3.2 Shteti dhe politikat pr rregullimin e tregutN kuadri e do vendi, shteti vepron rregullisht pr krijimin dhe konsolidimin e institucioneve demokratike dhe n mnyre t veant pr reduktimin e ekuilibrave t provokuara nga efektet e modelit liberal t laissez-faire. Sa m shum q tregu bhet global dhe ai po bhet gjithnj e m global, aq m pak duhet menduar q ky veprim i shtetit nuk sht m i nevojshm, prkundrazi ai po bhet gjithnj e m i rndsishm, por dhe gjithnj e m i vshtir pr tu realizuar n mnyr eficente. N se realisht do t kishte nj model t vetm t kapitalizmit, organizimit t ekonomis e shoqris, ather nuk do t kishte shum vend pr hartimin e politikave ekonomike t veanta q devijojn nga logjika e Adam Smithit dhe dors s padukshme q vet ekuilibron gjithka dhe aq m pak pr politikat e tipit keinsianiste, social-demokrat dhe ato t ekonomis sociale t tregut, apo si quhen n gjuhen politike t qendrs s majt. Pr specialistt e fushs dhe komunitetin e ekonomistve ekziston tashm nj mendim i kristalizuar : q relacioni ndrmjet ekuilibrit social dhe kapitalit sht dika q duhet krijuar nvarsi me rrethanat, objektivat dhe mundsit e do vendi, q n kt aspekt ekziston gjithnj nj mundsi edhe nj zgjedhje politike e pranueshme q nuk cenon efikasitetin e tregut.N Evrop, kapitali ka qen shum m i rregulluar dhe q prej dhjetra vitesh, veanrisht mbas Lufts II Botrore sht evidentuar nj shfaqje dhe veprim i shtetit social apo modelit social i tipit evropian. Evropa ka koh q paguan nj mim shum t lart pr t siguruar axhustimet e dshiruara sociale dhe ekonomike, ndrkoh q n SHBA nuk ka ekzistuar nj shtet i fort social si dhe ka patur gjithmon dyshime pr shtjen e ktij tipi ndrhyrjesh. Megjithat, n SHBA kan ekzistuar gjithmon ndrhyrje e rregullime ekonomike n sektorin bankar, n at t hekurudhave, t telekomunikacioneve, t automobilave, t elikut, etj. Por ndrkoh, me gjith kto diferenca ndrmjet dy brigjeve t Atlantikut, ekziston gjithmon nj hapsir ku mund t ndrhyhet me politika specifike ekonomike e sociale, qoft dhe n kuadrin e qeverive trsisht konservatore e liberale.Por situata aktuale nuk sht m ajo e periudhs 1960-90, kur shumica e vendeve perndimore njohu nj kurb konstante t inflacionit t ult, produktivitetit t lart, rritjes s vazhdueshme t pagave, nj ekuilibr t qndrueshm t oferts me krkesn, nj nivel punsimi t knaqshm,etj. Sot, nn efektet e krizs ekonomiko-financiare dhe efekteve t globalizimit, duket se e gjith kjo tablo sht duke humbur. Sistemi i Bretton Woods-it dhe prqindja fikse e kmbimit nuk ekzistojn m. Spekulimet financiare po kthehen n sistem dominues. Edhe hegjemonia e qeverive t tipit konservator dhe politikave t tyre t privatizimit masiv dhe liberalizimit total jan duke u reduktuar. Me gjith tendencn liberale t tregjeve gjithnj e m t globalizuara, kujtimi dhe praktikat e sistemeve t rregulluara dhe t survejuara po rishfaqen n politikat ekonomike n mjaft vende t bots.sht e vrtet se n vitet e fundit, SHBA jan treguar m efikas pr sa i prket krijimit t vendeve t reja t puns, sidomos n raport me vendet e Bashkimit Evropian, por shtja m e debatueshme sht se Evropa, duket se nuk sht dakord apo nuk sht akoma e prgatitur q t ndryshoj modelin e saj social. Evropiant jan dakord me rigorozitetin e kritereve t Maastricht-it si dhe me faktin se deficiti sht nj borxh i arsyeshm. Por si Evropiant ashtu dhe gjith grupi i vendeve t zhvilluara t bots n kuadrin e OECD-s, jan t bindur pr rndsin e madhe q paraqesin shrbimet dhe politikat sociale pr familjet e tyre, pr sistemin e edukimit publik, pr shrbimet mjeksore, pr efikasitetin e tregut t puns dhe uljen e papunsis, pr mbshtetjen e krkim-zhvillimit, pr zhvillimin e infrastrukturs.E gjitha kjo nuk mendohet se mund t shkatrroj logjikn e ftohtttregut, prkundrazi, ndrhyrjet shtetrore dhe politikat ekonomike rregulluese e lehtsojn aktivitetin ekonomik dhe i shtojn shanset pr sukses. Ideja e Keines-it se ekonomia nuk duhet t ket qllim tjetr vese vnies s saj n shrbim te njerzve, po fiton prdit terren npolitikat ekonomike moderne.

