M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

fiahin

25 Kadar türü olan y›rt›c› bir kuflum. Di¤ery›rt›c› kufllardan, genifl kanatlar›m ve yanlarado¤ru aç›lan yuvarlak kuyruklar›mla ay›rt edile-bilirim. A¤›r kanat darbeleriyle uçar ve havadaas›l›ym›flças›na, kanatlar›m› ç›rpmadan uzun sü-re dönebilirim.

Ço¤u türümün üst bölümleri koyu kahverengi,alt bölümleri beyaz ya da kahverengi benekli,kanatlar› çizgilidir. Genellikle böcekleri, küçükmemelileri avlayarak beslenirim. Çal› ç›rp›danyapt›¤›m ve yumuflak fleylerle döfledi¤im sa¤lamyuvalar›m›, a¤açlar›n ya da kaya ç›k›nt›lar›n›nüstüne kurar›m.

Yumurtlama mevsiminde 2-5 aras›nda yu-murta yapar›m. En iyi bilinen türlerim olan 50-60cm. uzunlu¤undaki Baya¤› fiahin ülkemizin enyayg›n y›rt›c› kufllar› aras›ndad›r.

Sedir

4 türü bulunan, çamgiller familyas›ndan, i¤neyaprakl›, iri gövdeli ve uzun ömürlü bir a¤ac›m.Gençken piramitsi bir yap› almama karfl›n, yafllan-d›kça yayvanlaflarak daha düzensiz bir görünümal›r›m.

Odunum; hofl kokulu, hafif, yumuflak ve daya-n›kl›d›r. Toprak ve su içinde de dayan›kl›l›¤›n› koru-yan odunlar›mdan en çok inflaat kerestesi olarakyararlan›l›r. Odunlar›mdan dam›t›larak, hofl kokulu,uçucu bir ya¤ ç›kar›l›r.

Ülkemizdeki tek do¤al türüm Lübnan Sediridir.Güney Anadolu'da, özellikle de Toroslar'da 1200-2000 m. Aras›nda, saf ya da kara çam, diflbudak,hatta mefle gibi baz› a¤açlarla kar›fl›k ormanlarolufltururum.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Tavflan

Kemirgen, memeli bir hayvan›m. Genellikle kulak-lar›m bafl›mdan daha uzun, k›sa kuyru¤um d›fl›ndauzunlu¤um 40-70 cm'dir. Arka bacaklar›m dahauzun, dudaklar›m kal›n, yar›k ve çok hareketlidir. Kuy-ru¤um k›sa, kuyruk alt›m beyazd›r, ayaklar›m›n taba-n› ve parmaklar› k›llarla örülüdür. Tüylerim az çok yü-nü and›r›r. Türlerim pek çoktur; Avrupa'n›n kuzeyindeyaflayan kar tavflan›, M›s›r tavflan›, Tibet'in Tolay tav-flan›, Gröland ve Alaska'da yaflayan Kutup kar tavfla-n› en tan›nan türlerim aras›ndad›r.

Ülkemizde yayg›n olarak görülen türüm baya¤›tavfland›r. Topra¤›n içine in eflmem, yerin üstüne birçeflit yuva yapar›m. Karn›m› doyurmak için gecelereortaya ç›kar›m. Lahana, havuç, yonca, pancar vemaydanoz en sevdi¤im yiyeceklerdir. Genellikle küçükbir alan içinde yaflamakla birlikte, özellikle kuzey böl-gelerinde bulunan türlerim ara s›ra kitlesel halde göçederler. Y›lda dört defa do¤ururum ve her seferinde 2-4 yavru yapar›m.

E¤er bir do¤a gezisinde etraf›n›za dikkatlice baka-cak olursan›z benimle karfl›laflabilirsiniz. Ama sizifark edersem masallardaki gibi h›zla koflup sizden ka-çar›m, onun için beni gördü¤ünüzde sessiz olun. Do-¤an›n o sessizli¤inde sizinle birlikte olal›m.

Gelincik

Gelincikgiller familyas›ndan, tarla ve bahçeler-de yayg›n olarak yetiflen bir y›ll›k otsu bir bitkiyim.Boyum 20-90 cm. aras›nda de¤iflir. Ülkemizde 16kadar türümü görebilirsiniz. Parçal› yapraklar›m,parlak k›rm›z› renkte gösteriflli çiçeklerim vard›r.Taç yapraklar›m›n taban› genellikle siyah lekelidir.Meyvem f›ç› biçiminde, çok tohumlu ve delikli birkapsüldür.

Yaprak rozetlerim, Anadolu kasabalar› pazar-lar›nda sebze olarak sat›l›r. Çiçeklerim; öksürükkesici, gö¤üs yumuflat›c› ve hafif uyku verici oldu-¤undan, suda kaynat›larak gelincik flurubu haz›r-lan›r. Kurutulmufl gelincik meyvem, toz edilip balakar›flt›r›larak öksürük kesici olarak kullan›l›r. Ad›m›baz› yörelerimizde Afl Otu olarak duyarsan›z sa-k›n flafl›rmay›n, o benim.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Turna

14 kufl türünün ortak ad›y›m. En gösterifllikufllardan biriyim. Bal›kç›llar› and›rmakla birlik-te, genellikle daha iri yap›l›y›m, gagam daha ka-l›n, bafl›m k›smen tüysüz, aya¤›mdaki arka par-mak küçük ve iyice yukar›dad›r. Uzunlu¤um,hayk›ran turnan›n eriflkininde 1,5 m’yi bulur. Butürümün 盤l›¤› kilometrelerce ötelerden duyula-bilir. Uçarken uzun boynumu öne, uzun bacakla-r›m› geriye do¤ru uzat›r›m. Yükseklerden, genel-likle “V” biçiminde s›ralar halinde uçar›m.

Genellikle batakl›klarda ve çay›r alanlar›ndayaflar›m. Küçük hayvanlar›, bitkisel maddeleri yi-yerek beslenirim. Batakl›klardan daha kuru biryer seçerek ot ve bitki saplar›yla haz›rlad›¤›m yu-vama diflim genellikle iki tane kahverengi benek-li yumurta b›rak›r. Yavrular›m yumurtadan ç›k-t›ktan k›sa bir süre sonra koflmaya bafllar.

Ülkemizde özellikle ‹ç ve Do¤u Anadolu böl-gelerindeki batakl›klarda üreyen baya¤› turna k›-fl›n sürüler halinde Afrika’n›n kuzeyine, Hindis-tan’a ve Çin’e göç eder. Daha küçük olan telliturnan›n uzunlu¤u 75 cm’dir. Oldukça seyrekrastlanan bu tür Anadolu’nun baz› iç kesimlerin-de yaflar.

Ülkemiz folklorunu derinden etkiledim, türkü-lere masallara konu oldum. Bir türkünün ça¤›ransesinde, bir masal›n bitmeyen büyüsünde ve gök-yüzünde buluflmak dile¤iyle...

Ǜnar

10 m’ye ulaflan gövdem üzerinden, 30 m yuka-r›ya ve yanlara do¤ru sark›k ince uzun dallar salan,genifl tepeli ulu bir a¤ac›m. Gövde kabuklar›m›nçatlay›p dökülmesiyle tan›n›r›m. Anayurdum KuzeyAmerika, Avrupa’n›n do¤usu ve Asya’d›r. Ülkemiz-de, ‹ç Anadolu ve k›smen Kuzeydo¤u Anadolu ha-riç, deniz seviyesinden 1100 metre yüksekliklere ka-dar çok yayg›n; dere boylar›nda, nehir kenarlar›n-da, deltalarda, s›z›nt›l› ve çak›ll› yamaçlar üzerindebulunurum. Hava kirlili¤ine ve hastal›klara karfl› da-yan›kl› oldu¤um için büyük flehirlerde ve sanayimerkezlerinde çok yetifltirilirim.

Odunumdan; alet saplar›, f›ç› ve mobilyac›l›ktakullan›l›r, ayr›ca yakacak olarak yararlan›l›r. Ayr›catanen içeren kabuklar›m kab›z yap›c›, atefl düflürü-cü ve antiseptik olarak kullan›l›r.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Çakal

Köpekgiller ailesinin Canis cinsinden, kurda benzeyen üç etçilmemeli türün ortak ad›y›m. Bu üç türüm; Do¤u Avrupa, Kuzey Af-rika ve ülkemizde de yaflayan baya¤› çakal, güney ve do¤u Afri-ka’da yaflayan kara s›rtl› çakal ile çizgili çakald›r. Baya¤› çakal›ns›rt› karaya, karn› beyaza çalar, öbür bölümleri kirli sar›d›r. Ülke-mizde en çok k›y› bölgelerindeki s›k ormanl›k ve çal›l›klarda, ay-r›ca Güneydo¤u Anadolu’nun alçak kesimlerinde yaflar›m, iç böl-gelerde görülmem.

K›rsal bölgelerde yaflayan gececi bir hayvan oldu¤umdan,gündüzleri genellikle çal›l›klar›n ya da a¤açlar›n aras›nda gizle-nir, alacakaranl›kta avlanmaya ç›kar›m. Bazen yaln›z, bazen çift-ler ve sürüler halinde yaflar, buldu¤um küçük hayvanlar, bitkilerya da lefllerle beslenirim. Sürüler halinde dolaflt›¤›mdan, koyun

gibi büyük hayvanlar› da av-lad›¤›m olur. Yaln›zken, bazenaslan gibi y›rt›c›lar›n ard›ndangiderek, bu hayvanlar›n av›n-dan arta kalanlar› yerim.

Lefl yedi¤im için hoflunuzagitmeyebilirim. Ama ben mik-rop saçan bu art›klar› yiyerek,di¤er canl›lar› hastal›klardankoruyorum. Ben do¤an›n te-mizlik iflçisiyim ama sadecedo¤an›n. Sizler do¤ay› kirletti-¤inizde sizlere yard›mc› ola-mam.

Devedikeni

Devekengeli, meryemanadikeni ya da sütlükengelgibi adlarla da bilinen, bofl tarla ve yol kenarlar›ndayetiflen bir veya iki y›l yaflayan otsu bir bitkiyim. Yük-sekli¤im 30-100 cm aras›nda de¤iflir. Derin diflli, di-kenli ve soluk yeflil renkli yapraklar›m, mor renkli kü-çük çiçeklerden oluflan s›k baflç›klar›m vard›r. Meyve-lerimin ucunda beyaz renkli bir tüy demeti bulunur.

Toprak üstü bölümlerimin idrar söktürücü ve ro-matizma a¤r›lar›n› azalt›c› etkileri vard›r. Meyvelerimkaraci¤er hastal›klar›na karfl› kullan›l›r, körpe göv-dem ise kabu¤u soyulduktan sonra çi¤ olarak yenir.

Beyaz devedikeni ise k›rm›z› ya da pembe çiçek-ler açan çok y›ll›k otsu bir bitkidir. Kökleri eskiden ya-ralar› iyilefltirmek için kullan›l›rd›. Çok y›ll›k bir türolan köygöçerten 1 m’ye kadar boylan›r. Kök sapla-r›yla genifl alanlara yay›lan bu bitkinin çiçek dallar›ifltah aç›c› ve güçlendiricidir. Ayn› aileden olan eflek-dikeninin karaci¤er hastal›klar›na karfl› kullan›lanmeyveleri de “devedikeni tohumu” ad›yla sat›l›r.

Gördünüz de¤il mi arkadafllar. Ben sadece yol-larda aya¤›n›za, bat›p can›n›z› ac›tm›yorum. Ayn›zamanda ac›yan can›n›z için pek çok derdinize devaoluyorum. Bir daha ki sefere sizinle karfl›laflt›¤›m›zda,beni baflka bir gözle yeniden keflfetmeniz dile¤iyle...

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Latince ad›m : Passeridae'dir.Türkiye'nin her yerinde, hem da¤larda, hem ormanlarda, hemde

flehirlerde yaflar›m. Erkeklerimizin kafa üstü kül grisi rengindedir.Gagakökü-gözaras› ve gözümüzün arkas›nda siyah bir çizgi bulu-nur. G›rtla¤›m siyaht›r. Kulak bölgesi beyaz veya grimsi beyazd›r.Kulak bölgemizden boynun alt›na kadar giden kestane kahvesi birhalka bulunur. S›rt›m k›rm›z› kahve ve koyu çizgilidir. Gö¤süm beyaztüylerle kapl›d›r. Kanad›m›n üzerinde beyaz bir band vard›r.

Diflilerimizin kafa üstleri gri kahve, s›rtlar› siyah kahve ve sar›m-s› kahve çizgilidir. Kuyruklar› gri kahve, göz üstü çizgileri aç›k kah-ve, alt k›s›m kahvemsi gridir. Bir defada 5-6 yumurta b›rak›rlar. Yu-murtalar›n ebatlar› ise 19 - 25 X 13-17 mm'dir. Kuluçka süreleri 12-13 gündür.Yuvalar›m›z› çal›, sap ve tüy kullanarak yapar›z.Size di¤er türlerimi sayay›m; Da¤ Serçesi (Passer montanus), Batakl›k Sençesi (Passer hispaniolensis), Ölü Deniz Serçesi (Passer moabiticus), Kar ‹spinozu(Montifringillanivalis),Kayal›k Serçesi (Petronia petronia), Tafl Serçesi (Peronia brachydactyla), Sar›g›rtlakSerçe(Petroniaxantocollis).

Kaynak: Prof. Dr.‹lhami K‹Z‹RO⁄LU

‹¤de

Latince ad›m : Elaeagnus angustifolia'd›r.‹nsanlar k›fl ve yaz ortas›nda budarlar beni, bu sayede yaral› ve

hastal›kl› dallardan kurtulur dik bir gövde olufltururum. Özellikle dikdallar kesilir bu sayede içime ›fl›k ve temiz hava girer. 6 m boyunakadar geliflirim, budarken insanlar bana vazo biçiminde flekiller ve-rirler. Meyvelerimin ismi ise "Rus Zeytini" olarak bilinir.

