi videtur examinare, nnra thcophora

nomina ad Minervam spectantia alterutrara opiuionem propuis

ad probabilitatera adducant. Etcnira noraina quidcm horainura ui

iuscriptionibus reperta idonca cs..c raihi vidcntur, quac quul

26

momenti affevaRt, quoniam, quod attinet ad Graeciae septen-

trionalis terras, multo parciora scriptorum testimonia affluunt,

atque illa ipsa nomina optime indicant atque illustrant, quatenus

deorum cultus singuli in singulis regionibus divulgati siut, cum

reliqui fontes, quibus de diis Graecorum agitur, haud raro de

publica sola religione, quae saepe nullo modo ad vulgus de-

scendit, nos certiores faciant. Quae cum ita sint, aggrediamur

iam ad nomina theophora, quae ad Minervam pertinent, per-

lustranda initium capientes a Graecia septentrionali ! Atque in

Thessalia quidem illa satis raro occurrnnt, in meridie autem

eius terrae frequenter reperiuntur; tamen parvum numerum

eorum, quae pleraque libertinis imposita sint, non idonea esse ad

argumenta afFerenda concedo.

Una ex antiquissimis sanctissimisque sedibus Minervae erat

oppidum Itonus, a quo Minerva cognomen 'IroDviai' duxit (cf.

CatuUus 64, 228: sancti incolae Itoni); idem libertinae Thessa-

licae datum in titulo Larisaeo legitur (I. G. IX 2, 1. Lar. 568, 30),

neque vero quicquam aliud significare videtur quam originem

illius feminae. Quae nisi serva esset, illud ad mensem Itcovlov

referri posset, cuius nomen ipsum quoque a Minerva derivatum

est. Atque etiam hoc verbum fuisse clamorem Thessalorum cum

Phocibus pugnantium narrat Pausanias. Illius deae cultus postea

a Thcssalia in Boeotiam (I. G. VII271L 3426) et in insulam

Amorgum (I. G. XII 7, 22 s. 33 ss.) transmigravit.

Ad theophora Phocea accedentes statim intellegimus, etsi

Apolliuis cultus in hac regione ceteros omnes superat, tamen

Minervae religionem haud multo fuisse inferiorem; in Boeotiam

autem transgressi animadvertimus, quam frequenter occurrant

nomina theophora ad Minervam pertinentia; undecimus enim

quisque, cui theophorum est impositum, nomen suum a Minerva

traxit adeo, ut haec aliquanto ea, quae in Attica reperiuntur,

superent frequentia.

In eadem quoque terra oppidum antiquissimum erat situra,

cui nomen fuisse Athenas Pausanias auctor est (IX 24, cf.

Strab. IX 407, Steph. Byz.). Clarissima autem sedes Minervae

erat oppidum Alalcomenae, cuius noraen spectat ad Minervae

epithetum ; ibidem colebatur heros 'AXaXxo^h"t]q vel AXaXxo-

ftLVivg (cf. nomcri fluminis OiOjrievg : OiOJiiai), cnius uxori uon

27

casu datum esse nomen 'A9-7]Vcdg mihi quidem persuasum est.

Illius deae in honorem Boeoti etiam mensem appellaverunt

AXaXxoniVLOi'.

Cum Thessalis ^) Boeotisque consanguinitatis vinculis coniuncti

erant Aeoles, qui partem Asiae Minoris insulamque Lesbum

obtinebant, quos cum Minervae cultum e patria sua emigrantes

secum duxisse verisimile sit, nihil habet admodum miri aut

singularis, quod Minerva maxima erat auctoritate apud eos,

a quibus carmina composita sunt Homerica. Hoc autem factum

est temporibus, quibus Athenae urbs, si non erat nondum con-

dita, at certe nullam habebat gravitatem in Graecia.

Ab Acolide cultus se difiudit in loniam atque in obiacentes

insulas. In Attica autem, cum eo invasisset a septentrione , ei

antiquior Neptuni religio cessit; quae res docetur fabula ad

Neptuni ac Minervae certamen pertinente, quod ab artificibus

quinti a. Chr. n. saeculi in fastigio occidentali Parthenonis

effictum est. In liac terra cum Minerva sit advena, nomina

ab ea derivata rarius reperiuntur quam in Boeotia; namque

inter 19 fere homines, qui noraina sua a diis duxerunt, unius

nomen ad illam deara periinet. Aetate demum Romana numerus

theophororum ad eam spectantium increbrescit valdeque augetur,

i. e. tempore, cnm indigeuarura cultus fluminum aliorumque

deorum, quos in pristina religione inter summos venerabantiir,

oblivione paene erant extincti. Quam rem ita se habere hi

numcri nominum docebunt:

I. G. IJL. V^ . A.,

inter theophora c.

composita sunt

28

Quod etiam propterea mirabilius esse videtur, quia testimonia

Minervue in Atheniensium civitate cultus exstant perantiqua;

nihilosetius vix dubium esse puto, quin Minervae religionem non

ortam esse in Attica^) neque illam deam accepisse nomen ab

urbe sibi consecrata, sed Boeotos eam in Atticam transtulisse

colligendum sit.2) Deinde ab Attica in Peloponnesum invasit,

ubi excepit Minervam l4Xiav, quae quondam dea suae potestatis

fuisse videtnr. Neque vero nomina hominum, quae ad hoc nomen

Minervae cum oppido Alea conexum pertinent, inveniuntur; nam-

que nomina ÂXtiog I. G. IV 616, 2 (legatus Olympiam missus,

a. 365/363 a. Chr. n.), 'Altiog MtjaQtiq I. G. VII 39. 'AXioq

S. G. D. I. 1189, Tegeates, "AXioq I. G. IV 380. AUoq I. G. IV

853, 9, exeunte primo a. Chr. n. saeculo, proptcr formam suam ad

oppidum referenda esse mihi videntur; quae idcirco hoc loco aflfero,

quod iis refelluntur, quae similibus causis interpositis iam repro-

bavit Fridericus Bechtel (adn. S. G D. I. 1184); neque enim,

si nomina et deae et oppidi coniuncta essent cum terra Elide,

fieri posset, ut nomen 'AXuog I. G. IV 616, 2 careret littera /. Sed

utrum cognomen lovis jiXetog ad oppidum illud an ad Elidem

spectet, in medio relinquendum esse arbitror.

Argivi autem Minervam ÊXXcorlav cognominabant atque,

ut eam honorarent, dies festos agebant 'ÊXXcoxia, quos nullo in

alio oppido quam Corinthi celebratos esse usque ad hoc tempus

putabatur; sed nunc e nomine 'EXXojxioq,^) quod occurrit in

titulo I. G. IV 823, 34, eam ne Trozeniis quidem fuisse ignotam

concluditur. Atque etiam 'EXXcorlav deam fuisse antiquam

(Nilsson Griechische Feste, p. 95 s.) postea a Minerva detur-

batam vel eo comprobatur, quod a Cretensibus idem cognomen

confirmatur: I. G. 1X2, 97: <l>v?Jxu Ev^Lozeia, 151: liv66ovv{l), 171:

ôvoi-, 208: ['{[.ivvuvSQoq Mu/ueioc, 201: TliiQûXoq Sifi/jiluiog, 141:

'A()iaTox()urF.iu BaxxuQuxelu.

IIoc loco nou omittenda suut, quae dc Achaia et Phthiotide nuper

exposuit Gerh. Kip: Thessalische Studien, Ilalis 1910, p. 54 ss.

') Haec est sententia U. de Wilamowitz, quae ea quoque re

coniprobatur.

'-) Si 'AOijvui seiungi licet a nomine Mvxfjvai aliisque, comparanda

esse existimo numina Iluxviui (.Iloxvtu) et K<'n>oui {-.KoQOoq). Cf.

Kretschmer: Eiuleituiig i. d. Gesch. d. griech. Sprache p. 418SS.

'') Sic est scribendum, cf. Bechtcl, Genethliacou Robertiunuui p. 74.

29

Enropae impositum est,i) et illius deae cultum usque ad insulam

Cyprum pertinuisse verisimile est. Nam si titulus J. H. S. XI

1890, 63 ab eo, qui illum edidit, recte lectus est, opinari licet

(e nomine 'EXXcor-) deam, cui nomen erat 'EXXcoxla, etiam

Cyprios esse veneratos. Quae cum ita sint, illum cultum peranti-

quum atque genti, ut ita dicam, Pelopum^) attribuendum esse

apparet.

Cum aliis locis Graeciae, tum Argi et luppiter Mayavtvq

et Minerva Maxavla colebantur ; sed hominum nomina Mayavoc,

Mayavidaq, similia (donec nullum ectypon vidi, lego nomen

I. G. IV 132 Mayavia, quod hoc mihi quidem veri esse similius

quam MayaXia videtur) propter formam separanda esse ab illo

cognomine censeo. Eodem modo maiorem partem nominum

stirpem IlaQ&EVO- continentium inter theophora ad Minervam

spectantia referre vereor. Huc accedit, quod reliqua pars, quae

revera esse theophora videtur (velut llaQd-tvoxXiiC, IlaQd^svo-

6<DQoq I. G. XII 8, Thas. 355, 21, exeunte primo a. Chr. n. sc),

etiam ad alios deos ut Dianam revocari potest. Neque in

minore difficultate versamur de nominibus IlaXXadag similibusque

iudicantes; nomen modo IlaXXadiog, quod vix alia ratione ex-

plicatur, ad Minervae cognomen IlaXXag (i. e. xoQif^)) spectans in

thcophoris numerare non dubito,

Postquam autem attuli nomina Ilavad/jvaiog^) (v. Pape;

cf. IlavaixmXog Polyb. V 61; X 49) et TQixmvig (nomen

serae aetatis, TQEixmvig I. G. XH 5, 165, Pari. TQixcovig

Alciphr. I 4), quae quodam modo cum religione Minervae con-

iuncta sunt, hoc loco adderc mihi liceat theophora ad dicm

festum 'AjtaxovQia spectantia, quia Minervae quoque eognomen

datum est MxaxovQia (Pausanias II 33, 1. Venus Apaturus,

Phanagoreae, Strab. XI 495. lijiaxoQia' VfiOJraxoQia schol.

ad Aristoph. Ach. 146, Guil. Schulze: Quaest. ep. 79, adn. 3,

Toepflfer Pauly-Wissowa I 2, s. v.):

') Cf. 'ED.ojTla Etym. Magn.; 'ED.wtic Atlieiiaeus XV 678 b.

") Cf. de Pelopibus Buttiuaun: Mythologus 11 j). ITOs., U. de

Wilaniowitz : Ilerakles I p. 2, adn. 2.

;«) A. Pick, B. B. 22, 12^).

•) Cf. p. 8, adn. :5.

30

'iTtarovQioq Kax. Bo).. 404. 4. /3. sc.

a. Chr. n.

'AnazovQiOi; Le Bas II 1, 1595 a.

Clialcide, in Enboea.

'A[nav]ovQio<i MaQuO^ohuoq I. G.

XII 8, Lemn p. 5 ad a. 166 5.

AnaxovQioq MuQuUo)vioq legatus

I. G. II Add. 593.

jlnaxoLQioq I. G. I suppl. p. 111;

nr. 402 d. 11.

jinaxovQiog I. G. II 406. 821. 1035

(peregrinus). 3470. 3471.

AnaxoiQioq I. G. III 1057.

yinaxoiQioq Stamatiades 2^af/. 1 229.

Sami.i)

UnuxovQioq Deli B. C. H. VI 1882,

7. 9. 11. 13. 28. 37. 39. 40. 44.

45. B. C. H. VII 1883, 105. IX1885, 148. XI 1887, 461. XXVII1903, 403. XXVIII 1904, 160.

XXIX 1905, 425. 545. XXXI1907, 431.

'AnaxoiQLoq I. G. XII 7, Arces. 9, 1.

lAnuroQioq I. G.XII 7, Arces. 69, 53.

lAnuxovQioq Herzog IV 31. Coi.

Fil. &i\i.'s'AnuxovQLoq HerzoglV 3 1

.

linaxovQioq Kmoq I. G. XII 8,

Samothr. 170, 62 filius seqn.

lAnuxovQLoq Kwioq I. G. XII 8,

Samothr. 170, 62.

AnuTOVQioqP66Loq'&.G.'D.l.2m\,'l.

Delphis.

AnuxovQioq Arch. epigr. Mitt. 1883,

144. Trysae, in Lycia. Sic

equidem lego.

'AnuxovQLoq Galata, Pol. IV 48.

'AnaxovQiq Heb.-Wilh. 252 in Cili-

cia.

AnuxovQioq Le B.-W. 288. B. C. H.

IV 1880, 403. Halicarnassi.

'AnaxovQioq Hula-Szanto p. 16.

B. C. H. XXII 1898, 385 prope

Mylasam.

linuxovQioq Alabandeus Vitr. VII

5,5.

'AnuxovQLoq Le B.-W. 242, Tichius-

sae, prope Miletum.

linuxovQLoq S. G. D. L 5502. Mileti.

pr. p. 1. sc. p. Chr. n.

'AnuxovQLoq Mi?.TJaLoq 1. G. II 442.

AnaxovQioq Mi?.7]OLoq I. G. III 2594.

AnuxovQLoq Mi/.rjGioq B. C. H. VI18S2, 336. Deli.

llnaxovQioq Priene 148 I.

AnaxovQLoq jinaxovQiov Priene

313, 81.

^47raroi;()<ogPriene313, 82. 142 II G.

AnaxovQioq Priene 313, 83.

'AnaxovQioq Priene 313, 84. 185.

linuxovQioq Priene 313, 281.

'AnaxovQioq Priene 313, 495.

AnaxovQLoq Priene 313, 617.

jinatovQLoq Priene 313, 79.80. 81?

609.

linaxovQioq M. x. B. A' 107. Ery-

thris.

linuxovQioq Wil. Nordion. St. p. 59.

Erythris. 1. sc. a. Chr. n.

AnaxovQioq M. x. B. F' 122, 123.

B. C. H. III 1879,390. S.G.D.L5692 a. Erythris. c. 275 a. Chr. n.

AnuxovQLoq C. G. C. lonia 211.

Mus. Nap. 187. Num. chron. 1900,

205, 206. Smyrnae 2. sc. a. Chr. n.

AnuxovQLoq C. G. C. Troas 113.

Cymaeus n. 2 et 1. sc. a. Chr. n.

'l;t«ror()iOsA.M. XXVII 1902, 125.

Pergami.

AnaxoiQtoq A. M. XXXII 1907, 436.

Pergami.

llnaxovQioq C.I.G. 3656. S. G. D. I.

3752. Cyzici. 2. sc. a. Chr. n.

AnaxovQtoq Nixo/ii?]d£vq B. C. H.

III 1879, 425. S. G. D. I. 4942, in

Creta.

AnuvovQtoq Lat. I 46.

') Mensis /inuxovQLOJv Stamatiades ^Suit. 1 230.

31

'AnaTorQio; Lat. 11 A-iZ, bis. ['ATtccT^ov^yioiTlaQiayoql.G. Xll'^,

'AnttTovQtog Lat. IV 205, bis. Samothr. 175, 3.

l-inaTovQiog Lat. IV Boan. 275.

jijtaTOvQLoq Lat. IV 'OA/?. 28.

'AnaTovQlq Lat. IV Boan. 363.

'AnaTovQtoq Panticapaeus S. G.D.I.

'AnaTOVQioq Arch. epigr. Mitt. 1882,

36. Istropoli.

AnaTovQtog'laTQtav6ql.G.lil'2iQ9.

'AnaTovQioq B. C. H. IX 1885, 314.

2581, 22. Delphis. I315. 317. Odessi.

^AnaTOVQtoq S. G. D. I. 5785, 4.

Olbiae?

]\nuTovQioq Byzantius Demosth.33,

tit.

lAnuTovQtoq Bnlg. 92. 1 . sc. a. Chr. n.

'AnaTovQtoq AnuTovQiov Bulg. 115,

aet. Rom.'AnuTovQtoq orator, Seueca controv.

Nomen jijtarovQiog fines lonum haud multum excessisse

facile ex hoc catalogo intellegitur.i)

'AjioXXcov.

Cum neminem miraturum esse existimem, quod Hauptii

(De Apollinis antiquissimo cultu, Schwedtii 1830) et Leopoldi de

Schroeder (K. Z. 1888, 193-)) de Apollinis origine sententias

omisi, quia non subtiliore ratione opus esse ad eas refel-

lendas censeo, magni referre mihi videtur ea examinare, quae

Udalricus de WiLamowitzS) de Apolline protulit. Cum enim

rectissime cognoverit, quam multis ac variis rationibus Apollinis

cultus cum Lyciae ora nexus sit, deum ipsum Graecos a Lyciis

accepisse conclusit. Atque etiam nomina theophora ab Apolline

ducta primo aspectu idem, quod Udalricus de Wilamowitz

contendit, docere videntur. Neque vero oblivione obruendum est

Graecos, si homines alienae gentis nominant, saepissirae uon

transcribere, sed convertere; quae res ut cognoscatur, e titulis

1) Diem festum Apaturiorum apud lones ortum esse uuuc censet

etiam F. Solmsen: Bi-ilriige zur griechischcn Wortfordchuug I, p. 23.

") Ct. P. Kretschmcr, K. Z. 1895, 267; Oldenberg: Die Religion

des Veda, 35 s. et passim.

') Ilcruies XXXVIII V.m, p. 575 ss. ct Greek historical writiiig

aud ApoUo. Two iectures delivered before tlie university of Oxford,

Juno 3 and 4, 1908 by Ulrich vou Wilamowitz-MoclloudorlV, Oxford

1908, p. 31 3. Staat und Ge.sell3chaft der Griochcu, Kultiir dcr (Jegen-

wart II, IV I, p. 33.

32

bilinguibus Graeca Phoeniciaque liugua conscriptis, quorum com-

plures nomina quoque theophora exhibent, duo eius generia

exempla apponere satis habeo:

inrin ujâTUiD:; 'p r:ni3^^ 'AQtefiidcoQog 'JIXiodcoQov Sidcovioq

C. I. S. I 1, 116.

"inuj-iGN ^nxi -iDxîx^ Aiovvoioq xal âQajticov

C. I. S. I 1, 122

(cf. 'Aî6{^7]Xog) et Ai6{6o3Qog) Babylone Num. chron. 1898, 231).

Alia autem ratione Phoenices antiquiore aevo ipsi utuntur nomen

EiQrjV7]g Bvâvriag hoc modo reddentes ''rstn rbyn i<;nn (C. I. S.

I 1, 120 = A. Conze Att. Gr. tab. LXIII).

Sed iam convertamns ad Lycios ipsos, quorum inscriptiones

in primo volumine titulornm Asiae Minoris ab Ernesto Kalinkacollectas habemus! Earum autem ex numero hoc loco imprimis

sextam mihi esse tollendam existimo, in qua nomen "AjioXXoovidrjg

forma Lycia pulenjcla scriptum invenimus. Hoc mihi haud

indignum esse memoratu videtur, non solum quod illa Graecae

linguae attribuenda est, i) sed etiam quod prima littera aphaeresi

evanuit.

Quamquam dixerit quispiam eam esse elisam, cum vocalis

antecederet, tamen hanc dubitationem reiciendam esse existimo;

neque enim hanc elisionem in aliis inscriptionibus (cf. Lyc. I 36, 14

aliasque) reperimus, et illam rem in nomine tenegure conspicimus,

quod meo qnidem iudicio recte nomini Graeco 'A&rjvayoQag in

illa regione creberrime occurrenti aequatum est (C. G. C. Lycia

XXXIII).

Eandem primae vocalis aphaeresin etiam apud Pamphylios,

Lyciorum finitimos, animadvertimus, quorum lingua, etsi Aeolicis

Graecae linguae dialectis adnumeranda est, tamen nonnulla bar-

barorum propria conservabat. -) Indigenae autem, qni illam

regionem incolebant, quin cum Lyciis propinqua cognatione con-

') Postquam haec scripsi, iterum editus est liber illustrissimus

£duardi Meyer (Geschichte des Altertums'-), in quo de eodeui nomiue

disputavit (1. c. I 2, 640).

') Hic conferenda esse censeo ea, quae disputavit Franciscus

Praetorius, Z. D. M. G. 1901, 309.

33

iuncti fuerint, dubium non esse arbitior. Quorum e nominibus

haec aflfero relatu perdigna:

0avd6cDgo<; Lanck. Pamph. I 84.

4>0Qdiata Lanck. Pamph. I 89.

ÔQdiolg Lanck. Pamph. I 73.

4>oQdlaioq Lanck. Pamph. I 90.0

Cum hoc loco occasio data sit, mihi non omittendam esse

persuasum habeo aphaeresin, quam in nominibus Graecis inveniri

multi viri docti contenderunt. Quam certa sint docnmenta illius

rei, optime uno nomine demonstrare satis habeo: in titulo Thes-

salico legitnr *rovriJiJcog (L G. IX 2, 517, 87). Sed ego quidem

melius esse nego nomen unius apud Pausaniam exstantis exempli

auctoritate parum fundatum (rcorijcjrog),'^) quod qua ratione inter-

pretandum sit, ignoramus, quam, quoniam antecedit lacuna, nomen

usitatissimum restituere, quod his testimoniis tam multis tamque

constantibus haud leviter commendari existimo:

'Aycivinnoq I. G. XII 2, 526 a 18, c 39, d 12, 14.

liywvinnog lAyutvinnov Apolloniae Illyr. Hunt. coll. II 3, Mus.

Nap. 130.

'Aywvmnoq I. G. XIV 421, I a 3.

'Ayuvinnoq îxvoilvioq] B. C. H. XXVI 1902, 2G5. Delphia.

'Ayojvinnoq I. G. IV 925, 35.

'Aycjvlnna I. G. IX 1, 421, in Aetolia,

quibuscum conferenda sunt haec:

l-lyiovix(jartjq I. G. XII 3, Ther. 839, 3. Tiberio fmperatore.

Âyojvoxlsa I. G. VII 1534. Tanagrae.

l4ycovo/a(j)]q Ilaiavisvq I. G. VII 4254 (falso in indice), Oropi.

'Ayojvlq Lilybaei, cf Pape.

Itaque ratione habita versus illins Aristophanei Av. 283

illam lacunam in titulo Larisaeo ita expleo: Alox^'ôg [Ityov-

vijijisiog, yi]yovrijTJtog AhxvXeiog.

Qnae cum ita sint, facile intellegitur non esse causam, cur

sententiam Friderici Bechtel (B. B. XX 1894, 243 ss. XXIII

1897, 247 s.) et Augusti Fick (Wochenschrift fiir klassische

Pliilologie 1906, 1281), qui semper illa aphaeresi Graecos usos

esse ncgabant, in dubio ponamus.

*) Slmilis aphaeresis in lingua Syriaca iuvenitur.

"0 Messcnius, Paus. IV 27, 1.

Uiss. Hal. XX, 1. \i

34

Sed iam ad Lycias inscriptiones, unde huc digressi sumus,

revertamur! Etiam maioris momenti quam ille, cuius supra men-

tionem feci, titulus XXV esse mihi videtur, in quo vel nomen

dei commemorari existimo. Cum illud, ni fallor, ad hoc tempus

non sit cognitum, totam inscriptionem hoc loco exscribere mihi

liceat

:

ebeis tucedris [m . ..] |

tuwete kssbeze crnp[sseli]|tideimi se puri-

hime[teh]|tubes tlanna atru ehb[i]

\se ladu ehbi ticeucepre

|

piliefini

urtaqijahii cbatrn|se prijenubehfi tuhesu.

|IloQnuS, d()vipiog Uvqi-I

ûTovq uoe7.(pi6ovq\TXwevq kavxhv y.a[i]

\rrjy yvvalxa TiOsv\a^f/^Qav

ix IlivdQwvI

ÔqxuxIu d-vyaz(:Q{a) IlQi\uv6[ia ude'/.gjid7jv\Ânoi./.ojvi.

Qui reliquas Lyciorum inscriptiones perlustraverit, eos

sonum ignorare inveniet. Sed ex eo, quod Graeci nomina

ecatamla et pikedere modo 'Exarofirac (Lyc. I 32) et IliB,c66aQoq

(Lyc. II I, p. 56 A. 4), modo 'Exarofivmc^) (saepe, cf. Pape) et

ni£ca6aQ0c, (Lyc. I 45) transscribunt, Lycios litteras a et e

(Kalinka) d et o extulisse apparet. Itaque in Lyciorum titulis

Graecae vocali ra illae litterae respondent. Si igitur Apollinis

nomen a Lyciis transcriptum est, loco m Graecae littera Lycia

a aut e (Kalinka) conspici necesse est. Redditur autem nomen

Graecum l4jio?.Xcovi67]g jiulenjda. Porro titulo, quem exscrip-

simus, comparato Âji6XXol)Vi vocem Lyciam pillefini respondentem

videmus. Hanc quidem Ernestus Kalinka verbo tx ITivdQwv

{UivaQlâ) parem ponit, sed hoc oppidum pinara nominatum

esse et tituli et nummi docent; neque positio quidem vocis habet

quicquam offensionis, si verba urtaqijahn chatru se prijenuhehii

tuJtesn a lapidario postea addita esse opinamur.^)

Iterum occurrit aphaeresis litterae a, quam in nominibus

Lyciis pulenjda atque tSnegure et Pamphyliis Oavd6a)Qog atque

fpoQîoiog iam repperimus. Ut igitur illa nomina, ita nomen

Apollinis ipsum a Graecis ad Lycios translatum est.

') Cf. Snu^.cjôq et Snu/.aSoq Mastauris, Kretschmcr: Einleitnng

in die Geschichte der griechischen Sprache p. 3U3. Qua cum re com-

ponantur, quae F. Praetorius de liugua indigenarnm Syriae exposuit

Z. D. M. G. 1901, 369.

2) Simili modo fortasse in quiuquagesimo sexto titulo ivehntezi

(.lvTi<fi?.?.lrrjq, cf. C. G. ('. Lycia XXXI) additum est.

35

Nunc negaverit quispiam gentem Tremilorum esse eandem

ac Lyciorum, quos Homerus commemoraret. Sed ne lioc quidem

dubium relinquitur nomine ducis Lyciorum UavdaQoq comparato.

Optime de omnibus rebus ad banc quaestionem pertinentibus

disputavit P. Kretscbmer (Einleitung in die Gescbichte der

griecbischen Sprache p. 370 ss.).

Cnltus igitur Apollinis a Doribns in Lyciam translatus est,

neque a Rhodo aut ceteris illius regionis insulis, quia ne haec

coniectura recta sit, vox 'AjioXIcov in titulo Theraeo (L G.

XII 3, 536) septimi saeculi reperta impedit, sed a Peloponneso

insulaque Creta. Apud Dores enim eum fuisse domesticum etiam

nominibus, quae antiquissimam formam 'AjttXXcov conservabant,

demonstratur. Nam saepissime inveniuntur in Argolide et in

Boeotia neque rarissima snnt in Lacedaemoniorum ac Messeniorum

inscriptionibus, apud quos omnino fere non sunt diffusa nomina

theophora.

Sed priusquam nomina a stirpe AjcsXXcov- derivata afferam,

nonnulla verba de dea Latona addam; etsi U. de Wilamowitzrectissime cognovit nulla in alia regione theophora a Latona

ducta nomina inveniri qnam in ora Asiae Minoris (cf. Greek hist.

writ. and Apollo, p. 31, non in Lycia, sed imprimis in Caria),

tamen non prorsus refelli potest sententia eorum, qui etiam hac

in re nomen Asiatici numinis Graecos in suam linguam con-

vertisse opinantur, Occasione nunc data nomina ad illam per-

tinentia congero

:

ATjza, uxor Euagorae Cyprii, IAijxoSwQoq B. C. H. I 1877, 346.

Lucian. De iniag. 27. Cauni.

ArjxoiSwQoq Rhodius I. G. XII 1,ATixodoiQoq Le B.-W. 512. Cnidi,

768 a; bis. I nepos sequentls.

AnxodcoQoq Rhodius I. G. XII 1,^n^oS^Qo<; Le B.-W. 512. Cnidi.

gg- gAt]zoldrj<; Le B.-W. 837; Aezanis,

/-. ' ,.,., X ,. . .i° Phrygia.

Cognonien lib. luliae Antoniae ^. t ., r> w noo a„ „ •^'

- r r. ,.r . ,Aritoq Le B.-W. 993; Aezanis, m

Atiicurq I.e B.-AV. 595. Aphro-piirygLa.

,

*^/^'*^®-AT]roj,'q C. l. G. -m, {] z, AM.; ia

^lovhoq AriToiihiq C. I. G. 2929, 17. Phrygia.Anth. 1X751; in Caria. lohannes .i>iroroq .1. II. S. XII

ArjTOilwQOq B. G. II. IV ISSO, 303, 1891, 2CA\; in Cilicia.

306 = S. G. U. I. 5727 a. ex. 5.sc.[

.Ivroroi^- Auth. Pal. VII, r).')!. Lili!\n.

a. C;hr. n. Iblicaru.assi. Ep. 18.

3*

36

A^jtoSojQoq PhanagoriaeLat. II3'^3.

a. 151 p. Chr. n.

[z/7??]ro£)w()oe Lat. II 402. Gor-

gippiae.

IlfTQrjla AijToj, Movaainv yvvjj,

Thermis Himerensibus L G. XIV332. fort. peregrina, »)

In iisdem regionibus, in quibus illa nomina erant usitata,

etiam Latona non coniuncta cum liberis suis adorabatur; cf. haec

exempla quae nullum huius consortionis vestigium ostendunt:

A7]Ta> B. C. H. XVIII 1894, 32; in

Caria.

AtjTw J. H. S. IV 18S3, 858, Eam-say Cit. I 146; in Phrygia.

AtjToeia dies festus Hierapolis

Jahrb. 73; in Phrygia.

Latona in nummis Tripoli, Lao-

diceae, Tabalae, Mastaurae, cf.

C. G. C. Lydia.

M?jTr]Q ArjTw M. X. B. Z' 78; in

Lydia.

Ai]Toi M. x. B. r' 162. Maeoniae.

AtjTw M. X. B. E' 28. Smyrnae.

AaToJL AolutlSi B. C, H. XXXII1908, 237. Argi.

Ac iam ad nomina jijiElXiaq, HjiaXXaq sim. recurramus,

quorum exempla e lexico Papiano et e titulis haec collegi:

'AitO.Xdq Bulg. 115. Arch. epigr. 'AniXXLXoq I. G. VII 1S89 (prob.

Mitt. 1886, 180. 'AncU.iyoql).

'AnelXaq Bulg. 264. 'AneUeZqB. C. H. XVIII 1894, 534.

'AneXXijq Byzantias L G. II 119. ' Thisbae.

ÂneXlfiq Maroneae C. G. C. Thrace lAneU.lojvÊcp.aQx. 1892, 143. Chal-

125 = Imh. Bl. IV p. 17 = Num.{

cide. peregrinus?

Z. IV, 20L a. a. Chr. n. 400/350.

"Ane).{l)ijq A. M. XIV 1889, 195.

Thessalonicae, aet. Rom.line/J.dq lib., Gomphis I. G. IX 2,

287 c 13.

'Ane?.Xdq m Epiro C. G. C. Thessaly

99 a. a. Chr. n. 238/168.

'AneXUjq I. G. IX 1, 1045 (dub.).

'AneXXf,g Delphis S. G. D. I. 2288, 2.

'AneXX L G. VII 1901.

'AneXXdq L G. VII 2125.

'AneXXdq L G. VII 1777.

'AneXXdq I. G. VII 2450.

'AneXXeaq I. G. VII 1752.



'AneXX- I. G. II 828.

octies^47tfAP.ê I- G. II, ieiÂneXXilq

AeXT. aQx. 4, 67; 6, 82.

'AneXXixcJv L G. II 1049,4.

'AneXXixtov C. G. C. Attica 37.

Sundwall p. 127.

'AneXXi;q I. G. II suppl. 626 b 24.

l4neX).aIoq Atheniensis?, Harp.,Poll.

III 27.

'AneXXijq Atheniensis Homolle: F.

d. Delphes, tome III, fasc. II 38.

'AneXXtjq Atheniensis Homolle: F.


'AneXXiiq 'AneXXoiJ Atheuiensis Ho-

moUe: F. d. Delphes, tome III,

fasc. II 47.

') Nomen Ari[TOY?y:voy I. G. XII 8, Samothr. 170 c 1 removeudumest; equidem legendura esse Arj).oqevov (cf. I. G. VII 484) vel similiter

opinor.

37

l47ts>.?.ijq Aeginae I. G. II 423.

knskXeaq I. G. VII 209. Aego-

sthenis.

ter 'AnsV.tag I. G. VII. Mega-

renses.

bis lineUeaq I. G. IV.

quater l4.ns?.?.ag I. G. IV.

'AnskkicDv 1. G.IV 772. 1145. 1481.

(A. M. XIX 1894, 214. JsXr.

uQx- 7, p. 95.).

Ansllaxwv Spartae; 2.sc. p. Chr. n.

Annual l'J05;06, p. 4(34.

'AnnsXfiq (sic !) Lacedaemonius

B. C. H. IX 1885, 245. S G. D. I.

4546.

AnsXXsaq Spartae Olympia 160.

S. G. D. I. 4418. 5. sc. a. Chr. n.

'Ansrdwv Messcnius B. C. H.V 1881,

155.

\-insU.l(ov Arcas A. M. VI ISSl,

304. S. G. D. I. 1190.

"Ansnaq I. G. XIV in Italia.

bis AnsXliiq I. G. XIV in Italia.

\inskkfiq Syracusanns D.Sic. XI, 88.

'Ans/.ldq Cyrenaens Marc. Her. Ep.

per. Menipp. 2.

Ansntmv Cres C. I. G. 2562.

"AnslUq B. C. H. XIII 1889, 56.

S. G. D. I. 5076. Cres.

'Anslluq Rhodi I. G. XII 1, 954.

(Litteris elegantibus aspicatis

primi fere a. Chr. n. saecnli, gen.

Anslkuxoq.)

AnskXijq Herondas IV 73 (ed. Cru-

sins 1905).

'Ans?.?.aq Coi P. H. 352, 8.

Ans?.?.uq Coi Herzog 175, 29.

'Ans?.- Therae I. G. XII 3, 327, 295.

merc. Pt.

'AnsUuq Therae I. G. XII 3, 630.

'Ans?.?.aq Thcrao I. G. XII 3, 1397.

'4ns?.Xaq (?) Therae I. G. XII 3, 1 305.

'AnsXXeaq Astypalaeae I. G. XII 3,

201.

'AnsXXaq Anaphae I. G. XII 3, 315.

'AnnsV.uq Deli B. C. H. VII 1883,

107.

'Ansn- Deli B. C. H. XXXII 1908,

416.

'AnsXXrjq I. G. XII 5, 776. Andri.

'Ans?.Xfjq 1. G. XII 5, 135. Pari.i)

'Ans?.Xijq Chius Plut. Adul. 22. Ath.

X 420 d.

'AnsX?.rjq S. G. D. I. 5660. Chii. 1. sc.

a. Chr. n.

'Ans^.Xfiq^i A. M. XIII 1888, 167.

S. G. D. L 5659. Chii. 4. sc.

a. Chr. n.

^AnsX?.fiq B. C. H. III 1879, 318.

S. G. D. I. 5657. Chii. 4. sc.

a Chr. n.

'AnsXXijc Mionnet III 267. C. G. C.

lonia 337. Chii. a. 84 a. Chr. n.

'AnsX?.fjq Chius S. G. D. I. 2581,

198. Delphis.

'AnsXXixdJv 'AnoX?.o6i6Qov Paspates

Xiux. 408. Chii.

]4ns?.Xijq Icariae M x. B. A' 139

= Stamatiades 'Ixa(}. 21.

'AnsXXfiq 1. G. XII 8, Samothr. 185, 5.

'AnsXXijq Cesnola 5b; in Cypro.

'AnsXXijq Le B.-W. 2799; in Cypro.

'Ans?.Xi6w()oq (sic!) Mnrray Cyprns

96 {d.'Ansi?.covl).

{*'AnoXXi6w(joq Mionnet S. VI 99:

l4noXX66wQoq ant!lnfAA/tf<y()o,?)

cf. nomen ad nostra teiupora

conservatum vici Apello, quod

situm est iu insula Cypro.

septies 'AnsXX>]q Heb.-Willi. in

Cilicia. B. C. II. VII 1883, 454.

455. VIII 1884, 233.

•) 'AneXiov correctum est ab Ottone Keru in 'A/tnsXlov I. G.

XII 5, 339 (cf. Af(neXli),iq A. M. XXIII, 189«<, 497 Smyrnae; Ad.

Wilhelm: Beitr. zur griech. Inschrifteuiiunde p. 211 Atheuis, ot A/.intXiwy

Flinders Petrie Naukratis p. 6:»); sed forsitan iu illo nomiue lateat 'Ant?,Xijq.

38

'AneXkfjg Le B.-W. 1290. 1295 in

Lycia.

'AnekXfjg Le B.-W. 408 in Lycia.

'AneXMg Le B.-W. 1629. 1032. 1640

in Lycia.

'AnsUag Lyc. II, II 84. B. C. H. XI18S7, 49.

[li^i^ntklei^ug B. C. H. XI 1887, 41

in Lycia.

jlne?.?.ivog Lanck. I 39, 4. 8 in Pam-

phylia.

l4nE?.?.f]g Lanck. I 98, 7. 18. 20 iu

Pamphylia.

l4ne?.?.dg Lanck. II 55. 80 a. 133 in

Pisidia.

'AneXXijg Pisidia I. G. II 3271.

'AneV.7]g B. C. H. XXIII 1899, 184

in Pisidia.

'AnelXag Rev. et.gr. 1893, 190. 191.

194. 197-199. lasi.

^TTf;.A/ctfV Rev. et. gr. 1 893, 194. lasi.

'AnekXixm' Anc. gr. inscr. III 443.

lasi.

bis 'Ane?./.7ig B. C. H. V 1881, 497.

S. G. D. l. 5515. lasi. a. 377 353

a. Chr. n.

AneXXfjg B.C.H.XXVIH 1904, 249.

Panamarae.

'AneXXag Rev. et. gr. 1906, 98.

Aphrodisiade.

bis \4ne?.?.ug Pap. Americ. sch. II

340 in Isauria.

'Ane?.Xug C. G. C. Lydia 22.

'AneXXag Le B.-W. 678 in Lydia.

line?.Xag C. G. C. Lydia LVII 346.

847.

ter 'AneXXug Priene.

bis 'AneXXiag Priene.

bis 'Ane?.?.f/g Priene.

"Ane?.?.cg Priene 4.

Av(>T]Xiuvdg 'Ane?.?.dg Tfju?.?." 80.

Nysae, pater sequentis.

'Ane?.?.ag TftuX?." 80. Nysae.

'AneXXojviog (?) MeiXt/oiog 'E(p.

uQy. 1899, 148. Eretriae.

'Ane?.?.ug Wiegaud, Milct II 122.

'Ane?.?.i6i]g Notii B. C. H. XVIII

1894, 219.

'AneXXug Anc. gr. inscr. III 578.

600. 602 c. 656. Ephesi.

'AneXXijg Num. chron. 1880, 141.

Ephesi.

'Ane?.Xiuv>] Eph. \).2\]. Ephesi.

'AneXXug Eph. p. 211. Ephesi.

Ane?.Xiuv)j A. M. XVII 1892, 199.

Maeouiae, aet. Rom.'AneXXug C. G. C. Phrygia LXXI

271 ss.

"AneXXig B. C. H. VI 18S2, 515 in

Pbrygia.

'AneXXidrjg C. G. C. Phrygia 244

= Imh. Bl. II 238. Ramsay Cit.

I 107.

'Ane?.?.dg Annual 1897/98, 50 in

Plirygia.

'Ane?.?.ug B. C H. VII 1883, 455 in

Plirygia, filius seqn.

'AneXXug B. C. H. VII 1883, 455 in

Phrygia.

'Ane?.Xijg Ano?.?.vjvii)V MoTe?.Xi/v6g

Chrou. d'Or. 497 = J. H. S. VIII

1887, 383 iu Phrygia. RamsayCit. I 151 = Jonrnal of philo-

logy 19, 69 ss.

'AneXXag I. G. III 731. Phryx.

'Ane?.?.ixiuv Phryx Magnesia 59 b. 24.

'Ane?.?.[7/]g Ramsay Cit. II 700 iu

Phrygia.

'AneXXug Ramsay Cit. II 385 =B.C.H. VIII 1884, 233 in Phrygia.

'AneXXidr/g Ramsay Cit. I 146, aet.

Rom., frater sequ. iu Phr.

'Ano?.?.i6viog Ramsay Cit. I 140,

aet. Rom., filius sequ. in Phr.

'AnoXXodoTog Ramsay Cit. I 146,

aet. Rom., filius sequ. in Phr.

'AneXXidrjg Ramsay Cit. I 146, aet.

Rom., in Phrygia.

'AneX?.i6r]g Ramsay Cit. I 156,

Journal ofphilology 1 9, 399 in Phr.

'AneX?.ug'> Ramsay Cit. II 395 in

Phrygia.

39

^Ttf;./.«? Chron. d'Or. 2 1 T in Phrygia.

'AnsV.dg Hierapolis Jahrb. 117.

'Ane?J.t<uv Hierapolis Jahrb. 115.

Ans).?.l6t]g Hierapolis Jahrb. 134.

Ans).kiS7]g Ramsay Cit. I 142 in

Phrygia.

Ans?.).i6)ig Ramsay Cit. I 143 inj

Phrygia.

bis 'AnsD.sivdQiog Le B.-W. 829

{cfAuiiwnaQK; Rev.et.gr. 1891,

391) in Phrygia.;

bis 'Ans).).aq Le B.-W. 900 iu

Phrygia.

'AnsD.ag Dorylaei B. C. H. XX1896, 65.

'Ans).)Mg Dorylaei A. M. XIX 1894,

328, aet. Rom., filius seqa.

Ans).).ug Dorylaei A. M. XIX 1894,

328, aet. Rom.

'Ane).).im' Ancyrae Arch. epigr.

Mitt. 1885, 122 = Perrot 123.

Aet. imp. Rom.

'Ane).).7jg M.i<.B.E"o6. Maeoniae.

'AnsXliwv M.x.B.EA. S.G.D.L

5616. Smyrnae.

'AneXlfjq M. x. B. B' (i' 40. Smyrnae.

AneXlng S. G. D. I. 5617. Smyrnae.

'Ane).).ijg Rev. 6t. gr. 1899, 388.

Smyrnae.

AnsXlixwv M.x. B. A 76. Smyrnae.

'Ans).).iiq Colophonins, pictor Plut.

Alex. 4. Paus. IX, 35, 6, aliiqne.

'AnelXiaq M. x. B. A' 103. S. G. D.

L

5692 a. Erythris.

bis 'Ans).).dg M. x. B. B' ^9' 54.

Erythris.

'Ans).).ixwv M. A. B. V 122. 123.

B. C. H. III 1879,390.391. Ery-

thris.

Anf).).iuq C. G. C. lonia 102. 128.

(Ita corrigendum est.) Num.

chron. 1904, 303. Erythris.

'A7is).).iaz Wil. Nordion. St. p. 29.

'Ans).Xdq C. G. C. lonia 122. 123.

Regl. 1118. Erythris. a. 387 300

a. Chr. n.

'AnsD.inq S.G.D.L5692b. Erythris.

'AnsXKi-g S. G. D. I. 5097. Erythris.

'AnsXlixm 1) Tei B. C. H. IV 1S80,

177. Strab. XIII 609. XIV 644.

Plnt. Syll. 26. Ath. V214dss.

'AnhD.ng B. C. H. IV 1880, 382. V1881, 487. 49S, Phoceae.

bis 'Ane).).rfi B. C. H. IX 1885,

173. Myrinae. Xecr. Myr. 207.

208?

'Ane).).aq C. G. C. lonia 33. Clazo-

menis.

'AnsD.nq Timvixriq I. G. III 2939.

'AnsX).ivuQ{i)oq B. C. H. XXIV 1900,

411 in Bithynia.

'Ans).).ng Pergamon 5, 12. 1S3. 1297.

1298.

'Ane).).'iS>]g Pergami A. M. XXIX

1904, 172. a. a. Chr. n. 147146.

'Ani).).iooq 1. 'Ans).).lvog'i C. G. C.

Mysia 170.

'AneD.ijg C.G.C. Troas 107. Cnmis.

(AneX).rig Cumaens, nomen fictum,

Plut. De Hom. poes. 2, Suidas s.

"OfxtjQog.)

'AnsXXag C. G. C. Troas 209. Mns.

Nap. 178. Mytilenis.

'AneX).ixd)v Oester. J. III 1900, 54.

Scepsi.

'AnsXXixiov Assi Pap. Americ. sch.

147, 48. Le B.-W. 1033 a.

, bis 'Ane).).fiq Ilion 467. 455.

'Ane).).ijg, pater eius est Ilinag

i Le B.-W. 1743 l; tit. perantiqu.

^l;rf;.A^.^CyziciA.M. VI 1881,43.46.

'Ane).Xfig B. C. H. XIV 1890, 536.

S. G. D. I. 5523. Cyzici. 4. sc. a.

I

Chr. n. p. pr.

.) Q«i Aristotelis Theophrastique libros a Nelei llberis acquisivit,

ct". Dziatzko, Pauly-Wissowa I 2, 2693 8.

40

'AneXX^q Cyzici A. M. XXVI 1901, ! ATteU.^g in ansa amphorae, Cata-

122. 124. logiie gen^ral des antiqnites

jinsXkag Lat. 1217. 1 egyptiennes dn musee du Caire

ter 'AneV.ag Lat. IV 135. 148. 1 26112, 1.

'AneU.ixdiv Lat. IV 432 A I 11 , BI 16.

'AneXXijq num. S. G. D. L 5685, 5.

'Ane/.Arjg pictor 'E(p. aQ-/. 1908, 15.

37.

Ano?.X6du)Qog pictor 'E^. d()/. 1908,

Maroneae. a. 400/350 a. Chr. n. 42.

(Alios, quorum patria est ignota, cf. in lexico Papiano!)

Quamquam GuaL Prellwitz (B. B. XXVI 1901, 327, 1)

nomina jijteXXiag, 'AxtXXaq similiaque eadem ratione atque

mensem 'AxsXXaloc, ad diem festum, qui a Lacedaemoniis habeatur

et AjiiXXai nominetur, pertinere contendit, tamen hoc mihi probari

Don potest, primnm quod haec nomina, si ad diem festum

spectarent, non in lonia reperiremus, quoniam ibi non 'AjctXXai,

sed 'AjiaxovQia agebantur (Nilsson: Griechische Feste, p. 464),

deinde quod ille mensisi) semper fere cum alio conexus est,

cui Graeci nomen 'AQXt^lOLOQ imposuernnt, denique quod nomen

'AjisXXaq ab 'AjioXXaq (velut Magnesia 326, 1; 110 a 5; C. G. C.

lonia 20, 41) nullo modo separandum est. Atque alia qaoqae

theophora eundem habent exitum, quorum exempla afFero haec:

AQXSfiag {AQXS[iriQ), 'AoxXrjJtag, 'A(pQo6ac, 'Êxaxag,

'Ejiag}Qag, Zrjviag {Ztjvag, ZrjVTJg), ^HQeag (HQag), 'HcpaiOxdg,

'Icdg, Mrjvdg, MrjXQmg {Mt]XQdg), Uoxiddg (noasidrjg), HvOîag

{Hvd-dg, nv&rjg), HaQajidg.

Addo haec nomina non theophora:

Tliâq Lyc. II, I 52, 19 : IliSwdaQog.

TXrjnag Hierapolis Jahrb. 113 : Thjno/.tfxog.

SzQaxag : SxQuxoyivtig, ambo Keil-Premerstein 141.

Mo).ndg : MolnayoQTjg C. G. C. Thrace 70. 71. 230, Abderae.

5. sc. a. Chr. n. p. 2.

-Sioaâg : IîoaHvijg B. C. H. XXXIII 1909, 422. Prusae.

'Sizag Cass. Dio 51, 23 : Sixdkxrjg.

'Aanag:'Aandoiog P. Louis lalabert: Melauges de la faculte

orientale de rUniversite Saiut Joseph (Beyrouth 1906)

I 145 in Syria. Ad Wilhelm: Beitr. zur griech. Inschriften-

kunde p. 222.

•) 'AnekXaiog : 'Ane?./Mg = ExxpQalog : EiufQag = Iloxeidalog :

IloxfiiSdg.

41

Ainmonius Haxxag, i. e. 'ZaxxoipoQoq. Idem cognomen B. C. H.

VII 1S83, 240.

Nominibus 'AjtsXXiac, l^jieXXag sim., quae quin ab Apolline

ducta sint, non iam dubium esse puto, quamquam saepius in

Asia Minore occurrunt, tamen, quia in collectione mea e titulis

Asiae ad viginti quinque milia theophororum, Peloponnesi circiter

septingenta nomina a diis ducto contuli, quisquis ea perlustraverit,

imprimis Dores usos esse atque formam, quae nominibus per

totam Graeciam dilatis conservata est, antiquissimam esse concedet.

Qiiae cum ita sint, illud etymum, quod Carolus Roberti)

glossemate Hesychii djTeX?.ai ' Ofjxoi, IxxXijoiai comparato pro-

posuit, liquere existimo.2) Primo igltur Apollinem Graeci venera-

bantur ut deum, qui cohortem contra Inpos atque alias feras

defendebat (cf. Ilias ^ 448: <Pol;36, dv d^dXiJiodaq shxag

ôvg ôvxoXssGxec.) Qua de re etiam poîoc cognominabatnr:

ôlôv xal Nofiiov xixXrjOxofiev eêri xelvov,

tgOT' ejt' 'AficpQvoami êvyiridag erge^pev LJiJtovg.^)

Sed utrum ad illum nomina hominum, velut Nofiioc Alciphr.

III 25, Nofiio7V Ilias B 871. Ant. Lib. 5 referenda sint necne, ego

qnidem in dubio pono ; melius enira est ea conectere cum his

nominibus: Nôfioxgdrca I. G. VI 3150 et NofioxXijq Kar.

BoX. 415.

Diana autem, soror eius, 6fi6rQO<f)og jijtoXXmvog, ut jt6rvia

d-rjQwv (Ilias (p 470, cf. Aeschyl. Agam. 133 ss. ed. Sidgwick)

adorabatur. Neque scio an eodem modo sint conferenda cum

Apolline, deo pastorum, nomina, quae a voce KaQvelog^) ducta

Bunt;

^jtaQrtj roi KaQvele rb drj jtQcoriOrov eded-Xov,

devreQov av OtjQrj, rQirarov ye fihv aOrv KvQfjVfjc.-')

») Cf. Ednard. Meyer: Gesch. d. Altert. II p. 08.

"^) Etymologia vero, quam attulit Gualt. Prellwitz(B. B. XXIV1898, 214: 'Ant?.?.ajt' i. e. o aOercov vel jîoi/O^wv) nec probabilitatc caret

neque ullo modo refelli potcst.

') Callim. hymn. in Apoll. 47 s. (ed. dc Wilamowitz), cf. etiiun

Eurip. AIc. 572.

*) Cf. Ku(>i'ioip C. G. C. lonia 58 (falso in iudice), Epliesi. a.

387/295 a. CLr. n.

'•) Callini. hynin. in Apcdl. 728., cf riiul. Pyth. V',t7ss.

42

KaQveaStjQ I. G. II 465.

KaQveddtjQ Atheniensis, Suidas.

KaQVsddag A. M. III 1878, 73.

Dymis, in oppido Achaiae.

KaQveaq I. G. XII 3, Ther. 845.

KaQV£0(p(3v I. G. XII 3, Anaph. 279.

KaQvso(pojv l.G. XII 3, Anaph. 314.

KdQviq Smith-Porcher 6, 1 1. p. 100

= S. G. D. I. 4833, 11

, Cyrenaeus.

KaQveiddaq Pind. Pyth. IX 71.

Cyrenaens.

KaQveddijq philosophns (cf. Pape),

Cyrenaens. I. G. II 1406.

KaQvedStjq C. I. G. 5314, Cyre-

naeus.

KaQvrjdaq Cyrenaeus C. I. G. 5143

= S. G. D. I. 4847. C. I. G. 5144

= S. G. D. I. 4846. C. I. G. 5309

= S. G. D. I. 4869. C.I.G.5160.

KaQvedSaq Cyrenaeus Annual

1905/06, 442. Spartae.

KaQveloq Megarensis Athen. IV,

156e— 157b.

KaQveloq B. C. II. XXIX 1905, 434.

Deli.

KaQveloq Stamatiades 2"«.«. V, 715.

Sami.

KaQvoiaxoq I. G. XII 1, A 1322.

KaQvfiaxoq S. G. D. I. 4245,

452.

KaQvaiay.oq Herzog 170a. Coi.

KuQveiaxoq Herzog 170b. Coi.

KaQveiay.oq C. G. C. Caria 91. 93.

Cnidi. a. 300/190 a.i)

KaQvedSaq Cnidius A. M. XXI1896, 162 in ansa amph. Athenis

repertae.

KaQvedSoToq N6cr. Myr. 225.

B. C. H. IX 1885, 185 in ansa

amph. Cnidiae.

KaQv[eddaq aut eoSoroq] S. G. D. I.

3549, 242. 333. Cnidius, amph.

KuQvedSuq S. G. D. I. 3549, 257. 258.

Cnidius, amph.

KdQvoq 'AnoXlojviov Pap. Americ.

sch. II 44 in Cappadocia.

KaQvedSaq I. G. XIV 1737.

KaQvedSi^q I. G. XIV 433. BaQ-

xaToq, Afer. Tanromenii.

KaQvedSnq I. G. XIV 1170. 1171.

1172.

KaQveddrjq C. I. G. 2052. ttozopoli,

in Thraciae oppido.

KaQved6)jq poeta D. L. IV 9, n. 1 1.

KaQveloiv Suidas.

KdQviq Etym. magn. 61, 52.

Cnm neque aliis rebus neque theophoris unquam a Thebanis

adoratum esse Apollinem KaQvelov demonstrari possit, non

dubium est, qnomodo locus Pindaricus Pyth. V 72 ss., quo

Pindarum e Aegidarum gente ortum esse doceri dicitnr, inter-

pretandus sit (Cf. Nilsson, Griechische Feste, p. 127 s. 0.

Schroeder, Wochenschr. f. klass. Phil. 1893, 705 ss.). 2)

Ad aliud cognomen Apollinis ^AjQevq., cuius participes sunt

ctiam Neptunus et Pan, pertinere videtur nomen AyQiOfpmv.

\iyQeo(fj(3)v J. H. S. X 1889, 55. Lydis, in oppido Cariae.^)

\\yQeo(f>(J}v 1. G. XII 8, Samothr. 200, 2.

