Sistemet e Pensioneve

Kopje

Sistemet e pensioneve

PUNOI : ESMA PECA

LEKTORI UDHEHEQES : BRUNILDA LIAJ

SISTEMET E PENSIONEVE

Kopje


PRMBAJTJE

ABSTRAKT

PASQYRA E LNDS

LISTA E TABELAVE

LISTA E FIGURAVE

LISTA E SHKURTESAVE

FALENDERIME

HYRJE : PENSIONET , PJES E SIGURIMEVE SHOQRORE

RNDSIA DHE OBJEKTIVAT E STUDIMIT

KAPITULLI I: STUDIM I ASPEKTIT SOCIAL T PENSIONEVE

1.1 POPULLSIA PRFITUESE DHE KONTRIBUESE

1.2 SHPRNDARJA GJEOGRAFIKE ,PIRAMIDA E POPULLSIS DHE

GJINIA SI BAZA T SISTEMIT T PENSIONEVE

KAPITULLI II: EVOLUIMI I SISTEMIT T PENSIONEVE N SHQIPRI

2.1. ISSH, INSITUTI I SIGURIMEVE SHOQRORE N SHQIPRI 2.2 SISTEMI I PENSIONEVE N SHQIPRI

2.3 ANALIZ E KARAKTERISTIKAVE EKONOMIKE T SISTEMIT T

PENSIONEVE

2.3.1 ANALIZ E KARAKTERISTIKAVE EKONOMIKE N SISTEMIN

SHQIPTAR T PENSIONEVE , N SEKTORIN URBAN

2.3.2 ANALIZ E KARAKTERISTIKAVE EKONOMIKE N SISTEMIN

SHQIPTAR T PENSIONEVE , N SEKTORIN RURAL

KAPITULLI III

STUDIM I POLITIKAVE QEVERITARE N FUSHN E PENSIONEVE.

3.1 QNDRUESHMRIA FISKALE PRMES OBJEKTIVAVE

AFATSHKURTRA T QEVERIS

3.1.1 DISKUTIM I OBJEKTIVAVE : DEFEKTE T SKEMS AKTUALE N

QNDRUESHMRIN FINANCIARE

3.2 OBJEKTIVA T TJER AFATSHKURTR DHE AFATMESM T

QEVERIS N LIDHJE ME SISTEMIN E PENSIONEVE

3.3 ANALIZ PR NJOHJEN E PROJEKTLIGJIT T RI

3.3.1 PROJEKTLIGJI I RI PR SISTEMIN SHUMKOLLONSH T

PENSIONEVE

3.3.2 AMF DHE PROJEKTLIGJI MBI PENSIONET SUPLEMENTARE PRIVATE N SHQIPRI

Kopje


KAPITULLI IV:

REFORMIMI N FUSHN E PENSIONEVE N VENDE T NDRYSHME

4.1 SISTEMET E PENSIONEVE N VENDET E EUROPS JUGLINDORE

4.1.1 BULLGARIA 4.2.2 KOSOVA

4.2.3 RUMANIA

4.2.4 GREQIA

4.2 SISTEMET E PENSIONEVE, M SHUM SHEMBUJ NGA BOTA

KAPITULLI VI :

PRMBLEDHJE FINALE

KONKLUZIONE

SKEMA E PROPOZUAR DHE REKOMANDIME SHNIME

BIBLIOGRAFI

SHTOJCA

Kopje


SHKURTIME DHE AKRONIME

ECA Evropa dhe Azia Qndrore

GDP Produkti i Brendshm Bruto

ILO Organizata Ndrkombtare e Puns

OECD Organizata pr Bashkpunim Ekonomik dhe Zhvillim

ISSH Instituti i Sigurimeve Shoqrore

OJQ Organizata Joqeveritare

INSTAT Instuti i Statistiks

AMF Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare

PAYG Sistemi Pay as You Go

EJL Europa Jug Lindore

BE Bashkim Europian

UE Unioni Europian

VKM Vendim i Kshillit t Ministrave.

SKZHI Strategji Kombtare pr Zhvillim dhe Integrim

ISKSH Institutit Kombtar i Sigurimeve Shoqrore e Shndetsore

IME Instituti Bullgar pr Studime Ekonomike.

CEF Qndra Sllovene e Ekselencs Financiare.

Kopje


HYRJE

Sigurimet shoqrore, si skema t siguris kolektive , masive , t garantuara nga shteti ,

kan filluar pr her t par n Gjermani n vitet 1817-1823. Mbi bazn e ktij parimi,pr

her t par n vitin 1839 Von Bismark n Gjermani formuloi t ashtuquajturn skem t

sigurimeve shoqrore mbi parimin e solidaritetit e vazhdimsis s brezave,ku t gjith

personat e punsuar derdhnin kontribute deri n nj mosh t caktuar, pr t mbeshtetur

me t ardhura personat e moshuar.

M von skema t tilla gjejm n Austri n vitin 1888,Luksnburg 1901, Srbi 1910,Rusi

1911,Britani 1911, Rumani 1912, Poloni 1920, Greqi 1922 etj,.

Pr her t par pensioni posaem I sht dhn shkrimtarit William Shekspir n vitin

1566.

Sigurimet pr pensione kan lindur pr her t par n France , n vitin 1910 pr

puntoret, m hert ky pension ekzistonte pr ushtart e lufts.1)

Nderi I kombit fillon me t moshuarit dhe mbaron te fmijt

Abraham Linkoln.2)

Ekziston nj evoluim i probleme sociale n vendin ton dhe legjislacioni i ksaj problematike

sht zhvilluar duke ndjekur kto probleme sociale.

Kshtu , Sigurimet Shoqrore n Shqipri, jan krijuar n vitin 1947, por element t

sigurimeve shoqrore n vendin ton i gjejm q nga viti 1923.

Pr her t par n historin e saj Shqipria u b me nj sistem publik sigurimesh shoqrore

n vitin 1927, n kohn e mbretit Zog. Sistemi, nga i cili prfitonin vetm npunsit e

administrats civile, u ngrit sipas modelit, q krijoi n vitin 1889 n Perandorin Gjermane

Bismarck -u, burri i shquar gjerman i shtetit, i shek.19-t. Motori i atij sistemi ishte parimi i

solidaritetit mes brezave. parimi i cili vazhdon t mbetet zemra e tij. Sistemi sot prfaqsohet

nga Instituti i Sigurimeve Shoqrore, nj institucion i pavarur publik, i drejtuar nga nj

Kshill Administrativ dhe i kontrolluar nga Ministria e Financave.

Element t rinj sociale i jan shtuar legjislacionit aktual e t tjer pritet ti shtohen duke e

pasururar kt legjislacion e duke e sjell stade t reja zhvillimi..

Projektligji i ri i cili po hartohet nga Ministria e Financave dhe partner t saj bashkpunues

n kt projekt sht nj tjetr sfid pr t ciln ka vler t diskutosh sot .

1) Prof .Sherif Bundo,Leksione, lnda Taksim ,program masteri financ-kontabilitet UMB 2) A.Linkoln , ish-president i Shteteve t Bashkuara t Amerikes.

Kopje


sht asti i duhur t reflektojm prpara nj projektligji , q n mnyre t pashmangshme ka

nj ndikim n jett tona.Ju prezantoj studimin tim dhe ju ftoj n debat.

Ka dy aspekte shum t rndsishme fokusimi i ktij studimi :

aspekti social dhe ai ekonomik, t cilt shtjellohen n kapitullin 1 e m pas.

Kshtu n pjesn e par t studimit , do t fokusohemi n evidentimin e parametrave sociale,

duke studiuar dhe mar n analiz tregues social.

Pjesa e dyt e studimit do t fokusohet n problematik ekonomike,duke analizuar tregues

ekonomik, karakteristik pr Shqiprin.N vazhdim do t prezantojm objktivat qeveritare

dhe modelin e propozuar.Anketa , do t sjell zrin intelektual n kt diskutim dhe do t

nxis debatin.Nuk do t mungojn shembujt nga vendet e rajonit e m gjer. S fundmi

diskutimit do tja ln vendin sugjerimeve tona e konkluzioneve t nxjerra n lidhje me

sistemin e pensioneve.

PENSIONET , PJES E SIGURIMEVE SHOQRORE

Jan 3 sistemet e sigurimeve shoqrore

Sistemi baz

Sistemi suplementar

Sistemi i siguris individuale

Sistemi/et baz prgjithsisht jan sisteme t detyrueshme,aplikohen pr t gjith , mbrojn

qytetart nga smundjet, invaliditti , pensionet dhe garantohen nga shteti.

Parimet kryesore t sistemit baz:

1. Universaliteti

2. Uniformiteti

3. Kompleksiteti

4. Mjaftueshmria

5. Garancia

6. Pjesmarrja e shtetasve n sigurimet baz.

7. Metoda e Financimit Pay as you go

Kopje


Sistemi baz n Shqipri

Programi i sigurimeve shoqrore n Shqipri ishte pjesrisht i trashguar nga e kaluara dhe

ishte i hartuar n mnyre t till q ofronte sigurim gjithprfshirs pr vjetrsi, paaftsi,

vdekje, smundje afatshkurtra, shndet t ligsht dhe papunsi n baz t kontributit n baz

si nga i punsuari, ashtu edhe nga pundhnsi.

Ky lloj sistemi funksionon relativisht mir n kontekstin e nj pjesmarrjeje t lart t krahut t

puns n sektorin formal. Megjithat, pas tranzicionit, pjesmarrja n tregjet zyrtare t puns

n Shqipri ka rn ndjeshm, duke ngritur pikpyetje nse kuadri i sigurimeve shoqrore

sht faktikisht struktura e duhur pr sigurimin e prfitimeve t mbrojtjes sociale n t

ardhmen pr t gjith popullsin.

N sigurimin shoqror n Shqipri futn :

1. Smundjet

2. Barrlindjet

3. Pensionet

4. Aksidentt dhe smundjet profesionale

5. Papunsia.

Le ti shohim n aspektin kohor :

Prve pensioneve, q prfaqsojn sigurimet afatgjata, sistemet e sigurimeve shoqrore n

Shqipri gjithashtu ofrojn sigurime afatshkurtra n rast smundjeje dhe leje lindjeje prmes

Institutit t Sigurimeve Shoqrore.

Pr sigurimet n rast smundjeje sot mbahet 0.3 prqind e pags dhe 1.4 prqind mbahet pr

leje lindjeje. Gjithashtu, pundhnsit paguajn 0.3 prqind t borderose pr aksident n

pun dhe smundje profesionale.

Pr sigurimet n rast smundjeje, 14 ditt e para t smundjes mbulohen nga

pundhnsi, ndrsa sigurimi pr smundjen fillon vetm n ditn e 15 t nj smundjeje

specifike dhe vazhdon deri n 6 muaj.

Shuma e pagess sht 70 prqind e pags s vitit t kaluar n rast se individi sht i siguruar

pr m pak s 10 vjet dhe 80 prqind n rast se individi sht i siguruar pr mbi 10 vjet.

Kopje


Po kshtu, prfitimet pr leje lindjeje mbulojn nj vit t plot, me nj minimum ditsh

prpara lindjes dhe 42 dit pas lindjes. Grat marrin 80 prqind t pags mesatare t vitit t

fundit pr 165 ditt e para t lejes s lindjes dhe 50 prqind pr pjesn tjetr t priudhs.

Kontributet pr pagesn e papunsis mblidhen nga Instituti i Sigurimeve Shoqrore dhe

torikisht transferohen n Fondin Kombtar t Punsimit, q administron prfitimet.

Pr t prfituar pages, nj individi i duhet t kt 12 muaj kontribute, t kt qn aktivisht

n krkim t nj vendi pune dhe t mos i takoj prfitim tjetr afatgjat apo afatshkurtr pr

sigurime shoqrore, me prjashtim t prftimit pr paaftsi t pjesshme.

N tabeln e mposhtme jepet numri i prfituesve t ksaj skeme n Shqipri.

RNDSIA DHE OBJEKTIVAT E STUDIMIT

Rndsia Gjndja n t ciln gjendet Shqipria , sfidat me t cilat ajo prballet sot dhe do t

prballet n prespektiv e bjn shum t doemosdoshme nj rishikim t sistemit t

sigurimeve n prgjithsi , e t sistemit t pensioneve n veanti.Kjo siprmarrje nuk mund t

bhet vetm n kuadrin shqiptar, bazuar vetm n prvojen dhe idet tona , por duhet ti

nnshtrohet nj shqyrtimi q merr parasysh, prvojat e vendeve t kontinentit ton e t

Perndimit n prgjithsi.Zhvillimit ndrkombetare n kt fush , prfshijn proese

reformatore ku ne duhet t jemi pal.Vetm kshtu mund t hedhim me shpejtsi hapat e

duhur n nj bot q sht n proesin e globalizimit , ku ,ky proes i vendos vendet ,

shoqrit, insitucionet dhe njerzit n pozita konkurues.