-25°C'de bile yaflayabilirim, çiçeklerim haziran ay›nda olur vekokular› çok güzelldir. Daha sonra o çiçekler geliflir ve unlu, etli, gü-müfl renkli ve çekirdekli, 7-14 mm. büyüklü¤ünde meyvelere dönü-flürler.

Türlerim ise: Çokçiçekli i¤de a¤ac› ve ‹n-ce yaprakl› i¤de a¤ac›olmak üzere 2 tanedir.

Çok çiçekli i¤dea¤ac›n› sorarsan›z ogelemedi çünkü onlarÇin, Japonya ve Ko-re'de yetiflirler. Meyve-leri 1,5 cm. boyunda,koyu k›rm›z›-kahveren-gidir. Meyveleri ekfli-dir. ‹nsanlar meyvelerinkonservesini yaparlar.

Kaynak:Faruk YALÇIN

Serçe

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Gergedan

Latince ad›m: Rhinoceros'dur.Afrika ve Güney Asya'da yaflar›m. Bugüne kadar soyunu sürdüre-

bilmifl kara hayvanlar› içinde filden sonra en iri olan› benim. Ayakla-r›mda at ve eflek gibi tek toynakla (genifl ve kal›n bir t›rnakla) çevriliüçer parmak bulunur. Kafam iri ve a¤›r, kulaklar›m genifl, ucu püsküllüolan kuyru¤um k›sad›r. Vücudum tüysüz ve çok kal›n bir deri ile z›rh gi-bi kapl›d›r.

En büyük özelli¤imiz burunlar›m›z›n üzerinde bulunan 30 cm uzun-lu¤undaki boynuzlar›m›zd›r. Türlerimize göre bu boynuzlar, tek veyaiki tane olabilir. Baz› türlerimizin diflilerinde ise hiç boynuz bulunmaz.Boynuzlar›m›z di¤er boynuzlu hayvanlar gibi kemikten de¤il, saç, k›l vet›rnaklar›n yap›s›n› oluflturan "keratin" denen lifsi bir proteinden olufl-maktad›r. Kaçak olarak avlanarak neslimin tükenme aflamas›na gelme-si de bu boynuzlar›m yüzündendir. Çünkü boynuzlar›m›n do¤aüstügüçler tafl›d›¤›na inan›l›r.

Gövdemin uzunlu¤u 4 metreye, omuz yüksekli¤im ise 2 metreyekadar büyür. Baz› türlerimizin a¤›rl›¤› 5 ton kadar olabiliyor. Bu kadarhantal olmama ra¤men saatte 45 km. h›zla koflabilirim. Görme duyu-lar›m›n çok zay›f olmas›na karfl›n koku alma ve iflitme duyular›m çokgeliflmifltir. Korkunç görünümüm sizi ürkütmesin. Bana zarar verilme-dikçe genelde kaçar›m. A¤aç sürgünleri, yapraklar ve otlar tek besinkayna¤›md›r.

Asya'da üç, Afrika'da iki olmak üzere befl türüm vard›r.Asya'daki türlerim:Hindistan gergedan› (Rhinoceros unicornis)Cava gergedan› (Rhinoceros sondaicus)Sumatra gergedan› (Didermocerus sumatrensis)Afrika'daki türlerim:Kara gergedan (Diceros bicornis)Beyaz gergedan (Ceratotherium simum)

Geven

Latince ad›m: Astragalus L.'dir.Baklagiller familyas›ndan›m. Asya'n›n kurak ve yar› kurak böl-

gelerinde, Türkiye'de ise da¤l›k yörelerde (Elaz›¤, Çanakkale, Gire-sun, Ankara ve Konya) yetiflirim. Baz›lar›m›z otsu, ço¤umuzda çal›görünümünde 1.000'den fazla türüm vard›r. K›sa boylu ve dikenli-yimdir. Bileflik ve tüysü yapraklar›m›n aras›ndaöbekler halinde türlerime göre sar›, beyaz,mor ya da pembe çiçeklerim bulunur.

Gövdemden s›zan beyaz›ms› sar›yap›flkan s›v› de¤erli bir zamkt›r. "Kit-re" denen bu zamk gövdemde aç›lançiziklerden toplan›r ve havayla kar›fl-t›¤›nda de¤iflik biçimli küçük topak-lar halinde kat›lafl›r. Özellikle Türki-ye, ‹ran, Afganistan ve Kafkasya'da-ki baz› türlerimden elde edilen kitrezamk› eczac›l›kta, boya, dokuma ve ka-¤›t sanayinde kullan›l›r. Ekonomik de¤erinibu zamka borçlu olan türlerimin gövdelerinde-ki dikenler, ateflte yak›ld›ktan sonra kalan gövdeler suda yumuflat›l-d›ktan sonra hayvan yemi olarak da kullan›l›r.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Bilimsel s›n›flamalarda Accipiter nisus olarak ta-n›mlan›r›m. Kancal› gagam, kavisli pençelerim vegüçlü kanatlar›mla avc› bir kufl olarak bilinirim. Nis-peten k›sa, ucu yuvarlak kanatlar›m ve uzun kuyru-¤umla ani dönüfller yaparak s›k a¤açlar aras›nda av-lan›r›m.

Küçük y›rt›c› kufllar gurubundan bir göçmen birkuflum. Kertenkele, y›lan, kurba¤a, fare ve küçük kufl-lar› avlayarak beslenirim. Yeryüzünde av›n› bendendaha ustaca yakalayabilen bir kufl yoktur.

Genifl çay›r ve bozk›rlar, a¤açs›z sulak sahalarve ç›plak kayal›klar haricinde ibreli ve yaprak dökeraç›k ve kapal› ormanlarda, a¤açl› bozk›rlarda,a¤açl› ve çal›l›k s›n›rlarla bölünmüfl tar›m arazilerin-de avlan›r›m. Avlanma alan›ma göre daha s›k a¤aç-l›kl› yerlerde ürerim.

Tüm dünyada 50 farkl› türüm bulunmaktad›r. Tür-lerim kabaca küçük ve orta boy kufllarla beslenen at-macalar, daha büyük kufllar ve memelilerle beslenençak›rkufllar› olarak bilinir. Türkiye’de geleneksel at-maca, çak›rkuflu ve yoz atmaca türlerim yaflamakta-d›r.

Difli ve erkek cinslerim aras›nda belirgin bir bü-yüklük fark› vard›r. Erkeklerde kanat aç›kl›¤›m ortala-ma 62 cm, diflilerde ise 74 cm’dir. Erkeklerde a¤›rl›-¤›m ortalama 150 gr, diflilerde ise ortalama 240gr’d›r.

Sonbaharda Orta Avrupa, Orta Rusya ve güneybat› Asya ormanl›klar›ndan güneye do¤ru göç ede-rim. Bu göçler esnas›nda iki yoldan ülkemizin do¤uve bat› s›n›rlar›na yak›n bir yolu takip ederim. Birin-ci göç yolum; Alplerden bafllamak üzere Adriyatiksahilleri, Yunanistan, Do¤u Trakya ve ‹stanbul Bo¤a-z›n› takiben güneye inerim. ‹kinci göç yolum ise, Or-ta Rusya'dan bafllamak üzere Kafkas Da¤lar›n›n ba-t› yamaçlar›n› takiben Karadeniz k›y›lar›ndan Do¤uKaradeniz Da¤lar›n› geçerek güneye inerim.

Kavak

Türkiye'nin hemen her bölgesinde yetiflirim. Tü-rüme göre, form, büyüklük ve yaprak flekli bak›-m›ndan farkl›l›klar gösteririm. Yayg›n bir flekildeyetifltirilen bir türüm olan servi kava¤›, neredeysegövdeye paralel uzanan dallar›yla sütunsu bir gö-rünüme sahiptir. Türkiye'de bulunan do¤al türle-rim genellikle genifl tepelidir. Yapraklar› düz ya dadiflli, üçgen, oval ya da kalp biçimlidir.

Do¤al türlerim; Karakavak, Akkavak, Titrek ka-vak, F›rat kava¤›d›r.

Özellikle yurdumuzun ormanca fakir olan böl-gelerinde, halk›m›z, taraf›ndan çok iyi bilinen veuzun y›llardan beri sevilerek yetifltirilen bir a¤açtürüyüm. A¤açs›z bölgelerde yaflayan köylümüzünbaflta yap› kerestesi olmak üzere, odun hammad-desine duydu¤u her türlü ihtiyac› benden karfl›lar.

Atmaca

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Karaca

Alt tabakalar› bitki bak›m›ndan zengin koru or-manlar›n›, i¤ne yaprakl›-genifl yaprakl› kar›fl›k orman-lar› sever. Orman içi aç›kl›klardaki çay›rl›klar› sever.

Hem gece hem gündüz yay›labilirler.Sabah ve ak-flam saatlerinde bazende ö¤lenleri otlarlar. Yerlerineba¤l› hayvanlard›r. 10-12 yaflarlar.

Bacaklar› uzun; gözleri büyük; üst gözkapaklar›n-da uzun kirpikleri vard›r. Erkekleri boynuzludur. Buboynuzlar çatall› ve yüzeyleri pürüzlüdür.K›fla girer-ken boynuzlar›n› atarlar Ocaktan itibaren yeni bonuz-lar ç›kar.

Renkleri yaz›n k›z›l kahverengi iken k›fl›n gri, boz-kahverengi olurlar. Kuyruklar›n›n alt›nda büyükçe be-yez bir benek vard›r. Yavrular›nda 6 haftaya kadarbeyaz benekler vard›r. Haziran-temmuzda çiftle-flir.May›sta ikiz yavru do¤ururlar.

Taze sürgünleri, tomurcuklar› taze ot ve yaprakla-r› severler. Üzümümsü meyveler, kestane, mefle pala-mutu,yabani armut, erik gibi meyveler, yosun ve man-tarlar› yerler.

Ardahandan Çanakkkaleye kadar tüm tüm kuzeykufla¤› ormanlar›nda yaflar.Ayr›ca Alanya, Amanosda¤lar› ve hakkari-flemdinlide yay›l›fl gösterir.

Kaynak..Türkiye omurgal›lar›...Ali Demirsoy

Kardelen

Nergisgillerden so¤anl› bir bitkiyim. Kar do¤ay› be-yaz bir örtü gibi örttü¤ü zamanlarda çiçek açabilirim.Bu özelli¤imden dolay› bana kardelen derler, sizler ba-na kar çiçe¤i de diyebilirsiniz.

Dünyan›n bir çok yerinde do¤al olarak yetiflebilirim.Özellikle ‹ngiltere, Amerika ve Do¤u Akdeniz ülkelerin-de yetiflirim.

Genelde Mart ve Nisan aylar›nda çiçek açar›m. Fa-kat güneflin kendini gösterdi¤i günlerde Ocak ve fiubataylar›nda da çiçek açabilirim. Yapraklar›m ince uzun,çiçeklerim çan biçimindedir ve rengim kar gibidir, be-yazd›r.

Bahçe veya çevre düzenleme çal›flmalar›nda bendenkolayl›kla faydalan›labilir. fiöyle ki; yetifltirilmesi kolaybir bitkiyim. Sonbahar bafllar›nda kuytu bir yere 8-10cm derine so¤anlar›m› ekin ve beni kendi halime b›ra-k›n, size yeflilin do¤adaki en güzel örneklerinden birinisunay›m.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Keklik

Genellikle daha ufak yap›l› olan türleriminb›ld›rc›n, daha iri olanlar›m ise keklik olarak ad-land›r›l›r. Bat› Trakya’dan Orta Asya’ya kadarolan bölgede yaflayan, k›nal› keklik 33 cm. uzun-lu¤undad›r. Vücudumun yan taraflar› beyaz,öbür bölümleri bozdur. Yanlar›ndaki beyaz böl-gelerde siyah ve kahverengi bantlar vard›r. Bitki-sel besinleri yerim. Diflim, çal› ç›rp›dan yap›lm›flyuvaya, 9-4 aras› yumurta b›rak›r. Ülkemizin bü-tün bölgelerinde yerli kufl olarak yaflar›m.

Çil keklik Avrupa’da, Bat› ve Orta Asya’dayaflar. Uzunlu¤u 30 cm’dir. Yüzü pas k›z›l›, ka-natlar› ve s›rt› kahverengi, öbür bölümleri boz-dur. Bu türümün diflisi, yuvaya 8-20 aras› yumur-ta b›rak›r. Ülkemizde, Orta Anadolu ve Trakyabölgelerinde yaflar›m. Büyük ölçüde bitkisel be-sinlerle, bazen de böcek ve kurtçuklarla besleni-rim.

Sizlerle; uçsuz bir bozk›r›n ortas›nda, yalç›nbir kayal›¤›n yamac›nda, yeflil bir çay›rda veyabir bu¤day tarlas›n›n k›y›s›nda görüflmek dile¤iy-le...

Kestane

Kay›ngiller aile-sinden, k›fl›n yap-raklar›n› döken 10kadar a¤aç türününortak ad›y›m. KuzeyYar›küre’nin ›l›mankesimlerinde yayg›n olan bu türlerim süs amac›ylayetifltirilir, ayr›ca kerestelerimden ve yenilebilir mey-velerimden de faydalan›l›r. Gençken düzgün olangövde kabuklar›m, yaflland›kça çatlak bir görünümal›r.

