konsultimet.rks-gov.netkonsultimet.rks-gov.net/Storage/Consultations/13-50-56-27042018...2...
Transcript of konsultimet.rks-gov.netkonsultimet.rks-gov.net/Storage/Consultations/13-50-56-27042018...2...
1
REPUBLIKA E KOSOVËS REPUBLIC OF KOSOVA REPUBLIKA KOSOVA
QEVERIA E KOSOVES - GOVERNMENT OF KOSOVA - VLADA KOSOVA
MINISTRIA E ARSIMIT SHKENCES DHE TEKNOLOGJISË
Kurrikula Bërthamë për Edukimin në Fëmijërinë e Hershme 0-5 vjeç
Prill, 2018
2
SHKURTESAT
KB - Kurrikula Bërthamë
KK - Korniza Kurrikulare
KBEFH – Kurrikula Bërthamë për Edukimin në Fëmijërinë e Hershme
KSNA - Klasifikimi Standard Ndërkombëtar i Arsimit
MASHT - Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë
RN - Rezultatet e të Nxënit
RNF - Rezultatet e të Nxënit për Fushë
RNK - Rezultatet e të Nxënit për Kompetenca
SHK - Shkalla e Kurrikulës
TIK - Teknologjia e Informimit dhe Komunikimit
SHBR – Shkalla Bruto e Regjistrimit
UNESCO - Organizata e Kombeve të Bashkuara për Arsim, Shkencë dhe Kulturë
PIA – Plani Individual i Arsimit
3
Contents KAPITULLI I ................................................................................................................................ 5
1.1. Statusi i dokumentit .................................................................................................................... 5
1.2. Kurrikula bërthamë, koncept përmbajtjesor dhe teorik ......................................................... 5
1.3. Rëndësia e kurrikulës bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme 0-5 vjet .............. 5
1.4. Konteksti në edukimin në fëmijërinë e hershme në Kosovë ................................................. 5
1.5. Struktura e arsimit parauniversitar - nivelet formale dhe shkallët kryesore të kurrikulës 7
KAPITULLI II ................................................................................................................................ 9
2.1. Synimi i edukimit në fëmijërinë e hershme 0-5 vjeç ............................................................ 9
2.2. Parimet e edukimit në fëmijërinë e hershme ........................................................................... 9
2.3. Parimet themelore ....................................................................................................................... 9
2.4. Qëllimi i Kurrikulës për edukim në fëmijërinë e hershme 0-5 vjet ................................. 10
2.5. Qëllimet specifike të kurrikulës 0-5 ....................................................................................... 10
2.6. Përshkrimi i nivelit - edukimi në fëmijërinë e hershme ..................................................... 11
KAPITULLI - III ......................................................................................................................... 11
3.1. Teoritë e zhvillimit të fëmijës-pikënisje për hartimin e kurrikulës .................................... 11
KAPITULLI – IV - ..................................................................................................................... 16
4.2. Standardet e zhvillimit dhe të mësuarit në fëmijërinë e hershme 0- 6 vjeç .......................... 17
4.3. Fushat e zhvillimit, përcaktimi i moshës dhe grup-moshave .................................................. 17
4.4. Sqarimi i termave: ....................................................................................................................... 18
4.5. Struktura e fushave të zhvillimit: ................................................................................................ 18
Standardi 1 : Fëmija shpreh interes dhe kuriozitet për të mësuar për gjërat e reja ...................... 55
KAPITULLI - V ......................................................................................................................... 58
5.1. Kompetencat kryesore të KK- së ............................................................................................ 58
5.2. Rezultatet e të nxënit për kompetenca kryesore për nivelin 0 të edukimit........................ 59
KAPITULLI - VI ......................................................................................................................... 61
6.1. Ndërlidhja e fushave të zhvillimit dhe të mësuarit në fëmijerinë e hershme me fushat
kurrikulare të arsimit të obliguar............................................................................................. 61
KAPITULLI VII .......................................................................................................................... 62
7.1. Metodologji e mësimdhënies dhe të nxënit në edukimin e hershëm ................................ 62
KAPITULLI VIII .......................................................................................................................... 64
8.1. Plani dhe programi edukativ................................................................................................... 64
8.2. Modeli i planit vjetor për grup-moshat 0-3 vjeç ................................................................. 65
8.3. Modelet e planeve për grup-moshat 3-5 vjeç ........................................................................ 66
8.4. Model i planit të përgjithshëm për grup-moshat 3-5 vjeç. .................................................. 67
8.5. Organizimi i kohës së zbatimit të planit edukativ ............................................................... 68
8.6. Angazhimi dhe mbështetja nga prindërit dhe komuniteti në zbatim të planit
edukativ ...................................................................................................................................... 68
8.7. Përcaktimi i kohës për grup-mosha të ndryshme, madhësisë së grupit dhe grupimit
sipas interesave dhe nevojave ................................................................................................. 68
KAPITULLI IX ............................................................................................................................ 69
8.1. Qendrat e të nxënit .................................................................................................................... 69
8.2. Rëndësia e qendrave ................................................................................................................. 69
KAPITULLI X ............................................................................................................................. 75
10.1. Vlerësimi .................................................................................................................................... 75
4
10.2. Çfarë është vlerësimi në fëmijërinë e hershme? ................................................................... 76
10.3. Pse është i rëndësishëm vlerësimi në fëmijërinë e hershme? .............................................. 76
10.4. Parimet mbi të cilat mbështetet vlerësimi në fëmijërinë e hershme: ................................. 77
10.5. Përse përdoret vlerësimi në fëmijërinë e hershme? .............................................................. 77
10.6. Llojet e vlerësimit që përdoren në programet parashkollore............................................... 78
10.7. Mjetet e vlerësimit në fëmijërinë e hershme ........................................................................ 81
KAPITULLI XI ............................................................................................................................ 83
11.1. Materialet dhe burimet ............................................................................................................... 83
5
KAPITULLI I
Kurrikula bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme 0-5 vjeç
1.1. Statusi i dokumentit
Kurrikula bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme 0-5 vjeç, ka statusin e dokumentit
bazë, nga i cili rrjedhin dokumentet tjera plotësuese me qëllimin e mirërritjes1 dhe të edukimit të
fëmijëve të moshës 0-5 vjeç.
Kurrikula bërthamë 0-5 vjeç, është në linjë me Kornizën e Kurrikulës së Arsimit Parauniversitar,
Ligjin për Arsim Parauniversitar në Kosovë dhe Ligjin për Edukim Parashkollor.
Kjo e bën këtë dokument të obligueshëm për t’u zbatuar nga institucionet të cilat ofrojnë
edukimin në fëmijërinë e hershme, siç janë: institucionet e arsimit të lartë, ekspertët e edukimit
në fëmijërinë e hershme, edukatorët, inspektorët e arsimit, DKA dhe MASHT.
1.2. Kurrikula bërthamë, koncept përmbajtjesor dhe teorik
Kurrikula bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme, është një sistem i integruar i dijeve që
ka për synim zhvillimin dhe avancimin e edukimit në fëmijërinë e hershme. Dokumenti orienton
dhe mundëson zbatimin e politikave edukativo/arsimore dhe administrative, në përshtatje me
realitetin shoqëror, historik, ekonomik e kulturor të vendit.
Kurrikula bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme 0-5 vjeç, bazohet në teoritë më të
njohura të zhvillimit të fëmijës; në besimet e ekspertëve që hartojnë dokumente të këtij niveli;
përcakton procedurat që përmbushin përmbajtjen e dokumentit; liston metodologjitë më të
njohura që përmbushin kurrikulën; përcakton fushat e të nxënit, kompetencat, instrumentet e
vlerësimit, qendrat e të nxënit, materialet dhe burimet të cilat përdoren për të ndihmuar fëmijët të
arrijnë treguesit e standardeve te zhvillimit dhe arritjen e kompetencave kryesore.
Kurrikula bërthamë përcakton se çfarë duhet të dinë dhe çfarë janë në gjendje të bëjnë fëmijët e
grup-moshës 0-5 vjeç, duke u bazuar në: qëllimet, parimet, qëndrimet dhe vlerat që duhet
kultivuar dhe të cilat lidhen me konceptin e kompetencave për të nxënit gjatë gjithë jetës që
mundësojnë përgatitjen e individëve për pjesëmarrje cilësore dhe aktive në shoqëri.
1.3. Rëndësia e kurrikulës bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme 0-5 vjet
Kurrikula bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme, mundëson zbatimin e Kornizës së
Kurrikulës së Kosovës të miratuar nga MASHT. Me këtë dokument prezentohen rezultatet e të
nxënit për kompetencat të cilat do të arrihen në fund të arsimit parauniversitar. Në nivelin e
edukimit në fëmijërinë e hershme, këto kompetenca arrihen përmes përmbushjes së
kërkesave të përcaktuara nga standardet e zhvillimit, treguesit dhe aktivitetet edukative që
duhet të zhvillohen te fëmijët përgjatë moshave të caktuara.
1.4. Konteksti në edukimin në fëmijërinë e hershme në Kosovë
Kosova ka një traditë jo shumë të hershme të investimit në edukimin në fëmijërinë e hershme
(edukimin parashkollor), edhe pse një institucion parashkollor ka ekzistuar që para Luftës së
Dytë Botërore (në Prizren). Të dhënat statistikore flasin për një zhvillim shumë të ngadalshëm të
këtij niveli të edukimit. Deri në vitin 1958, edukimi parashkollor, nuk ishte fare pjesë e sistemit
arsimor, ngase fëmijët ishin kategorizuar në kuadër të mbrojtjes sociale. Por, koha në vazhdimësi
i ndryshon idetë dhe nevojat e reja të përgjithshme, me të cilat ballafaqohen shoqëritë gjatë
zhvillimit të tyre. Nevojat dhe kërkesat e kohës janë më sfidueset për sistemin e arsimit të një
vendi, i cili është kompetent që qytetarin e vet ta formojë, edukojë dhe aftësojë për jetë. Kurse,
për Kosovën konkretisht, një sfidë e vazhdueshme akoma mbetet investimi në fëmijërinë e
hershme (edukimi parashkollor), si nivel fillestar i edukimit dhe përfshirja e vogël e fëmijëve në
1 Ky cikël shkollimi ka fokus mirërritjen dhe edukimin njëkohësisht.
6
të. Sipas statistikave, përfshirja e fëmijëve të moshës 0-3vjeç, nuk ka rritje që nga viti 2004, që
d.m.th. fëmijët e kësaj moshe, zhvillohen dhe edukohen kryesisht në familje. Kurse rritje të
qëndrueshme, në vazhdimësi ka pasur, përfshirja e fëmijëve 5- 6 vjeç, në edukimin parafillor.
Bazuar në statistikat e MASHT, përfshirja e fëmijëve në edukimin parashkollor është:
SHBR në nivelet arsimore 2017/18
Shkalla bruto e regjistrimit (SHBR) në nivelin e arsimit parashkollor (mosha 0 -<5
vjeç) 4.9%
Shkalla bruto e regjistrimit (SHBR) në nivelin e arsimit parafillor parashkollor
dhe parafillor (0-<6 vjeç) 19.1%
Shkalla bruto e regjistrimit (SHBR) në nivelin e arsimit parashkollor dhe
parafillor (mosha3 <6 vjeç) 36.0%
Shkalla bruto e regjistrimit (SHBR) në nivelin e arsimit parafillor (5 vjeç) 92.4%
Kurse për përfshirjen e fëmijëve të moshave 0-4 dhe 3-5 vjeç, në institucionet parashkollore,
mungojnë të dhënat e sakta për numrin e fëmijëve të regjistruar në institucionet parashkollore
private, (pjesa më e madhe e të cilave janë ende të palicencuara) dhe të atyre që janë duke vijuar
Qendrat me bazë në komunitet.
Për të rritur shkallën e përfshirjes së fëmijëve në edukim parashkollor dhe për të kontribuar në
realizimin më cilësor të këtij niveli të edukimit, Qeveria e Kosovës për vitet 2015-2018, këtë
nivel të edukimit e ka vënë si prioritet të fushës së arsimit. Përmes konsolidimit të edukimit në
fëmijërinë e hershme, synohet arsim i qëndrueshëm në nivelet tjera parauniversitare, pjesë e të
cilës tashmë është ky nivel i edukimit.
Mosha e hershme paraqet periudhën më optimale dhe më të shpejtë të zhvillimit fizik, njohës dhe
emocional të fëmijës. Duke pasur parasysh këtë fakt, edukimi parashkollor në institucionet
parashkollore të Kosovës, po trajtohet me shumë seriozitet dhe realizohet, duke u mbështetur në
dy dokumentet kyçe, që janë ; “Standardet e zhvillimit dhe të mësimit të fëmijëve të fëmijërisë së
hershme” dhe në kurrikulën për parashkollor.
Dokumentet kurrikulare në përgjithësi si edhe “Kurrikula për edukimin në fëmijërinë e
hershme 0-5 vjeç”, ka statusin e dokumentit politik me fuqi zbatimi në tërë vendin.
