Sistemet operative1111

7/30/2019 Sistemet operative1111

1/28

25.05.2004 Sistemet operative 1

Kapitulli IPrmbajtja e kapitullit:

Hyrje

Evoluimi i Sistemeve operative

Arkitektura e Sistemeve operative

Koordinimi i aktiviteteve n Kompjuter


2/28


Hyrje

Aplikacionet pr shfrytzimin e resurseve t kompjuterit

(shemb. Workstation, Domen shfrytzimi n grupe)

Aktivitetet e shfrytzuesit gjat puns n kompjuter

Shkalla e lart e koordinimit t punve evitimi i pengesave

ndrmjet shfrytzuesve, komunikim t shpejt dhe t besueshm Kto koordime mirmbahen nga nj sistem softverik t quajtur

Sistem Operativ (Operating System)


3/28


Evoluimi i Sistemeve operativeAnalizimi n baz t procesorve

Sistemi i procesorve t thjesht (Single-Processor Systems)

1940-1950, Sisteme t paprshtatshme, makina glomaze, leximi ngakartelat e perforuara

Puna (Job)- Ekzeketumi i secilit program, instruksion

Shfrytzimi i vetm nj personi

Setup Programi i par gjat ekzekutimit

Eleminimi i ndarjes fizike (minimizimi i komponentave)

Batch processing ekzekutimi i punve duke i bashkuar ato si njgrumbull (batch) t thjesht, t cilat do t ekzekutohen pa ndrhyrjen e

shfrytzuesit - Queue job- puna n radh Queue rend ruajtje (depo) e organizimit n t ciln objektet (punt)

jan t renditura n mnyrn: first-in, first-out (FIFO modeli)


4/28


Punt: programi,

shnimet dhe

udhheqja

Puna me queueEkzekutimi

i puns

Prpunimi n radh (grumbull)

Batch processing

Domeni i

shfrytzuesve

Domeni imakins

Domeni i

shfrytzuesve

Rezultati


5/28


6/28


Real-time processing Koordinimi i punve ndrmjet makins dhe

ambijentit

Time-sharing Ndarja e kohs n intervale (pjes) pr kryerjen e

vetm nga nj shrbimi n koh t caktuar.

Multitasking Kryerja e m shum shrbimeve n t njjtn koh

Sistemi me shum procesor (Multiprocessor Systems)

Networks systems (Ndarja e: printerve, pakove softverike, pjeseve tememorieve periferike etj. - Interneti)

Software-i cili kontrolon rrjetat Sistemi operativ i rrjetave t gjra

Shembull i SO me shum procesor Rrjeti kompjuterik


7/28


Arkitektura e Sistemeve operative

Klasifikimi i softverit (sunrise sunset)

Softveri (Software)

Softveri Aplikativ dhe softveri sistemor

Softveri Aplikativ programet per kryerjen e detyrave te pjesshme nkompjuter (programet pr shkruarjen e tekstit; sistemeve te bazave te

shenimeve; per publikime te ndryshme, dhe lojrat) Softveri sistemor kryen ato detyra q jan m t shpeshta dhe m t

prgjithshme, dmth. Sigurojne ambijenti n t cilin jeton softveriaplikativ

Softveri i shrbimeve (dobis) (utility software) porgramet q merrenme aktivitet e instalimit t programeve n kompjuter, q nukprfshihen n sist. Operativ (Formatimi i diskets, komunikimi memodem etj)


8/28


Ndarja e softverit

Aplikativ

Softveri i dobis

Shelli Kerneli

Sistemi operativ

Sistemor

Softveri


9/28


Komponentat e Sistemit Operativ

Shell pjesa e sistemit operativ e cila definon ndrmjetsuesin(interface) ndrmjet sistemit operativ dhe shfrytzuesve (users)

Detyra kryesore e Shell-it prkujdesi ndaj komunikimit tshfrytzuesve n kompjuter, e kjo n shumicen e rasteve kryhetprmes GUI-s

Window manager komponenta kryesore e GUI-s e cila koordinonpunt ndrmjet dritareve q shfaqen n ekran dhe aplikacioneve

Kernel pjesa e brendshme e sistemit operativ e cila kujdeset prpjest e softverit q kan rol primar n sistemin operativ (menaxhimi isistemit t puns me fajlla dhe direktoriume file manager)

Organizimi File Folder, Path.