Belli bafll› türlerim; Amerikan kestanesi, Çin kes-tanesi ve Japon kestanesidir. Güney Avrupa, KuzeyAfrika, Anadolu ve Kafkasya’n›n yerli bitkisi olanAnadolu kestanesi yaklafl›k 30 m. Yüksekli¤e erifle-bilen uzun ömürlü bir a¤açt›r. çerez olarak tüketilenya da flekerleme yap›lan meyvelerimin yan› s›ra, çi-çeklerim önemli bir bal kayna¤›d›r. Ülkemizde tektük olan Anadolu kestanesi, Kuzey Anadolu k›y›lar›boyunca Belgrad Orman›’na kadar uzanan kesim-lerde ve Marmara Bölgesi’nin iç kesimlerinde yay-g›nd›r. Ancak kestane ormanlar›, büyük ölçüde y›k›-ma u¤rat›larak verimsiz hale getirilmifltir. Ayd›n,Kastamonu, Kütahya ve ‹zmir en çok kestane üretenillerin bafl›nda gelir. Bursa yöresi ise iri meyve verenkültür çeflitleri ve kestane flekerleriyle ünlüdür.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Geyik

Çifttoynakl›lar tak›m›ndan Cervidae ailesini olufltu-ran memeli havyan türlerinin ortak ad›y›m. Baz› türle-rim flunlard›r; alageyik, ak kuyruklu geyik, benekli ge-yik, batakl›k geyi¤i, karaca, kat›r geyi¤i, misk geyi¤i,Ren geyi¤i. Çöl, tundra, batakl›k, orman ve yüksek da¤yamaçlar› gibi de¤iflik ortamlarda yaflar›m. Omuzyüksekli¤im pudularda 30 cm.’den bafllayarak s›¤›nda2 m.’nin üzerine kadar ç›kar. En dikkat çekici yanla-r›mdan biri olan boynuz, misk geyi¤i ve çin su geyi¤id›fl›nda kalan tüm geyik türlerimin eriflkin erkeklerindegörülür. Yaln›z ren geyiklerinin hem erke¤inde hem dediflisinde de boynuz vard›r. Boynuzlar›m› her y›l atarve çok geçmeden kadifemsi bir deriyle kapl› yeni boy-nuzlar›m ç›kmaya bafllar.

Ot, filiz, sürgün ve a¤aç kabu¤u gibi bitkisel mad-delerle beslenen otçul bir hayvan›m. Genellikle topluhalde yaflar›m. Diflilerim genellikle bir ya da iki tanebenekli yavru do¤urur. Gebelik sürem türlerime göre 5ile 10 ay aras›nda de¤iflir.

Baya¤› geyik, ülkemizde çok genifl bir da¤›l›m gös-terirken, afl›r› avlanma ve ormanlar›n azalmas› sonu-cunda çok azalm›flt›r. E¤er beni korumak istiyorsan›znamlular›n›z› bana çevirmeyin ve ormanlar›n›za sahipç›karak onlar›n büyüyüp ço¤almas›n› sa¤lay›n.

Keten

Ketengiller ailesinden bir y›ll›k otsu bitkiyim. Lif-lerim için oldu¤u kadar ya¤l› tohumlar›m içindeyetifltirilirim. Bilinen en eski dokuma liflerinden bi-riyim. Almafl›k olarak dizilen küçük m›zraks› yap-raklar›m, befl taç yapraktan oluflan mavi renkli çi-çeklerim ve befl loplu küçük toparlak meyvelerimvard›r. çeflitli iklim ve toprak özeliklerine kolayuyum sa¤lasam da en çok ›l›man iklimli yerlerdekikumlu balç›k topraklar› severim. Genellikle gövde-min alt bölümünün sararmas›ndan hemen sonra,ama meyvemin tam olgunlaflmad›¤› dönemde ha-sat edilen bitkilerin gövdeleri ›slat›l›p yumuflat›l›r vekurutulduktan sonra ezilerek lif ç›kar›l›r.

Nem çekebilme özelli¤ine sahip liflerim çürü-meye karfl› da dirençlidir. Pamuktan daha sa¤lam-d›r, ayn› zamanda daha çabuk kurur ve günefl ›fl›-¤›ndan daha yavafl etkilenir. Boyay› kolayl›kla em-medi¤im için liflerim boyanmas› güçtür. Çabuknem çekme ve kuruma özelliklerimden dolay› se-rinlik veren dokumalar olup özellikle yazl›k giysile-rin yap›m›nda kullan›l›r›m. ‹yi kaliteli ketenler giy-si, mobilya kumafl› ve dantel, düflük kaliteli olanlarise çad›r bezi, sicim, yang›n hortumu, çuval ve ba-l›k a¤› gibi neme dayan›kl› ürün yap›m›nda kulla-n›l›r.

Yüzy›llar boyunca insanlar giysi yap›m› içinbenim liflerimi kulland›lar. Üzerinizdeki giysininbir maceras›n›, bir k›r yolculu¤unda beni gördü¤ü-nüzde tekrar hat›rlay›n.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Do¤an

37 kufl türünün ortak ad›y›m. Gündüzleri avlanany›rt›c› bir kuflum. Yeryüzünün hemen hemen bütün böl-gelerinde yaflar›m. Ülkemizde en çok görülen türlerim;baya¤› do¤an, ala do¤an, ada do¤an› ve delicedo¤and›r. Büyüklü¤üm cüce do¤anlarda ancak 15cm’yi bulurken, Kuzey Kutbu bölgesinde yaflayanAksungurda 60 cm’yi bulur. Bacaklar›mda paçal›kgibi uzun tüyler, kancal› gagalar›m›n kenar›nda dasivri bir ç›k›nt› bulunur. Uzun ve sivri uçlu kanatlar›mlahavay› yararak h›zla ve düz bir çizgi boyunca uçar›m.Baz› türlerim, yerdeki av›n üzerine atlamak için uygunzaman› kollarken, kanatlar› h›zla çarparak havadadaireler çizebilir. Avlar›m›n niteli¤i, boyutlar› veavlanma yöntemi türlerime göre de¤iflir; kimi kendiboyutlar›ndaki ya da daha küçük kufllar› havadaavlarken, bir bölümü de tavflan, fare, kertenkele veböcek gibi hayvanlarla beslenir.

Yuvalar›m› genellikle a¤aç kovuklar›na ya da sarpkayal›klar›n kenarlar›na kurar›m. Her kuluçka döne-minde difli kufl yuvaya dört ya da befl yumurta b›rak›r.Kuluçka dönemim yaklafl›k 28-35 gündür ve yumur-tadan ç›kan yavrular›m 35 gün kadar yuvada kalarakana-babas› taraf›ndan beslenir.

Türümün azalmas›n›n bafll›ca nedeni, DDT gibitar›m ilaçlar›nda kullan›lan klorlu hidrokarbonlar›nbesin kaynaklar›mda birikmesidir. Bu maddeler özel-likle yumurta kabuklar›m› incelterek, yumurtalar›m›nyavruya dönüflme flans›n› büyük ölçüde azalt›r.Say›lar›m›n azald›¤› bölgelerde, insan eliyle yetifltiril-erek do¤al yaflama b›rak›lmak için çal›flmalaryap›lmaktad›r. Ama benim varolmam için as›l çaba,do¤al kaynaklar›n kullan›m›nda bütün canl›larayaflama flans› tan›yacak uygulamalard›r.

Unutmay›n; biz ve siz do¤al zincirin birparças›y›z, e¤er sizler bu zinciri bir yerindenk›rarsan›z, elinizde kalan yaln›zca elinizi ba¤layanzincir olacakt›r.

Sö¤üt

Sö¤ütgiller ailesininsalix cinsini oluflturan 300kadar a¤aç ve çal› türü-nün ortak ad›y›m. Birkaçtürüm d›fl›nda, k›fl›n yap-raklar›m› dökerim. KuzeyYar›küre’nin ›l›man ve se-rin bölgelerinde yayg›n olarak yetiflirim. Süs, gölgeve kereste a¤ac› olarak, bazen de toprak kaymas›-n› önlemek amac›yla dikilirim. Boylar› 20 m.’yi aflaniri yap›l› sö¤ütlerin bafl›nda; ak sö¤üt, kara sö¤üt vegevrek sö¤üt gelir. Ak sö¤üt ülkemizin hemen he-men her yerinde yetiflir. Avrupa, Asya ve ülkemizdede yayg›n olan; keçi sö¤üdü, boz sö¤üt ve erguva-ni sö¤üttür. Park ve bahçelerde gördü¤ünüz, dal-lar›m›n afla¤›ya do¤ru sarkan türümün ad› dasalk›m sö¤üttür.

Tohumlar›m son derece dayan›ks›z oldu¤undantohumdan de¤il, çelikle ya da kök sürgünleriyle ço-¤alt›l›r›m. Nemi ve bol ›fl›¤› çok sevdi¤imden, sulakçay›rlarda, akarsu ve göl kenarlar›nda yetiflirim. ‹n-ce dallar›mdan haz›rlanan kömürler resim kalemiolarak kullan›l›r. Ayr›ca baflta sepetçi sö¤üdü olmaküzere baz› türlerimin esnek yap›l›, ince sürgün vedallar›ndan sepet yap›m›nda faydalan›l›r.

S›cak bir yaz günü, bir salk›m sö¤üdün size e¤i-len serinli¤inde buluflmak üzere...

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Kurt

Köpekgiller ailesinden etçil bir memeliyim. Boz kurtya da baya¤› kurt en iyi bilinen türümdür. Hem aç›kalanlarda hem de ormanlarda yaflar›m. Boz kurdun iribir bafl›, k›sa ve kal›n bacaklar›, iri ayaklar› uzun veyanlardan bas›k gövdesi vard›r. Erkeklerin uzunlu¤u50 cm.’lik kabar›k tüylü kuyruklar›yla birlikte yaklafl›k 2m.’ye, a¤›rl›klar› yaklafl›k 45-55 kg’ye ulaflabilir. Difli-ler erkeklerden, güneyde yaflayanlar kuzeydekilerdendaha küçük yap›l›d›r. Postlar› s›k, uzun ve yumuflak tüy-lü, genellikle boz, bazen kahverengi, k›z›l›ms›, siyah yada beyaz›ms› olabilir.

Genellikle sürüler halinde yaflar›m. Toplulu¤u olufl-turan birey say›s› 20’yi aflabildi¤i gibi daha da az ola-bilir. S›çan, tavflan ve kufllar›nda bulundu¤u çeflitli hay-vanlar› yemekle birlikte, bafll›ca besin kayna¤›m› sürekav›yla yakalad›¤›m karaca, domuz, geyik gibi hayvan-lar oluflturur. Diflilerim 63 günlük gebelik süresindensonra, 4-14 aras› yavru do¤urur. Yavrular 2-3 yafl›nakadar gurupla beraber kal›r. Di¤er bir türüm soyu tü-kenmek üzere olan k›z›l kurttur.

‹ri otçul hayvanlar›nafl›r› ço¤almas›n› engelle-yerek ve yaflama flans› za-y›f olanlar›n elenmesinisa¤layarak önemli bir do-¤al ifllevi yerine getiririm.Ama evcil hayvanlara sal-d›rd›¤›m için insanlar ta-raf›ndan uzun y›llardanberi k›y›ma u¤rat›ld›m.

‹nsanlar›n, benim do-¤al denge içindeki yeri-min fark›na varmas› dile-¤iyle...

Süsen

Süsengiller ailesinin iri cinsini oluflturan, güzelçiçekli otsu 300 kadar türü bulunan bitkilerin ortakad›y›m. Köksap ya da so¤anl› bir bitkiyimdir. Taç-yaprak ve çanak yaprak olarak ay›rt edilmeyen,birbirinin ayn›, çiçek örtü yapraklar›m vard›r. Bun-lar›n birkaç› dik, öbürleri ise sark›k, yani geriyek›vr›lm›fl halde bulunur ve ço¤unlukla orta damar-lar›m›n üstü f›ç› gibi tüylüdür. Yapraklar›m ise ge-nellikle k›l›ç biçimindedir.

Yaklafl›k 37 kadar türümün bulundu¤u ülkemizise bir süsen cennetidir. Anadolu’nun pek çok ye-rinde yabani olarak yetiflen türlerime ise en çokAkdeniz, Do¤u Anadolu ve Güneydo¤u Anadolubölgelerimizde rastlan›r. Halk aras›nda daha çoksusam ve navruz adlar›yla bilinirim. Do¤u Anado-lu’da yetiflen ve son derece al›ml› çiçekler açan birtürüme ise kurtkula¤› denir.

En gözde süs bitkilerindenim, ayr›ca parfümsanayinde kullan›lan de¤erli bir uçucu ya¤›ndakayna¤›y›m.

E¤er parfümün dans›n› görmek istiyorsan›z, birk›r gezintinizde rüzgar› yan›n›za al›p bana gelin...

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Akleylek ve karaleylek olarak bilinen iki türüm vard›r.

AkleylekLatince ad›m; Ciconia ciconia.Türkiye'de hemen her yerde bulunuruz. Yo¤un olarak Akde-

niz Bölgesinde yaflar›z. Gagam, boynum ve bacaklar›m uzundur.Kanat uçma tüylerim siyah olup, vücudum tamamen beyaz tüyler-le kapl›d›r. Bacaklar›m ve gagam k›rm›z› renktedir.

‹ki türümüz de Mart aylar›nda yuva yapmaya bafllar. Nisan-May›s aylar› aras›nda 3-5 yumurta b›rak›r›z. Yumurtalar›m›z›nboyutlar› 5 x 8,2 cm. civar›ndad›r. Kuluçka süremiz 30 - 34 gün-dür. Yavrular›m›z 50 - 60 gün sonra uçacak büyüklü¤e ulafl›rlar.

Hayvansal besinlerle besleniriz. 18 - 21 y›l yaflar›z.

