KOLEGJI “TEMPULLI”FAKULTETI I SHKENCAVE TË

KOMUNIKACIONITPRISHTINË

Prof. Ylli Koshi

1

Prishtinë 2004Çasja moderne e hulumtimit të sigurisë në komunikacion

Gjendja e sigurisë në komunikacion nuk është e mjaftueshme, këtë dukuri praktikisht e vështirëson edhe vetë fakti se të gjithë banorët marrin pjesë në të.Zhvillimi i automobilizmit është pasojë e zhvillimit modern. Kultura në komunikacion, sipërfaqet jo të përshtatshme të komunikacionit si dhe mjetet krijojnë konflikte të shumta në komunikacion.Duhet të theksohet definicioni i aksidentit të komunikacionit:

- Fatkeqësi e komunikacionit konsiderohet fatkeqësia në rrugë në të cilën ka marrë pjesë së paku një mjet në lëvizje në të cilën është lënduar apo ka vdekur një person ose më shumë apo është shkaktuar dëm material.

Fatkeqësitë e komunikacionit mund të ndahen:

- Sipas vendit ku ka ndodhë (vendbanim apo jashtë vendbanimit).- Sipas kohës kur ka ndodhë- Sipas pasojave (të lënduar lehtë, rëndë, të vdekur apo vetëm

dëme materiale).- Sipas mënyrës se si ka ndodhë (ndeshje ndërmjet veti të

automjeteve, goditje të mjetit të parkuar, goditje të objektit në rrugë, dalje nga rruga, rrokullisje, goditje apo shkelje e këmbësorit, ramja e personit nga automjeti, etj).

- Sipas shkakut se si ka ndodhë (gabimi i shoferit, gabimi i rrugës, mjeti teknikisht jo i rregullt, gabimi i këmbësorit apo udhëtarit, etj).

- Sipas karakteristikave të rrugës (lloji i rrugës dhe dëmtimi i saj, gjerësia e rrugës, lloji i shtresës së rrugës, dukshmërisë së rrugës, etj).

Shënimet statistikore tregojnë se 60 – 70% të aksidenteve ndodhin për shkak të veprimeve të pa rregullta të shoferit dhe këmbësorit, 20 – 40% nga rruga, 10 – 15% nga parregullsia teknike e mjetit.Amerika është vendi më i sigurtë në botë dhe njihet edhe si vendi me më së shumti rrugë moderne, prandaj nivel i sigurisë është më i madhë.

Shkaku i vdekjes së popullsisë

2

1. Fatkeqësitë e komunikacionit me pjesëmarrje të automjeteve 36%

2. Termetet 22%3. Mbytje në ujë 18.66%4. Fatkeqësitë tjera të komunikacionit 6.2% (anije, aeroplanë)5. Zjarri dhe eksplozioni 4.2%6. Përdorimi i armëve të zjarrit 1.3%7. Të tjera 17.4%

Faktorët e sigurisë në komunikacion

Egzistojnë pesë faktorë:1. Njeriu2. Mjeti3. Rruga4. Komunikacioni (qarkullimi në rrugë)5. Faktori incident

Shkaktarët kryesor të fatkeqësive në komunikacion

Sot në botë egzistojnë mendime të ndryshme në lidhje me përqindjen e pjesmarrjes së secilit faktor në shkaktimin e fatkeqësive në komunikacion

- Sjellja jo e rregullt e njeriut - 85% shoferët- 73% këmbësorë- 12% udhëtarë- 10% gjendja e rrugës- 5% mjeti (lëshimet teknike të mjetit)

Çka kuptojmë me gjendjen dhe paisjen e rrugës?

- Gjendja dhe paisja e rrugëve automobilistike- Konstruksioni dhe mungesat - Dëmtimet e rrugës - Shembja e gurëve- Mungesa apo parregullsia e shenjave të komunikacionit- Mos sigurimi i punimeve në rrugë

Me pa rregullsi të mjetit kuptojmë pa rregullsinë e frenave, pneumatikëve (gomave), paisjeve ndriquese, sistemit për drejtim, si dhe parregullsi tjera.Numri më i madhë i fatkeqësive ndodhë në shpejtësitë 25 km/h deri në 80 km/h.

3

Njeriu si faktorë i sigurisë në komunikacion

Në gjendjen e njeriut si faktorë i sigurisë në komunikacion ndikojnë:

- Karakteristikat personale të shoferit apo këmbësorit- Vetitë psikofizike- Arsimimi dhe kultura

85% e faktorit njeri si shkakë i aksidentit bëjnë pjesë:

- Vendimet dhe vlerësimet e gabuara (pjesa më e madhe: lodhja, alkooli, barnat, droga, etj).

Dhe pjesa tjetër është - Shkathtësia, koordinimi i lëvizjeve, dituria (arsimimi), njohja e

shenjave të komunikacionit, rregullave të komunikacionit, njohja e mjetit, njohja e drejtimit të mjetit.

- Aftësia (aftësia e të pamurit, muskujve, dëgjimet, aftësia psikomotorike (refleksi),

- Aftësia mentale (inteligjenca – temperamenti).

Shpejtësia e pa përshtatshme

Shpeshë përmendet që shpejtësia e papërshtatshme është një ndër faktorët kryesorë të fatkeqësive të komunikacionit.Fatkeqësitë më të rënda të cilat ndodhin gjatë shpejtësive të mëdha janë:

- Tejkalimi- Goditja në mjetin tjetër- Dalja prej rrugës dhe - Rrotullimi

Shpejtësia e lëvizjes varet prej kushteve të të pamurit, kjo vlenë për të gjitha kushtet atmosferike dhe për të gjitha rrugët, ditën apo natën.Natën shoferi është i obliguar që ta rregulloj shpejtësinë e mjetit të tij që të mund ta ndalë mjetin brenda largësisë së fluksit të dritave të tij.Ndikim të rendësishëm në zgjedhjen e shpejtësisë kanë kushtet atmosferike (shiu, bora, akulli, mjegulla, etj). Në rrugën e lagur apo të ngrirë rruga e ndaljes është më e gjatë.

Analiza e fatkeqësive të komunikacionit

4

Për analizën komplekse të fatkeqësive të komunikacionit duhet të kemi parasyshë me sa vijon:

- Lëvizja e numrit të përgjithshëm të fatkeqësive të komunikacionit të regjistruara

- Numri i automjeteve të regjistruara- Numri i veturave të udhëtarëve- Numri i banorëve për një mjet- Numri i shoferëve- Numri i fatkeqësive të komunikacionit- Lartësia e dëmit material në fatkeqësi të komunikacionit- Numri i të të gjithë të lënduarve në fatkeqsitë e komunikacionit- Numri i të të gjithë të vdekurve në fatkeqsitë e komunikacionit- Numri i fatkeqësive të komunikacionit në 100 km rrugë- Numri i automjeteve të regjistruara në 100 km rrugë- Numri i fatkeqësive të komunikacionit në 1000 automjete të

regjistruara- Numri i të vdekurve në 1000 automjete të regjistruara - Numri i të vdekurve në fatkeqësitë e komunikacionit në 100000

banorë- Numri i të lënduarve në fatkeqësitë e komunikacionit në 100000

banorë

Në bazë të këtyre shenimeve mund të përcaktohet shkalla e rrezikshmërisë e cila është e barabartë

Treguesit e shkallës së sigurisë

- Treguesi i frekuencësN – Numri i fatkeqësive të komunikaionit (nrmri i të vdekurve, lënduarve,lartësia e demit).S – Rruga e kaluar në një teritor të caktuar

Treguesi i dendësisë Numri i automjeteve të regjistruara

Numri i shpërndarjes së fatkeqësive të komunikacionit

5

L – Gjatësia e rrugës

Treguesi i nënshtrueshmërisë së rrezikut Banorët e regjistruarSipas pasojave fatkeqësive të komunikacionit ndahen:

- Fatkeqësitë e komunikacionit vetëm me dëm material- Pasojat me të lënduar lehtë - Pasojat me të lënduar rëndë- Pasojat me të vdekur

Klasifikimi i pasojave poentohet kësi soji;

- Pm =1 Poentimi i dëmit material - P1=5 Poentimi për të lënduar lehtë- P2=50 Poentimi për të lënduar rendë- P3=130 Poentimi për të vdekur

Si të veprohet në rastet e fatkeqësive të komunikacionit

Egzistojnë shkaktarë objektiv dhe subjektiv të fatkeqësive të komunikacionit. Shkaktarë objektiv janë njeriu, udhëtari, këmbësori, ndërsa shkaktarë subjektiv është mjeti, rruga, faktori incidentNë rastin e fatkeqësive të komunikacionit veprohet sipas katër shkallëve:

I - Kur ka të lënduar dhe të vdekur lajmërohet organi kompetent dhe enti shëndetsorë ose ndihma e parë, ndihmohen personat të cilët kanë nevojë për ndihmë dhe i ipet ndihma e parë, dërgohen në ambulantë nëse nuk ka mundësi ardhja e ndihmës së parë, nëse nuk ka mjete tjera transportohet edhe me mjetin i cili ka pësuar fatkeqësi, vendi i ngjarjes nuk bënë të ndryshohet edhe pas aksidentit, personat që kanë marrë pjesë në fatkeqësi nuk bënë të largohen, mbrohen pengesat e paraqitura në rrugë siq janë automjeti i dëmtuar, pjesët e rame dhe sigurohen që mos të vij të aksidenti tjetër, ruhen të gjitha gjurmët në rrugë të cilat kanë të bëjnë me fatkeqësitë e komunikacionit, nëse ka nevojë ndalohet edhe komunikacioni nga organi kompetent, organi hetues ka të drejtë të merr gjakun dhe urinën për analizë nga pjesëmarrësit e fatkeqësisë së komunikacionit, pas fatkeqësisë së komunikacionit ndalohet marrja e alkoolit, instituti mjeksor ku janë të dërguar të lënduarit është i obliguar ta lajmëroj organin kompetent nëse i lënduari vdesë. Objektet në rrugë dhe mjetet

6

e dëmtuara i largon organi për mirëmbajtjen e rrugëve, shpenzimet i bartë organizata për mirëmbajtjen e rrugëve të cilat shpenzime ka të drejtë të kompenzon nga shkaktuesi i aksidentit.