Kopje


Misioni i sistemit t sigurimeve shoqrore sht mbulimi i t gjith popullsis me element

t sigurimeve shoqrore dhe akordimi i prfitimeve pr pension, paaftsi t prkohshme n

pun, barrlindje, aksidente n pun dhe smundje profesionale e prfitime suplementare n

momentin e lindjes t s drejts dhe nevojs pr to.

N shenjn e ktij misioni, sot nprmjet ktij studimi mund t nisim nj debat publik mbi

rishikimin e sistemeve tona t sigurimeve , pr prfitimin e pensioneve.

Natyrisht , q edhe n vitet e shkuara proesi reformator n Shqipri nuk ka mbetur n vend ,

jan njohur edhe zhvillime pozitive si mund t jet liberalizimi i tregut t insituteve t

pensioneve, e kshtu me rradh.Ashtu si ka patur edhe zhvillime q kan nevoj pr

korrigjim .Por ka munguar nj strategji e qart ,nj qasje trsore ndaj sistemeve t

pensioneve dhe prespektivs s tyre.

Projektligji i ri q po hartohet nga Ministria e Financave sht nj realitet tashm,po a do t

implementohet ai plotsisht dhe cilat jan kostot ?

N debatin ton, mbi rrugn n t ciln do t ecin kto sisteme n realitetin shqiptar ,

synohet t prfshihen t gjith grupet e interesit,duke trajtuar t gjith shtjet relevant , me

nj kalendar t qart, duke shqyrtuar legjislacionin korrent, duke shqyrtuar karakteristikat e

vet sistemit ,etj.

Jan tre kushtet pr sisteminideal t pensioneve :

Kushti i par : T jet nj sistem i qndrueshem nga ana fiskale.

Kushti i dyt : T jet nj sistem q t siguroj stimuj pr formalizimin e tregut t puns.

Kushti I tret : T jet nj sistem q t garantoj pensione t arsyeshme pr t gjith

individt.

Rndsia e studimit synon t prezantoj gjendjen aktuale, opinion reformatore , skema t

mundshme t implementimit t sistemit ideal t sigurimeve cila shprehet n:

1. Administrimin e sistemit t pensioneve n prgjithsi dhe t politikave pensionale

n veanti.

2. Mbulimin e popullsis me skema t suksesshme t pensioneve n do vend dhe koh

kur lind kjo e drejt.

3. Rritjen e numrit t kontribuesve.

4. Grumbullimin e t ardhurave nga kontributet e fermerve dhe t siguruarit vullnetar.

5. Prmirsimin e efiiencs n menaxhimin e fondeve t sigurimeve shoqrore pr

sistemin e pensioneve, etj.

Kopje


KAPITULLI I STUDIM I ASPEKTIT SOCIAL T PENSIONEVE.

1.1 POPULLSIA PRFITUESE DHE KONTRIBUES

Popullsia zyrtare e Shqipris, e regjistruar n Regjistrimin e Popullsis dhe Banesave t

vitit 2001 ishte 3,069,275 banor.3)

Jetgjatsia sht m e lart n zonat urbane se sa ato rurale si grat ashtu edhe burrat, n

zonat urbane, jetojn afrsisht 3 vjet m gjat s sa ata n zonat rurale.4)

M shum se 98

prqind e popullsis jan shqiptar etnik me grupe t vogla greksh, maqedonsh,vllehsh,

romsh, bullgarsh, dhe serbsh.

N baz t t dhnave zyrtare, popullsia n Shqipri deri n datn 1 janar, 2010 ishte

3.195.000 banor. Ajo sht vetm 4.3% m e lart s sa n vitin 1998 dhe si mund t

shikohet edhe nga grafiku, rritja ndr vite ka qn me ritme t ngadalta.

Dy faktort kryesor q kan ndikuar n kto ritme rritjeje, e cila nuk e kalon asnjher

masn 0.75% nga viti n vit, jan emigracioni i lart dhe rnia e lindjeve.

Figura nr 1: Popullsia totale n vite n Shqipri

Burimi:INSTAT Viti 2011

Studimet mbi lindshmrin n vend tregojn s ky indeks ka prjetuar rnie t vazhdueshme

q prej viteve 90. Kjo tendenc vihet re kryesisht pr femrat n mosh t re. Kshtu,

lindshmria n grupmoshn 15-19 vje ka rn nga 50 lindje pr 1000 femra n vitin 93-94,

n 20 lindje pr 1000 femra n vitin 2008-2009, pra rreth 60% m pak

3) INSTAT, 2002.

4) INSTAT, 2008. Shnim sqarues : Pr gjitha informacionet n kt pjes t studimit jan shfrytzuar

t dhnat e INSTAT

Kopje


N nj krahasim total n koh, lindjet kan rn nga 82.000 n vitin 1990, n 36.000 n vitin

2008. Kjo ka ardhur si reflektim i ndryshimit t botkuptimit lidhur me angazhimin ndaj

fmijve, por edhe si pasoj e nj prfshirjeje m t lart t femrs n jetn sociale dhe dalja

nga roli tipik i nns n familje. Aktualisht, Shqipria ka nj indeks lindjeje prej 1.6 fmij

pr femra n mosh pr t lindur, indeks ky i krahasueshm me vendet e rajonit.

Ajo q mund t thuhet n fund t ksaj analize sht s ulja e lindshmris, e pr pasoj edhe e

ritmit t rritjes s popullsis po ndikon n plakje t popullsis. Kjo dukuri do t jet m e

dukshme n vitet e ardhshme, pasi Shqipria vazhdon t ket nj popullsi me mosh t re, me

nj mesatare, 32 vje.

1.2 SHPRNDARJA GJEOGRAFIKE ,PIRAMIDA E POPULLSIS DHE GJINIA SI BAZA

T SISTEMIT T PENSIONEVE

Republika e Shqipris sht nj vend i vogl, q ndodhet n Gadishullin e Ballkanit n

Europn juglindore. Vendi ka nj siprfaqe prej 28,748 kilometra katror. Ai ndan nj kufi

172 km me Malin e Zi n veriprndim, 115 km me Kosovn n verilindje, 151 km me

Maqedonin n veri dhe lindje dhe nj kufi prej 282 km me Greqin n jug dhe juglindje. Vija

e tij bregdetare sht 487 km e gjat.

N Figurn nr 2 , piramida e popullsis nxjerr n pah disa modele q vlejn t shnohen.

S pari, ndrmjet femrave dhe meshkujve banore ekzston nj rnie e mpreht pr moshat 25-

34 vje; kjo ka gjasa t jet shkaktuar nga prqindja e lart e femrave dhe meshkujve t ksaj

grupmosh q kan emigruar. Nse emigrantt e grupmoshave prkats i shtohen piramids

s popullsis, athere kjo veori nuk ekziston m.

Modeli i dyt q bie n sy sht baza m e vogl dhe maja m pak e mpreht e piramids s

popullsis, ka e prngjason m shum me nj drejtkndsh sesa me nj piramid. Prqindja e

ult e fmijve n moshat 0-14 vje shpjegohet me prqindjet e ulta t lindshmris n

Shqipri si dhe me faktin q nj numr i konsiderueshm fmijsh lindin jasht vendit nga

prindr q kan emigruar.

Forma e piramids s popullsis t Shqipris po shndrrohet n piramidn e nj popullsie q

po plaket, prirje q vihet re n shumicn e vendeve europian, sidomos n Europn Lindore.

Duke pasur parasysh lindshmrin e ult dhe, n nj mas m t ult, rritjet n jetgjatsin

mesatare nga 71.4 vje n vitet 1990-1995 n 75.4 vje n vitet 2001-2051ka gjasa q

prqindja e personave t moshuar do t vazhdoj t rritet dhe ka gjasa ta kaprcej prqindjen

e personave n mosh t re.

Ndikimi i emigracionit jasht vendit i cili przgjedh persona t rinj n vitet e tyre t

riprodhimit e prshpejton proesin e plakjes s popullsis s gjithanshme edhe m tej.

Prania e nj strukture popullsie n plakje e sipr duhet ta nxis Qeverin e Shqipris q t

Kopje


filloj t planifikoj masa q do ti siguronin strehim dhe kujdes pr brezin e moshuar. Masa

t tilla prfshijn prmirsimin e kujdesit shndetsor pr t moshuarit, n spitale, ngritjen e

shtpive t kujdesit, si dhe trajnimin e personelit .

Figura nr 2 : Piramida e Popullsis

Burimi : Studimi Demografik dhe Shndetsor n Shqipri 2008-09 , INSTAT Mars 2010

Edhe pse pak m lart renditm disa faktor q na bjn t parashikojm s popullsia e vendit

ton po shkon me ritme t ngadalta drejt plakjes, ka ende koh pr t dhn sinjale

dekurajuese, pasi ende Shqipria sht nj nga vendet me popullsi t re n rajonin e

Evrops dhe Azis Qndrore5)

(ECA), sikurse tregohet n Figurn 3, ku bhet nj krahasim i

prqindjes s popullsis mbi 65 vje, pr nj numr ekonomish.

Figura nr 3: Prqindja e popullsis mbi 65 vje midis vendeve t ECA-s

Burimi: Banka Botrore 2010

5)Ky klasifikim i vendeve bhet pr qllime studimi, prdoret nga Banka Botrore.

Kopje


Sistemi shqiptar i sigurimeve shoqrore ka skema tepr t veanta t ndara pr

sektort urban dhe rurale dhe statistikat jepen sipas sektorve.Sektori rural n Shqipri nuk

ka qn i mbuluar nga asnj form sigurimesh shoqrore deri n vitin 1972. Duhet t

theksojm megjithat s kjo ndarje po fillon t ngushtohet duke shkuar drejt shkrirjes n nj

sistem t vetm. Ne do ti shikojm t ndar pr efekt studimi.

Bujqsia dhe sektori rural

Gjat dy dhjetvjearve t fundit, ekonomia e Shqipris ka ndryshuar nga nj ekonomi e

centralizuar n nj ekonomi t tregut t lir dhe vendi ka hedhur hapa ekonomik t ngadalt,

por t qndrueshm. Gjat ktij tranzicioni, shum shtje t lidhura me privatizimin, si dhe

me praktikat apo rregullat e duhura t biznesit, kan mbetur t pazgjidhura.

Bujqsia ka qn prej kohsh shtylla kurrizore e ekonomis shqiptare dhe n vitin 1990, n

bujqsi ishte e punsuar m shum s gjysma e forcs s puns dhe siguront nj t tretn e

produktit matrial neto t vendit. Po at vit, produktet bujqsore vendase, q prbnin dy t

tretat e shpenzimeve t familjeve, mbulonin erekun e t gjitha eksporteve. Pas prmbysjes s

regjimit komunist n vitin 1991 dhe braktisjes s planifikimit t centralizuar, fermat kolektive

u luftuan ose dshtuan dhe sektori bujqsor u zvoglua me m shum s 20 prqind. Fermat e

vendit nuk ishin m n gjendje t prballonin furnizimin e duhur t zonave urbane dhe nuk

mund t plotsonin nevojat e fabrikave shqiptare pr materiale baz. N vitin 1992,

privatizimi i toks dhe masat e tregut t lir, prfshi heqjen e mimeve fikse, solln nj

rigjallje t sektorit t bujqsis. N vitin 2007, pak m shum s gjysma e popullsis

ekonomikisht aktive ishte e prfshir n sektorin bujqsor6).

Ky regres reflektohet edhe n

numrin e personave q prfituan pensione t reja rurale.

Kopje


ABSTRAKTI

Mikroteza flet pr Sistemet e Pensioneve. Sistemi i pensioneve n formn e tij m

optimale duhet t prmbaj disa karakteristika t cilat deri diku mund t quhen dhe standarte

t sistemit t pensioneve :

T jet nj sistem i qndrueshem nga ana fiskale.

T jet nj sistem q t siguroj stimuj pr formalizimin e tregut t puns.

T jet nj sistem q t garantoj pensione t arsyeshme pr t gjith individt.

Sistemi i sigurimeve shoqrore n Shqipri ka evoluar. Ai ndeshet me shum probleme, ndr

t cilt jo m i vogli sht niveli tepr i lart i kontributeve, q renditet ndr m t lartt n

Evropn Prendimore. Formati fillestar i sistemit ishte gjithprfshires, mbulonte risqet e

moshs s tret,paaftsit, vdekjen e kryefamiljarit, smundjet afatshkurtra, lejen e lindjes,

papunsin dhe kosto t shndetit. Kto prfitime financoheshin prmes kontributit t pags

dhe vlersoheshin si nga ana e pundhnsit ashtu edhe nga ana e punmarrsit, por n

shkall t ndryshme pr prfitime t ndryshme.

Megjithat, edhe vendi yn si shum vende t tjera t tranzicionit, ka prjetuar nj rritje t

nivelit t informalitetit t krahut t puns, gj q ka sjell t ardhura t kufizuara nga

kontributet e pagave, ndrsa prballet me barrn e mbshtetjes t disa brezave t t

moshuarve, shumica prej t cilve gzojn t drejtn e pensionit t plot.