KaraleylekLatince ad›m; Ciconia nigra.Vücudumun büyük bir bölümü

siyah, yanar döner ve yeflil-maviparlak tüylerle kapl›d›r. Gö¤üs, kar›nve kuyruk alt› tüylerim beyazd›r. Ba-caklar›m, gagam ve göz kenarlar›m

k›rm›z› renktedir. En çok 18 y›l yaflar›z.Hayvanat bahçesinde 30 y›l yaflayan bi-

reylerimizden biri tespit edilmifltir.

K›z›la¤aç

Latince ad›m: Alnus glutinosa Mill.Trakya, Marmara çevresi, Bat› Karadeniz ve Do¤u Karade-

niz’de saf ve kar›fl›k olarak yay›l›fl gösteririm. Boyum 20 m’yi aflabi-len, esmer kabuklu, seyrek dall› bir a¤ac›m. Daha çok serin bölge-lerde ve nemli dere yataklar›nda yetiflirim. Ülkemizde 66.357 hektarkoru, 297 hektar baltal›k orman› olufltururum. Uzunlu¤u 4-9 cm. ge-niflli¤im 3-7 cm aras›nda de¤iflen ters yumurta biçimli ve testere difl-li yapraklar›m vard›r. Köklerimde bulunan yumrular nedeniyle top-raklar› azotça zenginlefltiririm. Türkiye’de genifl bir da¤›l›m gösterenbafll›ca alt türlerim;

• Do¤u k›z›la¤ac› (A. glutinosa var. oriantalis,Y),• Sakall› k›z›la¤aç't›r (A. glutinosa var. barbata, Y).

Leylek

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Kurt Yonca

Latince ad›m: (Luzerne/Luzerne/Lucerne alfalfa/Medick/Medicago/Luzerne trefle) Yapraklar›m üç parça olan otsu bitkiyim. Meyvelerim küçük fa-

sulye gibidir veya helezon seklinde k›vr›kt›r. Gerek tirfil (Torijolium)türleri gerek Yonca (Medicago) türleri genel olarak yonca ad›yla bi-linirim. Hayvan yemi bak›m›ndan önemim oldukça büyüktür. Bumaksatla Anadolu'nun ço¤u yerinde ekimim yap›lmaktad›r. Tibbîolan türüm; Kokulu Yonca (Melilotus officinalis) olarak bilinir. Bu tü-rüm Haziran-Eylül aylar› aras›nda güzel kokulu, küçük çiçekleraçan 25-100 cm boylar›nda tarla ve yol kenarlar›nda rastlanan ot-su bitkilerdir. Çiçeklerimiz dallar›n ucunda, uzunca ve dik salk›mlarhalindedir.

Kokulu yoncatürüm sa¤l›k ala-n›nda yumusat›c›,romatizma a¤r›la-r›n› giderici ve is-hale harfl› kab›zedici olarak kulla-n›l›r.

Di¤er bir tü-rüm olan Su Yon-cas› (Menyanthestrifoliata); Avrupave Kuzey Asya’dayetiflen otsu bir subitkisidir. Memleke-timizde Kuzeydo¤u Ana-dolu bölgesinde görülür. Ri-zomlari kalin, silindirik vesürünücü, yapraklariuzun sapli üç parçalidir.Çiçekler pembemsi be-yaz renklidir. Su Yoncas›türümün yaprak ve kökleriistah aç›c›, kuvvet verici veatefl düflürücüdür.

Latince ad›m: Canis lupusTürkiye'nin da¤l›k bölgelerinde yaflar›m. Kürk renklerimiz genelde gri/bozdur. Baz› türlerimizde ise beyaz

veya siyah olabilmektedir. Burnumuzun ucundan kuyru¤umuzun ucu-na kadarki boyumuz 1,5 metre ile 2 metre aras› de¤iflmektedir. Difli-lerimizin boyu erkeklerimizinkinden daha k›sad›r. Yerden yüksekli¤i-miz 65 - 85 cm civar›ndad›r (omuz üstüne kadar). Erkeklerimizina¤›rl›¤› 32 - 50 kg, diflilerimizin a¤›rl›¤› ise 28 - 37 kg aras›ndad›r.Ayak patilerimizin boyu 10 - 13 cm'dir. ‹nsanlar›n 32 difli varken, bi-zim difl say›m›z 42 tanedir.

Diflilerimizin hamilelik süresi 63 gün olup, fiubat - Mart aylar› ara-l›¤›nda üreriz. Anne kurtlar bir defada 4 - 6 adet yavru do¤urur. Ye-ni do¤an yavrular›m›z›n a¤›rl›¤› ortalama 450 gram'd›r.

6 ile 8'erlik sürüler halinde dolafl›r›z. Bazen bu say› 30'a kadarç›kmaktad›r. Av peflinde koflarken saate 38 - 55 km. h›z yapar›z. Av-lanmak için 65 ile 400 kilometrekarelik bir alan› kontrol alt›nda tuta-r›z.

Etobur oldu¤umuzdan her türlü hayvan› avlar›z, ama en çok ge-yik etine bay›l›r›z. Do¤adaki yaflam süremiz en çok 6 - 8 y›ld›r. Hay-vanat bahçelerinde ise 16 y›la kadar yaflayabiliriz.

Do¤al yaflam alanlar›m›z›n azalmas›, bu alanlar›n insanlar tara-f›ndan sanayileflme ve tar›m alan› için aç›lmas› bizi tehdit etmektedir.Bu nedenle aç kalmamak için köylere kadar ineriz.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

K›rlang›ç

Ötücü kufllar ailesinden 74 kadar türü olan birkuflum. Kutuplar d›fl›nda yeryüzünün hemen heryerinde yaflar›m. Son derece iyi uçucu oldu¤um-dan, büyük bir ustal›kla havada yakalad›¤›m bö-ceklerle beslenirim. Boyum 19cm’ye eriflir. Geniflgagal›, ince uzun ve sivri kanatl› çatal kuyruklu vek›sa bacakl›y›m. Yürümeye ya da s›çramaya yara-mayacak ölçüde k›sa ve güçsüz olan bacaklar›m,yaln›zca tutunma ifllevi görür. Göçmen bir kuflum.K›fl› Afrika’da geçirir, ilkbaharda Avrupa’ya geli-rim. Göçmeden önce elektrik telleri üzerinde küme-leniflimiz dikkatinizi çekmifltir. Ülkemizde en çok

görülen türlerimden; K›r k›rlang›c›k›rsal kesimde, Ev k›rlang›c›

ise kentlerde yaflamay› se-verler. Kum k›rlang›c›,k›y› k›rlang›c› ve kayak›rlang›c› di¤er türlerimaras›ndad›r. Beni yaz›nülkemizin her yöresinde

görebilirsiniz.

Kay›n

Kay›ngiller ailesinden, 10 kadar türü olan bira¤ac›m. K›fl›n yapraklar›m› dökerim. Yavafl büyü-meme karfl›n, 40 metre kadar boya, 1-1.5 metreçapa ulafl›r ve 200-300 sene kadar yaflar›m. ‹klimuygun olursa her 3-4 senede bir kere yemifl veririm.Palamutlar›m Ekim ay›nda toplan›r. Ya¤›m;yemeklikya¤ olarak margarin imalinde, sabun ve konservesanayinde kullan›l›r. A¤ac›m; kontraplak, parke,mobilya, maden oca¤› payandalar›, travers, selülozve odun kömürü imalinde ve katran ç›kartmakta kul-lan›l›r.

Ülkemizde ailemizden sadece Do¤u kay›n› mev-cuttur. Do¤u kay›n›n›n Istranca da¤lar›ndan baflla-yan do¤al yay›l›fl›, Kuzey Anadolu Da¤lar›’n›n k›y›da¤lar› üstünden Kafkaslar’a ba¤lan›r. Do¤u kay›n›saf ormanlar oluflturdu¤u gibi, öbür genifl ve i¤neyaprakl› a¤açlarla kar›fl›k halde de bulunur. En s›kbir arada görüldü¤ü a¤açlar; göknar, ladin, çam vemefledir.

K›r K›rlang›c›

Ev K›rlang›c›

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Kaplumba¤a

250 de¤iflik türü bulunan, sürüngenler s›n›f›ndan,gövdem kabukla örtülü omurgal› bir hayvan›m. Türle-rimin boyutlar› aras›nda büyük farklar vard›r. Dev de-niz kaplumba¤as›n›n uzunlu¤u 2m’yi, a¤›rl›¤› 550kg’yi aflabilir. Buna karfl›l›k baz› türlerimin uzunlu¤u10 cm dolay›nda, a¤›rl›¤› 0,5 kg’nin alt›ndad›r. En bi-linen özelli¤im “Ba¤a” denilen kabu¤umdur. Bu kabukyaln›z gövdemin en yaflamsal bölgelerini de¤il, bafl›-m› ve bacaklar›m› da korur. Kufllar gibi gaga biçimin-de olan a¤z›mda, difl bulunmamas›na karfl›n, sert veoldukça keskin çene kenarlar›m difllerin ifllevini üstlen-mifltir.

Karada yaflayan türüm otçul, tatl› su ve denizlerdeyaflayan türlerim etçildir. Solucan, salyangoz, böcek,karides ve öbür kabuklular hayvansal besinleriminönemli bir bölümünü olufltururlar. Görme duyum iyigeliflmifltir. Dört rengi (mavi, yeflil, sar›, k›rm›z›) ay›rtedebilirim. Koku alma duyumunda önemli bir ifllevi ol-du¤u bilinmektedir. Üreme mevsiminde, diflilerim, ge-nellikle günefl gören bir yere çukur açarak say›lar› birile birkaç yüz aras›nda de¤iflen yumurtalar›n› gömer-ler. Yumurtalar›n üstünü örttükten sonra onlarla ilgi-lenmezler. Bu nedenle Yumurtalar›m ve yumurtadanç›kan yavrular›m çeflitli hayvanlara kolayca yem olur-lar. Ama hayatta kalabilenlerim çok uzun y›llar yaflar.Örne¤in kutup kaplumba¤alar›n›n ömrü 150 y›l› aflar.Biçimim ve a¤›r oluflum öykülere, masallara konu ol-mufltur. Masallarda ve do¤ada görüflmek üzere...

Zambak

4000’den fazla türü bulunan so¤anl› bir bitki-yim. Dik gövdem, ince uzun yapraklar›m, tek tekya da toplu olarak açan huni biçiminde çiçeklerimvard›r. Meyvelerim çok tohumlu bir kapsüldür. ‹lk-bahar ya¤murlar›n›n ya¤mas›yla canlan›r›m. Ku-rak yaz aylar›n›n gelmesiyle birlikte çiçek açmamve tohum üretmem sona erer. Yapraklar›m içlerin-de biriken son besin maddelerini bitkinin köklerinegönderdikten sonra görevlerini bitirip sarar›rlar.Bundan sonra topra¤›n içinde iyice korunmufl olanköklerim bir y›l sonraki görev için haz›rlan›r. Al›m-l› çiçeklerimden ötürü süs bitkisi olarak yetifltirili-rim. Beyaz zambak süs bitkileri içinde en iyi bili-nenidir. Hofl kokulu çiçeklerinden ötürü mis zam-ba¤› da denir. Ayr›ca, eczac›l›kta ve besin madde-si olarak da benden yararlan›l›r. Bat› Anadolu’datafll›k ve kayal›k yerlerde yabani olarak yetiflen tü-rümün çiçeklerinden koku verici olarak yarar-lan›l›r.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Bizi a¤açlara gagalar›m›zla vururken ç›kard›¤›m›ztrompet sesleriyle tan›rs›n›z. Boylar›m›z türümüze göre13 cm. ile 24 cm. aras›ndad›r. Tüylerimizin renkleridetürümüze göre (vücut, kanat, gö¤üs ve kanatlar›m›z)renk de¤iflikli¤i gösterir. Siyah, yeflil, gri, sar›ms› gri,mavimsi gri ve kahve tonlardad›r. Baz› türlerimizde ka-fa tüyleri k›rm›z›, baz›lar›m›zda ise siyah olup ensemiz-deki tüylerimiz k›rm›z›d›r. Gagalar›m›z derinlerdeki yi-yeceklere ulaflmam›z için sert ve uzundur.

Yuvalar› genelde erkeklerimiz yapar. Diflilerimizleevlenir ve bir y›l ayn› yuvay› paylaflarak yaflar›z. Diflile-rimiz 5-8 yavru do¤urur.

Yaflam süremiz en fazla 5,5 senedir. Kabuk böcek-leri, sinek ve t›rt›l ile besleniriz, özellikle Ormankar›nca-s›na bay›l›r›z. Kiraz, üzüm, armut, elma, üvez yedi¤i-miz meyvelerdir. K›fl aylar›nda da çam tohumlar›n› ye-riz.

Bafll›ca türlerimiz; Yeflil A¤açkakan, Gri A¤açka-kan, Kara A¤açkakan. Büyük Alaca A¤açkakan, Suri-ye Alaca A¤açkakan›, Albafl A¤açkakan, Aks›rt A¤aç-kakan, Küçük A¤açkakan.

Kaynak: Türkiye Kufllar› (‹lhami K‹Z‹RO⁄LU)

Ihlamur

Avrupa, Kafkasya ve Yak›n do¤u Asya'da yetiflirim.Ükemizde ise Marmara, Bat› Karadeniz, Orta Toroslar veKuzey Anadolu'da yay›l›fl gösteririm. Özellikle kuzey vebat› bölgelerimizdeki ormanlarda rastlanan s›k dall›, ge-nifl tepeli bir a¤ac›m. Boyum 20-30 metreye kadar uza-yabilir. Türlerimden biri olan Yaz Ihlamuru 40 metreyekadar uzayabilir.