II – Shkalla e dytë kur ka lëndime të lehta dhe dëm materialLajmërohet organi kompetent, dërgohet personi i lënduar në spital, ruhen gjurmët, mirren shenimet nga të dy palët (patentshoferi, leja e qarkullimit, polisa e sigurimit), nuk bënë të ikë nga vendi i ngjarjes pa i dhënë ndihmë të lënduarve.Nësë pjesëmarrësi nuk i jepë ndihmë të lënduarit është kundërvajtje, nëse shoferi nuk i jepë ndihmën shkakton vepër penale, organi që bënë hetimet duhet ti evidentoj të gjitha pasojat dhe dëmtimet materiale të dëmtuarve dhe është i obliguar ti ruaj prej vjedhjes.III – Shkalla e tretë kur ka vetëm dëm material më të vogël se 1000€, nëse është mbi 1000€ është vepër penale, nëse më pak se 1000€ është kundëvajte.

Fatkeqësia e komunikacionit (procesi gjyqësor dhe kundëvajtës)

Përgjegjësia penale e shoferit- Rrezikimi i komunikacionit publik- Mosdhënja e ndihmës së parë personit të lënduar- Rrezikimi i komunikacionit me veprim të rrezikshëm- Shkatërrimi apo dëmtimi i shenjave të komunikacionit

Për të qenë vepër penale duhet të ketë pasoja të vdekjes, lëndimit apo dëm material1000€.Egziston edhe përgjegjësia materialeAutomjetet gjatë lëvizjes paraqesin rrezik potencial për jetën dhe pasurinë e njerzve prandaj i’u imponohet kompenzimi i dëmit të cilin e kanë shkaktuar.Dëmi paguhet vetëm nëse shoferi është fajtorë.

Përgjegjësia kundërvajtëse

Është në ndryshim prej përgjegjësisë penale sepse paraqet rrezik më të vogël shoqëror dhe dëmtimet janë më të vogla. Vepra kundërvajtëse egziston edhe nëse nuk ka fatkeqësi komunikacioni.

Sigurimi i automjeteve

Njihet që nga viti 1900 prej paraqitjes së mjeteve të para. Pas luftës së dytë botërore është zhvilluar me tepër me zhvillimin e motoristikës, në (ish Jugosllavi) dhe në vendin tonë ka filluar më 4 qershor 1976 sigurimi i automjeteve. Përpara këtë e ka rregulluar ligji mbi mardhënjet detyrimore.

7

Në Kosovën e pas luftës janë tri faza të sigurimit deri më sot

- Faza e parë është pa mbulesë sigurimi - Faza e dytë është faza e sigurimit me mbulesë të vogël, mbulimi

10.000€- Faza e tretë është e rregulluar nga BPK si rregullator dhe

mbikqyrës i sigurimeve dhe liçencues, dhe aplikimi i rregullt me mbulesë sigurimi deri në 1.200.000€, ku një kërkesë e vetme nuk kalon mbi 100.000€.

Egzistojnë dy lloje të sigurimeve të automjeteve:

A - Sigurimi nga autopërgjegjësia e cila ka të bëjë me kompenzimin e dëmit personave të tretë.B – Sigurimi kasko i cili mundet me qenë i plotë apo i pjesërishëm.Sigurimi i obligueshëm i automjeteve përfshinë përgjegjësinë e shfrytëzuesit apo pronarit të automjetit për dëmin e shkaktuar personave të tretë, me përdorimin e mjetit të tij gjatë lëvizjes apo ndaljes.

Sigurimi kasko apo vullnetar i automjeteve

Ky sigurim mundet me qenë i plotë apo i pjesërishëm të cilin pala e zgjedhë vullnetarisht.Sigurimi kasko është sigurim i cili i mbulon dëmet nga fatkeqësitë e komunikacionit, zjarri, vjedhja, fatkeqësitë natyrore, ndërda sigurimi i pjesërishëm është kombinim i disa rreziqeve që varet nga dëshira e të siguruarit.Primi është çmimi i sigurimit i cili varet nga pjesëmarrja e të siguruarit në çdo dëm. Për llogaritjen e primit për bazë mirret çmimi i automjetit të ri.Secili rrezik e ka koeficientin e vetë me të cilin shumëzohet vlera orientuese e çmimit të automjetit. Sigurohen vetëm automjetet e reja.Franshiza është pjesëmarrja me rrezik deri në lartësi të caktuar të cilën e përcakton vetë i siguruari deri në të cilën lartësi e kompenzon vetë i siguruari. Sa më e madhe është franshiza primi është më i vogël dhe anasjelltas.

Elementi i ekspertizës së lartësisë së dëmit në mjete të dëmtuara në fatkeqësi të komunikacionit

Përcaktimi i vlerës së automjetit

Për përcaktim merren këto elemente

1 Çmimi i fabrikës

8

2 Vjetërsia e automjetit dhe data e regjistrimit të parë3 Numri i kilometrave të kaluara4 Gjendja e përgjithshme e mjetit5 Investimet e reja shtesë në mjet6 Mënyra e eksploatimit7 Dëmet e mëparshme, mënyra dhe kualiteti i riparimit të tyre.

Secila e ka një koeficient si bazë me të cilin shumëzohet çmimi i ri i automjetit i cili mund ta rrisë apo zvogloj atë.

1. Çmimi i fabrikës ose çmimi i ri i automjetit

Është çmimi i automjetit të prodhuar ku përmbanë çmimin e prodhimit me paisje të duhura me pakicë dhe çmimit të transportit, kësaj vlere (mjeti i importuar) i shtohet vlera e doganës, tatimit, akcizës (nëse ka), transportit dhe shpenzimeve tjera përcjellëse.Çmimi i automjetit caktohet nga faktura apo katallogjet përkatëse. Për katalogje të reja është EUROTAXSCHWACKE nga Zvicra dhe ANIA nga Italia.

2. Vjetërsia e automjetit

Vjetërsia e automjetit merret në bazë të vitit të prodhimit i cili mund të shifet nga faktura e blerjes. Amortizimi në bazë të vjetërsisë ka për bazë dy gjëra: numri mesatar i kilometrave të kaluara dhe kubikazha.

3. Numri i kilometrave të kaluara

Është nëse automjeti ka kaluar më shumë ose më pak kilometra nga mesatarja e paraparë në kategorinë e vetë ±.

+ / - 800³ 800 – 1300³

1300 – 1750³

Mbi 1750³

1000 – 1500 + 3% ± 2% ± 1.5 ± 1

km të kaluara

15.000 km

18.000 km 21.000 km 25.000 km

Vëllimi 800³ 800 - 1300³

1300 - 1750³

Mbi 1750³

1 vit i vjetër 0 – 14% 0 - 15% 0 – 16% 0 - 18%2 vite i vjetër

15 – 26% 16 - 28% 17 - 30% 19 - 33%

3 vite i vjetër

27 – 36% 29 - 38% 31 - 41% 34 - 45%

9

Për çdo 5000 km të tjera

± 2% ± 1.5 ± 1.25 ± 1

4. Gjendja e përgjithshme e mjetit

Është gjendja e vlerësuar sipas mirëmbajtjes së tij. Vlerësuesi e përcakton vizualisht. Vlerësuesi duhet të përcaktoj gjendjen e llakut, gjurmët e korozionit,mbulesat (tapacirat), hapësirën e motorit, gjendjen e hapësirës elektrike, etj. Pas gjithë këtyre konstatimeve të gjendjes së automjetit, a është a nuk është në mirëmbajtur duhet të vlerësohet me koeficientin e korreksionit ±0 %– 10%.