') 'AnoU.oiv KuQveToq Cnidi Le. B.-W. 1572. S. G. D. I. 3527.

"^) Chorus illa verba facit eodem modo atque in Nem. VII 85, ubi

haud delendum est e/xdi, quod codices schoiiaqne praebent.

») Ibidem eeol uyQOTeQoi J. H. S. X 1889, 55, 57.

43

Grammaticus ille, qui scripsit tcsqI bnojvviuov (Suidas s. lAnoXlu)-

vioq frt ()oc), fortasse nominaiidus est lAyQfOipwv (pro \iyQsa(fo)v).

(Cf. '!AQT6/iug uyQoxsQa /lrj/.i'> 125. 780 in Macedonia, A. M. VIII

18S3, 202 in Euboea; praeterea nomina

A'A. AiL 'AyQozeQiog I. G. XII 8, Thas. 435, 4.

^AyQSo)- C. G. C. Pontus 96. Sinopae. Num. chron. 1SS5, 35.

333/306 a. Chr. n.

\iyQevg Salae [Faustiua II. imperatrice] Imh. Bl. I 410, 411.)

Quales autem fuerint dii, quos olim indigenae Asiae Minoris

venerabantur, ab Apolline vel ab aliis nuroinibus Graecis depulsi

quanfaqne pietate culti sint, ex uno exemplo colligimus. lam

I. A. Letronne (Oeuvres choisies III 2, 42 ss.) ex nominibus,

quae cum stirpe MardQO- composita sunt, in ora Asiae Minoris

olim deum adoratum esse, cuius a nomine illa theophora essent

ducta, collegit; neque vero illum deum fuisse flumen Maeandrum

existimo, cum, etiamsi discesseris a difficultatibus, quas vocales

praebent, sententiam eius una cum Udalrico de Wilamowitz

(Nordiou. St. p. 64) aliisqne secuti intellegere non possiraus, cur

nomeu Mauii'd<jiog suara formam conservet, Mai'6Qcor, cui idem

est accentus, semper sit contractum. Huc accedit, quod Mandri

fontes, quorum Livius XXXVIII, 15 mentionem facit, alia in

regione siti sunt quam Maeauder flumen (vide quae exposuit

Alfred. Korte A. M. XXII 1897, 7; cf. Mida XQijit], Mofov'/CQr/rr], Mijroc xQyjv/j).

Immo vero illius dei nomen a voce (.lardQa, quae adhuc

e dialecto lonica sumpta lingna Graeca conservatur (f/drdQat

'

')

eQX}], (fQayfioi, avXai, ar]xo\ ^oiov xal 'ijrjrcor Hcsychius)

fortasse derivatum est. Quod si ita res se habet, optime iterum

confirmatur ac stabilitur sentontia Caroli Robert, qui nomen

Apollinis, ut iam p. 41 diximus, cum Hesychii glossemate djtiXXai

'

Or]xoi . bxxXrjOiai conexuit. Tamen rectane sit mea de dci

nomine opinio, cum certi aliquid explorari non possit, in ambiguo

relinquo.2) Sed iam nomiua ab illo deo ducta, quae in titulis

et apud scriptorcs occurruDt, afferam:

') Cf. locorum uomina MdvdQai Le B.-W. 1095 ct MihiSQn Pap.

Americ. scli. HI 260.

*) Forsitau in glosseniatc abstruso Dlavt^QftytiQa^- Zn'\: (MaviSQi:-

yoQLXiq- 'A(pQoiUnj), cjuod llcsychiua in lexicon sunni rccepit, aliquid

recti haereat.

44

MavSQojv Atheniensis Zen. III 44,

Apost. VI 45. Suidas s. iyhezoX. X. A., Macar. III 45.

AiofiavdQoq I. G. II, suppl. 1035, 10

(nomen est peregrini).

dionavdQOQ I. G. III 1145.

*di6fiavSQ0Q I. G. III 126S, hoc

incertum est, fortasse Ti/xavdQoq

vel /irj[xavdQoq vel 'Ov6f/av(iQoq

vel EQVfxavSQoq. ^)

'AQxefiavdQoq I. G. IV" 149G, 17. 21

in Asclepieo Epidaurio rep.

'AvaîfiavdQoq I. G. XIV 1231

(nomen est peregrini).^)

MavSQîôvXoq Ael. N. an. XII 40

et alii. Sami.

MavdQO}cU>jq Herod. IV 87—88.

MdvdQiov Sami S. P. B. A. 1904, 921

.

2. sc. a. Chr. n.

Âvaî/uavdQoq SamiS. B. P. A. 1904,

921. 2. sc. a. Chr. n.

MavdQoxXijq Sami S. B. P. A. 1904,

922. 2. sc. a. Chr. n.

6so/.iavSQi6t]q Sami S.B. P. A. 1901,

922. 2. sc. a. Chr. n.

MdvSQiqi?) B. C. H. VI 18S2, 146.

Deli.

Mav6Q6vixoq B. C. H. XXXIII 1908,

72 (tab.). Deli.

MavdQO&efiiq I. G. XII 5, 1027.

Pari.

KXeofxavSQoq I. G. XII 7, Arces.

108. pr. p. 4. sc. a. Chr. n.

IôjoifiavdQoq I. G. XII 7, Min. 329,

serae aetatis.

MuvSQ^Sixoq I. G. XII 7, 327.

MavdQomkrjq? M. x. B. A' 139

= Stamatiades 'ixaQ. p. 21.

Avaîfiuvdoq Wil. Nordion. St. p. 1 8.

Chii.

MavSQuyoQTjq S. G. D. I. 5656.

Chii = Paspates Xiax. p. 401,

ineunte 4. sc. a Chr. n.

MuvSQOxkijq S. G. D. I. 5656 =Paspates Xiax. p. 401. Chii in-

eunte 4. sc. a. Chr. n.

HyrjfuuvSQoq (= ^''Hyt^f/.ofiavSQoq,

cf. S. G. D. I. 5500, adn. F. Bech-

te)) Patmi 'Ecp. dQ/_. 1862, 257

= Revue de philol. 1902, 138.

S.I.G. 681.

MuvSqcov Astypalaeae I. G. Lsnppl. 115.

AQaoifiavSQoq Therae I. G. XII 3,

5(i2 (nomen perantiqu., laevor-

sum).

0e6fiuvSQoq I. G. XII 3, 816. 4. sc.

a. Chr. n.

KltvfunSQoq I. G. XII 3 add. 1302,

47. 2. sc. a. Chr. n.

MdvSQiq Coi Heroudas I 23. I 68. 77

(ed. Crusius 1905).

MuvSQoy£v7]q Calymnae B. C. H.

VIII 1884, 35. S. G. D. I. 3593 II.

MuvSQoyevtjq Anc. gr. iuscr. II 298.

Calymnae.

MuvSQiq Anc. gr. inscr. II 298

Calymnae.

MuvSqi- Anc. gr. inscr. II 293

Calymnae.

') Nomen ''EQvfxavSQoq, quod etiam in Megaride occurrit, nonstirpem fiavSQo-, sed uvSq- continet, cf. F. B. p. 114 et 288; sim.

"ExfiavSQoq F. Bechtel, Hermes XXXIV 1899, 396.

-) MavSQ7]xiSuq Le B.-F. 352 h, Mantineae, a. a. Chr. n. 01 fort.

peregr. propter nomen Mrjvuq ibidem repertum, sed cf. codd. Plut.

Pyrrh. 26, Lacedaemonius * MavSQixlSuq, i. e. MavSQtjxiSuq. — Nomen0i:fiavSQoq Fougcres: Mantinee p. 52.5, 13, 30 iutellegeudum esse mihi

videtur ut compositum e Qtfxi- (F. B. 142) et -avSQoq (idem atque

''AvSQ6i)efuq mutatis elementis compositionis), id quod mihi iam maximacum beniguitate proposuit lliller dc Gaortriugeu.

45

MavSQojv Ad.Wilhelin Arch. epigr.

Mitt. 1897, 71. Mus. Ital. III 573.

Itani, Cretensium.

OevfjLuvSQoq Cyrenis, Smith-Por-

cher6,49, p. 111. S.G.D. 1.4833,

49. in. 3. sc. a. Chr. n.

OeouavSQoq Cyrenis, Theophr.

apud Athen. XIII 567 a.

MccvdQoyevrjq Syedrae Heb.-Wilh.

235 in Cilicia fillus seqn.

MavdQoyevTjg Syedrae Heb.-Wilh.

235 in Cilicia.

MavSQOiS?]; Pisida, Lanck.II 58,28.

Mav6Q6l3t]g Pisida, Lanck II 58, 28.

MavdQo[ys]v)]g Pap. Americ. sch.;

III 298 (sic ego quidem lego).j

Mar6Q(ov lasi Le B.-W. 257.

Mav6Q(ov Priene 313, 622.

Mdv6Qojv Priene 313, 406. ,

Ava£lûar6Qog Priene 289.;

Mar^QolvToq {0,06.6..*Muv6Quvxoq) i

Prienensis Apul. Floril. 18.^ 1

Mav6Qoykvrjq Magnes. Le B.-W.

265. Magnesias XX. lasi.

quater Mav6Qoytvtjq Magnesia,

cf. Arr. Ind. XVIII 7 et Imh. Bl.

II 78. Angusto imp.

quater Mar6Q66ojQoq Magnesia, cf. .

Arr. anab. VI 23, 2.

qnater Mar^Qox^.ijq Magnesia.

Mdr6Qoc? Magnesia M. XXIII.

bis Mur6Qojr Magnesia.

Mdv6Qojr? (v. 1. "Ar6Qojv Polyaen.

V 19) Frontin. III 3, 7, uq/jthi-

QUTijq, Stjihelin, Pauly-Wissowa,

suppl. I p. 81, 9a.I

Âvuî/xav6Qoq Milesius philoso-

phus(?) WiegandMilet II 112.2)

'Avuqifzav^Qoq Mileti S. G. D.1. 5505.

7. sc. a. Chr. n.

Kv6ifiav6[Qoq] Mileti Revue de

philol. 1905, 334. 7. sc. a. Chr. n.

Mav^QOfiuyoq MiletiS. G. D. 1. 5505.

7. sc. a. Chr. n.

Awixuv^Qoq Mileti S. B. P. A. 1905,

987 = Dittenberger Or. Gr. I 227

= Revne de philol. 19(>1, 126.

'Hy7jf.(av6Qoq Mileti Anc. Gr. inscr.

921 a. S.G.D.I. 5502. 5500. pr.

p. 1. sc. p. Chr. n.

Mdv^QOJv Tralles 60.

Mdv^QOjv Tralles 133.

Muv6Qajv Trallibus B.C.H. V 1881,

345.3)

Araîfxuv6Qoq LeB-W. 1018. An-

cyrae.

[M](xv6Qoq Ramsay Cit. II 761 in

Phrygia.

[Araci]f([av]6Qoq? C. I. G. 3S00.

A. M. XV 1890, 256. Le B.-W.

588. Ilcracleae.

Muv6Q0}{Q('cTtjq C. I. G. 3091.

''Exax6fiav6Qoq Colophonius M. x.

B. r' 219.

M(xv6qojv Ephesi Num. chron. 1881,

20. a. 202/133 a. Chr. n.

Muv6Q7jq Ephesius Plut. Prov. 57,

filins sequ.

Mav6Q6?.vvoq Ephesius Plut. Prov.

57.

''A&)jv6f(ar6Qoq Ephesi Nam. chron.

18S0, 117. 1881, 17. 18. Mus.

Nap. p. 179.

*) Quod nomen restituit Diels, cf. Fragm. d. Vorsokratiker I

p. 10, ct Hillcr de Gaertringen: Priene p. 198, nr. 433.

') Pro etQf(ur6Qoq Mileti Miounet III 171, S. VI 27S nou Bf6-

fiavSQog, sed Mtvav6Qoq (cf. C. 6. C. lonia p. 200, 161) esse legendum

videtur, id quod benigne mecum communicavit C. llegling, vir

doctissimus.

») Muv6Q6no).ig opiiidiiin Plirygiac, Liv. XXX VII I, 15, St. Byz. alii.

46

MavSQoiva^ Clazoraenis C. G. C.

lonia 19. 20. 25. Imli. Bl. 1283.

Regl. 1091. 1092. a. 387/300 a.

Chr. n.

Mav6Q(jJva'^ Clazomenis (?) , Jabr-

bucb des arcbaologischen Insti-

tutsVII1892, Arch. Anz. p. 170-0

KXslfxarSQOQ A. M. X 1885, 205.

Cyzici.

UvdôâvSQoq Tei? Anacr. frg. 60.

MuvSqojv Wil. Nordion. St. p. 64.

Haloneae. 6. sc. a. Chr. n.

KXsofiavSQog I. G. XII 8, Thas.

313, 1.

MavSQ6ôv?.0(; I. G. XII 8, Thas.

285, 8.

MavSQoôvlog I. G. XII 8, Thas.

277, 51.

MdvSQMvl. G.XII 8, Saraothr. 170, 80.

Ab bis separanda sunt nomina:

Ka?MfxavSQog Syrus los. XIII 10, 2. 3 et

Ka?M/LiavSQog Alexandrinus Porph. Tyr. fr. 6, 26.^

At fuernnt viri docti, qui, num illa nomina tbeophora essent,

dubitantes I. A. Letronne sententiam impugnarent; neque vero

iis assentior, cum nullo alio modo intellegam, cur nomina non

iam occurrant posteriore aetate tam frequenter; sed etiam eo

dubitatio illa removetur, quod haec stirps Mavdgo- cum aliis

deorum nominibus componitur:

l4d^riv6(iav6QOQ, /liofiavdQog, 'ÊxaTOûavdQog, OEOfiavdQog,

MavSQlag I. G. XII 8, Imbr. 84, 5.

ISeofxavSQog I. G. XII 8, Thas. 307,

10.

NsofiavSQoq I.G.XIl8,Thas.295, 1.

iVfoVartJ()oe I.G. XII 8, Thas. 355,33.

iVt'o^[«rrf()og?] I. G. XII 8 in ansa:

Skorpil I 30, 14.

MuvSqcov Abderae Imh. Bl. I 40.

MavSQuJva^ Abderae Imh. Bl. I 38.

Num. chron. 1886, 249.

MuvSqojv rex Bebrycum Plut. Mul.

virt. 18. Polyaen. VIII 37.

MuvSQoytvTjg Athen. XIV 614 d,

cf. c. IV 130 c.

XuQifiavSQog Senec. Qnaest. nat.

VII 5.

Nsyo/iiavSQog (Pamphylius? cf.

Nsydnolig) Flinders Petrie Nau-

kratis II 64, n. 766.

1) iVîVP/rrOX I.G. XII 5, 542, 57 Proconnesius: MdvSQiTinog??

I. G. XII 5, 10, 15 li equidem lego As^Kfdviig, non As^Kpdvtjg.

') Ottoni Kern, qui haesitaus iu titulo Pagasaeo apud Arbanitop.

KuT. BoL n. 11 restituit MuvSqov ex /JadvSQov Berl. philol. Wochenschr.

1910, 1327, etsi cius coniectura, quod attinet ad palaeographiae rationes

primo obtutu valde nobis arridet, taraen asscntiri non possum, quia

desiderantur alia hnius nominum generis exempla in Thessalia reperta;

qua de causa ego quidera legercm AuuvSqov (vide Polyaen. VIII 38, cf.

nomina ylduQxog Polyaen. VIII 41. Plnt. Mul. virt. 25.||

I. G. VII 3175.

3182. NuuQxlSug v. Schlosser p. 55 alia(iue), nisi nunc ipsum Arbanito-

pullos iteruni affirmaret in lapide couspici litteras J et «, qiiae cumelemento .dlu'i- in aeîuo ponendae esse mihi videntur.

47

nvÔfiavSQoq, quibus comparaada suat haec: nvd^sQiiog,

'Hoojcv&oc, MîTQOJtv&og, 'HQoaxaiiavdQOQ.^)'

Graeci cnm agrum colere coepissent, ApolUnem etiam ut

arvi tutorem adorabant. Huc pertinere videtur nomen Ji^fdvd-iog

vel ûir&tvg, quod Apollini impositum esse in Aeolide et

Rhodi'inter omnes constat; quare nihil miri quod nomma

hominum ab illo ducta in ea regione inveniuntur:

Zfîv»svg I. G. XII 2, 124.

Sixt&lvctq I. G. XII 2, 6, 36.*)

2fuv&ia A.M. IX18S4, 28. Cyzici.

Sed etiam in urbe Magnesia illum deum cnltum esse rectissime

e nomine mensis IfJcOuov collegit Otto Kern;3) „,aximi autem

momenti ac mentione digaissima sunt haec nomina, quae anti-

quissimis temporibus etiam alias gentes eum veneratas esse doceot:

Sui&cov I. G. XII 3, M. 1139 (perantiquum).

Sfiiv&iQ S. G. D. I. 1181 A. 29 in Arcadia, Megalopoli.

Suivôq efionisiQ I. G. Vli 1888.

Zfdv&ioq Pap. Americ. sch. III 298 in Pisidia.*)

Sed ut greges agrosque tuetur, ita homines a morbis defendit

aut aegrotantes ad sanitatem perducit. Quam ob rem Graeci

summa pietate venerabantur etiam xQvOoxdf^rjv naiava ov

^vxofioc xix, AriTOj (ad hunc spectant nomina hominum tlaia-

UdcoQOC [Eleus Olympia 182, 1. 3. sc. p. Chr. n.], Ihaanog,

n In nominibas'//oo».oc, nvi>eo, (*Z7rlâ.o,) elementmn -&eo,

principalem significationem conservavisse existimo; -iêo, = splendidus,

cf Fr. Bechtel B. B. XXX 1906, 267.

«) Zu : J:fc cf. Zf.iv6,.v B. C. H. VIII 1884, 37 Calymnae. Z ...-

6,.v S. G. D. I. 3624 d 14 Coi = Zf.ivS(,).v^^'f^Y^^^^\%

58S 109. B.C.II. VI 1882, 41 (Deli.). ^;/^^/''^?-^^;,^- ^/- '^^2Coi - 2>Vc5(>..v P. II. 11,2. 12 a 18 Coi i^'^»'^^'' ^- ^- ^^" ^'

51 a 18 - :^«n'»<« certamina M x. B. B' «' 125. Le B.-W. l<30b

A, xandriae Troad. imperatorum -tate Komanorum. - Ex qua rcg.o

ortus est Avo 2uiv{}tv<; I. G. III 1197? - Nomma lunûK. quao

hfcor;! iuscr.Gr. inter hominum nomiua relata videmus, removenda

"'"''

;'/,l^^^^:...^. Chii Wil. Nordion. St. p. 7.. a. Ô.Vû^

nt '/inint 1 us aKnomen C. 1. 1- XI <••<<'-• iM.ss.iu i. ^

DXllims i>"-''-- ""8-""'. "m>.dVolcanuu, dovenomuua, nouDuUa

verba addam.

48

IlaLmvioa, ffaicoviq , similia, quorum maiorem numerum con-

quisivi, quam quem hoc loco afferre possim); atque eadem ratione

in Caria deus, cui cognomen OvXiog^) erat, a Graecis Apollini

in aequo positus est. Neque vero dubium est, quin nomen

OvXidd7]g ad illum deum pertineat, cuius quamquam multa testi-

monia iam congessit Guileimus Schulze Quaestiones epicae

p. 516, tamen iis nonnulla exempla addam, quibus ea, quae ille vir

doctissimus disputavit, optime confirmantur:

Ovhddrjq I. G. II 1379.

OvXuldiiq I. G. II 465, 61.

Ovhddtjq Atheniensis Hoinolle: F.


Ovhog I. G. II 5, 672 c. 16, cf. Add.

p. 299.

Ovhog Atheuiensis Marcell. vit.

Thuc. 3. Cf adn. Koehleri I. G.

II 5, 672 c.

OvX-C.G.C. AtticaSl. a. 196/87

a. Chr. n.

Ovhdfhjq 1. G. XII 8, Saniothr. 1 82, 1

.

Ov?.{i)d6rjg I. G. XII 8, in ansa:

Becker X 216, 7.

OvXid67]g I^d/iiiog Priene 37, 120.

Ovi.Lddtjg Oihddov J!d,uiog iazQog

I. G. XII 7, Min. 231, 8.

Ovhddrjg S. B. P. A. 1904, 921.

Sami. 2. sc. a. Chr. n.

Ovhudrjg Samius Plut. Arist. 23.

Ovhddrtg I. G. XII 5, 1, 733. Andri.

Ovhddr^g I. G. XII 1, 46, 420.

Ovhddrjg I. G. XII 1, 46, 419.

OvhddTjg 1. G. XII 1, 46, 418, filins

sequ.

Ovhddrjg I. G. XII 1,46,418.

Ovhddrig I. G. XII 1, 46, 178.

OvhdSrjg I. G. XII 1,49, 35.

Pro *lovXid6rjg Aeschin. ep. 5,1legendum est Ovhd6rjg '^P66tog.^)

Oihd6rjg Priene 42, 1.

Oi?.id6r][g]..^.va .. Aia Mag-

nesia 9, 10, vide quae adnotavit

Kern!

Ovhd6)ig J. H. S. XVI 1896, 225 =233.Tichiussae, prope Miletum.

Ovhd6>ig Mihjaiog S. G. D. I. 2563,

42. 2564, 45. Delphis.

Ovh C. G. C. lonia 184 (falso in in-

dice). a. 700/494 a.Chr.n. M.I.P.

Six attribuit hunc nummum op-

pido Cariae, Olymo, Num. chron.

1890, 222.

Ov?.id6ijg "ÂhxaQvaaaevg 1. G. III

2265.

Ovhd6rig B. C. H. IV 1880, 303. Anc.

Gr. inscr. IV 1, 893. S. G. D. I.

5727. Halicarnassi. ex. 5. sc. a.

Chr. n.

Ovhd6r]g B. C. H. XIV 1890, 100.

Halicarnassi, filius sequ.

Ovhd6r]g B. C. H. XIV 1890, 100.

Halicarnassi.

Ovhd6t]g G. I. G. 2656 in Caria.

Ovhd6r]g Iliv6dQOV Le B.-W. 286.

lasi.

') Cf Strabo XIV 635: Ovhov 6' ÂnoD.iova xaXoval xiva xal

Mihjaioi xal driXioi, olov vyiaaxLxov xal naLOtvixov ro yaQ ovXsiv

vyialveiv. — Similiter a Phoeniclbus in insula Cypro Baal sanator

NSîTS ^353 (C. I. S. I 1, 41) adorabatur. Idem atque 'Anoh.mv OvXiog

est AndXXwv Aoifxiog .Macrob. Saturn. I 17.

-) Pro OvXojv 1. liovXojv I. G. XII 1, 977, 42.

49

OvXi(x6i]g B. C. H. V 1881, 497.

S. G. D. I. 5515. lasi. a. 377/353

a. Chr. n.

OvXiddtjg, pater Hecataei, Le B.-W.

270. lasi.

Ov).id6?]g Rev. et. gr. 1893, 192.

lasi. a. 54 p. Chr. n. Sic equi-

dem lego pro 'lovXid6?jq.

Ov?ud6T]q Hula-Szanto 25, in Caria.

Oi}AiGd/;sLeB.-W.323— 324.01ymi.

OvXid6r]q Le B.-W. 330. Olymi.

bis Ov?.td6r]q Le B.-W. 335. Olymi.

Ov?.id6tjq B. C. H. XIII 1880, 375.

379. Olymi.

Ov?.td6r]q Le B.-W. 3'J9. Mylasae.

OvXtd6r]q Le B.-W. 408. Mylasae.

OvXid6t]q Le B.-W. 409. Mylasae.

OvXid6rjq Le B.-W. i\i. Mylasae.

Ov?.id6r]q Le B.-W. 415. Mylasae.

OvXtd6r]q Le B.-W. 441. Mylasae.

OvXid6r]q Mavvvixr^q B. C H. XXII

1898, 394 = A. M. XIV 1889,

379; idem A. M. XIV 1889, 376.

381. XV 1S90, 261.

Ov?.id6r]q A?.a^3av6evq P. H. 181.

Coi.

0{?.id6i]q B. C. H. X 1886, 15. La-

ginae.

bis Ov?.id6r]q B. C. H. X 1S86, 16.

Laginae.

Ov?td6r]q B. C. H. XV 1891, 190.

Panamarae.

Ov?.id6r]q BaQyvXnqxr]q Priene 47,

30.

OvXid6r]q ''BQaxXewzt^q Priene

51, 8.

OvXtd6r]q 'AXiv6£vq Magnesia 3, 2.

OvXid6r]q AXiv6£vq (?) B. C. H. XV1891, 540.

Ov?.id6rjq C. C. C. Caria (AXiv6£vg)

12. Introd. XXXI. Caracalla imp.

Ov?.id6t]q XQvaaoQevq dno A?.lv6a)v

I. G. VII 420.

Ov?.td6i]q XQvaaoQ£vq I. G. VII

1765.

OvXid6t]q TQaX?.tav6q Magnesia

85, 2.

Ovhog igitur deus, ut iam gupra commemoravimua, posteris

saeculis Apollini VaxQcoi par est positus; ita fit, ut nomen

'ittTQOxXriq in iis ipsis regionibus sit frequentissimnm. Testimonia,

quorum e numero ad centum quinquaginta collegi, hoc loco afferre

longum est.') Alicuius autem momenti sunt haec nomina:

'lazQOxXit^q I. G. I suppl. 80. 373, 64. Sl.

'idzQwv 'laTQOxXiovq A&tjvatoq I. G. VII 325.

'laxQ66wQoq C. G. C. lonia 242. Mionnet III 195. 201.

VI 303. Smyrnae. 2. et 1. sc. a. Chr. u.

'IuxQ66(OQoq C. I. G. 3367. Smyrnae.

'lt]XQay6Qijq Milesins Hcrod. V 37.*)

Suppl.

') 'laxQox?.fjq Thcangelis Ad. Wilhehu, Beitr. zur griech. Iiischrifteu-

kunde, p. 219; Class. Rev. III "236.

*) Cf. 'AnoXXojv 'IiiTQoq Annual 1905/06, 181 in Thracla. 'A^inXXtoy

'irjTQoq Bulg. 15(i. 157, ApoUoniae, in colonia Milesiorum. Foruia louica

nsque ad sccundum p. Chr. u. saeculum asservata est. Cf. Pick Arch.

Jahrbuch XIII 1898, 169. AoxXijntoq it]ii']Q li]it" 257, iu Macodouia

(Pelagonla).

J>iH8. Ilal. x.\, 1. 4

50

lam prinsquam Graeci in terras, quas postea incolebant, in-

vaserunt, indigenae deum vaticinantem venerabantur, quem Graeci

ApoUini aequabant. Nam Apollo quoque ut fiavrig (Aristoph.

Plut. 9— 11) adorabatur; ad hoc cognomen, quod etiam aliis diis

impositum est, pertinentia nomina in Omnibus fere Graeciae regio-

nibus occurrunt. Quorum exempla centum quinquaginta fere con-

geri possunt.i)

Inter sanctissimas autem sedes Apollinis habenda est Delus,

ubi, priusquam Graeci eam occuparent, deum, qui illius esset

simillimus, adoratum esse rectissime cognovit Udalricus de

Wilamowitz; cuius insulae nympha iusto iure de ea dicit in

hymno Callimacheo (in Del. 268 ss.):

dXX' aji ifitlo

J^Xiog \4ji6XXoov TctxXrjObtai, ovde tig aXX.rj

yaiacav roOOorde decoi jci<pLX..rj6f:rai aXXmL,

ov KtQjvlg xQSLovrL IloOtLddaiVL Atxaimi,^)

ov Jtdyog '^EQfisifji KvXXi^viog, ov All KQ^jr?],

cog syco l4x6XXa>vi

Cf. Pind. 01. VI 59.

Neque solum in illa regione, sed etiam in continenti Graecia

nomina ab Apolline Delio ducta haud raro inveniuntur. Prae-

cipue illum coluisse videntur Boeoti. In eorum enim titulis haec

occurrunt nomina, quae, quin ad deum Delium pertineant, non

est dubium:

MlaQioq I. G. VII 2639. 2446.3)

J«;.£«()'«e I. G. VII 538. 585.

/iaXixxd) I. G. VII 883.

/ittXi68(OQoq I. G. VII 537.

/ialixoq I. G. VII 2782.

daU^BVoq I. G. VII 484.

/iaUwv I. G. VII 1566, 2434.

/Jrjhoyv . . . I. G. VII 545.

1) MavTi/x B. C. H. XXIII 1899, 193. Acraepbiae (a. c. 200

a. Chr. n.) sic expleo: Mavxinayoq vel MavxLfiivijq.

') Cnm Aexaloq sit cognomen Neptuni, dativus Ae-/aiu}i legen-

dns est.

8) Quaraquam etiam nonien ZrjXa(r//>q reperitur (Xcn. Anab. V 7,

24. 29), tamen non soium qnod illud in titulo iraperatorum aetate inciso

vocalem a couservabat — nomen enim, si cum stirpe i^rjlo- compositnm

esset, formam dialecticam mutaturum fulsse veri est simillimum — sed

etiam quod filio da).ui)/ov nomen est 'AnoX).66u»()oq, ego quidem illud

nomen in theophoris ponere non vereor.

51

Cf. pagum JaXior (/I^Xioi'), qui usque ad hodiernum diem

antiqiiissimum nomen Dali conservavit, cf. Philippson, Pauly-

Wissowa IV 2, 2442 s.

Addo nonnulla exempla ex

Attica

:

/i)]M- I. G. II 848.

/JTjkiddtj^ 4>a}.jjyQB{-^ I. G. II 316.

Arilidq I. G. II 836, 8. 30. 31.

/]t]Xo(pdvr]q XoXttQyevg (?) I. G. II

1461.

Thasus

:

JrjUuQ &doioq Hipp. III 46. L.

AriXiojv I. G. XII S, 383, 4.

driUmv I. G. XII 8, 383, 2.

dnllwv I. G. XII 8, 309, 18. 355,

41.II429, 2, KcofîaZog. || 355, 22,

Kojfittloq.

Lesbns:

Jah6xh]q I. G. XII 2, 96, 4.

Samns:

d7]}.6&ffiiq Sdfiioq I. G. XII 5,

438. Pari. 4. sc. a. Chr. u.

Ceus:

drjXoSoroq KfToq 1. G. I 434.

/lr]X6[{>ef(]iq I. G. XII 5, 609, I 25

Add.

/l>jX[o](pdvr]q 1. G. XII 5, 609, I 31

Add. (sic ego).

Jrj?.o[xh]]q I. G. XII 5, 609, I 26

(sic ego). 4. sc. a. Chr. n.

jrjXiq l. G. XII 5, 60;t, III 98.

aliis teiris conquisita:

Tenns

:

/}r]hd6r]q I. G. XII 5, 875, 52.

Jr]Xix6q l. G. XII 5, 1075, 17,

legatus. *)

Delns:

dr]).ix6q [xixoixoq B. C. H. VII

1883, 106. 108. S. G. D. I. 5389.

B. C. H. XXXII 1908, 14 (tab. 2).

Ar]).oy.Qdxr]q B. C. H. XXLS 1905,

503.

Cos:

daXioxXrJq P. H. 344, 3 = S. G.

D.I. 3698.

daXioxXrjC S. B. P. A. 1901, 484.

exeunte 1. sc. a Chr. n.

Rhodus:

daXidq I. G. XII 1, 751.

da)diov L G. XII 1, 46, 194.

da).id6aq 'P66ioq l. G. XII 8,

Samothr. 186, 21.

Creta

:

ddlioq S. G. D. L 5077. ex. 2. sc.

a. Chr. n.

lonia:

Jr]).Loq Ephesius, amicus Platonis,

Plut. Adv. Colot. 32.

Caria:

.4r]Xid6r]q B. C. H. IV 1880, 405.

Halicamassi.

1) Cf. Ilvdîxoq. Haud scio, au cum illo suffixo -ixoq quadam

ratioue conexum sit clementum -txojv. Namqne hoc non 3euii)er ad

vocera -txiir]q refereudum esse docemur his nominibus:

*PtXtxwv Olympia 75, 12. 76, 1.

77, 1. SO, 4. 5. 81, 12.

ÂQtortxwv Aegostenis B. C. H.

XVIII 1894,500. I.G.IX 1,257.

Locr. or.

TfpT/^foj»- 1. G. XII 2, 256 a 37, T,esbi

'Pavtxwv M. X. li. }i' (i' 24. Smyrnao.

<t>avt xoj I. G. XII 5, 872, 46, Teni.

âvklxvjv Nocr. Uyr. 121, cf. F.

Bechtel, Aeolica 52.

'Inntxwv I. G. XII 1, 732, 8, Rhodi.

52

Lycia:

Jz/Atyv B. C. H. XVI 1892, 219,

'Okv^nrivoq. Aet. Rom., ct Ilv-

Cilicia:

Ai]XlaQxoq Heb.-Wilb. 155 A III.

J. H. S. XII 1891,249.

AriXiuQxoQ Heb.-Wilh. 155 A V.

J. H. S. XII 1891,251.

Ai]XLuQyoq Heb.-Willi. 155 A V.

J. H. S. XII 1891,251.

ArjliaQxoq Heb.-Wilh. 155 A IX.

J. H. S. XU 1891, 255.

Phrygia:

dnXaq Plinius VII 57.

Bithynia

:

dn/.ioq B. C H. XXVII 1903, 32:i

Chersonnessus

:

d/jXioq 'AnoU.a Lat. IV. 85. 2. sc.

a. Chr. n.

Ex aliis regionibus:

daUwv cf. Pape.

JaAiojv Plinius VI, 30. XX, 17,

saepius.

dTjXiddrjq Plinins XXXIV 8, 85.

Cum aliis stirpibus, quae ipsae qnoque ad cognomina

Apollinis pertinent, copulata sunt nomina:

'Aâeoi^wQoq I. G. VII 585. 612. I 'AâiodwQoq Thebanus S. G. D. I.

Alh(i6<5ujQoq I. G. VII 3596. 2700. Delphis.

'Afirjixa 1. G. VII 724. 'AâioxQiroq Thebanus S. G. D. I.

'Aî]66coQoq I. G. VII 2716. I2700. Delphis.

Nomina '^'A/iaioxQiTOg PoL X 4 et *l4.ôi(oxQixoq (idem)

Plut. Arat. 16 (ed. Sintenis V p. 149) corrigenda sunt in 'Aâio-

xQiTog; illud quidem iam cognovit Kumanudes AS^/jvaiov III

168, cf. F. B. p. 39. Removendum est 'Aâiog I. G. XII 8,

Samothr. 181, 16.

Ad Apollinem FaXa^LOV spectant:

raXa^ldojQoq Thebanus Xen. Hell. III 5, 1 et

FaXaîdwQoq Thebanus Plut. De gen. Socr.

;

ad Apollinem IlTCoiov:

IlrwiodwQoq , HrojioxXtlq, sim.

Boeoti L G. VII saepe.

Jlrwlvoq^) B. C. H. XXHI 1899, 93.

Acraephiae, aet. Rom.

IlrwiodwQoq B. C. H. XXII 1898,

244. Acraephiae.

nrwiorifAoq B. C. H. XXIII 1899,

193. Acraephiae. a. c. 200 a.

Chr. n.

nrwuov B. C. H. XXIII 1899, 193.

Acraephiae. a. c. 200 a. Chr. n.

nrwiodwQoq B. C. H. XXIII 1899,


Chr. n.

nrwioxXrJq B. C. H. XXIII 1899,


Chr. n.

IlrwioxXijq B. C. H. XXIII 1899,

>) Cf. 'AaxXamvoq B. C. H. XXIII 1899, 193, 199 Acraephiae, a. c.

200 a. Chr. n.

53


Chr. n.

nrcouov B. C. H. XXIII 1S99, 199.

Acraephiae. a. c. 200 a. Chr. n.^)

77T(oJo;fA?;-B.C.H.VIIlSS3, 417. S.

G. D. I. 2524. Boeotus, Delphis.

ntwicor B. C. H. XXI 1897, 559.

Thespiis.

IlxioXoSwQoq (codd. : Il^TôiodujQov)

Thebanns Thuc. IV 76.

nxojiu)v B. C. H. XVI 1S92, 111.

Chalcide, in oppido Euboeae.

IlxioiodiOQOQ Megarensis Dem. 18,

295. 19, 295. Harp. Suidas, alii.

TlToyiodojQOQ, avus Xeuopbontis

Corinthii, Pindar. 01. XIII 41.

Filius Ptoiodori est Osaoaloq

01. XIII 35. 6. sc. a. Chr. n.

IlrojiodcoQoq Luc. De mort. 7, 1.2.

Maxima autem pietate coluerunt Graeci Apollinem Pythium;

qui qnanta floruerit auctoritate, inde perspicitur, quod iam saeculo

septimo ineunte in insula Cypro regnavit regulus, cui nomen

erat IlvdâyoQaq; quod elucet ex inscriptione Essarhaddonis, regis

Assyriae, qui tota insula in potestatem suam redacta etiam

principem illum sibi stipendiarium fecit.2)

Practer hoc, quo nullum antiquius proferri potest testimoninm,

inter vetustissima nomina ad deum Pythium pertinentia haec comme-

moratu digna esse mihi videntur neque hoc loco praeteriri debent

:

IlvO-ovixoq Thebanus Pind. Pyth.

XI 4.3. 6. sc.

m&iq I. G. I suppl. p. 108. 6. sc.

Uv&ayoQaq Lacedaemonius Dion.

Hal. II 58 cf. c. Plut. Num. 1 . 8. sc.

(Olymp. 16, 3).

nvOâQccioq Paus. IV 7, 4 (nomen

fictum), in Messenia. 7. sc.

Ilv&oyevrjq Zanclaeus (in Sicilia)

Herod. VI 23. 6. sc.

IIvO-ayoQaq Samius, philosophus.

6. sc.

nvOccyoQijq Rohl I. G. A. 388. Sami.

6. /5. sc.

72i'^w)'«| I. G. XII 5, 298. Pari.

6. SC.

IlvOaQX»! I. G. XII 7, 143. Amorgi.

6. /5. sc.

IlvOixiva^ Suidas s. v. 6tavoj; in

Creta. 6. sc.

Ilvd^sQfxoq Phocaeas Herod. I 152.

6. sc.

nv9eQf.coq Teius Athen. XIV 625 c.

6. sc.

nviho/iavSQoq Teins Anacr. frg. 60.

6. sc.

Ilvdôjv Anc. Gr. inscr. IV 1, 930.

S. G. D. I. 5504. Branchidis.

7.SC.

IIv&ojv Rohl I. G. A. 482; in Ae-

gypto ad locum Abu-Simbel

repertum, ex hexapoli Dorica

ortum. Ineunte 6. sc.

niOa Thymbraea Rohl I.G.A.504.

6./5. sc.

Ilv&mq Herod. VII 137. Abderae.

exeunte 6. sc.

IlvOcov Rohl I. G. A. 349. Abdcrae.

6./5. sc.

^)"HQcoq Uxci)ioQ B. C. H. XXII 1898, 244. Acraephiae.

^) Fcid. Justi: Geschichte der orieutalischeu Voiker im Altertum,

p. 327.

54

Postcris autcra tcaipoiibus uomiua IlvOôdcogog, IlvBôxlriq

sim.i) io omnibus Graeciae regionibus persaepe occurruut. Aetate

autem Romanorum dei auctoritas (i. e. Delpliorum auctoritas)

valde esse minuta videtur; namque cum in titulis secundo

volumine luscriptionum Graecarum collectis inter 2500 theophora

Atticae ad Apollinem Pythium 190 speotant, in tertio 41 ad

illum pertinent (inter 3600 th.).

His nominibus addo nonnulla, quae ad ludos Delphicos

referenda sunt:

Tlv^dvixoq I. G. IX 1, 274. Locr.

or.

Ilv&ovixo!; jlvTixvQevg S. G. D. I.

HvQîovixoq I. G. XII 3, suppl.

1302, 26.

TIvQovlx/] Wiegand Milet II 104.

18'/2. Delphis. Uvôvixoq Priene 313, 407.

Ilv&ovixog Aa(JVf.ivevq I. G. VII 1 Ilv&ovixog C. G. C. Troas Cymis

3078. B. C. H. XXV 1901, 369.i

109. Imb. BI. 277. MionnetIIl7.

Delphis.

Ilv&ovixoq Thebanus Pind. Pyth.

XI 43.

a. 320/250 a. Chr. n.

Ilv&iovixi] Athenis Athen. VIII

339 a, XIII 595 f. alii.

IIov&ovlxoc, IIv&iovixoQl.G.Yll.!

Ilvd-iovixog C. I. G. 4081, 9 in

nv&ovixog B. C. H. XXVII 1903, ' Galatia.

265 in Argolide. nvi}6vixog Atheniensis And. I

nowies Ilv&ovixog F.R. Coi. Hunt. 11—27, saep.

coll. II 435. Mus. Nap. 198. C. Ilv&ovixogl. G.Xll S, Samothr. in

G. C. Caria 217. Augusto imp. num. p. 41.

Cum Delphis etiam artissime conexus est Apollo AtX(plviog-)

(Kretschmer: Einl. in die Gesch. der griech. Sprache 420);

eandem stirpem hominum quoque nomina continent, quornm e

nnmero haec afiferre satis habeo;

/Jel(plviog l. G. III 1037.

/leXffivia (?) I. G. III 939.

AeXifivLog M. x. B. F' 125. Erythris.

AelfpivLog Lat. IV FoQy. 432 B II 7.

del<pidiog rhetor Sid. Epist. V 10.^)

1) Nomina nvxiuQyog B. C. H. XXV 1901, 271 (cf. /ly/.iaQxog),

Tegeae, 3. sc. a. Chr. n. et Ilvziov C. I. G. 1539 praebent eandemformam atque JlTreAAwv 6 Ilvxiog I. G. XII 5, 868 A, B, tit. Cretensium

(cf. Guil. Schulze, Berl. philol. Wochenschr. 1890, 1437).

*) Nomina Jehpig, Ae).(fi(.ov, Je?.(fug alia congessit Wolf Aly:

Der kretische Apollonkult, Lips. 1908; liis addo uomen, qnod est haud

levls momenti, Be?.<fig I. G. VII 619.

") 'Anenojv .de?.(fidiog Deli B. C. II. IV ISSO, 355. S. G. D. I. 5150 in

55

Deinde mihi commemoranda sunt nomina a voce ôlôg

ducta. Quorum exempla praebent imprimis tituli insularum

Cycladum (velut li ôiiSodmQO? B. C. H. XXVIII 1904, 319;

Therae (poiôodêvriq I. G. XII 3, 327, 106; ôiôxiXrji I. G.

XII 3, 330, 1, atque haud raro inveniuntur in Peloponneso

aliisque terris; sed nomen (polôq, quod persaepe in omnibus

partibus Graeciae occurrit, in nominibus re vera theophoris

numerare dubito.

Eodem modo non plane exploratum esse censeo, num haec

nomina ab Apolline ducta sint:

Nov{/7]Viog vel Ntofiriviog nomen usitatissimum; cf.

I. G. XIV 421 II: lijroUodcoQoq xov Nsfirjviov.

Lat. IV 128^ p. 287 = S. G. D. I. 5563: }ljioU(6viog Nao-

(irjviov. 4. sc. a. Chr. n.

A>j,u^ 563: Novfi/jViog Koivov.

"Hfiaxi }i8V y8v6fir]V, mi xal xXvxoxoôg Ajc6XXa)V

xsOOaQaxaidtx£xr]g 6' lc,^XiJiov îoxrjv.

TavxcoL 6' G)i y8v6fi7]V dâvov r]iiaxi X7]vixa iôi^mi

doxol Jiav67]fiovg sêxsXovv &voiag.

nQoazazi](>ii I. G. VII 1363. 1635. 3541.\ Ad ApoUinem nQoazaz/jQiov?

nQoazaniQoq I. G. VII 3224. j cf. Soph. El. 637.i)

"Emoq I. G. XIV 1572 (AnoXlMV 'Ei6ioq ApoU. Rh. II 688. 702).*)

Probabiliter in theophoris ponendnm est:

ngwiziôq cf. F. Bechtel, Hermes XXXIV 1899, 397.

Maioris autem ponderis sunt ea, quae vel ad cognomina vel

ad dies festos vel menses ApoUinis pertinent.

Non solum in Boeotia, sed etiam in Attica occnrrunt nomina

ad Bovxdxxia spectantia:

/?or;<arr?;e Atheniensis Homolle: F.d.Delphes, toiue 111, fasc.II 14.

BovxuTZ?]q Atheniensis IlomoUe: F.d.Delphes, torae III, fasc.1134.

tit. Crctonsium. 'Ano?.).<x)v /ieX<pivioq S. B. P. A. 1904, 623. S. G. D. I.

5495. Mlleti. 5. sc. a. Chr. n.

») "AQZfîiq nQoazazijQln Aeschyl. Sept. 449. — Zsvq "EniaiaziiQioq

in Creta, Hesychius.

») Sed cf 'Kwihvoq Pergami A. M. XXIV 1899, 208 et "OQ&Qioq

Tabenae num. Ramsay Cit. I 166.

56

BovxaT{r)iig C. G. C. Attica, Atlieuis fir.. a. U)6 S7 a. Chr. n.

Sundwall p. 210.

Bovxarla I. G. VII 867. 1780.

Bovxaxia I. G. VII 3323.

Bovxaziiic 'EQ/ofitviog I. G. VII 3176. .S181. 4149.

BovxazTei "Eqx. I. G, VII 3180.

BovxdzTijQ TavayQuloq I. G. VII .540. 868.

BovxdtTTjq TavayQ. I. G. VII -540.

Nomen in insula Imbro inventum

BovxdxxTjq I. G. XII 8, Imbr. 85 c 41,

BovxdzxTjg I. G. XII 8, Imbr. 85 c 42, ex Attica, nou e Boeotia,

id quod opinatur Carolus Fredrich, Imbrum invasissc

ego qnidem existimo.

'SijtoXXov, jioXXoi OE BorjdQOfiiov xaXsovOiv (Callim. hymn.

II 69). Cum Loc cognomine dei non solum mensis BorjdQOfiimv^

eed etiam nomina hominum conexa sunt:

BadQonLoq Anc. Gr. inscr. III 2, 687 e. Le B.-W. 136. Ephesi.

BadQonioq Ephesi Hunt. coU. II 329. a. 202,133 a. Chr. n.

BadQOfîog 'Ecftoiog I. G. XII 8, Samothr. 170, 86.

BadQOfîog C. I. G. 3155. Smyrnae.

Addo nomen Meraysirvioq C. I. G. 3155. Smyrnae.i)

Fortasse ab Apolline Clario 2) derivatum est nomen Pergami

repertum KXaQio- A. M. XXXII 1907, 462 (ante aet. Romanam).

Neque aliter iudicat U. de Wilamowitz de nomine KXaQL-

Erythris reperto, Nordion. St. p. 20, adn. 1. Seriori quoque aetati

nomina 'ExriôXoq I. G. XII 7, Min. 344 b, 'ExrjôXoc lul.Ep. 19

et 'ÊxrjôXiog Constantinopolitanus, Suidas, Socr. H. eccl. 3, 1.

23, 5. Liban., quae e carminibus Homericis sumpta esse apparet,

attribuenda sunt.

^) Cf. haec nomina a mense ducta: Ih?.vaioq C. G. C. lonia 365.

Sami. a. 322/205 a. Chr. n. nelvowq A. M. VII 1882, 368. Stamatiades

Safx. Y 715. S. G. D. I. 5702, 39. Sami. a. 345 a. Chr. n. — TsQ^psioq

I. G. XII 2, 296, no. 35 b. 15, no. 366, 3. Bechtel: Aeolica 62. — 'inno-

dQo/xioq I. G. 1X2, Crann. 461 a. Larisaeus. Ab hoc separandum est

''InnodQOfxoq, cf. liQioxodQOfioq, Evd", KXsod'^, Ad6°, NixoS^, Ilolvd'^.

^) De Apolline Clario cf. C. Buresch: Klaros, p. 29 ss. — Mensis

K}.aQfiwv M. X. B. E' 72. Magnesia 114, 16. — K/.uQia certamina Colo-

phone M. x. B. A 140. — ÂnoXkwv lO.dQtoq Callim. hymn. II 70.

57

Multo autem frequentius iaveniuntnr tlieopliora, quae ad

Apollinem eaQy^)XLOV vel ad eius diem festum referre licet;

neque vero in omnes Graeciae partes dilata sunt, sed certis finibus

continentur; qua autem in regione patria illorum quaerenda sit,

ex hoc catalogo nominum facile pervestigari potest:

TaQrnîoq 'SlQwmog I. G. VIIi

eaQy,jhoQ Le B.-W. 331. Olymi.

Olymi.

Olymi.

Olymi.

3498, 46. a. c. 200 a. Chr. n.

OaQYnhoq I. G. I 324, peregrinus. »)

OaQyihiq B. C. H. III 1879, 233.|

S. G. D. I. 5653 c. Chii. 5. sc. a.j

Chr. n.1

OaQynUq I. G. XII 5, 90. „Litteris!

sera Christiana vix recentiori-i

bus." Naxi.^)i

OaQynhoq L G. XII 3, Mel. 1213.j

SaQynlioq I. G. XIV 95

L

6a^y?/A/«MilesiaPlut. Per. 24.,alii.'»)

0aQyt]XLoq Anc. Gr. inscr. IV 1,

924 a. 925 a. Branchidis.

0aQy7]hoq Anc. Gr. inscr. IV 1,

927 = C. I. G. 6851. Branchidis.

TaQynhoq B. C. H. V 1881, 497.

S. G. D. L5315. lasi. a. 377/353

a. Chr. n.

TaQynXioq B. C. H. V 1881, 497.

S. G. D. I. 5515. lasi. a. 377/353

a. Chr. n.

0aQY,ihoq B. C. U. V 18S1, 497.

S. G. D. L 5515. lasi. a. 377/353

a. Chr. n.

0aQy)jhoq'A}.i}<aQvaaGSvq I. G.VII

14. Megarae. ex. 4. sc. a. Chr. n.

bis0a()y»/Aio«LeB.-W.33O. Olymi.|

Haec in unum locum collecta teBtimonia dum perlustramus

singulaque perpendimus, in eam sententiam duciraur, ut illa

theopbora in Asia Minore orta esse arbitremur. Sed cum huc

âQyijhoq Le B.-W. 333.

0aoyn?uoq Le B.-W. 335.

0aQynhoq Le B.-W. 338.

0aQy7]hoq A. M. XIV 1889, 370.

379. 388. Olymi.

0aQynhoq A. M. XIV 1889, 388.

394. Olymi.

0aQynhoq A. M. XIV 1889, 381.

383. Olymi.

0aQynhoq MavnlTnqB. G.U.XXll

1898, 381. Mylasae.

[6>a()W]Aioe? Le B.-W. 393. My-

lasae.

0aQyrihoq Le B. -W. 403. Mylasae.

0aQy7Jhoq Le B.-W. 406. Mylasae.

0aQynhoq A. M. XIV 1SS9, 111.

Mylasae.

0aQy7Jhoq Le B.-W. 447. Mylasae

euQyrihoq B.C.E.XY 1891, 541.

Mylasae.

0aQyijhoq BaQyvXuoxaq I. G. XII 1

,

114,3.

0aQynXioq, pater Apollonii, 'HQa-

xUioi7]q, Priene 51, 9.

0aQy7jhoq Pergamon 1292.

âQynKOfXi Nonnus XXXII 234.

») Pro *0aQy7]Xhoy I. G. III 3, 23 cgo quidem lego 0aQy,jhoq,

cum addat Kicardus Wiinsch: nomina adeo inaudita tntcrsunt, ut

iuterduin dubitari possit, nuni recte lccta siut.^

^) Mensis 0aQy7]hcir I. G. Xll 5, 135, Pari. Mcusis 'laQynhojy

B C. H. XXVII, 1903, 70. XXIX, 1905, 501. Dcli.

») TaQy,']ha S. B. P. A. 1904, 626. S. G. D. I. 5495. Mileti.

58

acced»f, qiiod pcrmutationera littcvarum »9^ ct t, si recceserimus

a vocc IlvTioq, quam hoc loco scmovendam esse apparet, in

aliis nominibus Graecis non reperimus,i) sed in verbis indige-

narum Asiae Minoris (velut Lyciorum, apud quos, ut exemplum

afferam, modo ter/J Lyc. I 44 a 44 et saepe, modo rcr/I Lyc. I

44 a 47 scriptum esse cognoscimus), illius dei cultum Caribus

attribuendum esse nobis venit in suspiciouem. Quid autem ex

iis fortasse colligi possint, nunc praetermitto aptiore loco ex

integro resumpturus.

Cum in cultu Apollinis Graeci lauri fronde utebantur, ut

diebus festis ei offerretur {zal de fjeXdfiq)vXXoi 6a.(pvca, rlv

Ilvd^LS Ilaidv, JtXcfAg ejitl jtetQa rovxo roi ciyXaiasv. Theocr,

sjrr/Q. I 3 s.), etiam hominum nomina, quae vocem ddq)vrjv con-

tinent, velut JacpvaYOQctg (Mysus Xen. Anab. VII 8, 9; B. C. H. VI

1882, 422 = Necr. Myr. 113), /iaq)vcdog (J. H. S. XV 1895, 120

in Lycia; Dalmat. 8, 9, 28, 31), /lccvyvag (L G. IX 2, Phal.

1228, 26), cum Apolline quadam ratione conexa sunt (AjcoXXcov

JacpvrjcpoQOg vel Aacpvalog saepe)^); neque aliter intelleguntur

MvQTog,^) '^Fdxivd-og aliaque.

Denique affero noraeu Boeotiura EvTQrjTicpavTog I. G. VII

3467, quod ad vicum Evtqj^Oiv Thespiensium, ubi summa pietate

Apollo colebatur, pertinet.

AQxefiig.

Dianae cultum posteris saeculis per totam fere Graeciam

dilatum floruisse notum est atque conclamatum neque vero in

civitatibus Graecis eadem erat auctorifas Dianae atque Apollinis.

*) De nomine Ttv(ft?.oq (i. e. Ot6<p0.oQ) S. G. D. 1. 5045, Hiera-

pytnae, iu oppido Cretensium, cf. Brause: Lautlehre der kretischen

Dialekte p. 26 s,

^) JIv(^66o)Qoq da<pvlu}voq S. G. D. I. 5313, 16. Eretriae. )ino/JAovi6riq

'Afxfxiav6g cognominatus /Jmfvoq nierapolis Jahrb. 83. Aet. Rom. Jd(pviq

Herod. IV 138, Abydenus. {'Ati6?.?.cov Auipvioq : /tacpvaloq ^''E^Qrioq:

'^EoQxaZoq.)