Yapraklar›m›n kenarlar› testere difli gibi olup büyük-lü¤ü 5-10 cm. aras›nda de¤iflir ve genellikle kalp fleklin-dedir. K›fl›n yapraklar›m dökülür. Çiçeklerim sark›k de-metler biçiminde sar›ms› bir renktedir ve karekteristik birkokuya sahiptir. Çok geç açan bu çiçeklerim (Haziran-Temmuz) kurutularak çay gibi içilir.

Türlerim: K›fl Ihlamuru, Yaz Ihlamuru ve Avrupa Ihlamuru.

A¤açkakan

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Aslan

Kedigiller familyas›ndan›m. Afrika ile Hindistan'›n3500 m. yüksekli¤e kadar aç›k düz ovalar›nda ve ka-yal›k bölgelerinde yaflar›m. Erkeklerimizin bafllar›n-dan boyun ve s›rtlar›na kadar uzanan çok güzel yele-leri vard›r. Erkek türlerimiz 170-190 cm. kadar, difli-lerimiz ise 140-170 cm. boyundad›r. Kalabal›k grup-lar halinde yaflar›z.

Etobur oldu¤umdan zebra, geyik, antilop ve di¤ermemelilerle beslenirim. Yavru zürafa ve fillere de sal-d›rd›¤›m›z olur. Genellikle diflilerimiz avlan›r.

Diflilerimizin hamilelik süresi 100-115 gündür. Birdefada 1-4, bazern de 7 yavru do¤ururlar. Yavrular›-m›z 6-7 ay anneleri taraf›ndan emzirilir, 35 günlükoluncada et yemeye bafllarlar.

Yaflam süremiz 12-15 sene olup, hayvanat bahçe-lerinde 25 seneye kadar da yaflayanlar›m›z vard›r.

Kaynak: Kaplanlar (Faruk Yalç›n)

Safran

Yumru köklü bir bitkiyim. Topra¤›n üstüne ç›kan çi-çeklerim ekildikten bir ay sonra taplanabiliyor. Topra-¤›n alt›nda kalan so¤anlar›m ise her y›l yeni çiçekler ve-rir. Türüme göre; sar›, beyaz, violet ve mor renklerimvard›r. Anavatan›m Anadolu'dur.

Antik ça¤larda zafer törenlerinde kullan›lan, tahtaç›kan krallara sunulan, ünlü hekim Hipokrat'›n reçetele-rinde yer alan, dünyan›n en eski ve de¤erli baharatla-r›ndan biriyim. T›p, kozmetik, g›da gibi birçok alandaönemli bir hammaddeyimdir. Tekstil için boya hamma-desi olarak kullan›ld›¤›mda kendi a¤›rl›¤›m›n 100 binkat› büyüklü¤ünde bir alan› boyayabilirim. Boyad›¤›mbir kilim veya kumafl›n rengi solmaz. Yemeklerde derenk verici ve aromatik tatland›r›c› olarak kullan›l›r›m.‹laç sanayisinde, kalp çarp›nt›s›, nefes zorlu¤u, gut has-tal›¤›, ifltahs›zl›k, uykusuzluk, bronflit, sindirim bozuklu-¤u ve iktidars›zl›k gibi rahats›zl›klar›n tedavisinde kul-lan›l›r›m.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Anadolu'nun Karadeniz Bölgesi hariç hemen heryerinde yafla-r›m. Asl›nda bir bozk›r kufluyumdur. Yaflam alan› olarak tar›malanlar› ve meralar› tercih ederim.

Erkek türlerimizin kafa k›sm› aç›k gridir. Çene ve boyunlar›-m›zdaki bantlar pas kahvesi rengindedir. Çenemizin her iki tara-f›nda beyaz renkli tüy demetlerimiz mevcuttur. Diflilerimizde tüy de-metleri yoktur. Gagalar›m›z ucu kahve geri kalan k›sm› ise kurflungrisidir. Vücudumuzun üst k›sm›, omuz bölgesi, kanatlar›m ve kuy-ru¤um kahverengi olup, üzerinde saman sar›s› ve yer yer siyahayak›n renkte düzensiz bantlar vard›r. Vücudumun alt k›sm› ise be-yaza yak›n gridir. Bacaklar›m mavimsi gridir. Ayaklar›m pasrengigri, t›rnaklar›m ise siyaht›r.

Yumurta ile ço¤al›r›m. Kuluçka sürem, türüme göre 20 gün ile40 gün aras›nda de¤ifliklik göstermektedir. Diflilerimiz 4, erkekleri-miz 5-6 yafl›nda efleysel olgunlu¤a ulafl›rlar. 10-15 kg. a¤›rl›¤a sa-hibim. Boyum ise yine türüme göre 23 cm ile 67 cm aras›ndad›r.Baz› bireylerim 28 y›l yaflarlar. Genelde bitkilerle beslenirim ama,hayvansal besinlerde ald›¤›m olur.

Yaflamam için gerekli alan›n azalmas› ve yasa d›fl› avlanma-dan dolay› neslim tehlike alt›ndad›r.

Diflbudak

Trakya, Do¤u ve Bat› Karadeniz Bölgesi, Marmara ve EgeBölgesinde yay›l›fl gösteren asli a¤aç türlerinden birisiyim. Türü-me göre 10-30 metre aras›nda de¤iflebilen boylara kadar yeti-flirim. Dolgun ve düzgün gövdeli yuvarlak tepeli bir a¤ac›m.

Türkiye'de yaklafl›k olarak 4.700 hektar› koruluk, 740 hek-tar› da baltal›k diflbudak orman› oluflturmaktay›m. Genelliklesulak ya da derin topra¤a sahip yerlerde yetiflirim. Olgun birey-lerimin gövdeleri gri kabuklu ve derin çatlakl› görünümdedir.Genellikle elips ve kenarlar› ince diflli olan yapraklar›m, bir sapüzerinde bir arada bulunur. Beyaz çiçeklerin salk›m, meyvele-rim de dar ve uzun flerit fleklindedir.

Türkiye'de do¤al olarak üç türüm vard›r. Bunlar:Adi Diflbudak, Sivri Meyveli Diflbudak ve Çiçekli Difl-

Toy

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Vaflak

Kedigillerin bir üyesiyim. Kulaklar›mdaki siyah sivri tüytutamlar›yla kolayca tan›n›r›m. Anadolu'da bana "karaku-lak" derler. Daha çok Avrasya ve Kuzey Amerika orman-lar›nda yaflar›m. Bundan dolay› yaflad›¤›m yere göre depostumda, desen ve renk farkl›l›klar› görülebilir. Geneldeboz renk üzerine kahverengi benekli tüylerle kapl› bir pos-tum var. Kar›n bölgemizdeki tüyler beyaz ve hafifçe siyahbeneklidir. Genifl pençeli uzun bacaklara sahibim.A¤açlara çok iyi t›rman›r›m. Günümü a¤açlar›n tepesindeve kayal›k yerlerde geçiririm.

Gözlerim çok iyi gördü¤ünden geceleri avlan›r›m. Herçeflit kufl ve memeli hayvan› avlar›m. Y›rt›c› bir hayvanolmama ra¤men, bazen yavru iken insanlar taraf›ndane¤itilerek onlarla dost olabilirim. 20 cm.lik kuyru¤umla bir-likte yaklafl›k 130 cm. boyunday›m. Diflilerimizin gebeliksüresi 63 gündür.

Türlerim; Avrupa Vafla¤›, ‹spanya Vafla¤›, KuzeyAmerika Vafla¤›, Asya Vafla¤›.

Salep

K›fl aylar›n›n vazgeçilmez içece¤iyim... Senin bu sayfada ne iflinvar diyeceksiniz flimdi! Öyle demeyin arkadafllar... Ben "orchidacea"familyas›ndan mor çiçekli orkidelerin yumrular›ndan elde ediliyorum.fiimdi anlad›n›z m› bu sayfada ne iflim var!..

Orkide familyas›na 24 cins ve 90 kadar da tür giriyor. Bu cins vetürlerin ço¤u Anadolu'da kendili¤inden yetifliyor. Salep yap›m›ndakullan›lan orkidelerin ilginç yap›lar› vard›r. Kök, yan yana, yumurta bi-çiminde iki yumrudan olufluyor. Bunlardan iri olan› bitkiyi besliyor.Ufak olan› ise gelecek y›l bitkiyi besleyecek olan ve yedekte tutulan kar-defl yumrudur. Her ne kadar iki yumrudan da salep elde edilse de so-yunu tüketmemek için sadece yan yumru toplan›yor. Bu sayede bitki-nin soyunu sürdürebilecek yeni bir kardefl yumru üretilmesine olanaktan›n›yor.

Toplanan yumrular suyla y›kanarak temizleniyor, su ya da sütlekaynat›l›yor, ard›ndan aç›k havada kurutuluyor. Bundan sonra dövü-lerek elde edilen toz, hemen kullanabilice¤imiz, salep...

Salep, sadece insan›n içini ›s›tan bir içecek de¤il. Besleyici ve çe-flitli rahats›zl›klar› hafifletici özelliklerinden dolay›, çok eski ça¤lardanberi tedavide ve özel beslenme rejimlerinde kullan›lmaktad›r. K›fl ayla-r›nda içilmesinin en önemli nedeni ise öksürü¤e ve so¤ukalg›nl›¤›na iyigelmesindendir. Besleyici bir öz içermesi ne-deniyle de, yelkenli gemiler dönemin-de uzun seferlere ç›kan gemicileryanlar›nda salep yumrusu bu-lundururdu. Ayr›ca eski ça¤-lardaki hekimler, müzminishal, safrakesesi rahat-s›zl›klar›na ve vücudundirencini art›rmakamac›yla salep kulla-n›rlard›. Çok sevdi¤i-niz dondurmada daaroma ve yo¤unlukvermesi için salep kul-lan›lmaktad›r.

Ne yaz›k ki, bilinç-sizce toplanan safran,kardelen gibi birçok so¤an-l› bitki türü aras›nda, salep el-de edilen orkide çeflitleride ciddiolarak tehlike alt›ndad›r.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Kafaüstüm koyu yeflil ve turkuazd›r; üst gagam›nyan k›s›mlar›nda pas kahvesi bir leke vard›r; bununalt›nda gözüme do¤ru dar siyah bir band yer al›r; ku-lak örtüm pas kahvesidir; b›y›k çizgim mavi - mavi ye-flildir. G›rtlak tüylerim beyazd›r; ön gö¤sümün yan k›-s›mlar› türkis, alt k›sm›n di¤er bölümleri pas renkli -kestane kahvesidir. Karn›m›n ortas› aç›k renklidir;kuyruk tüylerimin alt› gri kahve, üstü yeflil mavidir; ka-nat örtü tüylerimin rengi aç›k past›r; üst gagam kah-ve - siyah rengidir. Gagam›n uzunlu¤u erkekte 39.9- 43.2 diflide 38.4 - 43 mm.dir. Genelde 6 - 7, bazen4,5,8 veya 9 yumurta b›rak›r›m. 10 y›l kadar yaflaya-bilirim. Küçük tatl›su bal›klar›n› yiyerek beslenirim.Ayr›ca yumuflakcalar, solucan ve sülükleri de yerim.

Üç türüm bilinmektedir. Bunlar; Yal›çapk›n›, ‹zmirYal›çapk›n›, Gri Yal›çapk›n›'d›r.

Kaynak: Türkiye Kufllar› (‹lhami K‹Z‹RO⁄LU)

Hufl

Anadolu'nun Kuzeydo¤usundaki yüksek kesimlerdebulunurum. Türkiye'de 263 hektarl›k saf Hufl orman› olufl-turmaktay›m. Boyum 10-20 metreye kadar uzayabilir.so¤u¤a dayan›kl›y›md›r. Dallar›m yaflland›kça sarkar.Gövde kabu¤um beyaz renklidir. Yumurta ya da üçgenbiçimindeki yapraklar›m genellikle sivri uçlu ve kenarlar›difllidir.

Türlerim; Adi Hufl, K›z›la¤aç Yaprakl› Hufl, Kafkas TüylüHufl.

Yal›çapk›n›

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

AnadoluYaban Koyunu

Dünyada sadece Anadolu'da yaflar›m. Befl türümdaha vard›r. Do¤u Anadolu bölgesinde görülen di-¤er türümün benden fark› diflilerinin de boynuzlu ol-mas›d›r.

Görme duyum geliflmifl olup, genifl bir görüfl aç›-s›na sahibimdir. Ayr›ca duyma ve koku alma duyu-lar›m da geliflmifltir. Çevik ve h›zl›y›md›r. 105-140cm boyunda ve 45-75 kilo a¤›rl›¤›na ulaflabilirim.Diflilerim ise 80-90 cm boyunda ve 30-50 kilo a¤›r-l›¤›nda olabilir. Ortalama 15-18 y›l yaflar›m.

Postum Sar›ms› kahverengidir. Ayak bileklerim,kar›n alt›m, arkam ve burnumun etraf› beyazd›r.Boynuzlar›m 4 ayl›kken ç›kmaya bafllar. 12-13 ya-fl›nda boynuzlar›m heybetli bir görünüm kazan›r.Boynuzumun üzerindeki halkalar yafl›m› gösterir.

Susuzlu¤a dayan›kl›y›md›r. Yaklafl›k 100'e yak›nbitki türünü yerim. 1000-1700 metre yükseklikteyaflar›m. K›fl›n kal›nlaflan postum sayesinde so¤u¤adayan›kl›y›md›r.