“Kurrikula bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme 0-5 vjeç”, është përpiluar nga
ekspertë vendorë të këtij niveli të edukimit, në konsultim me ekspert ndërkombëtar dhe me
grupe të ndryshme të interesit, të cilët e zbatojnë në praktikën e përditshme të institucioneve,
që u ofrojnë format e organizimit të edukimit parashkollor në Kosovë, ku përfshihen;
edukimi parashkollor publik, privat dhe fëmijët qe edukohen ne qendrat e komunitetit. Po
ashtu, kjo kurrikulë bazohet në vlerat, traditat dhe nevojat aktuale të vendit, por gjithnjë duke
u harmonizuar edhe me qasjet kurrikulare ndërkombëtare (sepse fëmijët e moshës 0-5 vjeç, si
qenie universale njerëzore, akoma nuk i kanë të përfituara specifikat e vendeve dhe kulturave
të shoqërive që u përkasin dhe janë relativisht të ngjashme në tërë botën, kështu që posedojnë
disa vlera universale të cilave nuk mund t’u ikë, asnjë shtet). Konkretisht, ky dokument
mbështetet në teoritë e zhvillimit, fushat zhvillimore, nënfushat, treguesit, temat
përmbajtjesore të aktiviteteve të të nxënit, krijimin e modeleve dhe shembujve konkret,
kriteret dhe instrumentet e vlerësimit, metodologjitë përmes të cilave mundësohet
realizimi i aktiviteteve, materialet dhe burimet që përdoren për realizimin e këtyre
aktiviteteve, kohën orientuese të aktiviteteve për fushat specifike,qendrat e të nxënit
dhe vlerësime në moshën e hershme.
Përmbajtja e këtij dokumenti, po ashtu, rikonfirmon edhe domosdoshmërinë e partneritetit të
institucioneve parashkollore me familjen-prindërit si dhe strategjitë e bashkëpunimit me ta
7
(sepse, detyrat e prindërve dhe edukatorëve ndaj fëmijëve, janë shumë të ndryshme por shpesh
edhe shumë të ngjashme). (diskutim për përfshirjen e faktorit prind/familje, në kurrikulë).
Infrastruktura ligjore dhe profesionale për edukimin parashkollor në Kosovë
Ligji për Edukimin parashkollor, 2006
Ligji për Arsimin parauniversitar në Kosovë, 2011
Ligji për Arsimin në Komuna në Republikën e Kosovës, 2008
Plani Strategjik për Arsimin në Kosovë, 2011-2016
Plani Strategjik për Arsimin në Kosovë, 2017-2021
Korniza e Kurrikulës së Kosovës -2011
Kurrikula e edukimit parashkollor në Kosovë 3-6 vjeç, 2006
Standardet e përgjithshme të edukimit dhe arsimit parashkollor në Kosovë 3-6 vjeç, 2006
Standardet e Zhvillimit dhe të Mësuarit në Fëmijërinë e Hershme 0-6 vjeç
Dokumentacioni Pedagogjik.
Prioritetet e edukimit parashkollor në Kosovë janë:
• Edukimi parafillor i obliguar
• Hartimi dhe implementimi i Kurrikulës për edukim në fëmijërinë e hershme 0-5
vjeç
• Rritja e përfshirjes së fëmijëve në edukimin parafillor/parashkollor, duke
shfrytëzuar sa më shumë forma alternative
• Ngritja profesionale e edukatoreve
• Vetëdijesimi i shoqërisë për rëndësinë e edukimit në fëmijërinë e hershme
• Bashkëpunimi më efikas me prindërit/kujdestarin.
Sfidat e edukimit parashkollor në Kosovë
Marrë parasysh gjendjen reale, edukimi në fëmijërinë e hershme përballet me këto sfida:
Buxheti i pamjaftueshëm
Përfshirja jo e kënaqshme e fëmijëve në edukim parashkollor
Mungesa e institucioneve parashkollore publike
Hapja e pakontrolluar e institucioneve parashkollore private
Mungesa e hapësirës fizike në shkollat fillore për përfshirjen e fëmijëve të moshës
parafillore 5-6 vjeç
Vetëdija e pamjaftueshme për rëndësinë e edukimit në fëmijërinë e hershme
Licencimi i institucioneve parashkollore private
Qëndrueshmëria e qendrave me bazë në komunitet.
1.5. Struktura e arsimit parauniversitar - nivelet formale dhe shkallët kryesore të
kurrikulës
Nivelet formale të arsimit parauniversitar të Kosovës përputhen me Klasifikimin Standard
Ndërkombëtar të Arsimit (KSNA), përpiluar nga UNESCO. Dallime ka në përbërjen e strukturës
së Kurrikulës bërthamë të KSNA 1, në kuadër të së cilës hyn klasa përgatitore, edhe pse është
pjesë përbërëse e edukimit KSNA 0. Të gjitha nivelet formale të arsimit parauniversitar janë të
ndara në nënnivele formale, me emërtim - Shkallët kryesore të kurrikulës dhe kanë qëllime e
funksione të caktuara (Shih në tabelën e mëposhtme emërtimet e secilës shkallë kryesore të
kurrikulës dhe seksionin 2 të këtij dokumenti).
Kurrikulat bërthamë hartohen për të gjitha nivelet formale të arsimit parauniversitar:
Kurrikula bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme (lindje -5 vjeç);
Kurrikula bërthamë për klasën përgatitore dhe arsimin fillor;
8
Kurrikula bërthamë për arsimin e mesëm të ulët;
Kurrikula bërthamë për arsimin e mesëm të lartë-gjimnaze,dhe
Kurrikula bërthamë për arsimin e mesëm të lartë-shkolla profesionale.
2 Klasifikimi Standardi Ndërkombëtar i Arsimit. 3Tri pjesët e fundit nuk janë pjesë të arsimit parauniversitar.
Nivelet sipas KSNA 2 Nivelet formale të arsimit parauniversitar
në Kosovë3
Mosha
Arsimimi i të rriturve/arsimimi gjatë tërë jetës
në shkallë të gjerë (formal dhe joformal)
23/24+
KSNA 6 Arsimi pasuniversitar 23/24+
KSNA 5 Arsimi universitar
KSNA 4 Niveli 5 Sipas
Kornizës
Kombëtare të
Kualifikimeve
Arsimi passekondar jouniversitar 18 +
KSNA 3
Niveli 4
Kornizës
Kombëtare të
Kualifikimeve
Arsimi i mesëm i lartë
Gjimnazi klasa X-XII
Shkollat profesionale (klasat X-XII)
15-17
Niveli 3
Kornizës
Kombëtare të
Kualifikimeve
Arsimi i mesëm i lartë
Shkollat profesionale
(klasat X-XI)
15-16
Shkollat
profesionale
KSNA 2 Arsimi i mesëm i ulët
Klasat VI-IX
11-14
KSNA 1 Arsimi fillor
Klasat I-V
6-10
KSNA 0
Klasa përgatitore 5-6
Edukimi parashkollor Lindje -5
Mat
ura
9
KAPITULLI II
2.1. Synimi i edukimit në fëmijërinë e hershme 0-5 vjeç
Kurrikula bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme, synim kryesor ka zhvillimin,
edukimin dhe të mësuarit e fëmijëve pavarësisht gjinisë, karakteristikave individuale, shoqërore,
nivelit ekonomik të familjeve të tyre, prirjeve apo nivelit të aftësive. Puna edukative në këtë
periudhë është edhe stimulimi/nxitja i/e kreativitetit dhe entuziazmit për qasje ndaj përvojave të
reja dhe përballjes me situata reale jetësore.
2.2. Parimet e edukimit në fëmijërinë e hershme
Kosova ka vlera të rëndësishme kombëtare, secila prej të tyre është shprehur në këtë Kurrikulë
bërthamë. Disa nga vlerat kombëtare janë: respektimi i të drejtave të fëmijëve; toleranca;
mirëkuptimi; ndërveprimi dhe të ndarit e përvojave dhe të gjërave me njëri-tjetrin;
gjithëpërfshirja; zhvillimi dhe të nxënit e integruar dhe koherent; të mësuarit përmes lojës;
fëmija si pjesëmarrës aktiv; çdo fëmijë është i gatshëm të mësojë që nga lindja; barazia;
bashkëpunimi në mes faktorëve edukativ; autonomia; fleksibiliteti dhe llogaridhënia në nivel
institucional parashkollor.
Shumë prej këtyre vlerave janë diskutuar më poshtë:
2.3. Parimet themelore
Çdo fëmijë është i gatshëm të mësojë që nga lindja e tij/saj
Të gjithë fëmijët janë të gatshëm të zhvillohen dhe të mësojnë që nga lindja, me tempo dhe
mënyra të ndryshme. Stimulimi, inkurajimi, përkrahja dhe udhëzimet e edukatorëve krijojnë
mundësi për potencialin e fëmijëve që të zhvillohen dhe fuqimisht të pasqyrojnë në periudhë më
të vonshme. Kurrikula siguron zhvillimin dhe të mësuarit e fëmijëve, duke u bazuar në njohuritë
dhe përvojën paraprake.
Barazia
Kurrikula siguron që fëmijët të trajtohen në mënyrë të barabartë, pa marrë parasysh gjininë,
dallimet socio – ekonomike, përkatësinë fetare, etninë dhe nevojat e tyre të ndryshme.
Gjithëpërfshirja
Kurrikula njeh, pranon, respekton dhe u përgjigjet nevojave, përvojave, interesave dhe vlerave të
të gjithë fëmijëve, duke u dhënë mundësinë të zhvillojnë potencialin e tyre.
Zhvillimi dhe të nxënit e integruar dhe koherent
Kurrikula synon zhvillimin tërësor të fëmijëve dhe nxit të nxënit e integruar dhe koherent, që
ndërtohet në mënyrën më të plotë kur fëmijëve iu ofrohen mundësi të pafundme.
Të mësuarit përmes lojës
Kurrikula e përcakton lojën si instrument kyç që promovon të nxënit dhe zhvillimin optimal të
fëmijëve të vegjël.
Fëmija si pjesëmarrës aktiv
Kurrikula mbështetet mbi filozofinë ‘Fëmija në qendër’ ku ai/ajo zhvillohet dhe mëson më së
miri duke u ballafaquar me sfida. Kur ballafaqohen me këto sfida, i rrituri vetëm e udhëzon atë,
dhe nuk i pengon iniciativat dhe kreativitetin e fëmijës, përkundrazi i nxit ata vazhdimisht që të
jenë aktiv duke krijuar një ambient sa më motivues.
Bashkëpunimi në mes faktorëve edukativ
10
Bashkëpunimi në mes faktorëve edukativ është një domosdoshmëri, sepse ndikon pozitivisht në
zhvillimin dhe edukimin e fëmijëve. Realizimi i përmbajtjes së kurrikulës në fëmijërinë e
hershme, është i suksesshëm vetëm nëse familja, institucioni parashkollor, komuniteti dhe të
gjithë faktorët e tjerë lokal apo qendror konsiderohen si pjesë të një tërësie.
Autonomi, fleksibilitet dhe llogaridhënie në nivel institucional parashkollor
Zbatimi i kurrikulës reflekton në planifikimin, organizimin, realizimin dhe vlerësimin e procesit
edukativo/arsimor në nivelin e secilit institucion parashkollor.
2.4. Qëllimi i Kurrikulës për edukim në fëmijërinë e hershme 0-5 vjet
“Kurrikula bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme 0-5 vjeç”, është e bazuar në
dokumentin e Standardeve të zhvillimit dhe të mësuarit në fëmijërinë e hershme dhe i
kontribuon “Kurrikulës së arsimit parauniversitar të Kosovës’’,( e cila nuk do të ishte e plotë, pa
kurrikulën 0-5). Kurrikula, po ashtu, si platformë të saj ka qasjet pedagogjike, përmes të të
cilave realizohen aktivitetet me fëmijët që këta të arrijnë potencialin e plotë, duke iu referuar
teorive më të njohura të zhvillimit të fëmijëve, të cilat janë të konfirmuara në botë, shekuj më
parë. Dokumenti përmban specifikat e përcaktuara se çfarë duhet të dinë fëmijët e moshës 0-5
dhe çfarë janë në gjendje të bëjnë ata, si dhe vlerat, parimet e qëndrimet që duhet të kultivohen
tek fëmijët e këtyre moshave (që me gjuhën kurrikulare, d.m.th. rezultatet e fushave dhe të
kompetencave). Dokumenti mbështet drejtpërdrejtë fëmijët, edukatorët, prindërit, dhe akterët e
tjerë të interesit me qëllim që:
T’i paraprijë arritjes së qëllimeve të arsimit parauniversitar;
Të lehtësojë/ nxisë zhvillimin integral të fëmijës si individ dhe qytetar i së ardhmes;
Të realizohet një sistem arsimor më i plotë dhe më i qëndrueshëm;
Të nxitet gjithëpërfshirja sociale, dhe të kultivohet që në moshë të hershme.
Duke u bazuar në të gjithë këta faktorë, Kurrikula bërthamë për edukimin në fëmijërinë e
hershme 0-5 vjeç, ka përcaktuar synimin e vet, që është; zhvillimin i gjithanshëm/cilësor dhe
edukimi i mirëfilltë i fëmijëve të kësaj moshe, pa dallim të; gjinisë, të karakteristikave
individuale, kulturore, sociale, ekonomike e familjare. Ndërkaq, qëllimet e saj specifike janë;
2.5. Qëllimet specifike të kurrikulës 0-5
Krijimi i identitetit personal dhe përkatësisë kombëtare të fëmijës.