Shqipria ka aritur t shmang nj kriz financiare n sistemin e sigurimeve shoqrore duke

kompresuar ndjeshm prfitimet dhe duke kaluar fondet ndrmjet degve t sigurimeve

shoqrore. Kompresioni i prfitimeve ka uar n probleme t tjera, duke qn s individt

, zgjedhin t deklarojn t ardhura m t ulta dhe e kalojn pjesn me t madhe t kariers s

tyre t punsimit n sektorin informal.

N modelin aktual t sistemit t pensioneve ka mangsi t mdha, t cilat evoluan si arnime

pr t korigjuar problemet e mparshme.

Ky punim prpiqet t paraqes tr problematikat t sistemeve t pensioneve kombtare dhe

ndrkombtare.Ka dy aspekte fokusimi i ktij studimi :aspekti social dhe ai ekonomik, t

cilt shtjellohen n kapitullin 1 e m pas.Kshtu n pjesn e par t studimit , do t

fokusohemi n evidentimin e parametrave sociale, duke studiuar dhe mar n analiz tregues

social.Pjesa e dyt e studimit do t fokusohet n problematik ekonomike,duke analizuar

tregues ekonomik, karakteristik pr Shqiprin.

Fjal kye : sistemi njshtyllsh pay as you go, sistemi shumshtyllsh i pensioneve,

sistem kontributiv, sistem social.

Kopje


1.3 TREGUES DEMOGRAFIK DHE FINANCIAR T SISTEMIT T PENSIONEVE

Tabela nr 3 : Indikator demografik dhe financiar n sistemin shqiptar t pensioneve.

Viti 2012

Indicators Indikatori Urban Rural TOTAL

Number of Contributors (total)

Numri i kontribuesve

414,483 294,783 709,266

Number of Beneficiaries

Numri i prfituesve

380,852 198,774 540,422

Old Age

Pleqrie

285,630 142,742 428,372

Men Burra 150,531 55,427

Women Gra 135,099 87,315

Disabled

Paaftsi

45,146 5,942 51,088

Men Burra 28,170 3,418

Women Gra 16,976 2,524

Survivors

Persona t mbetur t ve

50,076 10,886 60,962

Men Burra 36,924 7,398

Women Gra 13,152 3,488

System Dependency Ratio (pensioners/contributors)

Koefiienti i varsis s popullsis n mosh t thyer

91.00% 54.00% 76.00%

Pension Expenditures in million lek

Shpenzime n milion lek 59,240

Revenue from contribution (SII) as share of GDP in 2012

T ardhurat si prqindje e GDP Viti 2012 4.80%

Benefit Expenditure (SII) as share of GDP in 2012

Shpenzime si prqindje e GDP Viti 2012 5.27%

Burimi : T dhna t prpunuara nga ISSH, Banka Botrore, Viti 2012

8) Informacioni pr numrin e kontribuesve t subjekteve publike, firmave private dhe personave t

vetpunsuar sht marr nga Drejtoria e Prgjithshme e Tatimeve.

Kopje


A. Koeficenti I varsis: prfitues/ kontribues

Faktikisht, nj vshtrim mbi koeficientt e varsis s sistemit, q japin nj krahasim t

numrit total t prfituesve nga sistemi i pensioneve, me numrin e prgjithshem t

kontribuesve tregon q Shqipria, si ilustrohet n figurn m posht ka raport t lart n

rajon dhe m gjer t koeficientve t varsis s sistemit n raport me koefiientin e varsis

s popullsis q sht raporti i popullsis s moshuar t nj vendi pjestuar me numrin e

popullsis n mosh pune.

Shqipria ka nj numr relativisht t vogl t popullsis s moshuar. Koefiienti i varsis s

sistemit sht i madh, duke aritur n nivelin mbi 76 prfitues pr 100 kontribues pr vitin

2009 , kurs pr vitin 2010 kemi 84 prfitues pr 100 kontribues. N shum vende t

rajonit t ECA-s koeficientt e varsis s sistemit jan t larta .

Karakteristik n rastin e Shqipris, sht s shifrat e prfituesve t pagess s paaftsis

dhe t pagess pr fmijt e mbetur jetim jan mbajtur relativisht t ulta prmes aplikimit t

masave t forta t politikave t duhura dhe prmes zbatimit t ktyre masave. Nj prfitim i

veant jokontributiv pr paaftsin, q siguron pagesa m t larta pr individt q

kualifikohen pr kto pagesa dhe q administrohet nga nj agjenci e veante, si edhe Ndihma

Ekonomike, q garanton prfitime pr individt q kualifikohen pr t prfituar nga ky

program, e kan lehtsuar Institutin e Sigurimeve Shoqrore nga nj pjes e barrs s trysnive

sociale me t cilat jan prballur vende t tjera pr t zgjeruar kriteret pr tu ofruar prfitime

nj numri m t madh individsh.

Figura nr 6 : Koefiientt e varsis s sistemit n Shqipri krahasuar me pjesn tjetr

t vendeve t ECA-s pr vitin 2012

Burimi :Banka Botrore 2010

Kopje


B Norma e varsis: kontribues/prfitues.

sht raporti i msiprm , por i prmbysur.Prdoret gjersisht n analiz.

Prllogaritjet me kto t dhna nxjerrin s raporti i varsis kontribues/prfitues pr

pensionet e pleqris sht 1.46 kontribues pr 1 prfitues pr vitin 2012.Me e lart ka

qn kjo norm n vitin 2009 sipas te dhenave te Instat

Kopje


KAPITULLI II EVOLUIMI I SISTEMIT T PENSIONEVE N SHQIPRI

2.1. ISSH, INSITUTI I SIGURIMEVE SHOQRORE N SHQIPRI

Insituti i Sigurimeve Shoqrore Shtetrore u themelua n vitin 1947. N gjenez t tij ky

insitut konceptohej si nj hallk e sistemit unik t financave midis shtetit dhe shtetasve n

mardhnie pune lidhur me sigurimin e tyre me mjete monetare pr jetes n rastet e humbjes

s aftsis pr pun, smundje , mosh etj.

Para tranzicionit ky sistem ishte i shtrir n qytet e fshat, i garantuar n Kushtetut dhe

zbatohej pa prjashtim pr t gjith shtetasit n marrdhnie pune e pr familjart n ngarkim

t tyre.

N Fjalorin Enciklopedik Shqiptar9) ,

gjejm kt prkufizimBurimi i fondeve q shpenzohen

pr Sigurimet Shoqrore sht produkti nga puna pr shoqrin, ndrsa puntori, nuk paguan

gj nga paga e tij

Brezat e rinj, t aft pr pun, punonin pr t siguruar jo vetm veten e tyre, por edhe brezat e

moshs s tret, t paaft pr pun. Ky parim u ruajt n vitet e regjimit komunist, por

gjithshka u centralizua dhe kontrollohej nga shteti. N nj munges totale transparence asnj

individ nuk dinte sa prqind t pags paguante pr pensionin e tij t pleqris, apo n rast

invaliditeti, lindjesh dhe sa pr solidaritet. Sistemi u trashgua edhe pas prmbysjes s atij

regjimi. N harkun kohor t 20 viteve t regjimit demokratik, sistemi publik i sigurimeve

shoqrore ka ardhur duke u reformuar dhe iu prshtatur zhvillimeve ekonomiko- sociale.

Po t hedhim nj vshtrim prapa ,do t ndrgjegjsohemi pr evoluimin e ktij insitucioni sot.

Misioni i Institutit t Sigurimeve Shoqrore10)

(ISSH) sot sht m i gjer dhe prfshin

administrimin e sigurimeve shoqrore n prgjithsi dhe t politikave t pensioneve n

veanti, vendosjen e personave t siguruar dhe prmirsimin e shrbimit ndaj tyre, mbulimin

e popullsis me element t sigurimeve shoqrore n do vend dhe koh kur lind kjo e drejt,

rritjen e numrit t kontribuesve dhe grumbullimin e t ardhurave nga kontributet e fermerve

dhe t siguruarit vullnetar, prmirsimin e efiiencs n menaxhimin e fondeve t

sigurimeve shoqrore, t fondeve prkohsisht t lira dhe fondit rezerv.

Informatizimi i sistemit t sigurimeve shoqrore mbetet nj prioritet kryesor i ISSH.

Aktualisht sht br regjistrimi i bazs s t dhnave pr t gjith pensionet dhe po punohet

intensivisht pr regjistrimin e bazs s t dhnave pr kontributet, fillimisht me t

vetpunsuarit n bujqsi, e cila sht nj skem q administrohet drejtprsdrejti nga ISSH.

Instituti i Sigurimeve Shoqrore n kuadr t amnistis fiskale t shpallur nga qeveria, do t

fale e do t lehtsoj disi xhepat e disa kategorive q nuk i kan paguar n koh kontributet e

9) Fjalori Enciklopedik Shqiptar, fq 955

10) www.issh.gov.al

Kopje


sigurimeve shoqrore, gjobat si dhe kamatvonesat.N momentet kur po prgatitet kjo detyr

ISSH do t nis nj fushat t fort publicitare, pr t treguar proedurat e aplikimit dhe

kushtet e prfitimit sapo t detajohet udhzimi nga Ministria e Financave.

Kontributet

Kontributet n Shqipri dikur mblidheshin nga Instituti i Sigurimeve Shoqrore. M pas

prgjegjesia pr mbledhjen e kontributeve pr t gjith t punsuarit urban iu kalua

autorittve tatimore, t cilt m pas i kalojn t ardhurat tek Instituti i Sigurimeve Shoqrore.

N prputhje me ligjin shqiptar nr.9136, dat 11.9.2003 Pr mbledhjen e kontributeve t

detyrueshme t sigurimeve shoqrore dhe shndetsore n Republikn e Shqipris,11)

kontributet mblidhen nga organet tatimore pr llogari t Institutit t Sigurimeve Shoqrore

N kto kushte punonjsve t kontributeve u ka mbetur funksioni i evidentimit dhe i

raportimit t realizimit t t ardhurave, kontrolli i listpagesave, nxjerrja e t dhnave

statistikore dhe analiza e zbatimit t ligjshmris dhe nivelit t informalitetit.

N mbshttje t nenit 74 t ligjit nr.7703, dat 11.5.1993 Pr sigurimet shoqrore n

Republikn e Shqipris, t ndryshuar, Kshilli Administrativ i Institutit t Sigurimeve

Shoqrore n regulloren 2 t ISSH dat 2.12. 2008, mbetet ende detyr e ISSH mbledhja e

kontributeve n sektorin rural.

Tabela nr 4 :Kontributet n prqindje t sigurimeve shoqrore n Shqipri n vitin 2012

KONKONorma kontributive gjat vitit 2010

pr t punsuarit n prqindje

sipas degve: 24.5

smundje 0.3

barrlindje 1.4

pensione 21.6

aksident/smundje 0.3

profesionale papunsi 0.9

sipas pjesmarrsve: 24.5

pundhnsi 15.0

punmarrsi 9.5

pr t vetpunsuarit barrlindje 1.4

pensione 21.6

Burimi : ISSH vitiI botimit 2013

11) Mbshtetur n nenin 3 Prgjegjsia pr mbledhjen e kontributeve, t ligjit nr.9136, dat 11.9.2003 Pr mbledhjen e kontributeve t detyrueshme t sigurimeve shoqrore dhe shndetsore n Republikn e Shqipris, t ndryshuar dhe n vendimin e Kshillit t Ministrave nr.1114, dat 30.7.2008 Pr disa shtje n zbatim t ligjeve nr.7703, dat 11.5.1993 Pr sigurimet shoqrore n Republikn e Shqipris, t ndryshuar, nr.9136, dat 11.9.2003 Pr mbledhjen e kontributeve t detyrueshme t sigurimeve shoqrore dhe shndetsore n Republikn e Shqipris, t ndryshuar dhe nr.7870, dat 13.10.1994 Pr sigurimet shndetsore n Republikn e Shqipris, t ndryshuar.

Kopje


Pagesat e kontributeve

Personat e punsuar dhe pundhnsit e tyre, jan t detyruar t paguajn kontribute pr

smundje, barrlindje, pensione dhe sigurime shndetsore, n nj shum e cila varet nga

paga e tyre bruto. Pundhnsi sht i detyruar t paguaj kontribute t sigurimeve shoqrore,

prpunmarrsit e tij edhe pr aksidente n pun e smundje profesionale dhe pr papunsi.

Kontributet pr personat e punsuar me kontrat pune, vendim emrimi, marrveshje etj.,

llogariten dhe paguhen nga pundhnsi. Pundhnsi sht i detyruar t mbaj nga paga e t

punsuarit shumn e kontributit t sigurimeve shoqrore, q ligjrisht prballohet nga

punmarrsi sipas prqindjeve t prcaktuara n ligjin e sigurimeve shoqrore, mbi pagn

bruto dhe bashk me pjesn e tij ti paguaj ato n llogarit e organeve tatimore, pr fondin e

sigurimeve shoqrore.