Device drivers njsi softverike (pjes e Kernel-it) q komunikon mekontrollert me qllim t bartjes s informatave n kompjuter (memonitor, shtyps, njsit memorike etj)

Memory manager -Virtual memory memorja e rrejshme shtes eprkohshme

Boot strapping procedura e par q kryhet kur kompjuteri filonpunn (starton)


10/28


Sistemi

operativ

Shell

Shfrytzuesi

Shfrytzuesi

Shfrytzuesi

Shfrytzuesi

Shell-i si ndrmjetsues n mes t Shfrytzuesit dhe sistemit operativ


11/28


Shemb. Ngritja e kompjuterit(Boot process)

BIOS

OS

SHELL

User Interface

ROM RAM

HDD RAM

RAM IO


12/28


Koordinimi i aktiviteteve n Kompjuter

Procesi (Process) njri prej koncepteve fundamentale q njihet sibashksi e rregullave t thjeshta t cilat ndryshojn n varsi prej

kalimit t kohs Process state procesi i cili tregon gjendjen momentale t nj

aktiviteti

Dallimi ndrmjet programit dhe procesit (nj program shumprocese)

Interprocess communication Komunikimi ndrmjet proceseve

Administrimi i proceseve

Process table katalogu i programeve q jan n ekzekutim

Time slice (quantum - 50 milisekonda) ndarja e kohs n segmentet ngushta


13/28


Process switch procedura e ndrrimit t proceseve

Interrupt shenja q lajmrohet n fund t quantum-it

Modeli Klient-Server (Client/Server)

File menager programi i cili siguron informata nga memory manager

per proceset e ekzekutuara

Rregullat e komunikimit n modelin Klient-Server

Klienti Serveri

Krkesat

Shrbimet


14/28


Sistemi Operativ DOS "Microsoft Disk Operating System" or MS-DOS

Pasardhs i CP/M (Control Program for Microcomputers) N vitin 1980, IBM s pari prdori sistemin operativ MS-DOS 1

Sistemi standard operativ

Sistem operativ tekstual

Komandat udhheqin kompjuterin pr kryerjen e punve

Kto komanda kryejn punt si:

Rregullimin e datotekve dhe direktoriumeve

Udhheqja me punn e diskut

Konfigurimi i harduerit

Optimalizimi i shfrytzimit t memories

Prshtatja e DOS-it krkesave t shfrytzuesve, etj.


15/28


SO DOS mund ta ndajm n tri pjes

Sistemin e hyrje/daljeve (BIOS (IO.SYS) dhe Sistemi operativ(MSDOS.SYS))

Procesorin e komandave (menaxhimi i komandave urdhraveCOMMAND.COM)

Veglat tjera jo t domosdoshme (externals command - format.com)

Procedura e startimit t MS-DOS-it (POST)

ROM BIOS gjen Track 0 dhe Sektorin 0 t diskut

Thirren IO.SYS and MSDOS.SYS

IO.SYS and MSDOS.SYS ekzekuton CONFIG.SYS dhe ngrite neRAM IO.SYS

IO.SYS ngrite COMMAND.COM dhe i jep kontrolen atij i cili eekzekuton AUTOEXEC.BAT dhe prfundimisht kthehet komandn

tek shfrytzuesiMnyra e prdorimit

Linja komanduese (Rregullat e emerimit 8+3)

MS-DOS Shell (Programi ku komandat jan t vendosura n meny)


16/28


Komandat e DOS-it

Emri i komands parametrat /elsat ENTER CLS, DIR, CD, COPY etj.