Promovimi i vlerave të përgjithshme kulturore dhe qytetare.
Zhvillimi i aftësive intelektuale, etike, fizike sociale dhe estetike.
Të qenit i përgjegjshëm ndaj vetes, të tjerëve, shoqërisë, mjedisit.
Zhvillimi i shpirtit sipërmarrës.
Zhvillimi i imagjinatës dhe shkathtësive për kreativitet.
Përdorimi i teknologjive të reja.
Edukimi në institucionet parashkollore, do t’ju mundësojë fëmijëve që të respektojnë dhe të
kultivojnë identitetin, kulturën dhe traditat kombëtare. Të vlerësojnë, të respektojnë dhe të
kultivojnë vlerat dhe traditat e familjes si dhe të kontribuojnë në pasurimin e kësaj trashëgimie.
Fëmijët ta kuptojnë, ta vlerësojnë dhe të kontribuojnë në kulturën dhe traditat e
përgjithshme të komunitetit e të shoqërisë ku jeton.
11
Fëmijët të aftësohen që të zgjerojnë dhe ti shfrytëzojnë njohuritë e tyre, në mënyrë sa më
kreative dhe të shprehin shkathtësi në situata të ndryshme –në kontekste të reja, duke
shprehur qasje individuale dhe mendim të pavarur kritik dhe estetik.
Fëmijët do të përkrahen në krijimin e shkathtësive të ndërmarrësisë , në krijimin dhe
zhvillimin e përgjegjësisë ndaj vetvetes dhe të tjerëve, si dhe për pasojat e veprimeve –
iniciativave personale. Tek ata, po ashtu do të kultivohet ndjenja për një edukim të
qëndrueshëm.
Fëmijët do të përkrahen në zhvillimin e vetëbesimit, në motivimin pozitiv dhe në
realizimin e të drejtave të tyre. Ata do të mbështeten në kultivimin dhe ngritjen e
interesimit dhe kërshërisë së tyre (si pikënisje për zhvillim të gjithanshëm të tyre), si dhe
në kuptimin dhe qasjen e duhur ndaj; ideve, mendimeve, kulturave, personave dhe
fenomeneve të ndryshme, me të cilat i ballafaqon e ardhmja e tyre.
Fëmijët duhet të përkrahen në mënyrë të veçantë, në aspektin e zhvillimit të imagjinatës
së tij dhe kreativitetit, si aftësi e domosdoshme për realizimin e jetës në çdo aspekt të saj.
Njohuritë dhe dijet pa funksionimin e imagjinatës dhe kreativitetit, nuk mund të hyjnë në
funksion as tek fëmijët as tek të rriturit.
Përdorimi i teknologjive të reja, është një nevojë dhe kërkesë e pakontestueshme e kohës
aktuale , prandaj është domosdoshmëri që bazat e njohurive për përdorimin e tyre, duhet
të krijohen që në edukimin parashkollor.
2.6. Përshkrimi i nivelit - edukimi në fëmijërinë e hershme
Edukimi në fëmijërinë e hershme, paraqet nivelin zero (KSNA 0) të edukimit, gjatë të cilit
fëmijët edukohen në familjet e tyre ose/dhe në institucione parashkollore që nga (mosha 0 - 3
vjeç dhe mosha 3-5 vjeç). Pjesë e këtij niveli është edhe klasa përgatitore (mosha e fëmijëve 5-6
vjeç) e cila organizohet në klasa përgatitore, institucione parashkollore publike, private dhe në
qendrat e komunitetit. Mosha parashkollore paraqet një periudhë të zhvillimit të shpejtë fizik,
njohës, emocional dhe social të fëmijëve.
Duke pasur parasysh rëndësinë e kësaj periudhe të zhvillimit në vendosjen e një baze të mirë për
të nxënit gjatë gjithë jetës, ekspozimi i fëmijëve ndaj proceseve elementare të të nxënit do të
fokusohet në nxitjen e kërshërisë së tyre për veten, për shoqërinë, për natyrën, dijen, kulturën dhe
për teknologjitë e reja.
Gjatë këtij niveli të edukimit, fëmijët përkrahen në zhvillimin e shkathtësisë komunikuese në
gjuhën amtare në situata të thjeshta të përditshmërisë, në zhvillimin e vëmendjes së tyre dhe
aftësive të përqendrimit si dhe në zhvillimin e shkathtësive themelore sociale, njohëse,
kreativitetit si dhe në zhvillimin e koncepteve themelore matematikore. Vëmendje e veçantë
gjatë kësaj faze i kushtohet zhvillimit fizik nëpërmjet aktiviteteve fizike dhe përvojave që rrisin
vetëdijen e fëmijëve për nevojën e mbrojtjes së mirëqenies së tyre fizike si dhe kujdesit për
shëndetin dhe sigurinë. Realizimi i procesit edukativ në nivelin e edukimit në fëmijërinë e
hershme, mosha e fëmijëve 0-5 vjeç, bëhet në mënyrë të integruar. Edukimi në fëmijërinë e
hershme ka për qëllim të ndihmojë në arritjen e kompetencave kryesore të përcaktuara me
Kornizën e Kurrikulës së Kosovës. Përshkrimi i nivelit të edukimit në fëmijërinë e hershme,
bëjnë ndërlidhjen me kompetencat kryesore të Kornizës së Kurrikulës së Kosovës dhe me
Standardet e zhvillimit dhe të mësuarit në fëmijërinë e hershme.
KAPITULLI - III
3.1. Teoritë e zhvillimit të fëmijës-pikënisje për hartimin e kurrikulës
Pjesa më e madhe e teoricienëve mbi zhvillimin e fëmijës besojnë se janë përpjekur të zbulojnë
ligjet e brendshme që udhëheqin zhvillimin njerëzor me qëllim që të aplikohen tek të gjithë
individët. Por, në të njëjtën kohë një grup i teoricienëve fokusohen në hulumtimet e tyre se si
12
variacionet individuale influencojnë zhvillimin, duke u munduar të zbulojnë qëndrime të cilat
janë unike për individët. Në këtë kontekst, një edukatore do të duhej të dijë se si t’i aplikojë këto
gjetje në praktikë duke vënë theksin në kombinimin e këtyre dy orientimeve. Foshnjat dhe
fëmijët janë të përgatitur nga vetë trashëgimia e qenies që ti përgjigjen mjedisit ku jetojnë me
qëllim të njohjes. Për këtë arsye, kurrikula ka për qëllim t’u përgjigjet kërkesave zhvillimore të
fëmijës mbështetur nga teoritë e njohura deri më sot.
Fëmijët prezentojnë veten në sistemin e edukimit të hershëm me shumë dallime në aftësitë,
njohëse, emocionale, sociale, fizike dhe motorike. Këto dallime janë të lidhura me karakteristikat
funksionale si temperamenti, stilet e të mësuarit dhe motivimi si dhe me karakteristikat tjera si
gjinia, raca, etniciteti dhe klasa sociale. Studimet tregojnë që fëmijët kanë shumë dallime në
zhvillimin e tyre deri sa ata mbërrijnë në klasën e parë. Integrimi i asaj që hulumtimet tregojnë,
kontribuojnë në praktikën e edukimit në fëmijërinë e hershme sidomos në atë se çfarë duhet t’ju
ofrojmë fëmijëve, si ti mësojmë dhe se si do të duhet të përdoret vlerësimi në këtë grup- moshë.
Mbështetur mbi teoritë e zhvillimit të fëmijëve si dhe të dhënave të shkencës në dekadat e fundit
edukimi i hershëm ka marrë një vlerësim më të madh në:
Vlerësimin e rëndësisë së eksperiencave të hershme në zhvillimin e trurit;
Zhvillimin e aftësive esenciale sociale dhe kompleksitetin emocional në fëmijërinë e
hershme;
Vlerësimin e vet rregullimit emocional është një gur i rëndësishëm i zhvillimit të
fëmijëve;
Angazhimin e prindërve përgjatë fëmijërisë së hershme, kultura ndikon në çdo aspekt të
zhvillimit dhe influencon praktikat e rritjes së fëmijës;
Si intervenimet e hershme kontribuojnë në rritjen e kapaciteteve;
Zhvillimi i fëmijës është i formësuar nga kombinimi i burimeve të ndjeshmërisë dhe atyre
të fuqisë;
Gjatë moshës nga 0 deri në 5 vjeç, krijohen aftësi mbi të cilat ndërtohen hapat e tjerë të
zhvillimit.
Teoria zhvillimore Erikson
Erikson zhvilloi teorinë psikosociale të zhvillimit, të fokusuar në zhvillimin e identitetit të egos.
Identiteti i egos është kuptimi i vetëdijshëm për veten, të cilin ne e zhvillojmë me anë të
ndërveprimit social. Formimi i identitetit tonë është diçka që fillon në fëmijëri dhe është
vazhdimisht në ndryshim për shkak të përvojave të reja dhe të informacionit që fitojnë në
veprimet tona të përditshme me të tjerët. Në çdo fazë të re të zhvillimit, sipas Erikson, fëmijët
përballen me një sfidë të re që mund të ndihmojë edhe më tej zhvillimin ose pengojë formimin e
identitetit. Erikson gjithashtu besonte se një ndjenjë e kompetencës, motivon sjelljet dhe
veprimet. Në çdo fazë, Erikson besonte se njerëzit përjetojnë një konflikt që shërben si një pikë
kthese pozitive në zhvillimin e tyre dhe kur sfida zgjidhet në mënyrë të efektshme ose negative
kur sfida nuk merr zgjidhje efektive dhe rezultati i fazës përcaktohet nga mjedisi dhe përvojat e
fëmijëve.
Influenca e Eriksonit në edukimin e fëmijërisë së hershme, lidhet me fitimin e pavarësisë së
fëmijës nga të rriturit përmes hulumtimit të nevojave të tyre dhe zbulimit të vetvetes. Në këtë
kontekst një edukatore do të duhet të kuptojë që fëmija mund të ballafaqohet me ndjenjën e
turpit, pranimin e kufizimeve dhe limiteve si dhe ballafaqimin me kriza. Ndalimi i fëmijëve
sidomos i moshës dy tre vjet do të fuqizonte këto ndjenja tek fëmija dhe do të pengonte
autonominë dhe besimin.
13
Eriksoni theksonte se është e rëndësishme për të inkurajuar fëmijët që të zhvillojnë veprimtari të
mbështetura në përzgjedhjen e tyre. Në këtë mënyrë ata zhvillojnë iniciativën dhe përgjegjësitë.
Erikson komenton në teorinë e tij mbi ngjashmërinë në mes të lojës së një fëmije me procesin
krijues të të rriturit. Ai gjithashtu nënkupton se loja është një dritare përmes të cilës, edukatorët
mund të lejojnë fuqizimin e proceseve emocionale të fëmijës. Inkurajimi i lojës së pretenduar e
lejon fëmijën të kuptojë role të ndryshme të cilat e shoqërojnë jetën sociale. Fëmijët duhet të
lejohen që të shprehin imagjinata, luajnë me materiale të ndryshme dhe luajnë role të ndryshme
gjatë aktiviteteve në institucionet parashkollore.
Zhvillimi konjitiv i fëmijës sipas Piazhesё
Piazheja studioi sjelljen e fёmijёve nëpërmjet vёzhgimit gjatё kohёs sё lojёs, zgjidhjes sё
problemeve dhe eksperimenteve. Piazheja besonte se zhvillimi konjitiv ёshtё njё mёnyrё
përshtatjeje ndaj mjedisit dhe se, fёmijёt nё mёnyrё tё natyrshme janë tё përkushtuar ndaj
eksplorimit dhe kuptimit tё gjërave. Piazheja besoi se ka një moshë tё pёrafёrt për realizimin e
proceseve tё caktuara tek fёmijёt.
Piazhe (1962) zhvendosi fokusin e studimit nga aspektet sociale dhe emocionale të lojës në
njohjet e fëmijëve. Ai vendosi lojën në teorinë e tij të zhvillimit njohës dhe i caktoj asaj një rol
të rëndësishëm në rritjen e mendjes së fëmijëve. Pikëpamjet e tij se si loja kontribuon në
zhvillimin njohës të fëmijëve, lidhet me dy procese ku fëmijët ndërtojnë njohuri, asimilim dhe
akomodim. Piaget mbështet faktin se asimilimi është dominuese në lojë -fëmijët përpiqen të
përshtatin atë që shohin në njohjet e tyre paraprake . Duke folur për lojën simbolike, ai përshkroi
rëndësinë e lojës në zhvillimin e përfaqësimit mendor të fëmijëve dhe të menduarit abstrakt.
Sipas Piaget, të mësuarit e fëmijës duhet të udhëhiqet nga principi i burimeve të cilat i ka në
disponim fëmija. Gjithashtu, fëmija duhet të lejohet të eksplorojë dhe zbulojë sa më shumë që të
jetë e mundur përmes vënies në dispozicion të eksperiencave të reja. Piage thekson se nuk
mjafton që një fëmijë të ketë sistemin nervor të shëndetshëm, për të avancuar në njohjet e tij/saj
për botën që e rrethon. Nëse një edukator nuk i jep mundësi fëmijës të përjetojë përvojë të
drejtpërdrejt me objektet,bashkëmoshatarët, të rriturit si dhe mjedisin në të cilin gjendet fëmija,e
ka të vështirë të krijoj koncepte apo ide të reja.