Paga bruto, pr efekt t llogaritjes s kontributeve t sigurimeve shoqrore e shndetsore

sht paga e caktuar sipas legjislacionit n fuqi ose n kontratn e puns, sipas rastit, me koh

ose vllim pune, dhe shtesat e tjera me karakter t prhershm, q lindin n marrdhniet e

puns. Paga bruto pr efekt t llogaritjes e pagimit t kontributeve, nuk mund t jet m e

vogl s paga minimale e prcaktuar nga Kshilli i Ministrave. Kontributet llogariten deri n

nj pag maksimale e cila sht sa 5- fishi i pags minimale.

Tabela nr 5 : Kontributi minimal mujor

Shuma minimale mujore e kontributeve, pr t gjitha degt e sigurimit, pr periudhn nga

data 1.7.2010 e n vazhdim, t jet 4693 (katr mij e gjashtqind e nntdhjet e tre) lek.

Kontributi minimal mujor, sipas degve t sigurimit, t jet:

% n lek Dega e sigurimit t smundjeve

0.3

51

Dega e sigurimit t barrlindjeve 1.4 235

Dega e sigurimit t pensioneve 21.6 3633

Dega e sigurimit t aksidenteve dhe smundjeve profesionale 0.3 51

Dega e sigurimit t papunsis 0.9 151

Sigurimet shndetsore 3.4 572

Burimi : VKM nr.477, dat 30.6.2010

Kontributet pr sigurimet shoqrore dhe shndetsore llogariten e paguhen edhe pr t

ardhurat nga paga dhe shtesat mbi pagat nga nj pun e dyt. Sipas legjislacionit shqiptar12)

kur i njjti person sht ekonomikisht aktiv n dy ose m shum subjekte, pagesa e kontributit

sht e detyrueshme n do subjekt, sipas pags, por jo m shum se kontributi maksimal.

12) Mbshtetur n vendimin e Kshillit t Ministrave nr.1114, dat 30.7.2008,

Kopje


Tabela nr 6 : T ardhurat e mbledhura pr vitin 2012

viti 2010

n milion lek

T ardhurat nga kontributet 2,849

Kontributet e sigurimeve shoqrore 2,699

Kontributet e sigurimeve shndetsore 150

Burimi :ISSH viti i botimit 2013

N sistemin e sigurimeve shoqrore do ndalemi tek pensionet duke pasur parasysh se ato

prfaqsojn komponentin m t madh t takss s borderose dhe zrin m t madh t

shpenzimeve.

Kopje


N skemn e sigurimeve t detyrueshme administrohen mbi 544 mij pensione nga t

gjith kategorit dhe q u shtohen 68 mij persona n ngarkim t pensionistve pr t cilt

paguhen kompensime. N skem jan edhe 14 200 veteran dhe rreth 500 invalid t puns.

Skema e sigurimet suplementare fatura e t cilave sht gati plotsisht buxhetore prbhen

nga tre nnskema baz: sigurimet suplementare t punonjsve t lart t shtetit, sigurimet

suplementare t ushtarakve dhe sigurimet suplementare t policis s shtetit.N shtojcn A1

bashkngjitur ktij studimi mund t gjeni nj informacion m t plot pr kt kategori.

Por programi ka n brendsi t tij edhe miniskema t tjera si ajo e minatoreve, punonjsit e

industris ushtarake, pilott, punonjsit e nndetseve dhe pagesat pr familjet e dshmoreve.

Jan rreth 25 mij prfitues t ktyre skemave t cilt po ashtu gjithka e marrin t kanalizuar

nga sigurimet shoqrore.

Kopje


2.2 SISTEMI I PENSIONEVE N SHQIPRI.

N enciklopedi t ndryshme13)

prkufizimi i fjals " pension" sht nj marrveshje q u

ofrohet t punsuarve pr t prfituar t ardhura t rregullta kur nuk jan m marrdhnie

punsimi.

Instituti i Sigurimeve Shoqrore, n zbatim t neneve 30 - 42, t kreut t III-t, t Ligjit Nr.

7703, dat 11.05.1993 Pr Sigurimet Shoqrore n Republikn e Shqipris, t ndryshuar,

iu paguan prfitime personave t siguruar, si m posht vijon:

1. Pension t plot pleqrie;

2. Pension t reduktuar pleqrie;

3. Pension t pjesshm pleqrie;

4. Pension si nn me shum fmij;

5. Pension t plot invaliditeti;

6. Pension t reduktuar invaliditeti;

7. Pension t pjesshm invaliditeti;

8. Pension familjar;

9. Pages pr vdekje

I kemi t ndara n tre kategori t mdha:

Pensioni i pleqris rreth 80 % e totalit t pensioneve

Pensioni familiar rreth 11 % e totalit t pensioneve

Pension invaliditeti rreth 9 % e totalit t pensioneve14)

Duke vazhduar studimin ton do t ndalemi tek grupimet e pensioneve:

Vm re s 3 jan kushtet t cilat ligji I sigurimeve krkon :

1. Mosha

2. Vitet e puns

3. Shkputje t mardhnieve financiare n qndra pune.

13) The little Oxford Dictionary Viti i botimit 1991 dhe Fjalori Shqip 14) Shifrat jan t prafruara n baz t t dhnave t 5 viteve t fundit, Burimi ISSH.

Kopje


ANALIZE E KARAKTERISTIKAVE EKONOMIKE T SISTEMIT T PENSIONEVE

2.3.1 ANALIZ E KARAKTERISTIKAVE EKONOMIKE N SISTEMIN SHQIPTAR T

PENSIONEVE , N SEKTORIN URBAN.

Tabela nr 7 : Parametrat e skems s pensioneve n sektorin urban n Shqipri

Prqindja e Kontributit 21.6 prqind pr pensionet, nga t cilat 59.2 prqind paguhet

nga pundhnsi dhe pjesa tjetr nga i punsuari.

Mosha e daljes n pension 65 vje burra,60 vje grat, ku do t zbatohet n mnyr

graduale modeli 35 vjet pun deri n vitin 2012 n dallim nga

60vje/55 vje q ka qn pr shumicn e profesionve n vitin

2001;

Mosha 50 vje pr grat me 6 fmij dhe 30 vjet kontribut n

sigurimet shoqrore.

Prqindja e prfitimit Pensioni baz + 1 prqind n vit t mesatares jetike t

rivlersuar sipas rritjes s kontributeve mesatare; N varsi t limiteve t shtrnguara t pensionit maksimal; pensioni nuk mund t jet m i lart se dyfishi i shums baz ose 75 prqind e pags mesatare neto pr 3 vjet pandrprerje

gjat 10 vjetve t fundit t punsimit, cilado shifr t jet m e

ulta;

0.34 prqind n muaj shtes pr shtyrjen e moshs s daljes n

pension prtej moshs s caktuar pr daljen n pension; 0.6

prqind reduktim n muaj pr dalje t parakohshme n pension, deri 3 vjet prpara afatit;

Pension i pjesshm i parakohshm pr personat n mosh

pensioni me nj periudh minimale kontributive prej 15

vjetsh.

Indeksimi i pensioneve

pas daljes n pension

Indeksohet sipas legjislacionit n prputhje me ndryshimet e

mimeve, por n realitet Kshilli i Ministrave merr vendime

ad.hoc, sipas disponibilitetit t t ardhurave dhe synimit t

arritjes s standartit minimal jetik.

Pensioni pr paaftsi Prfitohet vetm n rast se ka patur kontribute pr gjysmn e

periudhs nga mosha 20 vjeare deri n moshn e paaftsis;

Pensioni i barabart me shumn baz + 1 prqind pr do vit t mesatares jetike t rivlersuar sipas rritjes s kontributeve

mesatare;

Pensioni maksimal sht ose dyfishi i shums baz ose 80

prqind i pags s fundit.

Pension pr personat t

mbetur t ve

E ve n moshn 50 vjeare ose n rast se ka nn kujdes nj

fmij ose nj person me paaftsi; i ve n moshn 60 vjeare

ose n rast se kujdeset pr nj fmij ose person me paaftsi;

jetim deri n moshn 25 vjeare n rast s shkon n shkoll ose

prndryshe deri n moshn 18 ose n rast se sht me paaftsi;

prindr q jetonin n shtpin e t ndjerit pr s paku 1 vit dhe jan n moshn 65 vjeare ose jan me paaftsi;

Pensioni = me 50 prqind t pensionit t t ndjerit pr personin

e mbetur i ve/ e ve dhe 25 prqind pr jetimt ose personat t

tjer n ngarkim, n varsi t maksimumit 100 prqind.

Burimi : Legjislacioni shqiptar,dhe informacione t marra nga faqja zyrtare e ISSH,www.issh.gov.al

Kopje


Pr sejciln nga karakteristikat e paraqitura n tabeln nr 7 do t bjm vlersime .

1. Prqindjet e kontributeve n Shqipri

Jan t larta n krahasim me mesataret e ktyre kontributeve pr vendet e OECD 15)

-s.

Le t bjm nj rezyme t ktyre prqindjeve n Shqipri .

N fillim programi prfshinte nj shkall relativisht t lart kontributive, n fillim e

prcaktuar tek 41.9 prqind t pags, nga e cila 0.8 prqind ishte pr t mbuluar smundjet,

2.3 prqind ishte pr leje lindjeje,29.9 prqind pr pensionet, 3.4 prqind pr sigurimet

shndetsore, 0.5 prqind pr dmtime profesionale dhe 5 prqind ishte sigurim (pages) pr

papunsin. Ligji miratuar n 2006 e uli totalin e kontributit me 9 pik, duke e ulur pagesn

pr papunsin n 2 prqind dhe duke ulur me 6 pik prqindjeje taks pr pensionet si n

tabeln e mposhtme. Shkalla e kontributit shkoi 32.9 prqind. Kjo deri n vitin 2009.

Gjat vitit 2009 prsri pati ulje n totalin e kontributeve.Tabela e mposhtme na i

demostron ato .

Kontributi i detyrueshm pr sigurimet, shoqrore e shndetsore, pr t punsuarin, duke

filluar nga data 1.5.2009 e n vazhdim, t jet 27,9 % e pags bruto mujore, sipas

listpagess, ku pjesa e pundhnsit t jet 16.7 % dhe pjesa e t punsuarit 11.2 %.

Kontributet llogaritn nga pundhnsi, mbi pagn bruto, t prcaktuar n kt vendim. Ai

mban nga paga e puntorit 9.5%, pr sigurim shoqror, dhe 1.7%, pr sigurim shndetsor,

dhe, s bashku me pjesn e tij 15 % t pags, pr sigurim shoqror, dhe 1.7% t pags, pr

sigurim shndetsor, e deklaron dhe e paguan n llogarin bankare, t prcaktuar pr

kontributet. Kontributi sipas degve t sigurimit dhe ndarja ndrmjet pundhnsit dhe

punmarsit ka kt struktur, si me posht:

Tabela nr 8 : Prqindja e Kontributeve sipas degve n Shqipri, aktualisht.

Burimi: Manual pr Kontributet, Botim I ISSH ,Viti 2013

15 )Vendet e OECD jan vende q bjn pjes n Organizatn pr Bashkpunim Ekonomik dhe

Zhvillim.

Kopje


Figura nr 11 : Prqindja e konrtibutve pr pensione publike n disa vende.

Burimi : Banka Botrore , Viti 2013

2. Mosha e daljes n pension n Shqipri.

N fillim, mosha e daljes n pension pr shumicn e popullsis ishte 60 vje pr burrat dhe 55

pr grat dhe nj mosh m e ult pr kategori t veanta tek 50 vje pr burrat dhe 45 pr

grat. Kto kategori t veanta po hiqen gradualisht, ndrsa mosha e daljes n pension sht

rritur n 65 vje pr burrat dhe 60 pr grat. N vitin 2013 kto mosha tashm n Shqipri

jan arritur nga shumica e t punsuarve dhe do t arrihen gradualisht pr kategori t veanta

2012

Israel 6.9

Korea 9.0

Switzerland

9.8

Canada

Unitd

Stats

9.9

12.4

Japan 15.4

Luxembourg

16.0

Belgium 16.4

France 16.7

Ntherlands

Slovak

Republic

17.9

18.0

Sweden 18.9

Poland 19.5

Germany 19.9

Greece 20.0

Turkey 20.0

Finland 21.6

Albania 21.6

Estonia 22.0

Austria 22.8

Slovenia

Czech

Republic

24.4

28.0

Spain 28.3

Chile 29.8

Italy 32.7

Hungary 33.5

Kopje


t punsuarish. Moshat e daljes n pension po rriten me 6 muaj n vit,sipas tabelave t

mposhtme.

N t gjitha rastet, duhet t kesh 35 vite pun pr ta prfituar nj pension t plot. Pensionet e

parakohshme jepen me 15 vite pun.