5. Investimet shtesë në mjet

Rritjen e lartësisë së vlerës së mjetit e bëjnë ndërrimi i pjesëve vitale të mjetit siq janë motori, ndërrimi i motorit me motor të ri apo motori i freskuar, etj. Nëse automjeti është më i vjetër se tri vjet ose i ka kaluar më tepër se 6000 kilometra, të ndërrimi i karoserisë varet nga këto dy elemente ku vlera e tij mund të rritet apo të zvoglohet prej 0% deri në 10 %.

6. Mënyra e eksploatimit

Varësisht se ku dhe si e përdorë pronari mjetin (p.sh mjeti është blerë nga dogana, i blerë si dëm total, mjeti i autoshkollave, taxi, rent a car, mjeti që është përdorë nga shumë pronarë, i përdorur në puntorishte) kjo mundet të ndikojë në uljen e vlerës së tij prej 0 % deri në 8%.

7. Dëmet e mëparshme

Këto janë dëmtimet që shihen dhe që nuk janë riparuar mirë si duhet. Ky faktorë ndikon në humbjen e vlerës prej 0% deri në 6%. Shuma e këtyre nuk guxon ta kaloj vlerën 80% (motoçikletat, mopedat, skuterat, kamionët, amortizimi i gomave, ceradat, akumulatorët).

Vlera e humbur dhe vlera e rritur e mjeteve të dëmtuara

Vlera e zvogëluar e automjeteve të dëmtuara

Në procesin e likuidimit të dëmit nga kompania e sigurimit egziston vlera e humbur e mjetit për shkakë të riparimeve të bëra. Te automjetet deri në 5 vite të vjetra të cilën vlerë kompania e sigurimit është e obliguar t’ia kompenzoj të dëmtuarit. Kjo vlerë është më së shumti 10 % nga vlera e riparimeve.

10

Vlera e rritur e automjetit

Në rastin e ndërrimit të pjesëve të korroduara përcaktohet vlera e rritur e asaj pjese. Vlera më e lartë e rritur është deri në 50% të vlerës së asaj pjese.

Përcaktimi i çmimit të autoditëve

Është kur mjeti nuk punon për shkakë të pamundësisë së përdorimit të tij. Shpeshë ndodhë që për mjetin e dëmtuar të kërkohet dëmshpërblimi i shkaktuar me rastin e humbjes së ditëve të punës për shkakë të riparimit të automjetit e cila i takon sipas rregullave, të dëmtuarit. P.sh autotaxi, autoshkolla, autobusët për transportin e udhëtarëve për vija të rregullta apo turistike, kamionët, mjetet transportuese.Llogaritja e ditëve të humbura është mjaftë e komplikuar ku duhet të mirren për bazë shumë elemente mbi eksploatimin e atij mjeti dhe të krahasohet me ditët e kaluara në riparim.

Elementet e shiqimit të vendit të ngjarjes

Shiqimi i vendit të ngjarjes është një proces të cilin e ndërmarrin organet kompetente kur ka të bëjë me përcaktimin dhe skjarimin e fakteve të rëndësishme. Është e nevojshme që drejtpërdrejt ta shiqoj personi zyrtarë. Me qenëse shiqimi i vendit të ngjarjes bëhet me shqisa të të pamurit quhet vendëshiqim i vendit të ngjarjes.Kur vjenë deri te fatkeqësia e komunikacionit lajmërohet ekipi kujdestarë i policisë, ndërsa policia e lajmëron organin hetues (gjyqtarin) dhe ambulancën nëse ka të lënduar.Gjyqtari hetues lajmëron më tutje prokurorin publik i cili nuk është i obligueshëm por mundet me marë pjesë në shiqimin e vendit të ngjarjes.Ekipa kujdestare e policisë e lajmëron policinë e komunikacionit e cila e siguron vendin e ngjarjes.Në vendin e ngjarjes del ekipa kriminalistike e cila është në kuadër të policisë e cila i ndihmon gjyqtarit hetues për ti kryer hetimet, gjithashtu e formulon skicën dhe fotografimin e vendit të ngjarjes.Gjykatësi hetues mundet me thirrë edhe ekspert të lëmive të ndryshme të cilët kishin me i ndihmuar në kryerjen e hetimeve e sidomos ekspertët e komunikacionit, ekspertët e mjekësisë ligjore, etj.

Sigurimi i vendit të fatkeqësisë dhe planifikimi i punëve

11

- Bllokimi i vendit të fakeqësisë (i brendshëm dhe i jashtëm), lajmërimi i ekipës kujdestare të fatkeqësisë, njoftimi i shkurtë i policisë e cila e lajmëron gjyqtarin hetues

- Sigurimi i ndihmës së parë të lënduarve- Sigurimi i gjurmëve- Ndalimi i pjesëmarrësve në ngjarje- Sigurimi i dëshmitarëve- Sigurimi i pjesëmarrjes së dëshmitarit- Largimi i kurreshtarëve nga vendi i ngjarjes- Sigurimi i pozitave të mjeteve- Rregullimi i komunikacionit që të anashkalohet vendi i ngjarjes- Mbledhja e shenimeve- Ndihma e gjyqtarit hetues- Sigurimi dhe shenimi i fiksimeve në vendin e fatkeqësisë për

pjesëmarrësit të cilët e kanë lëshuar vendin e fatkeqësisë pa qëllim që të këthehen më

- Veprimet e hulumtimit të alkoolizimit të pjesëmarrësve në komunikacion

- Informimi i gjyqtarit hetues apo puntorit të autorizuar për të gjtha masat e sigurisë si dhe detajet e ngjarjes

Dokumentacioni i hetimeve

Përmbanë dokumentacionin e shkruar, planin e vendit të fatkeqësisë së komunikacionit (paraqitja grafike e fatkeqësisë së komunikacionit dhe fotodokumentacionin).Procesverbali i vendit të ngjarjes përmbanë:- Shenimet e vendit- Shenimet e pjesëmarësve- Gjurmët- Pasojat - Fiksimi - Ruajtja dhe paketimi i fakteve në rrugë

Skica e vendit të ngjarjes përpilohet me dy mënyraA. Kroki skicaB. Skica me përmasa

Kroki skica matet në vendin e ngjarjes ku pika fikse mirret në një objekt ose në natyrë të ndonjë objekt i pa lëvizshëm.Egzistojnë tri sisteme të matjes

1. Matja drejtkëndore2. Matja trekëndëshe3. Matja e kombinuar

12

Pikafikse

Pika orientuese

A

B

D

C

Njollae gjakut

E8m

7m

Drejtëzaorientuese

Y

Matja drejtkëndëshe

ab

18m

P.A P.B

Matja trekëndëshe

Fotografimi i vendit të ngjarjes mund të bëhet në disa mënyra, por dy janë kryesore:

1. Këndore (kur automjeti fotografohet nëpër kënde)2. Qëndrore (kur automjeti fotografohet anash)

Faktori njeri në sigurinë e komunikacionit

AlkoolizmiNë bazë të ligjit LBSK (Ligji Bazë mbi Sigurinë e Komunikacionit), konsiderohet që është nën ndikim të alkoolit personi i cili me anë të analizave laboratorike të gjakut është vrejtur se ka më shumë së 0.5 promila alkool në gjak, apo ka pamarrë parasyshë përqindjen tregon shenja të dukshme të çrregullimit alkoolik.

13

Personat të cilët e kanë veprimtari themelore drejtimin e automjetit nuk guxojnë të konsumojnë fare alkool gjatë kryerjes së veprimtarisë së vozitjes.Marrja e alkoolit në organizëm i ka dy faza

1. Faza e resorbimit (kalimi i alkoolit prej lukthit në gjak) i cili pas 1.30 minutave kalon në gjak rrethë 90%.

2. Faza e eliminimit e cila fillon menjëherë pas resorbimit,dhe është proces i kundërt i cili del me anë të frymarrjes dhe urinës. Eliminiumi varet nga disa faktorë siq janë pesha e trupit, ushqimi, fortësia e alkoolit etj. Koncentrimi i alkoolit në gjak llogaritet me anë të kësaj formule:

- Eliminimi i alkoolit në gjak - Sasia kosumuese - Masa e personit - Koeficienti i shpërndarjes

100 mililitra alkool ......3.6 gRaki .....30 - 40 gRaki e mollave .....5.2 gVera ......35 – 40 gWisky .....35 gVerërat e buta......8.8 gVodka ......50 gKoeficienti i shpërndarjes sillet prej 0.6 deri në 1Eliminimi i allkoolit shkon në kufinjët 4 – 11 g për një orë

Mjeti

Elementet kryesore të sigurisë së mjetit në rrugë janë:- paisjet për ndalje- paisjet për drejtim - paisjet për ndriqimin e rrugës, mjetit dhe sinjalizimi

Paisjet tjera për siguri të mjetit janë:- paisjet për shiqueshmëri normale (xhamat)- paisjet për dhënjen e shenjave akustike (sirena)- paisjet për kontrollë- paisjet për hudhjen e gazërave- paisjet për lidhjen e rimorkios

Në paisjet rezervë bëjnë pjesë:- goma rezervë- trekëndëshi i sigurisë

14

- litari për tërheqje- kutia e ndihmës së parë- kutia e poqave elektrik- aparati për fikjen e zjarrit, etj

Shiqimi teknik i automjeteve

Bëhet për çdo vit, ndërsa automjetet që bëjnë transportin publik çdo 6 muaj (taxi, autobusët, autoshkolla, etj).