Planifikimi i aktiviteteve duhet të udhëhiqet nga njohja për nivelin e të kuptuarit të fëmijës. Sipas
Piages, fëmijët kanë të përbashkëta në fazat e zhvillimit, por edhe dallime. Sipas tij një edukatore
do të duhet të planifikojë aktivitete të cilat mbështesin njohjen e fëmijës dhe i japin mundësi të
krijoj njohje të reja. Nëse fëmija ka të zhvilluar të menduarin konkret, një edukatore do të duhet
të ketë parasysh të shfrytëzoj konkretizimin për ta bërë sa më të kuptueshëm për individin apo
grupin e fëmijëve aktivitetin që ka planifikuar.
Aktivitetet të cilat zhvillohen me fëmijët duhet të parashikojnë sa më shumë interaksion social
sidomos pas moshës dyvjeçare ai me bashkëmoshatarët. Konfirmimi i tyre ka një rëndësi të
veçantë për fëmijën, pasi ata ndajnë gjuhën, veprimet, mendimet si dhe çdo gjë që formëson
zhvillimin e tyre.
Disa nga konceptet e Piazhes, mund të përdoren si metoda vlerësimi për arritjen njohëse të
fëmijës. Psh. nëse një fëmijë nuk e ka të zhvilluar konceptin e konservimit ( që masa dhe vëllimi
nuk ndryshojnë në varësi të objektit në të cilën vendoset) do të ishte jo e arsyeshme që ti
jepeshin aktivitete të cilat sfidojnë këtë nivel njohje.
Teoria e zhvillimit ekologjik të fëmijës - sipas Urie Bronfenbrenner
Urie Bronfenbrenner, kërkimet i bëri në hapësirën natyrale të familjes së tyre, të shkollës, grupit
të bashkëmoshatarëve dhe komunitetit. Kërkimet e shumta të Bronfenbrenner-it theksojnë fuqinë
që kanë lidhjet njerëzore. Urie Bronfenbernner njihet si psikolog fëmijësh, autor, bashkëautor
14
por më e rëndësishmja dhe ajo që e bëri të njihet në gjithë botën autorin ishte krijimi i Teorisë
ekologjike të zhvillimit njerëzor.
Një nga besimet e tij në terma shkencore është se lidhjet me fëmijën janë fuqia më e madhe në
zhvillimin e fëmijës. Ai gjithashtu pohon se nëse fëmija nuk ka një lidhje të veçantë me një të
rritur dhe i mungon ndjenja e përkatësisë ai nuk mund të zhvillohet normalisht dhe si rrjedhojë
nuk mund të arrijë potencialin e vet.
Sipas Bronfenbrenner-it që një fëmijë të zhvillohet nga ana intelektuale, emocionale, sociale
dhe morale, duhet të marrë pjesë në aktivitete të rregullta, të përditshme me një apo më shumë
persona me të cilët fëmija krijon lidhje të fortë emocionale. Sipas autorit, fëmijët zhvillohen
brenda një sistemi kompleks të marrëdhënieve të prekura nga nivele të shumta të mjedisit,
mjedis ekologjik i cili paraqitet si një sërë strukturash bashkëqendrore të cilat janë të vendosura
njëra mbi tjetrën dhe që përkufizohen si: mikrosistem, mezosistem, ekzosistem, makrosistem dhe
kronosistem.
Mikrosistemi, që përfshin ata që janë pjesë e mjedisit të parë të fëmijës, përfshirë
prindërit e fëmijës dhe kujdestarët e tjerë. Ndërveprimet midis fëmijës dhe këtyre të
rriturve, ndikon zhvillimin e fëmijës.
Sistemi i dytë është mezosistemi dhe përfshin ato sisteme që bashkëveprojnë me individët
në mikrosistem, duke përfshirë kështu programet e kujdesit të fëmijëve dhe institucionet
e ndryshme edukative.
Eksosistemet janë vende në të cilat fëmijët nuk kalojnë kohën, por që ende ndikojnë në
zhvillimin e fëmijëve, duke përfshirë p.sh. politikat e punës së prindërve.
Makrosistemi, i cili përbëhet prej ‘vlerave, ligjeve, zakoneve, dhe burimeve të një kulture
të veçantë’ (Berk, 2000, f. 29). Për shembull, besimet e një kulture për rëndësinë që ka
cilësia e programeve të ofruara, ndikojnë në zhvillimin e fëmijëve.
Teoria e njohjes social propozon vendosmërinë reciproke si faktor parësor në të mësuarin e
fëmiut janë dy komponentë të mësuarit dhe motivimit (Huitt, 2006). Në këtë pikëpamje,
mjedisi, sjellja e një individi dhe karakteristikat e individit (psh. njohuri, emocionet, zhvillimi
kognitiv) ndikojnë dhe ndikohen nga njëri- tjetri. Formësimi i aktiviteteve në edukimin e
hershëm do të duhet të kenë shtysë stimulimin adekuat të fëmijës përmes një mjedisi fizik,
emocional, social dhe kognitiv të cilat nxisin një zhvillim të shëndetshëm në të gjitha sferat;
psikologjike, fizike dhe sociale të fëmijës.
Përmes një mjedisi stimulues fëmija krijon marrëdhënie me edukatoren si dhe bashkëmoshatarët.
Një mjedis i mirë nxit kuriozitetin, motivimin si dhe promovon përfshirjen aktive të fëmijës në
mjedisin personal dhe rrethues si dhe nxit rritjen dhe të mësuarin përmes veprimeve të tyre.
Maslow propozoi një hierarki të nevojave të njeriut të bazuara në dy grupime: nevojat e
munguara dhe nevojat e rritjes. Në kuadër të nevojave të mangëta, secili ka nevojë ti plotësohen
para se të lëvizin për nivelin e ardhshëm më të lartë.
Katër nivelet e para janë:
1) fiziologjike: uri, etje, përkëdheli, etj .;
2) Siguria: Jashtë rrezikut;
3) Përkatësia dhe dashuria: Lidhja me të tjerët të pranohet; dhe
4) Besimi: Për të arritur të jetë kompetent, të fitojë miratimin dhe njohjen.
Maslow më vonë e diferencon nevojën e rritjes së vetëaktualizimit, në nivelin e përgjithshëm të
vetëpërmbushjes (Maslow & Lowery, 1998) dhe një përtej atij niveli (Maslow, 1971). Nevojat e
rritjes në këtë formulim të rishikuar janë:
• 5) Njohës: Të dinë, të kuptojnë dhe të eksplorojnë;
• 6) Estetika: Simetri, rendi dhe bukuria;
15
• 7) vetëaktualizimit: Për të gjetur vetëpërmbushjen dhe realizuar potencialin e dikujt; dhe
• 8) Vetëpërsosmëri: Për t'u lidhur me diçka përtej egos, ose për të ndihmuar të tjerët të
gjejnë vetëpërmbushjen dhe të realizojnë potencialin e tyre.
Maslow besonte se një edukatore do të mund të ndihmoj fëmijët që të jenë autentik, të besojnë se
jeta është e vlefshme përmes eksplorimit të natyrës së qenies. Nga aktivitetet që zhvillohen në
institucionet parashkollore, fëmijët mësojnë të vlerësojnë nëse nevojat e tyre bazike janë të
plotësuara si dhe rifreskojnë pavetëdijen e tyre, duke vlerësuar gjërat e bukura që vijnë në jetën e
tyre. Maslow theksonte që është e rëndësishme që fëmijët të kuptojnë se si të kontrollojnë dhe
kontrollohen dhe si të ballafaqohen me procese si padrejtësia, dhimbja, vuajtja dhe vdekja. Ai
besonte që është e domosdoshme që një edukatore të praktikojë aktivitete në të cilat fëmijës i
duhet të marrë vendime. Abraham Maslow, A Theory of Human Motivation (1943).
•
Bandura (1986, 1997) thekson vetëefikasitetin (besimin se një veprim i veçantë është i mundur
dhe se individi mund ta arrijë atë) dhe vetërregullimi (vendosjen e qëllimeve, zhvillimin e një
plani për të arritur këto qëllime, përkushtimin për të zbatuar këtë plan, zbatimin aktual të planit,
dhe veprimet e mëvonshme të reflektimit dhe modifikimit) janë elementë të rëndësishëm që
veprojnë në motivim. Ka një shumëllojshmëri të veprimeve specifike që edukatoret mund të
ndërmarrin për të rritur motivimin për aktivitetet në klasë (Huitt, 2005).
Teoria zhvillimore e Bandurës sugjeron se vëzhgimi luan një rol të rëndësishëm në të nxënit,
por ky vëzhgim nuk do të thotë se s’bën të lidhet me një model të gjallë. Në vend të saj mund të
mësoj përmes dëgjimit të instruksioneve rreth mënyrës se si duhet performuar një sjellje, duke
vëzhguar personazhe apo edhe duke lexuar dhe shikuar libra.
Një tjetër autor si Vygotskit, trajton të nxënit si një proces të natyrshëm shoqëror, të
konstruktuar nga konteksti shoqëror. Gjuha është ura që lidh botën shoqërore me funksionin
mental të individit dhe zhvillimi i saj është një hap i rëndësishëm. Përmes bashkëveprimit me të
tjerët, të mësuarit integrohen në kuptimin që i jep botës një individ. Kjo teori për zhvillimin e
fëmijës, gjithashtu prezentoi konceptin e zonës së zhvillimit proksimal( ZP). ZP përbëhet nga
detyra që një fëmijë e ka të vështirë ti kryej vetë, por që mund ti mësojë nga një i rritur ( Prindi,
edukatorja, etj) apo fëmijë më i avancuar se ai/ajo. Fëmijët në këtë zonë pothuajse janë në
gjendje ta kryejnë detyrë vetë. Edukatoret në institucionet parashkollore do të duhet të kuptojnë
që fëmijët e vegjël mësojnë në mënyrë progresive dhe rrisin aftësitë e tyre dhe fushëveprimin e
mirëkuptimit.
16
Një kontribut i rëndësishëm i teorisë së tij qëndron në mënyrën se si e shikon lojën në kontekst të
zhvillimit të fëmijës. Ai thekson se, “Loja përmban në formë të koncentruar, fokusin e të gjitha
tendencave të zhvillimit të fëmijës sikur ta shikonim përmes një xhami zmadhues” (Vygotsky
1978: 74). Vygotsky e sheh lojën si aktivitetin më të rëndësishëm "kryesor" në vitet e fëmijërisë
së hershme (Vygotsky 1977 Bodrova dhe Leong 1996). Kjo do të thotë se arritjet më të
rëndësishme të zhvillimit dhe të nxënit të moshës së fëmijërisë së hershme ndodhin, ndërsa
fëmijët angazhohen në lojë.
Sipas Vygotsky (1978), loja e krijon një zonë të gjerë të zhvillimit të përafërt proksimal, si në
zhvillimin kognitiv dhe socio-emocional. Në lojën “sikur besoj”, fëmijët luajnë kryesisht përmes
aftësive të tyre njohëse-logjike të menduarit, kujtesës dhe vëmendjes. Aftësia e tyre për sjellje të
qëllimshme dhe vetërregullimit në këtë lojë, mund të kapërcejë normat e jetës së tyre të
përditshme.
Një tjetër ndikim i rëndësishëm i lojës për zhvillim është ndarja e mendimit nga veprimet dhe
objektet dhe zhvillimi i përfaqësimit mendor dhe funksioneve simbolike. Situata “pretendojë të
luajë”, krijon një dimension të përfytyruar në të cilin fëmijët përdorin zëvendësimin e gjërave
dhe të akteve. Ndarja e kuptimit nga objekti promovon zhvillimin e ideve abstrakte. Në veprimin
për të hipur në bishtin e fshesës sikur të ishte një kalë, fëmija ndan kuptimin e objektit nga
imagjinata. Vygotsky besonte se loja, lodrat, gjestet si dhe objektet të cilat i përdorin shërbejnë
për të arritur një përfaqësim mendor të roleve sociale dhe rregullave shoqërore.
Rëndësia e teorive të lojës
Teoritë klasike dhe ato moderne mbi ndikimin e lojës në zhvillimin e fëmijës kanë theksuar se
përmes lojës formësohet përdorimi i shqisave, zhvillohet ndjeshmëria dhe aftësia për të shprehur
emocionet. Fëmija kupton përfitimet e ndarjes me të tjerët dhe në mënyrë të veçantë me
bashkëmoshatarët. Gjithashtu, përmes lojës fëmija mëson të kontrollojë impulse apo të vonojë
nevojën për gratifikim të menjëhershëm. Fëmija mëson për konsekuencat e veprimeve të veta si
dhe aftësinë për të vendosur rregull në jetën e tij/saj.
Loja shërben si një mjet për të ndihmuar fëmijën që të krijoj një pozicion social dhe të kuptojë
sjelljet e pranueshme.
Rëndësia e lojës qëndron në faktin se redukton agresivitetin në fëmijë, rrit aftësinë për
koncentrim, mësojnë si të drejtojnë rolin e tyre, zhvillojnë aftësinë e fleksibilitetin, zgjerojnë
imagjinatën dhe kreativitetin si dhe rrisin fjalorin dhe gjuhën e folur.