Orkide

20.000 türüm mevcuttur. Yetiflti¤im topra¤›n sugeçirmesi flartt›r. Bana genelde haftada 1 - 2 defa suverilmesi yeterlidir. Yaz aylar›nda her gün, k›flaylar›nda ise 2 - 3 haftada bir sabah erkenden sulan-mam gereklidir. Her 3 haftada bir gübreli suya ihtiyaçduyar›m. Yapraklar›mda kahverengi lekelerin oluflmas›,güneflte kald›¤›m›n ya da zararl› bir hastal›¤›n etkisindeoldu¤umun göstergesidir. Bak›m›m do¤ru yap›lmazsasa¤l›kl› büyüyemem. Sa¤l›kl› büyüyüp de çiçekaçm›yorsam yeterli ayd›nl›k ortam mevcut de¤ildir.Fazla günefl ve su yapraklar›m› sarart›r. Bu durumdabeni birkaç hafta gölgede bekletin. alt yapraklar›mdasararma olmas› do¤ald›r.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Kelaynak

Bafl›m ç›plak, gagam k›vr›k, bacaklar›m k›z›l,tüylerim siyah ve boy uzunlu¤um 75 cm. dolay›n-da olan, göçmen bir kuflum. Bafl›m›n arkas›ndauzun süs tüyleri vard›r. Öbür aynak türleri gibisuya ba¤›ml› de¤ilimdir. Kurak ve kayal›k bölge-lerde de yaflayabilirim. Sürüngenler ve böcekler-le beslenirim. Yumurtlama mevsiminde 3-4 adetyumurta yapar›m.

‹nsanlar beni yok olup gitmekten son andakurtard›lar. Umar›m ayn› çabay› di¤er yok olmas›n›r›na gelmifl arkadafllar›m içinde gösterirler.Ama as›l dile¤im yaflamlar›m›z›n bu noktayavarmadan önce bizleri do¤ada, kendi dengemiziçinde yaflarken b›rakmalar›.

Eskiden Ortado¤u ve Avrupa'da oldukça ge-nifl bir da¤›l›m gösteren Kelayna¤›n say›s› sonyüzy›lda h›zla azalm›flt›r. Günümüzde yaln›zcafianl›urfa'n›n Birecik ilçesinde ve Fas'›n k›y› ke-simlerinde üremektedir. Birecik'te üreyen kolonik›fl› Afrika'n›n do¤u kesimlerinde geçirir. Son y›l-larda Birecik'teki koloninin bir bölümünün kafes-te üretilmesi için çal›flmalar yap›lmaktad›r.

Göknar

Çamgiller familyas›ndan, 40 kadar türü olan a¤açlar›n ortakad›y›m. Köknar olarak da bilinirim. Do¤al olarak yetiflti¤im yerler,Kuzey ve Orta Amerika, Kuzey Afrika, Asya ve Avrupa'd›r. Ana-yurdu Avrupa ve Asya olan ak göknar, en de¤erli türlerimizden bi-ridir.

Çam, mefle ve kay›ndan sonra dördüncü s›ray› al›r›m. Türki-ye'de do¤al olarak yetiflen dört türümle 214 bin hektarl›k bir ala-n› kaplar›m. Bu dört türümden biri olan Kafkasya ya da Do¤u Ka-radeniz göknar› Yeflil›rmak ile Do¤u Karadenizin orman bölgesin-de yay›lm›flt›r. Yaklafl›k 40-50 metre kadar boya ulaflabilir. Bu tü-rün kozalaklar›ndan antiseptik olarak kullan›lan ve yaralar› iyilefl-tirmekte yararlan›lan bir sak›z elde edilir. Yapraklar›m›n balgamsöktürücü ve kab›z yap›c› etkisi vard›r. K›z›l›rmak'›n denize dökül-dü¤ü yerden Uluda¤'a kadar yay›lm›fl olan Uluda¤ göknar› yakla-fl›k 30-40 metre yüksekli¤inde Türkiye'ye özgü de¤erli bir ormana¤ac›d›r. Bu tür genellikle parklarda süs a¤ac› olarak yetifltirilir.Ad›n› yetiflti¤i yerden alan Kazda¤› göknar›n›n bol reçelli tomur-cuklar› vard›r. Kozalaklar› öbür üç türden daha iri olan ve yüksek-li¤i 25-30 m'ye ulaflabilen Toros göknar› Toroslar'da ve Amanosda¤lar›nda yetiflir.

A¤açlar›m›n renkli öz odunu bulunmayan ve reçine kanallar›içermeyen beyaz›ms› odunu selüloz ve ka¤›t sanayisinde, inflaat-larda, mobilyac›l›kta ve müzik aletleri yap›m›nda kullan›l›r. Amamüzik aleti yapman›z için beni kesmenize gerek yok. E¤er beni ko-rursan›z, do¤an›n kendi müzi¤ini rüzgarla birlikte size f›s›ldar›m.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Tilki

Etçiller tak›m›n›n, köpekgiller familyas›ndan çeflitli y›r-t›c› memeli türlerin ortak ad›y›m. Etçiller familyas›n›n öbürüyelerinden; küçük ya da orta irilikteki gövdem, uzunpostum, kabar›k tüylü kuyruklar›m, k›sa bacaklar›m, sivrikulak ve burnumla ayr›l›r›m. Ülkemizin her bölgesindeuygun yaflama ortamlar›nda bulunurum. En iyi bilinen 9türüm vard›r. Bengal tilkisi, korsak tilkisi, K›r tilkisi, Ovatilkisi, Soluk tilki, Kum tilkisi, Boz tilki, Çöl tilkisi, GüneyAfrika tilkisi ve Tibet tilkisi.

Bunlar›n içinde en tan›nm›fl ve yayg›n olan› baya¤› til-ki ya da k›z›l tilkidir. Uzun tüyleri genellikle k›z›l kahve-rengi olan bu türün kuyruk ucu beyaz, bacaklar› ve kulak-lar› siyaht›r. Ormanlarda, ormanlara bitiflik aç›k arazideve tar›m alanlar›nda yaflar›m. Genellikle baflka hayvanlartaraf›ndan kaz›lm›fl oyuklar› geniflleterek, yuva olarakkullan›r›m. Baflta s›çan ve tavflanlar olmak üzere küçükmemeliler, yumurta, meyve ve kufllarla beslenirim. Avla-yamad›¤›m daha iri hayvanlar›n lefllerini de yerim. Bazenk›rsal yerleflim alanlar›na girerek kümesleri ya¤malad›-¤›m da olur ama tar›ma zararl› kemirgenlerin afl›r› ço¤al-mas›n› engelledi¤im için insanlara yararl›y›md›r. K›fl›nçiftleflirim. Diflilerimiz, yaklafl›k 51 gün süren gebelik dö-neminin ard›ndan 1-10 aras›nda yavru do¤urur. Yavru-lar›m befl haftaya kadar yuvada kal›r. Yetiflkinlerim yazboyunca yavrulara bakmay› sürdürür.

Do¤al düflman›m pek yoktur. En büyük düflman›m,postum için ve spor amac›yla beni avlayan insand›r. Ma-sallardaki kurnazl›¤›m, do¤ada insanla karfl› karfl›ya ge-lince hiçbir ifle yaramaz. Ama as›l kurnazl›k, benim do-¤an›n dengesi içinde yaflamam›n sa¤lanmas›d›r. Sözümkurnazl›¤›n› akl›n›n ›fl›¤›nda görenlere...

Lale

Zambakgiller familyas›ndan 100 kadar türü bu-lunan so¤anl› bitki türünün ortak ad›y›m. Anayur-dum Eskidünya'd›r, ama gösteriflli çiçeklerim ne-deniyle pek çok ülkede özellikle de Hollanda'dayayg›n olarak yetifltirilirim. Kendili¤inden yetiflentürlerim Bat› Asya ülkelerinde yayg›nd›r. Ülkemiz-de 14 kadar türüm bulunmaktad›r. Tek açan çanbiçimli çiçeklerim, genellikle tabanda demetleroluflturan mavimsi yeflil renkli, kal›n yapraklar› veçok tohumlu, kapsül yap›s›nda meyvelerim vard›r.So¤anlardan üretilen bu bitkilerimin rengarenk çi-çekli, pek çok kültür çeflidi gelifltirilmifltir.

Ayr›ca bu topra¤›n insanlar› beni; türkülerinde,kilim, hal› ve çini gibi yerel el sanatlar›nda daimayaflatm›fllard›r. Bir hal›n›n nak›fl›nda, ya da bir do-¤a hal›s›n›n gülümseyen bak›fl›nda görüflmek dile-¤iyle hoflçakal›n.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Kartal

Uzun kanatl›, sa¤lam yap›l›, genellikle beyazla kar›fl›kesmer renkte, gündüz avlanan y›rt›c› bir kuflum. Gagam çokkuvvetli ve ucu iyice k›vr›kt›r. Ayaklar›m parmaklar›ma ka-dar tüylerle kapl›d›r. Uçufllar›m düzgün ve güçlüdür. Yafla-m›m boyunca efl de¤ifltirmem ve her y›l ayn› yuvay› kullan›-r›m. Yuvalar›m› kolay kolay ulafl›lmayacak yerlere yapar›m.Yavrular›m yavafl yetiflir ve ancak üç yada dört yafl›na gir-diklerinde eriflkinlere özgü tüy ç›kar›r.

Evcil hayvanlara ve av hayvanlar›na verdi¤im zararabart›lm›flt›r. Özellikle salg›n hastal›klar›n kayna¤› olanhasta hayvanlar› yok ederek do¤an›n dengesinin korunma-s›na yard›mc› olurum. Oldukça çok türüm vard›r ve yeryü-zünün hemen her yerinde bulunurum. Ülkemizde görülenbafll›ca türlerim flunlard›r: Kaya kartal› veya Alt›n kartal,fiah kartal, Büyük ba¤›rgan kartal, Küçük ba¤›rgan kartal,Atmaca kartal›, Cüce kartal, Beyaz kuyruklu kartal, Y›lankartal›, Kuzu kartal›, Bal›k kartal›.

‹nsanlar›n hayali, cesurluk bak›m›ndan beni efsanevi birüne kavuflturmufltur. Ama ben sadece do¤an›n o büyükevinde bir misafirim, sizler gibi...

Servigiller familyas›ndan, k›fl›n yapraklar›n› dökme-yen 20 kadar a¤aç ve çal› türünün ortak ad›y›m. Asya,Avrupa ve Kuzey Amerika'n›n s›cak, ›l›man ve astropikbölgelerinde yayg›n olarak yetiflen türlerim flunlard›r:Akdeniz servisi, Monterey servisi, Himalaya servisi, Ari-zona servisi, Çin a¤layan servisi.

Anadolu'da do¤al olarak yani kendili¤inden yeti-flen tek türüm adi servidir. Ortalama 20-30 metreye ka-dar boylanabilen bu türümün ehrami servi ve dall› serviad› verilen iki çeflidi vard›r. Cami, türbe ve mezarl›kla-ra dikilen ehrami servi gövdeye paralel olacak kadaryukar›ya dönmüfl dallar› ve sütunsu gövdesiyle ay›rt edi-lir. Akdeniz, Ege k›y›lar›nda hatta yer yer Karadeniz k›-y›lar›nda yetiflen dall› servinin dallar› gövdeye dik birkonumda dizilmifltir; bu nedenle de dallar› yana do¤ruaç›kt›r.

25 m'ye kadar uzayabilirim ama en çok 6 m'ye ula-flabilen çal›ms› türlerim de vard›r. Gençken piramidimsibir görünüm al›r›m, olgunlaflt›kça, yass›lafl›p, yayvanla-flan tac›mla dikkat çekerim. Gövdemi ve dallar›m› sa-ran kabuk türlerimin ço¤unda kolayl›kla kapabilen incelevha ya da fleritler halindedir.

ServiServi

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Papatya

Özellikle Alman papatyas› ve adi papatya cinslerininüyelerine verilen add›r. Bu her iki cinsin üyeleri de sar› tüpsüçiçekler ile sar› ya da beyaz dilsi çiçeklerden oluflan çiçekbafllar› ve parçal› yapraklar›yla dikkat çeker.

Avrasya'ya özgü bir cins olan Almanya papatyas› 100kadar otsu bitki türünü kapsar. Ço¤u türüm albenili çiçekler-den ötürü süs bitkisi olarak yetifltirilir. Ama kimi türlerimdende t›bbi amaçlarla yararlan›l›r. Bunlar›n bafl›nda anayurduOrta Avrupa olan Alman papatyas› gelir. Çeflitli Avrupa ül-kelerinde yayg›n olarak tar›m› yap›lan bu kültür bitkisinin, çi-çeklerinden haz›rlanan çaylar tonik ve antiseptik olarak, zey-tinya¤›nda bekletilerek haz›rlanan biçimi ise romatizmayakarfl› iltihap giderici olarak kullan›l›r. Ayr›ca, özlerinden saçflampuan› haz›rlan›r.

Anadolu'da bulunmayan bu türe karfl›l›k, kendili¤indenyetiflen 50 kadar Alman papatyas› türü vard›r. Bunlar›n halkaras›nda benzer kullan›mlar›na rastlan›r. Trakya ve KuzeyAnadolu'da yayg›n olan, yabani papatya ve s›¤›r papatyas›gibi adlarla an›lan bu tür 30-40 cm. yükseklikte, bir y›ll›k birbitkidir. Ege bölgesinde s›kça rastlanan beyaz papatya, sar›ortal› beyaz çiçekler tafl›r. Halk aras›nda öbürlerine benzerbir biçimde ilaç olarak kullan›lan, ayr›ca kumafl boyamaktayararlan›lan bir tür süs bitkisi olarak de¤erlendirilir.