Tabela nr 9 : Mosha e daljes n pension, pr t fituar penson t plot n disa shtete.

SHTETI

BURRA

GRA

Turkey 44.9 41.0 Greece 57.0 57.0

Italy 59.0 59.0

Hungary 60.0 59.0

Luxembourg 60.0 60.0

Korea 60.0 60.0

Belgium 60.0 60.0

Slovenia 60.0 57.3

France 16)

62.0 62.0

Czech Republic 61.0 58.7

Slovak Republic 62.0 57.0

Estonia 63.0 61.0

OECD 63.1 61.7

Albania 64.0 59.0

Mexico 65.0 65.0

Denmark 65.0 65.0

Portugal 65.0 65.0

Netherlands 65.0 65.0

Ireland 65.0 65.0

Germany 65.0 65.0

New Zealand 65.0 65.0

Finland 65.0 65.0

Sweden 65.0 65.0

Canada 65.0 65.0

Spain 65.0 65.0

Poland 65.0 60.0

Switzerland 65.0 63.0

Japan 65.0 65.0

Australia 65.0 62.0

United Kingdom 65.0 60.0

Chile 65.0 60.0

Austria 65.0 60.0

United states 66.0 66.0

Norway 67.0 67.0

Iceland 67.0 67.0

Israel 67.0 62.0

Burimi : Banka Botrore Viti 2013

16) n 27 tetor 2010 Franca miratoi projektligjin e ri t pensioneve q rriste moshn nga 60 n 62 vite

Kopje


Figura nr 12 : Mosha e daljes n pension n vitin 2010

Burimi :Banka Botrore viti 2013

Grafiku dhe tabela e msiprme na ndihmojn t krijojm nj ide mbi gjendjen e pensioneve

shqiptare.

Ligji nr 8889 dt25.4.2002 dhe ligji nr 9377 dt 1.04.2005 botuar n fletore zyrtare nr. 18 , dhe

nr 37 na japin kto tabela.

Kopje


Tabela nr 11 : Mosha dhe periudha e sigurimit q krkohen n vite pr sejciln

kategori , pr t prfituar pension t plot pr meshkuj.

Vitet Kategoria I 17) Kategoria II Kategoria III

Mosha Vjetrsi Mosha Vjetrsi Mosha Vjetrsi 2001 54 24 59 32 60 32 1.7.2002 30.06.2003 54 24 59 33 60v6m 33

1.7.2002 30.06.2003 55 25 60 34 61 34

1.7.2004 30.06.2005 55 25 60v6m 35 61v6m 35 1.7.2005 30.06.2006 56 26 61 35 62 35

1.7.2006 30.06.2007 56 27 61v6m 35 62v6m 35 1.7.2007 30.06.2008 57 28 62v 35 1.7.2008 30.06.2009 57 29 62v6m 35 1.7.2009 30.06.2010 58 30 63 35 1.7.2010 30.06.2011 58 31 63v6 35 1.7.2011 30.06.2012 59 32 64v 35 1.7.2012 30.06.2013 59 33 64v6m 35 1.7.2013 30.06.2014 60 34 65 v 35 1.7.2014 30.06.2015 60v6m 35 1.7.2015 30.06.2016 61 35 1.7.2016 30.06.2017 61v6m 35 1.7.2017 30.06.2018 62 35 1.7.2018 30.06.2019 62v6m 35 1.7.2019 30.06.2020 63 35 1.7.2020 30.06.2021 63v6m 35 1.7.2021 30.06.2022 64v 35 1.7.2022 30.06.2023 64v6m 35 1.7.2023 e vazhdim 65 35

Burimi :Ligji nr 8889 dt25.4.2002 dhe ligji nr 9377 dt 1.04.2005 botuar n fletore zyrtare nr. 18 , dhe

nr 37

17) Pr ndarjen e kategoris s punve ka rreth 50 vendime midis viteve 1958 1991.N mnyr t prmbledhur kategorit e puns jan botuar n legjislacionin e Sigurimeve Shoqrore fq196-224 viti

2003. Pr me tepr mund t lexoni n shtojcen A.

Vendimet pr klasifikimin e punve njihen me Vendim t Kshillit t Ministrave t Republikes s

Shqipris.

Kopje


Tabela nr 12 : Mosha dhe periudha e sigurimit q krkohen n vite pr sejciln

kategori , pr t prfituar pension t plot pr femra.

Vitet Kategoria I

Mosha Vjetrsi

Kategoria II

Mosha Vjetrsi

Kategoria III

Mosha Vjetrsi

2001 49 22 54 30 55 30

1.7.2002 30.06.2003 49 23 54 32 55v6m 32 1.7.2002 30.06.2003 50 24 55 34 56 34

1.7.2004 30.06.2005 50 25 55v6m 35 56v6m 35 1.7.2005 30.06.2006 51 26 56 35 57 35

1.7.2006 30.06.2007 51 27 56v6m 35 57v6m 35 1.7.2007 30.06.2008 52 28 57 35 58 35

1.7.2008 30.06.2009 52 29 57v6m 35 58v6m 35 1.7.2009 30.06.2010 53 30 58 35 59v 35

1.7.2010 30.06.2011 53 31 58v6m 35 59v6m 35 1.7.2011 30.06.2012 54 32 59v 35 60v 35

1.7.2012 30.06.2013 54 33 59v6m 35 1.7.2013 30.06.2014 55 34 60 35 1.7.2014 30.06.2015 55v6m 35 1.7.2015 30.06.2016 56 35 1.7.2016 30.06.2017 56v6m 35 1.7.2017 30.06.2018 57 35 1.7.2018 30.06.2019 57v6m 35 1.7.2019 30.06.2020 58 35 1.7.2020 30.06.2021 58v6m 35 1.7.2021 30.06.2022 59 35 1.7.2022 30.06.2023 59v6m 35 1.7.2023 e vazhdim 60 35

Burimi :Ligji nr 8889 dt25.4.2002 dhe ligji nr 9377 dt 1.04.2005 botuar n fletore zyrtare nr. 18 , dhe

nr 37

Kopje


3. Formula e prfitimit n sistemin e pensioneve.

Formula sht pensioni baz, q sht e njjta gj me pensionin minimal, plus 1 prqind pr

do vit pun.

Pensioni baz caktohet nga Kshilli i Ministrave. N vitin 2005 ishte afrsisht 38 prqind e

pags bruto t mbuluar pr pensionistt e rinj. Teorikisht, kjo mund t siguronte koefiecient

zvendsimi tepr bujare me 35 vite pun, n nivelin 73 prqind e pags pr nj person me

nj page mesatare, n krahasim me shifrn prej 40 prqind pr 30 vjet pun t rekomanduar

nga ILO 18)

-ja. Megjithat, pensioni i plot mesatar n sektorin urban arrin vetm n 40% t

pags bruto t mbuluar, q nuk sht substancialisht me i lart sesa pensioni baz. Ka disa

faktore q e shpjegojn kt mosprputhje.

Figura nr 13 :Paga minimale dhe paga mesatare n vite.

Burim : Studim Impakti sasior i politikave tatimore gjat viteve 2005-2013

E para, ekzistojn disa limite tepr strikt pr pensionin maksimal. Ky pension sht i

kufizuar tek dyfishi i pensionit baz, gje q sugjeron q individt me t ardhura t larta q

mund t sigurojn t ardhura mbi pagn mesatare do ta arrijn limitin shum shpejt.

Faktikisht, edhe n rast s pensioni maksimal do t ishte i indeksuar pr pagn, gj q

ligjrisht nuk ndodh, individt q marrin dyfishin e pags mesatare do ta arrijn maksimumin

vetm pas 25 vjetsh pun dhe individt q fitojn trefishin e pags mesatare do t arijn

vetm me 18 vjet pun. Kto limite do t arriheshin shum m shpejt sipas maksimumit t

indeksuar pr mimin q prcaktohet n legjislacion.

18) ILO, Organizata e Puns, ka pr qllim t inkurajoj prpjekjet e bra nga Antaret e Organizats

pr nxitjen e parimeve dhe t drejtave themelore t puntoreve t sanksionuara nga Kushtetuta e ILO-

s si dhe nga Deklarata e Filadelfias. www.ilo.org.

Kopje


S dyti, pensioni sht gjithashtu i kufizuar n rast se nj individ arrin 75 prqind t

mesatares netto t pags m t lart t 3 viteve t njpasnjshm n 10 vitet e fundit. Ndonse

n ligj sugjerohet q pagat n t kaluarn duhet t rivlersohen sipas matjes s kontributeve

do vit, praktikisht limitet jan aplikuar pr mesataren e pagave nominale, duke i kufizuar

edhe m pensionet.

Pr me tepr, pensioni minimal, q me ligj krkohet t indeksohet sipas inflacionit sht rritur

shum m shpejt sesa inflacioni n nj prpjekje pr t barazuar pensionin minimal me

standardin minimal t jetess, si edhe sht rritur me shpejt sesa rritjet t pensioneve mbi

minimalen.

Rrjedhimisht, shum individ e gjejn veten duke prfituar nj pension minimal, pavarsisht

nga shumat q kan kontribuar

Prve pensioneve, pensionistt gjithashtu marrin tri lloje kompensimesh shtes, q jan

kompensimi pr energjin elektrike, kompensimi pr bukn dhe kompensimi pr antart e

familjes n ngarkim. Parat pr financimin e ktyre kompensimeve shtes vijn direkt nga

buxheti i shtetit. Mesatarisht ato e risin kompensimin mujor pr pensionin e pleqris me

6-7%.

Kopje


Tabela nr 15 : Masat mujore t pensioneve n lek ,viti 2012

Rritja e pensioneve u b m 01.07.2010

lek n muaj

Viti 2010 Viti 2012

Pensione dhe t ardhura minimale e maksimale

Masa e pensionit URBAN

pensioni minimal 10,276 10,690

pensioni maksimal 20,552 21,380

Masa e pensionit RURAL

pensioni baz 6,344 6,980

T ardhurat e pensionistve URBAN

minimale 12,226 12,840

maksimale 21,052 21,880

T ardhurat e

pensionistve RURAL

7,234 7,870

Kopje


Grafiku nr 14 tregon nivelin e brendshm t kthimit (n anglisht- internal rate of return) q

sigurohet nga struktura aktuale e prfitimeve pr individt me t ardhura t larta, t mesme dhe

t ulta19)

.Si mund t shihet qart, individt me t ardhura t larta kan nj nivel

relativisht t ult kthimi krahasimisht me individt me t ardhura t ulta q prfitojn si nga

pensioni baz rishprdars dhe nga aksesi n pensionin minimal. Grat kan nivele m t larta

kthimi s burrat sepse kan jetgjatsi m t madhe dhe marrin pension pr nj koh m t gjat

sesa burrat pr t njjtin nivel page dhe t njjtin nivel kontributi.

Figura nr 14 : Niveli i brendshem i kthimit pr Individt me Nivele t ndryshme t

ardhurash n sistemin urban t pensioneve

Burimi: Banka Botrore

Grafiku m posht ilustron t njjtat fakte, por nga nj perspektiv e ndryshme, duke

krahasuar pensionin q merr nj individ, me pagn e tij/saj t fundit. Edhe ktu, individt me

t ardhura t larta marrin pensione q vlersohen tk 30 prqind e pags s tyre t fundit. Kto

pensione dot paguhen pr afrsisht 20 vjet. Pr t marr kto pensione, kta individ kan

paguar 29.9 prqind t pags pr 40 vjet (mesatarisht ). Sigurisht q sistemi i pensioneve nuk

ofron shum pr kta t punsuar.

Nga pikpamja e rishprndarjes, pensionet n mnyr t qart rishprndahen drejt t

punsuarve me t ardhura m t ulta. 20)

19) Qllimi i klasifikimit n 3 nivele sht t ilustrojn dallimet midis individve. Duke qn s ka

kontribues q nisin punn q n moshn 16 vjeare, supozimi bhet q individt me t ardhura t ulta,

pa arsim t lart jan ata q e nisin n at mosh (kontributin). Ndrsa individt q vazhdojn arsimin e

lart mund t mos nisin kontributet prpara moshs 25 vjeare. Pr t gjith kta supozimi bhet q

punn ta vazhdojn pa shkputje dhe q dalin n pension n moshn e prcaktuar me ligj.M shum

mund t gjeni n shtojc , pika B.

20) Supozimet e prdorura pr analizn e shprndarjes q bn nj krahasim t ndikimit t

sistemit t pensioneve pr pensionist me nivele t ndryshme t ardhurash paraqiten n Shtojcn B.

Kopje


Figura nr 15 : Pensionet e marra si prqindje e pags s fundit personale pr individe

me nivele t ndryshme t ardhurash

Burimi: Banka Botrore

Nga pikpamja e stimujve, n rast se shumica e personave do t prfitojn pensionin

minimal pavarsisht nga sa deklarojn n paga apo do t prfitojn vlera t ulta pr

kontributet e pensioneve t tyre, sigurisht q ata do t zgjedhin t deklarojn pagn minimale.