Loja ka vlera morale pasi i mëson fëmijët për të vërtetën , integritetin, të bëhen të përgjegjshëm
për veprimet e veta dhe të kenë pritje ndaj grupit si dhe të përshtaten në të.
KAPITULLI – IV -
3.1. Standardet e zhvillimit dhe të mësuarit në fëmijërinë e hershme dhe ndërlidhja me
kurrikulën bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme
Në dokumentin e kurrikulës bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme (KBEFH), standardet e
zhvillimit dhe të mësuarin në fëmijërinë e hershme, janë pjesë e kësaj kurrikule. Në hierarkinë e
dokumenteve kurrikulare për nivelet formale të arsimit obligativ, fushat dhe rezultatet e të nxënit për
klasë dhe fusha kurrikulare, janë hartuar në tërësi të dokumentit, ndërsa për nivelin e edukimit
parashkollor(edukimit në fëmijërinë e hershme), duke pasur parasysh specifikën e nivelit, moshës,në
këtë nivel të edukimit, do të përdorim fushat që janë të përcaktuara me Standardet dhe treguesit e
moshës. Kemi bashkuar këto dy dokumente për ta realizuar më mirë nivelin dhe për t’u siguruar që
kemi arritur rezultatet e kompetencave kryesore të KK-së së Kosovës.
17
4.2. Standardet e zhvillimit dhe të mësuarit në fëmijërinë e hershme 0- 6 vjeç
Standardet e zhvillimit dhe të mësuarit në fëmijërinë e hershme, janë formulime që përshkruajnë
pritshmëritë për sjelljen e fëmijëve dhe performancën apo arritshmërinë e tyre në fushat e
ndryshme të zhvillimit dhe të mësuarit, duke reflektuar në atë se “çfarë duhet të dinë dhe të jenë
në gjendje të bëjnë fëmijët krahas moshës dhe individualitetit”.
Këto standarde kanë synim kryesor të stimulojnë zhvillimin e fëmijëve pavarësisht gjinisë,
karakteristikave individuale, shoqërore, nivelit ekonomik të familjeve të tyre, prirjeve apo nivelit
të aftësive. Standardet e zhvillimit dhe të mësuarit në fëmijërinë e hershme, kanë në qendër
fëmijën dhe janë hartuar për fëmijët, prandaj plotësimi i tyre duhet konsideruar vetëm si
mbështetje për zhvillimin e fëmijëve.
Fëmija zhvillohet si tërësi, pra në të gjitha fushat zhvillimore. Mbivlerësimi apo nënvlerësimi i
cilësdo fushë është gabim, sepse fëmija nuk zhvillohet njëherë në aspektin fizik, pastaj atë
emocional, intelektual etj. Prandaj, edhe ndarja në mes të fushave është kryesisht formale. Ashtu
si zhvillimi i fëmijës është tërësor edhe fushat e veçanta të zhvillimit duhet të shikohen si pjesë të
një tërësie, efikasiteti i të cilave kryesisht varet nga niveli i integrimit në mes tyre.
4.3. Fushat e zhvillimit, përcaktimi i moshës dhe grup-moshave
Standardet e zhvillimit dhe të mësuarit në këtë dokument bazë, trajtojnë këto fusha zhvillimi:
Shëndeti fizik dhe zhvillimi lëvizor
Zhvillimi i gjuhës dhe komunikimit
Zhvillimi emocional dhe social
Zhvillimi njohës dhe njohuritë e përgjithshme
Zhvillimi i qasjes ndaj të mësuarit
Çdo pritje dhe e arritur e fëmijëve duhet të ecë në hap me moshën e tij/saj, prandaj edhe
përcaktimi i moshës dhe i grup-moshave, sipas të cilave janë prezentuar standardet për t’u
realizuar në këtë dokument të kurikulës, është një element tjetër tejet i rëndësishëm:
Përcaktimi i moshës:
1 vjeç konsiderohet fëmija që është 11 muaj e 29 ditë
2 vjeç konsiderohet fëmija që është 23 muaj e 29 ditë
3 vjeç konsiderohet fëmija që është 35 muaj e 29 ditë
4 vjeç konsiderohet fëmija që është 47 muaj e 29 ditë
5 vjeç konsiderohet fëmija që është 59 muaj e 29 ditë
6 vjeç konsiderohet fëmija që është 71 muaj e 29 ditë
Përcaktimi i grup-moshave:
Grup-moshat e prezentuara në dokument kanë këtë përcaktim, i cili është bërë duke u mbështetur
në legjislacionin e vendit tonë.
0-2 vjeç [0-6 muaj; 6-18 muaj; 18-24 muaj]
2-3 vjeç
3-4 vjeç
4-5 vjeç
5-6 vjeç.
Shumë e rëndësishme për të gjithë përdoruesit e dokumentit, është qartësia në arritjen apo
realizimin e standardeve nga fëmijët. Fëmijët mund dhe duhet të tregojnë realizimin e
standardeve në tremujorin e fundit të cakut të moshës së përcaktuar, pra realizimi i standardeve
për moshën 4 vjeçare, fillon të arrihet në moshën 4 vjeç pa 3 muaj deri në 4 vjeç. Duke qenë një
dokument jovlerësues, por mbështetës dhe nëse fëmija nuk e ka arritur treguesin në moshën
përkatëse, atëherë prindi, kujdestari apo edukatorja duhet të stimulojnë fëmijën të zhvillojë
aktivitetet e moshës paraprake.
18
4.4. Sqarimi i termave:
Fushë zhvillimi
Nënfusha
Standardi
Treguesi
Aktivitetet e të mësuarit.
Në tërë përmbajtjen e tij, dokumenti përcjellë domethënien e termave specifikë si fushë
zhvillimi, nënfushë zhvillimi, standard, tregues dhe aktivitet i të mësuarit.
Fushë zhvillimi:
Fushat zhvillimore janë aspektet e ndryshme të zhvillimit të tërësishëm të fëmijës. Këto fusha
duhet të shihen në lidhje të ngushtë dhe reciproke me njëra-tjetrën, pra kushtëzohen dhe
kushtëzojnë zhvillimin e tërësishëm të fëmijës. Në dokument fushat zhvillimore janë: fusha e
shëndetit fizik dhe zhvillimit lëvizor, fusha e zhvillimit të gjuhës dhe komunikimit, fusha e
zhvillimit emocional dhe social, fusha e zhvillimit njohës dhe njohuritë e përgjithshme si dhe
qasjes ndaj të mësuarit.
Nënfushë zhvillimi:
Nënfushat e zhvillimit konsiderohen si veçanti zhvillimore brenda një fushe zhvillimi.
Përmbajtja e nënfushave është e përqendruar vetëm në veçantitë e fushës zhvillimore, kështu për
fushën shëndeti fizik dhe zhvillimit lëvizor, nënfushat zhvillimore janë: zhvillimi i aftësive
lëvizore bazike (muskujt e mëdhenj), zhvillimi i aftësive lëvizore fine (muskujt e vegjël),
zhvillimi i aftësive senso-lëvizore, zhvillimi i shëndetit fizik dhe kujdesit për veten.
Standard:
Standardet janë formulime rreth rezultateve të pritshme për sjelljen e fëmijëve dhe arritshmërinë
e tyre në fushat e ndryshme të zhvillimit dhe të mësuarit duke reflektuar çfarë fëmijët duhet të
jenë në gjendje të bëjnë. Këto standarde vendosen për nënfushat e ndryshme zhvillimore dhe
janë të njëjta për të gjitha grup-moshat prej 0-6 vjet.
Tregues:
Treguesit janë të lidhura me standardet, janë manifestime të dukshme dhe të matshme të
veprimeve të fëmijëve. Treguesit janë shembuj konkretë të njohurive apo shkathtësive të
fëmijëve dhe vendosen për grup-mosha të veçanta (24 muajsh, tre vjeç, katër vjeç etj). Treguesit
ndihmojnë dhe sigurojnë realizimin e standardit përkatës për tërë grupmoshën 0-6 vjet.
Aktivitet i të mësuarit:
Janë shembuj të aktiviteteve të thjeshta, të cilat mund të realizohen nga të gjithë individët që janë
afër me fëmijët. Zhvillimi dhe realizimi i tyre, nxit dhe siguron arritjen e treguesit. Shembujt e
dhënë në aktivitetet e të mësuarit mund të shërbejnë si udhërrëfyes apo modele edhe për shembuj
të tjerë të aktiviteteve që i shërbejnë qëllimit të njëjtë. Nga treguesit dhe aktivitetet, mbështetet
edhe hartimi i planeve dhe programeve i orientuar në fusha të zhvillimit .
4.5. Struktura e fushave të zhvillimit:
Fushë zhvillimi
Nënfusha
Standardi
19
Treguesi
Aktivitetet e të mësuarit
Fushat e zhvillimit – Shëndeti fizik dhe zhvillimi lëvizor
Zhvillimi fizik dhe lëvizor është një faktor mjaft i rëndësishëm në periudhën e hershme të
zhvillimit të fëmijës. Rritja dhe zhvillim i fëmijës janë të vrullshëm sidomos në periudhën e parë
të fëmijërisë së hershme 0- 3 vjeç, ndërkohë që kjo rritje pëson një rënie gjatë moshës
parashkollore- 3- 6 vjeç. Megjithëse përdoren shpesh si terma të njëjtë, rritja dhe zhvillimi nuk
kanë të njëjtin kuptim. Rritja e fëmijës, i referohet ndryshimeve specifike në strukturën trupore,
ndryshime që kanë të bëjnë kryesisht me rritjen e peshës apo gjatësisë së fëmijës, rritjen e duarve
apo këmbëve etj. Ndërkohë zhvillimi u referohet ndryshimeve në nivelin funksional dhe nivelin
e kompleksitetit të këtyre ndryshimeve, kompleksitet që ndjek rregullin nga më i thjeshti, te më
i ndërlikuari. Zhvillimi fizik u referohet ndryshimeve në nivelin funksional të strukturave
trupore me kalimin e kohës, ndërkohë që, maturimi (pjekuria) është e programuar në
pikëpamjen gjenetike dhe ndodh natyrshëm me kalimin e kohës, mbi të mjedisi ka një ndikim
shumë të vogël. Pjekuria (Maturimi) është i lidhur ngushtë me rritjen.
Zhvillimi fizik dhe lëvizor është mjaft i vrullshëm në tre vjetët e parë të jetës së fëmijës, gjatë
kësaj periudhe kockat dhe muskujt e fëmijës zhvillohen shumë. Gjithashtu edhe aftësitë e tyre
koordinuese, të forcës dhe ekuilibrit zhvillohen po kaq vrullshëm, duke bërë që ata të zhvillojnë
me energji aktivitetet e tyre ditore. Ndërkohë në moshën 3-6 vjeç, për shkak të forcimit dhe
maturimit të sistemit skeletor, trupi i fëmijëve parashkollorë merr një formë më të rregullt, me
një pamje atletike, karakteristike për këta fëmijë. Aftësitë lëvizore të tyre bëhen më të rafinuara.
Të gjithë fëmijët hyjnë në periudhën parashkollore me një bagazh dhe llojllojshmëri të aftësive
lëvizore, të cilat i kanë përfituar dhe përsosur gjatë fëmijërisë së hershme të tyre, e në të cilat
përfshihen qëndrimi i drejtë ulur, drejtqëndrimi dhe të ecurit. Gjatë viteve të para të jetës, fëmijët
përsosin aftësitë e tyre lokomotore (të zhvendosjeve) si dhe aftësitë e tyre manipulative, duke u
bërë kështu të aftë të gjenden në ambientin e tyre. Me kalimin e kohës fillon të zhvillohet ajo që
quhet strukturë e lëvizjeve të përgjithshme, e cila përfshin; kërcimet, hedhjet, kapjet, vrapimet
tashmë të mësuara.
Rregullsia e zhvillimit fizik dhe lëvizor ndjek dy modele bazë: modeli cefalocaudal (nga koka te
këmbët) dhe modeli proksimodistal (nga qendra e trupit drejt ekstremiteteve). Në modelin
cefalocaudal, zhvillimi ndodh së pari dhe shumë më shpejt te koka sesa në pjesët e poshtme të
trupit, ndërkohë në modelin proksimodistal, rritja ndodh më herët dhe më shpejt në qendër të
trupit sesa në ekstremitete. Një tjetër karakteristikë e zhvillimit është se fëmija zhvillohet prej
reagimeve të përgjithshme më pak specifike drejt reagimeve më të kontrolluara specifike, përmes
procesit që quhet diferencim.
Zhvillimi fizik dhe lëvizor mbështet zhvillimin edhe në fusha të tjera, si ai social kur fëmija luan
dhe bashkëvepron me fëmijë të tjerë, fushën njohëse kur fëmija eksploron jo vetëm objektet,
rekuizitat, ambientin, por edhe strukturën e re lëvizore, etj.
Procesi i zhvillimit të fëmijës në fushën e zhvillimit fizik dhe lëvizor, është paraqitur më poshtë
sipas këtyre nënfushave :
Zhvillimi i aftësive lëvizore bazike: në të cilën fëmijët fitojnë aftësi për të kontrolluar lëvizjet e
trupit të tyre, aftësi të ekuilibrit, të koordinimit të lëvizjeve të tyre (të ecurit, të vrapuarit, të
kërcyerit, të hedhurit, ngjitja apo zbritja e shkallëve etj).