^) Ano?.?.ojvioq Ano?.X(oviov tov \noX?.ioviov zov MvQzixov Iliera-

polis Jahrb. 155. Adcpvoq KvQxov Keil-Premerstein 59, in Aeolide,

59

Namque etiam in iis vegionibns, in quibus iraprimis summa religione

colebatur, numerus nominum tlieopbororum dimidio minor est quam

eorum, quae ad Apollinem pertinent.

Ac iam nobis perlustrantibus, quibus locis usitata sint nomina

illa, perpauca occurrunt et in Thessalia et in Boeotia reliquisque

partibus Graeciae septentrionalis. Itaque concludere licet ibi haud

admodum viguisse Dianae cultum. Atque ne in Attica quidem,

ubi alia theophora magno in usu fuerunt, multo frequentiora sunt

nomina a Diana ducta. In titulis enim Euclidis aetate vetustiori-

bus, etsi circiter centum septuaginta theophora iis continentur, duo

occurrunt ad Dianam pertinentia atque ea incerta. Licet ut in-

sequentibus saeculis paululum augeantur, tamen usque ad aetatem

Romanam ne tricesiraam quidem partem theophororum efficiunt.

Iraperatorum demum temporibus deae religio Athenis videtur

floruisse. Omnes igitur cultus, de quibus adhnc egi, inferioris

esse auctoritatis apparet; sed aliter res se habet in Peloponnesi

civitatibus. Certo enira scimus perantiquam fuisse Dianae venera-

tionem apud Arcades; atque nominibus theophoris ab illis deara

religiosissirae cnltam esse confirmatur. Minus autem illa usitata

sunt in oppidis Lacedaemoniorura coloniisque, quae a Doribus

sunt deductae. Unde fortasse colligere licet cultum Dianae in

Peloponneso, priusquam Dores invaderent, iam vigore quodara

fuisse atque ibi ab iis esse receptum.

Rarius autera inveniuntur theophora ad Dianam pertinentia

in Enboea aliisque insulis finitimis; quin etiam Amorgi inter cen-

tum quadraginta fere theophora unura investigavi. Neque vero

ad insulas, quae in orieutera vergunt, transgressos nos eftugit

multo crebriora ibi esse illa nomina; in ora autem Asiae Minoris

tam in usu fuerunt, ut inter quaterna dena theophora singuLa re-

periantur, quae a Dianae noraine derivata sunt. Quorura anti-

quissima quoque in finibus lonum inveninntur:

'AQXhlKuv Teius Athen. XII 533 e, o neQKfo^ijKK. 6. 5. sc. a. Chr. u.

llQTi'fi(ov Abderites, pater Protagorae, D. Laert. 1X8, u. 1 iucuntc

."). sc. a. Chr. a.

'A(jiifnin' Clazouienius D. Sic. XII 28. PUit. Per. 27. 5. sc. a. Chr. n.

'AQxsfiiola reglua Cariae llerod. VII 99. VIII 68 — 103 saep., alii-

que script.; iu 5. sc. a. Chr. u.

Etsi dubium non est, quin Graeci, cum illam in regionem

colonias dcduxisscnt, deam, quae ab indigenis colebatur, ropertam

60

Dianae, quae essct illius simillima, in aequo posuerint,i) tamen

inter antiquissima numina lonum habendam esse Dianam censeo;

atque cultus eius deae, quam omnes lones religiosissime veneratos

esse cognomen llavicoriog docet CAQTSfiiq IJavicoviog C. Regling,

Z. Num. Berl. XXIII 1902, 192), in insulam qnoque Lesbum trans-

latus est, ubi nomina ad eam pertinentia saepe occurrunt; etiam

in Caria et in Lycia nomina illa creberrime inveniuntur; neque

tamen deae cultum a barbarorum terris ducere cogimur: namillae gentes nomina sua, quae, dum auctoritas Persarum ad eas

pertinebat, nomini AQTifiaq aequabant, illa sublata Graecis ad

Dianam pertinentibus theophoris compensare non verebantur.2)

Diana autem, quae imprimis ab lonibus adorabatur, cumApolline, deo civitatum Doricarum, coniuncta est; ac mihi quidem

causa esse videtur, cur illam societatem Deli factam esse

existimem; huc quoque nomen 'OQTvyla translatum est, a quo

Diana appellabatur Ortygia; quamquam illi insulae antiqnissimis

temporibus non certior erat locus quam Nysae vel Ogygiae vel

tcrrae Hyperboreorum , 3) tamen posteriore aevo non nisi Deli

atque in vicina regione hominum nomina reperiuntur ad illam

deam eiusque insnlam pertinentia, ut

'OQrvytvtjt; {^'OQTvytyertjg) B. C. H. VII 18S3, 106, Deli.

'OQzvyijq Erythraetis Hipp. apud Athen. VI 259 a— f.

'OQTvytojv "E(f. V.QX. 1895, 139. S. G. D. L 5313, 159— 101. Eretriae.

"OQxvyUov "E(f,. uQi. 1895, 143. S. G. D. I. 5813, 338. Eretriae.

Etsi non dubito, quin cultus Dianae, quae "AQrefiig*) no-

minabatur, apud Graecos ortus sit, tamen concedendum est eos,

qui Cariam et Lyciam incolebant, olim summa religione veneratos

>) Cf. L. Eich. FarneU: The Cults of the Greek States II 426.

^) 'AQTf/xdg liQTfi/uovg Lyc. II, II, nr. 185, p. 154 de {0Tma.'AQr8i/nijc

cf Guil. Schulze M. Rh. XLVIII, 1893, 253. 'AQTtfxtlq AQzd/iov B. C. H.

I 1877, 337. Ad formam 'AQXt/itiq cf. Baêig, quod nomen ego

quidem pro *BafiEik6x(oi lego etiam in titulo B. C. H. XX 1896, 108:

y?.vxvTut7ji Ba/iel uXoywi xtQ^VTqxwc-qt /iV)\/xriq yrûQtv.

") Cf. Pind. Pyth. X 29 s. vavol rf' ovxt 7i£'C,bg icov xev evQOtg tg

YneQ^3oQi':OJv uywvu 'âv/iaxuv o66v.

*) Haec est antiquior forma, e qua "AQTa/iig vocalibus assimulatis

orta est. Cf commentariolum loannis Schmidt K. Z. XXXII 1893

p. 393 s.

61

esse deam, quae posteris saeculis cum Diana, cui nomen datum

est 'Exar/jôXog vel 'Êxdrr], confundebatur.

Non solum iam antiquitns Cretenses deam maxime pietate

colebant, quae Dianae erat persimilis, sed etiam in vetustissimis

monumentis earum gentium, a quibus, priusquara Graeci in-

vaderent, terra occupata erat, dea efficta est, quae ut domina

ferarum adorata esse videtur. i) Illa autem dea Cretensium

postera aetate appellabatur Britomartis vel Dictynna aut in

insula Aegina jiiâia.'^)

Etiam in Caria et in Lycia non ipsum quidem nomen, sed

tamen cognomen deae, quam incolae illius regionis venerabantur,

indagare possumus. Neque vero illa eadem est quae Diana

atque etiam posteriore aetate hanc ab ea seiunctam esse videmus.

Ita fit, ut Coi, qua in insula imprimis indigenarum auctoritas

conservata est,') cultns Dianae sit inferior, sed illius antiquissimae

deae vel maximi momenti.

Ac iam aflferamus theophora ad illam deam spectantia,

quorum patriam esse Asiam Minorem iam cognovit Martinus

Nilsson (Griechische Feste, p. 397, adn. 3)! Quin etiam ea ex

Caria ad finitimas regiones esse translata his, quae collegimus,

nominibus satis superque demonstrari opinor:

'ExaT6d[(oQoq\ I. G. IX 2, Pher. 1343.

"EicaTaToq I. G- IX 2, Pagas. 386 b.

Unde illata sit Hecatae religio in Thessaliam docet nomen

Elvodicov I. G. IX 2, m. Lar. 568, 11, de quo cum iam supra

(p. 13, adn.) egerim,*) non est, cur latius evager.

») Cf. A. Evans J. H. S. XXI 19U1, 163, 164. Alio in monumento

(Farnell: Cults of the Greek States III 296) dea fortasse arcum mauu

tenet (cf. etiam Ilerculem Chron. d'Or. p. 107). Quae quanta similitudine

coniuncta sit cum dea, quam in vase illo in Boeotia reperto (P. Wolters

'E(f. «pz- 1892, tab. X) pictam conspicimus, neminem mea quidem

sententia fiigiet.

*) Nomen illud JLxTvq et hominis Cretensis et Tyrrheni, etsi ab ea

ductnm nou esse apparet, non casu electum uiihi videtur.

") Quam ob rem iusiila autiquissimis tcmporibus nominabatur

KuQii;, llfllau. apud St. B. s. Kanice et Kojg.

•) Cf. Guil. Schulze M. Rb. XLVIII, 1893, 253. Ad idem Heoatae

epifheton spectat nomen 'Er/xSto^ .J;//<" 124. Qnattuor Komanoruui,

quibua uomen Ennodius fuit, mentio fit apud scriptores, cf. Pauly-

Wissowa V 2, 2629.

63

'Exaralog S. G. D. I. 2697, 2. Del-

phis, originis incertae.

''Exa{i)zaLog 'i^Qfirijg I. G. II 3414.

Êxaralog Eretriensis Plut. Alex. 46.

Is. et Os. 6. An. Per. Pont. Eux. 49.

exeunt. 4. sc. a. Chr. n.

ÊxataTog NtjaKuztjg Athen. II 70 a

cf. c. IX 410 e.

'Exdrajv Annual 1896/97, 107 in

Attica, aet. Rom.

'Exax- I. G. II 3297.

'Exazalog I. G. II 975, III. histrio,

a. c. 200 a. Chr. n.

"Exlaral^^ôg <Pi).aldTjg I. G. II 2628.

''ExaTojri\aog I. G. II 1035, pere-

grimis. a. 375/350 a. Chr. n.

'Exaracog I. G. II suppl. 1012 b 12,

19.1035,5. peregrinus. a. 375/350

a. Chr. n.

''ExaTOxlyjg I. G. II suppl. 1035, 3,

peregrinus. a. 375/350 a. Chr. u.

''ExaTwrvfwg I. G. II suppl. 1035, 7,

peregrinus. a. 375/350 a. Chr. n.

'Êxaralog <PtjyoiGiog I. G. III 1138.

147. a. 174/178 p. Chr.n.

'ÊxaTwvvfiog MaQa&ojviog I. G. III

2172.

ÊxaTaZog I. G. III 3, add. 71, 4.

"ExaTodwQog I. G. IV 558, 1. 30. 33.

40. Argivus. m. 2. sc. a. Chr. n.')

'ExaTala I. G. XII 8, Thas. 431.

'Exaraia I. G. XII 8, Thas 547. 548.

550.

"Exarait] I. G. XII 8, Thas. 411.

'Exaralog I. G. XII 8, Thas. 305, 22,

d-ewQog.

'ExaTalog I. G. XII 8, Thas. 288, 9,

i)-ei')()6g.

"ExaTalog I. G. XII 8, Thas. 29S, 24,

i)^£0)()6g.

'ExaTalog I. G. XII 8, Thas. 380, 3.

"ExaTalog I. G. XII 8, Thas. 302, 1.|t

Thas. 277, 91.||Thas. 301, 2.

|1

Thas. 292, 27.||Thas. 299, 17.

||

Thas. 383, 14.

'ExarrjvcoQ Odaiog I. G. II 4 (XII 8,

Thas. p. 78 ad a. 403).

'Exa- I. G. XII 8, Thas. 316, 2,

&sojQ6g.

'ExaTalog Odaiog Anth. VII 167 tit.

ÊxaT-- - I. G. XII 2, 511 b 17.

'ExaTaijj B. C. H. III 1879, 325.

S. G. D. I. 5675. Chii. 4. sc. a.

Chr. n.

"Exarijg A.M. XIII 1888, 179. S. G.

D. I. 5679 = Paspates Xiax.

p. 416. Chii. ex. 4. sc. a. Chr. n.

'ExaTojrv/îog A. M. III 1888, 175.

Paspates Xiax. p. 402. Chii.

"ExaTalog S. B. P. A. 1904, 923.

2. sc. a. Chr. n. Sami.

'Exaralog A. M. XXVIII 1903, 354.

2. sc. a. Chr. n. Sami.

''ExaTaiog Num. chron. 1882, 265.

Stamatiades âix. V 715. Sami.

a. 322/205 a. Chr. n.

'ExaT- Num. chron. 1882, 266. Sami.

'Exatalog Revue de philol. 1902,

128. S. G. D. I. 5520. Leri. ex.

4. sc. a. Chr. n.

'Exdrajv I. G. XII 5, 39, 2. Naxi.

'ExaTodwQog B. C. H. VI 1882, 39.

Deli. a. c. 180a. Clir.n.*)

"Exaralog I. G. XII 3, Astyp. 179, 7.

Êxa- I. G. XII 3, Astyp. 168, 70.

"Exax- I. G. XII 3, Ther. 757, 4.

'ExaTaZcg I. G. XII 3, suppl. 1644,

mercator.

'Exax^SwQog B. C. H. VIII 1884, ?5.

5. G. D. I. 3593 III. Calymnae.

quadragies sexies 'Exut^ P. H. Coi.

''Exaraia Herzog 12, 11. Coi.

"ExdTw(v)? Herzog 220, 13. Coi.

'Exaxojvv/xog Herzog 11, 2. Coi.

') Nomen filii eius Zrirojv usitatum non est apud Argivos.

•') 'Exd.ry B. C. H. XXVII 1903, 77. Deli.

63

'Emzodwôg S. B. P. A. 1901, 481.

Coi.

"ExaroSiOQog S. B. P. A. 1901, 481.

in. 1 . sc. p. Chr. n. Coi.

"EyMxaloq S. B. P. A. 1901, 484.

Coi.

"ExaxodcoQoq S. B. P. A. 1901, 484.

Coi. in. 1. sc. a. Chr. n.

"ExaiodwQO!; S. B. P. A. 1901, 485.

Coi. in. 1. sc. a. Chr. n.

'Emifii?) Herondas VII 86, 91.

''Exaxfioq 'ÊxaxodojQov Kmioq I. G.

VII 3055.

'Exaxaloq C. G. C. Caria 20S. Coi.

a. 166/88 a. Chr. n.

'ExaxodojQoq C. G. C. Caria 196.

Coi. a. 366,300a. Chr. n.

''ExurodwQoq C. G. C. Caria 201.

Coi. a. 199/166 a.Chr.n.

'Exaxalog I. G. XII 1, 7, 4.

"Exaxdinvojg I. G. XII 1, 46, 237.

''Exaxo/uvwg^Êxaro/nroj I. G. XII 1,

46, 257.

'Exaxw I. G. XII 1, 850.

'Exdxojv I. G. XII 1, 46,226.

"Exdxwv 1. G. XII 1, 40, 230.

'Exdxwv I. G. XII 1, 46, 224.

'Exdxwv I. G. XII 1, 865, 3.

"Exuxojv{l) I. G. XII 1, 46, 56.

'Exdxwv I. G. XII I, 46, 196.

'Exdxwv I. G. XII 1, 53, 1.

"Exdxojv I. G. XII 1, 46, 463.

'Êxaxojvv/wg 'Pdt)iog Priene 37, 5.

Exdxwv Rhodius, philosophus, D.

Laert. VII 1, 3, aliique.^

'Exaxug M. x. B. A 78. Smyrnae.

''Exaxag M. x. B. A 78. Smyrnae.

'ExaxoSwQog k.î^. XXVI 1901, 117.

Erythris.

'Exaxwvv/iog A. M. XXVI 1901,

118. Erytbris.

'Exaxwvvfwg A. M. XXVI 1901,

118. Erythris, filius seqn.

'Exaxojvv/wg A. M. XXVI 1901,

118. Erythris.

'ExaraZog Arch. epigr. Mitt. 1877,

112. Erythris.

"'Exaxwvv/iog M. x. B. A' 104. S. G.

D. I. 5692 b. Erythris. a. c. 275

a. Chr. n.

'Exarojvv/jog M. x. B. A 104. S. G.

D. I. 5692 b. Erythris.

'Exaxwvv/wg M. x. B. A 106 S. G.

D. I. 5692 a. Erythris. a. c. 275

a. Clir. n.

'Exaxag M. x. B. A 106. Erythris.

S. G. D. I. 5692 a. Erythris. a.

c. 275 a. Chr. n.

'Exaxalog M. x. B. A 143. Ery-

thris.

'Exaxalog B. C. H. IV 1880, 158.

Erythris.

''Exuxulog M. x. B. B' /?' 54. Erythris.

'Exaxag M. x. B. F' 123. B. C. H.

III 1879, 390. 391. Erythris.

'Exaxag M. x. B. A 102. S. I. G. 600,

72, 91. 210,6. Erythris.

"Exaxahj M. x. B. E' 148. A. M. XV1S90, 338. S. G.D.I. 5694. Ery-

thris. 4. sc. a. Chr. n.

'Exaxaq M. x. B. A 103. S. G. D. I.

5691. Erythris.

Êxaxala Wil. Xordion, St. p. 14.

2. sc. a. Chr. u. Erythris.

'Exaxwvv/wg C. G. C. lonia 137.


'Êxaxwvv/wg C. G. C. lonia 129

130. Erythris. 3. sc. a. Chr. n.

'Exaxwvv/tog C. G. C. lonia 146.

Erythris. Sabina imperatr.

'Exaxwvv/wg C. G. C. loula 145.

Erythrls. Augusto iuip.

') De nomine "/iVorf)!; Cesnola tab. I no. ;t p. 437 haud recto indi-

casse miiii vldentur 0. Ilolfmanu Dialelvte 1 73, 137 et Joh. Schuiidt

K. Z. XXXII lbli3, 371; Dam(iue desideratur littora /. Eort. idem atque

"ExfTogi

64

"ExataToQ Oesterr. J. XIII 1910,

Beiblatt 53. Erytris.

'Êxaxwvimoq C. G. C. lonia 142.

Erythris. Traiano? imp.

''ExaxoSiaQoq C. G. C. lonia 145.

Erythris. Augusto imp.

'iJpiraTarog Imh. Bl. II 514. Erythris.

Philippo imp.

'E}{aT6/jav6(Joq M. x. B. F' 219.

Colophone.

''Ey.axoxXfjq C. 6. C. lonia 52.

Ephesi. a. c. 300 a. Chr. n.

''EmxaZoq Num. chron. 1880, 135. a.

258/202 a.Chr.n. 1881, 17. Ephesi.

'Exazoxhjq Le B.-W. 161. Ephesi.

''Ey.axodojQoq Magnesia 196, 2.

''ExaxodcjjQoq Magnesia 110 a 11.

'Exaxaloq Priene 148 I.

'Exaxatoq Priene 313, 302.

''ExaxaToq Priene 294.

"'ExaxaZoq Priene 261.

"ÊxaxaToq Priene 313, 508.

''ExaxaZoq Priene 313, 618.

'ExaxaZoq Priene 313, 301. 332.

''Exaxofivojq Priene 42.

''Exax- Priene 150, orig. incert.

'ÊxaxaZoq Milesius, logographns.

''ExaxojvvfjLoq Mih]oioq Anc. Gr.

inscr. II 299 b. S. G. D. I. 3591 b.

S. I. G. 512, 88. Calymnae.

'ÊxaxaZog Anc. Gr. inscr. IV 1 , 924 b.

Branchidis.

"ÊxaxuZoq Anc. Gr. inscr. IV 1 , 924 b.

Branchidis.

''ExaxaZoq Anc. Gr. inscr. IV 1, 924 c.

Branchidis. Aet. Rom.''Exaxojv Anc. Gr. inscr. IV 1, 925 c.

Branchidis.')

''ExaxaZoq NofitG/A" 267. lasi.

'ExaxaToq 'laoevq Priene 53, 2. 53,

37. 39.

sexies ''ExaxaZoq B. C. H. V 1881,

497. S. G. D. I. 5515. lasi. a.

377/353 a. Chr. n.

'ExaxuZoq Rev. 6t. gr. 1893, 167.

lasi.

r. KoQV7]?.ioq 'ExaxaZoq Rev. et. gr.

1893, 180. lasi.

'Êxaxofivcoq Rev.6t.gr. 1893, 179.

lasi. 2. sc. p. Chr. n.

'ExaxaZoq Rev. et. gr. 1893, 189.

lasi. In. aet. Rom.

'ExaxaZoq Rev. et. gr. 1S93, 190.

lasi. a. 34 p. Chr. n.

"Exdxojv Rev. 6t. gr. 1693, 190.


'Exdxojv Rev. et. gr. 1893, 190. lasi.

a. 34 p. Chr. n.

"ExaxaZoq Rev. et. gr. 1893, 191.


ÊxttxaZoq Rev. 6t. gr. 1893, 195.

lasi. Aet. Rom.''ExaxaZoq'Rev. et. gr. 1893, 198. lasi.

'ExaxaZoq Rev. 6t gr. 1893, 1 9S. lasi.

'Exaxofxvoq Rev. et. gr. 1893, 197.

lasi.

'ExaxaZoq Rev. 6t. gr. 1893, 200.

lasi.

'ExaxaZoq B. C. H. IV 1880, 306.

S. G. D. I. 5727 c. Halicarnassi.


'Exaxaii] B. C. H. IV 1880, 308.

S. G. D. I. 5727 d. Halicarnassi.


'ExaxaToq Le B.-W. 254. Halicar-

nassi.

'ExuxaZoq Le B.-W. 256. Halicar-

nassi.

'ExaxaZoq Le B.-W. 266. ibidem.



\ns'ExuxaZoq Le B.-W. 296. ibidem.

'ExaxuZoq C. G. C. Caria introd.

LXX. Mionnet S. VI 485. Cnidi.

») 'Exdxt] dea S. B. P. A. 1904, 628. S. G. D. I. 5495. Mileti.

a. 448 a. Chr. u.

65

'ExaTalog Anc. Gr. inscr. IV 1, 799.

S. G. D. I. .3507. Cnidi. Aet.

Eom.

"ExaTala B. C. H. X 18S6, 519.

Trallibns.

'ExaTsog M. y.. B. F 135. TQa)./."

65. Trallibus. Aet. ser.

"ExttTOfxrojq A. M. XXV 1900, 125.

Trallibus.

ÊxaTalog ©?]j3aiog dnb MaidvdQOv

Priene 368.

"ExaTalog B. C. H. IX 1885, 445.

Laginae. a. 81. a. Chr. n.

"ExaTalog B. C. H. IX 1885, 445.

Laginae. a. 81. a. Cbr. n.

bls 'ExaTaTog Le B.-W. 323-24.

Olymi.

'ExaTOfivojg Le B.-W. 326. Olymi.

'ExaTalog Le B.-W. 326. Olymi.

"ExaTalog Le B.-W. 329. Olymi.

bis 'ÊxaTOfivtog Le B.-W. 330.

Olymi.

bis ''Ey.aTuIog Le B. -W. 330. Olymi.

'ExaTalog Le B.-W. 336. Olymi.

'ExuTo/najg A. M. XIV 1889, 370.

375. 379. Olymi.

'ExuTaiog Le B.-W. 1415. A. M.

XIV 1889, 390. Olymi.

''ExaTuTog ^TQaTOvtxtig Le B.-W.

256. 259. Halicarnassi.

'Êxatalog Stratoniceae C. G. C.

Caria 148, introd.LXX. Imh. BI.

I 315. II 154. a. 166/88 a. Chr. n.

ExuTo/nviog XovaaoQevg dno 6tj-

Qdjv L G. XII 5, 977. 2. sc. a.

Chr. n.

''Exaxofivojg MvkaaergLe B.-W. 40.

S. G. D. I. 5687. Erythris. idem

C. G. C. louia 187. Mileti? a.

c. 380. a. Chr. n. Le B.-W.

340. 341. 3Iv/.aaevg. C. I. G.

2691«, 6.1)

'ÊxaTo/ivojgheB.-Vi'. 345. Mylasae.

'^'^('«ro.ujco^LcB.-W. 361. Mylasae.

''ExaTalog Le B-W. 361. Mylasae.

'ExuTOf/vojg Le B.-W. 371. My-lasae.

ter 'ExaTuTog Le B.-W. 394. My-lasae.

bis 'ExaTofiviog Le B.-W. 394. My-lasae.

'ÊxaTttlog Le B.-W. 399. Mylasae

(sic restituendum est).

''ExttTalog Le B.-W. 404. Mylasae.

'ExaTiag Le B.-W. 503. Mylasae.

"ExttTofivajg B. C. H. V 1881, 100.

Mylasae.

'ExaTOfivojg B. C. H. V ISSl, 105.

Mylasae.

'ExaTttlog B. C. H. V 1881, 100.

Mylasae.

'ExaTaTog B. C. H. V 1881, 107.

Mylasae.

"ExaTalog B. C. H. V 1881, 109.

Mylasae.

'ExaTaTog MixQaa" 51. Mylasae.

'ExaTttlog 6 xal ÊxaTOfivwg Mi-

xQaa° 55, A' 3, 4. Mylasae.

'ExttTOfivwg A. M. XV 1890, 261.

Jlylasae.

'ExaTujv B. C. H. XV 1891, 183.

Panamarae.

'ExuT7'jg B. C. H. XV 1891, 182.

Panamarae.

.1/. AvQ.ÊxaTuTog B. C. H. XV 189 1,

192, ibidem.

"ExaTOfivojg B. C. H. XV 1891, 193,

ibidem.

'ExaxaTog B. C. H. XV 1891, 193,

ibidem.

') Cf. U. de Wilamowitz Euripides Ilorakles'' I, p. 2, adn. 4,

Prellwitz B. B. XVII 1891, 172. In liugiia Lycia ccatamla (ut KOllPAAEC. G. C. Lycia XXXII: caprini Lyc. I 44 aut assimulatio quaedam fiX:

fivî) Lyc. I 32 e, n. 45, I s.|| cf. fiviuliui servi publicaui Crotcusium St.

B. 8. Xloq. Poll. III 83.

pus. iiiii. XX, 1. 5

66

"Exuialoq B. C. H. XV 1891, 20S,

ibideui.

"Exuriuv B. C. II. XV 1891, 209,

ibidem.

'ExuxoSwQoq B. C. H. XXVIII 1901,

24, ibidein.

'Exuiuloq B. C. II. XXVIII iy(,i4,

25, ibideru.

'Exuxojv B. C. n. XXVIII 1904,30.

Pauamarae.

'Exaxonrwq B. C. H. XXVIII 1904,

33. Panamarae.

'Exaxiiq B. C. H. XXVIII 1904, 31,

ibidem.

"Exaxojv B. C. H. XXVIII 1904, 249,

ibidem.

"Exuxivv B. C. H. XXVIII 1904, 251,

ibidem.

"Exaxaloq B. C. H. XXVIII 1904,

250, ibidem.

'Ex[ax-] B. C. H. XXVIH 1904, 250,

ibldem.

''Exaxuloq A. M. XI 1S86, 327 in

Caria.

'Exuxuloq B. C. H. XI 18S7, 491 in

Caria.

"Exuxaloq B. C. H. XXII 1898, 365

in Caria.

'Exaxofivcuq B. C. H. XXII 1898, 401

iu Caria.

"Exa[xaLoq?] B. C. H. XXII 1898,

395. A M. 1889, 386 iu Caria.

'Exaxaloq B. C. H. XXII 1S98, 381

in Caria.

'£;;<«ro/<rws^B.C.n. XXII 1898,394.

A. M. 18S9, 379 in Caria.

'Exuxwv B. C. II. XXIV 1900, 35 in

Caria.

"Êxuq C. G. C. Caria infrud. LIII.

Imh. Bl. I 310. Euromi.

''Exuxofj.vwq ^llQaxktojxriq Priene

51, 7.

'Êxuxaloq Revue de pliilol. 1899,

283. Heracleae Latmi.

'Exaxuloq Ilula-iSzanto p. 5 et 6 iu

Caria.

'Êxaxlujv AaoSixbvq Le B.-W. 297,

Halicarnassi.

AvQÊxaxiujv A. M XIII 1888,265.

Laodiceae Comb.

'Exax... Imb. Bl. II 204 s. Laodi-

ceae.

K}.w6iu'Exaxtu A M. XXII 1897,

337. Laodiceae ad Ljc.

"Exuxoq Imh. Bl. II 219 s. Diouyso-

poli. Augusto imp.

eketelja^^^Êxaxaioq ?) Lyc. 1 1 2 i, 1

.

''ExuxodojQoq Lyc. 11 II* 114.

'Exaxo/jvaq Lyc. II II 267 C. K.

'Exuxofivoq Lyc. II I* 135. Phi-

lippo regn.

Fexjjq Lanck. Pamph. I 89.

'ÊxaxTJaioq Pap. Americ. sch. III

234. J. H. S. IV 1883, 27 in

Isauria. in. 3. sc. p. Chr. n.

''Exuxaloq Heb.-Wilh. 24 in Cilicia.

'Exaxaloq Heb.-Wilh. 134 in Cilicia.

''ExaxaloQ Maguesia 61 , 8. An-tiochlae Pers.

"'Exuxaloq Necr. Myr. 175.

'Exuxttloq Pergamum 1281. 1282.

'iJ/^ttroJwôgMionnetlHOS. Pytho-

poli, iu opp. Bithyniae.

'Exaxaloq Abydenus Ilion 455.

'Exuxui)] A. M IX 1884, 06. S. G.

D.I. 5530. Parii, post Alex.Magn.

'Exuxox?.>]q IlQOXovvijatoq I. G. II

3279.

'Exaxalij 'ATioU.odwQov Lat. I 173.

4. sc. a. Chr. n. p. pr.

'Exaxtcjv Lat. 1 1 1 4 I 51. S. G. D. I.

55-18. 3. sc. a. Chr. u.

'Exuxtojv Lat. 1 1 14 I 23. S. G. D. L5548. 3. sc. a. Chr. n.

'Êxuzajvvfwq Lat. I 1 14 II 1 1. 3. sc.

a. Chr. n.

''Exaxaioq Lat. IV EoQy. 432 B l 8.

'Exaxuloq Lat. IV EoQy. 432 U II 25.

'Exuxdq Lat. IV Boan. 211.

['Exu]xtojv Lat. IV hX,^. 458.

'Exaziujvvftôq] Lat. IV 'OA^?.

(I ll4a.).

'^Ex[aT(vvvfwg?] Num. cliron. 1S85,

23. Sinopae. a. 394, 3ii4 a. Chr. n.

''Exaxaloq, rex Sintorum, qui trans

Bosporum incolunt, Polyaen.

VIII 55.

''Exaxatoq Byzantius I. G. II 414.

'ExarodojQog Byzantius Pol. IV 47.

'ExaxodojQoq C. G. C. Thrace 96.

Byzantii; iu. 3. sc. a. Clir. n.

''Exaialoq Arcli. epigr. Mitt. 1S91,

25. Tomis. (in eodem tit. MtjrtjQ

ExaraZoq Arcli. epigr. Mitt. 1882,

36. Istropoli.

'ExazaTog Imh. BI. I 290. In insula

Leuce.

Exaxaloq Bulg. 237. ApoUoniae,

in colonia Milesiorum. 5. 4. sc.

a. Chr. n.

'ExaToJvvfiog Bulg. 239. Apolloniae.

5. sc. a. Chr. n.

'ExaraTog KaaaavdtJEvg Kar. Bo?..

285; post Alex. Magn.\

Non modo Hecatae, cui in Attica quoque erat haud ignobilis

cultu3,i) sed etiam Apaturiorum et Thargeliorum, quae, ut ita

dicam, iuter fundamenta religionis Atticae sunt ponenda, patriam

esse Asiam Minorem cognovimus. Quibus ex rebus quid fortasse

de Atheniensium in Graeciam adventu eorumque cum lonibus

conexu colligi possit, nunc copiosius accuratiusque statuere nolo,

non solum quod prisca Graecorum historia adhuc in tenebrarum

obscuritato involuta iacet, verum etiam quod haec quaestio maioris

est ponderis, quam ut eam, quae est ab huius commentationis

consilio aliena, exiguo loco dato paucis verbis possim pertractare.

lloc unum indicare satis habeo inde nasci suspicionem, ne forte

Athcnienses olim cum lonibus couiuncti Asiae Minoris oram

incoluerint, quae coniectura num recto talo stare possit, firmius

contendere nondum audeo.

Cum Trivia autem fortasse conexum est nomen, quod attulit

Fridericus Bechtel (Aeolica, p 18):

T()td<\orog I. G. XII 2, 70 i 2.

67

'jFpirftTcctoc CardiannsPlut. Eumen. 3.

D. Sic. XVII 2, 5. XVIII, 4. I. G.

IV 916, 4. 4. sc. a. Chr. n.

'Exuralog ]\ho7]fi^Qiav6g I. G. VII281.

'ExaraZog Meai]fiiiQiav6g I. G. II

334.

'Exaxalog 6Qai§ I.G. XII, 3, Nisyr.

96,1.3.

''Exarulog Oqiu^ Le B.-W. 292.

Halicarnassi.

''ExarodojQog A. M. X 1885, 318.

Odessi.

'^Exarujvvfj.og Eckhel d. n. II 22.

Regl. 457. C. G. C. Thrace 74.

Num. Z. IV, I8G. Abderae. a.

400/350 a. Chr. n.

'Exaralog Eegl. 448. Abderae. 5.

sc. a. Chr. n.

'Exarahj J. H. S. XVI 1896, 315.

Antiquissima Amphipoli reperta

inscriptio.

') Cf. Prcller-Kobcrt : (irircliisclic Mythulugit', p. SJIss.

68

Nomina vero ^*co6(f6QOc, 4>co(j(f6Qiog, fpcooqoQig, quae

inferiori aetati attribuenda sunt, non ad Hecatam (vel Dianam), ^)

sed, quia etiam inveniuntur Eojcsqoq, 'EOJitQioc, ^EojitQicov et

HcxrjQ, 'AortQioc, yiOTbQicov, ad stellam Veneris refero, quae

^coocpoQog Graece, Lucifer Latine dicitur, cum antegreditur

solem, cum suhsequitur autem, "EoxtQog (Cic. De nat. deor. II,

§ 53.)

Cum igitur Hecatae cultum finibus Asiae Minoris finitimarum-

que insularum inclusum esse e theophoris nominibus intellexerimus,

ex ea re nonnulla colligere possumus, quae haud parvi momenti

esse existimo; ut exemplum afferam, eo comprobatur non solum

Theocriti carmen secundum hymnosque, quos vocant Orphicos,^)

sed etiam hymnum Hecatae, qui Theogoniae Hesiodeae insertus

est, in ea regione, in qua est Hecatae sedes, esse ortum.

Ac iam redeamus ad Dianam ipsam. Quae in compluribns

Graecis civitatibus ut dea natalis Asyo) appellabatur;^) atque ad

eam annectere licet nomina feminarum, de quibns disputavit

Fridericus Bechtel (Attische Frauennamen p. 72):

Aeyw Le B.-F. 236 a. S. G. D. I. 4534 b in Laconia.

Aeyoj A. M. I 1876 162. S. G. D. 1. 45S3 in Laconia.

Aeyo) I. G. II 9S9, 12. Piraei repert.;

eademque ratione Diana saepe cum Ilithyia coniuncta adoratur,

ad quam haec spectant theophora:

'EXei&vjjq I. G. XII 1, 933. 3. sc. a. Chr. n.

'E?.6i&vdg B. C. H. X 1S86, 258. S. G. D. I. 4265. Phoenice,

in arce Carum.

Nomen quidem 'EXsvfhco 1. G. XII 3, 969 (serae aetatis) non iam

certo separari potest a Cereris cognomine EXtvd-co.'^) Neque scio,

an nomen Olympionicae Elei BQijJiag (Paus. VI 16, 5) spectet ad

deam BQifK^ cognomiuatam (BQifiiag : *BQi(ioxXrjg == Aya&iag

: Aya&oxXfjg).

^) 6eu ^PwacpoQog A. M. IX 1884, 63 Parii, "AQTf/j.tg 'PcoaipoQoq

et SsXaa^poQog in Attica.

^) Cf. U. de Wilamowitz: 'j'extgeschichte der gricchischen Buko-

liker p. 163 et 0. Rern in Genethliaco Robertiano, p. 95.

8) Cf. Saua Wide: Lakonische Kulte p. 201.

*) Cf. R. van der Loeflf: De ludis Eleusiniis, Lngduni Batav. 1903,

p. 27 s. U. de Wilamowitz S. B. P. A. 190S, 331.

69

lam antiquissimis temporibus deae eoguomeu *««m datum

est (ef quae adu. Beeltel aS S. G. D. I. 5607). Nee vero nomma

*„ dd',0,, *«r<i<(oro, aliaque, quamquam in lonia saep-us

inveniuntur qnam in aliis terris (velut m Thessal.a), ad eam

pertinere e.istimo, quia noo solum illa nomiua eum st.rpe ,faro-

eomposita nsitatissima s,mt, Dianae autem ep.the nm P«vaio oe-

currH, sed etiam lu,e aceednnt permagnae dutatationes eum al.ae

tnm grammaticae (^dvcc/oQag).

Denique, postquam attuli theophorum Aa<pQia6ag I. G IV

894 III 2 Epidauri, a. 146 a. Chr. n. (cf. F. Bechtel in Genethhaco

Robertiano p. 83), quod spectat ad îQre.iV Aa<PQca. cums

patria est Graecia septentrionalis (Nilsson, Gnech.sche Feste

n 218 ss.), mentionem facio nominis Phoenicii r:^ t. i. fe. i,

116 propterea, quod non nisi ex interpretatione Graeca AQrsfî-

da^Qog colligere possumus, quae fuerit natura illms deae n:n.

IlooeiScov.

Cum omnes fere viri doeti ad hunc diem in Thessalia

Boeotiaque magnum ae florentem iam.«-'f^^^^-^,'™?"*;^

Neptuni cultum reperiri contenderint, 1"™ ^'''". """"'^f/^f;;

eultum illi,>c repetere non dubitaveriat, pr,mns, "'«'<"•.«;; »"

Nilsson (Griechische Fcste, p. 64) inde, q„od pane. fes ,d, s

Neptnni in Graeeia septentrionali agerentur, Neptun, eritum ,n

m regionibus „on esse ortum iure conclusit. Nee d„ mm es^

quinq," catalogum theophororum ad Neptuni nomen pertment.„,n

perlustraverit. ad eundem finem perventur..s sit I^'».J-";

Lpertluum esse a,bitror nomina in Thessalia et ,n Boeot,a m-

venta, quae huc spectant, afferre:

2. sc. a. Uir. n.• „ , ^ .,;o -jo •). sc.

[n]„.n\nUl, JIoo]i^raoc? I.G. 1X2, |

UoaeiScor 1. C. IX 2, o.,S, J. - S

lib. rher..ll467. Lscp.Chr.n.j J^-

^^y-, i,vr S846.

T /' lY o T>|,.il 1)2S llooi-tihoyio^ l.(i. lA -, IjAi. ôtv,no<>etiU7ino>i l.h.W 2, 1 hai- i--'^.

I

„ r'i,r n 2. sc. a. Chr. u.

70

noaii^iovp I. G. TX 2, Lar. f93. noTi,Unxoc l. G.Yll \:HS.

2. sc. a. Chr. n. nozidrxog I. G. VII 209. a. c, 200IIoaeiSatvLog Kat. BoX. 230. a. Chr. n.

nooeiSiag I. G. VII 1632. Augustij^^^^^.^ j ^ yjj 2445. 2. sc. p.

temponbus. /-,.

/7o(7f/J<7r7ioc I. G. VII 2321. 2. sc

a. Chr. n.

noridaiyoQ I. G. VII 27. 308. 2S20

2. sc. a. Chr. n. in.

Jloaidiovioq Annual lS9f)/97, 108,

in Boeotia, aet. Rom.

Omnia, qnae attuli, nomina inferiori aetati attribuenda sunt;

atque etiam, si cum aliis theophoris ea comparaverimus, rarissima

esse concedemus.

Sed ii, qni Neptuni cultum cum in Graecia septentrionali,

tum in Boeotia iam antiquissimis temporibus fioruisse contenderunt,

vel ex eo hoc quidem apparere dixerunt, quod, in navium

catalogo extaret "OyyjiOrov uqov, noCidT/iov dyXaov aXaog

(B 506). Nec tamen illo versu qulcquam doceri existimo, prae-

sertim cum catalogum navium in Boeotia compositum esse haud

satis constet. Itaque fieri potest, ut poeta alienigena deum

Boeotinm Neptuno, qui in patria eius adorabatur, aequaverit.i)

Ac iam nobis quaerendnm est, quis fuerit ille deus, cui

*) Dnae res commemoratione dignae esse mihi videntur; mirum

esse puto, primiim qnod poeta, postquam Aiacem duodecim navcs secum

dnxisse, addidit: arrjos d' aywv, iV 'ASrjvaLcov 'iaxavro (pdXayyeg (qnem

versum a Solone interpolatnm esse veteres memoriae prodnut cf. Viirt-

heim: De Aiacis origine cnltu patria, Lugduni Batav. 1907, p. 23),

deinde qnod in hoc navium catalogo nusqnam mentio fit urbis Mcgarae

(B. Niese: Die Eutwicklung der homerischon Poesie p. 22S, adn. 2). Necvero hanc libri secnndi Iliadis partem, priusquam illa nrbs increvit,

factam esse existimo; namque etsi illos vcrsus ante Ilesiodi catalogornm

frg. 96 (ed. Rzach) ortos csse non ignoro, tamen non ita magnnm spatium

temporis inter eos interpositum esse puto. Equidem poetam Salaminios

prope ad Atheniensinm mannm stantcs commemorare, nt Salaminios ad

nnmernm Atheniensium refcrendos esse indicet, et nrbcm fiorentissimam

oblivione obruere, nt vel civibns cins omninm Graccorum expeditioni

eos non interfuisse obiciat vel illa aetate Mcgaram urbcm omnino fuisse

neget, arbitratns catalognm navium tnm, cnra Athenienses contra Mega-

renses, ut insnlam Salamincm in potestatera suara redigerent, bella ges-

serunt, ab Atheniensi quodam, si non compositum, at ccrte imnuitatnm

csse suspicor.

71

Neptnmis est substitutus, et qua in regione Graeciae cultus eius

ortus sit. Quam rem ut diiudicemus, priraum nomina ad deum

Onchesti adoratum pertinentia nobis perlustranda esse arbitror;

quorum ex numero atFero haec:

'OyxeioTuov I. G. VII 271 S. 3. sc. a. Chr. n.

'Oyxeiazi(ov I. G. VII 3180. a. c. 2'0 a. Chr. n.

"Oy/isiarlajv I. G. VII 2435. 3. 2. sc. a. Chr. n.

'Oyx']OTdSa)QOQ 1. G. VII 522. ?. sc. a. Chr. n.

Quamquam dixerit quispiam saepe theophora derivari ab oppidi

eponymo, velut a Laraia nympha (Head H. n. 252) nomina Aafii-

cdrtTog et AafaoQxeig in Thessalia reperta, quae nuper attulit

Bechtel (N. G. G. 1908, 578), tamen non probandum esse arbitror

illa nomina ad eponymum pertinere, quod, si ita res se haberet,

non intellegeretur, cnr ille, quem filium Neptuni fuisse Pausanias

IX 26, 5 commemorat, Neptuno, a quo Onchesti nulla derivata

snnt theophora, in acquo esset positus. Immo, quin ille d^sog

'Oyx^oriog dens quispiam, qui aquara vcl fiumina imperio

tenebat, fuerit, non est dubium.

Pansanias (XI I, I), Polyaenus (I 12. VIII 44) aliique scrip-

tores Boeotos e Thessalia in Boeotiam immigrasse indigenasque

mnltis proeliis editis sub potestatem suam redegisse memoriae

tradunt; atque idera dialectus Boeotica et nonnulla nomina geo-

graphica, quae in Thessalia quoque reperiuntur, docent. Hnc

perlinet etiara nomcn OyyrjOTOc; etenim in Thessalia etfunditur in

Peneum tiumen, cui nomen esse Onchetftum Polybius (XVIII 3)

dicit; nec mirum est a flumine nomina theophora duci; quin

etiam in Boeotia nomina ad amncs spectantia esse usitalissima

recte cognovit Georgius Neumann (De nominibus Boeotorum

propriis, p. 42). Boeoti igitur in Boeotiam transtulerunt cultnm

eins dei, quem iara Thessaliara incolentes erant vcncrati. Et

simili ratione iudicandum esse de deo, qui adorabatur Oropi, in

alio oppido Boeotiae, mihi videtur; namque idem nomen flnmini

quoque Epiri") impositum est; etiam ab illo deo Oropio'^) homines

nominati sunt, volut

') Oropiis (iliiis fiii.s8e dicitur Macodonis, Steph. Ryz.

') Posteriore actate dciKs Oropius cst Aniphiarans.

72

'£iQ(j)7c66o)Qoq I. G. VII 366.

'SiQwnodioQoq I. G. II 308. 429. 4263.

"iiQwnodwQoq I.G.VII 246. 251. 254. 255.

'iiQomixoQ 'E(p. UQX. 1895, 143. S. G. D. I. 5313, 286, in Eiiboea.

'£iQO)Tioy.Xiiq Eretr. Gr. 72. Eretriae. 3.-2. sc. a. Chr. n.

'iiQWTioxl^q 'E<f. dcQx. 1895, 137. Chalcide.

^SiQwniadriq 'E(p. ccqx. 1895, 159, Chalcide.

Etiam Centauri, quae gens Thessaliae ad nooeidmvaljcjciov i)

reducenda est, antiquis temporibus dii amnium erant; huic rei

documento praeter id, quod Chiro Neptuni iilius fuisse traditur

(Schol.Ven, A Ilias z/219), nomen est Centauri Nessi, quod amnem

significans in Thracia reperimus; itaque Nessus in fabula ad

Herculem spectante portitor est, qui viatores Euenum flumen

transvehit. Cuius a nomine filius Thessali NtOOmv ac Thessalia

NeoOcaviq (Strab. IX 444) appellabatur. Nomen quoque Thessali

cuiusdam NsOOvXog, quod in titulo Larisae reperto (I. G. IX 2, 740)

legimus, eodem pertinet.^)

Ad aquae quoque deum, qui ut flumen vel fons^) e saxis

oritur, pertinere videtur cognomen Neptuni IlirQaloq, quod

Thessali ei dederunt. Ad hunc hominum nomina cum stirpe

1) Hoc loco nou omittam commemorare, cur nomen TloaeiSinnoq,

qnocum conferenda sunt nomina theophora ludornm cum voce asva-

composita, velnt HaritcUva-, et Persicum nomen 'Aona/iurQtjq, apud

Graecos sit gratissimum. Si cui nomen a Neptuno dactum dari oportebat,

quod ab illo deo erat exoratus, quae compositio facilius iuveniri potnit,

cum Neptuno in omuibus fere Graeciae regionibus cognomen esset

"innioq? (Cf. Aeschyl. Sept. 130, Eurip. Phoen. 1707; Zevq "Innioq

Hesych. Miles. fr. 4, 37; "AQriq"lnntoq Paus. V 15, 6.)

Ad Neptunum "/;r7r<ov etiam haec nomina spectare videntnr:

"Innioq, pater /ZtS^wvoc, avns diovvaLov B. C. H. XXVIII 1904,30.

Panamarae.

"innioq ^IlQaiov C. G. C. Lydia 242. a. c 100 a. Chr. u. Sardibus,

"Inntoq, pater Dionysii A. M. XXIX 1904, 172. Pergami. a. 147/146

a. Chr. n. (mensis "^lnmwv C. I. G. 2265. Eretriae),

^) Cnm Centanris autem comparandos esse existimo Silenos, qui

ipsi quoque dii amnium erant et in ora Asiae Minoris colebantur; nam

uomen Marsyae, ducis corum, flumen, qnod in Maeandrum effunditur,

significat; etiam homines sic appellabantur saepe nulla alia de causa,

qnam Graeci nonnullis nomen SazvQoq vel 2^aTVQlojv imponebant.

") Pausanias IX 34, 4 commemorat fontem, cni nomen est TlixQa.

73

IletQaio- composita pertiaent, quorum in titulis et apud scrip-

tores occurrunt haec:

Tler^jaroc I.G. 1X2, 1042,27. Gonni.

IIsTQaToq Gyrtonius I. G. IX 2,

534, 12. Larisae.

ntXQaloQ Metropolita I. G. IX 2,

123S. Phalannae, idem 276 a 9, IP.

Matropoh.

JlexQaiu I. G. IX 2, 562, 1 2. Larisae.

IlexQalog 1. G. IX 2, 539, 9. Larisae.

IlexQaTog I. G. IX 2, 517, 4. Larisae.

nexQalog{?) L G. IX 2, 532, 34.

Larisae.

IlexQaiog I. G. IX 2, 738. Larisae.

IlexQaTog Crannonius I. G. IX 2, 6e.

Hypatae.

TlexQaTog Crannonius I. G. IX 2,

517, 69. 70. Larisae.

IlexQaTog L G. IX 2, 302 a 13.

Triccae.

IlexQaiorlxa I. G. IX 2, 299. Pe-

linnae.

IlexQaTog L G. IX 2, 28. Hypatae.

IlexQttTog l. G. LX 2, 24, 1.|| 30, 7.

Hypatae.

nexQccTog C. G. C. Thessaly 2.

yo/uiaii'^ 84; 264. v. Schlosser

1 5. 45. p. 2, p. 4. Himt. coll. 1 457 s.

Mionnet II 5. a. 196, 146 a. Chr.n.

HexQaTog L G. IX 1, 382. Naupacti.

UexQaTog AiXaievg S. G. D. I. 1747.

Delphis.

nexQfjog I. G. VII 3180.

HexQala serva A, M.XVI 1891, 349.

S. G. D. I. 4642 in Messeuia; in.

3. sc. a. Chr. n.

UexQaTog Phocensis Plut. De def.

or. 29. Plnt. Qu. conv. 5, 2.

TlexQaTog, amicus Philippi III , Pol.

IV 24. V 17.

IlexQaTog Gortynius S. G. D. I.

5104. Gortynae, in oppido Cretae.

a. c. 265 a. Chr. n.

nexQaiog Naxius B. C. H. XXXII1908, 72 (tab.). Deli.

UexQaTog Alciphr. III 35.

HexQaTog myth. C.LG. 7383. 8185c.

nexoaTog Plut. Praec. reip. ger. 19.

Cur Centauro (Hesiod. Scut. 185. Nonnus XIV 189. Ovid.

Met. XII 330) et Satyro (Nonnus XIV 109. XVII 196) nomen

illud IltTQalog sit impositum, et qua de causa Ilesiodus (Theog.

357) filiam Oceani nomiue IltTQaia appellet, ex iis, quae exposui,

facile elucet.

Neque nomen, quod in titulo Thessalico invenitur, silentio

mihi praetcreundum est; Martinus enim Nilsson (Griechische

Feste, p. 71), etsi Neptuno illi Petraeo ludos esse editos opina-

batur, tamen argumentis comprobare non potuit. Re vera autem

in Thessalia dics festos ac certamina Neptuno acta esse nomine

feminae coufirmatur, quod in lapide sepulcrali Pelinnaei reperto

incisum est: I. G. IX 2, 299: IleTQaiovixa JsQdaia dvt{ht]X£v;

illi feminae propterea nomen UfTQatovixa esse datum verisimile

eat, quod pater eius Derdas vel avus in ludis Neptuni Petraei

victoriam erat adeptus.')

>) Cf. Bacchyl. XIII (tortium ed. Blass).

74

Simili ratione intcllegenfla esse puto nomina:

^oO/uorixflg Atheniensis Thuc. V 10.

nvOtcvixoq I. G. XII 3, snppl. ] 302, 26.

AiovtxoQ Olympia 729.

Eiaiovtxoq Rev. et. gr. 1S93, 195. Tasi. Rom. aet. (cf. nF()iO(U'vixoq

'AxQrjcptevq I. G. VII 2721 et KuQvoTovixoq I. G. I lO^,

446 a 27, vide p. 75).

Maioris autem auctoritatis quam qui in Graecia septentrionali

crat Neptuno, cultus est Atticus. Itaque in Attica nomina a

Neptuno derivata theophora sunt usitatissima.

Quibus annumeranda sunt nomina Uooeag, Iloaijc, IloCO^i,

quae e rioOsideag ct UoGsidTJg decurtata atque conferenda esse

cum 14(jxXtac, 'AcxXaq (ex liaxXr/Jtsac, 'AcxXrjjraQ) aliisque veri

est simillimum.')

Eodem modo opinari licet e Uoaeidiq (B. C. H. XXVII 1903,

85 Deli) ortum esse nomen IIooic, quod in iis ipsis regionibus

invenitur, in quibus cetera quoque theophora a Neptuno derivata

occurrnnt.2)

Ab Attica Neptuni cultus in Euboeam transmigravit; itaque

ibi quoque nomina ad eum spectantia haud raro occurrunt.

Quorum in numero commemoratione dignum esse mihi videtur

noOEidodoTog (S. G. D. I. 5313, 203 = '^^^. aQX- 1895, 141),

quia non est decurtatum, cum alia, velut IloOeldcoQog (Cic. Verr.

III 42), IloouSixog (Deli B. C. H. XXVII 1903, 68, 100), Uoori-

doTog (in papyro, Wochenschrift ftir klass. Philol. 1903, p. 734)

primam partem haud integram conservaverint.

Sed iara antiquissimis temporibus Geraesti, in oppido pro-

montnrioque Euboeae, summa pietate deus colebatur, a quo

nonnulla quoque theophora ducta sunt, quae, qua in regione in

usu fuerint, hacc doccnt exempia:

reQaiariov 'AtcoXXojvIov B. C. H. XV 1S9I, 406. Carysti.^)

^) Ahrens, Kleine Schriften p. 415.

2) Cf. I. G. IV 52 TloalD.ri eodfm modo formatum atque IloTafdU.i},

Tlooimiflq Erythraeus 'E<f. aQX- 1901, 92. Chalcidc.

=>) I!oaei<)av o rcQaloTioq B. C. H. XV 1S91, 404. Geraesti. —noofKSwv rtQulaTtoq Schol. Pind. 01. Xlll 112.

Ad Neptuni ludos fortasso spectat etiam nomen KuQvaTovtxoq

I. G. I 108, 446 a 27 (cf. Schol. Pind. 01. XIII 112: h Ev(^'olai reqaiaxKA

75

reQaoTicfdvtj^ P. H. lifiS I 63, fi4, fifi, 69. Coi.

riQuaTiq P. H. 368 V 48. 54. VII 65. 3S8, 6. 3S7, 24. Coi.