Kjo sht pikrisht ajo q po ndodh n sektorin privat.

Megjithat, ende do t ekzistojn stimuj pr t deklaruar paga sa m t ulta dhe pr nj numr

m t vogel vitesh duke qn se paga maksimale subjekt i kontributeve sht pesfishi i pags

minimale, ndrsa pensioni maksimal sht vetm dyfishi i pensionit minimal. Paga minimale

mujore, pr efekt t llogaritjes s kontributeve t sigurimeve, shoqrore e shndetsore, nga

data 1.7.2010 e n vazhdim, t jet jo m pak s 16 820 (gjashtmbdhjetmij e tetqind e

njzet) lek, ndrsa paga maksimale mujore t jet 84 100 (ttdhjet e katr

mij e njqind) lek.Ndrkoh n vlera pr pensionin minimal urban kemi10.690 (dhjetmij

e gjashtqind e nntdhjet )lek dhe ai maksimal 21.880( njzetnjmij e tetqind e

tetdhjet) lek.Pr pensionin rural kemi vetm pension bazik .

4. Indeksimi i pensioneve

do vit Kshilli i Ministrave21)

harton vendimin Pr prcaktimin e koeficientve t

indeksimit t bazs s vlersimit vjetor, individual pr llogaritjen fillestare t pensioneve,

nga i cili prfitojn t gjith ata persona q dalin n pension q prej 1 janarit dhe n vazhdim

Ali Jemini, nndrejtor i Prgjithshm i Institutit t Sigurimeve Shoqrore (ISSH) ka shpjeguar

prfitimet sipas koefiientit t indeksimit, masn e rritjes s pensionit dhe metodikn e

llogaritjes.

21) Kshilli i Ministrave boton vendime edhe n faqen e tij zyrtare www.kshilliministrave.al .

Kopje


Ai argumenton llogaritjen n kt form: Metodika e llogaritjes s ktij koefiienti

prcaktohet nga paga vjetore, individuale, e cila indeksohet me koefiientin q llogaritet si

raport i kontributit mesatar pr do person t siguruar, t mbledhur n vitin e fundit

kalendarik, kundrejt t njjtit tregues t vitit pararends.

Tabela nr 16 : Indeksimi sipas viteve n sistemin e pensioneve

INDEKSIMI SIPAS VITEVE

Pr vitin 2013 1.00

Pr vitin 2012 1.04

Pr vitin 2011 1.11

Pr vitin 2010 1.04

Pr vitin 2009 1.02

Pr vitin 2008 1.12

Pr vitin 2007 1.10

Pr vitin 2006 1.09

Pr vitin 2005 1.14

Pr vitin 2004 1.07

Pr vitin 2003 1.09

Pr vitin 2002 1.05

Pr vitin 2001 1.22

Pr vitin 2000 1.09 Pr vitin 1999 1.37

Pr vitin 1998 1.32

Burimi : Botuar n Fletoren Zyrtare nr.106, dat 17.7.2013

5. Pagesat pr paaftsi.

Kushtet pr prfitim dhe kualifikim jan sipas standardeve t duhura. N Shqipri ekziston

nj Sektor pr Indvidt me Paaftsi n Departamentin e Shrbimeve Sociale, q ofron nj

pages m t lart asistence sociale pr personat q hyjn n kategorin e t paaftve, nga ajo

q ofrohet nga Instituti i Sigurimeve Shoqrore. Individt q marrin pages paaftsie nga

ISSH-ja nuk prfitojn pagesa nga Shrbimet Sociale22)

, kshtu q edhe ata persona q mund

tu takoje pension paaftsie nga ISSH-ja shpesh zgjedhin t mos e marrin.

Nj shtje q del nga brenda sistemit t pensioneve sht q pensioni maksimal pr

pensionistt me paaftsi sht 80 prqind e pags mesatare, q sht e ndryshme nga limiti 75

prqind pr pensionistt q perfitojn pension pleqrie. Pastaj, nga do pikpamje tjetr,

formulat e pensionit jan identike.Personat me paaftsi t pjesshme prfitojn pensione pr

kt lloj paaftsie.

22) www.mpcs.gov.al

Kopje


6. Pensionet pr personat e mbetur t ve

Mund t anojn pak nga ana e disfavorshme ,n rast se personat e mbetur t ve jetojn me

antar t tjer t familjes, niveli sht i prshtatshm.

N t gjitha rastet , shuma e pensionit t prgjithshm familiar q prfitojn t gjith pjestart

nuk mund t jet m e lart s pensioni q merrte ose i takonte t ndjerit.

Edhe n rastet kur jetimt fitojn burs,apo prindrit para vdekjes u len pasuri me testament ,

pensioni familiar nuk paksohet apo ndrpritet.

Pensionet paguhen nj her n muaj dhe vetm n lek dhe sipas nenit 63 t ligjit t

sigurimeve shoqrore nuk tatohen.Pensionet e patrhequra merren n do koh por jo m

shum se tre vitet e fundit.

2.3.2 ANALIZ E KARAKTERISTIKAVE EKONOMIKE N SISTEMIN SHQIPTAR T

PENSIONEVE , N SEKTORIN RURAL

Shumica e parametrave t sistemit rural jan identike me ato t sistemit urban. Nj

prjashtim shum t madh ktu bn prqindja e kontributeve. T punsuarit rurale vlersohen

me kontribute fikse t prcaktuara nga Kshilli i Ministrave, nj shum pr t punsuarit n

fush dhe nj shum edhe m e ult pr t punsuarit n zonat malore.

Qeveria ka zgjedhur t ndjek politika favorizuese. Srisht pr vitin 2011 ka nj falje

kontributesh.U mendua se 2010 ta do t ishte falja e fundit por srisht 2011 u jep mundsi

fermerve, u fal kontributet nga dita kur kan hyr n skem e deri n 2008.Pr vitin 2008 e

deri me tani ata mund t derdhin shumn e plot t kontributeve brenda dhjetorit t ktij viti.

Dhe sikur t mos ken derdhur kontribute asnj vit, por e derdhin pr kto 17 vite e gjysm,

ato fitojn gjysm pesioni t qytetit.

Tabela nr 17 : Pagesat vjetore t kontributeve t sigurimeve shoqrore, sipas zonave:

Burimi : Manual pr kontributet, Botim i ISSH ,Viti 2013

Kopje


Duke qn se sektori i fermave bujqsore sht gati inekzistent, t vetpunsuarit n bujqsi

prbjn realisht prurjet n sistemin e pensioneve rurale.Favorizimi duket edhe n ann e

procedurave e cila sht m e thjeshtzuar si duket edhe m posht.Faktor mund t jet dhe

fakti s kjo pjes e kontribuesve vetmenaxhohet nga ISSH.

T vetpunsuarit n bujqsi regjistrohen n agjencit e sigurimeve shoqrore, pas paraqitjes

s ertifikats s gjendjes civile dhe njrit nga aktet e mposhtme:

- Vrtetimin e pronsis mbi tokn, lshuar nga zyra e regjistrimit t pasuris s paluajtshme

t komuns ose bashkis;

- Akt noterial, q vrteton tjetrsimin e prons (p.sh. qiramarrje, etj.).

N do rast, aktet e msiprme duhet t jen t shoqruara me vrtetimin e lshuar nga

komuna, ku cilsohet se personi ushtron veprimtari bujqsore / blegtorale.

T vetpunsuarit n bujqsi paguajn kontributet, pr sigurimet shoqrore e shndetsore,

pr vitin n vazhdim, pavarsisht nse jan t pasiguruar pr vitet pararendse.

T vetpunsuarit n bujqsi i paguajn kontributet e detyrueshme t sigurimeve shoqrore

individualisht, nj her n tre muaj. Afati i pagess s kontributeve sht jo m von se dita e

fundit e muajit t tret, brenda do tremujori kalendarik.

Kontributet e sigurimeve shoqrore dhe shndetsore, nga t vetpunsuarit n bujqsi

paguhen n llogarit bankare apo n zyrat e Posts Shqiptare, sh.a.,sipas marrveshjeve,

ndrmjet tyre dhe Institutit t Sigurimeve Shoqrore.

Qeveria pastaj bn llogaritjen e kontributit t plot q do t duhej t krkohej mbi bazn e

pags minimale urbane dhe paguan diferencn midis ksaj dhe kontributit fiks q paguhet nga

t punsuarit rurale n Institutin e Sigurimeve Shoqrore.

Vitet e fundit, kontributi i shtetit ka arritur n afro 85% t totalit, duke e br kt sistem

kontributiv kryesisht si emr dhe jo si prmbajtje.

Ndrsa sistemi i prfitimeve pr pensionistt n zonat rurale sht i strukturuar n mnyr

identike me at t t punsuarve urban, niveli i prfitimit minimal dhe maksimal prcaktohet

vemas. Ka nj prqindje m t lart t pensionistve t zonave rurale nga ata t zonave

urbane q marrin pensionin minimal. Prfitimet jepen mbi bazn e pags minimale urbane ose

m t larta n rast s kontributet jan paguar pr paga me t larta, ndrsa kontributet aktuale

nga t punsuarit jan shum m t ulta. Pensionet q paguhen nga sistemi rural jan

aktualisht m t ulta sesa n sistemin urban, por do t barazohen me pensionet urbane rreth

vitit 2012.

Kopje


Pr t arritur kt barazi, qeveria i ka rritur do vit pensionet rurale shum m shum nga ato

urbane.

Problemet e sistemit aktual mund t prmblidhen si me posht vijon:

1. Mbules e pamjaftueshme e t moshuarve n periudhn afatgjat, ku t

moshuarit n t ardhmen nuk do t ken mundsi t prfitojn nga

sistemi i pensionit.

2. Rnie e ndjeshme e prfitimeve q lind nga lidhja q i bhet pensionit

maksimal me inflacionin.

3. Prqindje t larta kontributive q nuk prbjn stimul pr formalizimin e

krahut t puns.

4. Mungesa e stimujve n formuln e prfitimit q individt t deklarojn

pagat e plota apo t punojn gjat gjith moshs s tyre t puns.

5. Mbi-favorizim i t punsuareve n sektorin rural.

Kopje


KAPITULLI III

STUDIM I POLITIKAVE QEVERITARE N FUSHEN E PENSIONEVE.

3.1 QNDRUESHMRIA FISKALE PRMES OBJEKTIVAVE AFATSHKURTR T

QEVERIS.

Objektivi qeveritar 1 :Rritja e mtejshme t qndrueshmris financiare t skems

s sigurimeve shoqrore

T ardhurat kontributive parashikohet t rriten mesatarisht me 12-15% n vit duke arritur q

n vitin 2013 krahasuar me vitin 2009 t jen rreth 50% m t larta.

Shpenzimet parashikohen t rriten mesatarisht 8-10%, duke arritur n vitin 2013 t jen 35%

me t larta se n vitin 2009. N kt mnyr rritet aftsia vetmbajtse e skems s sigurimeve

shoqrore duke ulur subvencionin e buxhetit t shtetit.

Objektiv qeveritar 2 :Rritja e mass s prfitimeve nga sigurimet shoqrore

Politikat e rritjes s pensioneve, si element i rndsishm dhe i pazvendsueshm i mbrojtjes

sociale, do t vazhdojn me nj ritm mesatar rritje prej 10%. Mbshtetur edhe n

parashikimet e projekt buxhetit afatmesm 2010-2012, rritja e pensioneve pr vitin 2010 sht

n masn 7% pr qytetin dhe 15% pr fshatin. Rritjet e pensioneve pr vitet n vazhdim 2011,

2012 jan parashikuar t jen n masn 6% pr qytetin dhe 15% pr fshatin.

Gjithashtu, megjithse kontributet e fermerve do vazhdojn t rriten, njkohsisht do t

vazhdoj edhe subvencioni nga buxheti i shtetit pr kontributet q paguajn fermert me

synimin q, pr ata q do t dalin n pension n vitin 2013 do t ken kushte t njjta me

pensionistt e qytetit. 23)

3.1.1 DISKUTIM I OBJEKTIVAVE: DEFEKTE T SKEMS AKTUALE N

QNDRUESHMRIN FINANCIARE

Nse rrit pensionet nj vit, efekti financiar i rritjes mbetet prgjithmon. E far ndodh kur

rritja sht e prvitshme?

23) Przgjedhur n dokumentat strategjike si SKZHI Strategji Kombtare pr Zhvillim dhe Integrim 2007-2013. T tjer objektiva t cilsuar n kt kapitull jan pjes e ktij dokumenti .

Kopje


Rritja e pensioneve n realitetin shqiptar : Analiz:

Pensionet rriten, far ndodh me vlern e tyre ?

Gjat gjith ktyre 20 vjetve jemi msuar t dgjojme vetm pr rritje t pensioneve. Duket

sikur krkesa pr ushqime, veshje, ilae e me radhe, me rritjen e pensioneve sht plotsuar

me mire.