3.3 Ekonomia reale prioritet ndaj tregjeve financiareKriza financiare Aziatike e vitit 1997 e provokuar nga korrupsioni dhe sidomos nga spekulimet n tregjet financiare ndrkombtare q operonin me rajonin e Azi-Paqsorit, dhe veanrisht kriza e subprimes dhe derivativve financiar e shprthyer q n vitin 2008, duket se jan shembulli m i mir q konkretizon domosdoshmrin e prioritetit q duhet t kt ekonomia reale ndaj asaj virtuale financiare e monetare. Pr sa koh prfitimet ishin t larta, investitor nga gjith bota vraponin drejt Azis. Por modeli aziatik i zhvillimit evidentoi nj t met t rndsishme: pamundsin q ti mbante brenda vendit pr nj koh t gjat si kapitalet e investuara ashtu dhe fitimet q vinin prej tyre. Prball pushtetit absolut t tregjeve financiare, ekonomia reale ishte krejtsisht e neglizhuar. Dhe n kto vende, si pasoje e spekulimeve financiare dhe qndrimit neutral t FMN-se, u shfaq nj nga krizat m t mdha financiare q ka njohur sistemi kapitalist.Sipas shum ekspertve t ekonomis, msimi m i vlefshm q u nxor nga kjo kriz ishte se jan t nevojshme politika t reja ekonomike q bjn t mundur fiksimin e kapitaleve n nj vend apo kontinent pr periudha afat-gjata, duke reduktuar nmaksimum mundsit e lvizjeve afat-shkurtra dhe zhvendosjes s kapitaleve. I njjti leksion buron dhe nga kriza aktuale. Evropiant po flasin do dit e m tepr pr politika riindustrializuese n Evrop, pr mbshtetjen te ekonomia reale si garanci zhvillimi t qndrueshm afat-gjat, amerikant kan nxjerr n plan t par zhvillimin ekonomik bazuar n burimet e rinovueshme, inovacionet dhe teknologjit moderne etj.sht interesante t evidentohet fakti se edhe nj numr ekonomistsh n SHBA, t cilt gjithmon kan mbrojtur me fanatizm lirin absolute t tregut, tashm kan filluar ta pranojn arsyetimin se ka nj diferenc ndrmjet liris s tregtis dhe liris absolute tlvizjes s kapitaleve. Ata e pranojn faktin se lvizjet spekulative tkapitaleve ntendencn e tyre si nj kazino financiare ndrkombtare destabilizojn si ekonomit nacionale ashtu dhe at ndrkombtare. Duket se po kristalizohet ideja pr t gjetur forma e mnyra q t zvoglohet sa m shum mundsia e spekulimeve n tregjet financiare dhe ato monetare. T gjitha vendet q jan n nj proces apo periudh q kan nevoj pr investime t mdha kapitalesh t huaja pr t zhvilluar ekonomit e tyre, dhe natyrisht q ktu futet dhe Shqipria, duhet t adoptojn politika ekonomike specifike q t garantojn qndrimin pr periudha afat-gjata t ktyre kapitaleve n territoret e tyre. Edhe nj nga vendet me politikat nga me liberalet si sht Kili, ka vendosur rregullin q 33% e vlers s investimeve t huaja duhet t vendosen n bankn qendrore pr nj periudh m t gjat se nj vit. I njjti rregull prek dhe fitimin e realizuar n vend i cili duhet t ri investohet n m shum se 50% t tij. N kt aspekt, n Shqipri flitet shum pr IHD (investimet e huaja direkt), por flitet shum pak pr destinacionin e fitimit.N diskutimet dhe platformat zhvilluese t rekomanduara n gjirin OECD-s po nnvizohet vazhdimisht q ekonomia reale ka m shum rndsi se ekonomia financiare.se vendet e zhvilluara duhet t stimulojn nj rritje ekonomike t lart, nj