Herzog 12, 11. 175, 18. 20.

riQuiGTii I. G. XII, 1, 1442, 32.

rsQaiOTiddag appellatas esse nymphas, quae lovem colu-

issent Gortynae, in oppido Cretensium, in Etymologico Magno

memoriae proditum est. Et alia quoque res, quae ron nisi ex

eodem lexico nobis nota fuit, optime theophoris confirmatur ; e

nominibus enim rtQaCriffdrrjq et riQaOriq (cf. nomen FfQa-

6X10Q mensis et hominis [Pape]) Graecos dnabus formis riQaiOToq

et FtQaCToq, usos esse apparet. i) Neque vero, utrum cum illa

voce nomen Volcani ('H(pai6Toq et "HcfaOTog in vasis Atticis)^)

conferendnm sit necne, exploratum est nec certo potest diindi-

cari.^)

Cum deo Geraestio autem a Graecis conexum esse eum, qui

d?.ioq ytQmv appellabatur, docet nomen rsQOVTig^dvTjq, quod

quia eodem modo atque reQaOTirpdvyjq in insula Co reperitur

(P. H. 346, 7), ab eo separari non licet. Sed FsQOVTiog aliaque

nomina eadem ratione qua rtQOJV et rtQOVTidrjq intellegenda

esse censeo.^)

In Atticam Euboeamque cultus Neptuni esse inductus videtur

e Peloponneso.=) Namque in Iliade antiquissimae sedes Neptuni

Aegae et Helice commemorantur; eandem stirpem atque huius

oppidi nomen®) continct dei cognomen 'Ehxofvioq, ad quod

spectant theophora, ut

vno TtdvTwv reQuiOTlojv uyeTUi TIoatiiUbvL 6iu tov oiii^idvTu yeifnuva

7lf(jl rtQUlOTOv).

rsQuioTioc, mensis Trozeniorum, Athen. XIV 639b. — rfQcdo-

Tiov, vicus Arcadum, Etym. magn. — reQuoTio^ fitjv Thuc. IV 119.

Lacedaemone.

') Cf. Danielsson : Dc voce ai'^tjog quacstio etymologica, Upsaliae

1892.

') Cf. P. Kretschmor: Die griechischen Vaseuinschriften, p. 127, 233.

^) Utrnraque denm indigenis Gnieciae attribnendtira esse arbitratnr

Angustus Fick (Ilattiden u. Danubier 46).

*) Ad Noptnnuni, q\ii rtQtjv appellabatur (Stepb. Byz.), haud scio

an spcctot rfQtjvi/oQ "hJQinoviK 'liQxo/ttvio^ I. G. VII 3179. 3. se. a.

Chr. n. Cf ctiara in carminibus Ilonierieis rtQijvtin; iTinoTa ytonoQ.

•) Cf. Prellcr-Kobcrt: Griechischo Mythologie I*, p. 577.

") Praetcr formam ^E^.ixtj Graecos iisos esse voce 'Uf.ixiuv, ut

76

'JSÂ/^^wjvog Iluut. coll. II 322. Clozo-'

'EXixioviug l. G, XII 5, ]Qd. Pari.

menis. "Êhncoviag Anacr. ep. 108.

''Ehxiovioq astronomus Snidas.|

''Ehxwviaq Lat. II 52.

''Ehxioviog Byzantius Suidas s. v. ÊXixmvtaq Lat. IV 245.

et s. knlcov et }i()Qiav6g.^) 'Ehxcovidg Lat. IV 241.

''Ehxcovidg LG. XII 5,318, Pari.^)j

lam gentes, quae priusquam Dores invaderent, Peloponnesum

incolebant, deum venerabantur, cui nomen erat JJoOoldav.^)

Quae forma apud Arcades et apud indigenas Laconiae a Doribus

subactos reperta est (S. G. D. L 1217 et 4588— 4592). Nuper

etiam Pergami forma IIoTOidav inventa est^) (A. M. XXXII 1907,

304, 5. sc. a. Chr. n.); sed fieri potest, ut titulus, in quo hoc

nomen scriptum videmus, in Aeolidem ex alia regione translatus

sit (cf. Bechtel Aeolica 57 s.). Cum in Peloponneso, ut iam

supra monui, theophora sint rarissima, quin etiam quinto saecnlo

omnino fere desint, tamen ab Herodoto IX 71 noOaidcoviov

Aaxedaifioviov commemoratum invenimus.

E Peloponneso iam antiquiore aevo Neptuni cultus per

Cretam insulasque maris Aegaei usque ad Lesbum, ubi usitatissima

erant illa theophora, migravit. In ea vero parte orae Asiae

Minoris, quam Cares Lyciique incolebant, in aequo positus esse

oppidum significarent, suspicatns est Augustus Meineke. Cnius sen-

tentia cum ethnicis 'Ehxu^viog (1. G. VII 2348. B. C. H. XVII 1893, 344,

Delphis), quae ad locnm quendam referre mea qnidem sententia melins

est quam ad montem, tum bymno in Neptunum Homerico, v. 3: (floaei-

fidojva) JJovriov, og &' 'ÊhxoJva xal evQslag tyjt Jiyccg, (cf. ea quoque,

qnae annotaverunt Th. Allen et E. Sikes), confirmari mihi videtur.

Idem censet Solmseu: BeitrUge zur griechischen Wortforschung I

p. 84s. Fortasse oppidnm eiusdem nominis in Creta situm erat, cf.

Magnesia 20 : avvs?.dôvoav [zjaf^ noUcov naoav sg BiXxcova ig ro Isqov

rco 'AnikXojvog ra BiXxiovCo), ayovfiivcov roQxvvicov. BiXxcoviog :

FeXixcoviog = KvQâvxeg : KoQvâvreg.

^) ÊXixojviog I. G. XIV 2393, 226; monumeutum Centuripis

repertum. Sed fieri potest, ut imago dei sit, cf. ea, quae annotavit

Georgins Kaibel.'0 Ego quidem hoc nomen intellegendum esse ut Movaav improbo.

''Ehxujviov locus sacer in insula Samo, A. M. X 1885, 33.

^) Itaqne Neptunus patronus est Pelopis, Pind. 01. I 25.

*) Nominibus quoque in -xgin^g excnntibus et Aeoles Asiae Minoris

et Arcades Cypriique utuntur, cf. nomen KaXXtxQinjg, de quo disseruit

Fridericus Bechtel Aeolica p. 50,

77

videtur Neptunus deo, quem indigenae Oooyoja appellantes

adorabant. Neptuni autem Graeci cultum una cum Apolline a

Trozeniis, qui coloniam Halicarnassum deduxernnt, eo latum esse

docet inscriptio Halicarnassi reperta, quae catalogum sacerdotum

nocndmvog 7o&(jIov continet (C. I. G. 2655 = S. I. G. 608).

Eodem autem cognomine Neptunus etiam Cyzici atque in aliis

oppidis colebatur. Quocum hominum quoque nomina cohaerere

videntur, velut

^lG&fxid6?jg Paus. IX 25, 7.

'lo&fiLXoq P. H. 202 (cf. nvd^rAoq). Coi.

'lo&fxidq Dem. LIX 19; Athen. XIII 587 e, cf. 593 f.

"la&fiioq, rex Messeniorum, Paus. IV 3, 10.

loQ^fuoq Paus. IV 3, 8.»)

Et quoniam totus Isthmus Neptuno sacer erat,2) ludi quoque

Isthmii in eius honorem agebantur, ad quos pertinent nomina

huius generis:

'l&/uovixa (sic!) I. G. IV 951, 10. TZfA/.av;//?.

^lad^fiiovixoq Atheniensis Thuc. V 19.

quater '/(j^.mw I. G. XII 3, et 'la&rud I. G. XII 3, suppl. 1302, 19.

2. sc. a. Chr. n.

Sed incertum est, num ratio intercedat inter Neptunum et

hominum nomina huius generis : "^'AXioq (Ilias E Q78, Lycins;

Odyss. d- 119, 370, tilius Alcinoi; I. G. XII 8, Samothr. 186, 18

Rhodins, isQtvg), 'AXlaQyoq (I. G. XII 8, Samothr. 161, 13

MaQon'ir?]c), OaXaOoimv (I. G. XII8, Samothr. 214, 2; &aXao-

I. G. XII 8, in num. p. 41), Ilovxioq (Alciphr. I 7, nomen pis-

catoris).

Veri autem est similius in theophoris habenda esse nomina,

quorum e numero haec exempla affero^):

'Aa<pdhoq Le B.-F. 338 fc B 53. S. G. D. I. 1231 B 56, Tegeae.

'Ao^dXioq: hoc nomen ego quidem lego pro *"Aa(paktoq I. G.

IV 1484, 248.

') Cf. 'laO/ui()fuoq S. B. P. A. 1900, 113. S. G. D. I. 5493. Clazo-

meniua, Mlleti. a. c. 390 a. Chr. n.

') Per Odelberg: Sacra Coriuthia, Sicyouia, Phiiasia, commentatiu

acadcmica (Upsaliae lb9(>), p. 19.

») Cf. Iloofi^wv 'Ao<pd?.,oq J. II. S. XIII 1893, 337. Mantineao.

Iloaetduv 'Ao<fdkeioq, oracula Apollinis edita Cyziceuis (B. C. H. ^ I

1882, 454) et Trailianis (0. Korn iu Genethliaco Robcrtiauo p. 99ss.).

78

l4a<faXiwv Theocr. XXI 2G nomen aptissimum ad piscatorem

significandum.

'Ao(fall(jjv, servus Menelai, Odyss. (5 216.

'Ao(fa?.iojv I. G. II 403, CO,

'Ao(pd?.iog 1. G. XII 5, 216, Pari. ,Paria lapidis origo prorsus

certa est." 6. sc. a. Chr. n.

'Ao(paU(x)v I. G. XIV 2390.

Nec vero dubium est, quin a Neptuno nomina sua duxerint

et Trozenius EiraXiog ^lloaxXtwvog I. G. IV 797, 1,') cuius iam

supra mentionem feci (p. 8), et Crotoniates 4>vxiixdag lamblicb.

De vit. Pytb. 267 2), ac forsilan adiciendum sit tbeopboris nomen

Aeyalog Anc. Gr. inscr. IV 1, 925 c, Braucbidis, aet. Rom.

Omnes lones societate artissime coniuncti non solum Apollinem

et Dianam religiosissime colebant, sed etiam Neptunum tanta

pietate venerabantur, ut dies festus, cui nomen erat Ilavionia,

Neptuni bonore afficiendi causa ageretur. Quocum etiam esse

conexum videtur nomen tbeopborum Ilavicoviog Herod. VIII 105,

Athen. VI 266 e.

Nullum cultum magis religioni Christianae in Graeciam

invadenti suppeditasse atque ad eam maiorem vim habuisse

quam Cereris nostris temporibus nullo viro philologo ignotum

esse arbitror. Sed priusquam eo perveniret, in varias partes

commufatus est. Etsi non est dubium, quin inferiore aetate

Cererem Graeci ut telluris deam, quae fertilitatem ac divitias

largitur, adoraverint, tamen multi viri docti eam iam autiquissimis

temporibus hoc munere functam esse negaverunt. Atque etymo-

logia nominis, quae nobis nota est praecipue e Ciceronis De

natura deorum libro secundo (§ 67: „. , . prima littera itidem

immutata, ut a Graecis; nam ab illis quoque /i?jfif]r?]Q quasi

rrjnriT?jQ nominata est"), num recta sit, graviter in dubium

revocavit forma Aco/iaTrjQ Aegis reperta (Aegae Jabrb. 42), quacum

1) Cf. A. Fick: Wochenschrift fUr klass. Philologie 1967, 92.

IIooei<)wv Etvuhoq B. C. H. V 1881, 340, 0. Kern in Genethliaco

Kobertiano p 99 ss. Trallibus; 'AifQodlzjj EivuUa Anth. IX 333.

2) Uootiddv <I'i}<iog Mycoui B. C. II. XII 18Sb, 460 = S. I. G. ur.

C15, 9.

79

Fridericus Beclitel Cereris nomen Jcmg in hymno Homerico

a se restitutum nomenque theophorum /Jco/jdzQiog (cf. Mionuet

III 8 Cymaeus; Suppl. VI lOj copulavit (N. G. G. 1890, 30). Prae-

terea in inscriptionibus Thessalicis nomen mensis reperitur, quod

mihi quidem mentione dignum videtur {Jt/jaTQog I. G. IX 2,

109 h 47, in oppido Halo). Etsi qui titulum edidit, formam illam

errore lapicidae ortam esse suspicatur, tamen mihi alia in

opinionem veniunt, namque non solum suffixum nominibus

Aeolicis Jiovrvoog, IJootidog, KaCxog, Ad[i[iaTQog collatis nihil

habet oflfensionis, sed etiam vocalismum notabilem rectum esse

nec ullo mendo ortum nomine theophoro zitftaTQiog (I. G.

IX 2, Phar. 234, 134) in inscriptione illa Pharsalia invento

confirmatur. 1) Huc etiam accedit Thessalicum Auf/f/dTQiog,

quod, quamquam haud difficulter e voce JufiaTQiog explicari

potesf^) (similiter in verbis Latinis consonantia ad duas syllabas

tracta gemiuantur), tamen alicuius esse momenti equidem haud

sine ulla dubitatione negaverim.

Quibus allatis non iam satis cons!at virorum sententia doctissi-

morum, qui Cererem antiquissimis temporibus eandem ac Tellurem

fuisse arbitrantur; sed postea hac ratione eam esse a Graecis

adoratam certissimum est; neque vero Ernesto Maafs con-

cedendum esse puto Matrem, deam Asiae Miuoris, eandem fuisse

atque Cererem, id qnod ille e theophoris quidera nominibus

colligebat (Ocsterr. J. 1908, 17); quod enim nec nomina *J/y///yT()o-

yivfjg, *-xXrjg, *-c5va§, *-6mQog, *-6oTog, *-cpiXog, *-^evog,

*-(favTog, *-Ti[iog aliaque eius modi, neque JdfiaTQig, Arj[ir]TQdg,

*Aijf//jTQQjv, similia extareut, utrumque genus nomiuum ad

eandem deam pertinere demonstrari.

Sed defuit illi viro doctissimo satis magna materia. Ego

') Fieri potuit, ut pro >; littera f scribatur (cf. il/erorforo^ S. G.

D. 1. 51 S7 in Creta; fursitan illtid mondiiui extitcrit eo, quod sequitur

Mtrt)ch'i<;), sed bis lapicidas Thessaloraui errasse iu titulos, qiii suut

diligentissinio inscripti, incidontos f (vcl >i) pro « mihi (luidem iui-

l^rubatur. Cuui ilhi vocalismi variotato, qiiao satis certa esse ae diibio

caroro uiiiii vidctiir, conforri licot forma nfntiiiiiroiq (pro nencifuro,^)

1. G. IV 752, 1.}, cf. Bechtol Horuios XX.WI lUOl, 611.

Do noinino .iutiaDji) cf. Krotschiuor VYiouerStutliou XXIV 2, p. 1 ss.

') Cf. Soluisou: Untcrsuchiingou zur griochischou Laut- uud Vers-

lciiro ji. 105, adu. 1.

80

quidem e collectione mea quadiaginta fere milia theophororum

continente haec exempla afferre possum, quibus Ernesti Maafs

fundamenta deraoveo:

JtjfiTJTQiq^) I. G. XIV 1535. ArjfxriXQuq Lyc. II, 109.

J?/,«^Tp<c z/7;//7;T()/oi'LeB.-F. ;}41 d; J7j/x7jTQa<; Lyc. II, 152, 19.

in Arcadia, aet. imp. ArifiTjXQiq Priene 813, 237

AaixuxQiq, I. G. XII 1, 883, 1. Ar-

givns.

dîifixQiq L G. III 1165.

AttiiaxQlvoq L G. VII 3173 a. 240

—230 a. Chr. n. (cf. Tlxwlvoq,

'Aoi{?.amvoq).

zlrj/H7ixQiq LeB.-W. 1351. Olympi,

in Lycia.

drjfx^xQiq Arch. epigr. Mitt. 1884,

12; in Thracia, aet. Rom.Jrj/xrjxQiq Arch. epigr. Mitt. 1S&7,

46. Tomis. a. c. 200 p. Chr. n.

Ar/iirjXQlon' Arjfi" 764. Aet. reg.

Mac.

AafAdxQiyoq I. G. VII saepe (: Mrj-

XQixri).

Cur nomina ^'Ai^nriXQodcoQoq similiaque non in usu fuerint,

iam supra commemoravi (p. 21). Ea vero, quae a voce yiijtriQ

ducta sunt, similia ostendunt snffixa {-iaq,, ag, -mv) atque nomina

decurtata, quae continent stirpem jiaxQ-. Sed ad quaestiones

grammaticas aggressi cum de Cerere disseramus, hoc loco non

omittamus theophora ad Tellurem spectantia; namque etiam ei

pueri commendabantur, quia ut gjtQêi sjil y&ovl Jiavd-^ ojioo

sOtlv, ita illos quoque materna caritate colit : sx 6eo 6' tvjiaidsg

T£ xal svxaQJtOi rsXt&ôvOi h. Hom. siq F^v fit]TSQa jt. v. 2 et 5.

Etsi non deerant viri docti, qui nomina stirpem Fa- con-

tinentia, cum aphaeresi orta essent, theophora esse negarent,

tamen documenta, de quibus iam p. 33 egi, neque satis firma

neque idonea ad illam sententiam probandam esse mihi videntur;

ex quo tempore de nominibus illis disputaverunt F. BechteP)

et A. Fick,3) numerus eorum uno auctus est.

Accedit enim ad haec exempla:

rafidSHq LG. VII 1873.

Fafxeidsiq B. C. H. XXIIl 1899, 193. Acraephiae. a. c. 200 a. Clir. n;

aut ÂyafitlSeiqî*)

1) Cf. XQOfxiq Ilias Z? 858 (: XQOfUoq P. 218. 494. 534), Iloastdwviq,

'AfXfxwviq (velut B. C. H. XVII 1893, 245 Evfxevsvq) et Alhq 1. G. XIV466, rdiq Anc. Gr. inscr. IV 1, 861, Cnidi.

2) F. Bechtcl: B. B. XXIII 1897, 247 s.

a) A. Fick: Woclienschrift fiir klass. Philologie 1906, 1281.

*) Fa B. C. H. XXV 1901, 363, Thebis. Cf. (ieofxeiSeiq 1. G.

VII 2290.

81

raiicoQoc S. G. D. I. 1181A 22; in Arcadia.

ran/Liog Ki ... B. C. H. VI 18S2. 234. S. G. D. I. 2659, 2.

Delphis,

nomen FavdoTog Pergamenus S. G. D. I. 2644, 12. B. C. H.

V 1881, 388 s. Delphis. Eodem modo vocalis o {*rao6oTog)

obscurata est in nominibus Aavdixrj M x. B. E' 64, Apollonide,

prope Pergamum; ^avXaoq Hermes VII 1873, 49, Metaponti et

Tauromenii, aliisqne.

Nomen antem Favava- C. G. C. Thessaly 4. Hunt. coll.

I 457, a. 196 146 a. Chr. n. non ^Favava^, sed ravavaq legendum

est comparato Macedonico ravdv?]g.^)

Faioq vero, quod attulit Ernestus Maafs (Oesterr. J. XI

1908,11) e titulo Cretico 8. G. D. I. 5026 Gortynae reperto, eo

semovetur, quod sequitur in eadem inscriptione AryovCTa.

Aeoles, cum perantiquas formas nominis Cereris conserva-

verint, pvimos omnium Graecorum iu patria sua Thessalia illam

deam religiosissime coluisse mihi quidem probatur; atque idem

aliis causis allatis opinatus est Otto Kern; qui, quantum haberet

momenti in hac quaestione campus fertilissimus, quem Thessali

Dotium^) appellaverunt, recte coguovit (Pauly-Wissowa IV 2,

2714). (Cf. Callim. h. in Cererem 25: Ttl 6' avTai xaXov ctXoog

tJioiTjOavTO JJsXaoyoi).

Quae cum ita sint, imprimis in Pelasgiotide theophora a

Cerere ducta reperimus. Etiam in Boeotia nomen JafiaTQiog

vel Arj(i?jTQiog inter usitatissima referendum est. ^) In Attica

•) Cf. Otto Hoffmanu: Die Makedonen p. 129. *ren<fartig, qnod

nomen apud Marg. Demitsas lcgitur, a Friderico Bechtel (S. G.

D. I. 54.56, 5459) correctuu) est; Demitsas enim forma litterae / de-

ccptus in hunc errorem incidit, cf. etiam B. C. H. XXIV 190'), 209).

-) Nomen hominis Jwxioq Arch. epigr. Mitt. 1S&7, 46, Tomis a. c.

260 p. Chr. n., removendum esse apparet, quod nulla ratione cum Cerere

conexum est, sed stirpem 6(o- continet; ef. .Uooiog Rev. et. gr. IX 1S96,

422, Cnidi.

•') Fortasso nonnulla nomina, velnt Ju/aoy t>t /«//rK-, illis theo-

phoris adicienda sunt; cf.

la/iaTQtog \

ia/iaTQioQ Tqitov \ Dalmat. ,H2. C. I. G. 1830rf omues propin-

la/nov TqLcovj

qnitato coniuncti sunt.

/la/iioi> Ju/taTQtoi- I

/la/ia.: Hnut. coll. 11 M.i, Itliodius: la/iaTQiog Himt. i-oll. U 44M,

llhodius.

KiH-. Iliil. \X, 1. t)

82

vero illa, etsi antiquiove aevo rarissima sunt, post Eiiclidis aetatem

tantopere increbrescunt, ut ea re nuUa alia terra Graeciae

Macedonia exccpta illam adaequet; atque imperatorura temporibus

Romanorum auctoritatem eius cultus neque augeri nec minui

docent tbeophora.

Alia autcm via illa religio iam antiquissima aetate in in-

sulam Cretam translata est; ^) unde emanavit non solum in

insulas maris Aegaei Asiamque Minorem, sed etiam cura per

reliquas terras Peloponnesi, tum in Argolidem, ubi Ceres cogno-

minabatur Mvoia,"^) ad quam pertinet nomen MvOioq I. G. IV 732

IV 4 (cf. Bechtel in Genethliaco Robertiano p. 81). Sanctissime

incolae quoque Siciliae insulae Cererem venerabantur. Atque

etiam in interiores Asiae Minoris regiones invasit eius cultus;

quara ibi diis indigenarum, velut Matri, parem esse positara veri

est simile. Neque oblivione obruendum est saepissime illa

theophora ad regum nomina annexa esse.^) Et similiter res in

Graecia (Athenis Demetrius, rex Macedonum, etiam in deos

relatus est, cf. Plut. Demetr. 10 et Athen. VI 253 c; dies festus

A/]f/7']TQia Plut. Demetr. 12; mensis JrjiirjTQUov ibidem) et in

Macedonia se habere videtur; in hac quidem terra theophora

ad Cererem spectantia non solum reliqua omnia, si discesseris a

nominibus ad Bacchum pertincntibus, frequentia superant, sed

etiam saepius quam in Attica occurrunt adeo, ut septimum quod-

que theophorum a Cerere derivatum sit.

Si Graeciae atque Asiae Minoris singula loca, quibus illa

inveniuntur, perlustraverimus, non nos effugiet imprimis ea in

fertilissimis vallibus reperiri. Neque hoc quidem rairum est,

quoniam Ceres ibi singularem copiam frumenti ac frucluum

largitur, proptcr quae dona Graeci eam appellabant KaQJio-

(fOQOvA)

1) Cf. 0. Kern, Pauly-Wissowa IV 2, 2720.

2) Cf. L. Malteu Arcliiv f. Keligionswisseuschaft Xll U)()9, aou.

Multum autcm disseutio ab illo viro doctissimo epithetum deae cum

vucc jivo) conectente.

») Cf. F. B. 302.

*) Exempli causa affcro hacc testiiuouia:

dtjfirixrjQ xu()no(fjnQnq Paus. VIII 53, 7. Tegcae.

Arjja'iTijQ i(ai)nn(f>(')(inq B. C. II. IX 1SS5, ;!y8. Maguesiae ad

Sipylum.

83

Nec vero scio an homimim nomina KaonoffOQoc et KaQjto-

dcoQOQ cnm illo epitheto conectere liceat. Quorum exempla,

quae omnia sunt inferioris aetatis, haec commemorare satis habeo:

KaQTiocpoQog I. G. XII 2, 232. KuQTio^fOQog B. C. H. XXIII 1S99,

KaQnoifdQOz P. H. 242. 168;^ in Pisidia.

,. , . , . Tif.., Kaono^wQoz I. G. III saepe.huQnoipoQoq Arch. epigr. Mitt. "^

'x t n tt oo.;/„„„„, • T,\. •„ haQnodojQOQ I. G. II 3844.1896, 31; m Phrj-gia. ,.

'^

-c t ^ tt .-' •'^ huQnoSwQoq \. (}. II Al^LKaQnotfOQOQ A.M.XXVI 19(il, 123.

;,'„o7ro'da;poe B. C. H. III 1S79, 174;Cyzici.

in Cypro.OKaQnoifOQa Le B.-W. 1397; in KaQnodcoQogB.QV. et. gr. XY 1902,

Cilicia. 1.32. Ithacae.

Sed utique ab illis nomina KaQJcoc, EvxaQJiog, IJoXv-

xaQjiog eadem ratione segrego, qua "Avd^og, Evdi'd^T]g, IloXv-

dvi^7]g separavi a nomine 'Avd-tOffOQog (p. 25).

Sicnt Cererem item lovem et Mercnrium et alios deos fruges

hominibus tribuentes Graeci cognomine EjiLxdQjnog {Zsvg

tjtixaQjriog Pap. Americ. sch. II 253) colebant, Bacchnm autem

KaXXlxaQjTOv (Heb. Wilb. 44; in Cilicia) vel KaQjiiov (I. G.

IX 2, Gom. 287 1). c) appellabant. Verum etiam eadem nomina

hominibus data in theophoris ponere vereor.

Quanta sit antiquitate dies festus, cui nomen est QaXvGia,

non solum inde apparet, quod iam in Uiade / 533 8. Oeneus

illum sollemniter celebrat,^) sed etiam, ni ita esset, altero quoque

docere possumus argumento a nominibus epicis petito: A 458

patronymicum OaXiiOtddijg occurrit, quod a nomine OaXvoiog

dnctum est.

JrjiiiTjTTjQ xaQnocpoQoq B. C. II. 1 1877, 289. Epbesi.

Jt]/io'jTi]Q y.aQnoifOQoq M. x. B. E' 78. Smyrnae.

Jrj/irjzTjQ xaQno(fuQoq lleb.-Wilh. 44; in Cilieia.

JTj/nTjTTjQ xaQnotfOQoq B. C. II. XVII 1893, 540; in Mysia.

Cf. /'« xaQnoifonoq B. C. H. VI 1882, 454. S. G. D. 1. 2970,5.

Dolphis, oraculuiu Cyzicenis editum. — KaQnoifOQoq ri/ Lauck. Pamph.

11 S3. b\ 17; in Pisidia. — Zf-rq xaQnoiSinTjq A. M. VII 1882, 134.

Prymnessi, in opp. Phrygiae.

') Nomen JillO.I<2PO::: B C. II. XX lS9ti, 35G, iu Cypro, non

lcgo *Ai7ii')()<'jQoq, sod \h(:Q\n(')fS(vQoq. Idoui restitueuduui essc censeo

iu alio tituh» I\l. x. li. /'' IGO, in Phrygia.

^) lu Uiade f:)H?.ioiu uuiuibus diis aguntur, cf. Nil.sson: (Jriech.

Pcsto 331.

0*

84

Hoc loco addo mensem 'A/mXroiog (cf. 0. Hoffmann, Dialekte

n, p. 111) et nomina hominum cum eo conexa:

lAnulcaioq, pater Demetrii, Alo/.tvq a.7i6 MvQlvrjq B. C. H. XIX1895, 340 == I. G. VII 1760; I. G. VII 3195.

'Afialwioq A. M. XXXIII 1908, 404; Pergami.

Inter omnes constat Eleusinem fuisse clarissimam sedem

Ceveris ac Proserpinae, quae aliis locis Graeciae ut \4yva\ {^£oi

(cf. Pausan. IV 33, 4. S. G. D. I. 4689) adorabantur. Sed quot

nomina e numero eorura, qnae ad voccm 'PJXtvoig spectant

(nova difficultas eo ofifertnr, quod llithyia cum illo verbo con-

taminatur), 1) sint theophora, in medio relinquendum esse puto;2)

eadem ratione diiudicare non audeo, quae nomina vocabulum

ayvog continentia cum diis, quas paulo ante commemoravi,

conectenda sint.

Neque vero ulla est certa coniunctio Cereris, quae EvtzrjQia

appellabatur (I. G. IV 203, 20), atque nominum EvtzTjQiog et

EvsrriQia (cf. nomina Boeotica, velut EvfsrefQig I. G. VII 993.

2279).

Sequitur, ut nominum 'AC,aQaTog atque A.C,aloc mentionem

faciam, quae fortasse ad Cererem (neque vero ad filiam eius)

pertinent. ('^â eadem atque ACrjOia'? F. B. 46) Cf. noraina:

k<;uQaToq B. C. H. XXVH 1903, 110. Jojqisvc.

lr/;dQazoq B. C. H. XXVII 1903, 111. AoxQoq.

'AâQazoq I. G. II 1546.

'AL,dQaToq B. C. H. XXVII 1903, 77. Deli.

'A'C,dQaToq S. G. D. I. 20S7, 22 et saepius. Delpliis.

U.'C,d()aToq? fort. pro l4'0'cQ8Toq Revue dc philol. 1901, 10. Mileti.

'Alâloq OeTTa/.orty.bvq I. G. VII 320.

') Cf. Guil. Ditteubergcr, Pauly-Wissowa V 2, 2342 s., vau der

Loeff 1. c. p. 27 s. C. I. G. 305S in Creta 'E/.svOvtc coninucta cum Cerore.

-) Satis certo in theophoris habenda sunt:

'Elsvalvioq 'Elsvaiviov Mihjaioq I. G. VII 2G32.

'EUvaivioq Prieue 3! 3, 304.

'E/.svoivioq (sic equidem lego) Le B.-W. 350, Mylasae.

(E).svaivioq mensis, Therae et in Creta).

'Elsvadq Priene 313, 304 n.

'EXsvadq M. x. B. A' 95, Smyrnae, aet. Pom.

'Elsvauq Tqu'/.'/." 20, aet. Rom.

85

Deniqne aliam deam, qiiae habet quandam societatem cum

Cerere, commeraoro. Ex antiquis monumentis elucet Tellurem

ipsam fnisse illam Pandoram;i) cuius nomen explicatur Attico

ndv6<x)Qog I. G. III 1155, quod cum ea confero, etsi in numero

theophororum non est ponendnm (cf. nomen comparativum IlavdcoQa

I. G. XIV 2054).

Aiovvaoq.

Qua in regione Bacchi religio, quam celerius ceteris omnibus

per Graeciam longe lateque diffusam etiam ad poesin Grae-

corum magnam habuisse vim satis constat, orta esset, iam

autiquis non fuit ignotum memoriamque patriae eius Thraciae

conservatam esse gravissimus auctor no1)is est Herodotus (cf.

Lobeck: Aglaophamus I 289 ss.). Neque tamen nostra aetate

desunt, qui hanc rem nobis traditam denegent. Sed quaerentibus,

cui genti antiquissimus cultus illius dei attribuendus sit, argumento

esse nomina quoque tlieophora existimo. Quorum dno genera

primum digna sunt, quae coramemorentur, altera, quae a stirpe

JiovvOo- derivata sunt, altera, quae ad epitlieta Bacchi pertinent.

Si illa quidem perlustrabimus, nomina hominum eodem modo ac

nomen dei ipsius diversas formas ostendere nobis facile patebit.

Imprimis autem sunt afferenda nonnuUa in Thracia et lonia

septentrionali repcrta, quae primam vocalera a pervulgata scribendi

ratione discrepantem praebent:

.deovvc C. G. C. Thrace 124. Regl. 493. Maroneae. 5. sc. a. Clir. u.

(Jeovvvq cf. S. G. D. I. 5684, 7, adn.).

/horvq Num. chron. 1802, 27. Abderae. 45ii/J30 a. Chr. n.

,1i<i- C. G. C. Thrace (i6. Num. Z. IV 187. Hnut. coll. I .ss2. Ab-

derae. 5. sc. a. Chr. n. p. pr.

leovvg I. G. XII 8, Thas. 270, 2.

/Itovvq M. X. 1i. r' 14^-. A. M. XV 1890, 338. S. G. D. I. 561)1.

Erythris.''^) 4. sc. a. Chr. n.

') Cf. C. R(»b('it: .\rchiiologische MiirchtMi p. Iit4ss. P. (rarduer

.1. II. S. XXI Hioi, 4ss.

') Ktsi theoplntruni liinv^j cui adilo nonnnll.i cxeuipla nominis

liovvg;

86

Etiam deus ipse ab Anacreonte poeta (2,11 et 11; Etym.

Magn. 277, 38) /ieovvOog appellatur (codd. AtvvvCoq).

Cnm in titulis lingua Phrygia conscriptis non solum voccs

deoc atque dio^q legerentur fcf. ilamsay K. Z. XXVIII 1887, 388?.),

sed etiam in aliis inscriptionibus Phrygiae pro t vocali ante-

cedentc littera e conspiceretur, hanc sonantis mutationem linguae

Phrygum, quae eadera esset atque Thracum, attribuendam esse

optimo iure conclusit Kretschmer (Einleitung in die Gesch.

der griech. Spr. p. 225). i)

Ex eo autem, quod forma Ahovvooc. summa est vetustate

et insequentibus saeculis evanuit, Graecos haud multo postquam

dei nomen a Thracibus acceperint, id cum nomine lovis adae-

quavisse colligere licet.

Praeter illa theophora relatu digna esse mihi videntur, quae

consonantem v geminatam aut vocalem secundam productam

praebent

:

Aiovvvooq (ortum e Jiovvvoloq) I. G. IX 2, Pbal. 1228, 74.

diovvv- C. G. C. lonia 133, Erythris. In. 3. sc. a. Chr. n.

/liovv- i:ai.aoq I. G. II 3298.

Aiovvoq I. G. XII 1, 46, 188.

Zovvvooq Mytilenaeus I. G. XII 1, 69 et 70.

Jkoviovo" et Jkovovo" saepe I. G. VII. duovvoioq BvC,uvxioq 2418.

Jui)viovai68o)Qoq B. C. H. XXIII 1899, 201. Acraephiae.

diFojvvo- I. G. IV 529, 20, 21

;

neque enim dubium est, quin illis formis nomeu dei e "^AiOijVvOoq

ortum esse doceatiir. Quae cum ita sint, tamen uos Pauli

Jiovvq Lat. I 177. S. G. D. I. 5553. 4. sc. a. Cbr. u.

Jiovvq M. X. H. B' ^' 54.

Jiovvq 'H(jax?.£WTt]q I. G. II 2968.

Jiovvq 'E(f,f:Oioq (sic restituo) Kar. Bo?.. 450,

e legibus lingaae Graecae explanari posse {Jcovvq : Jsovvotoq —- l\no).-

)(6q : 'Ano)J.ojvioq] si ita res se habet, scribendum est Jtovvq) cognovit

F. Bechtel, tamen mihi venit in auspicionem illud nomen lortasse

coufcrendum esse cum theophoris Thraciis luhvq, Bsvdiq, similibus.

Huc accedit, quod k7io}.?.(oq plerumque inferiori aetati attribueudum est.

') lioy/.rjnto^oToq cf. Kretschmor 1. c,

l47io?.?.ojviioq B. C. H. XXXIII 19U9, 313, iu Bithynia,

^sfjdntoq gen. Pap. Americ. sch. III 41,

Jf/ Pap. Amcric. sch. III 407; Kauisay Cit. 1 154. C. I. G. 3S17,

Jft C. I. G. 4135, in Galatia,

vide alia exempla, quae congessit Mordtuiaini A. M. X 1885, 13.

87

Kretschmer, qui ad banc vocem leges linguae Thracum pertinuisse

censet, sententiam secntos lineas transilire arbitror; nam cum illa

forma comparanda esse existimo Boeotorum nomina Jtoôrog,

similiaque. Fieri igitur potest, ut haec compositionis ratio Graecae

linguae tribuenda sit,') sed cf. P. Kretschmer K. Z. XXXIII 1895, 570.

Non solum ex iis, quae adhnc exposui, Bacchum e Thracia

originem duxisse elucet, sed etiam e theophoris in illa regione

valde pervagatis apparet. Namque illa, si perlustramus, nusquam

saepius occurrere quam in Macedonia Thraciaque videmus. In

titulis enim, qnos edidit Marg. Demitsas, inter trecenta triginta

fere theophora undequinquaginta inveniuntur, quae ad Bacchum

pertinent, cum viginti tria a love et nndetrlginta ab Apolline

et viginti trla a Mercurio ducta reperiantur; quia huc accedit,

quod nomina cura Semela, quam Phryges ac Thraces ut terrae

deam coluisse verisimile est,'^) conexa apud nullam gentem nisi

apud illos in usu fuerunt,^) non iam dubiura esse arbitror, quin

profecto Bacchi cultus in Thracia ortus sit.

') Hoc loco affero noimulla theuphora a Baccho derlvata, quae

alia aliis de causis commeinoratu perdigna snnt:

JnvaKfuviii (sicl) Oester. J. XI 190S, additam. p. 165; prope

Ephesum. 5. sc. a. Chr. n.

Ziovvoioq S. G. D. I. 5523; in num. Phoceae.

.Uvn-LovGiodioQoq B. C. H. XXIII 1899, 201. Acraephiae.

diovvGi66w(joq M. x. B. A' 128. Erythrls. C. I. G. 2079. Lat. I VJA;?.

98. C. I. L. III 033, nr. IV in Macedouia; et saepc.

Jiovviya)xh]q C. I. G. 2152 h, Carysti.||Athen. III 96 d, 1 16 d, 1 ISd.

llla uomina aut ad .Jiovvoiov (Simouides 88, S, cf. U. de Wilamo-

witz: Aus Kydatheu 225) spectant aut orta sunt e formis vel JcowaKfavijq

ac JiOvvaidwQoq (Imh. -Bl. I 285, 283 Clazomenis) et JiovvaoSioQoq

vel Jiovvotoq et Jtovva66(VQoq permi.xtis, cf. 'ExaTsajvvuoq Lat. I

VU/9. 114«: ^lixaitwv et 'ÊxaTwvv/j.oq.

Nomen JtovvTaq (F. Bechtel: Aeolica 24) apud Aeoles ortum

et in alias regiones trauslatum csse mihi videtur. (JtovvTtcq Kut. lio)..

282.II :t:vnaX/iTTtoq I. G. II 409, 92.

|| C. I. G. 3141. 3242, Smyruae.||

7«(jfis B. C. H. XII 1888, 33. XIII 1889, 524. V ISSl, 498. IX 1885, 326.

Car. [|et saepe).

-') Cf. P. Kretschmer: Seuicle iiud Dionysos, Aus dor Auomia 17 ss.

Nuui —i'/if/.(iq eandciu stirpiMii euutineat (Lyc. II, II 24.')), iucertnm est;

unde auteui illud illatum sit, docct uouicn .Ir/.nvm/.tttq I.yc. II. I* 128«.

^) y:t-!ti/.,, litiV I. C. 1. (J. li.i'.|-r, 12 Add. Edossae. — lîi.^hj

B. C. H. XXV liiOI, 23; iii Itithynia. - l'e!(i}.i, Zeu. 11194.

88

lam in Thracia a Baccho, quod feitilitafis aiictor putabatur,

etiam liberi exorati,') cum oracula, quac deus pcr femiuas

edebat, expleta erant, ei consecrabantnr.

Bacchi cultus, quem in duas partes e Thracia emanasse

satis verisimile est,^) primum quidem in Thessalia non constitisse

videtur, quod nobiles ei resistebant; sed inferiore aetate in illa

terra, imprimis apud plebem eum valde divulgatum reperimns,

id quod e theophoris colligere licet. Deinde per Phocidem, ubi

Delphi eum receperunt, diffusus in Boeotiam invasit, qua in terra,

cum clarissima dei sedes facta sit, frequentia ac perantiqua sunt

theophora ad Bacchum pertinentia.

Ab altera parte Bacchi religio e Thracia evecta omnes

peragravit insulas oramque maritimam Asiae Minoris; atque in

illis quidem ApoUo eodem modo, quo Delphis, novo deo multa

concessisse cognomina Bacchi docent ^fiiv^hiog et MuvTig.^)

In interiore autem Asia haud ita magna auctoritate floruisse e

theophoris apparet (in Lydia inter theoph. 210 ad Bacchum

spectantia 4 -f 10, in Pamphylia 65 : 1 + 1, in Isauria 270 : 1 -}- 10,

in Cilicia 220 .•0 + 7); neque enim ei contigit, ut indigenarum

deos loco depelleret. Ab lonibus autem cultus Bacchi Tlieram^)

et in ceteras insulas Doricas translatus usque ad Cretam per-

venit. A Cretensibus vero et Cyprii^) et incolae Peloponnesi

eum acceperunt. Sed apud hos illa religio haud multum valuisse

videtur; namque non solum nomina stirpem Aiovvao- coutinentia

}iaud frequenter occurrunt, sed etiam ea, quae cum voce Bdxxoqcomposita sunt, prorsus fere desiderantur. Haec quidem omnino

non longius in meridiem progressa sunt. Quae cum ita sint,

mirum est, quod iam septimo a. Chr. n. saeculo Corinthi gentem

Bacchiadarum principatum obtinuisse tradunt; qua re opiuandum

cst illos aut ex alia terra Corinthum immigrassc — etenim Mileti

Cf. Herod. V 7; E. Thraeuier, Roscher 1 1, 1031.

-) Cf. 0. Kern, Pauly-Wlssowa V 1, luil.

•') Cf. 0. Kern, I. c. V 1, 1017.

*) Cf. Fr. Hiller de Gaertringeu: Festscbrift fiir Otto Benudorf^i-l ss. Anthister.

•') Nuuc in inscriptione Cypria, quam aute saeculum quiutum

incisam esse coucludit K. Meistcr S. B. P. A. Htio, 151, nomen Anorvotoq

(yel .hovvoinq) repertuui est.

89

quoque Baccbiadas fuisse Hesychius memoriae prodit — ant

novo cultui Bacchi imprimis faventes auctoritate sua non efFecisse,

ut ille Corinthi consisteret.

Sed usitatissima erant theophora a Baccho derivata in Attica;

neque ea res quicqnam habet miri, quouiam huc duae viae,

quibus Bacchi religio dilata erat, conveniunt. Ac frequentissima

snnt nomina quoque Baxyioa, BaxyU (nomen meretricnm cf

Fr. Bechtel, Attische Frauennamen p. 55 add.) similiaque.

In cultu vero Eleusinio multnm valet ^ldxyipq {^ldxxoc'

avxoq 6 zliowoog Hesychius, cf. Soph. Antig. 1152), cuius

nomen etiam nonnullis Atheniensibus datum est: ^ldxyog I. G.

ni 708; alius 1145; al. 1133. Sed etiam in aliis regionibus

occurrit: Idxyog I. G. IX 1, 708, Corcyrae, 3. sc. a. Chr. n.

;

Thebanus .S. G. D. I. 2223, Delphis, servus; I. G. XIV 1660;

1568? Uh^avdQi^^vg A. M. XXV 1900, 108, Rhodi; 'Idyxoc

Ileb. Wilh. 168; JV.iog 'idyjog /!//.«'> 408, Thes.salonicae; 'idxyoc

L G. XII 2, 646 c, F. Bechtel Aeolica 41: alii; accedit 'lo^axyog

v. Pape, cf. E Maass: Orpheus p. 55 s. et ]23ss.

Atque lioc loco de theophororum ad Bacchum spectantium

usu nonnulla explicabo. In titulis Euclidis aetate vetustioribus

inter centura septuaginta fere theophora iam saepissime (ter

decies) occurrunt nomina cum stirpe AiovvOo- composita, nullum

autcm vocem Bctxyog continens; usque ad pugnam Actiacam

intcr c. 2500 theophora extant 286 a Dionyso ducta, 19 a

Baccho: temporibus imperatorum unmerus eorum valde augetur

(inter c. 3600 theophora 514 et 21, ad quae accedunt tres

Idxyoi).

Varia snnt epitheta Baccho, quem Graeci AiovvOov appellant,

indita, varia hominum ab iis ducta (heophora. Longe usitatissi-

mum cst cognomen Bdxyog, de quo iam supra satis multa verba

fecissc mihi videor. Sequitur, ut aliud afferam, quod inter anti-

(|ui8sima reponendura esl: iam in Iliade occnrrit illnd nomen

BQtjO>/ig. quod ad promonturium Bresam in insula Lesbo situni

pertinct:') il)i sedes haud ignobilis erat Bacchi, cui cognomen

erat BQtjOaytrfjg vel BQtjOaTog. llluni autem non solum Lesbios,

') Cf. FicU W.n. VII ls>3, l.Ms. Hochtcl 1'.. H. \ll iss;», 2t;s9.

U. de Wilaniowit/. : llomcri.scho Uiitersucliiingcn loiis.

90

sed etiam omncs Aeoles Asiae Minoris veneratos esse iam eo

docetur, quod his locis nomina et dei ipsius et hominum in-

veniunturi):

B()>'jaog B())]ou) I. G. XII 2, 4S4, 2; iu iusula Lcsbo, act. imp.^)

BQri<jiy.)Siq Pap. Americ. sch. I 20. Assi.'')

BQy]aaic M. x. B. E' 50. B. C. H. V 1881 , 325. Maeomae, ser. aet. )

Sed plurimos viros doctos fugit haec nomina, ut opinari

licet, iam Aeoles in Asiam emigrantes secum duxisse; nam id

quidem his nominibus in Graecia septentrionali repertis de-

monstrari videtur:

BQeoddag I. G. VII 2556 ( : BQsaoq).

Ubi nata est BoijaauQ C. I. G. 2042 (Coustantiuopoli)

?

Ad illa vel ad ea, quae sequuntur, adiciendum est:

BQfiarfk I. G. IX 1, 341. Locr. occid.

E litteris electa esse haec nomina verisimile est:

BQiotfiQ MaQa&covla 1. G. III 1827.

BQiotjts l-lleSavSQLTic I. G. III 1320.

BQiotjiq I. G. XIV 2104.

UiQSioiiiq I. G. XIV 826, 6.

AvQ. BQsiarfiq ?} xal '^Pwiîa.vu Hierapolis Jahrb. 12().

BQiiarjlq i) xal êxovviâ I. G. XII 8, Thas. 416, 1. 5.

10.. BQ8iayiq Arch. epigr. Mitt. 1885, lli». C. I. G. 4072.

Ancyrae.

Quibus usitatiora sunt hominum nomina, quae spcctant ad

Arjvalov, Zrjvoq ^tfisXrjg xt ylvxh> yovov (Bulg. 186)5):

Cf. Guil. Schnlze G. G. A. 1897, 873 s.

-') Cf. Guil. Schulze 1. c. 879 (BQijooq^ *BQi'ioioq). Magna cuuc-

tatioue hoc loco afifero BQrjoioq B. C. H. XXVIII l'J04, 254. Paua-

niarae, aet. Rom.3) diovvGoq BQeiaevq Arch. epigr. Mitt. 1885, 133. Smyruae. 2. sc.

p. Chr. n. — /Jiovvaoq BQiaaloq C. L G. 3061. 3160. 3176. 3190. Smyrnae.— Mvatoiv TiQO noXetoq BQSioeojv Le B.-W. 248. Smyruae.

*) Forsitau ex eadem regionc orta sit BQrjorx/q serva B. C. H.

XVI 1892, 225. Olympi, in oppido Lyciae. Incertissimum est nomeuB[q^]oojv I. (!. IX 1, 112, in Acarniinia (cf. llQinioy Macedo, Arrian

Anab. III 12, 2).

) (!f. etiam p. s, adn. ?f.

91

Aijrmg I. G. IX 2 , Phal. 1253.

Aijvaloq A. M. XXV 1900, 3.5; in

Attica. a. 404/403 a. Chr. n.

.iiivaloi I. G. II Add. lir.gfc. aQymv

469.

Arivuloq B. C. H. XVI 1S92, 159.

XI 1887, 2.5(3. XXXI 1907, 3?5.

(XXXII 1908,415). Deli, uQXf^v.

AijvaZoq 'A^valog B. C. H. XXXI1907,420. Deli.

Aijvalog Atbeuiensis HomoUe: F.


Atjvaiog I. G. II 1049.

Anvaloq I. G. II 1049.

Atjvaloq I. G. II 983 I 110.

Arivuloq I. G. II 979.

ATjvaZog I. G. II 5, (Vli^b GO.

Ativalog A. M. XXI 1896,183; iu

Attica.

A>ivaZog A. M. XXVI 1001, 313.

Athenis.

vicies qiiater AiivuZog I. G. III.

Aijvuig I. G. III 1138,39.

A/tVuig I. G. III 1091, 3S.

Aijvug in nuni. Mus. Nap. 153. Argi.

^lijvoikoQU (non AtjtO(^lku v. 1.),

inater Arati, vlt. Arat. 1.

jl/jVtt llnoXkodujQuc Hernies XXVI1891, 148. Auibraciae;perantiqu.

Aijva Heruies XXVI 1891, 149.

Arabraciae; perantiqu.O

A>j\vuZogy\ I. G. XII 8, Inibr. 64, 5.

Aijvuiog, pater Dionysii, B. C. H.

XI 1887,256. Deli.

A>ivuZog Ccsuola ur. 43. 0. Iloff-

niann Dialcktc I, p. 62, nr. 118;

in Cyprc.

Aiivuiog Imh. Bl. II 73. Lebedi.

A>ivuZog M. X. B. F' 122. 123.

B.C.H. III 1S79, 390,391. Ery-

thris. a. 274/230 a Chr. n.

AijvuZog Le B.-W. 1540. Erythris.

AijvaZog C. I. G. 3330. Smyrnae.

ArjvuZoq Hunt. coll. II 354. Mus.

Nap. ISG. Mileti.

A?]vaZog A. M. XVIII 1893, 269.

Mileti, aet. Kom.

ArivuZog Mi^.rjOiog I. G. III 2743.

AtjvaZog Mihjaiog I. G. III 2659.

2749.

Atjvaig Mihjotu I. G. III 2175.

AijvaZog Priene 313, 463.

ArjvaZog Auc. Gr. inscr. IV 1, 898.

Halicarnassi.

AijvaZog M. /.. B. Z' 59. A. M. XI

18S6, 415. Thyatirae.

Aijvug M. y. V. E' 63. B. C. H. VII

1883, 503. Philadelphiae.-)

^ETcr/.ijvuiog Hierapolis Jahrb. 89,

nr. 46.

A>ivuZog A. M. XXIV 1899, 205.

Prope Pergamnm.

Aiiv[a]Zog Lat. I 'O/.f). 18. 3. aut

2. sc. a. Chr. n.

AijvuZog '^HQOihoQovLabt. I OA,-). 1 14.

1 42. 3. sc. a. Chr. u.

AeivaZog, J>j,u" 412 aet. Ri»ui.

Aiivatg L G. XIV 2414, 39. 2447.

AqvttZog Syrus D. Sic. XXX 19.

Hierou. Ad Dauiel. c. 11.

.l>lvuZog Ael. De u. an. XI 31.

A>ivaZog Suet. De illustr. gramiii.

15. Pliu. XV 30, 39. XXIV 9, 41.

XXV 6, 27 et saep.

A>ivaZog Anth. VII 292.

A>/vuyoiJagM9,ced. 26 (VI .">G Autli.),

n fictum.

') Cf. U. Kiihler, Hcrmos XXVI 1891, 15(t. M. Nilsson: (Jriocliisclic

Feste 275, adn. 3. [. de 1'rott A. M. XXIII 1898, 225.

') Nomen *A>jV(')iSotog, ((uod rcstituit Buresch (l G iu Lydin, vidc

quae annotavit ille vir doctissimus), incertius csso mihi (luidem videtur,

(juam ut ci confidere possim.

92

Sed etiam alia quoque Bacchi cognomina Graecos ad for-

manda theophora usurpasse videmus; ac primum quidem Eviov

commemoro et nomina cum illo coniuncta, quorum exempla

haec afifero:

Evioq S. G. D. I. 2340, 9, 11. Del-

phis.

Evioq I. G. II 1247, Xuly.iderq.

Atheu. XII 538 f. Plut. Eum. 2.

Regg. apophth. Alex. 20.

EvLoq I. G. II 3697.

Evioq KoQlv^ioq I. G. VII 1721.

Evioq Evlov P. H. 259. Coi.

Evioq Cesnola 14, iii Cypro.

Evcoq Oestcrr. J. XIII 1910, addit.

62. Erythris.

Evioq M. X. B. Z' 93. Smyrnae.

Evioq (sic lego) T()a/.?.'> 93.

Evioq Imh. Bl. IV 60, in Lycia.

Nomina igitur, quae ad epithetum Evioc spectant, praecipue

in patria Bacchi iu usu fuerunt.

Cum illo in paeane Delphico cognomen Bgofiiog conexum

est; atque ad hoc quidem pertinent hominum nomina haec^):

M. Ovy.nuKioq Evioq A. M. XVI1891, 438. Cyzici.

Evioq Lat. II 29 6'. 07 (Fanticapaei).

423. 448. [450?] (Tanaide).

EvLoq Lat. II 454. Tanaide.

Evioq Lat. II 428; ibidem,

Evioq Lat. II 443; ibidem.

Evioq Lat. II 29.4. Panticapaei.

Evioq Lat. II 445. 446. Tanaide.

Evioq Lat. II 442; ibidem.

Evioq OgaiS S. G. D. I. 2263 servus,

Delphis. »)

lutoq I. G. XIV 2893, 2 49.

B()6/xioq 1. G. IX 2, 1. Mel. 201(1.

BQOfiLoq I. G. IX 2, Lar. 973.

BQofiLOc S. G. D. L 1S04, 3. Del-

phis.

BQOfXLoq l. G. VII 2781.

BQo/iLoq 0£a7iLFvq B. C. H. XIX1895, 343.

BQO/iiccq I. G. VII 869.

BQO/ddag I. G. VII 537.

BQo/iioq I. G. II 1'6'ib.

BQOfuoq I. G. II 356L

BQOfttoq I. G. III 1035.

BQO/iLOq I. G. III 1169.

BQo/iioq (?) LG, III 1317.

BQo/iioq '^HQax?.eojT}]q I. G. II 470.

Bqo/xloc ''HQaii?.to')xrjq I, G. III

2448. 2434. Pater sequ.

:

BQO/iia I. G. III 2434.

BQO/Lioq JiovvaoSioQOV HQax?.£oj-

T}jq L G. III 2435.

BQv/uoq I. G. IV 894,64. filiiissequ.

BQO/uoq I. G. IV 894, 61.

BQO/Jidq B. C. H. XXVII 1903, 71.

Deli.

BQo/LLoq I. G, XII 3, merc. Pt. Thcr.