Zhvillimi i aftësive lëvizore fine: në të cilën fëmijët fitojnë aftësi të kontrollit të duarve dhe
gishtave, aftësi të koordinimit sy-dorë, dhe aftësi të manipulimit të objekteve të ndryshme të
përdorimit ditor (të kapurit, mbërthimi apo zbërthimi i kopsave, lidhëseve të këpucëve, të
veshjeve, të vizatuarit, të shkruarit, krijimi i formave të ndryshme me plastelinë, brumë etj. etj).
Zhvillimi i aftësive senso-lëvizore: në të cilën fëmijët fitojnë aftësi për të rregulluar dhe
perfeksionuar lëvizjet e tyre përmes zhvillimit dhe përdorimit të shqisave.
20
Shëndeti fizik dhe kujdesi për veten: në të cilën fëmijët tregojnë shkathtësi në plotësimin e
rutinës ditore gjatë veshjes dhe ushqyerjes, aftësi në plotësimin e higjienës personale dhe
shmangien e aktiviteteve dhe situatave të rrezikshme.
Nënfusha 1. Zhvillimi i aftësive lëvizore bazike [muskujt e mëdhenj]
Standardi 1 : Fëmijët tregojnë aftësi të kontrollojnë lëvizjet e trupit
Standardi 2 : Fëmijët tregojnë aftësi të zhvillimit të ekuilibrit
Standardi 3 : Fëmijët tregojnë aftësi të koordinimit të lëvizjeve të tyre
Nënfusha 2. Zhvillimi i aftësive lëvizore fine [muskujt e vegjël]
Standardi 1 : Fëmijët tregojnë aftësi të përdorimit të duarve dhe gishtave
Standardi 2 : Fëmijët tregojnë aftësi të koordinimit sy-dorë
Standardi 3 : Fëmijët tregojnë aftësi të manipulimit të lodrave apo artikujve të përdorimit ditor
Nënfusha 3 : Zhvillimi i aftësive senso-lëvizore
Standardi 1: Fëmijët përdorin shqisat e tyre për të rregulluar lëvizjet
Nënfusha 4: Shëndeti fizik dhe kujdesi për veten
Standardi 1: Fëmijët tregojnë shkathtësi në plotësimin e rutinës ditore gjatë veshjes dhe
ushqyerjes
Standardi 2 – Fëmijët tregojnë shkathtësi në plotësimin e higjienës personale
Standardi 3: Fëmijët tregojnë aftësi në shmangien e aktiviteteve dhe situatave të rrezikshme apo
që mund t’i lëndojnë
Nënfusha 1. Zhvillimi i aftësive lëvizore bazike [muskujt e mëdhenj]
Standardi 1 : Fëmijët tregojnë aftësi të kontrollojnë lëvizjet e trupit
0 – 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç
3 deri në 4
vjeç
4 deri në 5 vjeç Deri në 6 muaj 6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1. Treguesi
Fëmija lëviz
kokën nga një
anë në tjetrën
kur është i
shtrirë në bark
1. Aktiviteti
Tundni një
lodër me
zhurmë nga
vende të
ndryshme të
dhomës
2.Treguesi
Fëmija mbledh
dhe shtrin
këmbët kur
është i shtrirë
në shpinë
3.Treguesi
Reagon ndaj
gudulisjes
[xiglimit] me
lëvizje të
ndryshme
3.Aktiviteti
Përkëdheleni
dhe guduliseni
[xigliseni]
fëmijën tuaj
duke filluar nga
shpina
1. Treguesi
Fëmija rrotullon
trupin kur është i
ulur për të gjetur
objektet pas vetes
1.Aktiviteti
Vendosni objekte
pas shpinës së
fëmijës dhe bëjani
me dije që
objektet janë aty
2.Treguesi
Fëmija përkulet
për të gjetur
lodrën nën
tavolinë
2.Aktiviteti
Vendosni objekte
nën tavolinë dhe
kërkoni nga
fëmija ti gjejë ato
1. T
reguesi
Fëmija ecën drejt
objektit apo
personit që e
thërret
1.Aktiviteti
Organizoni lojëra
të ndryshme ku
fëmija duhet të
ushtrojë të ecurit
drejt, brenda në
dhomë apo jashtë
në natyrë
2. Treguesi
Fëmija hipën dhe
zbret shkallët
duke u mbajtur te
mbajtëset e
shkallëve
2.Aktiviteti
Lejojeni fëmijën
t’ju shoqërojë kur
hipni apo zbrisni
shkallët në shtëpi
apo objekt, por
gjithmonë
mbajeni nën
vështrim, ose për
dore
1. T
reguesi
Fëmija kërcen me
të dy këmbët
1.Aktiviteti
Organizoni lojëra
të ndryshme në të
cilat stimulohet
kërcimi me dy
këmbë duke
kërkuar nga fëmija
të imitojë kafshët
që kërcejnë me të
dy këmbët si lepur,
kangur etj.
2.Treguesi
Fëmija vrapon
duke ndërruar
drejtimin dhe
shpejtësinë e
lëvizjes
3. Aktiviteti
Stimulojeni
fëmijën të vrapojë
nëpër oborr drejt
caqeve të
ndryshme
1. Treguesi
Fëmija hipën
dhe zbret
shkallët pa u
mbajtur në
mbajtësen e
shkallëve
1.Aktiviteti
Lejo fëmijën të
zbresë dhe të
hipë në mënyrë
të pavarur
shkallët, për të
dalë në oborr
dhe anasjelltas
1.Treguesi
Fëmija pret, kap
një top të madh
me të dy duart
1.Aktiviteti
Zhvilloni lojëra
të ndryshme që
nxisin kapjen,
pritjen e topave
të mëdhenj
2.Treguesi
Përcjell
kërkesën e të
rriturit në
përkuljen e
trupit, rrotullime
apo zgjatje të
trupit pa u
rrëzuar
2.Aktiviteti
Bashkë me
fëmijën zhvilloni
përkulje të
trupit,
rrotullime në
vend, zgjatje të
krahëve etj.
21
Nënfusha 1: Zhvillimi i aftësive lëvizore bazike [muskujt e mëdhenj]
Standardi 2: Fëmijët tregojnë aftësi të zhvillimit të ekuilibrit [baraspesha]
Nënfusha 1. Zhvillimi i aftësive lëvizore bazike [muskujt e mëdhenj]
Standardi 3: Fëmijët tregojnë aftësi të koordinimit të lëvizjeve të tyre
0 – 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç
3 deri në 4
vjeç
4 deri në 5 vjeç Deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija mban
kokën drejt
kur e mbani
në krahë
1.Aktiviteti
Mbajeni
fëmijën në
pozitë të
drejtë, duke e
ndihmuar të
mbajë
qëndrim të
drejtë të kokës
2.Treguesi
Fëmija
rrotullohet
vetë në të dy
drejtimet, nga
shpina në
bark dhe
anasjelltas
2.Aktiviteti
Vendoseni
fëmijën në
pozita të
ndryshme , me
shpinë,
anash,... dhe
stimuloni
rrotullimin e
tij/saj
1.Treguesi
Fëmija qëndron
ulur pa ndihmë,
kur e vendosni
në karrige apo
ulëse të tjera
1.Aktiviteti
Krijoni mundësi
dhe pozita të
sigurta në të
cilat fëmija të
ushtrojë
qëndrimin ulur
2.Treguesi
Ecën nëpër
dhomë pa
ndihmë
2.Aktiviteti
Inkurajojeni
fëmijën t’ju
ndjekë nëpër
dhomë gjatë
veprimeve tuaja
1.Treguesi
Fëmija ecën disa
hapa prapa
1.Aktiviteti
Duke u
shoqëruar me
ritmin e muzikës,
kërkoni nga
fëmija të bëjë
lëvizje para dhe
prapa
2.Treguesi
Qëndron mbi
gishta kur
dëshiron të
mbërrijë një
lodër
2.Aktiviteti
Bashkë me
fëmijën imitoni
mbledhjen e
frutave, apo
lëkundjen e
duarve në ajër
1.Treguesi
Fëmija ndjek një
vijë të vizatuar në
dysheme
1.Aktiviteti
Vizatoni në
dysheme vija në
forma të
ndryshme dhe
bashkë me
fëmijën ecni
nëpër to
2.Treguesi
Fëmija ulet dhe
ngrihet me lehtësi
nga karrigia
[ulësja]
2.Aktiviteti
Organizoni lojëra
si brenda dhomës,
objektit apo edhe
jashtë në natyrë,
në të cilat fëmija
stimulohet të ulet
apo të ngrihet
nga karrigia apo
ulëset e oborrit
1.Treguesi
Në pozitën ulur
dhe pa u rrëzuar,
fëmija e sjell
topin rreth vetes
1.Aktiviteti
Ofrojini fëmijës
topa të
madhësive të
ndryshme dhe
stimulojini t’i
sjellin rreth vetes
pa u rrëzuar
2.Treguesi
Fëmija qëndron
mbi njërën
këmbë deri në 5
sekonda
2.Aktiviteti
Organizoni
lojëra, në të cilat
fëmija do të
ushtrojë
qëndrimin mbi
njërën këmbë
[numëroni deri
në 5]
1.Treguesi
Qëndron mbi një
këmbë për dhjetë
sekonda ose më
tepër
1.Aktiviteti
Nën tingujt e
muzikës bashkë me
fëmijën bëni lëvizje
të trupit duke bërë
pushime të vogla
apo qëndrime mbi
një këmbë
2.Treguesi
Fëmija ecën
brenda vijës së
drejtë të hollë [
2-3 cm] duke
ruajtur ekuilibrin e
trupit
2.Aktiviteti
Stimuloni fëmijën
të ecë nëpër vija,
si p.sh. vijën që
krijojnë ndarjet e
pllakave
0 – 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç
3 deri në 4
vjeç
4 deri në 5 vjeç Deri në 6 muaj 6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija lëviz
kokën në të
gjitha
drejtimet, duke
iu përgjigjur
ngacmuesve[ting
ullit, dritës,
prekjes etj.]
1.1 Aktiviteti
Këndoni dhe
1.Treguesit
Ngrihet nga
pozita ulur në
këmbë dhe
anasjelltas
1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën të
praktikojë
ngritjen nga
pozita ulur duke i
1.Treguesit
Fëmija hipën dhe
zbret shkallët
duke qëndruar
me të dy këmbët
në një shkallë
1.Aktiviteti
Lejojeni fëmijën
por edhe
ndihmojeni atë
në ngjitjen e
1.Treguesi
Fëmija gjuan
topin me të dy
duart
1.Aktiviteti
Organizoni
lojëra në të cilat
fëmija duhet të
gjuajë topin me
të dy duart
2.Treguesi
1.Treguesi
Fëmija e hedh
topin në
drejtimin e
duhur
1.Aktiviteti
Vendosni disa
shporta në
formë katrore
apo rrethi dhe
luani me
1.Treguesi
Fëmija vrapon
sipas ritmit të
dhënë, më shpejt,
më ngadalë...
1.Aktiviteti
Duke dëgjuar
ritmin e muzikës
fëmija zbaton
udhëzimet e
edukatores, prindit
22
Nënfusha 2. Zhvillimi i aftësive lëvizore fine [muskujt e vegjël]
Standardi 1 : Fëmijët tregojnë aftësi të përdorimit të duarve dhe gishtave
bisedoni me
fëmijën duke
lëvizur ju nëpër
dhomë
2.Treguesi
Mund të
qëndrojë ulur pa
mbështetje për
pak sekonda
2.2 Aktiviteti
Provoni ta
vendosni fëmijën
në pozitë ulur
duke e
mbikëqyrur
vazhdimisht
afruar lodrën që
dëshiron, apo
duke e thirrur në
emër
2.Treguesi
Ecën drejt
tavolinës apo
këndit të tij/saj të
lojës
2.Aktiviteti
Krijojini
mundësinë që të
lëvizë me
lirshmëri në
dhomë apo jashtë
në natyrë
shkallëve
Hipën në krevat
dhe zbret prej
tij/saj pa ndihmë
2.Aktiviteti
Lejojeni fëmijën
të hipë dhe të
zbresë nga
krevati, por
mbikëqyreni
fëmijën duke e
hedhur topin
në cakun e
kërkuar
2.Treguesi
Ulet dhe
ngrihet [cuc]
mbi gjunjët e
tij/saj, duke e
mbajtur trupin
drejt
2.Aktiviteti
Sipas muzikës
dhe shembullit
të edukatores,
prindit, fëmija
(djalë dhe
vajzë)
përfshihet në
aktivitete
lëvizore të cilat
fokusohen në
ulje ngritje
për të vrapuar
sipas ritmit
2.Treguesi
Fëmija lëviz
pedalet e biçikletës
në anën e kundërt
2.Aktiviteti
Krijoni mundësi që
fëmija të ngasë
biçikletën para,
drejt dhe prapa
ose të luajnë në
dyshe duke lëvizur
këmbët me ritmin e
biçikletës
0 – 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç
3 deri në 4 vjeç
4 deri në 5 vjeç Deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija e kap, e
mban dhe
pastaj e lëshon
një lodër
1.Aktiviteti
Afrojini fëmijës
lodra të
përshtatshme
të (buta, të
sigurta) duke
krijuar
mundësinë që
t’i kapë ato
1.Treguesi
Fëmija
shkarravit
forma të
ndryshme në
letër
1.Aktiviteti
Lejojeni
fëmijën të
shkruajë,
shkarravisë
me lapsa të
përshtatshëm
për moshën,
çfarë të dojë
në letrat që
ju i afroni
2.Treguesi
Fëmija pi ujë
vetë nga gota
plastike
[edhe duke e
derdhur
ndonjëherë
nga pak...]