N fakt nuk sht krejt kshtu. Inflacioni i periudhs ka qn aq i lart sa pensionet e sotme

rezultojn realisht m t ulta se sa ata t vitit 1990. Pensionet shqiptare deri n vitin 2007 nuk

kan qn realisht n nivelin e vitit 1990.

Prllogaritjet e ekspertve kan nxjerre se vetm n vitin 2014 pensionet do t ken vlern

reale t vitit 1990. Sipas t dhnave zyrtare t Institutit t Sigurimeve Shoqrore pensioni

minimal real i vitit 2004 ka qn sa 86 pr qind e pensionit minimal real t vitit 1990. Kjo

vetm pr qytetin, pasi n fshat shifrat jan edhe m t ulta.

Pensioni i 2004 n fshat ka qn 62 pr qind i atij t 90. Pse kjo situat? S pari inflacioni, m

tej rritja e shpejt e numrit t pensionistve, n 20 vjet pr shkaqe t ndryshme numri i tyre ka

shkuar nga 240 mij n 1990 ,n 540 n 2010, rnia e lart e fuqis puntore pr shkak t

emigracionit jan disa nga arsyet e pshtjellimeve n skemn e sigurimeve. Por problemi m i

madh q vuan sot skema e pensioneve njkohsisht edhe shkaku kryesor q pensionet mbetn

shum m t ulta se t vitit 1990 sht puna e zez. Isa Gorica, kryetar i Federats s

Pensionistve thot se pensioni mesatar real, n vendin ton, sht 24 pr qind m i ult se n

Maqedoni dhe 27 pr qind me i ult s n Malin e Zi. Sipas tij pensioni minimal sot sht

rreth 34 pr qind m i ult se minimumi jetik pr frym. Ai prllogarit q kjo vjen ngaq

humbjet nga puna e zez n nj vit jan 350 milion dollar.

Pr Qeverin , fatura fryhet pambarim. Q ta shlyesh at duhet t shtosh t ardhurat. Kur t

ardhurat nuk shtohen, rritet subvencioni nga buxheti. Kjo ka ndodhur rndom gjat viteve t

fundit. Pasojat sa vijn e rndohen.

Pra, t ardhurat me gjith rritjen kan probleme t mdha n raport me rritjen e pensioneve.

Balanca rndohet dhe buxhetit i ulet aftsia paguese. Shnjat u dhan n dhjetor 201024)

. Q

pensionistt t presin m shum pensione duhet q kontribuesit ta bjn detyrn e vet. N nj

analiz t t ardhurave t ISSH rezulton s kjo bhet keq apo nuk bhet fare.

24) Bhet fjal pr shprblimet e fundvitit pr pensionist , q kt vit ishin n vler tepr t ult

krahasuar me vitet paraardhse.Vlera e tyre ishte 5000 lek dhe ndarja filloi n muajin shkurt e n

vazhdim.Ky shprlim humbi komplet kuptimin e tij si n koh edhe n vler.

Kopje

Kshtu, pr vitin 2014 pritet q nga totali i t ardhurave prej 51 miliard leksh, 131 mij

buxhetort dhe punonjsit e kompanive shtetrore t derdhin 17 miliard. M shum se 500

mij t tjer t punsuar zyrtarisht n sektorin privat derdhin diku tek 29 miliarde lek. Nuk

ka nevoj pr komente, informaliteti sht shum i lart.

sht komentuar shpesh se numri i t punsuarve n bujqsi sht prdorur si nj mbules

pr shkalln e lart jozyrtare t papunsis. Nse do t ishte shtje e ksaj shifre, kjo nuk do

t kishte problem. Por kur flet nga pikpamja e pensioneve shqetsimi sht i lart. Sepse nga

fshati vijn si kontribute vetm 2.7 miliard lek n vit edhe pse numri i t punsuarve aty

prllogaritt 180 mij veta, shum m i lart s ai i t punsuarve n sektorin buxhetor.

3.2 OBJEKTIVA T TJER AFATSHKURTR DHE AFATMESM T QEVERIS N

LIDHJE ME SISTEMIN E PENSIONEVE

Objektivat konkrete pr periudhn 2013-2014 n fushn e pensioneve.

Prparsit strategjike dhe politikat n fushn e sigurimeve shoqrore ,e veanrisht n

sistemin e pensioneve, kan t bjn me:

Objektiv nr 1 - Ristrukturimin dhe reformimin e sistemit ekzistues njshtyllsh pay as you

go , pr t br nj lidhje m t drejtprdrejt midis kontributeve dhe pensioneve.

Objektiv nr 2 - Kalimin gradual, me hapa t matur dhe n klimn e nj konsensusi politik

drejt nj sistemi shumshtyllsh t pensioneve.

Objektiv nr 3- Garantimin e nj kostoje fiskale m t ult.

Objektiv nr 4- Sigurin financiare t pensionistve dhe t drejtat e fituara t kontribuesve.

Objektiv nr 5- Roli maksimal i shtetit n forcimin e kontrollit ndaj institucioneve t

licensuara t investimeve q do t operojn n tregun e sigurimeve e t pensioneve.

Objektivi kryesor afatmesm i prcaktuar n dokumentat strategjike si SKZHI 2007-2013,

sht reforma n pensione ,zhvillimi bashkkohor i skems s sigurimeve shoqrore t

detyrueshme dhe kombinimi i qndrueshmeris financiare t tyre n kuadrin e nj sistemi

shumkolonsh, nprmjet prmbushjes :

Kopje

Objektivi 1

S pari, garantimi i mbulimit sa m t plot t popullsis s vendit me element t sigurimeve

shoqrore t detyrueshme, t mbajtura n nivele t pranueshme.

Ky objektiv do t arrihet sidomos prmes:

- Zbatimit t nj sistemi sigurimesh shoqrore q i prgjigjet m mire stadit t arritur t

zhvillimit ekonomik e social t vendit.

- Prsosjes s menaxhimit t skems s sigurimeve shoqrore, sidomos t mbledhjes s t

ardhurave kontributive si dhe shprndarjes s drejt t tyre n formn e prfitimeve, aty dhe

ather kur lind e drejta.

Objektivi 2

S dyti, intensifikimi i prpjekjeve pr forcimin e mtejshm t qndrushmris financiare t

skems t sigurimeve shoqrore, duke minimizuar subvencionet buxhetore.

Objektivi 3

S treti, prgatitja e sistemit pr t kaluar drejt nj sistemi shumshtyllsh nprmjet :

- Forcimit dhe reformimit t skems aktuale.

- Nxitjes dhe zhvillimit t fondeve private si kolona t treta t sistemit t prgjithshm t

sigurimeve shoqrore pr t siguruar nj mbrojtje sociale m efikase pr moshat e treta.

Objektivi 4

S katrti, par n aspektin e integrimit n instrumentat bi- dhe multilaterale ndrkombtar n

fushn e mbrojtjes shoqrore, konkludimi i marrveshjeve bilaterale dhe aderimi n

marrveshjet europiane e m gjr, n fushn e pensioneve, jan midis objektivave t

rndsishme.

3.3 ANALIZE PR NJOHJEN E PROJEKTLIGJIT T RI

Duke u bazuar n objektivin m primar t qeveris q sht ristrukturimi dhe reformimi i

sistemit ekzistues njshtylls pay as you go , pr t br nj lidhje m t drejtprdrejt midis

kontributeve dhe pensioneve duke prfshir dhe sistemin e pensioneve suplementare private,

le t studiojm risit q sjell projektligji i propozuar :

3.3.1 PROJEKTLIGJI I PR SISTEMIN SHUMKOLLONSH I T PENSIONEVE

Pensionet, si do t funksionoj sistemi me tri shtylla

Kopje

Skema e pensioneve n vendin ton do t psoj ndryshime. Ekspertt e Sigurimeve

Shoqrore kan menduar t ndryshojn skemn aktuale t pensioneve duke e prshtatur at

me vendet e tjera t zhvilluara t bots q operojn sipas sistemit me disa shtylla. Sistemi i

quajtur shumshtyllash, i cili do t aplikohet edhe n vendin ton, sht i prbr prej tri

shtyllash kryesore. Tri shtyllat e reja, t propozuara pr ndryshimin e skems s pensioneve,

do t jen efektive vetm pas disa vitesh. Ministria e Financave, si iniciatore e reforms25)

,

nuk ka prcaktuar ende kushtet, por nj gj sht e sigurt q, brezi i popullsis q aktualisht

merr pension, nuk do t prfitoj nga reforma.

. Skema aktuale sht e bazuar n sistemin solidar. Pra, parat q mbahen nga paga e nj t

punsuari nuk shrbjn pr pensionin e tij, por pr pagesn e t moshuarve q tashm kan

dal n pension. Kjo skem sigurohet edhe me mbshttjen e buxhetit t shtetit dhe i ka t

prcaktuara pensionet maksimale dhe minimale n qytet dhe fshat. Sipas specialistve ,por

edhe nga studimi yn,dhe Banks Botrore, skema aktuale e pensioneve paraqet probleme e

pr kt arsye sht propozuar sistemi tjetr, ai me tri shtylla:

1. Shtylla zero sht pr t moshuarit, pavarsisht nse ata kontribuojn apo jo. N disa

vende kjo shtyll aplikohet vetm pr t moshuarit e varfr dhe n disa t tjera pr t gjith t

moshuarit mbi nj mosh t caktuar. Qllimi i ksaj kolone sht t ofroj nj nivel t

ardhurash baz pr t gjith t moshuarit.

2. Shtylla e par sht sistemi i pensioneve me kontribut q aktualisht ekziston n Shqipri.

Ky sht nj sistem publik i bazuar n solidaritet, por ku pensioni varet nga vitet dhe niveli i

kontributit.

3. Shtylla e dyt ka hyr n disa vende si nj sistem kursimesh, ku punonjsve dhe

pundhnsve u krkohet t vendosin nj prqindje t pags n llogari t specializuara

kursimesh, t cilat pastaj investohen. Pasi del n pension punonjsi prfiton kontributin dhe

interesat e krijuara nga ky sistem. Kjo shtyll mund t menaxhohet n mnyr publike apo

private dhe nuk mbshtetet n sistemin e solidaritetit.

4. Shtylla e tret sht e ngjashme me shtylln e dyt, por punonjsit dhe pundhnsit mund

t bjn vullnetarisht kontribute shtes n mnyr q t rrisin nivelin e pensionit t tyre t

ardhshm. Sistemi aktual i pensioneve n Shqipri fokusohet kryesisht n reduktimin e

varfris dhe ka nj struktur t ngjeshur t prfitimeve t pensionit n krahasim me gamn e

gjer t kontributeve t paguara n sistem.

25) www.min.fin.gov.al

Kopje

3.3.2 AMF DHE PROJEKTLIGJI MBI PENSIONET SUPLEMENTARE PRIVATE N

SHQIPRI

Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare

I krijuar n vitin 2006, Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare

26) (AMF) sht nj institucion

publik i pavarur nga ekzekutivi, prgjegjs pr rregullimin dhe mbikqyrjen e sistemit

financiar jobankar dhe operatorve q ushtrojn aktivitetin e tyre n kt sektor. AMF

raporton n Kuvend pr aktivitetin e tij.

Fusha kryesore e veprimtaris sht rregullimi dhe mbikqyrja:

1.E aktivitetit t tregut t sigurimeve dhe operatorve t tij;e aktivitetit t tregut t letrave

me vler dhe operatorve t tij.

2. E aktivitetit t tregut t pensioneve private suplementare dhe operatorve t tij.

3.E veprimtarive t tjera financiare jobankare.

Funksioni primar sht q me an t mjeteve ligjore, administrative dhe t informacionit, t

mbroj konsumatort si dhe t ruaj stabilitetin e transparencn n fushn e sigurimeve,

letrave me vler dhe pensioneve private suplementare.

Manaxhimi privat i ktyre fondeve ia ka kaluar manaxhimit publik n shumicn e vendeve27)

26) http://amf.gov.al/

27) Augusto Iglesias dhe Robert Palacios, Managing Public Pension Reserves Part 1Social Protection

Discussion Paper No. 0003, Departamenti i Mbrojtjes Sociale, Banka Botrore, janar 2012

28) Kjo skem sht propozuar nga specialist t AMF.

AMF-ja sht duke prgatitur ligjin e ri t pensioneve suplementare private, q shum shpejt

do t marr dhe miratimin nga qeveria.

"Pr mbikqyrjen e ksaj skeme, ne kemi ende n fuqi ligjin e miratuar q nga viti 1995, i cili

sht mjaft i dobt. Pra, sht e pamundur q skema t funksionoje me kt ligj. Po ashtu,

kemi pasur dhe udhzime nga FMN-ja q skema e pensioneve privat, t mbahet pezull deri n

hartimin e ligjit t ri", shprehen ekspert t AMF-s.

Sipas tyre, skema e sigurimit vullnetar do t rregullohet nga ligji i ri.