Adi papatya türleri içinde en yayg›n olan›, Avrasya'yaözgü olan ve may›s papatyas› ya da T›bbi papatya gibi ad-larla an›lanlard›r. Yüksekli¤i 20-50 cm. aras›nda de¤iflir.Halk aras›nda en yayg›n flifal› bitkilerden biri olan adi papat-ya çiçekleri, s›kl›kla gargara halinde bo¤az a¤r›lar›na karfl›kullan›ld›¤› gibi, yara iyilefltirici, ifltah aç›c›, yat›flt›r›c›, gaz vesafra söktürücü, idrar art›r›c› olarak da kullan›l›r. Ayr›ca saçrengini açmak amac›yla da kullan›l›r.

Arkadafllar; ben sizi her zaman seviyorum, onun içinyapraklar›m› yolman›za gerek yok. Ve bizi her zaman güzel-lefltiren do¤an›n sevgi fal›nda birbirimize aç›lmak üzere hofl-çakal›n...

Ay›giller familyas›n› oluflturan, genellikle iri yap›l›, yedi et-çil memeli türün ortak ad›y›m. Bugün yaflayan yedi türüm flun-lard›r: Amerika kara ay›s›, Asya kara ay›s›, Boz ay›, Gözlük-lü ay›, Kutup ay›s›, Malaya ay›s› ve tembel ay›d›r. Genellikleiri ve hantal yap›l›, k›sa bacakl› bir hayvan›m ama iri gövde-me karfl›n, çok iyi bir t›rman›c› ve usta bir yüzücüyüm. ‹nsan-lar gibi, topuklar›m da yere de¤mek üzere, bütün ayak taba-n›ma basarak yürürüm. Her ayakta befl parmak, parmaklar›-m›n ucunda da içeri çekilmeyen t›rnaklar vard›r. A¤›rl›¤›m,Malaya ay›s›nda yaklafl›k 27-46 kg'den bafllayarak Alas-ka'n›n iri boz ay›s›nda 780 kg'ye ulafl›r. Do¤ada yabani ola-rak 15-30 y›l kadar yaflar›m.

Genel olarak hem et, hem otla beslenen hepçil bir hayva-n›m. Ama üyelerimin beslenme tercihleri türden türe farkl›l›klargösterir; örne¤in tümüyle etçil olan kutup ay›s› en çok foklar›ye¤lerken, büyük ölçüde otçul olan gözlüklü ay› bitkilerle bes-lenmeyi tercih eder. Bu arada bütün hepimiz baldan hofllan›-r›z. K›fl gelmeden önce, bol bol beslenerek semiririm ve k›fl›nbüyük bir bölümünü inimde, düzensiz bir biçimde uyuyarakgeçiririm.

Postum, etim ve ya¤›m için oldu¤u kadar sportif amaçla daavlan›l›r›m. Ama art›k insanlar, giyinmek ve doymak için pekçok fleyden faydalan›yor. Onun için beni avlamaktan vazge-çin ve do¤an›n evinde yapt›¤›n›z sportif yürüyüfllerde, dost yü-zünüzle, dost gülüflünüzle selamlay›n beni.

Ay›

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Kafa ve boynum soluk kahve - krema ren-gindedir, boynum sar›ms› beyazd›r; üst k›sm›msar›ms› - k›rm›z›ms› kahvedir; kuyruküstü tüyle-rim beyaz, koyu ve soluk çizgilidir; omuz tüyle-rim siyah, kahve ve ucu genifl k›rm›z› kahvemsiveya krema renkli tüylüdür; gö¤süm aç›k veyakoyu kahveden flarap k›rm›z›s› - kahveye kadarbir renk gösterir; alt k›sm›m soluk k›rm›z› veyakahvemsidir; gagam koyu kemik renginde;ayaklar›m kahvemsi gridir; kafa ve boynumda-ki tüysüz k›s›mlar›m siyah›ms› mavidir.

4-5 yafl›nda efleysel olgunlu¤a ulafl›r›m. Di-flilerimiz 1 veya 2 yumurta b›rak›rlar. Kuluçkasüremiz 48-54, yavru süremiz 125-130 gün-dür. Tutsak bireylerimiz 34-37 y›l yaflarlar.117 y›l yaflayan bir bireyimiz belirlenmifltir.Beslenmemiz kadavralarla olur. Do¤an›n çöp-çüsüyüzdür. Neslimiz tehlike alt›ndad›r.

Erguvan

Güney-Do¤u Avrupa, Bat› Asya ve Türkiye'de yafla-r›m. Di¤er bir ad›mda Buda A¤ac›d›r. Park ve bahçeler-de süs a¤ac› olarak kullan›l›r›m.

Boyum 10 m. civar›ndad›r. K›fl aylar›nda yapraklar›-m› dökerim. A¤aç veya çal› biçiminde olabilirim. Yap-raklar›m 10 cm. boyunda, 12 cm. genifllikte, kalp biçi-minde, düz kenarl›d›r. Çiçeklerim 2 cm. boyunda, pem-be ve yetiflkin dallar üzerindedir. ‹lkbaharda, önce kele-bek biçiminde k›rm›z› çiçek açar›m, yapraklar›m dahasonra ç›kar. Meyvelerim 10 cm. boyunda olup, tohum-lar›m bunlar›n içindedir.

Güneflli ve s›cak yerleri severim. Yumuflak, tafll›, kal-kerli ve nehir boylar›nda yetiflirim. -25°C'ye kadarso¤u¤a karfl› dayan›kl›y›md›r.

K›z›l Akbaba

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Kaplan

Kedigiller familyas›n›n en büyü¤ü ve en muhteflemiyimdir.Kuvvet ve kudret sembolüyümdür. Uzunlu¤um 140 - 280 cm,omuz yüksekli¤im 80 - 110 cm., kuyruk uzunlu¤um 90 cm.dir.Erkeklerimizin a¤›rl›¤› 180 - 280 kg., diflilerimizin a¤›rl›¤› ise115 - 185 kg.dir. Diflilerimiz, her seferinde 2 - 4 yavru do¤u-rurlar. En çok 20-25 sene yaflar›z.

K›rm›z›ms›, kahve, sar› ve beyaz renkli türlerim vard›r. Gözbebeklerim koyu siyah, gözlerim ise kehribar sar›s› renktedir.Alt›n - kahve anarengi üzerimde, yar›m daire biçiminde eninekoyu çizgiler vard›r. Kar›n bölgem beyazd›r. Dudaklar›m be-yaz olup, yanaklar›mda yanlara do¤ru ç›kan b›y›klar›m vard›r.

Yere paralel olarak 6 metre atl›yabilirim. En çok 2 metreyüksekli¤indeki engelleri atl›yarak geçebilirim. A¤›rl›¤›m›zdandolay› t›rmanmay› ve a¤aca ç›kmay› sevmeyiz. Yüzmeyi çok se-veriz, yüzerek nehirleri geçebilir, suda avlanabiliriz. Baz› türle-rimiz -40°, - 45° dereceye kadar da¤larda karlar›n aras›ndarahatça yaflayabilirler.

Gündüzleri genelde dinlenir ve uyuruz. Gözlerimiz insangözünden 6 kat daha iyi görüflü nedeni ile gece avlan›r›z. Çokhassas iflitme organlar›m›z vard›r. Etle beslenirim. Neslimiztehlike alt›ndad›r.

Bafll›ca türlerim : Sibirya Kaplan›, Çin Kaplan›, Hindi ÇinKaplan›, Bengal Kaplan›, Sumatra Kaplan›, Java Kaplan›, BaliKaplan›, Kaspi Kaplan› ve Kar Kaplan›'d›r.

Nilüfer

Beyaz nilüfer türüme "su zamba¤›", "ak nilüfer","beyaz su gülü" de denilir. Köksapl›, yüzer yaprakl›uzun yaprak sapl› çok y›ll›k bir bitkiyimdir. Çiçeklerimçok büyük, duru beyaz renkte, bazan biraz pembemsi,dört çanakyaprakl›, çok say›da ve büyük taç yaprakl›-d›rlar. Her bir çiçe¤im uzun bir sap›n ucunda tek bafl›-na yer al›r. Meyvelerim bir kapsüldür. Köklerim peklikverici, çiçeklerim yat›flt›r›c› ve uyuflturucu nitelikler tafl›r.

Sar› nilüfer türümün, yapraklar› uzundur. Çiçekle-rinde taç yapra¤›ms› befl sar› çanak yaprak bulunur.Meyvem üzümsüdür. Çiçeklerim alfrodizyak, köklerimpeklik verici ve uyar›c› olarak kullan›l›r. Her iki türümüzde baz› ülkelerde sebze olarak da kullan›l›r.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Gözal›c› parlak renkli, uzun bacakl› çok büyük birkuflum. Sülüngiller ailesindenim. Erkek cinslerimizin kuy-ruk uzunlu¤u 1.5 metre kadard›r. Diflilere kur yaparkenoval biçime getirdi¤imiz uzun ve süslü kuyru¤umuz be-lirgin özelli¤imizdir. Et ve ot ile besleniriz. F›rsat bulur-sak y›lanlara sald›r›r ya da kelebeklerin peflinden kofla-r›z. Gündüzleri yerde yaflar, geceleri ise a¤açlarda tü-neriz.

Renkli tüylerimden ve lezzetli etimden dolay› aran›rbir kufl türüyüm. Tarihte Roma madalyalar›nda ‹mpara-toriçe tasvirleriyle birlikte, Hint, Pers ve Bizans süslemesanat›nda motif olarak s›kça kullan›lm›fl›md›r. Roma ‹m-paratorlu¤u döneminde etim sayg›nl›k gösterisi olaraksoylu zenginlere, kahramanlara ve flovalyelere ikramedilirdi. Bu özelliklerimden dolay› ismimi, Ortaça¤ dö-neminde "Soylu Kufl" anlam›na gelen "Tavus" kelimesin-den ald›m.

Üç türüm bilinmektedir. Bunlar; Mavi Tavus, CavaTavusu ve Kongo Tavusu'dur. Evcillefltirilen tek türümMavi Tavus'tur.

Kaynak: Büyük Larousse Ansiklapedisi

Okaliptüs

Anavatan›m Avustralya'd›r. S›tma A¤ac› olarak dabilinirim. Sürekli yeflil kokulu yapraklar›m ve kokulu çi-çeklerim vard›r. Gövdem krem-gri, pembe ve aç›k yeflilkar›fl›m›d›r. Güçlü tekli orta gövdem veya çok gövdeli ça-l› biçiminde türlerim de vard›r. Boyum 40 metre'ye kadaruzayabilir. Yaprak boylar›m 12 - 22 cm. kadar olup,gençlerde yapraklar›m›z küçük ve oval, yetiflkinlerimizdeise uzun ve sivridir. ‹lkbahar aylar›nda türüme göre be-yaz, sar› veya k›rm›z› çiçekler açar›m. K›fl aylar›nda -6°C'ye kadar dayanabilirim. Odunumdan mobilya sa-nayiinde, kabuklar›mdan, yapraklar›mdan ve tohumla-r›mdan boya ve ilaç sanayiinde faydalan›l›r. Üretimimtohumla yap›l›r. Sulak topraklar› sevdi¤imden batakl›kkurutma ifllevimde vard›r.

Türlerim; K›rm›z› Okaliptüs, Sar› Limon Okaliptüs,Mavi Okaliptüs.

Kaynak: Bitki Materyali-1 (Prof Dr. Besalet PAMAY)

Tavus Kuflu

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Leopard

Y›rt›c› hayvanlardan kedigiller familyas›ndan›m.Afrika ve Güney Asya'da yaflar›m. Boyum 95 ile 150cm aras›nda olup, tüylerim kahverengi ve noktal›d›r.Kar›n k›sm›m beyazd›r. Görünümüm jaguara benzer.Tüylerimin üzerindeki dörtlü yonca yapra¤› ve içinde-ki kahverengi nokta ile jaguarlardan ayr›l›r›m. Su ke-narlar›nda ormanlarda savanalarda ve çölde olmaküzere çok de¤iflik yerlerde yaflar›m.

Kufllar, maymunlar, antiloplar, s›¤›rlar vs. ile bes-lenirim. A¤açlara t›rmanabilirim. Bu özelli¤imden do-lay› avlar›m› genellikle a¤açlar›n üzerine tafl›r, oradayerim.

Diflilerimizin hamilelik süreleri 90 - 100 gün ara-s›nda de¤iflir. 1 ile 7 yavru do¤urabilirler. Yavrular›-m›z› 5 ile 7 ay süre ile emziririz. Yavrular›m›z 40 - 45gün sonra et yemeye bafllarlar.

Kaynak: Kaplanlar (Faruk Yalç›n)

Zakkum

Akdenize özgü bitki topluluklar›n›n bir üyesiyim.Koyu yeflil renkli olan yapraklar›m, k›fl geldi¤inde dökü-lür. De¤iflik renklerde bütün yaz boyunca çok güzel çi-çekler açar›m. Çiçeklerim beyaz, sar›, pembe ve k›rm›-z› parlak renklerdedir.

A¤aç veya çal› biçimindeyim. 3 - 3.5 metre yüksek-li¤e ve 2 metre geniflli¤e sahibim. -5°C'ye kadar so¤u-¤a dayan›kl›y›md›r. Çiçeklerim ve yapraklar›m çok ze-hirlidir.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Latince ad›m : Vanellus vanellus'tur.Türkiye'nin Güney-do¤usu hariç her yerinde yaflar›m. Ayak ucundan yüksekli¤imiz 17,5 - 21 cm. aras›nda olup, kuy-

ru¤umuzdan gagam›za kadar uzunlu¤umuz ise 17,5 - 24 cm. ara-s›ndad›r. Yüksekli¤imiz ve boyumuz türümüze göre de¤iflkenlik gös-terir.