politik monetare m pak restriktive si dhe nj politike fiskale m fleksibl. Stabiliteti makroekonomik e financiar i krkuar nga marrveshja e Maastricht n Evrop, rigoroziteti financiar i mbajtur nn presionin e FMN-s dhe politikave t axhustimit strukturor n vendet n zhvillim apo ato n tranzicion si dhe normat e modelit t kapitalizmit financiar anglo-sakson t aplikuara n SHBA, Kanada, Australi, etj., nuk gjykohen m se duhet t shrbejn si pretekst pr reduktimin e politikave dhe shrbimeve sociale n trsi apo pr ti dhn gjith rndsin e duhur ekonomis reale n veanti. Kur R.Reagan n SHBA dhe M.Thatcher n Angli ishin n pushtet, ata prdorn karizmn e tyre pr t prhapur dhe aplikuar me sukses ideologjin neo-liberale dhe politikat e tyre ekonomike q synonin tablon pak shtet-shum treg.Aktualisht, pr vet specifikat e krijuara n ekonomin dhe financat botrore nga efektet e rnda t krizs, shum nga institucionet ndrkombtare, qeveri t vendeve t zhvilluara apo n zhvillim, ekspert e akademike t fushs s ekonomis dhe zhvillimit si dhe mjaft prfaqsues t shquar t shoqris civile jan t bindur se nuk mjafton vetm ta pranosh neo-liberalizmin dhe t krkosh ta kontrollosh e orientosh at nprmjet, p.sh., nj politike fiskale m t mir, nj politik sociale m t efektshme,etj., por n radh t par e mbi t gjitha duhet synuar ndrtimi sa m i konsoliduar i asaj q quhet ekonomia sociale e tregut, sistemi q ekonomin reale dhe zhvillimin human i vendos si prioritete prpara fanatizmit kundrejt efikasitetit t ekonomis financiare e monetare. Kriza financiare globale e vuri n dyshim t ashtuquajturn ekonomi triumfuese q bazohej ekskluzivisht n rentabilitetin financiar e monetar, n globalizimin ultraliberal. Askush nuk duhet t knaqet dhe t ndihet i qet teorikisht e ideologjikisht thjesht dhe vetm me aplikimin e njreagan-izmi apothatcher-ismi me fytyrm humane.Shembulli m i servirur sot n kt aspekt sht Gjermania dhe modeli i saj i ekonomis sociale t tregut, model q nnkupton se Shteti garanton maksimalisht lirin e tregut, aktivitetet ekonomike dhe lirin individuale, por q njkohsisht bn politikat e nevojshme pr krijimin e ekuilibrit social. Fal ktij sistemi, i zhvilluar veanrisht mbas Lufts II Botrore nga ministri i Ekonomis s asaj kohe, Ludwig Erhard s bashku me Alfred Mller-Armack, Gjermania dhe shum vende t tjera me sistem t ngjashm, njohn nj paqe sociale t qndrueshme dhe konflikte t lidhura me punsimin edhe n periudha t vshtira ekonomike, duke mbetur dhe sot n vitin 2013 shembulli m i mir n kt aspekt. Edhe n Traktatin e Lisbons, kur flitet pr karakteristikat e tregut evropian sht e prcaktuar se vendet evropiane duhet t mbshtesin dhe synojn nj ekonomi sociale tregu konkurruese, nj treg t institucionalizuar, i cili duhet t mishroj nj ekuilibr t drejt ndrmjet parimeve t liris dhe solidaritetit.

4. Roli i shtetit n ekonomiN t gjitha ekonomit moderne, shteti ka nj rol t padiskutueshm e madje shpesh parsor n aktivitetin ekonomik. Detyra themelore e shtetit n raport me ekonomin e do vendi sht krijimi dhe mbarvajtja e funksionimit t platforms ligjore dhe institucionale mbi t ciln zhvillohet aktiviteti ekonomik.