2.Aktiviteti
Afrojini
fëmijës gota
apo objekte
1.Treguesit
Fëmija ndan
dhe bashkon
lodra të thjeshta
të mëdha
1.Aktiviteti
Afroni lodra të
përbëra dhe
inkurajojeni
fëmijën të bëjë
ndarjen e tyre,
duke i
shpjeguar edhe
mundësinë e
bashkimit të
tyre
2.Treguesi
Kthen faqet e
librit, revistës
2.Aktiviteti
Gjatë leximit
kërko nga
fëmija të kthejë
vetë faqen e
librit
1.Treguesi
Fëmija hap dhe
mbyll sirtarët e
dollapit
1.Aktiviteti
Lejojeni fëmijën
të marrë vetë
rrobat ose sendet
nga sirtarët
2.Treguesi
Hap apo mbyll
kapakun e
shishes, kapakun
e kutisë etj.
2.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
shishen dhe
kërkoni nga ai/ajo
ta hapë dhe ta
mbyllë
kapakun.[shishen
kutinë]
1.Treguesi
Fëmija përdor
forma të gatshme
për të ndarë
brumin e
ëmbëlsirës, pites,
plastelinës, baltës,
[rreth, katror,
zemër etj.]
1.Aktiviteti
Inkurajojeni
fëmijën (djalë dhe
vajzë) që të ndajë
forma të ndryshme
gjatë përgatitjes së
ëmbëlsirave,baltës
2.Treguesi
Përdor kapëset e
rrobave për të
vendosur vizatimet
në litar apo imiton
që po i var rrobat
2.Aktiviteti
Siguroni kapëse
plastike dhe
inkurajoni
1. Treguesi Fëmija
mbërthen apo
zbërthen kopsat,
pullat apo zinxhirin
e veshjeve
[palltos] të tij/saj
1.Aktiviteti Inkurajoni fëmijën të
vishet apo zhvishet
vetë dhe të
mbërthejë kopsat
apo zinxhirin e
veshjeve të tij/saj
2.Treguesi Vendos
me lehtësi kapakët e
kutive të vogla
kinder –vezë, kuti të
bizhuterive të
kukullave apo
lodrave të tjera,
[kutitë e makinave]
2.Aktiviteti Ruani
kutitë e vogla dhe
kërkoni nga fëmija
t’i mbyllë ato
23
Nënfusha 2. Zhvillimi i aftësive lëvizore fine [muskujt e vegjël]
të tjera prej
plastikës dhe
udhëzojeni
t’i përdorë
ato
3.Treguesi
Shtrydh
sfungjerin e
lagur dhe
kënaqet me
ujin
3.Aktiviteti
Gjatë larjes
lejojeni
fëmijën të
lahet vetë me
sfungjerin e
tij/saj dhe ta
shtrydhë herë
pas here
përdorimin e tyre
0 – 2 vjeç
2 deri në 3
vjeç
3 deri në 4 vjeç
4 deri në 5 vjeç Deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24 muaj
1.Treguesi
Fëmija kap
gishtat e
prindërve
apo
kujdestarëve
1.Aktiviteti
Qëndroni
afër me
fëmijën dhe
luani me
duart e
tij/saj
2.Treguesi
Fëmija zgjat
duart drejt
objektit që i
ofrohet
2.Aktiviteti
Afrojini
fëmijës lodra
që kanë
ngjyra të
buta, që
lëshojnë
tinguj të
kënaqshëm,
apo që kanë
forma të
përshtatshme
për ta, duke
stimuluar
2. Treguesi
Përplas duart e
tij/ saj me
njëra-tjetrën
1.Aktiviteti
Stimulojeni
fëmijën të
përplasë duart
e tij/saj gjatë
lojërave të
ndryshme
2.Treguesi
Vendos 3-4
blloqe [ose
objekte të
përshtatshme]
njërin mbi
tjetrin dhe
pastaj i rrëzon
2.Aktiviteti
Afrojini blloqe
ose objekte të
sigurta me të
cilat fëmija
luan dhe luani
bashkë me të
duke i
vendosur ato
njëra mbi
tjetrën
1.Treguesi
Fëmija mbush dhe
derdh gotën me ujë,
kovën me rërë,
objektet nga një
shportë në shportën
tjetër etj...
1.Aktiviteti
Lejoni dhe inkurajoni
fëmijën të luajë me çdo
material të padëmshëm
për të, si brenda në
dhomë apo sallë, ashtu
edhe jashtë në natyrë
2.Treguesi
Fëmija kthen faqen e
librit, revistës me një
dorë
2.Aktiviteti
Gjatë leximit të një
tregimi për fëmijë,
kërkoni që faqet e
tregimit t’i kthejë vetë
fëmija
1.Treguesi
Ndërton një
kala me 8-10
blloqe
1.Aktiviteti
Kërkoni nga
fëmija (djalë
dhe vajzë) të
ndërtojë me
blloqe ose
objekte të
tjera atë që i
pëlqen më
shumë
2.Treguesi
Heq dhe
vendos disa
herë një
pjesë të
enigmës
[formuese],
deri sa ta
gjejë vendin
e saktë
2.Aktiviteti
Afrojini
fëmijës lodra
[puzle] të
cilat
kërkojnë
krijimin e një
figure,
1.Treguesi
Bën varg me
rruaza të mëdha,
makarona me
vrima, rrathë të
vegjël etj.
1.Aktiviteti
Afrojini fëmijëve
mjete të
ndryshme të
sigurta dhe
kërkoni nga
ata/ato të bëjnë
vargje
2.Treguesi
Krijoni figura të
ndryshme të
përbëra [me
format e dhëna]
3. Aktiviteti
Afrojini fëmijës
figura të përbëra
[pjesë-pjesë],
shpërbëjini në
prani të tyre dhe
krijoni sërish
figurën. Duke
udhëzuar fëmijën
inkurajojeni ta
bëjë këtë në
mënyrë të
pavarur
1.Treguesi
Fëmija pret me
gërshërë figura të
dhëna sipas formave
1.Aktiviteti
Pasi të ketë bërë një
vizatim [shtëpinë,
kafshën] kërkoni të
presë me gërshërë
vizatimin dhe
bashkë me të
ngjiteni në një vend
që i pëlqen fëmijës
24
Standardi 3 : Fëmijët tregojnë aftësi të koordinimit sy-dorë
Nënfusha 2. Zhvillimi i aftësive lëvizore fine [muskujt e vegjël]
Standardi 4 : Fëmijët tregojnë aftësi të manovrimit të lodrave apo artikujve të përdorimit
ditor
0 – 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç
3 deri në 4 vjeç
4 deri në 5 vjeç
Deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24 muaj
1.Treguesi
Përplas lodrat
me njëra-
tjetrën
1.Aktiviteti
Afrojini fëmijës
lodra të buta,
të sigurta, të
zhurmshme
dhe lehtësisht
të
manipulueshme
nga ai/ajo dhe
stimulojeni t’i
përplasë me
njëra-tjetrën
1.Treguesi
Kalon një lodër
nga njëra dorë
te tjetra
1. Aktiviteti
Afrojini fëmijës
lodra dhe
kërkoni nga
ai/ajo t’i çojë
nga një dorë te
tjetra
2.Treguesi
Fëmija mbledh
gjëra/sende të
përshtatshme
[luga, gota
plastike, lodra
të vogla] me
gishtin e madh
dhe me gishtin
tregues
2.Aktiviteti
Lejojeni fëmijën
duke e
mbikëqyr, të
kapë gjëra apo
sende me
gishtin e madh
me atë tregues
1.Treguesi
Ndihmon në
mbledhjen e lodrave
dhe futjen e tyre në
shportë
1.Aktiviteti
Pas përfundimit të
lojës, bashkë me
fëmijën mblidhni dhe
sistemoni lodrat e
tij/saj ose kërkoni
nga ai/ajo ta bëjë
këtë vetë
2.Treguesi
Vendos gjësende në
vendin e caktuar
(frutat në frutierë),
pjatën,bukën etj.
Inkurajojeni fëmijën
(djalë dhe vajzë) t’ju
ndihmojë në
vendosjen e frutave
në pjatën e tyre
3.Treguesi
Pastron lodrat e
papastra
3.Aktiviteti
Stimuloni fëmijën të
pastrojë lodrat e
tij/saj [me ujë, me
peshqir të vogël të
lagur, letra të lagura
etj.]
1.Treguesi
Fëmija
mban kutinë
me një dorë
e me tjetrën
e mbush me
sende më të
vogla
1.Aktiviteti
Afroni
fëmijës një
shportë të
vogël ose
kuti dhe
kërkoni nga
ai/ajo ta
mbushë me
sende-lodra
të vogla
2.Treguesi
Ngjit me
njëra-tjetrën
pjesë të
letrës me
ngjyrë për të
bërë një
varg
zbukurues
Stimuloni
fëmijët të
bëjnë vetë
vargje me
letër
zbukuruese
1.Treguesi
Mbush vetë
shishen me ujë
1.Aktiviteti
Lejojeni dhe
stimulojeni
fëmijën të përpiqet
të mbushë vetë
shishen me ujë,
qumësht, lëng etj.
1.Treguesi
Kreh vetë flokët e
tij/saj
1.Aktiviteti
Inkurajoni fëmijën
të kujdeset vetë për
flokët e tij/saj
kapjen e tyre objekti
[shtëpi,
pemë, lule,
etj]
4. Aktiviteti
Shpërndani jashtë
në oborr pjesët
përbërëse të një
lodre të madhe
( prej plastike,
bukë peshku, letre
me ngjyrë
etj.etj.) dhe
kërkoni nga
fëmija t’i gjejë
dhe të krijojë
lodrën e plotë
25
Nënfusha 3 : Zhvillimi i aftësive senso-lëvizore
Standardi 1 : Fëmijët përdorin shqisat për të rregulluar lëvizjet e tyre
0 – 2 vjeç
2 deri në 3
vjeç
3 deri në 4
vjeç
4 deri në 5 vjeç Deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24 muaj
1.Treguesi
Ndjek me sy
objektet që
janë në
lëvizje lart e
poshtë,
majtas
djathtas
1.1
Aktiviteti
Tundni një
lodër me
zhurmë para
fëmijës dhe
lëvizeni atë
në drejtime të
ndryshme
1.2.Aktivitetti Thirreni me
zë të ëmbël
fëmijën tuaj
në emër duke
lëvizur nëpër
dhomë
1.Treguesi
Ecën drejt
një objekti
me ngjyrë
apo formë
të caktuar
1.Aktiviteti
Duke i
treguar një
objekt
(kukulla,
topa, kuba
etj.), kërko
nga fëmija
ta marrë
atë
1.Treguesi
Reagon me mimikë
dhe lëvizje gjatë
rutinës ditore, në
shenjë pëlqimi apo
mospëlqimi
1.1Aktiviteti
Gjatë larjes së
dhëmbëve me
ndihmë, kushtojini
kujdes reagimit të
fëmijës ndaj pastës
së dhëmbëve apo
fortësisë së furçës
1.2. Aktiv
iteti
Afrojuni fëmijëve
ushqime që u
pëlqejnë
1.Treguesi
Përshtat
lëvizjet me
ritmin e
muzikës
1.Aktiviteti
Nën tingujt
e muzikës,
udhëzoni
fëmijën të
bëjë lëvizje
sipas ritmit
1.Treguesi
Imiton
lëvizjet ose
emocionet
e personave
të tjerë ose
kafshëve të
ndryshme
1.Aktiviteti
Lexoni ose
tregoni një
tregim me
kafshë duke
imituar
zërin dhe
lëvizjet e
tyre dhe
duke
kërkuar që
edhe fëmija
ta imitojë
atë
1. T
reguesi
Ngjyros brenda vijave
1.Aktiviteti
Afroni fleta vizatimi me figura të
zbrazëta dhe kërkoni nga fëmija
t’i ngjyrosë
Nënfusha 4 – Shëndeti fizik dhe kujdesi për veten
Standardi 1 – Fëmijët tregojnë shkathtësi në plotësimin e rutinës ditore
gjatë veshjes dhe ushqyerjes
0 – 2 vjeç
2 deri në 3
vjeç
3 deri në 4 vjeç
4 deri në 5 vjeç Deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24 muaj
1. Treguesi
Fëmija
reagon ndaj
ushqimit kur
është i/e
uritur [gjirin,
shishen me
qumësht,
pjatën me
ushqim]
1.1. Aktivit
eti
Ushqeni
1. Treguesi
Fëmija provon
ta vendosë
kapelën në
kokë kur del
jashtë
1.1. Aktivit
eti
Lejojeni
fëmijën të
vë vetë
kapelën
1. Treguesi
Vishet me pak
ndihmë nga të rriturit
1.1. Aktiviteti
Lejoni fëmijën të
provojë të vishet vetë
dhe ndihmojeni nga
pak
1. T
reguesi
Ndihmon në
përgatitjen e
tavolinës
për ushqim
1.1. Akti
viteti
Lejoni
fëmijën
(djalin dhe
vajzën) që
t’ju
ndihmojë në
1. T
reguesi
Lyejnë [përhapin]
marmelatën,
eurokremin mbi
bukë me lugë
1.1.Aktiviteti
Lejojeni fëmijën
(djalë dhe vajzë) të
përhapë vetë
marmelatën,
eurokremin mbi
fetën e bukës
1. Treguesi
Derdhin qumështin
apo lëngun nga
shishja në gotë
1.1. Aktiviteti
Gjatë shujtave, lejo
fëmijën të zbrazë
jogurtin, qumështin
apo lëngun nga një
shishe më e madhe
në gotë
26
fëmijën me gji
apo ushqim
tjetër çdo
herë që
tregon shenja
urie
kur del
jashtë
2.Treguesi
Përdor lugën,
edhe pse
mund ta
derdhë pak
ushqimin
2.1.Aktiviteti Nxiteni
fëmijën të
përdorë lugën
kur ha
përgatitjen e
tavolinës
për ushqim
duke bartur
gjëra të
sigurta
[pecetat,
lugët,
shportën e
bukës].