Elementet e rrugës

Janë: prerja, mbushja, galeria, këthesa, këthesa vertikale, tuneli, udhëkryqi, shiritat kufitar, buzoret, bankinat, rigolo, berma, etj.

Sinjalizimi si pjesë përbërëse e komunikacionit Ndahet në sinjalizim horizontal, vertikal dhe sinjalizime tjera (ndriquese, në objekte, tunele, etj).

Hulumtimi i shpejtsisë së lëvizjes së automjeteve

Dukshmëria në rrugë

Siguria në komunikacion kërkon dukshmëri të mjaftueshme të rrugës ashtu që shoferi të mundet në çdo kohë ta kaloj pengesën apo ta ndalë mjetin para pengesës.Dukshmëria në rrugë është e lidhur ngushtë me gjatësinë e rrugës së ndaljes. Në përgjithësi vlenë ligji që dukshmëria duhet me qenë aq e madhe sa që mjeti të ndalet në mënyrë të sigurtë me shpejtësinë përkatëse.Egziston dukshmëria horizontale në këthesë dhe dukshmëria vertikale në lakesë.Përcaktimi i shpejtësisë së sigurtë të lëvizjes së mjeteve në krahasim me gjatësinë e dukshmërisë ose ndonjë gjatësi tjetër përcaktohet:

Sn – Rruga e ndaljests – am – Ngadalsimi i automjetit [m/s]

ts = t1+t2+0.5 · t3

t1 – Koha e reagimitt2 – Koha e reagimit të frenave

15

t3 –

Elementet e frenimit të automjeteve

Një nga elementet kryesore të frenimit janë gjurmët. Dallojmë:

- gjurmët e lëvizjes- gjurmët e rrëshqitjes- gjurmët e bartjes- gjurmët e bllokimit të rrotëve- gjurmët e frenimit

Gjurmët e lëvizjes

Nëse mjeti lëvizë nëpër borë, baltë, pluhur, mund të shofim kjartë profilin e gomave të pa ndryshuar gjatë lëvizjes normale të mjetit, edhe prodhuesi mund të gjindet në bazë të këtyre gjurmëve.Me anë të gjurmëve të lëvizjes mundet të identifikohet goma a ka qenë me presion të lartë apo presion të ulët.

Gjurmët e rrëshqitjes

Paraqiten gjatë kalimit të mjetit nëpër pjesë të rrëshqitshme për shkakë të ngricave, vajrave të derdhura, gjatë vozitjes pa kontrollë (humbja e kontrollës së mjetit), ku ndodhë që njëra rrotë të mos frenoj ndërsa tjetra të bëjë rrotullime të shpejtuara.

Gjurmët e bartjes

Paraqiten në këthesa, gjatë vozitjes së pa kontrolluar. Është karakteristike te këto gjurmë largësia jo e barabartë dhe në mes gjurmëve është ndryshueshme. Këto gjurmë paraqiten edhe kur shpërthen goma.

Gjurmët e bllokimit të rrotës

Shfaqen për shkakë të pa rregullsisë në mjet ku vjenë deri të bllokimi i njërës rrotë apo të më shumë rrotëve.

Gjurmët e frenimit

Këto janë gjurmë që paraqiten gjatë frenimit të vrullshëm dhe janë gjurmë të dukshme në rrugë të asfalltuara dhe të betonuara mirë, ndërsa në rrugë të tjera më pak shihen.Në asfallt të lagur deri në koeficientin

μf = 0.35

16

a= 3 [m/s²]a = g · 9.81 · 0.35 = 3.4 [m/s²]

Ndërsa në asfallt të terur nuk shifen gjurmët deri në vlerën e koeficientit

μf = 0.55a= 5 [m/s²]

a = g · μk=9.81 ·0.55 = 5.4 [m/s²]

Gjurmët e dukshme të frenimit gjithëmonë janë më të vogla se sa rruga e frenimitlgj – rruga e gjurmës së frenimitlrrf – rruga e gjatësisë së frenimitln – rruga e ndaljes

Rruga e ndaljes

Përbëhet nga rruga e reagimit dhe rruga e frenimit. Rruga e reagimit përbëhet prej rrugës së reagimit të shoferit dhe rrugës së aktivizimit të frenave.

Rruga e frenimit përmbanë rrugën të cilën e kalon mjeti kur shoferi e aktivizon frenin deri te ndalja e mjetit.

Motoçikleta Vetura Kamion Autobus RimorkioTraktorët me

rimorkio

Freni punues 35% 55% 45% 50% 45% 25%Freni ndihmës (parkues)

- 25% 20% 25% 20% 15%

Koha e reagimit të shoferit varet nga karakteristikat subjektive të shoferit dhe nga kushtet objektive të rrethit. Koha e reagimit të shoferit është e ndarë në tri kohëra

- Koha e përceptimit të rrezikut- Koha e vendim marrjes e cila ndahet në tri pjesë (frenim , këthim

majtas apo djathtas)- Koha e aktivizimit të muskulaturës apo reagimit biofizik

t t t1 2 3

0.8Koha e rregullt mirret 0.8 sekonda te reagimi i shoferit

17

Koha e vonesës së aktivizimit të mekanizmit t2 varet prej llojit të paisjes së frenimit si dhe prej llojit të mjetit. Te këto të dyja mirret 0.2 – 0.3 [s]

Efikasiteti i frenave

Sipas ligjit është e paraparë koeficienti minimal i frenimit për mjete të ndryshme.

FF – Forca e frenimit 100[%]

Forca e frenimit të të njëjtit bosht nuk guxon të jetë më e madhe se 20% matur nga forca më e madhe. Egzistojnë tabela të ndryshme nga autorë të ndryshëm të cilat ndryshojnë në mes veti.Shembull i rrjedhës së llogaritjesShoferi i veturës frenon vrullshëm para një pengese Sh, gjurma e frenimit me ngjyrë të zezë të dukshme Sh=24 m, për shkak të shpejtësisë në 7m, frenim e ka goditë pengesën Sg=7m, ngadalsimi mesatar am=8.5m/s².Fatkeqësia ka ndodhë në qytet, organet hetuese kanë kërkuar ta dijnë shpejtësinë e lëvizjes së mjetit para frenimit, në momentin e frenimit dhe momentin e goditjes, dhe me shpejtësinë kufitare 60km/h a kishte mundur ti ikë fatkeqësisë?

Vo V=0

24m

VgV1 Sg7m= Sfnd17m=

[m/s²]

Në vendin e gjurmëve të frenimit

18

Shpejtësia e lëvizjesRruga e ndaljesSN=SR+SR

SN=v0+tR+24SN=24+24=48m

Rruga e goditjesSg=SR+Sfg=24+7=31m Hulumtimi: A kishte mundur ta evitoj goditje me shpejtësin 60km/h

v=60km/h (16.67 m/s)

p.sh

[m/s] v1-gjurma e frenimit

[m/s]

Rruga e ndaljes

[m]

Në rastin kur në fund të gjurmëve të frenimit mjeti ka pasur shpejtësi tjetër (më të madhe se zero)

L

Vg

V0

19

Shpejtësia në momentin e paraqitjes së gjurmëve

[m/s]

Koha e ndaljes

Koha e reagimit Koha e ndaljes

Përdorimi i tahografit

Është paisje kontrolluese e cila vendoset në automjet dhe i cili shenon në mënyrë grafike punën e mjetit dhe punën e shoferit.Tahografin është i obliguar me ligj ta ketë çdo mjet i cili ka peshën prej 5 tonave dhe autobusëtTahografi shënon:

- fillimin e punës së mjetit- kohën e këthimit të mjetit- kohëzgjatjen e orarit të punës- kohën e lëvizjes- kohën e ndaljeve- kilometrat e kaluara- regjistrimin e shpejtësisë së lëvizjes- kohën e ngarkim – shkarkimit- shpenzimin e karburantit dhe elementeve tjera

Parregullsitë dhe mashtrimet me tahograf:- ndërprerja e grafikimit- kalimi i diagramit në diagram tjetër pasi që i njëjti është përdorë

edhe një herë- diagrami që shkruan me një vend (nuk lëvizë)- parregullsia e mekanizmit të orës etj.

Përcaktimi i shpejtësisë kufitare gjatë hyrjes në këthesë

[m/s]

[m/s]

20

VBAR- Shpejtësia kufitare e bartjesVPRAP- Shpejtësia kufitare e praptimitR – Rrezja e këthesëshq – Lartësia e qendrës së rëndimit

Ekspertizat e goditjes së mjetit në këmbësorë

Kriterium i mundësisë apo i pa mundësisë teknike të evitimit të fatkeqësisë së komunikacionit hulumtohet me kohën e këmbësorit e cila është baras me rrugën e këmbësorit.