4.1 Faktort e rndsishm q justifikojn pjesmarrjen e shtetit n aktivitetin ekonomik.a. Mosfunksionimi n prsosmri i tregut. Historia dshmon qartazi se n rrethana t caktuara tregu i lir nuk arrin t funksionoj si duhet duke e futur shpesh aktivitetin ekonomik n nj spirale negative nga e cila nuk mund t dilet pa ndrhyrjen e nj faktori t ndryshm nga sektori privat q prballet me kt situat. Krizat ekonomike q prsriten rregullisht diktojn qart nevojn e ndrhyrjes nga ana e shtetit pr t kaprcyer dshtimin e prkohshm n funksionimin e mekanizmit t tregut. N raste t tilla dobia e ndrhyrjes s shtetit n ekonomi justifikohet me kapacitetet q shteti zotron. Sidoqoft ndrhyrja e shtetit deformohet nga presioni politik, efekti i kufizuar i ndrhyrjeve n tregun privat, shkalla e aftsis s institucioneve shtetrore n prballjen e problemeve, si dhe mungesa e informacionit t plot n do treg.b. Nevoja e ofrimit t t mirave dhe shrbimeve publike. Shteti prgjithsisht merr prsipr ofrimin pr qytetart e tij t atyre t mirave e shrbimeve, t cilat prfitohen n mnyr t njjt nga t gjith qytetart e n nj pjes t madhe, pa pages t drejtprdrejt. Nj shembull klasik i ksaj kategorie sht shrbimi i zjarr fikseve. Shtete t ndryshm klasifikojn brenda ksaj kategorie edhe shrbime t tjera si psh. arsimi fillor apo i mesm, furnizimi me uj, shrbimi shndetsor etj.c. Funksionimi i shtetit si agjent prodhues i t mirave materiale dhe shrbimeve. Krahas rolit t pazvendsueshm n krijimin dhe mbarvajtjen e platforms ligjore mbi t ciln zhvillohet aktiviteti ekonomik, pr arsye t ndryshme, Shteti implikohet n raste t caktuara drejtprsdrejti n prodhimin e t mirave materiale apo shrbimeve duke operuar si do agjent tjetr ekonomik n treg. Sistemi arsimor apo shndetsor, furnizimi me energji elektrike apo uj, transporti publik apo prodhimi i armve jan vetm disa shembuj t fushave n t cilat shteti tradicionalisht ka qen aktiv n ofrimin e produkteve prkats, n disa prej tyre edhe mbi baza ekskluzive. Mungesa e interesit t sektorit privat (kur psh. mimet nuk jan trheqse, si n furnizimin me uj), interesi publik dhe siguria kombtare (si psh. prodhimi i armve), moskryerja e reformave pr transferimin e aktiviteteve shtetrore tek sektori privat edhe kur kjo sjell rritjen e eficiencs, shpjegon angazhimin e shtetit si agjent prodhues. Shum shtete bazuar n modelin ndrhyrs t shtetit n ekonomi, prfshihen n aktivitetin prodhues kryesisht prmes kompanive publike, ku pronar sht shteti.d. Funksionimi i shtetit si blers i t mirave materiale dhe shrbimeve n treg. Shteti sht gjithashtu nj blers i t mirave dhe shrbimeve n treg, madje ndr m t rndsishmit, n mos kryesori. Nprmjet blerjes s produkteve, q prej letrs, kompjuterve, pajisjeve t zyrave, ushqimit pr shkolla e spitale, e deri tek aviont e anijet, shteti influencon drejtprsdrejti aktivitetin e sektorit privat, duke kontrolluar krkesn pr produktet e shrbimet q ai ofron. Blerja e ktyre produkteve e shrbimeve kryhet prmes procedurave t prokurimit publik.e. Funksionimi i shtetit si rregullues i tregut. Shteti ndrhyn n treg pr t siguruar rritje t qndrueshme ekonomike, stabilitet mimesh dhe rritje t punsimit. Shteti ndikon n mnyrn e funksionimit t sektorit privat prmes: (i) ngritjes dhe mbarvajtjes s sistemit rregullues te tregut me synim mbrojtjen e konsumatorve, punonjsve, mjedisit dhe shmangien e praktikave jo-konkurruese & diskriminuese(ii) taksave, subvencioneve dhe kreditimit t cilat zbatohen mbi bizneset, individt dhe do njsi tjetr e aktivitetit ekonomik (iii) dhnies s t drejtave t prdorimit, shfrytzimit apo zhvillimit t pasurive kombtare t nj vendi.f. Roli i shtetit n rishprndarjen e t ardhurave. Funksioni rishprndars i t ardhurave prbn ndr rolet m t hershm t shtetit. N ekonomit moderne mekanizmi rishprndars bazohet kryesisht n sistemin e taksimit q mundson marrjen e t ardhurave nga grupe t caktuara shoqrore dhe rishprndarjen e tyre