327, 237.

BQO/uoq l. G. XII 1, A 1271 mcr-

cator. A. M. XXI 1896, 130, iii

amph. Att.

BQO/uoq I. G. XIV 239H, 182.

BQO/jLLoq J. H. S. XIX 1899, 112,

in Galatia.

BQo/uoq J. H. S. VIII 1887, 242,

in Phrygia.

BQo/Aioq A. M. XXII 1897, 4b3, iu

Phrygia.

') Evia oppidum Macedoniae D. Sic. XIX 11.

"") Cf. A. Fick: Wochenschrift flir klass. Philologie 1907,92.

93

1878, 256; C. 1. G. 43fiT, in I. G. III 2246.

Phrygia.

Peisimilis est sententia alius cognominis Bacchi (et Apollinis,

cf 'AjtoXXcov eviog Mileti, Hesychius), a quo non solum mensis,

sed etiam hominum nomina derivata sunt; quamquam mensis

0vio- vel 0voq (A. M. XXXIII 1908, 294, in Thessalia) fimbus

Boeotiae Thessaliaeque inclusus est, tamen hominum theophora

etiam alibi inveniuntur

:

SvimlSaq 1. G. IX 1, 446, in Aear-j

nania.

&vojr Num. Z. X31, iu Acar-

nania.

Ovtojv liovxaxxioq 'EQyonhvtoq 1.

G. V113181.

evio)v I. G. 11 208 (cf. BovxaxTi]c

in Attica!).

Gvojvl.G. 11 868.

6vuivn I. G. 11 754, 755, cf. Bechtel

:

Die attischen Frauennameu, p.

52, adn. I.

Svuuvi6aQ Lacedaemonius B. C. H.

1111870,13. S.G.D. 1.4415. Deli.

OvojvlSaq Le B.-F. 352 /k Manti-

neae. a. 61 a. Chr. n., f. sequ.

Ac iam accedamus ad nomina pertinentia ad celeberrimum

diem festum Anthesteriorum, quae, quamquam etiam ad alios deos

revocari possunt, hoc loco commemorare liceat: nomiua hominum

autem, quae ad illa spectant, sunt haec:

Hvi^^otu.oq I. G. II 445, idem 975, 'Av&eaTr,Qioc I. G. 11 471.

OvwviSaq Le B. F. 352 h. Mantineae.

eiojv S. G. D. L5045, in Creta.

2. sc. a. Chr. n.

0via S.G.D.L4961C, in Creta

(cf. Ka).?.l»via in Argolide

Phit. apud Eus. Pr. ev. III 8,

p. 99).

OvojviSag Rhodi, Hesychius, cf. de

Wilamowitz: Textgeschichte d.

griech. Bukoliker p. 255.

&vr?.?.oc Le B.-W. 483. My-

lasae.

&VUJV C. LG. 52.j(i. Cyrenis.

&vojviSnq I. G. XII 8, Thas. 2S0, 6.

&vioviyoq Theocr. id. XIV 1, 3.

uQyojv.

'Avi^^axninoq B.C.IL lll 1879,313,

HQyojv. Deli.

Aviyf-axtiQioq 'AviHoxnQiov I G. II

465.

AviifOTiiQioq I. G. II 478.

'AvihaxiiQioq I. (;. 11 4-20. 952, 8.

:\v'&tai,lQ,oq B. C. 11. XVI 1892,

372. Atheniensis, Deli.

\\v\>vaxiiQioq I. G. 11 953.

\AvB^£axi]Qioq ^lvf^f axt}Qiov Atheni-

ensis HomoIIe: F. d. Delphes,

tomc III, fasc. II 19.

AviyfOTiiQtoq Athcuieusis HomoUe:

F. d. Delphes, tome III, fasc. II 30.

Avi^fax/iQtoq 1. G. III 3317. 3S57.

AvQfaxtJQtoq I. G. III 1091.

!\v&faT,iQ'<"i ^- ^^- ^l^ ^•^•^•*-

AvihOTtiQtoq I. G. 111 1035. 1114.

!lvi)faTiJQti>q I. (^. III 1881.

94

"h'{>eaTf]i>iog I. G. III 1112.

kr&£aTi]Qiog I. G. III 1085.

'h-»saTi]Qiog I. G. III 1100.

kv&£aT/,(Jioq I. G. III 1092.

}iv»eaz7iQiog I. G. III 2061.

'lv9eort'jQiog I. G. III 1124.

hv&eaTrjQiog I. G. III 109.S.

kv&eaTi]Qiog I. G, III 1095.

kvOêoTrjQiog Atheniensis Le B.-W.

120. Tei.

kv&eaz7jQiog M. x. B. B' /?' 55.

Maeoniae.

'Avêar/iQiog M.x.B.r' 175. Smyr-

nae.

Avf)^faT)'jQLog Wil. Nordion. St. p. ('.').


'Av&eaT}'jQiog Mi?.rjaiog I. G. II 470.

'AviyeoT . . . C. G. C. Caria 205.

Coi. a. 166/88 a. Chr. n.

'AvSeax>'}Qiog Lat. II 12.S. Paiiti-

capaei.

jlvOêaTj/Qiog Lat. II 75. Panticapaei.

'Av')êaTr/Qiog Lat. IV J'oQy. 4:i2 A,

I 44.

kvx)êox7]Qiog Bulg. 438.

AviêaxriQiog Bulg. 242. 5. 4. sc.

a. Chr. n.

AvOeoTT^Qiog Bulg. 263.

Eadem ratione hoc loco meutionem facio diei festi, qui

StodaiGia appellatur; ad eum quoque spectant nonnnlla nomina

bominum:

eeoSaioig L G. II 5, 41296.

(•Jeotkuaiog I. G. XII 5, !i25. 2. 1. sc. a. Chr. n. Theodona igitur,

quod praebent codices Plin. II 106 (Andri), in Theodaesia

corrigeudum esse apparet.')

C')erd(r.ioiog Ev{e)a7TeQiX7jg Murray Cyprus p. 97. Amathuute.

Sed ambigua sunt:

(•)ev(kdx7jg Hunt. coll. II 306, no. 3. Cymis. 320 250 a. Chr. u.

Z. Num. Berl. XX 279, no. 25 0eodaiTr,g.

QovSaixrjg Jiofieievg I. G. II 5, 50 b.

(cf. navdaixTjg I. G. II 1395 et Jaixag I. G IV 826).

Etiam ad Agrionia, diem festum Bacclii, nomina hominum

pertinuisse hoc exemplum docet:

'AyQiojviog 'EQ/o/neviog I. G. VII 3219.-)

Sed utrum nomen Tvqîc I. G. IV 991 cum festo Bacchi,

qui TvQ^doia (in Argolide) appellabatur, coniungendum sit necne,

equidem in medio relinquo. ^) Certius autem de nomine Aifi-

') OevSaiowg hovvaog in Creta, Ilesj^cliius. — OeoSaiaia B. C. U.

XIII 1889, 61, in Creta. — Mensis (iioSaiaiog in insula Lesbo et alibi.

-) AyQi(i)via I. G. VII 2417, 'l^hcbis. — Mensis kyQidviog Rhodi,

saepe; sic legendum cst A. M. XXIII 1898, 232. Idein mensis in

Messenia A. M. XVI 1891, 353.

^) Cf. Kv(-ieQvig Imh.-Bl. I 2S8, Erythris, Kv/ieQvig khfAovowgB. C. H. V 1881, 307, Delphis, al.; sed KvpeQvlaxog Lycius Her. VII 98.

95

vatoc iudicatur, etiamsi Dianam quoque Aiiiraiav cogaominatam

esse oblivione non est obruendum. Cuius, cum nolimus morari

in congerendis exemplis omnibns, testimonia plurima aflferre satis

liabemus i)

:

Aifoalog I. G. II 1011.

Ainvaloq I. G. III 1019.

Ai/ucdoq I. G. III 2293.

AturaToq I. G. IV S23, 24, 25.

Aifivaloq Anc. Gr. inscr. II 298.

S. G. D. I. 3590. Calymnae.

Aifivatog M. x. B. A' 79. Smyr-

nae.

Aiiivaioq C. G. C. lonia 59. Ephesi.

3. sc. a. Cbr. n. alt. p.

Aifivalog Le B.-W. 291. 292.

lasi.

AifxvuLog Jiovralov A. M. XIV1889, 381,383. Olymi.

Aifivdoc, Lanck. Pamph. I 64.

T. Av^. Aifivroq B. C. H. XI 1887,

472. prope Thyatiram.

Aiftvuiog B. C. H. VII 1883, 301.

Synnadis.

Atfivulog B. C. H. XI 1887, 220.

Sj^nnadis.

AiiiruTog A. M. XXXII 1907, 325.

Pergami.

AiftraTog M. y. B. A' 132, in eadem

regione.

Aifivulog M. /.. B. A' 132, ibidem.

AifivaTog, sic fort. legendum est

Lat. II roQy. 402. 403 (?) (Lat.

:

Aifivuxog). Tanaide.

Aifivutog Lat. IV roQy. 432 A I 15.

AtfiruTog Pol. V 90, in Asia.

AtfjtvuToq ATjfi° 71, in Thracia.

AifivttTog Pol. XXIX 3. Macedo.

AifivuTog legatus Philippi Pol.

XVIII 17. Macedo.

AifivuTog Plut. Alex. 63. Alex. fort.

I 2. II 13. Macedo.

Atque alius cognominis Dianae quoque Bacchus est partieeps,

ad quod pertinere haec nomina verisimile est:

AvuTog Le B.-F. 340 d, in Arcadia.

Kuoatog Avutog B. C. H. XXIV 1909, 383, in Bithynia.

AvuToq Suidas.

Cum ut ApoHini laurus, ita Baccho hedera sacra liabeatnr,

etiam ratio qnacdam intercedit inter Bacchum et nomina liuius

generis

:

KUxog I. G. VII.

KLzxog, Klaaog I. G. II et III.

Ktxxhig Styraeus S. G. D. I 5345, 24.

Kioafig, rcx Thraciae, iam iu Iliade (A 223) comtuemoratur.

Kiijofliffxvtjg MiiT(jo(kv()ov A. M. XXX 19or>, 329. in Bitli} iiia.

Kioofvg I. G. VII 1143.

Kiaaltov B. C. H. XI 1887, 47('), prope Thyatira, aet. Hoin.

') .liitvaiu, vici in Acarnania ct iii Argolidc.

96

Qiiibus norninibus nddo alia, quae fiuodam pacto conoxa

sunt cum Bacchi cultn:

^ExaipvXrjQ, 'SxdipvXoq, SxaipvUg, EvOTcctpv/.og Alciphr. III 22.

{dtovvong EvGTU(pv?.og m Boeotia, cf. Evarayvq Alciplir. III 18.)

NvaaTog (filius Dionysii tyranni) nouien suum ab uppido vel

monte Nysa duxisse videtur.')

Neque omittam nomiua frequentissima ^cctvqoc, 2arvQicov,

quae simili ratione a Graecis intelleguntur atque naraixog,

IJaTaixiojr, JlaTaixioxog.-) Atque omnia eius modi in easdem

terminationes exire cognoscimus.

'Tlcpaiarog,

Volcani originera ex aetate, qua Graeci cum Indis, Persis,

Germanis aliisque gentibus erant couiuncti, repetere nostro aevo

ineptum putatur neque hoc loco ad illam rem recurrendum est.

Sed quibus in Graeciae regionibus illius dei cultus ortus sit,

etiam hodie magna versantur in dissensione viri docti. Quamrem ut indagemus, non levis ponderis est examinare, ubi theo-

phora a Volcano derivata occurrant. Ac primum quidem theo-

phora ad Volcanum spectantia esse usitata reperimus in Attica,

qua in terra ei fuisse magnum atque insignem cultum multis et

certis testimoniis nobis confirmatur.

^HcpaiGTiwr I. G. I 439.

'^H(paiar-

'^HipataTidSjiq I. G. II 1—4.

^H(paiaTi(jjv septies Vide indicem

^H(paiOTod-- ( Kirchneri''H^paiOTodrj^iOQ p. 24.

'^llipaiGTodioQoc, bia

'H^patOToSvjQoc. Atheniensis And.

115.

'HtpaioTodojQot; Atheniensis Rev.

et. gr. XVII 1904, 2.

H(paioTi(or Atheuieusis Ilomolle:

F. d. Delphes, tomc III, fasc.

II 49.

'HfpaiOT- I. G. II 5, 1002 6 2,

'HipaloTioQ I. G. II 5, 1406C.

'H(paiatl(jjv I. G. II 5, 708 6, Acol. II 17.

') Cf. 0. Kern, Pauly-Wissowa V 1, 1035. Vide etiam L. Malten,

Archiv fiir lieligionswisseuschaft XII 1909, 208 ff.

2) SaTVQiojv HaTaixov Lat. II 10. S. G. D. I. 5ri59. 4. sc. a. Chr. n.

97

''H<puiar6S)]i-iOi I. G. II 5, 1S56, //^«/(jr/wv B. C. H. XVI 1892, 153.

idem II 185. 186. 188. Atheniensis, Deli.

'H(paioTo6u)Qog I. G. II 5, 2653 fe. 'HiftuGxicov B. C. H. XXIX 1905,'H,pttLOx66ojQoq I. G. II 5, 614 ft 82. 235. B. C.H. XV 1891,258. Athe-'H<paioT6SojQoq I. G. II 5, 871 Z; 23. niensis. 2. sc. a. Chr. n. alt. p.'//«ft/orotJiwpocI. G.II5, 1009i>4; 7. c„ , t. /-. tt wxttt .^r^'u ' aJi. • • T, r, TT Ur H<puiozuov B. C. H. XXXII 1908,//a)«<(7Tt(yj' Atheniensis B. C. H. IV .o- v^t. • • t^ i-

1880,220.221. XI 1887, 256. 262. ,

'" ^^^1^™«^«- I>eh.

'Hcpaioriojv B. C. H. VI 1882, 321.^l^^ôxiojv B. C. H. XXXII 19U8,

Atheniensis.^

^^^- ^^^;

"'HtpuioTiojv B. C. H. VI 18S2, 321. 'Hcpaiariojv 'HcpaiOTiojvoq Atheni-

Atheniensis. ensis Homolle: F. d. Delphes,

'H<paioTicov B. C. H. XI 1887, 25S, tome III, fasc. II 33.

259. Atheniensis, Deli. ^HcpuLOxicov I. G. III 1256,

'HcpaiOTlojv B. C. H. X 1S80, 258. "Hcpcuoriwv I. G. III 1675.

Atheniensis, Deli. 'HcpaiOTiojv I. G. III 1675.

'HcpatOTicov B.C.H. XV 1891, 257. 'HpaioTicov I. G. III 1092.

Atheniensis, Deli.

Anctoritas igitur dei imperatorum Romanorum aetate valde

minuitur.

Nominibus ex Attica allatis addo Euboica:

'^HcpaiOTiojv '%. aQx. 1892, 137. 1895, 144. S. G. D. I. 5312. a.

308/304 a. Chr. n.

'^Hcpaiariwv S. G. D. I. 5313, 67, in. 3. sc. a. Chr. n.

''HcpaiOTLOJV 'Ecp. uQx- 1892, 162.

'^Hcpaiozicov Êcp. ocqx- 1895, 134.

"'Hcpaioziojv 'Ecp. aQX- 1899, 147.

''HcpcuoT- KrjQivîoql?) I. G. II 963, 12.

Una cum Volcano Athenienses Minervam venerabantur, qua-

cum in multis fabulis Atticis est intima consortione coniunctus;

inde fit, ut in zophoro Parlheuonis iuxta Miuervam sedentem

conspiciamus Volcanum.

Si autem in Boeotiam Thessaliamque et in reliquam Grae-

ciam septentrionalem transimus, satis raro nomina a Volcano

ducta nobis occurrunt, quorura dimidia modo pars formam

dialecticam servavit:

'HipaioTag I. G. IX 2, Lar. 646. 2. saec. p. Chr. n.

'AcpTjOTia Thisbea I. G. VII 2264.

\[<pi]Ozlojv I, G. VII 4172. "AviyuScovuK.

''Acf.tioziojv I. G. VII 3175. 'EQXOfctvwq.

Acptjazicov I. G. VII 1752. HtKJrctfvq.

Diss. Hnl. XX, 1. 7

98

"^HipcaaTodcoito^ ^iioomio; I. G. VII 3S1.

'^Wpiaxiyioc I. G. VII 106S. Tanagraeus.

'A(pi}aT6^a)Q0Q I. G. VII 2433. Oeii^TJoq.

Tamen incertum est, utrum homines illi indigenae sint an

advenae; nam in his regionibus multos homines, quorum in titnlis

mentio fit, libertinos putandos esse, etiamsi nihil in lapidibns

additum est, nonnulla docent nomina barbara, quae nusqnam

nisi in Asia Minore reperiuntur. ^)

In I. G. IV nnum nomen ad Volcanum pertinens reperimus:

'HfpalOTiog I. G. IV 85. Neque vero hoc homini Peloponnesiaco

attribuendum est, sed viro Aeginae nato, quam in insulam fortasse

cultus Athenis transmigravit.

Neque uUum extat in Argolide, cum nemo "^HfpaiCtodcoQoq

vel 'HgjaiOtiojv ibi commemoretur, Volcani religionis satis ccr-

tum documentum. Nunc dixerit quispiam Volcano diem festum

Epidauri actum esse: sed optime iam Nilsson ea, quae in in-

scriptione huc pertinente I. G. IV 932 legerentur, incertissima

esse monstravit.2) Ex reliquis omnibus Peloponnesi partibus

unum nomen mihi afFerendum est, quod in inscriptione Dymis,

in oppido Achaiae, reperta occurrit:

B. C. H. II 18TS, 44 = S. G. D. I. 1G12B 81.

Quo in titulo litterae cpaiOrog leguntur; neque dubium

est, quin falsum sit, quod I. Martha supplevit: "^Hcpaiozog.

Saltem scribendum est 'yifpaiotog, quod recte restituit Fick.

Sed num re vera in titulo Achaico, quem tertio ante Christum

natum saeculo incisum esse coniecerunt Fick et Ditten-

berger, dei ipsius nomen homini impositum inveniatur, facere

non possum, quin dubitem. Mihi quidem videtur aut aliud

nomen (furtasse in -XlOtoq exiens, cf. F. Bechtel Hermes XXXIV1899, 399 adn. S. G. D. I. 2502 Delphis esoXiGTOg) proponendnm

') Ut exempla afferam, in Thessalia occurruut: Matjq I. G. IX 2,

m. Lar. 562, 8. — Nam I. G. IX 2, m. Lar. 508, 29. Cf. Guil. Schulze

M. Rh. XLVIII 18'.)3, 253.

-^) Forsitan rectius sit scribere ri(juiorinig; Neptuunm enim, cui

cognomcn erat rfQaianoQ, in illis ipsis regionibus cnltum esse iam

p. 74, adn. 'i demonstraviuius. Dies festns eius commemoratur in scholio

Pind. 01. XIII 159. Sed, quia spatinin linic nomini snfficcre non videtur,

illud in medio relinquo.

99

esse aut, si locus non sufficit, illa coniectura Fickii accepta

nomina, quae ille catalogus exhibet, ex aliena regione tracta

esse colligendum , id quod yifiiimvioq quoque haud improbat.

Nec vero illo nomine efficitur, ut in Achaia Volcano cultum

fuisse opinemur.

In Macedonia autem et in Thracia haec nomina theophora,

quae ad Volcanum spectant, reperiuntur:

'H(paioTiu)i', amicus Alexandri, Pellaeus D. Sic. XVII 37—114.

'^Hcpaiaz . . . Bulg. 255.

'^H(paiatia)v Bulg. 134.

'Hfaiazion' Arch. epigr. Mitt. XIV IS91, 25. Tomis.

In inscriptionibus vero orae septentrionalis Ponti Enxini bis

nomen jifpaiOTodcoQOQ invenitur

\A(paiax66MQoq Lat. I XeQa. 226«,

'Aifaiazodomoq Lat. IV Xeoa. SOB 1, 2,

in altera est perspicuum, in altera incertum, sed cum aliqua fide

restitutum, quod eiusdem hominis mentio fieri videtur. Utraque

a Chersonneso Taurica originem ducit et ad extremam partem

tertii a. Chr. n. saeculi aut ad prima decennia secundi est

referenda.

Sed ad insulas et continentem Asiae Minoris transgressis

nobis nomina ad Volcanum pertinentia frequentissime occurrunt.

Et in carminibus quoque Homericis Volcanus nnicus est filius,

quem luppiter atque luno gennerunt, et permagni est momenti

persona, quam suscepit. In eadem regione qua Ilomeri Ilias ortus

est Alcaei hymnus, de quo disseruit Wilamowitz N. G. G.

1895, 217 ss.; sed hoc quidem mihi esse dubinm videtur, numVolcani cultus re vera ex insula Lemno emanaverit. Nonne fieri

potuit, ut postea demum ad Mosychlum montem annexus sit simili

ratione atque ad Aetnam Siculus?') Etenim eum non solum

cum Lemno couiunctum, sed etiam multo longins dilatnm lateque

per Asiae oras propagatura fuisse neque aliennm a Lyciae, Cariae,

Phrygiae gcntibus docent cum alia documenta, tura nomina

tlieophora:

') In Italiu ot in Siciliii liaec noniina, ((nae ad Volcanum si^ectant,

repcriuntur: 'll<ff(iaii«; ]. (i. XIV' 1(14'! (Kouiae). — 'Ihfaioriwy 1. G. XIV7(»1 (Neapoll). 231)3, 2(J8 (Centurlpis), 2ti9 (Syracu8i.s). 2537 (orlg. incort.).

100

'.UpmaTUor I. G. XII 1,701,22.]

\A(psoxioq raercator I. G. XII 1, A1269 Dot.

''Hcpaiazlojy C. G. C. Caria 252.

Ehodi, a. 189/166 a. Chr. n.

'Hcpaiatlwv P. H. 205.

''Hcpaiarlon' Herzog 146.

'H(paioxUov I. G. XII 3, Ther. 885 H

339, 22.

'^H^paiazlojv I. G. XII 3, Mel. 1215.

"HipaLOxiiov I. G. XII 5, 882, 16.

Idem 883, 14. 1. sc. a. Chr. n.

"H<paiaxLojv I. G. XII 5, 897.

"H(paiaxLo)v I. G. XII 5, 937.

'Hfpaiaxlojv S. G. D. I. 5706. Sami.

5. sc. a. Chr. n. pr. p.

'H(pttiax6nohq Samins Uerod. II

134.

'^H^paiaxlojv (V) Paspates Xiax. p.

406. 417.

%(pttiaxiq I. G. XII 2, 535.

\A(paiaxio)v I. G. XII 2, 646, 13.

'H(paLaxioq I. G. XII 8, in ansa

Jurgewitsch XVIII 100, 36—37.

^Hipaioxiojv Revue de philol. 1902,

132 = C. I. G. 2879. Lepsiae.

'M(paiadojv M. x. B. T' p. 184.

0. 1. G. 3141. 3142 (bis). Smyrnae.

'H^paLaxioql Smyrnaeus Mionnet

S. VI 305. i)ILioa^Q\.:'H(paiaxQioq.)

'H(paiaxiojv Le B.-W. 222. J. H. S.

VI 1885, 352. Branchidis.

"H(paiaxiojv A. M. XXI 1S96, 153.

174. Cnidius, amph. Athenis rep.

^(pataxiwv Oestcrr. J. XI 1908, 63.

Halicaruassi.

'Hipaiaxlojv Kavvioq I. G. XII 8,

Samothr. 170, 47.

T//?. K/Mvdioq 'H^paiaxiojv Mag-

nesia 162, 4.

'H(paiaxiojv B. C. II. X 1886, 48S,

in Caria. a. 75 a. Chr. n.

'H(paiaxiojv Rev. et. gr. XIX 1906,

122. Aphrodisiade.

'H<puiaxaq B. C. H XIV 1S90, 234;

Inter Aphrodis. et Nysam.

'H^paiaxlojv C. G. C. Caria introd.

XXXIV Aphrodis. et Plarasa.

Imh.-Bl. I 305.

'H<pataxiojv lianevdioq I. G. II 2837.

'Hipaiaxiojv liajilvStoq I. G. XII 3,

831.

AvQ. ''H(paiaxoxh'jq Lyc. II, II 83.

'H(paianoQ KahviUvq I. G. XII 3,

1291.

'H(paiaxiojv Le B.-W. 1346. Olympi

(ibi cultus celeberrimus Volcani).

'Y(piax6xv'/^oq Lancli. Pamph. II

178, in Pisidia.

^(paiaxiojv C. G. C. Lydia, Daldi.

Tranquillina imperatrice. Imh.-

Bl. III 62.

'H<pataziojv C. G. C. Lydia XCIX.

Mionnet S. VII 413. Sardibns.

'H(paiaxiojv A. M. VIII 1883, 319.

TQalX" 18. PaterTib.Cl.Hephae-

stionis.

'H(paiaxiojv M. x. B. A' V6\. Le

B.-W. 649. Philadelphiae, aet.

Rom.'H(pataxiwv Buresch I, 27.

'H(patoxiojv C. G. C. Phrygia 276.

Nero et lulia imper.

'H(paioxiwv A. M. XXVII 1902, 127.

Pergami.

"H<patazog A. M. XXXII 1907, 462.

Pergami.

{'H(pataziojv [artifex] Perg. 46 a.)

'H(paiaxiojv Imh.-Bl. II, II. Adra-

mj-ttii. Caracalla imp.

'^Hipaioxiwv 'Anaf.iivq B. C. H. IX

1885, 172. Necr. Myr. 115.

'H(paiax6kewq C. G. C. Troas 3.

Hermes VII 1873, 49. Abydi. a.

320 280 a. Chr. n.

'Htpataxoyhiiq Pap. Americ. sch. I,

p. 54. Assi, ser. aet.

'H(paiaxiojv Schliemaun: Bericlit

iiber d. Ausgr. 1890, p. 37.

Michel: Recueil667B. Ilii.

'H(pataxaq C. I. G. 1716, Add. 53.

Deli (unde?).

101

Ubi patria sit Volcani, nunc explicave conabor v.am m-

eressus, quam nobis iam monstravit A. Ficli.i)

Rltionem quandam intercedere inter Volcanum et deos,

nuibus nomen est TeXymc (vel ©.a/rr.c), eumque olim unum

Msse e numero iHorum, qui paulatim auctontatem adeptus

denique in Olympios receptus esset, iam perspicuit U. de WUamo-

witz Longius autem quam ille progressus cum Volcano com-

posuit Fick deum Creticum, qui nominatus est FeXxavog

'Hesychius *mxavo, pro FiXjtavo^^ ei a Lyttns d.es festus

W-« ile.Faxcona) agebatur imagoque ems nummr

oppidi Phaesti^) imprimebatur {Baxarca Lytti B. C^H- Xm

1889, 61; FiXyavo, Pbaesti C. G. C. Crete 63. a. 431,300 a.

Chr n Svoronos Creta 259; ibidem alia inscriptio reperta est:

Fevxavo, prope Phaestum Rendiconti XIV 381), mensem au^m

qm ad eum pertinet, Gortynae et Cnosi invenimus (S G D. 1

1963 FeXyaL^ R- C H. XXIX 1905, 204, nr. 67 ÊXxav^).

Cui deo etsi nulla ex re eum esse Volcanum colligere possumus,

nisi fort'e caput eius pileo tectum esse pntaveris,^) nomen per-

simile esse atque Volcano animadvertit Fick. H.^ acced.t quod

in aliis nummis Phaestiorum eiusdem aetatis TaXc^ effictus eet

(C G C Crete 64, Svoronos Creta 264, a. 431 300 a. Chr. n.),

enmque vel comitem vel patrem Volcani fuisse memoriae proditum

est, antiquissimis autem temporibus Cretenses eum ut Solem esse

veneratos docent et alia et Hesychii glossa rcao.g ' o rjXioc.

Cuius nomen quin cadem ratione atque Mlvo^c md.genarum

Unguae attribuendum sit, ego quidem non dubito^ Vocem autem

FeXyaroc Fick interpretatus est comparato verbo Indico ulla-

ct haecut erant sagaciter exposita, non paucos nacta sunt

.ponsores; sed dialectus Cretica, quae tum plane fere erat igno a

ex hoc tempore tot titulis in illa insula repert.s adeo mnot nt

ut nos nunc de cûarta littera verbi ^FeX.aroc alitcr u.d.care coac

_ iUam enim non littera x, sed y, cui numquam respondet Indica

1) B. B. III IbTU, 167., ^ <> n T hO<\l

/) Ad illud spectare videtur nouêu 'Juuomnru, S. U D._.

.

Lvtti S G.D.I..V)2S Gortynae, quocum comparaudmu est 0,J u r v

S G 1) I 1947. Cf. V\M. Cratyl. 407E-. o^.ovv ovto, (%«.«roc) fu.

navu <U]A<.,- <l'alouK c3r ro f, ;r(.mn.;.xr.r«//f .•<.,-.

3) Cf. Head H. n. p. 402.

102

li, iibique scribendam esse docent inscriptiones — ab hac etymo-

logia discedere necesse sit cademque de causa Apollinem BiX-

y.cjviov in titulo Cretensium Magriesiae repertum (Magnesia 20)

huc pertinere mihi quidem improbetur; unde Apollinem cognomen

illud duxisse suspicer, iam p. 75, adn. G adnotavi.

Compedibus igitur, quae Velchanum cum vocibus Indo-

germanicis copulare videntur, perfractis circumspectandum est,

num alia nobis praebeantur praesidia, quibus illius dei origo

possit explorari. Ac primum quidem etiam alia in regione deum

FiXxciVOV adoratum esse cognoscimus. In insula enim Cypro

inscriptio reperta est, in qua et alia extant hominum nomina

et Fa/Lxdviog.^) Neque vero is, qui perlegerit commentariolum

egregium, quod scripsit Joannes Schmidt (K. Z. XXXII 1893,

321 ss.), dubitabit, quin illud nomcn ad deum Cretensium, de

quo hoc capite agitur, pertineat (cf. MaXayxofiai; pro *MiXayx6-

îaq Tegeae, 0. Hoffmann, Dialekte I, p. 31, nr. 35).2) Voces

autem '//9;«ÔTOc et FeXxavog, cum e lingua Graeca non intelle-

gantur, fortasse genti Eteocretensium attribnendae sunt. Atque

inter vocabnla eiusdem linguae verbum outvO-oq referendum esse

non solum propterea suspicor, quod Apollo 2fiivi)iog imprimis

in iisdem regionibus ac Volcanus colebatur eiusque religio ibi

maxime fiorebat, sed etiam inde apparet, quod Hesychius hanc

glossam memoriae prodit: o/iivOôg ' fivc. KgrjTsg (i. e. 'Etto-

xQfjTsg'^), quae non casu simillima esse mihi videtur verbis indi-

genarum Graeciae (cf. Vdxiv{)ôg, IlQO^dXivOôg). Quae cogitatio

cum nos ad alias auferat coniecturas, nunc etiam longius pro-

grediamur ac demonstremus, quomodo Volcanum, dcum Roma-

norum, cum illo numine Eteocretensium et Cypriorum conexum

cBse explicetur! Quod ut pervestigemus, nomina Romanorum,

quae stirpem Volcano- continent, nobis perlustranda sunt. Ac

primum quidem Volcanlum vix a Volcano separari posse elucet.

Scd illud hominis nomen idem esse, quod Etruscum velxanei,^)

') 0. Hoffuuiim, Dialekte I 82, ur. 100.

*) Ilaec dum exarabani, nesciebam hoc idem autc me proposuisse

Augustum Fick, cf. G. G.A. 1891, 2018. Nunc idem censetR. Meister,

IJerichtc d. Kgl. Sachs. Ges. d. W. LXII 1910, 238 s.

'•') C. I. E. I r)89: fasfH vd'xnnei, in operculo ossuarii.

103

demonstravit Guilelmus Schulze in libro egregio, quem con-

didit de Romanorum nominibus propriis (Zur Geschicbte der

lateinischen Eigennamen, p. 391). Huic nomini accedit sminMnal,

{smin&inal, ismiiid-ians[?]),^) quod ad sminOe redire veri est

simillimum (Guil, Schulze 1. c, p. 473). Si autem gentes Italicae

illa nomina a Tnscis acceperunt, illos quoque deos eodem modo,

quo NeptHnum,2) ex Etruria ad eas transisse existimo; namque

similitudo, quae est illis hominum cum deorum nominibus maior

est qnam quae non theophora putemns.3)

Tamen vocem Tuscorum reJ'/ians) significare 'Hrfaiorov,

quod hic deus in speculis Etrnscis sed-Ians nominaretur, negavit

Gustavus Korte.')

') C. I. E. I 3737: Is cai cestna Is smlnBînal, in opereulo ossuarii;

C. I. E. I 3738: lar&ia caia Is .îninfHnal, in ossuario; C. I. E. 5201:

smin&e; in inscriptione Oscorum Capuae reperta: Vibis Smintiis (alia

exempla ct". ap. Gnil. Schulze 1. c); ismin9ians{'f) Etr. Forschungen u.

Studien IIl'4s., hoc nomeu continet litteram i antepositam, quam in

aliis quoque liuguis reperimus, in lingua Arabum 'ifldlana (et âflafnna).

in inscriptiouibus Asiae Miuoris legitnr

laTiiuzovtiHii J. H. 3. XIX 1890, :i04, iu Galatia, aet. Christ. ser.,

taiOQyi,c J. H. S. XIX 189'), 30G,

^lazetpavlojv Arch. epigr. Mitt. 8, 194, iu Pisidia.

Illa uomina Tuscos a Cumanis accepisse nou verisimile mihi videtur.

•^) Thulin : Die Gcitter des Martianus Capella und der Bronzeleber

von Piacenza, Religionsgeschichtliche Versuche u. Vorarbeiten III, 1, 20, 3.

G. Korte, Rom. Mitt. XX 1905, 364; Pauly-Wissowa VI 1, liil.

') Posteaquam haec omnia mihi in mentem venerunt, 0. AugustusDanielssou maxima beuevoleutia meciim communicavit Fi).-/avov,

(ieum Cretensiuni, atque ApoIIinem Smintbium ium a Guilelmo Deecke(Deeckc-Pauli: Etruskische Forschungen und Studien II 24. Deecke:

Etruskische Forschungeu IV 53) et ab E. Lattes (Rcndiconti della Reale

Accademia dei Lincei, classe di scienze morali, storiche e lilologiche,

serie quinta, vol. II, Roma 1893, lu2f), vol. III, 1894, .51, 112, 117

= editio separata: Di due nuove iscrizioui preromane, Roma 1894,

75, 128, 171, 17t)) cum diis Tusconun coniuuctos esse; sed illi viri

docti, quippe qui Tnscos cum gentibus Indogermauicis, (juae vocantnr,

confnnderent, eam rem non satis planam reddidisse mihi videntar.

*) In iecore aeneo Placentino a Giistavo Kurto litterae rd/ iu

vd coriTctac suut (Riimisclie Mittoiluugeu I. I. p. ;>G.'»); (|uao oumita siut, tamcu uescio au illac uomeu ^vd/ans decnrtatum siguiticcut.

Sed omittam has rcs, cuui iu iis peregrinus sim. luscriptio autem vasis

104

Sed nonne fieii potiiit, iit apud Tuscos cadem ratione atque

apud Phaestios numina inter se diversa non quidem eodem, scd

tamen simili munere functa sint?i)

Quae cum ita sint, mihi quidem non prorsus a vero abhorrere

videtnr Tuscos, quos ex oriente in Italiam immigrasse docuerunt

cum alii tum Gustavus Korte (cf. Pauly-Wissowa VI 1, 743 ss.),

si non necessarios, at certe olim finitimos fuisse Eteocretensium,

quo perspecto ne illud quidem obscurum, esse potest, qualis gens

conscripserit titulos illos Lemni repertos (A. M. XXXIII 1908,

47 ss.), qualis fuerit illa Tyrsenorum, qui in mari Aegaeo nobis

occurrunt, qualis nominata sit ab Aegyptiis Turscha.

Tuscos et incolas Asiae Minoris necessitudine quadam con-

iunctos fuisse nuper aliam viam ingressus, etsi interdum fortasse

longius processit, demonstravit L. A. Milani (Italici ed Etruschi,

Roma 1909).

Utut ea, quae in hoc capite disputavimus, diiudicantur a viris

doctis — neque nos fugit, quid incorti inveniatur in hac quae-

stione — , tamen, quia quae ex iis colliguntur, haud levia esse existi-

mavimus neque sine coniecturis omnino ars nostra constare potest,

aenei in agro Tridentino reperti (A. Fabretti: Corpus inscr. Ital. anti-

quioris aevi. nr. 12) obscurior est quam nt aliquid ccrti colligere possimus.

Latetue in voce vel/anu (bis) nomen dci (exspectamus formam velxdve

[Danielsson]) aut Lominis?

') Cf. Guil. Deeclie: Etruskischc Forschungen IV 61; Thnlin : Die

Gotter des Martianus Capella und der Bronzeleber von Piaceuza,

Religionsgeschichtliclie Versnche und V orarbeiten III 1, h'S. Volcanumcultum esse in Etruria docent cum alia monumenta tum nummi, qui

similes sunt Creticis, cf. Deecke: Etruskische Forschungen II \10;

TV r,l. Theod. Panofka S. B. P. A. 1840, 348.

Summa cum benignitate Gustavus Korte, vir doctissimus, mcnon solum res ad illam quaestionem pertinentes cdocnit, sed etiam mcccrtiorem fecit, qnae esset opinio sua de hac re: se non omnino negarc

Tnscis notum fuisse *Velchannm deum, sed eum eodem munere atque

'H(paiaiov functura esse.

Forsitan ille fuerit ignis d<?us, hic (sed-lans) patronus artificum, cf.

ea, quae exposuit (xeorgius Wissowa: Religion und Kultus der

Romer, p. 18(J.

Volcanum cnim in vetusta liomanorum religione jjro fabro ferrario

et armorum arfifice hahitum csse omnino negandxm videtur, Wissowa:

Gesammelte Abhandlungen, p. 172.

105

non indictum omisinms, qiiod nobis veri quam simillimum visum

est; nec vero, cum ipsum illud verum pereaepe in occulto lateat

quicquam firmius contendere habeo in animo neque aegre, quid-

quid periclitatus sum, remittam, si quis similitudinem nominum,

quae me ad illas cogitationes adduxit, aliter interpretatus meas

rationes certioribus allatis dissolverit.

'Aq^QodCrr].

De origine Veneris sententiae doctissimorum virornm valde

discrepuerunt et adhuc discrepant. Cum ante aetatem nostram

permulti hanc deam eandem esse atque Astartam, quae a Phoeni-

cibus adoraretnr, contenderent, quin etiam Fridericus Hommel^)

nomen ipsum Veneris, etsi haec res habet maximas difficultates,

ex Astarta ortum esse demonstraret, multa opposuerunt Enmann,

G. Korte, de Wilamowitz.

Quorum ad sententiam confirmandam nomina ad Venerem

spectantia non inutilia esse arbitror. Sed si ea percensemus,

primum mirum esse nobis videtur, quod numerus illorum nominum

antiquissimis temporibus satis parvus est et imperatorum demum

Komanorum aetate valde augetur. Quae res ex eo intellegitur,

(juod illa, cum imprimis servis imponerentur, haud ita magna in

gratia erant; praeterea theophora a Veuere derivata uon varia-

bantur, quia Graeci causis, de quibus p. 21, adn. 1 cgi, commoti

nomina eius generis, cuius est '4(pQodLTT], cum altera stirpe

componere vitabant. lam C. Meier Q.uaestionum onomatologicarum

capita quattuor, Marpurgii 1905, p. 31 ante quartum a. Chr. n.

sacculum non nisi in Bocotia nomen theophorum a Venere ductum

inveniri animadvertit:

'AffQudnog 1. G. VII 585. Tanagrac.

Forsitan alterum addendum sit, quod rcperitur in inscriptione

Cypria (0. Hofrraann, Dialekte I 82, 160 et K. Mcister: Herichto

d. Kgl. Siichsischen Ges. d. W. LXII 1910, 284) noque scio, an

') Philol. Jahrb. (ed. Fleckeisen) CXXV 1882, 176.

106

illa ad quintum saeculum referenda sit; namque in eodem

titulo occurrit nomen antiquum FaXyavioc. Tamen aetas illius

incerta est, quia adhuc historiam scripturae Cypriae cognitam

non habemusJ)

In insula Cypro Veneris cultus antiquissimus est, atque hoc

loco a Graecis religionem Astartae receptam esse ii contendunt,

qni illum in Graecia ipsa ortum esse negant. At, si Graeci eum

a Phoenicibus, qui Cyprum incolebant, suscepissent, hanc gentem

praecipue A.startam deam adoraturos fuisse necesse est. Sed eius

cultnm multo inferiorem fuisse quam dei, quem Melcartum (r-ip^^a)

appellabant, cum aliae res tum theophora nomina Phoenicum

in Cypro reperta docent. Quem quia Graeci nou susceperunt,

Aetartae quoque cultum ad eos esse translatum credere dubitamus.

Eo accedit, quod Veneris religio etiam in antiquissimis Grae-

corum coloniis (ut Golgis, Idalii) divulgata est; theophorum quoque,

quod supra attuli, in colonia Arcadum invenitur (Golgis).

Sed, cum titnli Cyprii omniuo pauca nomina ad deos

pertinentia exhiheant, ad finitimas terras accedamusl In quibus

primam commemoraudam esse existimo Pamphyliam; etenim in

hac regione nomina a Venere ducta pro numero reliqnorum

frequentissima sunt; eaepius nnsquam nisi in inscriptionibus Atticis

aetatis imperatorum occurrunt.

Nec vero minoris momenti ac ponderis est species illorum

nominum. ((nae ostenditur his exemplis:

'A'poQ6ialivq Lanck. Pamph. I 66.

'A(po(jdiaiv; Lanck. Pampli. I 73.

'I'o()(kaiu Lanck. Pamph. 1 8!).

'PoQdiaiq 'A'fOQ(kolv Lanck. Pamph. I 73.

i^OQdioioq Lanck. Pamph. I 87,

<I>OQ(Hatoq Lanck. Pamph. I 90.

Ue aphaeresi primae litterae, quae pendet ex indigenarnm

Pamphyliae lingua, iam p. 32 s. nonnulla verba feci; praeterea

autem metathesis litterarum q et o digna est, cuius mcntio fiat;

hac enim re demonstratur, qua via Pamphylii Veneris cultum

') Nunc ctlam in alia iuscriptionc Cypria, quam ante quintum

saeculum iucisam esse contendit K. Meister S. B. P. A. 1910, 151,

theophorum 'AifQodiaioq (vel 'A(fOQ(Uoioq) repertum cst.

107

acceperint.i) Ille enim litteranim ordo immutatus (cf. IloQOojta

^dnov Lanck. Pamph. I 94) in insula Creta^) reperitur, ubi, ut

exemplum afTeram, a Dreriis sacramentum dicentibus testes fiunt

et alii dii et l4rfiOQ6iza S. G. D. I. 4952.

Itaque etiam sententiam, utrum Cyprii Veneris cultum a

Cretensibus assumpserint an ex oppidis Phoeuicum receperint,

facile diiudicabit, qui utriusque partis momenta subtiliter pensi-

taverit. 3)

Inferiore autem aetate Veneris cultus per Lyciam Cariamque

manavit. In hac quoque regione comitem deae x\donidem, qui

quin fuerit deus gentinm Semiticarum, quae vocantur, non est

dubium (li"!^), maiorem auctoritatem quam alibi adeptum esse

docet nomen mensis Mdcovicoi^ (J. H. S. IX 1888, 342, lasi; cf.

mensem lidcovioioc: Seleuciae, Reinach: Traite d'epig, p. 492.

Hieron. Ezech. c. 8, p. 750. Hemerol. Leid. St. Croix (Pape), Nec

vero illius nomen Graeci ad theophora formanda adhibuerunt, si

praetermiseris nonnulla noraina, ut ita dicam, comparativa, quae

originis Asiaticae esse mihi videntur:

"A6m'iQ tr MeXlztji olxwv 1. G. I 324.

"Adwvtq ^swQOi l. G. XII 8, Thas. 309, 2.

Bsi»vg o xul "A<So)riQ I. G. XII 8, Lemn. 24, 3.

Cum Adonide iam antiquo aevo in Phrygia Attis, comes

Magnae Matris, tam arto conexus est, ut cum eo in aequo

poueretur^) ('Atxl, Ob xaXovOi fiev jIoOvqwl TQijiofhtjrov

AdcovLV Philosophumena Origeni adscripta ed. Cruice p. 176).

Sed redeamus ad nomina a Venere derivata! Quae quam-

quam imprimis servis, libertinis, aliis humili loco natis imposita

ac pleraque ad inferiora tempora referenda sunt, tamen si non

multum, at certe aliquantum valere putamus alicuiusque essc

momenti, quia, quatenus Veneris cultus emanaverit, optimc in-

') Caltus Pamphylius est prisoisslmus; adorabatur enim \A(pQo6ixt]

noiywra tyovoa, Laur. Lyd. De mens. IV 44.

'0 Apollo (inoque Ilizto^ ex Creta eo trauslatns est, cf. Gnil. Schulzc

Bcrl. philol. VVochcnschr. 1890, 1436ss.

') Quam ob rem haud .scio an tlieopliormn Cypriuiu \l<fi)Q<Sioio:;

lcgcndiim sit.

*) Cf. Otto Griippe: Griechisclic MythoIofi;ie II ir.lsl. Kd MoytT:

Gesohichte des Altertuuis'^ 1 2, r.4'.i.

108

dicant. Etenim, si quo loco extant frequentius, ibi deam

quoque adoratam esse concludere licet. Slcubi autem plane fere

desunt, ibi cultum eius non viguisse demonstratur. Qnae cum

ita sint, dignum est, quod commemoretur in lonia theophora ad

Venerem spectantia tam aliena fuisse, ut inter mille centum

nomina a diis ducta 'EjtaffQodinog, nomen aetatis inferioris, non

nisi sexies, yi<pQo6lotog numquam inveniatur. Unde eodem modo

elucere existimo Venerem non esse deam Phoenicum, sed Grae-

corum; namque, nisi ita res se haberet, lones, ad quos facilior

quam ad reliquos Graecos esset peregrinornm aditns, plane fere

eius religionem ignoraturos fuisse omnino est improbabile. Neque

etiam iu Aeolidem ea invasisse videtur; nam inter quadringenta

theophora occurrit nullum nomen 'AffQodicioq et tria ÊjimpQO-

6iTog vel Êjiag^Qag.

Scd in continentem Graeciae transgressi in Thessalia et

in Bocotia saepius reperimus illa nomina. In titulo Thessalico

(I. G. IX 2, Pag. 371) legitur nomen qnoque ''A<pQiog^ quod quin

ductum sit a mense "Ar/Qiog, qui et in Thessalia et in Bithynia

invenitur et Veneri est consecratus, non dubium esse videtur

(cf. mens. A<pQodiOic6v apud Magnetes I. G. IX 2, 1100 a et saepe).

Atque idem fortasse legendiim est in alia inscriptione I. G. IX 2,

452: AIAfpPIOYJ)In Attica inferiore aetate valde in usu fuerunt theophora

ad Venerem pertinentia; atquc in hac terra optime cognoscitur,

quomodo numerue illorum per saecula augealur; cum usque ad

Euclidis tempora nemo commemoretur, cui nomen A(pQo6loiog

impositum est, et usque ad pugnam Actiacam duodeviginti nomina

eius generis inveniantur, occurrunt imperatorum aetate Romanorum

non minus ducenta septuaginta quinque. Quod illa tam frequenter

reperiuntur, eo, quales fnerint illorum temporum mores, bene ex-

planatur. ¥A simili ratione inteilegimus, quem ad modum usitatum

sit 'EjiarpQo^LTog. Hoc inferiori aevo attribuendum esse vel inde

apparet, quod ante annum a. Chr. n. tricesimum primum semel

occurrit in titulis Atticis, sed postea centies octies. Qua quoque

re fit, ut plerumque in hoc nomine pro 1 litterae ii scriptae sint.

Hoe quidem nomen, etsi a theophoris nullo pacto segregandum

') Cf. Ênu<f(jaq et 'Ernnfitiiuy {'Eiia(/ (îUov A(\. Wilhehu Beitr.

zur griech. Inschriftenkunde p. 27).

109

est, tamen praebet speciem sui generis. Atque miror, quod ab

iis, qui Venerem deam Phoenicum esse coutendunt, cum nominibus

theophoris illorum cum voce '^as' compositis nondum comparatum

est. Sed nos, qui Venerem, filiam lovis et Dionae, antiquissimam

Graecorum deam esse arbitramur, hoc theophorum aliter inter-

pretari non possumus nisi ut ei, cui patrocinatur Venus, illud

impositum esse opinemur. Alterum autem eius generis nomen,

quod in indice inscriptionum Atticarum reperitur (I. G. I 455

^Ejiixrj(fioioc) et primo quidem obtutu cum eo esse conferendum

videtur, si accuratius examinemus, non recte in hominum nominibus

positum esse neque aliud quam originem hominis, cuius antea

mentio facta est, significare cognoscimus,

A clarissimis sedibus Veneris, quae apud Graecos multis

modis nominabatur, epitheta eius ducta sunt Evjiqh; vel EvjtQia

et EvihrJQ?] vel EvdtQeta. Quibuscum quot nomina hominum

conectenda sint, haud certo intellegimus; sed haec magna ex parte

comparativa existimanda et imprimis libertinis data esse ex mea

quidem sententia constat. Quae cum ita sint, nonnulla testimonia

eornm afferre satis habeo:

KvitijQh, puella Antonii, Plut. Ant. 9 aliique.

Kvi}tj()la A. M. XII 1887, 170. Nicomediae.

Kv{>SQia I. G. IX 2, Pher. 417.

Kv^rjQiq I. 6. XIV 2459.

Kvngia I. G. II 5, 3S8S b.

KvTiQioq S. G. D. I. 5056 (ab ethnico dnctum). Chii.

KvTiQoyfviu Kamsay Cit. II 390 (sumptum e carm. epicis).

Pro EvQJCQioq Ndcr. Myr. 178 videtur legendum esse Ei'jtQiog:.

Forsitan hoc loco addendum sit 'JddXiog Thessalus, Porph. Tyr.

fr. 2 (Venus Idalia Verg. Aen. I 693, cf. Theocr. XV 100). Alio

cognomine, quod spectat ad fanum in Boeotia situm, Venus ap-

pellatur jiQyvrvig (St. Byz. s. 'AQyvvviov); ad illud pertinet

nomen hominis Boeoti

\iQyorviojy I. G. VII 2781, cf. F. B. p. 303.

Praeterea Graeci Venerem nuncupant , Ufieviav (Paus. II 34, 1 1),

eodemque nomine apud eos vocatur Ztvg (Arat. vit. Call.frg. 114, 2);

quocum epithoto conexum in theopliororum uumero pouendum esse

nomen liumanum Jifitviog mea quidcm sententia a probabilitatis

rationibus non abhorret:

110

Ai/itnog I. G. IX 2, Phal. 122S, 79.

At/ihioQ I. G. XIV 242.3, 1, 2, alia, similiterque intellegendum esse

puto nomen 'Elh/itrioQ I. G. XII 8, Thas. 275, 8, UcojQog, ex

(juo fortasse epithetum deae adhuc ignotum conclnditur.')

Sed incertissimum est, num nomina inferioris aetatis Ils/Ldyiog

(I. G. XIV 352 II 80), IhXayia (B. C. H. III 1879, 340 in

Pisidia), similia coniungenda sint cum Venere, quam Graeci cog-

nominabant Ue^Myiav, ejch (fiXov tiJcXsro xrivai\alhv djt'

^jrtigov XanjtQov ogtjv JisX.ayoq (cf. etiam /ii6vv6og ReXdyiog

in fabula, quae in Lysicratis monumento efficta est, E. Maass,

Hermes XXIII 1888, p. 70 ss.; 7oiq IhXayia Paus. II 4, 6; de

Venere Pelagia cf.Usener: Legenden der heiligen Pelagia, p.XXss.).

Nec vero nomina EvjiXoiog vel EvJiXooq vel EvJcXovg et

EvJiXoia et EvjiXoimv ulla ratione conexa sunt cum Venere,

quae cognomine EvjiXoia in portibus colebatur; qnid significent

illa, optime explanari existimo versu Theocriteo (VII 52):

"Eootrai yiysdvaxTi xaXog JiX.oog dg MitvXrjvav^)

Magnus numerus nominum, quae stirpem 'Eqo^t- continent,

lioc loco a me omittitur, quod, utrum ad amorem an ad deum

amoris (nusquam adhuc repertum est ÊgoJTodojQog vel *Eqo)t6-

doTog) spectent, diindicari non potest. Cf. etiam haec nomina,

quae omnia fere aetate demum Romana occurrunt:

'EQ/itQwg Le B.-W. 568. Alaban- i7«<t5eô;e Rev. et. gr. IX 1S96, 423.

dae. Myndi.

EQ/i^Qog Pape. IlaveQwg Le B.-F. 341 d. Tepeae.

0a?.aaGeQ(vg Anc. Gr. inscr. IV 1, IJt&sQcog I. G. IX 2, 1. Lar. 563, 9.

898. Halicarnassi. /7()ei,«t(>cyg Anc.Gr.inser. IV 1,830.

MovatQwg I. G. VII 1776. Cnidi.

NtxtQwg A. M. XXIII 1898, 37; in SvvtQwg C. I. G. 3332. Smyrnae.

Attica. <PiXeQO}g Anc. Gr. inscr. IV I, 869.

Nv//(p^Qojg Lat. II 454. Nvv<peQO)g

J, H. S. XVII 1897, 275; in Mysia.

Cnidi.

XQvatQwg I. G. III 1133.

*) Cf. cognomen Neptuni 'Entxxziog, 0. Gruppe: Griechische Mytho-

logie und Religionsgeschichte II p. 1158, adn. 6.

'') Pro ÊvddlojQog] A. M. XXI 1896, 182 (ia Attica) lego Evodkov

vel similiter. Cf. nomina Evodog, KiotUwv (B. C. H. XXXII 1908, 523),

\'\yuiyoi)og, EvnoQx>/iog, alia. IIoc loco addcrc liceat testiuionium nominis

\4yeuva^ I. G. XII 1 , 46, 327; cf. de Wilainowitz: Textgeschichte dtr

griechischen Bukoliker, p. 21, adn. 2.

111

'EQfiTJg.