Sk- [m] - Koha e këmbësoritvk - [m/s] - Shpejtësia e këmbësorit

tk<t1+t2+0.5 · t3 = tR

Në bazë të kësaj formule shoferi i mjetit nuk ka mudësi ta evitoj goditjen. Nëse

tR> t1+t2+0.5 · t3

Atëherë shiqohen mundësitë apo hulumtohet mundësia e ikjes së fatkeqësisë së komunikacionitElement i hulumtimit është koha e goditjes

Koha e kalimit të mjetit prej momentit të shfaqjes së rrezikut e deri te momenti i goditjes së këmbësorit është baras me kohën e këmbësorit.

Për analiza është shumë me rëndësi përcaktimi i vendit ose pika e goditjes(P.G), nga i cili fakt gjinden të gjithë parametrat tjerë.Pika e goditjes përcaktohet në vendin e ngjarjes në bazë të gjurmëve në rrugë, deklaratave të dëshmitarëve, dëmtimit të mjetit etj.

V

P.G

o

21

±10% [m]

Gjatësia e hudhjes së këmbësorit

Hudhja e gjërave të lehta

Nëse në rrugën e frenimit është goditur këmbësori më masën mk (kg), apo ndonjë pengesë tjetër, atëhere shpejtësia në fillim të gjurmëve të

frenimit është

Sfg – Rruga e frenimit, prej fillimit të frenimit deri te vendi i goditjes [m]Sfn – Rruga e frenimit prej vendit të goditjes deri në fund të rrugës së frenimit [m]

mm – Masa e mjetit [kg]mk – Masa e këmbësorit [kg]b – Ngadalësimi

Shpejtësia në momentin e paraqitjes së frenimit

Përcaktimi i shpejtësisë së goditjes në bazë të pikës së kontaktit të kokës së këmbësorit në pjesët e automjetit

Kemi dy lloje të goditjes së mjetit në këmbësorë

1. kur mjeti është i frenuar në momentin e goditjes 2. kur mjeti nuk është i frenuar në momentin e goditjes

Kur mjeti është i pa frenuar, rrotullohet këmbësori sepse masa e tij donë ta ruaj pozitën e mëparshme ndërsa automjeti ka nxitim negativ ku forca e inercionit

Figurat hudhjes së këmbësorit ne mjet

22

Te mjeti i frenuar

Gjatë goditjes së këmbësorit rruga e hudhjes së tij prej momentit të goditjes deri te ndalja përbëjet prej dy pjesëve

- fluturimi në ajr - rrëshjqitja nëpër pjesë të rrugës

Sh=S1+S2

S1 – Fluturimi S2 – Hudhja në asfalltak – ngadalsimi i këmbësorit i cili është baras ak=6 drei 9 [m/s²]

VIZATIMET ARKOR PONTON, PYKOR

Shpejtësia e goditjes mund të përcaktohet në bazë të largësisë së hudhjes së xhamit erëmbrojtës të automjetitVN =5.6 deri 12.5VN = 60km/h = 13 deri 20 m VN = 80km/h=17.25mVN = 90km/h=19 deri 29m nga vendi i ngjarjesKjo vlenë për lartësinë mesatare të xhamit erëmbrojtës

23

Format ballore të automjetit- arkore (kamionët, autobusët dhe kombi)- ponton (mjetet normale me lartësinë 0.9m mbi rrugë)- pykor (mjetet sportive)

Nëse një person e godet mjeti në formë pykore ose ponton, atëhere për shkak të forcës goditëse e cila vepron përfunëdri qendrës së rëndimit të trupit të njeriut vjenë deri te hudhja e tij mbi automjet. Mirpo në rastin e goditjes së mjetit në fëmijë, fëmiu do të hudhet në mjetin e formës pykore ku forca goditëse është mbi qendrën e rëndimit të trupit.Ndodhë që te fëmijët e rritur të hudhen mbi mjet të formës ponton.Ndërsa te automjetet arkore pa marrë parasyshë a është fëmijë apo i rritur, trupi i këmbësorit përfshihet në goditje me tërë gjatësinë e tij, kështu që regjimi i hudhjes së tij është i njëjtë si te fëmijët ashtu edhe te të rriturit.Te këto raste për shkak të gjatësisë së vogël, fëmija rrëzohet më shpejt sepse fiton shpejtësinë këndore, kur automjeti nuk është i frenuar egziston rreziku i shkeljes së tij.

Përcaktimi i shpejtësisë në bazë të lëndimeve të këmbësorit

Gjatë goditjes së këmbësorit egzistojnë tri kontakte të këmbësorit me objkete, gjithashtu tri shkallë të lëndimeve

- kontakti primarë shkaktohet me rastin e kontaktit të parë me mjetin (thyerja e ekstremiteteve të poshtme, te fëmija lëndime në mes).

- kontakti sekondar, janë lëndimet e marrura të këmbësorit gjatë përplasjes nëpër pjesë të mjetit (kapaku i motorit, xhami i parë, kulmi, etj).

- kontakti terciar, është lëndimi i këmbësorit me rrugën, objektet në rrugë ose jashtë rrugës

Lëndimet më të rënda janë te kontakti primarë.

Përcaktimi i shpejtësisë goditëse të automjetit në këmbësorë në bazë të shkallës së lëndimit

Analiza tregon se goditjet më të shpeshta janë goditjet ballore të plota për të tri format e automjeteve (ponton, arkor, pykor). Mund të ndodhë që lëndimet e njëjta të ndonjë pjese të trupit për një lloj të automjetit mund të jenë primarë dhe për tjetrën sekondar

Pjesa e trupit Primar + Sekundar

24

Pykor Ponton ArkorAshti i nëngjurit 73 % 81 % 36 %Ashti i mbigjurit

(femuri)20 % 52 % 39 %

Ashti i komblikut 40 % 31 % 68 %Koshi i krahërorit 13 % 36 % 68 %

Koka 60 % 80 % 85 %

Është e përcaktuar shpejtësia minimale e goditjes me të cilin rast vjenë deri te thyerja e femurit – 30 – 40 km/hShpejtësia minimale e goditjes për thyerjen e ashtit të komblikut 40 – 45km/h.Nëse thehen dy ashtat e nëngjurit atëhere shpejtësia minimale e goditjes mundet me qenë 35 – 40km/hAmputimi traumatik vjenë me shpejtësinë 70km/h

Lëndimet sekondare

- Thyerja e kokës 40 – 45km/h- Lëndimi i trurit 40 – 45km/h- Thyerja e unazave të qafës 55 – 60km/h- Thyrja e kurrizit 60 km/h- Pëlcitja e zemrës dhe aortës 65 km/h

Shpejtësia minimale e goditjes te automjetet në formë arkore

Lëndimet terciare janë lëndime të cilat shkaktohen pas kontaktit me automjet dhe munden me qenë të natyrës së ndryshme.

Thyerja e ashtit të nëngjurit

30 km/h

Lëndimi i trurit 30 – 35 km/hThyrja e kokës 30 – 35 km/h

Thyrja e ashtit të komblikut

35 km/h

Thyrja e ashtit të nëngjurit

35 km/h

Thyerja e boshtit të kurrizit

40 km/h

Pëlcitja e zemrës dhe aortës

40 – 45 km/h

25

Dukshmëria e këmbësorëve

Natën në lëvizje me drita të ulura (dritat e shkurta), me prezencën e komunikacionit të kundërt varësisht nga veshja e këmbësorit, shoferi e dallon atë para vetit me këto gjatësi

- këmbësorin me rroba të mbyllta në 26 m- këmbësorin me rroba të ngjyrë hiri në 31 m- këmbësorin me rroba të qilta (bardhë) në 38 m - këmbësorin me rroba reflektuese në 136 m (29cm²)

Shpejtësia e lëvizjes së veturës në bazë të largësisë së hudhjes së biciklistit dhe bicikletës

Me rastin e goditjes së veturës në bicikletë, bicikleta dhe biciklisti janë një tërësi. Pas goditjes ata ndahen dhe vazhdojnë lëvizjen e pavarur.Edhe bicikleta dhe biciklisti kalojnë nëpër dy faza:

- faza e fluturimit d1=0.06 · v²

- faza e rrëshqitjes nëpër rrugë d2=0.055 · v²

a = 9m/s²

SB =0.06 · v² + 0.055 · v²= 0.115 · v²

SB = d1 +d2 =0.115m · v² [m]

v = m/s

Hudhja e bicikletës

Faza e parë është fluturimi i bicikletës mbi trajektoren e parabollës

I. d3=0.4 · v

II. = d4 = 0.07 · v² a = 7m/ s²

Është shumë me rëndësi për të përcaktuar këta parametra që të gjindet pika goditëse e cila përcaktohet me metoda tjera.Shembull

Vlerësimi i shpejtësisë në bazë të hudhjes së grimcave të xhamit

26

Në bazë të rezultateve eksperimentale mund të vlerësohet shpejtësia e veturave në momentin e thyerjes së xhamit të parë erëmbrojtës apo të farit. Si fillim i rënjes së grimacave të xhamit miret vendi me 10 grimca në 1m²Te automjetet e ndalura ose që lëvizin me shpejtësi të vogël të cilat e kanë në të njëjtin rrafsh xhamin dhe farat, gjatë thyerjes së tyre grimcat bien në formë të rrethit drejtpërdrejt në tokë. Ndodhë që grimcat të bien para vendit të goditjes.Me rritjen e shpejtësisë rritet edhe largësia e hudhjes së xhamit.Nëse na është e njohur gjatësia ndërmjet pikës së goditjes deri te fillimi i grimcave të xhamit mund të përcaktojmë shpejtësinë e mjetit në momentin e goditjes.