nprmjet asistencs sociale, sigurimeve shoqrore e shndetsore apo sistemeve t arsimimit, etj.g. Trashgimia e institucioneve publike. Edhe n vendet me liberale, pr arsye historike, utilitare apo politike ka qen e pamundur q disa funksione ekonomike shtetrore, t transferohen n duart e sektorit privat. Nj rast t cilit i binden t gjitha ekonomit botrore psh, sht funksionimi i bankave qendrore, t cilat jan trsisht funksion publik i shteteve prkatse ose grupimeve ekonomike t tyre. N mnyr t ngjashme, shum prej vendeve ish-komuniste (prfshir dhe Shqiprin), me gjith sukseset n reformat strukturore dhe privatizimin e ekonomis, ende nj pjes t konsiderueshme t aktivitetit ekonomik e kan t zotruar nga institucione apo shoqri trsisht ose pjesrisht publike.Nj nga treguesit kryesor mbi rndsin e rolit t shtetit n ekonomi sht numri i punonjsve shtetror, si pjes e numrit t prgjithshm t t punsuarve n vend. Gjithashtu, shpenzimet publike si pjes e prodhimit t prgjithshm ekonomik t nj vendi, prdoret si nj tregues tjetr i shkalls s prfshirjes s shtetit n ekonomi.Gjithsesi, dy parime mbeten prher t vlefshme pr t dalluar institucionet shtetrore prej atyre private. S pari, drejtuesit e institucioneve shtetrore zgjidhen n kto pozicione (ose emrohen n to prmes nj autoriteti tjetr t zgjedhur q e gzon kt t drejt), ndrkoh q institucionet private prgjithsisht i emrojn pozicionet drejtuese nprmjet bordeve t drejtimit t prbra nga prfaqsues t aksionarve t ktyre institucioneve. S dyti, marrdhniet midis institucioneve private t tregut funksionojn mbi baza vullnetare, ndrkoh q institucionet shtetrore gzojn dhe t drejta t prcaktuara n ligj, q detyrojn individt, bizneset apo organizata t tjera pr veprime t caktuara si psh, pagesa e taksave, konfiskimi i pasuris, shpronsimi pr interes publik etj, t drejta t cilat nuk i takojn institucioneve private t tregut.

4.2 sht politika ekonomike e shtetit?Politika ekonomike e shtetit sht trsia e vendimeve dhe e veprimeve t institucioneve publike, t bazuara n ligje dhe rregulla t caktuara, pr arritjen e objektivave ekonomiko-shoqrore t nj vendi dhe mbrojtjen e interesave t shoqris n trsi, nprmjet funksionimit optimal t do njsie ekonomik vendore (private ose publike).Karakteristikat m t rndsishme t politiks ekonomike t shtetit e t organizmave t tij konsiderohen:- vendim-marrja nga ana e organeve dhe autoriteteve publike n prputhje t plot me kompetencat e tyre,- ushtrimi i politiks ekonomike n baz t vendimeve, ligjeve dhe rregullave t aprovuara nga organet ligjvnse,- trajtimi i barabart ligjor i njsive ekonomike dhe i individve, koordinimi i politiks ekonomike me t gjitha aspektet e tjera t politiks shtetrore, prdorimi i t gjith arsenalit t metodave, mjeteve dhe t formave t prshtatshme pr ndrhyrjen dhe ndikimin n veprimtarit ekonomiko-financiare t nj vendi,- orientimi i vazhdueshm pr ristrukturimin sektorial e territorial t ekonomis,- vlersimi i burimeve materiale, financiare e njerzore t vendit.Objektivat kryesore t politiks ekonomike t nj qeverie jan:- Hartimi dhe zbatimi i strategjis ekonomike pr ruajtjen e stabilitetit makroekonomik.- Hartimi dhe zbatimi i strategjis t rritjes optimale ekonomike afatshkurtr e afatgjat.- Prmirsimi i strukturs sektoriale t ekonomis, i nivelit t saj teknik e teknologjik.- Prmirsimi i zhvillimit territorial t ekonomis dhe ulja e disniveleve mes rajoneve t ndryshme t vendit.- Sigurimi i kushteve sa m t mira pr marrdhniet ekonomiko-tregtare me vendet e treta dhe krijimi i nj klime t favorshme pr investitort e huaj.- Sigurimi i kushteve sa m optimale sociale, zbutja dhe eliminimi i varfris, zhvillimi i arsimit, shndetsis dhe I t gjith sektorve social, etj.Si metoda dhe instrumente m t rndsishme ekonomike konsiderohen ato q kan t bjn me menaxhimin e mass monetare, nivelin e normave t interesit, tarifat tatimore e doganore, kurset valutore, financimet buxhetore, etj.