In faucibus montis, quem vocant Graeci nostrae aetatis

nomine Ziria, antiqui autem appellaverunt Cyllenam, olim sedes

Mercurii fuisse dicitur, qui posteris temporibus in omnibus partibus

Graeciae summa pietate colebatur. In illa autem regione enm

maxima fnisse auctoritate vel inde patet, quod in Arcadia fre-

quentissima sunt theophora ab eo derivata, quin etiam in Argolide,

in terra finitima, numerus eorum est permagnus. Imprimis Her-

mionae inveniuntur illa theophora, qua re commoti facere non

possumus, quin sententiam Sam. Wide (De sacris Troezeniorum,

Hermionensium, Epidauriorum, p. 41), qui iu hoc oppido Mercurii

cultum fuisse negat, improbemus.

Ab antiquissima sede ductum est cognomen dei KvXXavioq,

quod reperimus in hominum quoque nominibus, velut

KvXUvioq S. G. D. I. 1623 = C. I. G. 1543. Dymis, in oppido

Achaiae. 2. sc. a. Chr. n. p. alt.

KvD.iq S. G. D. I. 1612 A 3. Dymis.')

Kv).?.r/vioq Anth. ep. IX 4, tit. 33, tit.

KvX?.7Jvtoq Euuap. Sard. fr. 14, 7.

Kv?.).i^vinq Dam. V. Isid. 209. Hesych., ApoU. lcx. 105, 13.

In Arcadia igitur et in Argolide, in terris montuosis, magnam

vim habebat religio dei, qui primo ut viatorum patronus adora-

batur. Cultura eius cnm tumulis (i-QfiaTa) conexum atque e

rndissimis cogitationibus ortum paulatim increvisse iam cognovit

Ludovicus Preller optimoqne iure eum secuti sunt Carolus

Robert et Eduardus Meyer.2)

Ad viarum tntorem spectat cognomen Mercurii Ayvalo.:,

unde dncta esse etiam nomina hominnm verisimile est:

'Ayvtdoq B. C. H. III 1879, 318. S. G. D. I. 5657. Chii.

'Ayvalog Paspatcs Xiax. I 414. B. C. II. III 1S79, 234. S. G. D. I.

5653 D. 5. sc. a. Chr. n.

Cf. cognomen Apollinis liyvaToc et [iyvif-vg: fieri potest, ut ad

hunc deura nomina illa hominum pertineant. Certo ab Apolline

non est separandnra nomen viri Hypcrborei 'Ayvifix.

') Kvlltoc: i. 0. /u/P./yr/oc, St. Byz. s. Kv'/.?.i]vii.

») Gescli. d. Altcrt. II 98. Cf. 0. Keru Strcna llelbigiaiia p. 157.

Mihi (luidom non pcrsuasoruut qiiae disputavit Grniipe: Griecli. Mj-tho-

logio p. 1341, adn. 2.

112

Simili autem ratione intellcgendum esse censeo nomen

"OdioQ Schol. llias b 'J6, cf. / 170.

Praeco ille a Mercurio nomen suum duxit.

"Odinq I. G. XII 8, Thas. 240, 10.

Ex his quoque muneribus dei intellegimus eum nunlium

deorum factum esse, qui in carminibus Homericis /iiaxroQOc^)

cognominatur; ab illo epitheto derivatum est nomen /liaxroQidTjg

(cf. F. B. p. 357):

Aiay.ioQidiii Lacedaemoniiis Herod. VI 71.

ALUXT0QL6^q Thessalus Herod. VI 127. St. Byz. s. Kquvvwv.

diaxTOQid^q Olympionices a. 450 a. Chr. n., cf. C. Eobert, Hermes

XXXV 1900, 192, tab.

dtaxroQiSriq B. C. H. XV 1891, 292; prope Naxum rep. a. c. 250

a. Chr. n.

AiaxiOQi6riq B. C. H. IV 1880, 213. VI 1882, 22, 38. VII 1883, 105,

106. IX 1885, 147, 148. XVII 1893, 67, 68, 79, 84, 103.

XXXII 1908, 14, tab. 5. Deli.

Qnibus fortasse adicienda sunt haec:

KtjQvMjg B. C. H. XIV 1890, 536. Cyzici. 4. sc. a. Chr. n. p. pr.

Kr,Qvxidi]q Archil. fr. 60 (88).

K)jQvxi6)jq 6)Ji9aLoq I. G. II 5, 768 6 A col. I 5.

KrjQvxiojv I. G. II 945, 6, 7 {KrjQvxidaL gens Ath.), sim.

Snmma autem auctoritate antiquissimis temporibns fruebatur

Mercurius ut deus pastorum ac gregum; itaque maxima est

similitudo ei cum Apolline et Pane, qui eorundem cognominum

participes sunt; Pan enim simili ratione ac Mercurius, popularis

suus, KvcpaQiGOixaq KvXXavioq appellatur (B. C. H. XXVH1903, 295 in Arcadia; sic restituendum est in titulo S. G. D. I.

5084), Apollo autem 'EjcifcrjXiog CEQf(?jg 'EjiifJ7']Xioq Coroneae

Paus. IX 34, 3; Tanagrae adorabatur ""EQfirjg KQiorpoQog Paus.

IX 22, 1, ad quem spectant monumcnta illa antiquissima).

Idem autem deus, cuius in tutela erant homines iter facientes,

patrocinabatur mercatores. Huc quoque spectare videtur epithetum

'AyoQalog (Le B.-W. 1601, Aphrodisiade et alibi), quocum con-

ferre licet hominum nomina ylyoQaiog I. G. IX 1, 431 in Aetolia,

yiyoQaioq I. G. IX 2, m. Ilal. 109 a 45, alia. Tamen fieri potest,

ut ea orta sint ex 'AyoQava^, AyoQaxXrjg similibusque.

') Cf. A. Fick B. B. XX 1894, 179 et F. Solmseu, Indogennanische

Forschungen IJI 1894, 90 et Bury B. B. XVIII 1892, 295.

113

Cum natiira dei talis esset, 'EQiirjg a Graecis in Italiam

translatns a Romanis Mercnrius appellatus est; ^) atque ex eadem

re facile elucet eius cultum in lonia, qua in terra sita erant

florentissima opulentissimaque emporia Graecorum — etiam nostra

aetate admiramur urbem Smyrnam — , celerrime ad summamauctoritatem pervenisse. Atque apertum est ditissimos mercatores

lonicos, qui vel Ephesum vel Sm^^rnam habitabant, a nullo alio

deo maiorem salutem exspectantes quam a Mercurio filiis suis

theophora cum eius nomine composita imponere amasse. Sed

dicat quispiam,

quod multi lones ab Hermo , maximo illius

regionis flumine, nomina sua duxerint, propterea esse usitatissima

theophora stirpem 'ÊQfio- continentia. Etsi nonnulla ad flumen

Hermum referri posse concedendum est, tamen forma magnae

partis eorum impedimur, quominus cum fluvii deo ea coniun-

gamus. Namque quin nomina 'EQftckfiXog, 'ÊQfiatog, alia nullo

pacto ab Hermo dncta sint, sed Mercurius sit patronus eorum,

quibns illa imposita sunt, haud dubium esse censeo. Nec veri-

simile est cultum fluminis Hermi maiore auctoritate usum esse

quam Caici vel Maeandri, ad quos pertinentia theophora haud

ita frequenter occurrunt. Quae res cum ita se habeat, non

vereor antiquissima cum stirpe 'ÊQf/o- composita nomina, quae, si

ab Attica Boeotiaque discesseris, aut in oppidis lonum aut in

coloniis, quas illi dednxerunt, aut in vicinia earum inveniuntur,

ad deum Mercurium referre. Atque ea nomina, quae pleraque

praebent speciem vetustissimam, hoc loco afferantur:

heQ/xlag Tanagraeus I. G. VII G26. i ÊQfioxQixoq Rohl I. G. A. 372, 107;

'ÊQfzoyivrjc Atheniensis Xen. Me- prope Styra.

mor. II 10, 3, saep. Plat. Phaed. "iiV,„eyr Leomius Diod. X 48.

59 b. D. Laert. nin. 8. -^ ..r r>u- -d /-i tt<„ , .,..,. ,T ,. AQvsofxoq artifex Chms. B. C. H.EQfioyerrjq Athemensis Xen. Ilell. y j^j .^^^ yjf jgs^^ 254 =IV 8, 13.

^ ^ Ri3hl I. G. A. add. 380 a'.

tQfioytvtjg Atheniensis D. Laert. ^ ,

jj j3 jj J2EQfwfiayog Chius S. B. P. A. 1900,

'EQfiolvxoq Atheuiensis Ilerod. IX 113 = S. G. D. I. 5493. a. c. 390

105.a Chr. n. Mileti.

'EQfioxQuTtjq Atheniensis Xen. Me- 'EQfioddfiag Samius D. Laert. VIII

luor. 12, 48. 1,2.

') Cf. Wissowa: Religion nnd Kultus dcr Romer, j). 45.

DisB. Ital. XX, 1. g

114

"EQ/xoxfjcnldrjq C. G. C. Thrace 229.

Abderae.

'EQfMoaxQaToq Abderita Rohl I. G.

A. 349. I. G. I suppl. 204.

ÊQ/JtoTe?.7](; Toronaens I. G. I suppl.

190.

heQ/xoxQuztjq IlQOxovvrjaioq S. G.

D. I. 5531. 6. sc. a. Chr. n. p. pr.

'ÊQ/duq Ad. Wilhelm Beitr. zur

griech. Inschriftenkunde p. 7.

Neandriae. 5. sc. a. Chr. n. p. pr.

EQfimnoq 'AxaQveltriq Herod. VI 4.

nvd-eQfxoq, Phocaeae Plut. Pericl.

24. Ael. V. h. XII 1.

^laQ^lxiQfMLOq ID.uCo/ntvioq S.

B. P. A. 1900, 113= S. G. D.I.

5493 (cf. XQVo^Q//ioq I. G.

XII 3, add. 1 556). Mileti. a. c. 390

a. Chr. n.

''EQ/xoTi/ioq KXuCô/xivioq Porphyr.

De vit. Pyth. 45. Arist. Met. 1 3, alii.

''EQ/xodojQoq (EQ/i6ri/ioq?) K).aL,o-

/xerioq Plut. De gen. Socr. 22.

Ilv&SQ/xoq Tiqioq Athen. XIV 625 c.

'EQ/iayoQtjq TiitoQ S. G. D. I. 5639.

'ÊQ/ivjiioq Colophonius Athen. XIII

588 a.

Ml/iveQ/ioq Colophonius, poeta.

Ev£Q/ioq (sic restituit Bechtel)

S. B. P.A. 1900, 113 = S.G.D.I.

5493. 'E<f6aioq. Mileti. a. c. 390 a.

Chr. n.

'ÊQ/xrjaiuvaS, Mi?.i]aioq S. G. D. I.

5508.

''EQ/i.oyuQrjq Mi?.)]aioq St. Byz. s.

Kuq61u. Idem? schol. Dem V 25.

'ÊQ/j.ocpuvToq Mi?.i]aLoq Herod.V99.

'ÊQ/irjOKpuvtjq Milesius? Gardner

Naukratis II, no. 748= S. G. D. I.

5761.

ÊQ/xoJva^ MikriOLoq S. G.D. I. 5495.

"Eq/xo6 ... S. G. D. I. 5727 c. Hali-

carnassi.

hayrjaeQ/xoq e Doride Asiae Mi-

noris ort. Eohl I. G. A. 482. in

Nubia.

''EQ/ioTi/ioq Ilrjduasvq Herod. VIII

104, alia.

Perpauca in aliis regionibus occurrunt, velut

ÊQ/ioy.QuTTiq '^'EQ/j.ojvoq dux Syracusanorum Thuc. IV 5S, saep.

(fort. idem?) "'EQ/xoxQUTr/q Syracnsanus Xen. Hell. II 3, 24. AeLV. h. XII 46.

Quibus quae attuli nominibus addo haec:

lAyr/aeQ/jLoq I. G. XII 2, 327.

jivu^SQ/jioq I. G. XII 2, 75, 6.

JlsQ/ioq Priene 313, 245.

KlxsQ/xoq Olympionices Diog. Cyn.

ep. 2. Quod nomen, quia as-

piratam non continet, inter lonica

refero, eadem ratione ac:

KQUTSQ/xoq Atheniensis Homolle:

F. d. Delphes, tome III, fasc. II 36.

KQUTSQ/ioq 'Pu/xvovaioq I. G. II

953.

KQUTSQ/ioq Atheniensis Homolle:

F. d. Delphes, tome III, fasc.

II 20.

Ms?.r]asQ/ioq Atheniensis, Suida».

Eudoc. p. 301.

no?.vsQ/ioq Gardner Nankratis II,.

no. 794= S. G. D. I. 5760 adn.

IIv^sQ/ioq Ephesius Athen. II

44 c. 52a, VII 289f. Sotion. Pa-

rad. 34.

îXsQ/ioq B. C. H. XII 1888, 279.

Myndi.

^mxsQ/ioq Chius B. C. H. III 1879,

320 = S. G. D. I. 5658.

XQvasQ/ioq {XQvaSQ/xioq) saepe

inferiore aetate in diversis Grae-

ciae regionibus invenitnr.

115

Sed alitev quam loniea diiudicanda esse puto nomina in

Lycia saepissime reperta, quae ipsa quoque theophora ad Mer-

curium spectantia esse cbntendit Georgius Kaibel (N. G. G.

1901, 500); cuius sententiam, etsi primo obtutu probabilis esse

videtur, sequi hac re prohibemur: si in inscriptionibus a Benn-

dorfio editis (Lyc. II) septuaginta tria inter ducenta quinqua-

ginta theophora ad Mercurium pertinentia reperirentur, nomen

quoque dei ipsius saepe in titulis Lyciis occurreret; nunc vero

bis dei mentio fit; in altera inscriptione ea, quae leguntur, incerta

sunt, in altera Mercurius una cum compluribus aliis diis ita

commemoratur, ut eum non multum valuisse apud Lycios appareat.

IUa autem nomina, de quibus agitur, ab indigenarum lingua orta

et a Graecis, qui ea animo non comprehenderent, immutata esse

mihi videntur.

Ceterum etiam memoriae proditum est Mercurium ab illis

geni\\)m"Ifi^QaOogveV'l(i^Qa(iog appellatum esse; ad hoc nomen

relata est inscriptio nummi, in quo legitur hepnmia (Lyc. I index);

sed tituli Graeci in Lycia reperti hoc non dei, sed hominis

nomen esse docent:

"En^Qoîoq Lyc. II 0. E V, F VI. Rhodiapoli.

"Efx^Qonoq B. C. H. XVI 1892, 445. Phaselide.

'EîiQOfioq B. C. H. XXIII 1899, 335; in Lycia.

Adicienda iis sunt Lycia hmprdma Lyc. I 37, 5 s. hmprameh

Lyc. I 36, 3.

Forsitan cum Mercurii nomine, quod supra commemoravi,

conferenda sint haec nomina hominum:

IfiiiQaaoiq B. C. H. IV 1880, :m = "lfî^Q>l? J- H. S. XV 1895, 124; in

S. G. D. I. 5727 «. Halicarnassi. Lycia

'EfitiQidiiatj 'EQfioxQarovq

B. C. H. XVIII 1894, 547; iu

Lyeia.

5. sc. a. Chr. u. exeunt.

"I(x[-iuQOiq in eodem titulo.

lu[iuQ7iUoq S. G. D. I. 5727 C.^

'

Ilalicarnassi. 5. sc. a. Chr. n.|"lixiiQnq Lyc. II I* 52, 22.

excunt.I

>/?(»?« I^y«-"l 52,29.

M. AvQ.-liiM^ J- H- f^ X 1889, 80; "ifnHm Lyc- " I ^2.^•J-

j,j i^yyi^ I

ImtrasusLyciusVerg.Aen.X11343.

A Lydiis autem Mercurio nomen Candaiilan datum esse,

hi Ilipponactis versus demonstraut:

8*

116

Hippon. Bi^X. A 1, 2 (ed. Crusius):

e^GXje Mabic, jialda, KvX?.7]rr]g JcaXfiW

ÊQfiTJ xvvayya, MrjiovLGrl KavdavXa,

<p(DQCov kraiQS, dtvQO (loi OxajiaQdtvOai.

Eodem nomine appellatus est rex Lydiae e Heraclidarum

gente ortus. Cf. etiam KavdarXrjc; Herod. VII 98 in Caria.

"AQtjg.

De nominibus tbeoplioris ad Martem pertinentibus paucis

opus est verbis, cum illa omnino fere desint. Etsi dixerit quis-

piam ea iam inveniri in carminibus Homericis, tamen optimo

iure Bechtel et Fick (Wochenschrift ftir klassische Philologie

1907, 93) nomina jiQrjidôog et liQTjiXvxog, cum continerent

stirpem jiQ7]f-, theophora putanda esse negaverunt. Sed etiam

ea, quae ad inferiorem aetatem refernntur, magis ad virtutem

eorum, quibus nomina illa imposita sunt, quam ad deum,

qui homines ea afficit, spectare mihi videntur, ut neminem

deorum, quicumque in carminibus Homericis commemorantur,

Graecos minore pietate coluisse magisque neglexisse concludamus.

Quae quo facilius intellegantnr, affero haec exempla:

"AQeiog I. G. II 444, 52.

"Aêtoq I. G. II 81 1 d 39.

'/iQeiog Ê(p. uQ'i. 1897, 90; in Attica.

^'Aqeioq Le B.-W. 647. Philadelphiae.

r</?. K?.."A()eiog Hierapolis Jahrb. 101. 168?

jlQrjtq I. G. XII 5, 211. Pari. 4. sc. a. Chr. n.

jiQela Perg. 595, 7.^)

Denique addo nomen (-JovQiog (pater Metronactis Le B.-W.

1539, Erythris), quod num ad epithetum Martis pertineat,

dinoscere arduum est.

») Mensis 'kQeiog in Thessalia I. G. IX 2, 1109, 1.

117

'Eaxia.

Vestam, etsi in antiquissimorum numero deorum liabenda

est, tamen non eadem pietate qua reliquos deos vetustiores

cultam esse vel inde patet, quod theophora, quae ad eam perti-

nent, non ita frequenter occurrunt; inter nomina antiquioris aevi

reperiuntur haec:

'EariccloQ I. G. I 445.

laxiatSaq Tanagraeus I. G. VII 5S5.

'laxiaioq Car, regulus Her. V 37. VII 98.

'laxLaloq Milesius, tyrannus Her. IV 137, saep. aliique.

"laxiaioq Milesias S. G. D. I. 5509.

"laxLatoq Samius Her. VIII 85.

'EaxLaloq Tarentinus lamblich. vit. Pytb. § 267. D. Laert. VIII 4,

n. 1 vero nomine esse appellatus videtur 'laxialoq; uamque

etiam in titulo Tarentinorum legitur 'laiLaloq I. G. XIV

668 II (idem?)i) et 'laxiaia I. G. XIV 668 I et in nummo

htaxiaQ%oq Mus. Nap. 39. Nofxiafi'' 273.

Atque omnia nomina remotis Atticis ad formam 'loria"-)

referri notandum est. Nomen quidem 'Eoxialoq S. G. D. I. 5727 c

Halicarnassi a. 430/410 a. Chr. n. primo obtutu huic rei repugnare

videtur; sed iam F. Bechtel hunc titulum formis linguae Atticae

non carere cognovit; eoque accedit, quod alio loco eiusdem iu-

scriptionis (5727 (?) extat nomen 'loxialoq.^) Quapropter fortasse

non a vero abhorret opinio Hugonis Ehrlich (K. Z. XLI 1907,

290), qui ab omnibus Graecorum gentibus exceptis Atheniensibus

illam deam "loxlav appellatam esse contendit.

Neque tamen antiquiorem esse hanc formam conicere cogimur,

sed illam vocalibus assimilatis aut lege quadam grammatica^)

ortam esse ex 'Eoxia veri est similius; quae cum ita sint, omnes

codices carminura Pindaricorum praebere formam "EOxia (Nem.

XI 1) dignum esse memoratu mihi videtur.

') Cf. Comparctti apud Fiorelli, Notizie degli scavi 1880, p. lS9s.

Aliter Kaibel I. G. XIV 668 adn.

^) Cf. theophorum F,aitaq S. G. D. I. 1203, 18 in Arcadia. Quod

attinet ad deae nouien, seutentiam sequor loannis Brause: Lautlehre

der kretischen Dialekte 48, adn. 2.

») '/aruw et 'EazLio inveniuntur iu eodem titulo S. G. D. 1. 2t)8a

Delphis. a. 175/174 a. Chr. n.

•) Cf. Bechtel: Ilauptprobleme der iudogermauischen Lautlohre

p. 112.

118

lam in carminibus Homericis non solum duces Argivorum,

quorum e terra Hercules heros cum lunone artissime conexus

ortus est, sed etiam Dorum, qui insulam Coum imperio tenent,

quod ex Hercule prognati sint, gloriantur. Eum vero omnibus

Doribus notum fuisse docuit U. de Wilamowitz in egregia

commentatione, quam scripsit de Hercule (Euripides' Herakles

introd.); sed deum illum esse factum ab lonibus et ab Atticae

incolis; quae sententia etiam eo comprobari mihi videtur, quod,

cum in civitatibus Doricis non nisi patronymica ab Hercule ducta

sint (quorum in numero quodam pacto ^HQaxXeiog, quod idem

est atque 'HQaxltidTjc, est ponendum), et in aliis partibus

Graeciae et in lonia Atticaque nomiua reperiuntur vere theophora

iis data, qui a parentibus Herculi deo consecrati sunt {ag'

djto 'Hgrjg 'HQaxXt?]q ^Qt^picov coixTiatv rjXixiijv Philippus

Anth.).

'^HQaxleodwQoq (sic est restituen-

dum) Kar. BoX. 258.

'^HQaxXeodwQoq I. G. IX 2, Hal.

109a 3, 22, 26.

HQttxleiodwQoq Scyrius, servus

I. G. IX 1, 359.

''HQax).e6[dojQoq] I. G. IX 1, 446, in

AcarnaDia.

'HQax?.ei6dojQoq Boeotns S. G. D. I.

2563. Delphis.

''HQax?.ei66u)Qoq Boeotns S. G. D. I.

2564. Delpbis.|| I. G. VII 1060.

'HQax}.e66o)Qoq Oreites Arist. Polit.

V2, 9. II, p. 1303 (Bekker).

''HQax).e66(i)Qoq (sic est restituen-

dum). 'ii>. UQX. 1895, 128. Chal-

cide.

'^HQax).ei66wQoq I. G. II 89.

'HQaxXe66wQoq I. G. II Add. 13886.

'^HQax).eo6- Sundwall p. 163.

'HQax).e66wQoq I. G. II 481.

'HQax).ei66wQoq 1. G. II 5, 845 &,

II. 18.

HQax).e66wQoq I. G. II 5, 775 6,

col. II 4.

'HQax).e66o)Qoq Atheniensis B.C.H.

XXXII 1908,437. Deli.

'HQax).e66wQoq I. G. III 1099.

'HQax).e66wQoq Mi).7Joioq I. G. III

2632.

'HQax).e66wQoq Rev. et. gr. VI

1893, 200. lasi.

'HQax).e66wQoq Heb. -Wilh. 155

A VI. J. H. S. XII 1891, 251/

253.

[HQa]x).e66wQoq Rev. et. gr. III

1890, 69. B. C. H. XI 1887, 86.

Apollonideae.

'HQaxXe6[6wQoq] M. x. B. A' 104.

Erythris.

''HQaxXe66ojQoq C. G. C. lonia 135.

Erythris; in. 2. sc. a. Chr. n.

'HQax).e66vjQoq M. x. B. A' 92.

Sardibus.

'HQax).e66wQoq M. x. B. 7! 65.

ApoUonide.

'HQax).e66wQoq M. x. B. B' /?' 63.

B C. II. XII 1888, 364. Cymis.' HQax).e66wQoq Lat. IV Boan. 218.

'HQax).e66ojQoq Lat. IV XeQO. 101,

119

^Hoax)866moc C. I. G. 3660, 10. 'HQaxXsiodo^QOQ Amphipolitanus

Cvzici «^

';f,«.;.eodcv,o, A. M. XIV 1889, ;F,«.;..o'd.,o, Dem. ep. o.

243 Nicaeae.'jfpaxA.odcôg Clem. Alex. btr. d,

'H?«Afo[rfc.i)oe] I. G. XII 8, Imbr. i p. 239, 51.

83, 29. I

Quibus addo nomina

ludeioh edita legendom est (A. M. XVI 1891, 288. Uazo

menis).

Sed praeter nomen 'HQaxXsodwQog patronymica atque ea

frequentius illo etiam in aliis civitatibus ac Doricis --enin con^

sentaneum est; nec nomina ab Hercule ducta ranora sunt quam

a lunone derivata; at illa in insula Rhodo ^) et m fimt.ma o a

Asiae Minoris omnino deesse atque apud Coos minus fm se n

usu quam apud reliquos Graecos notandum est; verum t.m n

illud carmen, ad quod spectat epigramma Theocnteum XXII,

fuisse dicitur Pisandri Camirensis.2)

Neque tituli quidem Samiorum Chiorumque, a quibus luno

summa pietate colebatur, nomina ad Herculem referenda contment;

nec vero ex ea re qnicquam certi potest colligi, cum m in-

scriptionibus ibi repertis pauca extent theophora; ^c «miih «r

res se habet in Creticis. Antiquissima autem nomma ad Herculem

pertinentia sunt haec:

<H(,«x;..«,.CymaeusHcrod.I158. 'Hâ.XelSa, Messenius Rohll. G.

'/fp«;ÂfW7?cCymaeusHerod.V37. !

^-^f- t P A 571'//^«;.;../J^c;B.C.H.IV 1880,303= 'HQa.XnSa, Rohl I. G. A. o71.

S G D I. 5727a. Halicarnassi. ,

mc. or.

^Hla.l^Sn m^^nsis Herod.V| '/f.«.A.Mv.I.G.l324.43 . o •

121. SuYdas s. 2>t:;.«c. I

'H,a.?.el6rjc I. G. I, suppl. 76 H 114.

Quatenus dei cultus Asiam Minorem occupaverit, optime

theophororum numero docetur. Quae cum in titulis Magnesiae

et Prienes non ita frcquenter occurrant, intor mille centum fere

.) Quod cum ita sit, ea, quae dc Rhodo «t «eleberrima illius

religiunis sedc disscruit P. Friedlandcr (Hcraklcs, Pl"l«l„y"\"f^^^^

166 8.). mHg.u.pero labefactantur. Ccterum v.de quae de lUo l.bro ex-

posuit Bcthe G.(J.A. 1007, 697 ss.

») Cf. U. de Wilamowitz, Hcraklcs p. t)6.

120

theophora lonica inveniuntur quadraginta eius generis, inter mille

quingenta Phrygia duodeviginti, inter ducenta decem Lydia

octo, totidem inter trecenta Bithyna, inter ducenta septuaginta

Isaura quinque, inter sexaginta quinque Pamphylia duo, inter

ducenta viginti Cilicia qnattuor. Cum inter trecenta triginta

theophora Macedonica duodeviginti ab Ilercule ducta sint, in

insula Thaso frequentissima sunt, quoniam Hercules hic sanetissime

colebatur (EQaxX^c OcorrjQ C.G.C. Thrace 222 s. Mus. Nap. 120.

Regl. 510).

In Boeotia autem Thebis exceptis antiquiore aevo nullas

illius dei sedes fuisse contendit U. de Wilamowitz. Cuius rei

quamquam documentum e theophoris elici non potest, quia omnia

fere sunt inferiori aetati attribuenda, tamen forma illorum nominum

habet aliquid miri neque indigna est, quae attingatur. Ex iis

enim colligitur Herculem a Boeotis non *ElQaxXuQ, sed '^HQa-

xXsiq appellatum esse, qua re, quanta esset vetustate Herculis

apud Boeotos cultus, doceri existimavit Eduardus Meyer; sed

nos quidem viro egregio assentiri dubitantes formam 'HQaxXrjt; a

finitimis Boeotos tum demum suscepisse censemus, cum iam in

reliquis omnibus vocibus sonantem rj immutaverant. Verum interim

hoc omittamus ut ambiguum et in neutram partem valiturum.

Tamen ne nimis antiquam esse Herculis iu Boeotia religionem

arbitremur, eo impedimur, quod Herculis cultum a lunone, cuius

patria est Argolis, separare non licet; theophora autem ab illa

derivata, quae semper praebent formam EiQa-^ numero — inter

mille enim quingenta theophora inveniuntur nomina derivata a

lunone octoginta, ab Hercule duodequadraginta — Herculis

religionem minus valuisse confirmant; quae cum ita sint, etiam

illam ipsam nominis conformationem, quae a dialecto Boeotica

abhorret, non vetustiorem quam lunonis nomen, quod nihil habet

admodum singularis aut novi, sed apud Boeotos aetate inferiorem

esse cui non venit in opinionem?

Atque etiam Thebis Hercules est advena (cf. U. de Wilamowitz,

Herakles I 293 s.) ; ibi heroi indigenae erat AXxaloq nomen

eandem stirpem continens ac matris eius Alcmenae, cuius cultus

non nisi in Boeotia et in Megaride et in Attica invenitur. ') Nec

') Cf. Wernicke, Pauly-Wissowa I 2, 1574.

121

vero cum herois nomine conectere licet hv.raana. etsi in titulo

Attico 'AXxalog 'HQaiov AlvLoq (I. G. II 263) et in Thracico

AXxalOQ 'HQaxXiidov {Jrjfi^ 885) commemorantur.

Atque simili modo a theophoris segregandum est nomen

KakXivixog, etsi eodem Hercules ab incolis Atticae aliarumque

terrarum appellabatur. Etenim si illud ad deum pertineret, quae

esset causa, cur non nomen quoque AXsîxaxog aliaque hominibus

imposita essent? Illa igitur, ut iam supra diximus, nihil aliud

docent quam eadem epitheta humana etiam diis data esse, quoniam

eos intima propinquitate secum coniunctos esse Graeci crede-

bant (cf. âOLlivg Mid^Qidartjg KaXXlvixog Le B.-W. 136 rZ,

Ephesi).

Denique liceat duo nomina aflferre, quae ad hoc tempus

non sunt explanata! In titulo Theraeo et in Argivo occurrunt

duo homines, quorum nomina continent elementum 'EdQio-:

''ESQluQxoq I. G. XII 3, suppl. 1379,

]Ê]dQi).aq I. G. IV 488, 2 (restituit Bechtel in Genetbliaco Carolo

Robert oblato p. 77).

Quos, quamquam difficultates quasdam obstare non ignoro, ab

Herculis cognomine appellatos esse mea quidem sententia non

prorsus improbatur. Etenim in vase in Etruria reperto figurae

Herculis adscriptum est HE/iPIO^ (H. D. de Luynes : Description

de quelques vases peints etrusques, italiotes, siciliens et grecs,

Paris 1840, p. 3, planche IV). Sed num inter hunc deura

et Neptunum, qui 'EdQalog appellatur, ratio intercedat, in medio

relinquo. ')

AioaHovQoi,

Maiore pietate (luam ceteros omnes heroas, si omiseris Her-

culem, Graeci Dioscuros venerabantur, qui in Peloponneso orti

postea, quia terra mariquc periclitantibus succurrere credebantur,

ut dii OonijQt<:, i. e. malornm depulsores in tota fere Graecia

variis cognomiuibus datis adorabantur.

') JloaeitSwi' ^HdQaloc J. II. S. X 18&'.», Sl iu Lycia; nt 'Eoqtiol: :

'ÊoQxuloq, ita "EtSQioq ^'ÊSQaioq?.

122

Quia in fabulis filii Tyndarei, regis Spartae, facti eunt, Tyn-

daridae sunt appellati, ad quod nomen pertinent theophora imprimis

in Laconia inventa:

Tvv(Japj?cLeB.-F. leSainLaconia. S. G. D. L 3053. Chalcedone;

Tvvdap»;? LeB.-F. 163a iu Laconia. sequitur nomen Meoauvioq.

Ti;v(Ja()»/e LeB.-F. 173 6 in Laconia. TvvdaQivjv Tauromenius D. Sic.

Tvv6dQi]q Annual 1905/06, 472 in XXII 4, 15. IB.')

Laconia. TvvdaQidTjg aut -iojv D. Sic. XI 86.

Tvv6aQl6ag C. I. G. 1 256 in Laconia. TvvdaQig B. C. H. XXVIII 1904, 40.

TvvSdQTjg Lacedaemonius Flut. Qu. Panamarae.

conv. VIII 1, 3. 2, 1 saep. VIII 1. TvvdaQig C. I. G. 4335 in Lycia.

VIII 2, 2. I TvvSaQog (servus Plant. Capt.) et

TvvSaQiyog Sicyonius Athen. XIV TtMa^fwg (gladiator I.G. XII 8,

662 d. Poll. VI 71. Thas. 547, 2) ab iis semovenda

TvvddQiyog J. H. S. VII 1886, 154. sunt.

Cum Tyndaridis autem propinqua cognatione conexae sunt

Aevxcjcjildsq, ad quas spectat nomen Epidaurium

AsvxmnidwQog I. G. IV 926, 55,

similiterque fortasse ad Xtvxac dsag referri licet nomina Asvxo-

dcoQog 1. G. VII 2716. 2782. 4157 (cf. H. Usener: Gotternamen,

p. 355) et Atvxa&id7jQ Oesterr. J. XIII 1910, add. 66; Erythris.^)

Saepissime iam a sexto saeculo hominibus imposita sunt

nomina I^cotrjQr/og et 2Ja)r7jQidr]g, quorum maior pars ad Dios-

curos spectare videtur, sed altera pars aut ad alios deos (lovem,

Apollinem, Bacchum, Mercurium, Herculem, Aesculapium nomino)

aut ad reges, qui divinis honoribus fruebantur, referenda est. Cumvero accedat, quod tertia pars nominum cum voce Gcot7]Q com-

positorum in theophoris poni nequit, fit, ut illa ad intellegendam

Dioscurorum religionem haud ita multum aflferant.

Ad aliud autem cognomen eorum pertinet, ut iam cognovit

I. A. Letronne (Oeuvres choisies III 2, 56), nomen '^ljiJcaQfiodcoQog,

quod adhuc semel occurrit in Boeotia:

'^lnnaQfioSojQog Plataeensis Lya. XXIII 5, 6.

Sed multo saepius in tota fere Graecia reperiuntur nomina

a Dioscuris ipsis derivata,

*) TvvdaQig oppidum Siciliae Strab. VI 266, 272 aliique scriptores,

nostra aetate Tindare.

'^) Mensis AevxuO^iojv, ad quem illnd pertinet, Chii et Lampsaci

invenitur, cf. J. Keil 1. c.

123

Praecipue in usu fuerunt in Thracia et in Phrygia tinitimis-

que terris. Quamquam quicumque ipse per Thracium mare pro-

cella coorta navigaverit, facile compreheudet, quae sit causa, cur

in Thracia summa pietate culti sint cum Dioscuri tum Cabiri,

famen fieri potest, ut illa ad indigenarum nomina sint annexa

(cf. /liaaxovnoQig B. C. H. XIX 1895, 376 in Thracia.

quater /iiaaxovTtoQig B. C. H. XXII 1898, 486—4S8 in Thracia);

hoc enim modo optime explicatur forma AiaoxovQLdrjc, quam in

Phrygia saepe invenimus:

JiaaxovQiSrjg Pap. Americ. sch. II 45 =-B. C. H. II 1878, 250.

bis JiaaxovQidtjg Pap. Americ. sch. II 52 = B. C. H. II 1878, 254.

ALaaxovQl6i]g Pap. Americ. scb. II 108 = B. C. H. II 1878, 255.

C. I. G. 4367.

Jiua%ovQiSi]g J. H. S. VIII 18S7, 245.

Cum in aliis oppidis tum Athenis Dioscuri cognominati

Anaces honorabantur.i)

Praeter "AvaxxaQ Graeci venerabantur "Avaxra, qui deus

primum ab Ottone Kern in titulo prope Enaea, oppidum loniae,

reperto cognitus est.^) Cuius quae fuerit natura, optime nos per-

spicere existimo diis Semiticis 'i-nx et bvz comparatis (cf. deam

Fdvaooav Hogarth Cyprus 33). Plerumque illum deum cum love

1) Cf. Fdvaycui' I. G. VII 2781 , limxw Plut. X orat. IV 24. 48.

Avaxog Athen. XIV 629 a. kva^lSwQog Plut. De gen. Socr. 4 Thebanus.

l-iva^lSoTog I. G. VII 1754. FavaqlSoxog I. G. VII 3234, aliaque

eius generis. Cf. Wilamowitz Nordion. St. p. 20, adn. 1.

Num iure cnm iis 'AraxQsuiv , 'Avaxlijg, AvaxQirog coniuncta sint.

quamqnam a vero non abhorret, tamen est in medio relinquendum.

'AvaxQtojv B. C. H. XXXII 1908, 82, tab. 4. Deli.

AvaxQ^vjv Teius, poeta.

'Avaxlijg cf Pape, quod confirmatur nomine

livaxh']g Imh.-Bl. I 287. Erythris.

'AvdxQtrog Erythraeus S. B. P. A. 1900, 113.

Ad aliiid Dioscurornm cognomen Aft[iov?.tog, cuius etiam lovem

et Minervam Spartae participes fuisse auctor est Pansanias III 13, 6,

refert F. Bechtel nomen <l>i?.df(i9ov?.og Cuidi repertum S. G. D. I. 3549,

362. Neque tauien hacc coniectnra propter quasdam dubitationes, quas

compositio ac forma praebent, mea quidem sententia ad certitudinem

addaci potcst.

^) P.Wendland u. 0. Kern: Beitriige zur griechischen Pliiiosophie

und Religion, p. llOss. Scribo Ennea pro Anaea, cf. Svoronos: Journal

international d'arch. uum. VIII 1905, p. 172.

124

positum esse in aequo atque ob eam rem magnum numerum no-

minum cum voce ava§ compositorum, quae frequentissime oc-

currunt, ad illum pertinere opinor. Alteram autem partem aliis

diis attribuere melius est, tertiam non ad theophora esse referendam

veri est simile. Atque ut de illo deo, ita de eo, qui BaOiXevg

vocatur, iudicandum esse puto; quocum necessitudine conexa est

BaolXsia eadem ratione atque apud gentes Semiticas dea nbsa

cum deo byn.i) Ad illos autem deos spectant cum alia hominum

nomina (BaOiXEodcoQoq I. G. III 1144, BaOiXox?.rjq Plut. De Pyth.

orac. 1), tum haec Theraeorum 2)

:

Baaikodixa I. G. XII 3, 330, 103.

Baailoxleia I. G. XII 3, 513 a.

OvXn. BaaiX6xh]ia I. G. XII 3, 870.

Baaikoyh?]q I. G. XII 3, add. 1475.

Baaa6&s/xiQ I. G. XII 3, add. 1420.

'AatiXrjjttog.

Patriam Aesculapii Thessaliam esse et Iliade et Hesiodi

ehoea ad Coronidem pertinente, unde pendet Pindari tertium

carmen Pythium, aperte demonstratur. Cum autem apud Homerum

in numero principum Thessaliae commemoretur, apud reliquos

poetas iam deus factus est, Neque tamen illa aetate cultus eius

valde digressus erat. Etsi eum Pindari temporibus Epidaurii

acceperunt, postea demum divulgatus est, unde fit, ut ante

saeculum quartum nullum nomen ab Aesculapio ductum indagemus.

Quamquam antiquiora theophora ad eum spectantia apud Thessalos

in usu fuisse conicimus; sed eo tempore demum, posteaquam ars

medicina in loniam translata et disciplina facta est, etiam deus,

qui ei patrocinabatur, tantam auctoritatem adeptus est, ut ne

ingenui nobilesque quidem homiiies liberos suos ei consecrare

vererentur. Antiquissima igitur theophora ad eum pertinentia

quarto demum saeculo non solum Epidanri, sed etiam in lonia

aliisque terris reperiuntur:

') Vide quae exposuit II. Usener: Gotternamen, p. 226 ss.

-) Cf. F. Bechtel, Ilermes XXXIV 189«), 401 s.

125

Aax?.ania6ag I. G. IV 14S5, 10. a. c. 340. a. Chr. n.

lioxh]7tiddr]q Erythraeus Flinders-Petrie Naukratis p. 07. a. 330/300.

a. Chr. n.

\AaxXriTcinSo)Qoq I. G. XII 1, 1041. Casi.

jlax?.r]7ii66(OQog C. G. C. Macedonia 68, in Chalcidica, ineunte

quarto a. Chr. n. saeculo.

'AaxXrjnioSwQOQ Macedo Arr. Ind. XVIII 3.

Iq Asiam Minorem et in fiaitimas insulas culfus Aesculapii

e Thessalia pervenisse i) videtur; hoc quidem non solum Herondas

his ipsis verbis dicit: Her. II 97: ^^ojOxXrjJtio:; xmg T]l{h£V Ivd-ad

£x Tq'ixxi]q, sed etiam eo demonstratur, quod fratri Hippocratis

impositum est nomen IlodaXeiQiog (St. Byz. s. Kcog, Herondas

IV 9), quocum artissime conexum est 'AoxXr/jnog (cf. illam

egregiam etymologiam Fickii, B. B. XXVII 1902, 319 ss.).

Sed cum ad hoc tempus formam antea coniciendam, nunc

repertam (I. G. IX 2, Scot. 397) 'AoxaXdjiiog etiam in Thessalorum

nomine theophoro deprehendere existimaverint viri docti, in-

scriptione Thessalica, quae liuc spectat, denuo edita a Kernib

nomen ^'AoxaXajiiodovQog Phalannae repertum haud recte esse

lectum apparuit (I. G. IX 2, 1233). Quae cum ita sint, tollitur

nomen Graecum, quod solum syllabas septem continet, si omiseris

nomina eins generis, cuius est AoxXrjJiLodmQiavog Pap. Americ.

sch. IH 340.2)

'^AoxaXajtLadag quoque, quod in titulo Magnetum occurrere

contenditur, non solum incertum est (cf. adn. I. G. IX 2, Dem. 1143)

sed etiam asservata parte litterae, quae antecedit secundae a,

plane improbatur. ^)

Cf. U. de Wilamowitz: Isyllos vod Epidauros 52 ss. Quae de

Aesculapio disputavit Kjellberg: Mythologische-archaol. Studien I,

Spriiliveteusli.apliga sallskapets fijrhandl. Upsala 1&94— 1S97, iusto inre

esse refutata mihi videntur cum ab aliis tum ab Ed. Thramer Berl.

philol. Wocheusclir. 1898, 236 ss.

') Cf. lac. Wackernagel: Die griech. Sprache, Kultur der Gegen-

wart, p. 295. Nomen 'Aaxah]nin6oroq I. G. XIV 1421 (Romae) aut errore

lapicidae vel editoris aut vi formae Latiuae ortnm esse mihi videtnr.

•') Haud aliter de iiominibus Thessalicis nunc indicat Nachmansou:Beitrjige zur Keuntnis der altgriechischen Volksspracho p. 22s. Nec

maloris est uiomcnti nomen Alaxv).U I. G. IX 2, Piier. 431, quod

theoph()rum esse ab Aesculapio derivatum putavit CKto Gruppe(Griechische Mythologie II 1440 s., adn. 11). Sed cum idoni esse atqne

126

Hoc unum nomen a communi forma differt:

'Ao-/J.a7il(ov "Ay.QTjcpievg I. G. VII 2716.

Quodsi, quomodo Aesculapii cultus inferiore aetate se diflfu-

derit pervestigamus, gravitatem eius per saecula valde augeri

cognoscimus; ut exemplum aflferam, in Attica, qua in terra cultum

eius a Sophocle poeta institutum esse constat, cum usque ad

annum a. Clir. n. tricesimum primum inter duo milia quingenta

fere theophora quinquaginta sex ad Aesculapium pertinentia

occurrant, tituli aetatis imperatorum a Guilelmo Dittenberger

editi inter tria milia sescenta praebent nomina eius generis

ducenta duo.

Sed non solum in Attica, verum etiam in omnibus fere

eivitatibus et Graeciae et Asiae Minoris cultus Aesculapii maxi-

mam assecutus est auctoritatem. Qnin etiam in Bithynia et in

Isauria tantopere divulgatus est, ut inter ducenta septuaginta

theophora Isaurica duodetriginta et inter trecenta Bithynica quin-

quaginta unum ab Aesculapio ducta sint. Pergamenorum vero

inscriptiones inter mille ducenta triginta exhibent centum octo-

ginta unum.

Religio Aesculapii e Thessalia in reliquas partes Graeciae

traducta longe provecta est, quod et ad Apollinem et ad alios

deos medicos est annexa. Imprimis apud Boeotos cultus eius

generis florebant et ex iis unus diu conservatus est. Lebadeae

enim summa pietate etiam inferiore aevo adorabatur Trephonius

vel Trophonius (cf. 'EQXofitvog: 'OQXOfitvog), a quo et sacerdos

eius, qui in inscriptione aetatis Romanae commemoratur, et alius

homo nomina sua duxerunt:

TQO(pojviavhq Asi^adsvq lEQevg TQOcpvjvlov I. G. VII 3077.

M. AvQ. TQOcpojviavoq B. C. H. VI 1882, 449. Delphis; statua

dedicata est Cn. Claudio Leontico, qui etiam in titulo

Megarico occurrit.

Maioris autem momenti est cultus dei TeXeOq^OQOv, qui

Romana demum aetate Graecorum religione receptus cum Aescu-

lapio se coniunxit. Quem a Thracibus originem duxisse opinatus

AlaxvUq (I. G. IX 2, 1. Gyrt. 1034. 1035) ex allis exemplis eluceat, hac e

quaestione removendum est (cf. KaQi-wjv I. G. VII 2787: Xccqixojv I. G.

VII 2788).

127

est Salomo Reinach Rev. et. gr. XIV 1901, 349 eumque, etsi

nulla argumenta huins rei protulerat, alii viri docti sunt secuti.

Sed documento e hominum nominibus sumpto eorum sententiam

refelli posse existimo. Etiamsi alii quoque dei reXsOrpoQOi

appellantur ') et in hominum nominibus TsXsocpogog atque

TskeOtpoQuov, num in theophoris sint ponenda, nulla inest certa

iudicandi et assentiendi nota, ex iis, quae frequentissime neque

in Thracia neque in finitimis terris, sed in Asia Minore reperi-

untur, deum quoque TBXtOrpoQOv ibi cultum esse mea quidem

sententia coUigitur.

HoxaiioL

Deos fluviorum Graeci auguste omnes sancteque venera-

bantur, quia in iis ut antiquissimis terrae suae tutoribus spem

praesidiumque rerum suarum collocatam putabant; atque ea

ratione multis in regionibus Graeciae ut xovQOXQOcpoi adora-

bantur. Quin etiam Aeoles, qoi Boeotiam et Asiam Minorem

obtinebant, antiquis temporibus eos maiore fere pietate colebant

quam quemquam nobilium deorum. Quae cum ita sint, etiam fit,

ut cultus eorum saepe ad illos sit annexus. Atque extant

adhuc duo exempla, quibus religionem fluvii antiquiorem esse

quam dei Olympii demonstratur. Ut iam p. 71 diximus, Nep-

tunus Onchestius cultum fluvii continuavit eodemque modo Apollo

MaXotiQ, qui in insula Lesbo veneratione fruebatur; ad hunc

spectare nomen MaXo{t)iOcog (I. G. XII 2, 96, 4) existimo.2)

lam in carminibus Homericia occurrunt nomina a fluminibus

derivata. Etsi negaverit quispiam illa aliud significare quam

originem eorum, quibus imposita essent (cf. 'idaloq aliaque),

tamen contraria sententia propius ad verum accedere videtur.

') Cf. XaQov Faq MaxalQaq TfXeaa^fOQo B. C. H. XXV 1901,363,

Thebia; Hyinu. Orph. XXVI 1: rala i^sd, /oyrf() /.laxaQutv &riizuJv

t' drl>Qojn(vv,|ndvTQOtff, nurdwzfiQa, Te^.EOifoQf, narToktzfiQa . . .;

Jl TtXtaifoQOH fv/Jiq yuQtv A. M. XXV 1900, 41i», iu Phrygia.

-) Idem censet F. Bechtel: Aeolica 23.

128

quia inferiore aetate in iisdem regionibus nomina a fluviis ducta

reperiuntur, quae quin theophora sint, dubitari non potest.

Flumina autem, ad quae spectant hominum nomina in carminibus

Homericis, sunt Scamander et Simois; ad illos pertinent theophora:

SxafidvSQiog (idem atque 'Aatvdva^) Z 402.

SxafidvdQiog SxQOcpiddTjq E 49 {SzQo^pioQ ipsum quoqne for-

tasse est flumen).

St/ioBioiog d 474. 477.

Alterius flaminis nomen in his theophoris inferioris aetatis

reperimus

:

2:;<a/<«vc5^/oc;Oesterr.J.III 1900,54.

Scepsi. 4. aut 3. sc. a. Chr. n.

^xundvSQioq Pergamenus A. M.

XXVII 1902, 123.

^xa/JLavdQoxiixoQ C. I. G. 3603, 6

;

in Mysia.

Sxa/xavdQOipiXoQ TeveSiog I. G.

XII 5, 542. Cei.

Sxa/navdQavvfwg Lesbins Herod.

II 136. Ael. V. h. 12, 19. Suidas

S. SaTKpco. Kd/icjv{?), Suid.

[2:]xd/davdQog I. G. XII 8 in ansa:

Schuchhardt 12G5.

Sxa/iavdQvJva^ S. G. D. I. 319.

Deli.M

Sxd/mvdQog Mitylenaeus , Olym-

pionices a.476. a. Chr. n. Robert,

Hermes XXXV 1000, 192, tab.

D. Sic. XI 48. D. Hal. IX 18.

Sxd/xcDv liGxldnwvog Perg. 245 A5, 49, C 5.

Sxd/xav(^Qog C. I. G. 3623, 5; in

Mysia.

2:xa/j.avi^Q0iUxrj Schliemann: Ber.

ii. d. Ausgr. in Troja 1890, p. 35.

Michel: Recueil 667 A. Ilii.

Sxa/tdvdQiog bis ibidem.

Sxd/iavdQog C. G. C. Troas 11.

Alexandriae Troad. 2. et 1. sc.

SxdptavSQog Perg. 1265.

Sxd/iojv Mityleuaeus Athen. XIV030 b. 637 b. Suid., alii.

Hxd/icov, pater Hellanici, Suidas

s. '^El/Mvixog.

Sxa/tiovi6r]g Alciphr. III 55.

Sxd/AavSQog Larisaeus. Alo?.evg(?).

Hipp. Ep. V 15.

SxdptavdQog Cous Le B.-W. 1243.

Sxa/idv6QtogSxa/tavdQlovSTf[iQt-

8vg] I. G. XII S, Imbr. 113, 3,

cf. 4.

Sxa/idvdQtog Tloaeidojvlov I. G.

II 470.

Sxd/xavdQog ^0).vpini'/ov I. G. II

985 D II 22. 2xu/idv6Qiog 'OXv/(-

nixov Atheniensis Homolle: F.


''HQoaxd/iuvSQOg I. G. II 859, 52.

''HQoaxd/xavSQog I. G. II 1811.

"-HQoaxd/iavSQog Plat. Theag. 129b.

Sxd/iav^Qog Annnal 1901/02, 225,

in Attica.

Sxd/xavSQog 1. G. III 1023.

2xd/xav6Qog I. G. III 1081.

2xd/xav6Qog L G. III 1138.

Sxd/zav6Qog I. G. III 1163.

Sxaadv^Qiog Atheniensis Andoc.

I 43.

Sxd/iavSQog I. G. IV 774, 8, tertii

fere a. Chr. n. saeculi.

Sxd/tav6Qog cogn. Pap. Americ.

sch. III 223.

^xa/iav6Qo6ixij Tzetz. Lyc. 232.

Schol. Ven. A 11. A 38, alii.

») Guil. Dittenberger : Deutsche Literaturzeltung 1884,271.

129

Ab iis separandiim esse nomen Kaî(oi> exemplum docet in

Thessalia inventum:

Kufiojv I. G. IX 2, 218.

cf. Kafxo) A. M. XXI 1896, 240, in Peloponneso.

In nnmero autem aliorum fluminum, quae fluunt per Aeolidem,

Caicus commemorandus est, ad quem haec pertinent theophora:

KuixLSaq I. G. XII 2, 353. Kuiy.oq Chron. d'Or. 478. Myrinae.

KaixodojQog I. G. XII 2, 325. littixog Ki\uuIoq I. G. VII 417.

Kuixog I. G. XII 2, 74, 15.j

Kccixog 3IaoauhwTuq S. G. D. I.

Kaixoq 1. G. XII 2, Ub. 2580, 94; 2581, 11. Delphis.

Kuixoq 1. G. XII 2, 646, 9. KuCxoq M. x. B. £" 7. C. I. G.

Kuixoq I. G. XII 2, 96, 4. 3243. Smyrnae.

Kuixoq I. G. XII 2, 74, 3, 4. Kuixoq B. C. H. XVIII 1894, 164.

Kuixoivvfioq I. G. XII 2, 96, 8. 162 = XIV 1890, 394. XIV 1890,

Kuixwvvfxoq 1. G. XII 2, 303. 393. Deli.

[Kuix66]aj(joq KaixodojQOv A. M. Kaixoq B. C. H. XXIX 1905,450.

XXXII 1907, 453. Pergami.;

476. Deli.

Kuix[o-] A. M. XXXII 1907, 463.^

Kuixoq B. C. H. XXXII 1908, 14,

Pcrgami. tab. 2. Deli.

Kdixoq A. M. XXXIII 1908, 399. Kdixoq Priene 313, 441.

Kdixoq A. M. XXXII 1907, 454. Kdixoq Thrax, Suidas s. IHttu'

Pergami.j

xoq.

KdetxoqKasixovPeTg.mA2b(s\G i Kdixoq C. I. G. 4143, in Galatia.^

est corrigendum), Hadriano imp.|

Ex eadem regione atque ceteri, quibus illud est nomen,

ortus est argentarius KaCxog, cuius in epigrammate Theocriteo

fit mentio (Theocr. ep. 14). Accedit ad nomina eius generis

Kaixoa&svtjq dvSQiuvTonoLoq I. G. II 1379. 13S3. 1633. 1634. 1635.

1636.

Kaixoa&iVTjq &Qidaioq I. G. II suppl. 1406 6. cf. 1379. 1634.-)

Inter nomina ad Scamandrum et Caicum pertinentia repe-

riuntur nonnulla bonae aetatis, quae a fluminum nominibus nihil

diffêrunt; dc iis eadem ratione iudicandum est, qua de nomine

Aeolico Aiovvvcoq (orto e AiovvvGioc)^^) neque ea in nominibus,

») Deus Kdixoq C. G. C. Lydia, Acrasi et Stratoniceae.