Aktualisht n vendin ton, funksionojn tre institucione privat, t cilat jan licenuar pr

dhnien e pensioneve suplementare mbi baza vullnetare.

Pr mbikeqyrjen e tyre, nga ana e institucionve sht nxjerre nj udhzim, pasi ato nuk mund

t mbikqyren me ligjin e vjetr. Kshtu pritet q, skema e pensioneve t futet n nj tjetr

dimension zhvillimi.

N vendin ton jan t licenuara nga Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare, tre institute29)

q

ofrojn kto shrbime, t cilat jan ngritur dhe funksionojn si t tilla prej vitit 2006. Kto

institute kan kapital trsisht vendas.

Numri i kontribuesve n kto institute sht rritur. N fund t vitit 2007, ishin vetm 2.872

Kopje

persona kontribues n skemn e pensioneve private, ndrsa n fund t vitit 2008, ky numr

arriti n 3.861 persona pr t tre institutet, ose nj rritje me 34.4 pr qind. N t njjtn

mnyr sht zgjeruar edhe vlera e kontributeve n total.N vitin 2007, shuma e kontributeve,

sipas statistikave zyrtare t AMF-s, ishte m shum s 32 milion lek, ndrsa n fund t

vitit 2008 kjo shum ishte m shum s 53 milion lek, duke shnuar nj rritje prej rreth 65

prqindsh. Skema e pensioneve private sht vullnetare dhe bazohet trsisht n menaxhimin

privat t kontributeve, plotsisht t financuara. Edhe n kt rast kontributi sht i prcaktuar,

por skema sht individuale dhe profesionale. Marrdhniet jan t rregulluara me ligjin e

vitit 1995 "Pr pensionet suplementare dhe institute t pensioneve private".

Fondet private t pensioneve nprmjet kompanive menaxhuese, varen drejtprdrejt nga

AMF-ja, e cila i lienson, i mbikqyr dhe i rregullon marrdhniet e varsis mes tyre. Pr

kryerjen e transaksioneve sht e detyrueshme prfshirja e sistemit bankar, q n kt rast

kryen rolin e depozitarit. Ndrkaq, marrdhniet mes kontribuesve n skem dhe kompanive

menaxhuese rregullohen me ann e kontratave. Kto t fundit mund t jen individuale, pra

fond individual i pensionit vullnetar, ose kolektive dhe rregullohen nga pundhnsi.

29)Informacion m t detajuar mbi kto institute :

1. www.capital.com.al, 2.http://push2check.com/raiffeisn.al.3.www.sigmaIPP.com.al

Koefiientt e indeksimit pr bazn e vlersimit vjetor pr llogaritjen fillestare t

pensioneve, do t jet prcaktues pr masn e pensionit q marrin prfituesit Kshtu, paga

referuese do t shumzohet me indeksin prkats. Dhe n baz t saj llogaritet pensioni, pr

ata q do t dalin nga 1 janari 2008. Si dihet, pr llogaritjen e pensionit merren 3 vite t 10

viteve t fundit, pr t cilin punmarrsi ka paguar kontributet.

Koefiientt e indeksuar t pagave q rriten nga viti n vit, sjellin rritje t prqindjes

prfituese pr pensionistt q do t marrin t drejtn pas ktij vendimi. Llogaritja e

koefiientve t indeksimit t bazs s vlersuar individuale t do kontribuesi, bhet mbi

bazn e t ardhurave nga kontributet e evidentuara sipas bilanceve financiare t viteve 2005,

2006 dhe 2007 dhe mbi bazn e t dhnave statistikore t numrit t personave q kan

kontribuar sipas viteve.

Mnyra e llogaritjes s mass s koefiientve.

Sipas relacionit, duke pjestuar t ardhurat nga kontributet me numrin e kontribuesve pr do

vit, del ngarkesa vjetore mesatare e kontributeve pr do kontribues. Kjo ngarkes e vn n

raport me ngarkesn mesatare t vitit pararends, jep indeksin e rivlersimit t pagave, mbi t

cilat jan derdhur kontributet.

Pes vite pas krijimit, tregu i skemave private t pensioneve vijon t jet i paprfillshm

pr nga numri i kontribuesve dhe nga arktimet, bhet e ditur nga t dhnat statistikore

t prditsuara, t publikuara nga Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare.

Kopje

Deri n fund t vitit 2012, sipas t dhnave, vetm 4429 shqiptare ishin

kontribues n tre skemat e pensioneve suplementare, t cilat menaxhohen nga

kompanit private.

Kopje

KAPITULLI IV

REFORMIMI N FUSHN E PENSIONEVE N VENDE T NDRYSHME

4.1 SISTEMET E PENSIONEVE N VENDET E EUROPS JUGLINDORE

Sistemet e pensioneve n Evrop ,e m gjer u jan nnshtruar reformave t thella gjat viteve

t fundit.

Tabela nr 19 : Implementimi i reformave sistemi shumkollonsh ,n disa shtete.30)

Shteti dhe statusi

sistemit

Data e

nisjes

Shkalla e

par (First pillar )

Masa e

shkalles

s dyt

si % e

pags.

Strategjia e sitemit t ri

Bullgaria,duke operuar

Kroacia,duke operuar

Janar 2002

Janar 2002

PAYG,benefit 5 %

i prcaktuar

PAYG benefit 5 %

i prcaktuar

I detyrueshm pr

moshn

Kopje

Dikur t bazuar n sistemin tradicional pay-as-you-go PAYG),sot autoritetet prkatse n

kto vende po prpiqen t'i mbshtsin sistemet e tyre t pensioneve n disa shtylla. Fjala sht

pr t ashtuquajturat shtylla e dyt dhe e tret (second and third pillar), q parashikojn

sigurimin e pensioneve bazuar n llogarit personale dhe kapital. Megjith zrat kritik ndaj

ktyre formave alternative t sigurimeve t pensioneve presionet fiskale dhe zhvillimet

demografike n vendet e EJL-s duket se i bjn ato t pashmangshme.

Fondet e grumbulluara n t ashtuquajturat fonde t pensioneve investohen pr periudh

afatgjat, q t sigurojn nj t ardhur t sigurt me daljen n pension.

Nj nga arsyet kryesore pr kt tranzicion sht plakja e popullsis. Zhvillimet demografike

t viteve t fundit si dhe tendenca pr t ardhmen tregojn s baza paguese n arkn e

pensioneve po tkurret gjithnj e m shum, ndrkoh q po rritet numri i prfituesve. Pr

buxhetet e qeverive n kto vende kjo do t krijonte nj situat shprthyese. Pr kt arsye

edhe FMN-ja dhe Banka Botrore i kan nxitur vazhdimisht vendet e EJL-s t ndrmarrin

reformat e nevojshme n sistemet e tyre t pensioneve.

Sistemet e pensioneve t bazuara n kapital nuk ndikohen direkt nga plakja e popullsis.

Bullgaria

Adriana Mladenova, specialiste pran IME

31), shpjegon avantazhet e fondeve pr pensionet:

"Nga aspekti makroekonomik avantazhet konsistojn n radh t par n faktin q sistemet e

pensioneve t bazuara n kapital nuk ndikohen direkt nga plakja e popullsis. Sistemet

tradicionale PAYG jan t prekura direkt nga ky fenomen. Baza e ardhshme kontribuese po

tkurret ndrkoh q numri i prfituesve, pra personave, q arrijn moshn e pensionit sht n

rritje. Pr kt arsye statusi fiskal i sistemit tradicional PAYG sht duke u prkeqsuar

veanrisht n EJL.

Me daljen n pension jan m t larta edhe prfitimet individuale n skema reja.

Adriana Mladenova: "Pensionet e mbshtetura n kapital sigurojn nj t ardhur m t lart

me daljen n pension. Kjo pasi tregjet financiare n periudh afatgjat ofrojn pensione m t

mira pr kontributet e derdhura. Sistemet tradicionale mund t ofrojn vetm nj rritje nn

rritjen e pagave."

31) IME -Institutit bullgar pr Studime Ekonomike.

Kopje

Kriza globale financiare ka ndikuar negativisht edhe mbi fondet e pensioneve, por shpjegon

Adriana Mladenova, e rndsishme sht t shihet ecuria e tyre n periudh afatgjat:

"sht e vrtet s kriza n tregjet e kapitalit ka ndikuar negativisht mbi fondet e pensioneve,

por norma e rentabilitetit e muajve t shkuar nuk sht prfaqsuese pr potencialin afatgjat

t ktij sistemi. Periudha e akumulimit n kt skem pensionesh sht shum e gjat, nga 30

deri n 40 vjet. Nuk ka t dhna statistikore, nse n periudh afatgjat kto fonde pensionesh

do t japin rezultate negative."

N nj studim t kohve t fundit t Banks Botrore n bashkpunim me qndrn sllovene t

ekselencs financiare , theksohet rndsia e zhvillimit paralelisht t sektorit financiar n kto

vende me skemat e reja t pensioneve. Futja e shtylls s dyt dhe t tret n sistemet e

pensioneve konsiderohet madje si nj stimul pozitiv pr zhvillimin e sektorit financiar.

N EJL format e ndryshme t sigurimit t pensioneve duhet t bashkjetojn.

Kritika pr kto reforma n sistemet e pensioneve kan ardhur nga disa organizata

sindikatash, t cilat vlersojn se skemat e reja braktisin plotsisht parimin e solidaritetit, mbi

t cilin ngrihet sistemi tradicional PAYG. Dusan Kidric nga instituti slloven CEF shpjegon se

n EJL duhet t ekzistojn paralelisht t dyja sistemet: ai tradicional, q ofron nj siguri baz

pr pensionet sidomos pr grupet e popullsis me t ardhura t ulta dhe format e mbshttura

n kapital:

"Nuk do t kemi vetm njrn, apo tjetrn form. Nj nga prpjekjet, q kan ndrmarr

qeverit n EJL pr t ulur presionin fiskal, q shkaktohet n sistemin tradicional

nga zhvillimet demografike negative, sht rritja e moshs s daljes n pension. Un

mendoj format e ndryshme t sigurimit t pensioneve duhet t bashkjetojn: vendet, t cilat

mbshteten kryesisht n sistemin tradicional, do t forcojn format e reja dhe ato, q bazohen

aktualisht n sigurimin e pensioneve prmes kapitalit, duhet t forcojn sistemin tradicional."

Maqedonia sht modeli m i suksesshm n rajon. Ajo ndan kontributin prej 21 % t pags

n 14 % pr skemn shtetrore dhe 7 % pr skemn private. N kt mnyr do individ, q

del n pension, prfiton nga t dyja skemat. Ngritja e pensioneve minimale prej m pak se

100 eurosh n Shqipri do t bhet e mundur me aplikimin pikrisht t tri skemave, si ndodh

n pjesn m t madhe t vendeve t BE dhe t rajonit.

32) CEF -Centre of Excellence in Finance, qndra sllovene e ekselencs financiare.

Kopje

Nj rast interesant sht ai i Kosovs.

N vitin 2002, u vendos q pagesat e pensionistve t sotm n Kosov, t mbulohen totalisht

nga buxheti i shtetit, ndrsa kontributet e t punsuarve t sotm, t menaxhohen nga nj fond

pensionesh, n llogari individuale. N kt mnyr parat mbesin pron vetjake e kontribuesit

dhe ky i fundit do t marr pr pension at q ka kursyer gjat jets, plus interesat. Kjo skem

bn q do i punsuar t jet i interesuar t paguaj sigurime shoqrore, pasi nuk ka transferuar

nga t varfrit te m t varfrit. Edhe pse pron private, mandati i ktyre kursimeve sht

specifik ato mund t prdoren vetm pr pension. Fondi i pensioneve i investon kontributet

dhe ia shton interesat kontribuesit.

Ekzistojn dy lloje kryesore t sistemeve shoqrore: ai i bazuar n transfert (PAYG) dhe

sistemi i investuar. Sistemi i bazuar n transfert sht program shtetror q financohet nga

tatimet ose kontributet q mblidhen nga popullata dhe u transferohen grupeve t veanta n

popullat. Sipas ksaj skeme puntort financojn pensionistt. N Kosov sistemi i transferit

sht eliminuar. T ardhurat e prgjithshme t Buxhetit t Kosovs financojn pensionin baz.

Pr t financuar kt nuk jan fuqizuar tatime t tjera n t ardhura; prioritet i strategjis ka

qn q t mbahen tatimet n paga t ulta kshtu q puntort kosovar t jen konkurrent

dhe t mos ket nxitje pr tu fshehur n ekonomin gri.

Fjala e investuar i shkon sejcilit program n t cilin parat mblidhen dhe ruhen n llogari

prgjat periudhs kohore, t cilat investohen n tregje t kapitalit pr t siguruar t ardhura

n t ardhmen. Dallimi kryesor mes sistemit tipik t bazuar n transfert dhe sistemit t

investuar sht s parat e grumbulluara nn sistemin e investuar kursehen dhe investohen n

vend se

Sistemet e Pensioneve

Documents

Transcript of Sistemet e Pensioneve