4.3 Cilt jan treguesit e vlersimit t ekonomis?a. Treguesit makroekonomikkarakterizojn ant m t rndsishme t gjendjes dhe t ecuris s ekonomis t nj vendi n trsi. M kryesort jan vllimi e dinamika e Produktit t Brendshm Bruto (PBB), niveli dhe ecuria e inflacionit, niveli dhe ecuria e punsimit dhe e papunsis, niveli dhe ecuria e mirqenies s popullsis, gjendja dhe ecuria e bilancit tregtar e t pagesave, etj.Ndrsa treguesit financiar e monetar karakterizojn gjendjen e ndryshimet e oferts monetare, nivelin dhe ecurin e normave t interesit, t kurseve valutore, t deficitit buxhetor, t borxhit publik, etj.b. Produkti i Brendshm Bruto(PBB) (Gross Domestic Product GDP) sht treguesi q mat vlern e produkteve dhe t shrbimeve t prdorimit prfundimtar, t prodhuara n territorin e nj vendi gjat nj periudhe kohe t caktuar, zakonisht nj viti kalendarik. N madhsin e PBB nuk prfshihen ato produkte e shrbime q jan t ndrmjetme, domethn q prdoren pr prodhimin e produkteve prfundimtare nga njsi t tjera ekonomike gjat s njjts periudh. Pavarsisht nga metoda e prdorur pr llogaritjen e tij, bazuar mbi t ardhurat, mbi shpenzimet ose mbi prodhimin prfundimtar, PBB llogaritet fillimisht me mimet e tregut t vitit prkats. Pr efekte krahasimi me vitet e mparshme vlera e PBB e llogaritur me mimet korrent t tregut korrektohet me deflatorin e vitit prkats dhe prcaktohet kshtu PBB me mime konstante t nj viti baz (Real Gross Domestic Product).Prve PBB, n mjaft raste prdoret dhe Produkti i Brendshm Neto, i cili llogaritet duke zbritur nga PBB shumn e amortizimit dhe t tatimeve indirekte t shtetit. Nj tjetr tregues, i ngjashm me PBB sht dhe Produkti Kombtar Bruto. Ndryshimi midis tyre qndron n faktin se ndrsa gjat llogaritjes s PBB merret parasysh kriteri gjeografik i vendit, gjat llogaritjes s PKB merret parasysh kriteri i prkatsis kombtare t njsis ekonomike, pavarsisht nse ajo pjesrisht vepron n vendet e tjera jasht kufijve t shtetit am.c. E Ardhura Kombtaresht nj mnyr tjetr e llogaritjes s PBB. Ajo prfaqson vleftn totale t produkteve dhe t shrbimeve prfundimtare t prodhuara nga ekonomia e nj vendi gjat nj periudhe vjetore, plus saldon pozitive t t ardhurave nga burimet e jashtme, t gjeneruar nga ente kombtare por n vendet e tjera. N kt rast flitet pr t ardhurn kombtare bruto, nga e cila po t zbritet shuma vjetore e amortizimit t kapitalit fiks dhe ndryshimi i gjendjes s rezervave materiale, del e ardhura kombtare neto. Pr t kaluar nga e ardhura kombtare m mimet korrent t do vitit n t ardhurn kombtare me mime t pandryshueshme, prdoret treguesi i deflatorit t mimeve. Vllimi t ardhurs kombtare me mime t pandryshueshme prdoret pr studimin e dinamiks s tij dhe prcaktimit t ritmit mesatar vjetor t rritjes nga nj periudh n tjetr. Si vllimi ashtu dhe ritmi mesatar i rritjes s t ardhurs kombtare, prbjn tregues shum t rndsishm pr studimin e gjendjes dhe t zhvillimit t ekonomis s nj vendi.d. Rritja ekonomikeprcakton ndryshimin pozitiv t prodhimit t mallrave dhe shrbimeve t tregut n nj ekonomi