*) Nomeu Arglvnm *Kaixoa0îvioq (I. G. IV 730,11) a Fraenkelio

receptum deleudum est, quod legibus liuguae Graccao repugnat; idem

cognovit Bochtel, Genethliacon Curolo Robert oblatum, p. 80.

'>) Nomen Trozeninni *. Innvaoq I. (J. IV 727. 3. a. Chr. n. sc. remotum

est a V. Becht»?), (ieuethliacou Kobcrtianum, p. 79.

Digs. ]lal. XX. 1. 9

130

ut ita dicam, comparativis ponenda sunt. Sed aliter intellegenda

esse apparet nomina, quorum e numero affero haec:

"laTQoq I. G. IX 1, 376, servus, Nau-

pacti.

''PvvSaxoq Kvt,ixr]v6g I. G. II 3105.

''Pvvdaxoq episcopns C. I. G. 8619.

i:ayd()iog Arch. epigr. Mitt. 1883,

182 in Bithynia.

SaydQioQ C. I. G. 4083 in Galatia.

i:ayydQiog I. G. II 5, Add. 1328c.

Ubi sit patria eius, docent cetera

nomina in eodem titulo occnr-

rentia: Mdv7]g, "Aztag, Mdi]g.

SayaQivog servus Plaut. Stlch. 3,

2, 30.

Sdya^ig MaQiavdvvdg Athen. XII

530 c. Const. Manass. 7, 2, 2.

SdyaQig C. I. G. 3973 ; in Phrygia.

SdyaQig C. I. G. 4066 ; in Galatia.

A?.vg C. I. G. 3695; in Mysia.

"AXvg "Akvog M. x. B. B' a 3.

"AXvg Perg. 274, 23.

AXvg Trallibus Imh. Bl. I 391. Marco

Aur. imp.

'Paoig C. G. C. Phrygia 280. Laodi-

ceae. a. c. 100. a. Chr. n.

'OQoving J. H. S. XII 1891, 253.

laxQog Priene 292,

"lazQog M. x. B. A' 75. Smyrnae.

"laxQog Macedo, servus Callimachi,

Suidas s. v. alii.

^laxQog KaX)MXiav6g Steph. Byz.

s. KdXXarig, Suidas s. ^Qvvig.

Schol. Aristoph. nub. 971, Soph.

vit. 1)

MaQOvug saepe. Sed hoc nomen

etiam intellegi licet ut SdxvQog.

'HQi6av6g Hunt. coll. II 397.

C. G. C. Ionia331. 332. a. 412/

350 a. Chr. n.-)

'HQi6av6g I. G. XIV 1641.

Ev(pQdxr}g Abydenus (?) Theod.

Prodr. II 172.

EvipQdxrig Sync. 662, 19.

Ev<pQdxi]g Philostr. V. soph. I 7,

V. Apoll. I 13. Eunap. p. 3. D.

Cass. 69, 8, alii.

EvipQdxrjg Heliod. VIII 3, 5, 9.

"laxQog I. G. IX 2, Lar. 804.j

Fortasse etiam nomina ^zQvficov et NeiXog huc pertinere

suspicandum est.

NonnuUa nomina cum stirpe 'EQfW- composita ad Hermum

flumen spectare iam supra (p. 113) diximus, neque vero certe a

theophoris ad Mercurium pertinentibus segregari possunt. Nominum

autem a Caystro ductorum parvus est numerus:

KavaxQo^Log Proconnesius Herod. IV 13. Tzetz. Chil. (p. 68).

KavaxQiog heros Strab. XIV 650.

') Quod attinet ad nomen *^IaxQ66oxog (Smyrnaeus Mionnet III 195),^

quod equidem iam antea aliis causis permotus in dubio posueram, magna

benignitate me certiorem fecit Curtius Regling in priore versu illius

nummi conspici — IIS, in altero — TPOAOTOY bis lortasse lacuna

anteccdente, ut \_Mfix]Qig [M7i]iqo66xov vel similiter restituendum

esse videatur.

2) Quia vox 'IlQi6av6g non solum fiumen, sed etiam alia significat^

fortasse de hoc nomine aliter est iudicandnm.

131

KaiazQio? C. G. C. lonia 59. Ephesi. a. 258/202 a. Clir. n.

KuivaxQioq (sic!) C. G. C. lonia 67. Ephesi. a. 5S/5T a. Chr. n.

Cf. Guil. Schulze M. Rh. XLVm 1893, 257, adn. 3.

Nomini autem KavOTQiog addo theophorum IlaxtcoXioc

(A. M. XXII 1897, 354. B. C. H. X 1886, 453, Smyrnae, ser. aet.),

quod a Pactolo ductum est.

Postquam theophora cum stirpe Mavdgo- composita a flumine

Maeandro iam supra p. 43 seiunxi, nunc affero nomina re vera

ad eum pertinentia:

MttLuvSQioq S. G. D. I. 5313, 192; 1

in Euboea; in. 3. sc. a. Chr. n.,

MaiavSQoq S. B. P. A. 1904, 922.

Sami. 2. sc. a. Chr. n.

MaiuvSQioq Stamatiades Haix" 1219.

A. M. IX 1884, 261.

MuLuvSQioq A. M. VII 18S2, 372.

Sami.

MaiuvSQioq Samins Herod. III 123

—148 saep. V 27, alii.

MuiuvSQoq Samius Plut. Apophth.

Lac. Cleom. 1 G.

MaiavSQia SrjaafXTji?) B. C. H. VI18S2, 327. Deli.

MttiavSQioq Anc. Gr. inscr. IV 1,


MaiuvSQioq Anc. Gr. inscr. IV 1,


MaiuvSQioq Wiegand Milet II 117.

MaiavSQioq Milesius? S. G. D. L

5757. 4. sc. a. Chr. n.

MaiavSQinq Mo.r/aioq Priene 37,

54, 104, 122. 38.

MaiuvSQioq Revue de philol. 1898,

113. Mileti. a. 159/158 a. Chr. n.

MaidvSQiog Revue de philol. 1899,

2. Mileti.

MatuvSQioq MilesiusStrab. XII 552.

Athen. X 454 a. Macr. I 17.

C. I. G. 2905.

MaidvSQioQ C. G. C. lonia 192.

Mileti. 3. sc. a. Chr. n. p. altera.

MaidvSQioq Teius, C. I. G. 2078.

MuiuvSQioq Priene 313, 306.

MuiuvSQioq Priene 313, 469,

470.

MuLUvSQiri Priene 363, 17.

MuLttv{SQioq) Magnesia nnm. XXIII.

MuLuvSQLoq Magnesia 92 b 4, 5.

MuiuvSqloq Magnesia 100b44.

MuidvSQioq Magnesia XX, Arr. Ind.

XVIII 7. a. 327 a. Chr. n.

MuidvSQioq Nysaens C. I. G.

2943, 7.

MaiavSQia B. C. H. XXIV 1900, 35.

C. I. G. 2940; in Caria.

MaidvSQioq Le B.-W. 255. Hali-

carnassi.

MuidvSQioq Le B.-W. 335. Olymi.

MEUvSQtiov Tqu'/.'/:' 23. Aet. Rom.

MaiuvSQiu TquV." 9. A. M. VIII

18S3, 337. Trallibus.

MtuvSQoq C. I. G. 3S27; in Phrygia.

Mulu(v)Sql- C. G. C. Phrygia 392.

Imh. Bl. II 292. Synnadis.

MuiuvSQitj S. G. D. I. 5527. Cyzici.

Primis a. Chr. n. scc.')

MuiuvSQoq KvCixti vdq (rest. O.Kern)

L G. XII 8, Sauiothr. 162, 16.

MaidvSQioq KvZ,ixtiv6q B. C. H. V1881 , 489. S. G. D. L 5526. Sami.

4. sc. a. Chr. n.

MuiuvSQioq M}'rina<Mis S. G. D. I.

2563, 12. Dolphis.

') Vide qaae exposuit U. do Wilamowitz, Nordion. St.p.64.

9*

132

MuiavdQia Schliemann: Bericht

iiber die Ausgr. in Troja 1890, p.

36 = Michel: Recueil 667 A. Ilii.

MaiavdQioq Lat. II 308. Panticapaei.

MaiavdQioq S. G. D. I. 5522. Cyzici.

n. 1, pater Protagorae = Maiav-

dQldyg Saidas s. nQOJZuyoQa,;.

MttLttv- Apolloniae, in opp. Epir.

Num. Z. 1908, 15. a. 229/100 a.

Chr. n., ibidem M7jv66ozoq et

MaiavSQioq Abderites D. L. IX 8, ! ^laiQOxhlq.

Ac iam in Europam transgrediamur!

nomina theophora ducta sunt:

Etiam a fluviis Thraciae

NioTiQ l. G. XII 8, Thas. 275, 14.

NsaroxQurrjg I. G. XII 8, Thas. 277,

93, Q^scoQog.

NsoronvQig I. G. XII 8, Thas. 279,2.

Nearig S.G.D.I. 5644, 16. C. G. C.

Thrace 68. Abderae. 5. sc. a. Chr.

n. p. altera.

Nsoxog diovvoiov B. C. H.

XXVIII 1904, 295. Deli, tiqo-

§£V0C.

NsorlSag 1. G. VII 4209.

SrQV/iiodojQog 1. G. I 440.

HrQv/xodojQog Atheniensis Arist.

Ach. 273. Lys. 257. Suidas s.

(ps?.).6a et s. ©Quiriu. Arist.

Vesp. 233.

aliaque eiusdem generis.

2'T()r,«o'rfw(>oe Aegineta Dem. 36, 29.

['S]rQvn6[6wQog'i] l. G. IX 1, 365.

Naupacti.

SrQV/wvlStjg I. G. XII 5, 872, 2, 40.

a. c. 300 a. Chr. n.

STQv/i^viog I. G. XIV 200

L

SrQi/iofv A. M. XXI 1896, 438; in

Attica. a. c. 135 a. Chr. n.

2TQV/J.0VV lib. I. G. IX 2, Lar. 553,

20.

Stqv/xojv I. G. XII 2, 32L

STQi/xojv B. C. H. II 1878, 341.

Deli.

^xQv/xon- C. G. C. Pbrygia XC,

357. Philomelii, Alex.Sev.imp.i)

Sed mirum est, quod a fluviis Thessaliae non ducta sunt

theophora, etsi haec terra sedes Graecorum est antiquissima.

Quamquam apud populos quoque cum Graecis necessitudine con-

iunctos, velut apud Indos, fluvios divinis honoribus fructos esse

non ignoro (cf. nomen Indicum Gahgadatta- et Latinum Tiberius),

tamen religiosissime illos iam ab indigenis Graeciae cultos esse

opinor. Maxima enim gravitate sunt religiones Cephisorum et

Asoporum. In Thessalia igitur nullum ad flumina spectat theo-

phorum, si discesseris a nomine Iloxdficov I. G. IX 2, Lar. 548, 6.2)

1) 2tqv/io)v deus S. G. D. I. 5282. a. 357 a. Chr. n.

^) Nomen ^TIijviog I. G. IX 2, P35 valde dubiura esse iam cognovit

Otto Kern. Sed nomen Ilrjvijig Kar. Ho?.. 195 (cf. Ovid. Metam. I

472 et 504: nympha Peneis; I 544: Peneides undae) ab Arbanitopullo

recte esse lectum confirmavit Gerhardus Rodenwaldt, vir doc-

tissimus. Cf. Kern: Berl. Pliilol. Wochcnschr. 1910, 1.327.

133

Nec mnlto saepius in reliquis partibus Graeeiae septentrio-

nalis Boeotia excepta inveniuntur theopbora illius generis. Verum

tamen nomen Ac«pvcov I. G. IX 1,379 Naupacti repertum ad

Daphnum referre malo quam eo, quo reliqua nomina eandem

stirpem continentia (cf. p. 58).

Sed in Boeotia, ut iam supra diximus, theophora a fluminibus

ducta frequentissima sunt. Ac primum quidem invenimus nomina

norafwdojQog, IIoTafioii; similia; utrumque reperimus haud raro

in insula Lesbo et in Attica, quo illa e Boeotia translata esse

mihi videntur; Iloxafimv vero atque mensis IIoTafîog occurrit

etiam in Phrygia et in aliis partibus Asiae Minoris.

Deinde inter fluminum deos Boeotorum dignus est, qui com-

memoretur, Cephisus. Nomina hominum ab eo derivata tantopere

in usu fuerunt, ut omnia aflferre longum sit. Atque eadem de

causa theophora ad Asopum spectantia omitto.

Num ad Thespium flumen pertineat Oeajiiadrjg 1. G. VII

1855. 1885 (cf. Hesych. OaOJCLog- jioTUfibg Boia^Tiag), mea

quidem sententia incertum est, quod in aliis quoque regionibus

Graeciae est usitatum. Denique commemoro theophorum IIsq-

fidoixog I. G. VII 2072 (prope Thespias repertum), quod nuUo

pacto a Permeso separandum est (etenim IIsQ(idar/og natus est

IleQftTiaaoio JisXag âd-iov), ac nomina, quae ab HismenoO

ducta sunt:

'la/uiiviov Thebanus S. G. D. I. 2569. 'Ia/.teivixhac B. C. H. XXIII 1899,

Pelphis.I

588.Thebis.3.sc.a.Clir.n.p.altera.

'la/urjvlag Boeotus S. G. D. I. 2502. 'lafirjvixa Thebana I. G. III 2492.

Delphis. '^la/jijvodojQog Thebauus S. G. D. I.

'lafxijvodojQOQ Boeotus S. G. D. I. 1636 = C. I. G. 1542; in Achaia.

2563. Delphis. ' 'ÎofitjvoSojQo; Thebanus Anc. Gr.

'lafii]voxhhiq Boeotus S. G. D. I. inscr. III 470. Ephesi.

2565. Delphis. ''lo/uivla Thebana Aristoph. Lys.

"^lafxeiv- et '/a/o/v- I. G. VII saepe. 697.

'lofxeivodojQoq B. C. H. XXI 1S97, 'i(T^;Jv/x«eThebanns Aristoph. Ach.

559. Thespiis. 954.

1) Etiam Apollo cognominabatur 'laf(i,vioi; Herod. I 52, VIII 134

saep. (cf. ea, quae de Onchesto et Maloente p 127 dixi); apud Hesychium

restitucndum est V.J/ujnoc (pro *'l/(>ivioq) o 'An6kXwv. Cum Uismeno

fluuiine conferendum est nomen 'laf(>'iv>i, filia Oedipodis (Wilamowltz

S. B. P. A. 1903, p. 437); quod cum ita sit, illam llisuienam aypellari

mes quidem senteutia rectius est.

134

^/(TiMj/voc^cM^^aBoeotaLuc.D.mer.V^. 1 pidae Arist. Rhet.Il2.3; IIp. 1398

''laixrjvodwQa Thespiensis Plut.

amat. 2. 10.

'^la/xTjvodcoQoq Thebanus Plut. Degen. Socr. tit. et 13.

'^lafxtjvoScoQog Thebanus Luc. D.

(Bekker). Plut. Pel. 27. 29, alii.

''laixriviaq Phocensis Polyb. XXVII1. 2.

'lafxr/vlaq ix Tvdslaq A. M. VIII

1883, "20; in Euboea septentr.

mort. XXVII2. 1 7(;A<»?v/«gS.G.D.L 5342; inEnboea.

7oiMJ?v/agThisbeusAel.V.h.IVl6.|

'lanriviaq B. C. fl. XVI 1892,111.

D. L. V 4, n. 2. VII 1, n. 64, alii. Chalcide.

''lafirjviaq Thebanus Xen. Hell. III ''laf/rjvlaq Chalcidensis Plut. X orat.

5, 1, V 2, S5 saep. Plat. Men.|

Lyc. 38.

90a, alii. 'lafirjviaq I. G. III 3173 (?)

'lafxrjviag Thebanus, amicus Pelo- 'lafitjviaq 1. G. III 1831.

Ab iis semovenda suat nomina:

"laf/rjvioq I. G. XII 5, 158. Pari.

'lafxrjvia M. x. B. Z' 22, in Lydia.

'lafxrivioq 'laaasvq MixQaa" 69. B. C. H. XV 1891, 547. lasi.

Nobilissimum Atticae flumen erat Cephisus, quod nomen eodem

modo atque Asopus apud indigenas Graeciae valde est usitatum.

Plures autem Athenienses ab illo vocati sunt, quam ut eorum

nomina omnia hoc loco commemorare possim; quare satis habeo

e numero theophororum ad flumen Cephisum spectantium ea, quae

neque Atheniensibus nec Boeotis imposita sunt, congerere; haec

enim alicuius sunt momenti, quia ex iis colligimus nomen Cephisum

non solum fluminibus Atticae et Boeotiae et aliarum regionum,

quae ita appellata esse memoriae produnt scriptores, sed etiam

fluviis, qui quomodo essent vocati, adhuc fuit ignotum.

Kacpiaiaq Aetolus S. G. D. I. 2521.: Kacpig <PavaTSvq8. G. D. I. 1529a

Delphis. 28. 1715, 1. Delphis.

Kawiojv Aetolus S. G. D. I. 2590. ' c< r. -r^ t c,n^-J^ , , .

i

Kamq Ai?.aisvq S. G. D. 1. 20 m.Delphis. ^

Kacpiq BQOVLSvq I. G. VII 1892.Delphis.')

1) Deus Cephisus Lilaeae I. G. IX 1, 232. Nomina Kucfiq et Kacpicov

quamquara alia via explicare conatus est F. Solmsen: Beitrage zur

griech. Wortforschung I 123, tamen cum in iisdem regionibus, quibus

theophora Kacpiaiuq, Ka<pia66ojQoq similiaque ueque usquam alibireperiri

ex hoc catalogo facile intellegatur, ego quidem facere non possum,

quin ad eam rationem rccurram, qua illa uomiua explauavit Bechtel,

F. B. 162.

135

K(X(pioojp AilaLSvq S. G. D. I. 1718,

17, 18. Delphis.

Kacpiq Ti&OQ£vq S. G.D. I. 1555e 2.

Ka(fiq I. G.IX 1, 38. 192. 194. 227;

in Phocide.

KacfTjGidq S. G. D. I. 2063. Delphis.

Kacpioiuq S. G. D. I. 1743. Delphis.

Kucpioiuq S. G. G. I. 1743. Delphis.

Ka(f,u> S. G. D. I. 2064. Delphis.

Ku(piq S. G. D. I. 2502. B. C. H.

XXIV 1900, 465. Delphis.

Ka(piolaq Amphissaeus S. G. D. I.

2091. Delphis.

Ka(pioio)v Amphissaeus S. G. D. I.

2091. Deiphis.

/faîo/ae Phocensis S. G. D. I. 2517.

Delphis.

Ka(piq B. C. H. XXIII 1899, 506.

Delphis.

Ka(piq Phocensis Plut. Syll. 12. 15.

Kri(pioox)J]q Krj(piao6otov S. G.

D. I. 5313, 35 ='E(p. uqx. 1895,

133; in Euboea, in. 3.sc. a. Chr.n.

Kri(pLo66oToq Ktj<pioo6(6qov S. G.

D. I. 5313, 40 ='E<p. (XQX- 1^95,

133; in Euboea. eiusd. aet.

Kt](ploioq S. G. D. I. 5313, 48; in

Euboea einsd. aet.

Kr](pL00(pav7]q Krj(pLOOxXôv S. G.

D. I. 5313, 60. ibid. eiusd. aet.

Krj(pioo6oj(joq KmpiooxXiov S. G.

D. I. 5313,61. ibid. eiusd. aet.

Kri(pia(j6oxoq KinpLQLov S. G. D. I.

5313, 64. ibid. eiusd. aet.

Kr](pLO(')6(OQoq S. G. D. I. 5313, 73.

ibid. eiusd. aet.

Krj(piO(')6orogis. G. D. 1.5313,315 =Ê(p. ccQx. 1895, 143, in Euboea.

Kr]fpiO('>6ojQoq (?et avus eius /u/-

(pLa('i6ojQoq) S. G. D. I. 5313, 73,

74. ='E<p.(XQX. 189.^, 134.

Krj<pio(')6oToq Ê<p. «'<>;;. 1895, 127.

Cbalcide.

K7j(pLaox/.7]q 'E(p. uqx,. 1895, 127.

Chalcide.

Krj(plaioq 'EoTiuevq B. C. H. VII

1SS3, 109. Deli.

K7j(pioioqÊ(p. a.Qx. 1887, 79. Carysti.

Ka(pia66(OQoq Xa).XL6evq A. M. VI1881, 303, tab. in Arcadia.

K7j(pio66(OQoq SixvLOVLOq I. G. II

3335.

Ku(pLai- I. G. IV 952, 95.

Ka(pLoluq I. G. IV 1484, 68.

Ka(pio66ojQoq I. G. IV 356.

Ka(piaiaq Argivus Plut. Arat. 6. 7.

Kij(pia66oToq 1. G. IV 667.

Krj(pio66oToq sculptor I. G. IV 766.

Ktj(pLa66o)Qoq I. G. IV 72; ininsula

Aegina. 5. sc. a. Chr. n.

K7](pLo66o)Qoq 'Axuioq I. G. II 2842.

K7](pLo66ojQoq 'Axai6q I. G. IV 125.

[Ka(p]Loiaq S. G. D. I. 1246 A 15,

in Arcadia.

K7j(piq I. G. XII 8, Thas. 286, 5.

(Thas. 282, 3).

K7j(pioL<x6tjq I. G. XII 8, Scyr. p. 176

ad a. 355. Dem. 52, 13—32 saep.

K7i(pioo(p(Dv I. G. XII 8, Thas. 288,

14. &eojQ6q.

Kri<pLao(p(ov I. G. XII 8, Thas. 299,

1 5 (Thas. 304, 6). 9-£OJQ6q.

K7j<piq B. C. H. III 1879, 234. S. G.

D. I. 5653 c. Chii. 5. sc. a.Chr.n.

Ktj<pLo6xQiToq Regl. 1144. C. G. C.

lonia 331. Hunt. coll. II 397.

S. G. D. I. 5683. Chii. a. 412/350

a. Chr. n.

Kri^piai^^riq^ C. G. C. lonia 335.

Hunt. coll. II 398 s. S. G. D. I.

5683. Chii. l.sc. a. Chr. n.

K7j<fLOoxX'jq Chins Paus. VII 4, 9.

X 9, 9. a. 405. a. Chr. u.

Kri<pLo66oToq KvOvioq I. G. II 31 13.

KcufioLoq S. G. D. I. 3593 I. Ca-

lymnae.')

') Mcnsis Ka<fioioq Coi Ilerzog p.

II 2996.

Calymnae, Anc. Gr. iuscr.

136

Ka<plaio[q]? C. G. C. Caria 202.

Coi, P. H. N. 106. a. 300/190 a.

Chr. n.

Ktt<plo[ioq] P. H. 54, 2. Coi.

Ka<fioo(p(jJv Herzogl,8. Coi.

Kt](pio66ajQog C. G. C. Caria 249.

Ehodi? a. 304/166 a.Chr. n.

K(x<pioQ? M. X. B. A' 78. Smyrnae.

Ka(pioiaq M. x. B. A' 84. Smyrnae.

Krj^piaiojv M.x.B.A'\Ob. S.G.D.I.

5692 b. Erythris. a. c. 275 a.

Chr. n.

Ka(pioo- Cnidins Imh.-Bl. VII 146.

C. G. C. Caria 95. a. 167 p.

Chr. n.

Kri(pia66(i}Qoq Cnidius B. C. H.

XXXII 1908, 14, tab. 1. Deli.

Ku(piG66o)Qoq Anc. Gr. inscr. IV 1,

816 = S. G. D. I. 3526. Cnidi.

2./1. sc. a. Chr. n.

Ka(piaox/.tjq C. G. C. Phrygia 75,

Laodiceae. a. 49/48 a. Chr. n.

Krj(piao- C. G. C. Phrygia 77. 82.

Hunt. coll. II 479. Apameae. a.

57/53 a. Chr. n.

Krjfptai6oToq Lat. II 55. Panticapaei.

Kri(pia66(jjQoq Olynthius drjjx" 756.

Kr]<pio66(oQoq 'Olvv&ioq I. G. II

3245.

Krj(pia66(jjQoq (SijaTioq) I. G. II

3314.

Krj(piao(p(jJv Z. Num. Berl. XXI1898, 258. C. G. C. Thessaly 85.

87(?) Imh.-Bl. VII 110. Imh.-

Bl. I 135. Damastii, in oppido

IUyriae.

Ka(pia66(UQoq I. G. XIV 2282; in

Italia.

Kri<pio66ajQoq L G. XIV 1098. Ro-

mae.

Etiam maioris est momenti eiusmodi nominum per saecula

usus; unde intellegi potest, quomodo antiquissimi cultus fluviorum

e loco suo postea demoti Olympiis dei aut omnino cesserint

aut cum iis sint commixti atque confusi. Cum enim in titulis,

qui secundo volumine Inscriptionum Graecarum coUecti sunt,

occurrant centura quindecim theophora a Cephiso derivata, aetate

imperatorum sex reperimus.

Atque eadem ratione usus, qua theophora a Cephiso ducta

congessi, addo nomina hominum ad Asopum pertinentia:

l4a(ij7i66(UQoq I. G. IX 1, 124; in Phocide.^)

l4aajno6(VQoq B. C. H. VI 1882, 221. XXIII 1899, 358. C. I. G.

1692. Delphis.

l4aojn66ojQoq A. M. V 1880, 198. Delphis.

'Aaoj7i66ojQoq Phliasius Athen. X 445 b. XIV 631 f. 639 a.

!Aa(^7iioq 1. G. IV 926, 43.

'Aaoj7i66cuQoq I. G. IV 225.

Quin etiam in Laconia habitabat sacerdos Apollinis, qui

^Ocojcog nominatus est CE(p. <xqx- 1884, 208. 210), et persimile

') 'Aq(o7iojv I. G. IX 1, 385 in Lucride occ. incertissimum est,

cf. etiam ea, quae exposuit ad hunc titulum Guil. Dittenberger.

137

nomen Therae reperitiiv Ôcojcidag I. G. XII 3, Thev. 774, pev-

antiquum. Adde:

Âaa)7r66u)QOQ Olympia 630, 2.

\iawno6coQrja gens C. I. G. 3794. S. G. D. I. 3054. Chalcedone.

'Aaojniog Hnnt. coll. I 394. Byzantii. 3. sc. a. Chr. n.

Aoiomoq Mionnet S. V 391. Parii. {'Aawnlg gens Melesioram

C. I.G. 2S55.)*)

(tricies semel 'Aawn- 1. G. VII, in quibus 'Eaojniyu I. G.YII 2277.

ter Aaojn- I. G. I.

septies Aaojn- I. G. II.

ter ''Aaojn- I. G. III.

Undecim Boeoti et quinque Athenienses, quibus nomina eius-

dem sunt genevis, aliis locis commemovantuv).

Deinde in Avgolide mentio est facienda theophori 'Axt-

XoiodcoQog I. G. IV 926, 74, cui addo nomina:

Axs?.uju)6o)Qoq Tanagraeus, pater 'AxslwwdwQoq I. G. I suppl. 22rf,

Corinnae, Suidas s. KoQivra, cf. p. 8.

Cronert M. Rh. LXIII 1908, ^^/fAwo? P. H. 10 6 65. Coi.

161. Ax^Xcoog P. H. 125. Coi.

Axf^.owSojQog I. G. VII 137; inj

i^xfAw/o? Stamatiades 2"«.«° V 715.

Megaride.'

C.G.C. Ionia362. 5. sc. a. Chr. n.

Axi^.cjv I. G. VII 215. 216. 232.[

'A/j^Miog S. G. D. I. 5723. Permthi.

'iX^Xojv Oeiiôg, uqx.ojv BoiojxdJv . 'AxeXuiiog A. M. IV 1879, 146. Rohl

I. G. VII 2721 c.I

I. G. A. 104. Mantineae.

Quae nomina non ad idem flumen pertineve apevtum est;

etenim 'JyjXdJioq multi vocati sunt fluvii. Denique ab Alpheo

theophovum ductum est:

A?.(pw6wQog I. G. IV 757. 2. sc. a. Cbr. n. (m eodem titulo <Pi6w-

vl6ag).-)

Cf. 'AX<pei6g Olympia 110, 21. 112, 6 (107, 13 restitutum), a. 210

p. Chv. n.; neque vevo in nominibus huius genevis ponendum est,

si in aliis vegionibus invenituv, quoniam haud alitev saepe scvibituv

Romanus Alfms I. G. III 1306; M. x B. A' 141 Adramyttii.3)

') In terra Aenianum oppidum lluQuaojntag Strab. IX 434, ct. VIII

382. IX 108.

-) Quid cst Ah(imh,g I. G. VII 303, Oropi, a. c. 240 a. Clir. n.?

In codem titulo forma Boeotica KXixw.

^) Cf. Aovxewg Murray Cyprus i).64.

138

Restat ut fluvios, qui in Sicilia divinis honoribus fruebantur,

commemorem. Ab Adrano (Plut. Tim. 12: jidQavov &tor~ zifio}-

fisvov diafpsQOVTCoq sv oXrji îxsXiai, cf. Head. H. n. 137) non

solum yidQavodcoQog Syracusanus Polyb. VII 2, sed etiam jidQa-

vicov Agrigentinus I. G. XIV 952, 7 nomen suum duxit.

Ad Anapum autem spectat nomen hominis Catinensis Âva-

jiiaq Strab. VI 269, Con. 43.

Nec vero ulla ratione coniuncta sunt nomina 'EXcoQtg et

EXooQoq^ quae quamquam saepe in Sicilia occurnint, tamen in

aliis quoque regionibus reperiuntur, cum flumine Heloro eiusque

die festo (Hesych. "ÊlcoQLog). Atque eodem modo nomen Delium

"Avaxoq (B. C. H. XXVII 1903, 80) theophorum esse improbatur.

lam antiquiore aetate Graeci, qui in Asia Minore incolebant,

cum Aegyptiis mercatura facta usque ad Nilum perveuerunt; cuius

ripae cum saxosa Asiae Minoris ora comparatae quanta sint fer-

tilitate, non solum nostris temporibus nos non efiûgit, sed etiam

Graeci iam tum adeo mirabantur, ut apud eos hic fluvius brevi

tempore divinos honores assecutus et ut deus sit adoratus; etiam

hominum nomina ab eo derivata esse haec docent exempla:

{N^lloq 1. G. 111 1175.)i) {IStlXoq C. I. G. 2716, 10 in Caria.

Nti/.ayojyoqiJ) I. G. XIV 1028. Nel/.oq Pap. Americ. sch. II 99.

{Nin.oq I. G. XIV 935. t826, 80.) J. H. S. VIII lb87, 248.

'NbV.lq I. G. XII 8, Thas. 277, 18. Avq. ISeU.oq C. G. C. Mysia 159.

êvjQoq. " 160. Pergami, aet. imp.)

NsiXsvq I. G. XII 8, Lemn. 16, 5,

fil. sequ.2)

NsiXevq 1. G. XII 8, Lemn. 16, 5.

NsL/.o^sroq Macedo Arr. Anab. III

28,4.

NeU.oSsvoq Nancratites Plut. Sept.

Neilevq 'Af/fxwvlov J. H. S. VIIj

sap. conv. tit. et c. 2.

1886,150. Stamatiades ^^ft//» V nv{^SQ,uoq NsV.wvoqS.G.D.l. 5771

717 in insula Samo. i in Aegypto. 5. sc. a. Chr. n.

{Nsl?.oq I. G. XII 3, Ther. 900, aet. ' Uviôyslxwv NsD.wvoq (J. H. S.

Rom.I

XXIV 1904, 337) in Aegypto.

Neaoq Rhodius A. M. XXI 1896, Botti: Cat. Alex. 253.

134 in amphora.

NsV.oq Rhodius cf. Pape.)

Nsu.ooTQuxoq Revue de philol.

Nelloq Antb. Palat. 133. Plan. 247

tit. 5. sc. p. Chr. n.

NeV.oq {Nij?.oq) C. I. G. 8724, cf.

1898, 114. Mileti. a. 155/154 Choerob. An. Ox. II 240, 27.

a. Chr. n.INsV.oq Anth. Palat. I 100.^)

') Noraina uncis circumclusa comparativa sunt.

*) Ad nomina eius generis Ilerodotns anucxuit uomen patris Nestoris.

») Pro *Ns[V.6]6ojQoq I. G. IV 757 B 21, 2. sc. a. Chr. n. ego quidem

139

Ad Bosporum et eins diem festum videntur pertinere nomina

BoonoQixoq Byzantius Herzog 3, 5. Coi.

BoanoQixoq Byzantins Dem. 18, 90.

BoanoQiyoq Lat. I 114 II 10. 3. sc. a. Chr. n.

;

BoanoQLioq Lat. IV Boan. 287.

[BJooTio^fue? Arch. epigr. Mitt. 1882, 24; in Thracia.

Boanoiv MsyccQEvq I. G. VII 42, cf. F. Bechtel S. G. D. I. 3058.

BoanlcDV Megarensis S. G. D. I. 2828, 2. Delphis,

ad Hellespontum 'EDjjanovnog Perg. 5Ss.

Sed num ad Euripum spectet EvQimdrjQ, in medio relinquen-

dum est.

Ut at flumina, sic ad locorum eponymos i) theophora referuntur

nomina, etsi haec non eodem modo atque illa in usu fuisse no-

tandum est; hoc loco nonnuUa testimonia eius rei aflferre satis

habeo:

K£Q£ia6Soxoq I. G, VII 1927, perantiqu.-^)

KeQdaixoq I. G. VII 1926. 2033.

AafxioQxeiq,») Aa(xiaivsToq{?) cf. F. Bechtel, N. G. G. 1908, 578.

Bomodorus cf. 11. Usener: Gotternamen p. 356.

Ad heroem, qui oppido patrocinatur, referendum est nomen

"HQcaidag vel 'HQOidaq (cf. F. Bechtel, Aeolica 11).

A theophoris autem semovenda sunt non solum nomina

jiQv6(piXoq L G. IX 2, Gom. 2S9 &.

jLQv6(pikoq I. G. IX 2, Hy. 34. |1Hy. 13, 15.

4>iX6aQvoq eerraXbq dnb KieQiov l. G. VII 1760, 12.

'Aqvox)Sic I. G. IX 2, Hy. 1 (desideratur in iudice).

'AQvoxXelq I. G. VII 3207, 8, similia,

id quod iam vidit G. Neumann (De nominibus Boeotorura

propriis, p. 21 s.), eed etiam nomina 'PodoxXfJQ, 'PodiJiJioc, sim.

et i:afioxk7Jq, quia multis et diversis Graeciae locis occurrunt.

restituo Ne[tx6],hoQoq; idcm proposuit Bcchtel in Genethliaco Roberti-

ano p. 82.

') Alabandus dous Cic. De nat. deor. III 19. — Oeoq ZavOoq Le

B.-W. 1259. 1261. Xanthi.

•-') KeQTjaaoq prope Thespias, cf. A. Ficlc: Vorgriechische Ortsnamen

p. 81.

^) Hcad H. n. 252.

140

Ildv.

Panis patriam esse Arcadiam nostra aetate omnes fere viri

docti consentiunt. Etymologiam nominis illius dei optimam de-

derunt G. Curtius et A. Fick, qui Panem idem significare atque

pastorem coniecerunt. Et eximie haec opinio eo confirmata est

quod forma IlacDV repertum est in titulo Arcadico, quem edidit

K. KovQOvvLcoTTjg, IlQaxTLxd 1902, 74: „boTQaxov, 6(p' ov

eivB 8yxb%aQaY(itVT] rj dvddsOLq' TOI IIAONI.^^)^)

Sed priusquam hunc titulum cognovi, aliud argumentum, quod

erat idoneum ad illam sententiam comprobandam, afferre potui.

Inter nonnulla enim nomina, quae extant in inscriptione Arcadica

(Le B.-F. 341 c), invenitur Ilaovixog, quod quin ad deum Arca-

dum pastoralem pertineat, dubitari nequit. Idem autem nomen

atque deo, nimirum non ad illum spectans, impositum est Thebano

cuidam (ndcov I. G. VII 3580. 3581. 3657).2)

Sed quatenus nomina eius generis cuius IlavtQODg, Ilavsag,

ndvig ad Panem referenda sint, in dubio relinquere melius est,

praesertim cum non absit suspicio, quin a nominibus IlavTSQCog,

IlavTtag, IldvTig certe segregari non possint (cf. IlavojiTrjg et

IlavdQrjg: IlavTOjiTag et IlavTdQrjg).

Quae res cum ita sese habeat, nomen Ildvrjg in Areadia

et Ilaveag Megarae et Epidauri repertum in theophoronim numero

ponemus, nomina Ilaveag et Ilavdg, quae in Phrygia et in

Lycia occurrunt, ab illis separabimus.

Ilavrjg nQogsvoq Lusioram Oesterr.| jiavmq I. G. VII 42. Megarae. a.

J. IV 1901, 80; in Arcadia, 5. sc.j

242/223 a. Chr. n.

„ . „ . \ T „ Ti TT Ilaveaq I. G. IV 926, 24. Epidauri,

341 d. Tegeae, aet. imp.a. c. 242. a. Chr. n.

1) Testa in vico MneQfxla, qui non multum abest ab oppido

\Av(SQiC,aaiva, reperta asservatur in museo Atheniensi. Inscriptionem

illam recte lectam esse mihi benigne confirmavit H. Lattermann, vir

doctissimus.

2) In nummo Achaeorum (C. G. C. Peloponnesus 14) litteras Ilav-

cum insequentibus coniungendas esse censeo.

De forma nominis Ilaoii/oq : Tlcaov cf Oeajviyoq I. G. VII 42 : ©itwv

I. G. VII 42 et Aeovrr/oq S. G. D. I. 2581, 150, Delphis : Aivn:

ndvtg MsyuQ^vg I. G. VII 39. :<. sc.

a. Chr. n.

naviq I. G. XII 8, Thas. 3ul, 7.

Ilaveag I. G. III 1101.

141

221.navdg B. C. H. XVI 1892,

Olympi. aet. Rom.naveag B. C. H. II 1878, 254. 256;

in Phrygia.

TlavaQwg I. G. XIV 734.

riavsQwg Suet. Ner. 30.

Nomina vero UarodcoQog et [lavioxoq (cf. Pape) sunt

Aegyptiaca, comparativum est Aiyijcav I. G. XII 8, Thas. 547, 2,

gladiator.

Nvfi<paL et Movaai et aliae deae.

Cum Panis sedes in Peloponneso sitae sint, cultum comitum

eius, quas saepe cum eo conexas invenimus (I. G. XII, 5, 248,

Pari: Pan et Nymphae), in illa regione omnino fere desideramus;

namque ibi theophora a Nymphis derivata ^) non nisi perraro

occurrnnt. Immo, quia imprimis apud lones — praecipue

Thasii eas venerabantur — et apud Aeoles nomina eius generis

in usu fuerunt, in eorum quoque terris Nympharum patriam fuisse

colligimus.

A Nymphis, quae tanta pietate cultae sunt, ut saepe hominibus

nomina ad eas pertinentia inderentur^), aliquanto dififerunt Musae;

etenim, etsi multis in terris Graeciae, praecipue in parte septen-

1) Hae snnt formae nominum illoram quorum ducenta quinquaginta

fere exempla indagavi:

NvncfJttyoQijg C. G. C. Thrace 71.

Abderae 5. sc. a. Chr. n. p. altera.

Nv/A<fdQ)jTog S. B. P. A. 1906, 254.

Mileti. 5. sc. a. Chr. n.

Nvfi<p66orog Le B.-W. 938. Aezanis.

NvfKpodoq (: Nvfi(p66oTog) I. G.

III 1S(i().

NvfX(p66(0(iog Xiog I. G. XII 8,

Samothr. 209, 7.

Nvfiipox/.ijg Rofs Inscr. ined. 191.

Sami.

Nvfi(p6Xoxog C. G. C. lonia 135.

Erythris; in 2. sc. a. Chr. n.

Nvf((ft{jcug Lat. II 454. Pauticapaei.

Nvfi(piq Perg. 1263.

NvfKptog I.G. IX 1, 732. Corcyrae.

NvfKpUov l. G. XII 1,49, 53.

NvfKpcov Odaiog I. G. II 4.

NvfKpo) Mihjala I. G. III 2771.

NvfKpiag 1. G. XII 2, 646, 5.

NvfKpalog hvt.drTtog I. G. VII 29S.

NvfKpog Qdaiog I.G. XII 1, A 1421.

') IIoc loco affero exempla in iusnla Lesbo reperta, qnod ex iis

Nymphas cum Apolline ibl coniuiictas fiiisse fortasse colligendnm est:

NvfKpij 'AjioX).(urlov I. G. XII 2, 5tiO.

NvfKplag 'Ano).Xo6v)()ttog I. G. XII 2, 646, 5.

NvpKpig I. G. XII 2, 410; filius eius est IhOdc.

Nvfi(p L G. XII 2, s|, (J.

142

trionali divinis honoribns fruebantur, tamen hominum nomina,

quibus eos Musis esse consecratos significatur, non reperimus

(quantum equidem video, nullus invenitur MovaodcoQog); nec

nomina Mov6oxX?jc, MovOaloc, MovOac, quamquam, quibus data

sunt, eos cum Musis habere aliquod commercium demonstrant,

tamen in nominibus re vera theophoris reponere est necesse.

Antiquissimum nomen, quod ad Musas spectat, est Movoaloc;

cum hoc usque ad recentissimam aetatem conservatum ac saepe

hominibus datum sit, tamen poetae, qui quinto p. Chr. n. saeculo

ratione carminum Nonni Panopolitae usus fabulam Herus et

Leandri retractavit, re vera illud nomen fuisse a probabilitate

non commendatur (cf. libros sub Orphei, Epimenidis aliorumque

nomine editos; de Musaeo Atheniensi v. Kern in prooemio

Rostochiensi sem. aestiv. a. 1898, p. 3 ss.).

Quanta religione Parcas Graeci venerati sint, noraina ab iis

ducta illustrant, quae et apud scriptores et in titulis satis fre-

quenter occurriint.

Hae sunt formae illorum:

MoiQTiysvTjg I. G. XII 8, Thas. 292,

16 ; e carminibns epicis sumptum,

cf. II. rm.MoiQuysvtjq I. G. II 1001.

MoiQayoQaq I. G. VII 3055. Mag-

nesia 16, 25. 28.

i¥o<()c<[7]o[p]ocI. G. XII 8, Samothr.

212,3 (cf. '"AQrefjayoQoq).

MoiQodwQogL&t.roQy. IV43ti b. 440.

MolQwva^ M. X. B. F' 122. 123.

B. C. H. III 1879, 390. Erythris.

MoiQiTiTiog Atheniensis A. M.

XXXIV 1909,64; alius Lat. IV

Boan. 216.

MoiQoxhJg I. G. II Add. 834 6 1174.

MoiQoad-ivtjg Smith-Porcher 7, 20,

p. 1 1 1 = S. G. D. I. 4834. Cyrenis.

3. sc. a. Chr. n.

MoiQhaTQaxog ^E(p. ccqx- 1S95, 144.

Chalcide (cf. rrjQiaxQaxog I. G.

III 1128).

MoLQo<pavr]q I. G. II 1806.

MoiQsag Necr. Myr. 116.

MoiQug KoXo(fu)VLog 1. G. II 966.||

S. G. D. I. 5615. Colophone.

4. sc. a. Chr. n.

MoiQLoq S. G. D. I. 5616. C. I. G.

3140. Smyrnae. 3. sc. a. Chr. n.

MoLQig mathematicus D. Laert. VIII

1, n. 11.

MoLQlag Imh. Bl. I 294. Mileti.

MoiQr/og Tanagraeus I. G. VII 585.

MoiQLuSijg Num. chron. 1899, 101.

Sami. a. 394/365 a. Chr. n.

MoiQO) B. C. H. XXIV 1900, 241

;

in Creta.

MolQifxog Lat. IV Boan. 260.

kvTLfwtQag I. G. IV 552, 7.||

'Avxl-

/uoiQog Mendaeus Plat. Prot. 315 a.

E'vf.iotQog S. G. D. I. 5313, 39; in

Euboea, in. 3. sc. a. Chr. n.

Au'/Jf.wLQog I. G. II Add. 1512 6.

Rarius autem inveniuntur nomina speetantia ad Horas et ad

deara, quae a Graecis &i(iig appellatur:

143

'iiQcda I. G. XIV 510. 2120.

@f(XLax66ojQoq S. G. D. I. 5313, 41. 42. 44; in Euboea. in

3. sc. a. Chr. n.

0if.uGxox?.)jc, alia. 1)

Pars quaedam nominum cum stirpe Elgrjva- compositorum

fortasse in theophoris non tam ad EiQrjVTjv quam ad Minervam

ElQTjiôcpoQov pertiuentibus est numeranda. Atque eadem ratione

diiudicanda sunt nomina Nr/codmQoq similiaque, quae, cum haad

multum habeant momenti ad cognoscendam Graecorum religionem,

hoc loco omitto.

De nominibus theophoris, quae ad Cabiros spectant, primus

egit Otto Kern (Hermes XXV 1890, p. 12 s.) iisque demonstravit,

quantopere illorum religio deorum in Boeotia esset divulgata:

Kaêi(jlxu I. G. VII 2353. Ka,SlQixoq 6t]i3alog I. G. VII 3197.

Ka^dQLxoq I. G. VII 25S9. AV" ^- ^- C Central Greece 83.

KaîQHvoq XuLQwvevq I. G. VII Thebis. a. 378/335 a. Clir. n.

3300. Ka^SiQLXoq Thebanus Plut. De gen.

KaîQLXoq I. G. VII 2294.^

Socr. 31. aQX(ov.

Ka^LQoq I. G. VII 538. 2778.!

Ex aliis regionibus affero^):

Ka/isiQixoq 1. G. II 975.

KdêLQoq Sestius Qu. Smyrn. I 267.

') Sed nomina in -&e/^Liq exeuntia ab illis separanda simt.

-) De nomine Cabirornm nuper egit A. Fick: Hattiden nudDanubier

in Griechenland p. 48; cnius sententiam ne sequar, cum aliis lebus tum

inscriptione Pergami reperta impedior (A. M. XXIX 1904, 152). Ratione

autem habita eorum, quae disputaveruntGesenius (Scriptiirae linguaeque

Phoeniciae monumenta p. 404), de Baudissin (Z. D. M. G. LIX 1905,

4f)5s.), Darnicsteter (Memoires de la soci6t6 de lingnistique IV 1S81, 89

—95), nc Wackernagelio quidem (K. Z. XLI 1907, 314ss.) Cabiros ciim

voce Indica kubera- conectenti assentitus ctiam uunc etymon iam diu

a Scaligero aliis<|ue propositum D^^T^ns potentes, i. e. Q^fol /îtyakoi,

verissimillimum existimo.

^) Cf. Kd/itiQoq G.G.C. Macedonia 113s3. 122. Thessalonicae, aet.

imp., cf. Lactant. lustitut. divin. I 15, 8.

KdêiQoq ^lt]fi" 752; iu Chalcidica.

144

KaêiQoq Perg. 251, 1. 34. 2. sc. a. Chr. n.

Ka/ieiQog in uummo Mus. Nap. 160. Syri. Geta imp.

la insula autem Samothrace nomina eius generis in usu

fuisse inscriptionibus, quae aCarolo Fredrich aliisque repertae

sunt, improbari videtur, atque notandum est ibi magnos deos

neque unquam suo nomine adoratos et recentiore aevo cum

Dioscuris esse conexos, cf. AioCxoqoi âfioOQaixcop tJtigâvsig

d-tol Pap. Americ. sch. III 169; in Isauria. ')

"HXioq.

Solis cultum non in continenti Graeciae esse ortum optime

demonstrant theophora huc pertinentia, quorum altera pars in

insulis Rhodo et Coo et in ora finitima Asiae, altera, quae ad

diversos deos barbarorum spectat et inferioris est aetatis, in

reliquis terris Asiae Minoris et in Thracia reperitur; in Grae-

ciam autem continentem cnltus ab advenis vel a servis illatus

est. Etenim, cum trecenta fere theophora ad Solem pertinentia

investigaverim, illa nomina in Thessalia, Boeotia, Euboea, Pelo-

ponneso raro mihi occuiTerunt.

Formae nominum sunt hae:

'HUava^ C. G. C. lonia 39. Colo-^^;,,^^ i_ ^ xil, 1, 46, 149.

phone. a. 350/300 a. Chr. n. ^) ,

" ^

^ \r

'HXiodoxoQ LeB.-W.295. Halicar- I

HXioSwQa J. H. S. IX 1S8S, 22o;

nassi.in Cypro.

KdftsiQog Regl. 1486. 1487. Cyzici. a. 550/350 a. Chr- n.

MeydXoi O-eol Kd/ieiQOi A. M. XXIX 1904, 152. Pergami.

KalhlQiov B. C. H. VII 1883, 334. XXXII 1908, 14. tab. 3. Deli.

KdêiQoi B. C. H. XXXII 190«, 488. Dcli.

KdêiQot Mlleti, Preller-Robert Gr. Myth. p. 860, adn. 4.

Kd[ietQoq Tloi Benadorf : Anz. d. philol. hist. Kl. d. Wiener Aka-

demic XVlll, 20. Juli 1892, p. 11 aliaque testimonia, cf.

Preller-Robert Gr. Myth. p. S59ss.

^) Cf. Raffaele Pettazzoni: Le origini dei Kabiri nelle isole dcl

mar Tracio, Roma 1909, p. 13ss. (= R. accad. dei Lincei CCCV 1908).

^) Pro *7/A;oytv?/g (in Mysia) fortasse Aioyiviiq legendam esse

opinatur Th. Wiegand A. M. XXIX 1904, 319.

145

H/.ioS(o^tO}{oq T^.rjnoXeiôg J. H. S.

X 1889, 02. Lydis, in oppido

Cariae. ')

''HX[i]6no?.ic (?) femina Kamsay Cit.

II 561. B. C. H.XVII 1893, 269.

'^H).ic(pavxoq \4vrioyeig P. H. 290.

Coi.

'H/.ioifvjv Eamsay Cit. II 609.

J. H. S. IV 1SS3, 417.

"W.Loq Lat. II 95. Panticapaei.

riaoq lov).. 'H).iq P. H. 250.

Coi.

'H).iaq I. G. XII 1, 106, 2.

"H).u(6r}g Rainsay Cit. II 614. B. C.

H. XVII 1S93, 262.

"W.iog^)'H).ionoq Lat. II 160. Pan-

ticapaei.

Mj]y6(pt).og\l).ia P. H. 10 ^ 46. Coi.^)

Antiqiiissima autem haec sunt:

^WioSwQoq nixQêvQ (in Attica)

Dem. XXXV 13. 14.

'hXindojQog, socer Demosthenis,

[Phit.] X orat. Deniusth. 53.

'^Wiccva^, frater Stesichori, Suidas

s. SttjoI/oqoq.

''H).i6crug Colophonius, v. s.

"W.tadr^g D. Sic. XXXII 11.

'H).i66wQog Num. Z. 1908, 23. v.

Schlosser 136. a. 229/100 a. Chr.

n. Dyrrhachii (ibidera ÎuxQoy.lfig

et Mtjvodorog).

Aiax, Aristaeus, MelampuM aliiixue lieroes.

Relinquitur, ut complurium heroum mentionem faciam, quos

aliquando deos fuisse divinisque honoribus in quibusdam terris

cultos esse e nominibu.s theophoris ad eos referendis colligitur;

namque ab iis, qui filios AlavrodcoQOQ vel 'AQiGrrjodcoQo.; nomi-

naverunt, Aiacem et Aristaeum deos esse ductos caelestibusque

aggregatos vix quisquam negaverit.

Atuvx66o)Qog Atheniensis Plat. Apol. 34 a.

Alavx66o}Qog I. G. II 1848.

Cam nomine AiavrlStig I. G. II 3543 et saep., quod non est

theophorum, confereuda sunt

'ExxoQlditg I. G. XII 8, Tlias. 2S8, 16, i^toQ^g,

AtjXuvriihjg I. G. XII S, Tlias. 282, 23. Thas. 278, 43, OeiuQiiq, alia

'AQtazyoikoQog I. G. VII 538, 6. Tanagrae.

') Pro *^ H).{i)6vixog legendum est 'I't).6vixog, Ad. Wilhelm, Arch.

epigr. Mitt. 1897, 71. Eodem modo *'H).oyQi'xtjg et ^'^W.ioxog et fortasse

*'HiiXo'û).tig ab illis seuiovenda siint, Ad. Wilhelm 1. c, G. d. A. Is9h,

208 s. 1900, 103. A. M. XXIII 1898, 434. Beitriige z. gr. Inschr. 217

'') Idem nomen legeudum est Anc. Gr. inscr. IV 1, 837. Cnidi.

^) Mensis 'lU.nov liftnck. Pampli. II .'M; in Pisidia.

lli«!l. Ilttl. \X, I. JQ

146

Alius herois nomen fortasse colligendum est e theophoro,

quod Georgii Syncelli testimonio nobis innotuit:

'Ena/wvodoroQ Tliebanus Sync. P. 260 C, V 208, p. 495, 10 (ed.

Dindorf), nisi forte ^ETia/ieivwvdai legendum est.

Apollinis, quem Graeci fiavxiv appellabant, ministerio ad-

scriptum eique sociatum esse Melampoda et ex aliis rebus elucet

et confirmatur nomine Mdvtiog, filii Melampodis (Odyss. o 242,

249); qui qua in regione Graeciae in numero deorum repositus

sit, haec docent theophora:

MeXa[JLTi66o}Qoq Aiyoa&evlzag I. G. VII 216. bis.

MeXa[nio6u>Qa AlyoaO^sviTig 1. G. VII 232.

Meka[i7t66(0(i0Q Aiyoad-evka^ B. C. H. XVIII 1S94, 497.

Me}.aun66o)Qoq KonQniog I. G. 11 2218; in Attica.

Denique adicio nomina ad heroem Evmt'i\uor^) referenda:

Eiojvv[ii6ag eetpfjoq I. G. VII 2429. 4. 3. sc. a. Chr. n.

Eimvvf/66o)Qog I. G. Vll 1035. Tanagrae. 4. sc. a. Cbr. u.

Evo)vvu66o)Qoq 'A/.kxqzioq I. G. VII 2724. 3. sc. a. Chr. n.

Evv)vvn66o)()oq 07][ialog 1. G. Vll 419. Aet. Rom.Evo)vv[j.66o)Qoq I. G. VII 537 6. Tanagrae. 4. 3. sc. a. Chr. n.

Inferiore aetate nomina heroum ipsa imposita esse atque id

imprimis in partibus Asiae Minoris ad meridiem spectantibus 2)

docent nomina ibi reperta; hoc loco duo digua sunt, quae

afferantur, quia Graecos iis esse usos negavit C. Prodinger

(Mensehen- und Gotterepitheta bei Homer I, p. 2);

Alaq B. C. H. XVIII 1894, 541. Maguesia ad Sip.