10mV1 2

Vg

L

S hxhmbarimi fillimi

Formula për mjetin ku xhami është në të njëjtin rrafsh në pjesën e parë

[m/s] x 3.6 [km/h]

Ndërsa formula tjetër është xhami është i larguar nga pjesa e parë e mjetit

[m/s]Për xhamat e farit

Nëse na është e njohur gjatësia e disperzionit të xhamave

Për xham të rrafshtë

27

Për xhama të tërhjekur nga pjesa e parë e automjetit (hauba)

Për xhama të farit

Hulumtimi i disa llojeve (tipeve) të fatkeqësive të komunikacionit

Distanca e sigurtë ndërmjet mjeteve në kolonë

Në kolonën e dendur shpeshë ndodhë ndeshja në mes të dy apo më shumë mjeteve për shkakë të frenimit të njërit prej tyre.Gjatë vozitjes në kolonë, shoferi duhet ta mbajë distancën e duhur kur të lëvizë prapa mjetit tjetër, në rast se mjeti para tij ndalet hovshëm.Distanca e sigurtë në mes të mjeteve në kolonë varet nga shpejtësia e mjeteve, gjendja teknike e tyre (frenat, gomat, etj), dukshmërisë dhe vizibilitetit dhe gjendjes psikofizike të shoferit

Sr – Distanca e sigurisë ndërmjet mjetevet1 – Koha e përceptimit dhe reagimit të shoferit prapa t2 – Koha e vonesës së frenave [s]t3 – Koha e rritjes së ngadalësimit gjatë frenimitv0 – Shpejtësia e mjeteve [km/h]a1 – Ngadalsimi i mjetit të parë gjatë frenimit ekstrem [m/s²]a2 – Koha e frenimit të mjetit të prapëmSr0 – Distanca e sigurisë ndërmjet mjeteve tëë ndalura [m]

Preferohet distanca e sigurisë mbasë ndaljes Sr0 = 2.5 [m]

Sr0 – Mirret në praktikën e ekspertizave gjyqësore

Distanca e sigurtë gjatë përballëkalimit të mjeteve

Në strukturën e fatkeqësive të komunikacionit një pjesë e madhe bjen në gjatësinë gjatë përballkalimit të automjeteve. Shkakë i këtyre fatëkeqësive janë rrugët e ngushta dhe shpejtësia më e madhe se sa

28

ajo e sigurtë për atë situatë, prandaj në rrugët e ngushta duhet të vozitet me kujdes.Gjatë përballkalimit, mjetet duhet të kenë largësinë e duhur ndërmjet veti. Kjo rrethanë është shumë me rëndësi sepse në rast të fatkeqësisë së komunikacionit nga eksperti kërkohet të dihet kjo distancë si dhe distanca e skajit të rrugës.Këto distanca sipas rregulloreve mbi sigurinë e komunikacionit nuk janë të përcaktuara, mirpo janë të rëndësishme për analizë të fatëkeqësive të komunikacionit të këtij lloji.

Për analizën e këtyre fatëkeqësive, gjatë përballë kalimit janë me rëndësi këto elemente:

- Shpejtësia e të dy mjeteve- Largësia apo distanca ndërmjet mjeteve- Distanca e sigurtë e mjetit nga skaji i rrugës

Gjerësia e shiritit të komunikacionit sillet prej 2.5m deri 3.75m, për shkak të shpejtësisë, kjo është rregullore mbi projektimin e rrugëve. Nëse shpejtësia është më e madhe, siguria psikofizike e shoferit kërkon distancë më të madhe të mjetit nga skaji i rrugës, prandaj gjërsia e shiritit duhet me qenë më e madhe.Shembull nga ekspertiza:Gjatë përballkalimit të dy mjeteve ka ardhë deri te ndeshja. Të dy mjetet kanë pasur tahograf, është përcaktuar shpejtësia e tyre para ndeshjes, rruga ka qenë e ngushtë 5m. Ekspertit i parashtrohet:A kanë qenë shpejtësitë e lëvizjes së mjeteve për gjërësinë e rrugës?Sa janë distancat e sigurisë?Rrjedhja e pasigurisë Janë marë

A) Mjeti Volvo gjërësia 2170mm, v=60km/h në bazë të tahografitB) Mjeti Mercedes gjërësia 2250mm, v=80km/hC) Gjërësia e rrugës 5m

Nga kjo rrjedhë:Distanca e sigurisë

Sr=0.4+0.005 (v1+v2)

Su1=0.2+0.005 · 60=0.5m

Su2=0.2+0.005 · 80=0.6m

Gjërësia e mjeteve B1+B2=2170+2250=4.42m

29

Gjërësia e duhur e rrugës për përballkalim të sigurtë

BRR=Su1+B1+Sr+Su2+B2= 6.62m

Rruga nuk ka qenë e sigurtë për zhvillimin e këtyre shpejtësive.

Rruga e sigurtë gjatë anashkalimit dhe anashkalimit

Fatkeqësitë e komunikacionit të cilat ndodhin gjatë anashkalimit dhe anashkalimit karakterizohen me pasoj më të rënda. Eksperienca tregon se shkak i këtyre gabimeve janë:

- Mos respektimi i rregullave të komunikacionit- Gabimet në teknikën e ngasjes (vozitjes)- Gabimet në vlerësimin e situatës kohore dhe hapësinore në

rrugë

Prandaj në rrugën me dy drejtime nevojitet kujdes i posaqëm në të gjitha fazat e tejkalimit. Gjatë komunikacionit të dendur në shumë rrugë vijnë deri te tejkalimet e shpeshta, prandaj vijnë edhe rreziqe të shpeshta.Tejkalimi dhe anashkalimi janë nevoja të domosdoshme në komunikacion, mirpo veprimin e tejkalimit duhet ndërmarë asisoji që të mos i pengojmë pjesmarrësit e tjerë në komunikacion.Rrjedha e tejkalimit dhe anashkalimit nuk mund të shiqohet në mënyrë të thjeshtë nga mjeti që lëvizë, dhe kjo është arsyeja që vijnë deri te fatkeqësitë.Gjatë këtyre veprimtarive është me rëndësi të përcaktohet rruga dhe koha e tejkalimit. Me qenëse gjatë këtyre veprimeve shfrytëzohet shiriti i kundërt që përdoret nga mjetet me qarkullim të kundërt, prandaj sa më e madhe të jetë koha dhe rruga e tejkalimit apo anashkalimit aq më e madhe është rrezikshmëria për fatëkeqësi te komunikacionit.

Anashkalimi

Anashkalimi është kalimi i mjeti pranë mjetit të ndalur ose të parkuar apo ndonjë objekti tjetër i cili ndodhet në shiritin e komunikacionit nëpër të cilin lëvizë mjeti.Për të kuptuar më mirë veprimin e anashkalimit kemi disa të dhëna:

30

2

v1

L1 3 L

v =02

+ = anS 4L

L 4L

L1 2L 3L+ +

L3=L4=

L1,L2 – Gjatësia e mjeteveL3 – Distanca ndërmjet automjeteveL4 – Distanca në fund të anashkalimit

Koha e anashkalimit llogaritet

[m/s] ·3.6=[km/h]

tan- Koha e anashkalimitSan- Rruga e anashkalimitv1- ShpejtësiaNë rast të egzistimit të mjetit që vjenë përballë, për shkak të sigurisë rruga e anashkalimit duhet të jetë

Sr- Distanca në mes të mjetit që vjenë përballë dhe mjetit që tejkalon (dukshmëria e rrugës) në fillim të rrugës.v3- Shpejtësia e mjetit që vjenë përballë

v3

v1 v =02

31

Koha e anashkalimit që mjeti vjenë përballë

Distancat kur fillohet tejkalimi

Tejkalimi

Tejkalimi është kalimi i mjetit pranë mjetit tjetër i cili lëvizë në të njëjtën rrugë dhe të njëjtin drejtim.Tejkalimi është një ndër veprimtaritë më të ndërlikuara me mjet i cili përbëhet prej disa fazave, së pari:

- Dalja në shiritin tjetër të komunikacionit- Rritja e shpejtësisë- Barazimi me mjetin tjetër- Kalimi pranë atij mjeti- Këthimi në shiritin tjetër në mënyrë të sigurtë

v

L1 3 2 4

1 v1v2 v2

v1

v2 . t=S tej

tejS

L L L

v2

Tejkalimi me shpejtësi konstante

Llogaritja e rrugës së tejkalimit bëhet:

32

n = L1+L2+L3+L4

L3=L4=0.5 · v1

Te rastet kur kemi mjet që vjenë nga kahu i kundërt, për shkak të sigurisë, rruga e tejkalimit duhet me qenë më e vogël se

Tejkalimi me nxitim dhe ngadalësim konstant

Në shumë raste kërkohet që nga distanca e sigurtë prapa mjetit të fillojmë tejkalimin me shpejtësi të rritur gjatë tejkalimit.Pasi të kryhet tejkalimi, mjeti që tejkalon e zvogëlon shpejtësinë që e ka pas mjeti që e ka tejkaluar, pra në këtë rast kryhet tejkalimi me shpejtësi konstante, ndërsa mjeti që tejkalon me nxitim dhe më pas me ngadalëson.Në rastin me nxitim dhe ngadalësim konstant rruga shenohet

vm – Shpejtësia maksimale e mjetit që tejkalon

Kur dihen vlerat e nxitimit dhe ngadalësimit rruga e tejkalimit llogaritet kësi soji

a1 – Nxitimi [m/s²]- Ngadalësimi i të njëjtit mjet

33

Ndërsa koha e tejkalimit është

Gjatë daljes në shiritin tjetër, gjatë tejkalimit rruga e tejkalimit nuk guxon të jetë më e vogël se:

Ndërsa koha e tejkalimit

Distanca e cila duhet të jetë me mjetin që vjenë përballë

Rruga e sigurtë gjatë lëvizjes së mjetit gjatë shmangies apo ndërrimit të shiritit të komunikacionit

Fatkeqësitë e komunikacionit të cilat ndodhin gjatë shmangies së mjetit apo ndërrimit të shiritit të komunikacionit janë të numërta. Shkaqet kryesore janë:

- Mosrespektimi i rregullave të komunikacionit- Gabimet teknike të vozitjes- Vlerësimi i gabueshëm i situatës

Me shmangie kemi të bëjmë, kur automjeti largohet anash gjatë lëvizjes, majtas ose djathtas më pak se gjërësia e shiritit të komunikacionit me qëllim të lirimit të shiritit të komunikacionit apo me qëllim të ikjes së fatkeqësisë.

34

Ndërrimi i shiritit të komunikacionit quhet lëvizja e mjetit në të cilin mjeti shmanget plotësisht për një shirit të komunikacionit.Rastet më të mëdha të shmangieve i kemi në afërsi të udhëkryqeve ku bëhet rreshtimi i automjeteve në udhëkryq, dhe nevoja për ndërrimin e shiritit të komunikacionit.Nga aspekti dinamik shmangia apo ndërrimi i shiritit të komunikacionit janë procese të njëjta ashtu që analizohen në mënyrë të njëjtë.

Formula e shmangies dhe rreshtimit është e njëjtë me kalimin në shirit tjetër.

v0 – Shpejtësia fillestare e automjetitBp – Gjerësia e shmangies së automjetit majta apo djathtasg – Gravitacionitsh – Koha e shmangies apo e ndërrimit të shiritit të komunikacionit (nuk është e llogaritur koha e reagimit të shoferit në atë drejtim)tnsh – Koha e ndërrimit të shirititµs – Koeficienti i fërkimit anësorSnsh – Rruga e ndërrimit të shirititKoha e drejtimit të vollanit (timonit)

tdr=0.3 – 0.5[s]

Rruga e kaluar e mjetit gjatë procesit të shmangies në kohën e reagimit të shoferit me drejtim të timonit mund të llogaritet

Rruga e sigurtë gjatë lëvizjes së mjetit në procesin e shmangies apo ndërrimit të shiritit të komunikacionit varet nga shpejtësia fillestare e mjetit dhe nga gjerësia e shmangies.

35

shS

Bp

Komunikacioni i bicikletave

Bicikleta është mjet rrugor me dy rrota i cili lëvizë me forcën e vozitësit. Pjesët kryesore të bicikletës janë:

- Çdo rrotë duhet taketë nga një frenë të pavarur dhe një frenë të dorës për rrotën e parë

- Sinjalizimi dhe ndriqimi duhet të ketë dritat të përparme për ndriqimin e rrugës që vendoset në një lartësi prej 0.4 – 1.2m

- Fluksi i dritës duhet të ndriqoj rrugën përpara vetit minimum 10m dhe maksimum 50m

- Një dritë të pozicionit, ashtu që drita të ketë ngjyrë të kuqe e cila vendoset mbrapa në një lartësi prej 0.25 - 0.9m

- Drita e pasme vendoset së bashku me katadiopter me ngjyrë të kuqe e cila duhet të ketë diametrin minimal 8cm²

- Në secilën anë të pedaleve duhet ti ketë dritat katadipoter me ngjyrë të verdhë ose të bardhë

- Preferohet vendosja e dritave katadiopter në rrotë të cilat shifen në gjatësi prej 100 m

Shpejtësia e bicikletës sillet rrethë 20km/h ndërsa në vrapim në rrugë 40km/hNxitimi i bicikletës sillet rrethë këtyre vlerave

a= 0.8 – 1.2m/s²Ndërsa në distanca më të vogla deri në 10m nxitimi është më i madhë

a)a= 1.2 – 2.3m/s²

Frenimi apo aftësitë frenuese të bicikletës gjatë aktivimit vetëm të frenimit është

---------2 – 2.8m/s ²

36

Gjatë aktivizimit të frenit të parë të dorës b)

a=2.5 – 1.8m/s²

Frenimi me të dy frenat në të njëjtën kohë

c)a=2.5 – 3.0m/s²

Këto ngadalësime vlejnë kur kemi të bëjmë me rrugën e asfalltuar, të terur dhe të pastër gjatë shpejtësive 20 – 35km/h

- Bicikletën guxon ta vozitë çdo person i cili është më i vjetër se 14 vjeq.

- Bicikletën mund ta drejtoj edhe persona më të rinjë , nxënësit e shkollës në qoftë se e kanë dhënë provimin në kuadër të shkollës (9 vjeq).

- Bicikletën guxon ta drejtoj edhe fëmiu që i ka mbushë 7 vjetë nëse është me përcjellës të personit mbi 16 vjeq

- Bicikleta mund të lëvizë në çdo rrugë përveq në autostradë dhe rrugë të rezervuara

- Bicikleta lëvizë sa më afër skajit të djathtë të rrugës më së shumti 1m nëse nuk ka shteg të posaqëm të ndërtuar për bicikleta

- Nëse ka dy e më shumë bicikleta ato duhet të lëvizin njëra pas tjetrës

- Me bicikletë mund të voziten edhe persona të tjerë në qoftëse e kanë të ndërtuar ulësen ---------------------------

Kur biciklisti donë ta ndërroj drejtimin apo donë të ndalet i lajmëron pjesëmarrsit tjerë kësi soji:

- zgjatja e dorës horizontalisht majtas do të thotë këthim majtas ose tejkalim

- zgjatja e dorës horizontalisht djathtas do të thotë këthim në të djathtë -------

- lëvizja me dorë poshtë, lartë do të thotë zvogëlim i shpejtësisë

vizatimi në udhëkryq

37

Biciklisti lëvizë 1m prej skajit të djathtë të rrugës me shpejtësi 15km/h.Nëse donë biciklisti të këthehet majtas i lajmëron pjesëmarrësit tjerë në komunikacion rrethë 3 sekonda, në të njëjtën kohë shiqon mbrapa, në vendbanim distanca minimale është 50m ndërsa në magjistrale është 60 – 70mNëse largësia e sigurisë është më e madhe se kjo, biciklisti i afrohet mesit të rrugës, rruga është në mes 7 – 10m ndërsa koha 2.5 sekonda.Fillimi i drejtimit 1pp, ndërsa pika 1m e paraqet pikën opcionale të ndaljes apo pikën e kushtëzuar të ndaljes.Largësia totale nga mjeti që vjenë prapa dhe pika Bm është e kufizuar në vendbanim me 60m, në magjistrale 77m, ndërsa koha t=5.5sNë pikën 1m biciklisti shiqon në të dy anët, së pari majtaj pastaj djathtas dhe i humbë 3 sec. Ndërsa për këthim gjatë shpejtësisë 9km/h i nevojiten 2 sec.Nëse ka automjete që tejkalojnë në vijë të plotë përpara udhëkryqit atëhere biciklisti nuk guxon të këthehet majtas për pa e lëshuar mjetin nëse është në largësi prej 83m – vendbanimi ndërsa në magjistrale 111m, e njëjta gjë vlenë edhe për mjetin i cili vjenë nga ana apo krahu i djathtë.

Elementet teknike të sigurisë së lëvizjes së bicikletës me motor

Bicikleta me motor është mjeti i cili i ka dy ose tri rrota, vëllimi i motorit nuk i kalon mbi 50cm³ dhe i cili në rrugë të rrafshtë nuk mund të kaloj shpejtësinë 40 – 50km/h

Paisjet në bicikletën me motor

- Sistemi i frenimit në secilën rrotë të ketë nga një frenë të pavarur dhe një frenë për rrotën e parë.