n nj periudh t dhn. Treguesi m i prdorur pr matjen e tij sht ndryshimi n koh i PBB, zakonisht n nj vit kalendarik. Prdoret shpesh rritja e PBB pr frym si treguesi i prmirsimit t nivelit t jetess s popullsis.e. Inflacioniprfaqson rritjen e prgjithshme n nj njsi kohe, t nivelit t mimeve t mallrave e t shrbimeve n ekonomin e nj vendi. Inflacioni shoqrohet nga ulja e fuqis blerse t monedhs prkatse dhe t nivelit t jetess t popullsis. Matsi i inflacionit m i prdorur sht evolucioni i indeksit t mimeve t shitjes me pakic t mallrave e t shrbimeve te konsumatori (Consumer Price Index).N ekonomin e tregut nj norm e ult inflacioni (1-2% n vit) konsiderohet e dobishme pr mbshtetjen e prodhuesve dhe rritjen e punsimit. Rritja dhe dalja jasht kontrollit e procesit inflacionist, prbn krcnim jo vetm pr nivelin jetsor t popullsis, por edhe dhe pr funksionimin normal t nj ekonomie, duke shtrembruar investimin racional t burimeve materiale, financiare e njerzore t nj vendi, rritja e mimeve n raport me partnert tregtar prkeqson bilancin tregtar duke ulur eksportet, dhe si pasoj prek bilancin e pagesave, rregullon kurset valutore, dhe rrit normat e interesit, etj. Prandaj autoritetet monetare e financiare t do vendi ndjekin me vmendje procesin e inflacionit dhe shkaqet konkrete t tij, duke marr, kur duhet, masat e nevojshme, qoft pr t mbajtur kostot e prodhimit nn kontroll, qoft pr kufizimin e oferts monetare n ekonomi nprmjet kufizimit e dhnies s kredive, paksimit te deficitit buxhetor, etj.f. Papunsiasht gjendje dis-ekuilibri e tregut t puns, n t ciln numri i vendeve t disponueshme t puns sht relativisht m i vogl se numri i njerzve q krkojn t punsohen n nj moment ose periudh t caktuar. Niveli i papunsis mund t matet duke raportuar numrin e personave t regjistruar si t papun, me numrin e prgjithshm t popullsis s aft pr pun ose, vetm me numrin e prgjithshm t personave t punsuar. Sidoqoft n t gjitha rastet duhet t sqarohet se si sht llogaritur norma e papunsis. Papunsi zyrtare quhet madhsia absolute e relative e papunsis, e regjistruar dhe e botuar nga autoritet zyrtare, t ngarkuara pr ndjekjen e ktij problemi.g. Varfriakarakterizon gjendjen e nj individi q nuk disponon burime t mjaftueshme pr t jetuar me dinjitet n nj shoqri dhe n nj vend t caktuar. Jan tre qasje t matjes s varfris: qasja sipas t ardhurave krahasuar me minimumin jetik t popullsis s nj vendi, qasja administrative sipas numrit t titullarve q prftojn ndihma ekonomike nga shteti dhe qasja sociologjike, e lidhur me kushtet e jetess. Pamjaftueshmria e burimeve materiale lidhet me ushqimin, ujin e pijshm, veshjet, banesn, ose n prgjithsi, kushtet e jetess. Pr t karakterizuar varfrin, llogariten gjithashtu dhe qasja n edukim, ushtrimi i nj aktiviteti vlersues, respekti prej qytetarve t tjer, ose dhe zhvillimi personal. Kjo gjndje prek persona t veant ose n grupe, segmente t popullsis n vende e zhvilluara, nj pjes m t madhe t popullsis n vende n zhvillim dhe shumicn e popullsis n vendet e prapambetura.