'06vaaevc B. C. H. XVI 1892, 216. Olympi.

Eodem modo atque heroum Graeci deorum nomina usurpabant,

ut homines appellarent. Quo de more cum iam uberius disseruerit

Meyersahm (Deorum nomina hominibus imposita, Kiliae 1891),

hoc loco pauca de diis, quos nondum commemoravi, proferre sufficiet:

Cum numinibus maritimis quodam modo coninncta sunt

nomina NrjQTjig (filia Pyrrhi regis Pol. VII 4. Paus. VI 12, 3),

NrjQtCvri Hierapolis Jahrb. 156, aet. Rom.), &tTi<i (M.x.B.A' 92

Sardibus), Eidodia (Cn. Lentulus Gaetulicus in Anthol.; cf.

EldoQsoq Schol. ApoU. Kh. I 1209) aliaque.^)

») Cf. U. de Wilaraowitz : Berl. Klassikertexte V 2, 52.

*) Etiam aequalium illustrium nominibus Lycii utebantur [nFQixXfjg,

Avaav6Qoq, aliis).

») Cf. A. Fick: Wochenschrift fiir Ula.ss. Philologie 1U(I6, 2u9.

147

A diis autem ciim Aescnlapio artissime conexis nomina sua

duxisse mihi videntur:

'Yyleia C. I. G. 2051); in Thracia.

navc:xe(i)a I. G. XIV 1654.

(Cf. etiam 'O/^ovoia Murray Cyprns 96.

Siy/j I. G. XII 8, Scyr. 667, 10.

Swipgoavvt] Plut. Dion. 6. De Alex. s. virt. s. fort. II 5.

EtQj]VTj BvL.avTla ir;"3 rhvz N;"n A. Couze Att. Gr. 274. LXIII.

C.I. S. II, 120).

Postremo mentionem facio eorum, quae, quia ad comites satelli-

tesque Veneris spectant, quodam pacto cum ea quoque cohaeren

:

"EcTTf ()oc I. G. XII 2, 79 a 7. (cf. llaTijQ Lat. II 141. 2sh}ifj

'^a^rfi»'? Keil-Preiiierstein 185. J. H. S. XXII 1902,364; in Pi-

'EansQlior A. M. XXV 1900, 122; sidia. "flMog I. G. XIV 1637).

prope Sardes. '^Yfiumoc I. G. XII 2, 256.

'hioaifOQoz I. G. III lOlc. 'Yfisraiiov Imh.-Bl. I 10. Abderae.

ADJa Il(oa(fOQiq Arch. epigr. Mitt. "EQojq I. G. IX 2, Lar. 54S, 11.

1885,124. Ancyrae. .'4rrf()wc L G. VII 1777.

'PojaifOQioq l. G. VII 96. 4. sc. p. SvreQwg C. I. G. 3332. Smyruae.

Chr. n. TloihK Eph. 172 similiaque.

Omnia fere eius generis nomina sunt recentioris aevi; sed

quia iara aggressi sumus ad deos, qui habcnt inferiorem auctori-

tatem apud Graecos, nomina ad eos pcrtinentia omittam, prae-

sertim cum pleraque, quae hominibus sunt indita, non ut dii

honore afficerentur, sed ut homines, in quibus essent quaedam

virtutes vel proprietates, cum diis compararentur, a genere eorum

quae re vcra in theophoris sunt ponenda, valde discrepent. Qua

ratione existimo intellegenda esse uomina EiQig vel 7()«c,0

Natg, MovOa, IJtSQig, alia.

') 'Iqiq Plataeensis Amcricau Jourual of archaeology VII 1891, 409,

76. 2. sc. a. Chr. n. p. pr. 7^/g I. G. III 3212.

Nomcn dcac antiquiore aevo fuisse Fsiqk; e titulu Athonionsi

collcgit Hochtel Ilermpa XLV 1910. 156 ss.; neque tameu forniae 'Iqi^

certa desunt tcstimonia:

'/()/? in vase Clitiae Krgotiuiique. Furtwiinglor-Keichliold I, tab. 2;

'Iqu in vase rubris fignris ornato, (ierhard: An.serloaeno Vasen-

bilder III, p. 87, n. 33. Furtwiingler: Beschreibuug der

Vasonsammlung ini Antiqnarinu), Kgl. Museen zu Berlin U

p. .".40, I). 2264;

10'

148

Antiquissimo cultu matrem deorum non solum gentes Asiae

Minoris, secl etiam indigenas Cretae veneratos esse constat. Nec

dnbium est, quin recentiore aetate eius religionis nobilissima sedea

fuerit Phrygia, cuius terrae incolae artissime cum Graecis necessi-

tudine conexi ab indigenis illam receperunt. Unde nomen quo-

que deae posteriore aevo apnd omnes fere usitatum in Graeciam

illatum est; cuius antiquissima forma ab Hipponacte poeta me-

moriae tradita {Kv^?]Xig fr. 121) hominum nomina quaedam in

Phrygia reperta illustrat et ab iis illustratur:

Koj^elhg Pap. Americ. sch. II 79, nepos sequ.

Ko)[ieXltq Pap. Americ. sch. II 78. H II 49 idem?

Kaj/is/JuQ Ramsay Cit. I 2S8 = Pap. Americ. scb. II 92.

Ko)lis?.Xig dlg tov litTiJ IloaftddJri intj^tHoi ivyj\v J. H. S.

VIII 1887, 249 = Ramsay Cit. I 306 = Pap. Americ.

sch. II 112.»)

Quae nomina ad matrem deorum pertinere etiam eo confirmatur,

quod pater unius ex iis, quos commemoravi, nomen suum a comite

Cybelae, Attide, duxit.

Magnam matrem principio ut dominam ferarum hominumque

adoratam esse atque maximam similitudinem ei cum Diana fuisse

propterea verisimile est, quod nomen eius pertinet ad vocem

xv^ijXlg (id est securis) eadem ratione, qua nomen dei a Caribus

culti, qui Aa^QavvSag appellatur, et oppidi ei consecrati conexum

est cum vocabulo Xa^Qvg.'^)

IUius deae cultus, cum in regione meridiana Asiae Minoris

'Jqiv iu vase Brygi, Furtwangler-Reichhold I. tab. 47. Catalogue

of the Greek and Etruscan vases in the British Mnsenm

III p. S8.

Qna ex re duas formas apud Graecos in usu fuisse elucet, uec

quomodo de Domiue EiQtq S. G. D. I. 177:^ (serva), in eudem titulo

'jQiq a. 170/169 a. Chr. u., Delphis nobis iudicaudum sit, nos latebit.

Vide quae nunc exposuit Bcchtel llermes XLV 1910, G17s.

') Cf. etiam Mvra/.iq Hippon. fr. 15: MoxaXiq Ramsay Cit. I 116

= Journal of philology XIX 69 ss. Mozah}q iu Cilicia, iu titulo litteris

cuneatis conscripto mntallu.

'^) Perantiquissima est vox ni^/.txvc. A Sumcriis enim, qui vocantur,

{balak = securis) non solum Indi atque Graeci vocabula sua acceperuut

{paraaa et nt/.tyvq), sed etiam Assyrii pilnhku.

149

cum Diana couiunctus sit, in Plirygia atque in terris, quae a

parte septentrionali et orientali finitimae erant, est conservatus.

Quarum ab incolis simplici nomine „Matris" summa pietate cole-

batur.i) Ad eam non solnm nomina Graeca spectant, sed etiam

magnam partem nominum saepe ibi occurrentium, de quibus optime

egit P. Kretscbmer in libro ad bistoriam linguae Graecae per-

tinente, in tbeopboris ponendam esse censeo. Etenim ut nomen

Ilajciac separari non potest a love najriai, ita nomina l4/jfiiag

et li(if/dg bominibus imposita sunt, qui Magnam Matrem venerantur

(cf. Afifidg' r) rQorpog 'AQvifiidog' Tcal ij ftrjT?jQ. xal 7) 'Pta'

xal rj Ai](iriTr]Q Hesycb.|J

'Afifda tov /7«.;r/oi; Pap. Americ. sch,

II 12. Aphrodisiade); etiam nomina Carum finitimarumque gentium

Ndvvag, Ndvvaxog (Coi; cf. Midaxog J. H. S. VIH 1887, 244;

in Pbrygia), Ndvva ab iis data sunt, apnd quos Mater imprimis

divino honore frueretur.

De nomine autem Md'^) non aliter iudicandum esse eo con-

firmatur, quod cum tbeophoro Mi^TQodoDQog coniunctum apparet

in titulo Attico: Md MrjTQodcoQOv I. G. III 1510. Cum illo

conexa coniuuctaque sunt Mdrjg et Mdig^ quae eodem modo at-

que Md cum aliis in regionibus tum in ora Ponti Euxini in-

veniuntur.

M(l Lat. Ilitli.

Mtt Lat. II 24K.

Mu Lat. II 67 '.

Mu?]q Lat. II 172.

Mdijq Lat. II 427,

Miajg Lat. II 452.

Md Lat. lY liooTt. 221.

Mc( Lat. IV Boan. 262.

quinquies Mdt/g Lat. IVMu Tiarij l. G. II 3:J91

Mco]g C. G. C. Caria 255. Rhodi.

a. 1 66/88 a. Chr. n.

Md7}Q Mdov I. G. XIV add. 986.

987.

Muijgi:?) C. 1. G. 2347 c, cf. Gnil.

Schulze G. G. A. 1897, 8S2.

Mag f. C. I. G. 4411 a. Heb.-Willi.

nr. 264, aliique plures, cf. Reinacb,

Revue et. gr. II 18S9, 269 s., qni

Mu,,g 1. G. II 5, 132Sc'(in eodem,

^P«« ^"«^"« «^"^P^"^* ^^«"^P^^, , nffprt

tit. M^v et SaydQiog).\

*"®"'

') Forsitau huc \)ertiueat uuuieu Phrygium Muiui», ([uod occurrlt

iu titulo J. II. S. XIX 1899, 84: '.AvioDioay ".\vrnr lixra ".i/uov xl

'AnuX?.('jr xi Mdvt,g xl MucaQ fivij/ojg x«(">'-

2) Ma dea iu inscr. Phrygia A. M. XXIII 1898, 302.

.17« dca Byzantii C. I. G. 2039; Porgami A. M. XXIX 1904, 170.

bfd Mu A. M. XXXIII 1908, 145, Constantinopoli rep.

150

Num I. G. C. Anderson, qui nomina Maiddrag et Mui-

(fdraq ^) ad Magnam Matrem ponere proposuit (J. H. S. XVIII

1898, 123), recte iudicaverit, ego quidem in medio relinquo, etsi

illius sententiam ad verum accedere nullo pacto nego.

Quibuscum comparandum est nomen regis clarissimi Cariae

MavoacoXog (cf. Guil. Schulze M. Kh. XLVIII 1893, 257, adn. 3).

Mavooojkog Le B.-W. 340. 341. 377. 379. Mylasis.

MavoaoAoq A. M. XV 1890, 252. Haiicaruassi.

MavaocjXog Tllov ix FsQdlviov Magnesia 4, 1, 12.

Ab iucolis Phrygiae Cybelae cognomen "AdQaOxoa impositum

est (B. C. H. XI 1887, 349 et saep.); ad quod pertinere partem

nominum "AdQaoroq, quae saepe reperiantur in Phrygia,^) im-

probandum est, cum nomen illud Graecum sit (cf. EvdQaorog

I. G. II 3616), nisi foite vocem Phrygiam ei persimillimam cum

ea confusam esse existimaveris.

Nec vero, quin plurima nomina Graecorum, quae stirpem

liritQ- continent ad Cybelam referenda sint, potest dubitari.

Atque haec quamquam frequentissima esse in Asia Minore apertum

est, tamen non eodem modo in omnibus partibus illius terrae in

U8u fuerunt. Cum in Phrygia inter mille quingenta theophora

triginta occurrant, quae cum verbo [i^t/jQ composita sunt, in

lonia autem inter mille centum octoginta quinque, in regione

meridiana Asiae Minoris aliquanto rariora sunt, quia nominibus

ad Dianam spectantibus compensantur.

Ad Graecos ille cultus videtur pervenisse in lonia, qua

in terra theophora ad Matrem deorum pertinentia satis frequenter

inveniri paulo ante demonstravimus. Unde non solum Pro-

connesum, Lampsacum, Maroneam'') et in insulam Thasum et ad

») MaiduTaq P. H. 44, 31. Coi.

Maiddxaq I. G. VII 1184.

Mai<pdT7]g A. M. XIV 1889, 31G. C. I. G. 4184. Hirschfeld,

Inschr. a. d. Nord. Kleiuas. 73.

(Cf. Mai(f.(:i}vo- C. G. C, Phrygla 83. Apameac. a. 57;53

a. Chr. n,

Mai[iovQuviiq B. C. H. VII 1S83, 130; in Cataonia.)

. "^) Antiquissimum exemplum j^raebet numen Phrygis cuiusdam, (itii

fuit Croesi temporibus, Herod. 1 35. 45. al.

") Mr/TQntkoQog Proconnesins Ilerod. IV l^'^. — MtjTQdiSojQog

Lampsacenns Plat, lon. 530 c. D. L. II 3, n. 7. - Mi/rQniSnTog Maronite.'^

151

alia loca orae septentrionalis maris Aegaei pervenit, sed etiam

Chium Samiimque et in finitimas insulas traductus est.

Inter continentis Europae gentes, quae iam antiquiore aevo

cultum Cybelae receperunt, omnibus fere antecedunt Athenienses

Ac primum qnidem advenae servique, deinde etiam nobiles et

ingenui illam deam venerabantur. Post Alexandrum autem Magnum

temporlbusque Romanorum religio eius magis magisque sese in-

sinuavit. In septentrionalem quoque Graeciam a servis illata est;

etiam in titulis huius regionis interdum reperiuntur nomina a

Matre deorum derivata, quae posteriore aetate etiam hominibus in-

genuis imposita sunt; sed illam in Boeotia modo penitus pene-

travisse docent theophora (iam a Pindaro Magnae Matin, cuius

fanum prope domum eius situm erat, dedicationem factam esse

constat, Schol. Pyth. III 137, cf. de Wilamowitz S. B. P. A. 1901,

1298 s.); nec vero in Peloponneso ullam auctoritatem assecuta

est, cum Peloponnesii, quippe qui antiqua conservarent, semper

fere alienos cultus recipere vererentur. Etiam in Macedonia et

in Thracia haud multum valet mater deorum Cybela. Cuius rei

caiisa ex eo repetitur, quod ibi et auctoritas Cereris erat maxima

et Thraces variis nominibus persimiles eius deas adorabant, quarnm

in numero prima Bendis commemoranda est, quod eius cultus,

quem et Plato et poetae comici commemorant, iam a Pericle

Athenas illatusi) quinto saeculo etiam apud nobilissimos permagna

erat gravitate.

Ad illam deam spectantia nomina sunt haec reperta in Attica:

Ihy6i6w(ja I. G. II 1601.

hivdLif('cv?jQ A. M. XXIII 1898, 29. XXV 1900, 35. a. 404,403

a. Chr. n.,

in Thracia autem:

MtvdldojQoq Cl.G.2Q3i. S.G.D.l. uon litvdiQtixa, cuui uotum sit

3058. Byzantii.-j uomen Zvr«c,) B.C.ll. XXI 1897,

BevSl[q] ZrjTu (sic iegendum est, 125.

C. G. C. Thrace 124. 5. sc. a. Chr. n. — MrixQO(fi.ov Marouites C. G. C.

Thrace 125. 4. sc. a. Chr. u.

') Cf. Preller-Kobert 1 328. A. Treudeleuburg iudex pcns. gymu.

Ascau. Berolincnsis 1898.

-) MivdU = BfViSiq Bekker Anekd. Graec. 1192. Cf. in lingua

Lyciorum llr^ti/iiaijg : nvQii^aTtjQ Lyc. I 25.

152

BtydLdoJfja Lysiiuachiensis I. G. 11 Btydlg 'E(p. u^j/,. ]90'J, 22. Thasi.

3145. MevSTg Jt^^m" 433. Thessalonlcae.

Bevdlg I. G. XII 8, Thas. 478.;

'Ovdl; B. C. H. XXI 1897, 128. Qua

BevSovc I. G. XII 8, Thas. 622 est'

ex nominis forma fortasse col-

genetivns; itaque sequor sen- ligere licet deam a Thracibus

sentiam Friderici Hiller de FerdlQ appellatam esse.

Gaertringen, qui etiam in Mevdac A. M. VI 181, 121.

insequenti versu legit pro Ai^q. Cyzici.

EvTv/og Ai'q. Evrv/_ov.

Mendiditmi legendum est apud Livium XXXVIU 41; neque

enim, cum omnes codices hanc formam praebeant, est, cur Ben-

didiimi scribamus.

Eandem religionem etiam incolis Bitliyniae notam fuisse

docet mensis Btvdldioq.'^) Sed num e nomine Bevdidiavog

(6. sc. p. Chr. n.) recte collegerit C. HoU (Hermes XXXXHI 1908,

241) deam adoratam esse in Mysia, in dubio relinquo; namque

cum illius intellegendi causa opus sit lingua Latina, facere

possumus, ut totum nomen Romanum esse putemus (cf. nomen

BivdiSioc = Ovevridiog Zonaras V 10.)

Non eodem eventu cultus alius deae, cui nomen erat Korvg

vel KoTTVTco, in Graeciam a Thracibus translatus est. Etenim

cum et apud Thraces et apud Phryges, quos necessitudine

artissime conexos vel ex hominum nominibus elucet, theophorum

KoTvg ad illam deam pertinens satis usitatum sit:

Korvg A. M. V l&SO, 389. A. M. X 1S85, 20. Cyzici.

Kozvg A. M. X 1885, 317. Odessi.

KoTvg Thrax B. C H. V 1SS1, 411. Delphis.

Kozvg I. G. XII 8, 1. Samothr. 195, 14.

KoTvg I. G. XII 8, Imbr. 103, 3.

KoTvg Bulg. 83. 177. 191. 206. 207.

KoTvg Bulg. 176.

KoTvg Balg. 34 I 36.

KoTvg B. C. H. XXII 1898, 486, aliaque, cf. A. Fick: Sprach-

einheit der Indogermanen 409,^)

apud Graecos nullum invenimus ab illa ductum nisi in Sicilia

nomen KoTvxraQiq, quod praebet Theocriti carmen BovxoXiaCrai

') Bl&vg est filins lovis et Thracae nymphae, App. Mithrid. 1.

'^) KoTVQ numen Edouum Strab. X 470 et alii. Dies festus Kotvttiu

Strab. X 470 in Thracia ct iu Sicilia, Phit. Prov. 1, 78. Kotvtoj Corinthi,

IleBychius.

153

(VI 40).') (Idem latere iu KvrcotaQiq Bass. 2 [XI 72] opinatur

Guil. Pape.)

Ut Veneri Adonis, ita Cybelae Attis comitem se adiunxit.

Cuius clarissimus cultus erat Pessinunte,^) quo in oppido

pontifici maximo dei idem noraen Attis datum est; alibi boc

hominibus non est inditum, sed saepissime repevitur nomen

"Atr^jg, interdum "Arvq (cf. nomina Alvarrrjg et îâdvdrri^c):

neque etiam Arrivag separandum est a love, quem gentes

illarum regiouum Attidem vocunt (cf. "Admvig: '(Tik et bsn)

(eum lovi Uajtdg parem positum reperimua in bymno Hippol.

Refut. V 9, cf. G. Kaibel N. G. G. 1901, 498 et Wilamowitz Hermes

XXXVII 1902, 330); denique nomen "JTraÔi; num idem contineat

elementum atque theophora, quae attuli, diiudicare non possum;

sed multos, qui illo appellati sunt, nomen suum a regibus Perga-

menorum duxisse certum est. Omnia autem, quae bic comme-

moravi, nomina haud longe ultra fines patriae dei sunt dilata.

Mi]v.

loter omncs fcre uostrae aetatis viros doctos deum a Phry-

gibus adoratura, qui nominatur i>/y/i', lunarem esse constat.

Quamquam huic sententiae repuguat atque adversatur nomen

servile MavodoQog Aristoph. Aves 657, quod cum voce Graeca

u)]r, quae continet sonantem principalera e (cf. Latinam incnsis,

Goticam mena, Lithuanam menH), conectere non licet, sed illam

formam explicari nomine eiusdem servi Mdnig (v. 523), quod

artificiose auctum esset, ut nomon compositum oreretur, con-

tenderunt viri docti (cf. F. B. 195). Attamen non solum occurrit

etiam in inscriptione Attica I. G. II 3918 theophorum MavodivQog,

quod eadera ratione intellegi posset, etsi illis temporibus nomina

a comoediia potita esse vix suspicamur, verum etiam ad ea accedit

') Cf. Atheuaris C. I. L. VIS112, Uy//r«v/c(?) Gnil. Sclmlze M.

Uh. XLVnil8",i3, 2.^;!.

') Cf. II. Ilepdiiig, Attia \). 125 sa.

154

nomen Mavodoro:; in via, quac Smyrna fert Cassabara, repertum

(A. M. XX 1895, 498), quod num eodem modo possit explanari a

viris doctis, ego quidem valde addubitem. Sed ut haec conce-

dantur, qui tandem non modo concedi, sed omnino intellegi

potest praeter nomina MrjVic, Mrjvio;;, ^) Mt]vi)[Oc., Mrjvag in-

veniri etiam Mavig, Mdviog, Mdvr/oq, Mavaq?

Mdiig I. G. I 324; I snppl. 151. 321 III 37.||Lat. II 24.

||B. C. U.

XIII 18S9, 340. prope Cibyram.

Mdviog Cat. De r. r. 191. Martial. X 20, 5. Pers. VI 56. Petrou.

Sat. 45. Fest. s. v.

MicviyoQ I. G. IX 2, Scot. 405.

Mavdq Pap. Americ. sch. II 250. B. C. H. VII 1883, 147.

Deuique inscriptionem commemorandam esse arbitror, quae,

quamquam recentioris est aetatis ut reliquae omnes ad Manis^)

cultum pertinentes, tamen habet aliquid momenti:

. . . 'Exdxai y.al Mavi . . . J. H. S. XVII 1897, 283; in Mysia.

Ego quidem, cum animo non percipiam, cur aiit a femina,

quae illum titulum dedicavit, aut a lapicida, qui eum incidit,

grammaticis adhibitis rationibus nomen dei hyperaeolismo mutatum

esse coniciamus, illa inscriptione antiquiorem formam nominis

servatam esse persuasum habeo. Quibus quae attuli commotus

sententiam Gu. Ramsay, viri de Phrygia exploranda optime

meriti, denuo probaudam ac stabiliendam esse censeo; ille enim

iam J. H. S. IV 1883, 31 deum, qui Mriv appellaretur, a Graecis

demum ad lunam annexum esse intellexit. A Phrygibus autem

eum non Mr)v^ sed Mdv aut Mdvrjq nomiuatum esse, cf. Manes,

deus Phrygum, Herod. I 94. IV 45. Dion. Hal. I 27. St. Byz. s.

lixfiovia; oppido Phrygiae nomen est Mavr]oiov St. Byz.

Neque eo, quod in monumentis cornutus est, illum esse dcum

lunarem demonstratur, nam in arte Asiatica etiam deos solares

cornua ferentes esse effictos hoc loco exemplo Melcarti docere

satis habeo.

') In titulo a Saloiuone Ileiuach cdito Chrou. d. Or. 22: t/.t-

o')ai ()l xid <cvd()a xal uvayytlovria Kvfxaion:, (hwvai f>£ xat to dvd-

?M{uc *Mtjviov nov ia(uo)v ni() . . . legendum esse f(>'iviov niea qnidcm

sententia apparet.

'^) IIoc nomen suppouo in locum usitati Luiii.

155

Itaque optimo iure Ramsay Phryges olim non luuarem,

sed solarem deum adoravisse opinatus est; etenim nonne veri

est similius illos veneratos esse Solem quam Lunam?

Quae regio dei Manis patria sit, non minus recte cognovisse

Gu. Ramsay mihi videtur. Nam cum nomina MtjVig et Mdr?jc,

quae a Jlane nuUo pacto separanda sunt, in parte meridiana

Phrygiae tam frequenter occurrant, ut non solum illis nullum

sit usitatius, sed etiam homo quidam Phrygius dnobus filiis idem

imponere non dubitaverit (J. H. S. VIII 1887, 248), iure colligitur

ibi cultum dei esse ortum. In Phrygiae autem regione septen-

trionali M?)i' l4oxa?]v6g adorabatur, quocum conexum est nomen

lacus Ascanii (cf. Ciz-ca Phryges). Etsi non certe diiudicari

potest, utrum nomen, quod iam occurrit in carminibus Homericis

(^Oxdvioc Phryx H. B 862. Strab. XII 565. l4axdviOQ Mysus

II. i\^ 792. Qu. Smyrn. IX 192), pertineat ad deum an ad terram,

tamen lioc non omittam, cum illud per multa saecula apud

Phryges in usu fuisse commemoratu dignum sit.

Sed iam ad theophora a nomine ipso dei derivata recur-

ramus! Haec quidem cum usitatissima esse in Phrygia appareat

(nam inter mille quingenta theophora ducenta triginta tria occur-

runt), in finitimis terris sic distribuuntnr

:

in Lydia inter ducenta decem theophora octo,

in lonia inter mille centum theophora sexaginta unum,

in Isauria inter ducenta septuaginta theophora dccem,

in Bithyuia inter trecenta theophora viginti tria,

in Aeolide inter quadringenta theophora triginta octo nomiua

eius generis reperiuntur.

Graeci primum illa in Asia Minore et in insulis adhibuerunt;

iam quinto a. Chr. n. saeculo occnrrunt Mdv?]c Cyzicenus, S. G.

D. L 5522; M?]v6dmQ0i Cyzicenus S. G. D. I. 5523, a. c. 400 a.

Chr. n.; M?ivocpdv?jg 1. G. XH 5, 607, Cei.

Etiam ingenuis Graecis iam insequenti saeculo nomina ad

illum deum spectantia imposita esse docet thcophorum M?jv6-

()oToc Regl. 1104, Colophone, 4. sc. a. Chr. n. Quanta autem

pietatc Graeci recentiorc aetatc Manem coluorint, ex ct) intdle-

gitur, (piod Pergami inter niillo ducenta (riginta thcophora

centum scxaginta sei)teni :ul eiiin pcrtincnt,

156

Sed iii insulis numerus eornm valde minuitur; in Graecia

vero continenti theophora eius generis frequenter non nisi in

Attica reperimus. Neque tamen Gu. Drexler,i) qui illam

religionem Atticae fines non excessisse arbitratur, assentior, quia

iam secundi a. Chr. n. saeculi inscriptionibus praebentur nomina

M?jv6dorog Num. Z. I (XLI) 1908, p. 13. a. 229/100 a. Chr. n.

Apolloniae (Dyrrhachii) MrjvodmQoq MtOGavioc Olympia 52, 4,

32. a. c. 140. a. Chr. n. Sed etiam in aliis regionibus hunc cultum

ignotura non fuisse ex his exemplis apparet:

Mtjvo<pdvijg Lacedaemonius C. 1. G. 1369.

M7]v6(puoq B. C. H. XIX 1S9.>, 161. Orchomeni. a. 240 230

a. Chr. n.

In Thessalia occuvrunt duodecim nomina eius generis, in insulis

lonicis duo, in Boeotia duo, totidem in Euboea, in Argolide se-

decim, in Arcadia duo.

Etsi in numero eorum nonnulla extant, quae servis aut

libertinis indita sunt, tamen ab iis quoque deum adoratum atque

religionem eius dilatam esse nobis opinandum est; neque enim

eos, qui M?]Voytv?]g vel M^jvodcogoq nominati sunt, cultum dei,

cuius in tutela erant, neglexisse verisimile est, sed semper eos,

cui deo pueri ipsi essent consecrati, conscios fuisse, cur improbemus,

non intellego.

Quae cum ita sint, tamen illius dei auctoritatem in Graeciae

continenti multo minorem fuisse concedimus. Et omnino fere

repudiatus esse videtur in Macedonia atque in Thracia; nam inter

quadringenta quinquaginta theophora, quae continent tituli a

Marg. Demitsa et ab E. Kalinka editi, nomina a Mane deri-

vata non reperiuntur nisi haec:

Mtjv6d(u^og /Jijf/." 1080 (scr. Maod").

My]v66v)(ioq Bnlg. 263.

Graecos interdum filiis suis nomina imposuissc, quae suis nominibus

non sententia, sed sono similia essent, demonstravit G. Neumann

1. 1. p. 10, adn. 1;2) cuius opinio optime confirmatur theophoris

Roscher II 2, 2733.

2) Cf. exempli gratia TlokhiuSug 'AnoD.ot^vj^iov I. G. IV 920, 3G. 87.

^('O.lig 'AnoXhoviov Prlene 260. 262.

157

ad Manem pertinentibns ; etenim qnomodo ad autiquiora sono

consimilia annectantur, liaec docent exempla:

M7]viccg MeveXdov B. C. H. XII

188S, 277. Myndi.

Mtjviog MsvexXeovc I. G. XII 2,

324.

Mi]v6(pavroq MeveGTQcaov A. M.

XXIX 1904, 172. Pergami a.

147/146 a. Chr. n.

MTjvd<pi).og MBveSriiîov A. M.

XXXIII 1908, 399. Pergami.

Mi}v6<fiXog MevexQcaov A. M.

XXXIII 190S, 40it. Pergami.

Miir6(fi/.og Mevex/.eovg Kamsaj"

Cit. II 699. B. C. H. XYH 189:«,

277.

M7]v66oTog Merhnov M. y.. B. .4'

133; in Mysia.

Mtiv66ojiiog Mevenleovg J. H. S.

XV 1S95, 101; iu Lycia.

Mriv66o)()og Mevex/.eovg B. C. H.

XXIV 19(!(i, 44 s.: iu Caria.

M7]vug MerriTog M. /.. B. B' ,/ 23.

Hermes 7, 114. Sesti.

M7jr6(fi?.og MercadQov A. M. XXIX1904, 172. Pergami. a. 147/146

a. Chr. n.

M7ivo66x7] Mevonov I. G. IV 138.

M7jvo(fi?.cc MevexQcaov I. G. IV1591.')

Alii (lei barbaroruiii.

Hunc locum idoneum existimo, quo nonnulla verba faciam

de aliis barharorum diis, quorum nomina ad theophora formandu

usurpata suut. Primum autem nomen, cuius mentionem facio,

iam recte explicatum est a J. Deniargne, qui hunc titulum

Piraei repertum edidit: B. C. H. XXHI 1899, 371: sjicuveoca

2JTEg)ai'0i' zFjg ra jiQOi; xrji' Btvdiv xcu xov AijX6jCT)jv xai

Tovq akXovq êorc evGeêiaq svsxev.

noXUaq T(5 'AneU[. . .] B. C. H. XIII 1889, 56. S. G. D. T.

5076; in Creta.

2:7]}i(uvl67jg Siti(fni6ov 7iV/. uqx. 1895, 138; iu Enboca.

Âvray^Qug, filius Bqu/v?./.ov I. 6. XII 1, 764, 18 et

'Av(}ay6Qug, pater BquxvIXov I. G. Xli 1, 704, 38.

') Nomina Cypria, quae affert Hoffmann Dial. I 89, nr. 183. 184,

trauscribeuda sunt non *M/jvoyQ(aijg ct *Mtirox/.i'jg, sed MeroxQcaiig

c.t Meroxli^g, id quud his testimuuiis commoudatur:

MevoxQ('(i7jg S. G. D. I. 50.(3; in Creta.

Merhinog MevoxQneog 8. G. D. I. 118!». rongeres: Mautinee

p. 637; in Arcadia; duac igitur extant formae Mevt-

et Mevo-.

(Cf etiani MivD.uc - Msri/.nc ('. (J. ('. Cypni.s XCIIs.)

158

Cum illo deo cobaeret nomen /Jj/XojiTiyog, quod et apud

orae septentrionalis Ponti Euxini incolas et apud Byzantios in

usu fuisse his testimoniis ostenditur:

/JtjJ.oTtzixog Lat. II 21. C. I. G. 21085'. Panticapaei.

ArjloTcxixoq Byzantins I.G. VII 2418.

Nomina a deo Thracio ducta incolis Byzantii indita esse

nemo mirabitur, qui nomen BvC,yc in Thracia saepissime inveniri

non ignorabit (cf. Bulg. 34 I 40; 45. 34 I 13); ex hoc enim

oppido ipsi nomeu impositum esse Thracium colligitur.') Ceterum

F. Bechtel affert formam ÂaXojixiyo:;; quae quamquam a

Georgio Neumann aliisque commeraoratur, tamen a me non

est inventa; fortasse, ni fallor, eo orta est, quod hoc nomen in

theophoris ad Apollinem Delium spectantibus est positum; nec

vero illa inscriptione, quam supra attuli, reperta dubitari potest,

quin ab iis segregandnm sit; atqiie idem demonstratur littera 7;,

qnam nomen in titulo Thebano inventum continet, etsi ille dialectum

optime conservâvit.

Multo autem saepius quam illa theophora praecipue recentiore

aetate in titulis Graecorum occurrit nomen /iaoq (Latine Davns),

quod imprimis servis datum esse inter omnes constat. Quod si

consideramus, qua in regione maxime in usu fuerit, patriam illius

Phrygiam esse cognoscimus; atque haec quidem res confirmatur

inscriptione, in qua deus /jaog cum Ilecata ac Phoebo coniunctus

commemoratur

:

J. H. S. IV 1883, 420 = Ramsay Cit. II 566, prope Acmoniam:

'Addvarog 'EjtLXvvyavoQ Iliov xi^rjdXc, vjio Êxar/jg Jigcoxrjg,

dtvxsQov vjco Mdvov Adov 'HXiodQOfiov Aioq, xqIxov fpoiôv

ytQxrjytxov XQrjGfioSoxov dhjf^djg dcuQoi' eXaôv /QrjOfiodoxiv

dXrjddag tv jiaxQidi xs ev OQOig yQrjGfiodoxiv vofwvg xi&lv

£v oQOig XQf]<^fiod6xiv xx/l.

Cf. hominnm nomina:

/}aog I. G. VII 905. 3318. /taog I. G. II 5, 771 b.

Jaog I. G. II Add. 834 b I 19. 47. Juog I. G. II 5, 834 b, col. I 5(5.

/Jaog I. G. II Add. 834 i I 54.]

/Jaog A.M. XXI 1890, 438. a. c. 135.

JuoQ I. G. II Add. 834 6 I 25. ' a. Chr. n. Athenis.

') Ego otiani noinoii TirCrjg theophorum esse snspicor.

JaoQ I. G. XII 8, Thas. 59-2.

Jaog I. G. XII 8, Samuthr. 177, 5.

/laog Herondas V 68.

/laog I. G. IV 1037.

daog Revue de philol. 1901, 10.

Mileti.

Jaog B. C. H. XXIV 1900, (5.'^!; in

Caria.

daog J. H. S. VIII 1887, 232; in

Phrygia.

Jdoq Ramsay Cit. I 305.

daog Ramsay Cit. I 329. C. I. G.

Deniqiie addo nomina:

159

3950 Z». LeB.-W. 1700. J. H. S.

VIII 18b7, 220 ss.

Jaog persaepe in regione meridiana

Phrygiae.

Jaog M. X. B. A 132; in Mysia.

JftOcJ.H.S. XXIV 1904, 3.3. Cyzici.

daog daov '^HQaxlfcortjg 1. G. III

2437.

Jdog ''HoaitkeujTijg I. G. II 2927.

Jdog \ifiioriv6g I. G. III 2267.

Jdog TvQiog I. G. II 3015, aliaque.

nXeiaxo)(j Atheuiensis Dem. 37, 4 (: ID.sIotojqo; numen Thracum

Her. IX 119, cf. F. B. .SOfi),

lohyiivdQiog Heb.-Wilh. 139 (pertioens ad Dolichennm). '^

Mvd^qaq.

Cultns dei Persavura Mithrae, cuius nomen iam in antiquissimo

titulo litteris cuneatis conscripto, qni in Cappadocia repertus est,

extare demonstravernnt Hngo Winckler et Eduardus Meyer(Mitt. d. Deutschen Orientgesellschaft 35, 51; K. Z. XLIII 1909,

25), haud multum ultra finitimas terras dilatus in Graecia ipsa

auctoritatc valuisse videtur. Nam praeter theophorum Mif^QaSaT^jc-

cuius e forma, ubi ortum sit, iam elucet, nomitia Mif>Qac, Mii^QTjc

similiaque, si recedamus ab Attica, quo omnes fere religiones alienae

pervenerunt, non frequenter nisi in Asia Minore inveniuutur.

Etiam aliis nominibus barbarorum iam antiquis temporibus

quibusdam de causis Graeci ntebantur; quam rem ut documento

confirmem, afforo duo nomina: <PaQraxrjg et Midac (Midai;

avXrjT7jc Agrigentinus Pind. Pyth. XII 5; hoc nomen illi homini

impositum esse mihi videtur propter artem, qua excellebat).

*) Cf. de Dolicheuo Joh. Ubcrg, Neue Jahrb. fiir IMiil. u. Piid. IX

I9(»2, p. 741.

160

Dei Aegyptii.

Inter omnes constat expeditionibus Alexandri magnam omnium

fere rerum factam esse commutationem, quae etiam apparet

patetque in religione ac cultu Graecorum; nam ex illis temporibus

deorum auctoritatem Aegyptiorum valde augeri cultumque eorum

increbrescere videmus. Quorum in numero imprimis commemo-randam esse existimo Isidem; Graeci enim a nomine eius,

') quamBumma pietate venerabantur, a tertio a. Chr. n. saeculo usque

ad postreraam aetatem permulta theophora duxernnt. Tamenhaec non eodem modo in omnibus Graeciae et Asiae Minoris

regionibus esse dilata notandum est; neque enim, ut exemplum

afferam, intcr mille quingenta theophora Phrygia ullum invenitur,

quod ad Isidem pertinet, cum sanctissime dea coleretur in

Macedonia, in Thessalia, in Argolide, Amorgi, Naxi, Syri, li,

Andri (li Andrique etiam hymni celeberrimi Isidis reperti sunt),

Mileti, Prienae. Praecipue in Cypro theophora non solum Graeca,

sed etiam Phoenicia cum ad alios Aegyptios deos, tum ad Isidem

spectantia haud raro reperiuntwr:

ON-iz^' C. I. S. I, 1, 50 et alia.2)

In numero theophorornm, quae ad Isidem pertinent, non

modo 'lor/tV7]Q Clar/ag), 'loiyovoc, 'loidorog, 'laidcoQog,^)

'loixXijg, 'loixQarrjg, 'loirvxog, 'loicftXog {Uoi(pag, {'lor/aQrjg])

similia referenda esse, sed etiam partem quandam eorum, quae

stirpem 'loo- continent, ex his exemplis coUigendum est:

'loiyovoq 'laodw- Num. Z. XXI 151. Sardibus.

(cf. ^laodwQOQ Priene 107, 1; idem(?) 35(), 3.

') Antiquissima forma nominis occnrrlt in titulu in Aegypto reperto

luaig J. U. S. XXIV 1904, 337. S. G. D. I. 5771 , cf. ea, quae annotavit

F. Bechtel ad 1. c. Udalrici Wilcken sentc-ntiam secutus.

Dc nouiiue Eiatov I. G. XII 5, 18t). Pari. 2. sc. a. Chr. n. cf. Ad.Wilhelm A. M. XXIII 1808, 438. Guil. Schulze G. G. A. 1890 (in I. G.

XII falso l&iHJ), 254, adn. 1.

^) Cf. Frid. Baethgen: Beitragc zur semitischen Religionsgeschichte:

Der Gott Israels und die Gotter der Heideu, p. 03 s.

') Cf. Indaru Orchoae, in oppido Babylouiae, repertum. Nomen*'AvQ£ial6oj(iO(;, quod commemoratur In titulo B. C. II. XIV 1890, 650

.•^umma diligentia in indiceni rcceptuni est (legcnduni pst>li'(;. Elal^iOQoq.)

161

'laodcoQog Priene 133, 4.

^laodwtJOQ Arcad. 72, 10.

"laodoxoq B. C. H. X 1886, 238, Panamarae.||

I. G. XI1 1 , 4«, :^05. 300

et 2eQa7t6()wQoq, 'AQZsf(OX?.ij^, sim.).

Denique commemoratu dignum esse mihi videtur nomen

Eioiovixoc Anc. Gr. inscr. IV 1, 924 c, Branchidis, aet. Roro.

Rev. et. gr. VI 1893, 195, quod eo Isidi ludos Branchidis aut in

finitiraa regione editos esse demonstratur.

Vix minorem quam Isidis auctoritatem Sarapidis^) fuisse e

theophoris elucet, cuius imaginem, postquam Graeci cultum eius

eodem fere tempore quo Isidem receperunt, primus Bryassis

effinxit; iam ineuiite secundo a. Chr. n. saeculo occnrrit theo-

phorum I^aQajiiov in nummo, qui oppido Ambraciae attribnendus

est (C. G. C. Thessaly 96).

Nomen dei, cuius cultum Ptolemaeus Lagi filius Alexandriam

importavit (cf. E. Schmidt: Kultiibertragungen, Religionsgesch.

Versuche u. Vorarbeiten VII 2, p. 47 ss.), Graecos compositum

putavisse mea quidem sententia vel inde apparet, quod theophora,

in quibus doi nomen ciim alia voce compositum est, satis raro

reperiuntur:

^iXoaiQamq I. G. VII 2006. 'PtloosQanig M x. II' «'117, cf. B'

4>i).oa>:Qanig A. M. XXIII J898, 36; /?' 29; in Mysia; aet. Rom.in Attica. I. G. III 81 o. 1160. Avq. ^fQunodcoQog Arch. epigr.

1163. Mitt. 1887, 46. Torais. a. c. 200.

SeQanoS- I. G. XII 3, Mel. 1117. p. Chr. n.

SeQano- I. G. XII 5, 173 VI. Pari.j

Avq. HaQanoSwQog Gerasa 26 (11.

JleQaniodujQog A. M. XXV 1900, Lucas, Mitteiluugen u. Nach-

428; in Phrygia. richteu d. Paliistinavereins 1901).

A quibus separanda sunt nomina huius generis, quae omnia

fere Aegyptiis sunt indita:

SeQand/ufiiov C. I. G. 4832, 2. scriptious, nr. 33028* 5. 9310. 1.

SaQandfif/or Catalogue g6ueral B. C. II. XXVII 1903, 373. Aiii

des anti(iultos ogyptlennes dii apud Pape. Vf. -lodiifuor I.G.

musee du Caire, Greek iu- XIV 1794.')

') De nouiiiiis forma egit J. .Scliiuidt, K. Z. XXXII 1893, 35S ss.

Prac^terea vido dc, nomiiio Sarapidis ('. F. Loliuiann-IIaupt: Zeitsohrift fiir

Assyriologio XII 1897, p. 112, 396 ss. a : e, of. F. Delitzsch: Assyrischo

(iramuiatilt- 5} 43 c, \). 94 s.

') Etsi invcniiintiir l'i nfci/i/iiicir ot ~i Qdiiitfr, (aiuou iion siiu'

Diiu. lUl. XX, I. II

162

'EQf(an(>).}.uiv Catalogue general Nii/.i/./tfxcjy Catalogne general nr.

nr. 33028 S 29.j

33028', 7.

HQax).a/i/iion' Catalogne g6n6ral,

''AQnoxQamnov Catalogne g6n6ral

nr. 9282, 2. • nr. 33028», 33.

A Sarapide in Graecia omnino fere loco suo demotus est

Osiris, qui in Aegypto persaepe cum Iside coniunctus adora-

batur. Inter theophora Graeca unum ad Oeirim referre licet:

'OaiQ- C. G. C. Phrygia XLVI. Cibyrae. Imh. Bl. I 396.

Quin etiam Graeci nsque eo processerunt, ut theophora

Phoenicia loxîas' et -naTrîDs (C. I. S. I 1, 122) nominibus Aiovv-

aiog et SaQajtixov redderent.

Cultum Ammonis, cum iam antiquiore aevo Graeci eum

recepisse videantur — namque a Pindaro, Herodoto, Aristophane,

Platone, aliis eum commemorari notum est — , tamen non eandera

gravitatem assecutum esse qnam Sarapidem Isidemque optime

doeetnr theophoris; nomina enim [Afifimviog, 'Afiucovig (I. G. XIV

add. 1716 a), 'Aftf/mvodoroq (I. G. XIV 421 I),i) "AfCf/oov (I. G.

IV 77), 'Affftcovia {'Eg). uqx- 1892, 146) multo esse rariora quam

quae ab illis diis ducta sunt, neminem effugiet, qui ea per-

lustraverit.

Raro autem reperiuntur theophora ad alia numina Aegyptiorum

pertinentia; quorum e numero exempli gratia atfero haec:

'AQ7ioxQ(XTt]g'^) MeyctQSvg I. G. VII i AQnoxQaxivn' (agnomen) I. G. XIV14 (paene illud putamus nomen 916.

Graecum, cf. ÂQy_oxQUTriQ I. G.

XII 1, A 1111).

'AQnoxQUT^wv I. G. III 1369.

AQnoxQatltov I. G. III 1 1 76.

AQndxQovg I. G. XIV add. 1418 a.

\ÂQ?]noxQccTr]q B. C. H. XXIX 1905,

573. Deli.

liQnoxQag SdvOîog xal IlaTaQevg

'AQnoxQaTkor Argivus Athen. XIV Lyc. II II 12. aet. Rom.

'648C. 'AQnoxQcig B. C. H. XVI 1892, 225.

\jiQ7io]xQa.g 1. G. XIV 2339.j

Olympi.

uUa dubitatione 2:£Qag cum theophoro 2^SQanug coniungendun est, quia

in tertlo Oxyrrhynchiorum volumiue papyrorum (ed. Grenfell et Hunt)

occurrit ^tQu^ (e IJeQfjrog ortum?), sed semper forma âQanig {IJaQa-

nton).

') Pro *'Aiiovoxh'jg Homolle: F. d. Delphes, tome III, fasc. II 19

nomen A/mvoxhlg legendum esse existimo.

') Sic scribendum est, nou ÂQnoxQUTyg, cf. Guil. Schulze K. Z.

XXXIII 1895,241.

163

Alho^ 'A(jnox(}ailon- A. M. XXXI ['A7i]lwv Arch. epigr. Mitt. 1SS3,

1906, 565. Perinthi. HS; ia Bithynia.

'AkcpaxQdxrjQ Lat. II ro(_y/. 40 1. aet. 'Aniiov Num. Z. XXI 145;inPhrygia.

imp^ ^lrt/wv I. G. IX 2, Lar. 1. 555, 7.

:4;.<pox,o«n/e Lat. II To^)/. 402. l.;2. 'iiQiyavriq I. G. VII 1766.

sc. p. Chr. D. 'i2()f)'fv???(agnomen)LG.XIV 1151;

"\)Moy.QUTriq Lat. IV ro(>;'. 441 ; aet. sed 'OQiyivri:; I. G. XIV 940.

iHjp. '^Qikv/oq LG. XII 5, 381. Pari.^)

'Avoiuîiov P. H. 176. Coi. '-^Qoq M.y.. B. A' 84. Smyrnae (ibid.

L4voi';9/(yi' Le B.-W. 1143. Cii, in dens '.^voi',?<«).

oppido Bithyniae. "Ena<f o g A. M. XXIV 1899, 179.

Anmv 'A}.8âv6Qevq P. IL 171. Pergami. ('Enucpoq ='Amq

Coi. Her. II 153. III 27. Ael. V. h.

'Anlwv Pap. Americ. sch. II 238. XI 10.)

Nomina vero UauJiiQ I. G. II 650 et naxQUtr^q L G. II 2769

non Graecis, sed Aegyptiis imposita esse apparet (cf. Guil.

Schulze: Zur Geschiclite der lateinischen Eigennamen, p. 122).

Postremo mentionem facio nominis TQi(pi6d(OQoq (Aegyptius

Suidas 8. V. et s. Motcoq. X)6v06Eia. Tzetzes, Posthom. 209.

700), quod non nisi in Aegypto invenitur atque aetati recentissimae

est attribuendum.

Epimetrum.-)

Jldvxeq 'dêoi.

Postquam iam antiquiore aevo duodecim dii Olympii con-

sociati sunt, post Alexandrum Graeci universos deos venerabantur,

quin etiam eo processerunt, ut iis comprehensis unum deum, qui

nuv»toq appellabatur, adorarent. Ad eos autem pcrtinent et

mensis et horainum nomina post Alexandrum Magnnm interdum

») Falso lectum est uomen *'iiQ0ifuytit; I. G. XII 3, Mel. 1172.

») Quamquam ad ea, quao. his capitibus commcntatiouis meac

«.\po8ui, permulta adicienda esso nou iguoro, tauien hoc loco uihil opus

vidctur; namquc inaiorcs sunt illac ct dc univorsis deis et de uomiuibus

Christianis (luaestiones magisiiuo arduao, «niam (luas oxiguo spatio dato,

cum ad fiuem tendat disputatio iam nimis prolixa, paucis verbis possim

absolvere ac pertractare-

11*

164

occurreatia, quorum e numero exempli gratia satis habeo pauca

aflferre

:

Tlavi^eiu Perg. 576 B 1 (meusis IlavO^eiog Perg. 251, 1. Magnesia

61: Antiochiae Persid.).

nav&da I. G. XII 3, suppl. 1399.

nav9£ldrjq TQaW 99.

Ilav&eldaq Dalmat. p. 7.

Nomina Christiana.

Extremum, quod Graeci procreaverunt, theophorum est, si a

nomine rQTjyoQiog ^) similibusque recesseris, XQiOzodcoQoq :

XQiav66(OQOQ Thebanus Suidas, [Eudoc. p. 436].

XQiavodioQog inoTiotoq Aegyptius Suidas [Eudoc. p. 436] et al.

XQ[rjox aut iaT]66a>QOQ M. x. B. E' 3S; in Thracia (cf. U. de

Wilamowitz: Griech. Lesebuch II Adn. 225.)

XQLaioif.6QOi C. I. G. 8705. 8796, aliaque plura.

Sed iam Christiana doctrina ex Asia importata evanescunt

cultus deorum, qui cum hominibus intimo usu sunt coniuncti, et

increbrescunt nomina OeodovXoq iam antea Graecis e religione

ludaeorum aliarumque gentium Semiticarum notum et Xqi6t6-

dovXoq tum demum fictum, quibus homines servos esse deorum

significatur {KvQn, liot]d-L rm dovXcoi Oov XQLOtodovXcoi

B. C. H. XVIII 1894, 24, in Caria); verum tamen manent etiam

Christiana aetate theophora Graeca non iam ratione percepta, et

nostris temporibus Graeci gloriae maiorum haud immemores e

vetustate depromunt, quae olim in usu erant, et alia nomina et

theophora.

Cf. U. de Wilamowitz: Dic griochische Litcratur p. 210.

166

167

R-

-c-

Vita.

Natus siim Ernestus Carolus Guilelmua Sittig kalendis

Februariis a. 1887 Berolini patre Carolo, matre Clara e gente

Kobelius. Borussus sum, fidem profiteor evangelicam.

Postquam in gymnasio Lichterfeldensi, quod per novem

annos frequentavi, litteras me docuerunt et Julius Wafsner,

quo directore illud tum florebat, et alii viri doctissimi, qui quanta

fuerint humanitate ac benignitate, numquam obliviscar, vere a.

1905 testimonium maturitatis adeptus inter cives Universitatis

lenensis receptus sum, unde post duo semestria Halas me contuli.

Vere a. 1907 Berolinum transgressus autumno eiusdem anni Halas

reverti, ubi ad hoc tempus in numero fui civium academicorum.

Docuerunt me viri illustrissimi

lenenses: Baentschf, Delbrueck, Eucken, Gelzerf, Goetz, Hilgen-

feldf, Hirzel, Liebenam, Reichardt, Staerck, Wendt.

Berolinenses: Delitzsch, Dessoir, Diels, Imelmann, Pfleidererf,

M. Schmidt, Guil. Schulze, Stolzef, Wentzel, de Wilamowitz-

MoellendorfF.

Halenses: Bechtel, Blafsf, Consbruch, Ebbinghausf, Fries, Geifsler,

Hauptf, Hertzbergf, Hoelscher, Ihmf, Kautzschf, Kern,

Menzer, Muflf, Niesef, Philippson, Praetorius, Robert, Roth-

stein, Schenck, S. SchuKze, Schwarz, Steuernagel, Uphues,

Wissowa, Wohltmann, Zachariae.

Proseminarii philologici lenensis p'er duo semestria sodalis

fui moderantibus Gelzer, Goctz, Reichardt, proseminarii Ilalensis

per sex menses regentibus Ihm et Consbruch, totidem Berolinensis

docentibus Diels, Wentzel, Imelmann, M. Schmidt. Deinde viri

clarissinji Wissowa et Kern me receperunt in serainarium philo-

logicum. Ad exercitationes Hebraicas me benigne admiserunt

Staerck, Steuernagel, Delitzsch, Hoelscher; ad grammaticas Gnil.

Scliulze ct Bechtel, ad epigrapliicas Keru, ad historicas Niese,

169

ad archaeologicas Robert, ad paedagogicas Fries, ad rhetoricas

Geifsler. Linguam Indicam me docnit Zachariae, Persicam, Gothi-

cam, Lithiianam Bechtel, Arabicam Pi-aetorins, Aramaicam Kantzsch

et Praetorius.

Omnibus praeceptoribus meis semper gratam habebo memoriam,

imprimis autem Ottoni Kern et Friderico Bechtel. quorum

benignitati quantum debeam, singulatim commemorare longum

est, neque unquam obliviscar studiis meis snmma humanitate

favisse viros illustrissimos Franciscum Praetorius, CarolumRobert, Guilelmum Schulze, Georgium Wissowa, Theo-

dorum Zachariae.

Restat, ut gratias agam Augusto Danielsson, Friderico

Hiller de Gaertringen, Gustavo Korte, qui non solum sunt

viri doctissimi clarissimique sed etiam benevolentissimi, neque

omittam Curtium Regling ac directorem gymnasii Kaadensis?

quorum uterque benigne me adiuvit. Ut plagulae huius com-

mentationis correctiores evaderent, effecerunt, qua erant in

reliquis omnibus rebus erga me comitate ac liberalitate, viri

illustrissimi F. Bechtel et 0. Kern.

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

Sittig, Ernestus D£ Graecorum Nominibus Theopho-...Wion1908.DenkscliriftenderWieuerAkademie,Pliil.-...

Documents

Transcript of Sittig, Ernestus D£ Graecorum Nominibus Theopho-...Wion1908.DenkscliriftenderWieuerAkademie,Pliil.-...