- Një dritë për ndriqim të rrugës në pjesën e parme me ngjyrë të bardhë që ndriqon largësi prej 10 – 50m

- Një dritë të pasme të pozicionit me ngjyrë të kuqe- Paisjen për dhënjen e sinjaleve akustike (sirena, boria) e cila

duhet të emitoj zë më së paku 70 decibel

Regjistrimi i bicikletave me motor

Bicikleta me motor munds të marrë pjesë në rrugë vetëm nëse është i regjistruar dhe që ka tabelë të regjistrimitRegjistrimi bëhet vetëm një herë dhe nuk ka vazhdime.

38

E drejta për ngasje e bicikletës me motor

Bicikletën me motor mund ta drejtoj personi i cili posedon vërtetimin mbi njohjen e rregullave të komunikacionit apo patentshofer të kategorive A,B,C,D, apo lejen për ngasjen e traktorëve

Elementet e sigurisë të lëvizjes së bicikletës me motor

Ana e lëvizjes vlenë si për bicikleta, pra ana e djathtë e rrugësbicikletën me motor mund ta drejtoj vetëm personi i cili është më i vjetër se 14 vjeqNëse lëvizim nëpër shtigje të bicikletave kufizimi i shpejtësisë është 40km/h, natën në kushte të vështira preferohet lëvizja me shpejtësi 20 – 30km/h

Motoçikletat

Kemi tri lloje të ndarjes së motoçikletave:1. sipas numrit të gjurmëve (1 gjurmë, 2 gjurmë, 3 gjurmë)2. sipas qëllimit apo destinimit (motoçikletat për sport dhe turizëm,

motoçikletë si mjet i transportit, motoçikleta për qëllime të patrullimit, etj)

3. sipas vëllimit të motorit deri 50cm³, mirpo të cilat zhvillojnë shpejtësi mbi 50km/h, deri 125cm³, 175cm³, 350cm³, 500cm³, dhe më shumë

Motoçikleta e cila ka më shumë se 50cm³, duhet t’i ketë këto paisje për ndriqim

- një far me ngjyrë të bardhë i cili emiton dritë të ulur (drita e shkurtë) dhe dritë të gjatë përpara

- një dritë të pozicionit në pjesën e parë me ngjyrë të bardhë- një katadiopter me ngjyrë të kuqe në formë trekëndëshi- një dritë të stpoit me ngjyrë të kuqe- një dritë për ndriqimin e tabelës e cila mund të lexohet së paku

në një largësi prej 20m

Motoçikleta është në një kategori me automjetet, të drejtë për ngasje kanë vetëm personat të cilët posedojnë patentshoferin e kategorisë A. Nuk kanë të drejtë ta drejtojnë vozitësit të cilët i kanë të gjitha kategoritë e në qoftëse nuk e kanë kategorinë A.Vozitësit e motoçikletave janë të obliguar ta kenë të ndezur dritën gjatë gjithë kohës jashtë vendbanimit për shkaqe të sigurisë, që të jetë i dukshëm nga pjesëmarrësit tjerë në komunikacion. Vozitësi duhet ta

39

ketë helmetën mbrojtëse si dhe bashkudhëtari, gjatë vozitjes jashtë vendbanimit

TraktorëtElementet teknike të sigurisë

së lëvizjes së traktorëve

Në grupin e trakorëve bëjnë pjesë:- traktorët bujqësor- traktorët rrugor- motokultivatorët

Traktorin bujqësor mund ta drejtoj personi i cili e ka të dhënë provimin për traktor bujqësor apo personi i cili posedon patentshoferin B,C,D.Lejen për drejtim të traktorit bujqësor mund ta ketë personi i cili i plotëson këto kushte:

- personi i cili ka dhënë për drejtim të traktorit- personi i cili është 16 vjeq - personi i cili është fizikisht dhe psiqikisht i aftë dhe të mos ketë

ndalesa nga organi kompetentMotokultivatorin dhe makinat punuese në rrugë mund t’i drejtoj personi i cili ka vërtetimin mbi njohjen e rregullave të komunikacionit si dhe personi i cili posedon patentshoferin e kategorive A,B,C,D dhe personi i cili e ka lejen për drejtim të traktorit.Makinat punuese mund ti vozisë personi që i ka mbushë 16 vjet, ndërsa motokultivatorin kanë të drejtë ta vozisin edhe personat 14 vjeq.Makina e punës dhe motokultivatori mund të marrë pjesë në rrugë nëse janë të regjistruar dhe janë të shenuara me tabela të regjistrimit dhe janë të paisura me vërtetim mbi regjistrimin

Paisjet për ndriqim dhe sinjalizim

Traktorët bujqësor duhet ti plotësojnë këto kushte të ndriqimit:- farat kryesor me drita të ulura (drita të shkurta)- dritat e pozicionit, të parat dhe të pasmet- dritat e stopit- katadiopterët- treguesit e drejtimit- dritat për ndriqim të tabelës së regjistrimit

Mund ti ketë por nuk janë të obliguar:- dritat për mjegull - farat për drita të mëdha (drita të gjata)- reflektorin për ndriqimin e vendit të punës - dritat për lëvizje mbrapa

40

Dritat e ulura mund të ndriqojnë më së shumti 40m, ndërsa dritat e mëdha nëse janë të montuara duhet të ndriqojnë mbi 100m

Elementet teknike të sigurisë së lëvizjes së mjeteve tërheqëse

Mjeti tërheqës është mjeti i cili tërheqet nga kafsha e lidhur për të.

Madhësitë teknike të mjeteve tërheqëse

Këto nuk janë të standardizuara mirpo janë vlerat maksimale të precizuara me rregullore

- gjatësia maksimale 10m- gjerësia maksimale 2.5m- lartësia së bashku me ngarkesën 4m- pesha e karrocës së zbazët 2.5 – 2.7kN- bartja 20 – 50 kN- distanca në mes boshteve 2 – 2.5m- gjatësia e bishtokut (biga) 3m- këndi i këthimit të bigës 35º - 45º- shpejtësia maksimale e lejuar 30km/h- shpejtësia e tërheqjes së qerres me bik (mëzat, kau) është 3 –

4km/h- shpejtësia e tërheqjes me kali 5 – 15km/h

Paisjet e obligueshme për mjetet tërheqëse

- Mjetet tërheqëse duhet ta kenë frenin e dorës për së paku një bosht

- Natën duhet ti ketë dy drita në anën e majtë, drita përpara e bardhe ndërsa drita e prapme e kuqe. Në vend të kësaj mund të ketë një fener i cili vendoset në pjesën e majtë të anës së prapme e cila jepë dritë në pjesën e parme të bardhë dhe në pjesën e prapme të kuqe.

Udhëheqja e bagëtisë

Ndalohet udhëheqja e bagëtisë në rrugë magjistrale. Në ato rrugë personi i cili i ka mbushë 16 vjet ,umd ti udhëheqë më së shumti 2 kokë bagëtishë të cilat duhet të jenë në anën e djathtë të rrugës.Ndërsa në rrugët tjera, bagëtinë mund ta udhëheqe edshe personi i cili i ka mbushë 10 vjet.

Ekspertiza e gjendjes së dritave në automjet në momentin e fatkeqësisë së komunikacionit

41

Duhet të vërtetohet se a’i ka pasur dritat e ulura apo dritat e gjata apo gjegjësisht a’i ka pasur të ndezura a jo në momentin e fatkeqësisëKjo nevojitet të dihet në momentin e fakteqësisë së komunikacionit kur ndodhin në kohën e muzgut apo natës kur mjetet janë të obliguara ti kenë dritat e ndezura për shenimin e mjeteve dhe për ndriqimin e rrugës.Kur thehet balloni i qelqit të poqit vjen deri te oksidimi sepse teli i skuqur i (spiralja) e volframit i’u është nënshtruar oksigjenit të ajrit. Me atë rast volframi oksidon në formën e trioksidit të volframit me mgjyrë të verdhë e rrallë herë me ngjyrë të murrme apo të kaltërt.Gjatë thyerjes së pjesëve të qelqit ato bien në spirale dhe pjesët e nxehta rrethë spirales së volframit të poqit. Nëse temperatura është 900 ºC qelqi shkrihet.Nëse gjatë thyerjes së qelqit nuk ka ndryshuar nngjyra e spirales me të sigurtë themi se drita s’ka qenë e ndezur.Nëse kemi këputje të telit të volframit te drita, nëse majet e këputura janë të thepisura dritat nuk kanë qenë të ndezura.Nëse spiralja është e deformuar (e zgjatur, e lakuar, etj) kemi të bëjmë me drita të ndezura.Rasti më i thjeshtë shkollor është kur grimcat e qelqit të dëmtuar të poqit janë të shkrira dhe të kapura rrethë telit të volframit dhe pjesët tjera të nxehta metalike rrethë telit të volframit

42