Erkeklerimizin aln›, kafaüstü ve tepeli¤i siyah metalik yeflil par-lak renktedir. Gözlerinin önünden bafllayan beyaz bir çizgi, kafas›-n›n arkas›na do¤ru geniflleyen ve az çok siyah›ms›, uzunlamas›naiflaretli tüyler taraf›ndan çevrelenmifltir. S›rt k›s›mlar› siyah, parlakmetalik yeflildir; s›rt›n yan taraflar› beyazd›r; kuyruk sokumu k›rm›z›kahve; gagas›, çene ve g›rtla¤› siyah; boynun yan› beyazd›r. Diflile-rimizin aln› ve kafaüstü kahve siyah, tepelikleri erke¤e göre daha k›-sa; çene ve g›rtlak beyaz tüylerle çevrelenmifltir. Gaga siyah, ayak-lar kahvemsi et rengindedir. Gözleri koyu kahvedir.

Efleysel olgunlu¤a 1 yafl›nda ulafl›r; ama ço¤u ancak 3 yafl›ndakuluçkaya yatarlar. Bir defada 3-4 yumurta b›rak›rlar. Yumurta ebat-lar› 40 - 58.1 x 31.2 - 37.2 mm'dir. Kuluçka süreleri 26-29 gündür.

19 y›l 11 ay 23 gün yaflam›fl halkal› bir birey kayd› vard›r. Da-ha çok hayvansal, özellikle böceklerle besleniriz. Arada bir bitki to-humlar› da yedi¤imiz olur. Di¤er K›zkuflu türlerimizle; renklerimizind›fl›nda tüm özelliklerimiz ayn›d›r.

K›zkuflu türlerimiz:Mahmuzlu K›zkuflu (Hoplopterus spinosus)Akkuyruklu K›zkuflu (Chettusia leucura)

Ladin

Latince ad›m : Picea orientalis (L) Link'tir.Kuzey yar›kürenin ›l›man ve so¤uk bölgelerinde yay›l›fl gösteri-

riz. 40 de¤iflik türümüz olup, her türümüzün de kendine ait formlar›vard›r. Uzaktan bak›l-d›¤›nda göknarlarabenzesek de, piramidebenzeyen tepemiz vesark›k dallar›m›z ileonlardan ay›rt edilebi-liriz.

Boyumuz 40-50m'ye kadar ulaflabilir.‹¤ne yapraklar›m›z k›-sa, sivri uçlu ve kesitlidört köfledir. Olgunlafl-m›fl kozalaklar›m›z›npullar› da¤›lmaz.

Ülkemizde do¤uKaradeniz da¤lar›n›ndenize bakan yüksekkesimlerinde saf ya dakar›fl›k ormanlar kurantürümüzün ad› Do¤uladinidir (P.orientalis,Y). Ülkemizde146.300 hektar saf La-din orman› bulunmak-tad›r.

K›zkuflu

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

S›rtlan

Latince ad›m: Hyaena hyaena'd›r.Genellikle Avrupa, Asya ile Afrika'n›n s›cak bölgelerinde yaflar›m.

Anadolu'nun güney bölgeleri Çizgili S›rtlan türümüzün yaflama alanla-r›n›n içine girer. Bafllar›m›z iri, boyunlar›m›z kal›n, ön bacaklar›m›z iseuzundur. Bel k›sm›m›z önden arkaya do¤ru e¤imlidir. Bütün vücudu-muz genellikle kestane renginde olup, siyah beneklerimiz vard›r.

Gündüzleri toprak alt› inlerinde veya ma¤aralarda bar›n›r, gecele-ri ortaya ç›kar›z. Koku alma, görme ve iflitme duyular›m›z çok hassas-t›r. San›ld›¤› gibi sadece leflle beslenmeyiz. Zaman zaman zebra, anti-lop ve hatta çiftlik hayvanlar›na da sald›r›r›z. ‹ri kulakl› ve güçlü çene-lerimiz vard›r. O kadar güçlüyüz ki s›¤›rlar›n kalça kemiklerini bile par-çalay›p sindiririz. Hayvanlar›n lefllerini tüketti¤imiz için s›hhiye göreviyapar ve flap hastal›¤›n›n yay›lmas›n› önleriz. Kuyruk alt› bezlerimiz-den pis bir koku salg›lad›¤›m›z için sevilmeyiz.

Uzunlu¤umuz 1-1,5 metre, yüksekli¤imiz 70-90 cm ve a¤›rl›¤›m›zise 40-80 kg. aras›ndad›r. Grup halinde avlan›r›z. Gebelik dönemleri-miz üç ay kadard›r. Ço¤unlukla bir veya iki yavru do¤ururuz. 25 sene-lik bir ömrümüz vard›r. Koloyca evcilleflebiliriz. Tehlike an›nda ölü tak-lidi bile yapabiliriz.

Üç türümüz vard›r:Çizgili S›rtlan (Hyaena hyaena)Boz S›rtlan (Hyaena brunnea)Benekli S›rtlan (Hyaena crocuta)

PeygamberÇiçe¤i

Latince ad›m: Centaurea Tchihatcheffii'dir.Türkiye'ye özgü bir tür olup sadece Ankara Gölbafl› civar›nda

yetiflmekteyim. Beni bu yörede "yanar döner çiçe¤i" olarak bilirler.Tek y›ll›k otsu bir bitkiyimdir. Çiçeklerim, mor, k›rm›z› ve pembedir.May›s ve Haziran aylar›nda çiçeklenirim. Step ekosisteminde veekin tarlalar›nda yay›l›fl gösteririrm.

IUCN (Dünya Do¤ay› Koruma Birli¤i) kriterlerine göre neslimtehlike alt›nda, Bern Sözleflmesi'ne (Avrupa'n›n Yaban Hayat› veYaflama Ortamlar›n›n Korunmas› Sözleflmesi) göre de (Kesin Koru-nan Bitki Türü) listesinde yer almaktay›m. Renkli çiçeklerim ve güzelgörünümüm ile oldukça gösteriflli bir bitkiyimdir.

Sadece Ankara-Gölbafl› Mogan Gölü çev-resinde yetiflmekle birlikte tohumlar›m›ntoplanmas›yla di¤er alanlarda daüretilmem mümkündür. Bu kapsam-da Do¤a Koruma ve Milli ParklarGenel Müdürlü¤ü'nün türümünkorunmas› ile ilgili yapm›fl oldu-¤u giriflimler neticesinde AnkaraBüyükflehir ve Gölbafl› Belediyesiyetkilileri çiçe¤imin yeflil alan ça-l›flmalar›nda kullanabilecekleriniifade etmifllerdir.

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Latince ad›m : Merops apiaster'dir.Türkiye'nin hemen her yerinde yaflar›m. Uçan böceklerle

beslenirim. Yiyecek olarak ar›lar› tercih etti¤imden dolay› banaar›kuflu denmifltir. 14 ile 16 cm boyunda çok renkli bir kuflum.Ço¤unlukla hayvan türlerinin erkekleri daha gösteriflli oldu¤undanbenim türümünde erkekleri çok güzel ve al›ml›d›r. Gözlerimiz kiremitk›rm›z›s›d›r. Aln›m›z›n ortas› beyaz, yan k›s›mlar› gözümüze kadaryeflilimsi mavidir. Bafl›m›z›n tepe k›sm› ve ensemiz canl› kestanerengindedir. Ensemizden devam eden canl› kahverengi, s›rt›m›zdanafla¤›lara do¤ru alt›n sar›s› renge dönüflür. Kuyruk tüylerimiz koyuyeflil ve turkuaz kenarl›d›r. Omuz tüylerimiz canl› yeflil ve etraf›mavidir. Gö¤üs k›sm›m›z turkuaz (yeflilimsi mavi) olup, çenemizin alt›canl› sar› tüylerle kapl›d›r. Gagam›z siyah, ayaklar›m›z ise erguvanikahvedir.

Sezonluk evlilik yapar›z. Yuva yerlerini erkeklerimiz seçer.Diflilerimiz tek seferde 5 ile 7 yumurta yaparlar. Kuluçka süreleri 20-22 gündür. Yavrular›m›z 30 günde büyür, 1 yafl›nda ergenli¤eulafl›r›z. Kafeste tutulan bir bireyimizin, 9 y›l yaflad›¤› tespit edilmifltir.

Di¤er bir türüm de Maviyanak Ar›kuflu'dur.

Kaynak:Prof. Dr. ‹lhami K‹Z‹RO⁄LU

Güzelavrat otu

Latince ad›m : Atropa belladonna'd›r.Patl›cangiller familyas›ndan, zehirli ve çal› görünümlü bir bitki-

yim. Anayurdum Avrasya'n›n orta ve güney kesimlerindeki ormanl›kve bofl arazilerdir. Türkiye'de özellikleKuzey Anadolu da¤lar›ndaki or-man aç›kl›klar›nda yayg›nolarak yetiflirim. Boyumyaklafl›k 1,5 metreye ka-dar uzayabilir.

Yapraklar›m donukyeflil renklidir. Yaprakla-r›m›n dibinden ya da dal-lar›m›n çatallanma yerin-den morumsu ve yeflil çiçekle-rim ç›kar. Bu çiçeklerim dahasonra kiraz büyüklü¤ünde parlak si-yah renkli yuvarlak meyvelere dönüflür.

Yapraklar›m-da ve köklerimdea¤r› kesici,spazm çözücü,sakinlefltirici, ter,süt ve mide salg›-lar›n› azalt›c› etki-lere sahip olanatropin ve hiyosi-yamin alkaloitlerbulunur. ‹laç ola-rak kullan›lan bu alkaloitler nedeniyle baflta Fransa olmak üzere çe-flitli ülkelerde tar›m›m yap›l›r. Ancak zehirli olmam ve istenmeyen yanetkilere yol açmamdan dolay› benim yerimi yapay ilaçlar almaktad›r.

Kaynak: AnaBritannica

Ar›kuflu

M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Kangal

Anadolu Çoban Köpe¤i ya da Türk Çoban Köpe¤i olarak bilinir-im. Orta Avrupa çoban köpeklerinin atas› oldu¤um san›l›r. Ad›m›Kangal Da¤lar›ndan al›r›m. Türkiye'de özellikle Sivas ilinin Kangalilçesinde yetifltirilirim. Karasal iklime çok iyi uyum sa¤lad›¤›mdanso¤u¤a ve s›ca¤a karfl› dayan›kl›y›md›r. Çok zeki, duygulu, uysal,görevime ve sahibime sonuna kadar ba¤l›y›md›r.

Koyun sürülerini baflar›yla yönetirim. Koyun sürüleri, e¤er birbir-lerine kar›fl›rsa onlar› kolayca ay›rt ederim. Sürülere yönelen her türlüsald›r›y› cesaretle gö¤üslerim. Boyumuz 75-80 cm, a¤›l›¤›m›z ise 50-60 kg civar›ndad›r. Postumuz s›k ve k›sa tüylüdür. Erkeklerimizin, aslanyelesini and›ran kal›n tüyleri bulunur. Tüy renklerimiz, kirli beyaz, aç›ksar›, boz, kahverenginin çeflitli tonlar›nda ya da k›rç›l olabilir. Asli tür-lerimizde leke ve damgalanmalar bulunmaz. Burun ve a¤›z›m›z siyah,kafam›z›n üstü düz, kulaklar›m›z düflük, sürekli alarm durumundak›vr›m yaparak duran kuyru¤umuz vard›r. T›rnaklar›m siyaht›r.

Bafl›m›z iri, gö¤üsümüz genifl, çene, boyun özelliklede ön bacak-lar›m›z çok güçlüdür. Kolay ürer, ama yabanc› köpeklere yaklaflmay›z.Beslenmemiz kolayd›r; etin yan› s›ra bitkisel kökenli (arpa, yulafezmeleri vb...) yiyecekleri yerim.

Arkeolojik buluntulara göre kökenimiz, eski Anadoluuygarl›klar›na kadar uzan›r (yaklafl›k 3000 y›l). Araflt›rmac›lartaraf›ndan Asur kabartmalar›ndaki köpeklerin, bizim atalar›m›z oldu¤uöne sürülmektedir. Soyumuz Osmanl›lar döneminde yayg›n ve özenlibir biçimde yetifltirilmifl ve kal›t›m özelliklerimiz baflar›yla korunmufltur.Dönem dönem bekçi köpe¤i olarak da hizmet verdim. 1970'li y›llardanbafllayarak askeri amaçlar için de yetifltirilmeye baflland›m.

Kaynak: Meydan Larousse

Kufl Üzümü

Latince ad›m: Sorbus aria'd›r.Rosaceae familyas›ndan›m. Anadolu'da yöresel ad›m Üvez'dir.

En fazla 5-10 metre boyuna, 4-6 metre geniflli¤ine kadar büyürüm.Ormanlarda di¤er a¤açlarla birlikte yaflar›m. Ana vatan›m Ameri-ka ve Avrupa'd›r. Gövdem sar›ms› gridir. Yap-raklar›m›n uzunlu¤u 25 cm. olup, her sür-günde ise s›ral› flekilde 11-17 yapra¤›molur. Yapraklar›m sonbaharda sar› vek›rm›z› renglerini al›r. K›fl aylar›ndayapraklar›m› dökerim. Çiçeklerim s›kdemet biçiminde, beyaz renklidir.Meyvelerim ise oranj k›rm›z›s› rengin-de ve üzüm salk›m› fleklinde olup 5mm'ye kadar büyürler. Güneflli ve göl-geli havalarda yetiflirim,-20°C'lik so¤u¤a bile dayanabilirim. ‹nsanlarbeni k›fl aylar›nda budarlar, budarkende bana farkl›flekiller verirler. Budama s›ras›nda kuru ve yaral› dallar›mdan kurtu-lurum. Bunun d›fl›nda büyük bir budamaya ihtiyaç duymam.

Meyvelerim çok ekflidir, meyvelerimi insanlar salamura yap›pk›fl›n tüketirler. Kaynak: Faruk YALÇIN