Ushtrime

Komandat e fajllit BATCH CALL (Thirrja e nj batch-programi prej ndonj tjetri)

CHOICE (Ofron mundsi e paraqitjes se zgjedhjeve n batchprogram)

ECHO (Shfaqja e porosive n ekran) GOTO (Drejton programin n linjn e caktuar, pra ne label)

IF (degzimi i kushtzuar n programin batch)

PAUSE (Suspendon prpunimin e programit batch dhe e shfaqporosin q krkon t shtyp cilindo tast pr t vazhduar)

REM (Prfshirja e komenteve n fajllat batch)

Shembuj (Detyra) :


17/28


Sistemi operativ WINDOWS

Historiku i shkurtr (DOS-i, OS/2)

Veorite (GUI Graphics User Interface, multitasking, stabiliteti)

Versionet e sistemit operativ Windows:

Windows 3.11 (fillimi i viteve 90-ta)

Windows 95 (gusht 1995, butoni start, FAT16)

Windows 98 (Konvertues i FAT16 ne FAT32, 70MB memorje meshum se Win95 pr instalim)

Windows NT (Versioni i modelit client/server, NTFS Newtechnology file system)

Windows 2000 Professional Windows 2000 Server

Windows XP

Windows 2003(Versioni m i ri i Sistemit operativ te Microsftit)


18/28


Multipurpose OS, prkrahje client/server modelit dhe lidhjeve peer-to-

peer, TOC (Total cost of ownership).

Windows 2000 version (Professional, Server, Advanced Server,

Datacenter Server) FAT-i dhe NTFS-ja

Puna n sistemin operativ Windows (Shembuj)

Rrjetimi n Windows 2000

Konceptet e prgjithshme (Protokoli, Mediumi, shtresat e OSI

modelit, DNS dhe DHCP-ja)

Modeli Workgroup dhe Domen

Prparsit dhe mangsit e ktyre modeleve (Lajmrimi i shfrytzuesve,

thjeshtsia n implementim, mnyra e ruajtjes s siguris, menaxhimi

etj.)

Windows 2000


19/28


Modeli i Workgroup it dhe domain


20/28


Arkitektura e SO Windows

Arkitektura e kompjuterit

enviroment subsystem integral subsystem

User model

Windows 2000 Excutive Device drivers Microkernel HAL (Hardware Abstraction Laye

Kernel model

Shtresa kryesore(Layered Windows)


21/28


Windows 2000 Arkitektura


22/28


Sistemi operativ UNIX

Historik i shkurtr

1969 UNIX zhvilluar nga AT&T Bell Labs1980 UC Berkeley BSD UNIX 4.2 bhet versioni m iperdorshm

1982 U krijua Sun Microsystems1988 Versione t ndryshme t UNIX-it kombinohen n SVR4

Versionet e Unix-it (SunOS, Linux, Solaris, SCOUNIX)

SO UNIX mund t ndahet n: Kernel-i (Programi i par q ekzekutohet, kontrolli i Input/output-it)

Programet q ekzekutohen nga vet makina dhe ato nga shfrytzuesi

Sistemin e fajllave nga baza e shnimeve


23/28



Security Policy n UNIX

Disa veori t UNIX-it ( setuid/setgid, chroot etj.)

Puna me procese n UNIX

Unix si SO multitasking

Proceset dhe programet

Sistemi i fajllave ne UNIX

Disa komanda standarde te UNIX-it

ls shfletimi i direktorijumeve dhe fajllave

ps shtyp listn e programve q jan t ekzekutuara n atmoment etj.


24/28




25/28


Sistemi operativ UNIXVersionet e SHELL-it (rasti Solaris)

Bourne shell ($) Program origjinal i SHELL-it M s shpeshti haset te versioni Solaris I zhvilluar nga Stephen Bourne for AT&T M s shpeshti i shfrytzuar nga administratort e

sistemitKorn shell ($)

Prsosje e Bourne shell-it Zhvilluar nga Stephen Korn at Bell Labs Vegla t shtuara si aliaset dhe historiku i dokumentave M s shumti i shfrytzuar n industri dhe shfrytzues

standardC shell (%)

Bazuar n gjuhn programuese C Zhvilluar nga Sun's Bill Joy


26/28


27/28



Sintaksa e shfytzimit turdhrave nga vija

komanduese


28/28


Fundi

Literatura:

J. Glenn Brookshear, Computer Science Addison-wesley (kapitulli 3)

Remzi AdemiMS-DOS 6.2 (Vetm pr pjesn e batch fajllave)

Windows 2000 Core requirements, Microsoft Corporation (Chapter 1) Literatur nga Interneti pr sistemin operativ UNIX

FundPrishtin, 25.05.2004

Sistemet operative1111

Documents

Transcript of Sistemet operative1111