Stimuloni të
dy (djalin
dhe vajzën)
të marrin
pjesë në
punë të
njëjta
2. T
reguesi
Fëmija
përdor lugën
dhe pirunin
kur
ushqehet
2.1. Akti
viteti
Gjatë
shujtave,
ofroni
fëmijës
lugën dhe
pirunin e
përshtatshë
m.
Lejoni
fëmijën të
vetushqehet
duke
përdorur
lugën dhe
pirunin
2.2.Aktivitet
i Gjithmonë
vendose
lugën dhe
pirunin afër
pjatës së
fëmijës
Nënfusha 4 – Shëndeti fizik dhe kujdesi për veten
Standardi 2 – Fëmijët tregojnë shkathtësi në plotësimin e higjienës personale
0 – 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç
3 deri në 4 vjeç
4 deri në 5 vjeç Deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
27
Nënfusha 4 – Shëndeti fizik dhe kujdesi për veten
Standardi 3 : Fëmijët tregojnë aftësi në shmangien e aktiviteteve dhe situatave të
rrezikshme apo që mund t’i lëndojnë
0 – 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç
3 deri në 4 vjeç
4 deri në 5 vjeç Deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija qan,
shqetësohet
gjatë rritjes së
përnjëhershme
të zhurmës
1.1.Aktiviteti
Afrohuni te
fëmija duke u
përpjekur ta
qetësoni
1.Treguesi
Fëmija
ndalon ndaj
kërkesës –
ndalesës nga
i rrituri, në
situata të
rrezikshme
1.1.Aktiviteti
Shpjegoni në
mënyrë të
qartë dhe të
1.Treguesi
Fëmija e njeh
rrezikun e
nxehtësisë
[nuk i prek
sendet e
nxehta]
1.1.Aktiviteti
Flisni me
fëmijën për
rrezikun e
mundshëm
1. T
reguesi
Fëmija e kap të
rriturin për dore, kur
do të shmangë
situatat e rrezikshme
[shkallë, rrugë, etj.]
1.1. A
ktiviteti
Derisa jeni duke ecur
me fëmijën në rrugë,
mbajeni për dore dhe
1.Treguesi
Fëmija i tregon të
rriturit nëse ka
dhimbje ose
ndonjë shqetësim /
gjendje tjetër
shqetësuese
1.1.Aktiviteti
Flisni me fëmijën
për shenjat
kryesore të
1.Treguesi
Fëmija i shmanget
rrezikut në rrugë
1.1.Aktiviteti
Ndihmojeni fëmijën të
shmangë rreziqet e
mundshme në rrugë...
2.Treguesi
Fëmija e kupton
1.Treguesi
I pëlqen dhe
relaksohet
kur bën
banjë [kur
pastrohet]
1.1. Aktivi
teti
Derisa lahen
(në banjë,
banjë të
improvizuar)
lejo fëmijën
të luajë me
ujë duke e
mbajtur me
kujdes
1.Treguesi
Tregon
pakënaqësi
kur pelena
është e lagur
apo e
papastër
1.1. Aktivi
teti
Stimuloni
fëmijën t’ju
tregojë kur e
ka pelenën të
papastër
1. Treguesi
Fëmija e
mbulon
gojën kur
kollitet
1.1.Aktivitet
i
Gjatë
kollitjes ose
teshtitjes,
rikujtojeni
fëmijën të
mbulojë
gojën me
dorë dhe të
përdorë
shaminë
(pecetën e
letrës)
2. Treguesi
Lan duart me
ndihmë
2.1. Aktivi
teti
Lejoni
fëmijën të
lajë duart
para se të
hajë, mësoni
fëmijët që
gjithmonë të
lajnë duart
para se të
hanë dhe
shkojnë në
tualet
1. T
reguesi
Fëmija e përdor
brushën e dhëmbëve
[të përshtatshme me
moshën]
1.1.Aktiviteti Ndihmojeni fëmijën të
kujdeset për shëndetin
e gojës duke përdorur
brushën dhe pastën [e
përshtatshme] e
dhëmbëve
2.Treguesi
Përdor tualetin
[banjën], plotëson
nevojat e tij/saj me pak
ndihmë
2.1. Aktiviteti Lejojeni
fëmijën të shkojë vetë
në banjë dhe
ndihmojeni kur ka
nevojë
1. T
reguesi
Fëmija i lan duart
vetë para dhe pas
ushqimit
1.1.Aktiviteti
Përkujtojeni
fëmijën t’i lajë
duart para dhe pas
buke dhe bisedoni
me të për
rëndësinë e kësaj
çështjeje
2. T
reguesi
Fshin vetë hundët
kur ka nevojë
2.1.
Aktiviteti
Përkujtojeni dhe
stimuloni fëmijën
t’i fshijë vetë
hundët kur ka
nevojë
1. Treguesi
Fëmija i kryen
nevojat ditore, duke u
kujdesur për rregullat
e pastërtisë
(fshihet, lëshon ujin,
lan
duart)
1.1.Aktiviteti
Lejo fëmijën të
kujdeset vetë për
nevojat ditore
[tregoni kujdes të
veçantë kur fëmija
është i/e sëmurë me
barkqitje,
temperaturë etj.]
28
saktë
ndalesën për
materiale dhe
situata të
rrezikshme
(p.sh.
shpjegoni
fëmijës se me
atë mund ta
djegë dorën,
sepse është
shumë e
nxehtë)
nëse luan me
burimin e
nxehtësisë
(shkrepëse,
hekurin, stufa
e ndezur )
shpjegojini rregullat
e sigurisë në rrugë.
Shpjegojini edhe për
sigurinë në shtëpi,
shkallët, ballkoni etj.
sëmundjes
(dhimbja, kollitja)
dhe shpjegojini se
pse është me
rëndësi t’ju
lajmërojë
menjëherë nëse ka
diçka të tillë
domethënien
(kuptimin) e dritave
të semaforit në trafik
2.1.Aktiviteti
Shpjegojini kuptimin
dhe rëndësinë e
dritave të semaforit
dhe ushtroni me
fëmijën çdo herë që
kaloni rrugën së
bashku
Fusha e zhvillimit- zhvillimi i gjuhës dhe i komunikimit
Përvetësimi i gjuhës dhe formave, gjithmonë paraqet një proces të komplikuar dhe mjaft të
rëndësishëm për njeriun. Janë një mori faktorësh që ndikojnë, por edhe kushtëzojnë në mënyra të
ndryshme zhvillimin, përvetësimin dhe të kuptuarit e drejtë të gjuhës dhe komunikimit.
Përvetësimi i gjuhës dhe përdorimi i drejtë i saj është me rëndësi të jashtëzakonshme për
komunikim të suksesshëm, përgjithësisht të çdo individi, e në veçanti për fëmijën e porsalindur,
përkatësisht për fëmijën e moshës 0 - 6 vjeç. Ky proces fillon me ardhjen në jetë të fëmijës, i cili
menjëherë është i gatshëm të komunikojë në forma të ndryshme, si; me nxjerrje të zërit, të folurit
me gjeste, më vonë me të folur gojor si parakushte për përvetësimin e formave të tjera më të
përparuara, si leximi dhe shkrimi.
Në zhvillimin e komunikimit dhe gjuhës ndikon edhe komunikimi në shtëpi dhe në shoqëri që në
të shumtën e rasteve është jo i barabartë nga aspekti gjinor (mashkull/femër). Fëmijët imitojnë
dhe i bartin këto modele të komunikimit në ambiente të ndryshme, prandaj realizimi i këtij
standardi duhet t’i kushtojë rëndësi trajtimit dhe inkuadrimit të barabartë të të dy gjinive si djalit
ashtu edhe vajzës.
Rëndësia dhe pesha e fushës, gjuha dhe komunikimi është e veçantë dhe specifike sepse ajo në
këtë rast, pos që është fushë më vete është edhe gjuhë e fushave të tjera. Realizimi i suksesshëm i
individit, të moshës 0- 6 dhe jo vetëm të tij/saj, në këtë fushë varet prej mënyrave të zbatimit në
praktikë të këtyre aktiviteteve, përkatësisht nënfushave komunikuese: të dëgjuarit, të folurit
gojor, të folurit me anë të mimikës, të lexuarit, të shkruarit .
Këto standarde ndikojnë në zhvillimin e tërësishëm e kompleks të personalitetit të fëmijës e
sidomos:
në zhvillimin e aftësive të dëgjuarit aktiv dhe të kuptuarit të asaj që dëgjon,
në zhvillimin e aftësive të folurit individual dhe grupor,
në zhvillimin e aftësive të folurit mimetik (të folurit përmes mimikës),
në zhvillimin e aftësive komunikuese brenda grupit dhe me të rriturit
në lirinë e komunikimit dhe të shprehurit të fëmijës pa dallim gjinor
në dallimin e përdorimit të gjuhës së folur lokale dhe gjuhës standarde,
në përvetësimin e drejtë elementar të strukturës së gjuhës standarde,
në zhvillimin e ndjenjës për tekste letrare e joletrare,
në përvetësimin e formave fillestare të "leximit",
në përvetësimin e qëndrimit dhe lëvizjeve (trup, gishtërinj, dorë, laps etj) në hapësirën e
kufizuar,
në përvetësimin e formave fillestare të "shkrimit",
Këto dhe të tjera gjëra që lidhen me fushën e gjuhës dhe komunikimit janë tregues që
garantojnë formimin e një individi aktiv, ndërveprues, të përgjegjshëm e të shkathët me aftësi
gjuhësore e që janë përcaktuese edhe për realizimin e fushave të tjera të arsimit parashkollor.
29
Nënfusha 1. Të dëgjuarit dhe të folurit
Standardi 1 : Fëmija tregon aftësi të tërheqë të rriturin në komunikim përmes
kontaktit të syve dhe gjuhës së trupit
Standardi 2 : Fëmija tregon aftësi për të dëgjuar dhe kuptuar kur të tjerët flasin
Standardi 3 : Fëmija tregon aftësi për të folur dhe komunikuar
Standardi 4 : Fëmija manifeston aftësi kreative gjuhësore (shprehëse, me fjalë )
Nënfusha 2. Baza fillestare e të lexuarit Standardi 1 : Fëmija zhvillon aftësi njohëse me format e shkronjave të alfabetit
Standardi 2: Fëmija e kupton rëndësinë e të lexuarit
Nënfusha 3. Baza fillestare e të shkruarit
Standardi 1 : Fëmija shfaq aftësi për të shkruar simbole të ndryshme
Standardi 2 : Fëmija shfaq aftësi për ta kuptuar qëllimin e të shkruarit
Nënfusha 1 : Të dëgjuarit dhe të folurit
Standardi 1 : Fëmija tregon aftësi të tërhequr të rriturin në komunikim përmes kontaktit
të syve dhe gjuhës së trupit
0 deri në 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç 3 deri në 4 vjeç 4 deri në 5 vjeç
0 deri në 6
muaj
6 deri në
18muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija lëshon
zëra për të
tërhequr
vëmendjen e të
rriturve
1.1.Aktiviteti
Përgjigjuni
zërave të
fëmijës duke
treguar
vëmendje
1.Treguesi
Fëmija drejton
dorën dhe bën
me shenjë për
t’i treguar të
rriturit se çka do
1.1.Aktiviteti
Përgjigjuni
fëmijës sa herë
që bën me
shenjë, shprehni
gatishmërinë
tuaj për të
bashkëvepruar
me të
1.Treguesi
Fëmija
përdor gjestet
për të treguar
diçka p.sh.
macja ra bam
1.1.Aktiviteti
Tregoni
interesim dhe
vëmendje kur
fëmija u
tregon
ndonjë
ndodhi, duke
e shprehur
atë edhe
përmes
lëvizjeve të
trupit.
1.2.Aktiviteti
Nxiteni
fëmijën të
përshkruajë
me gjeste
ndonjë
ngjarje ose
situatë
1.Treguesi
Fëmija luan
role gjatë
lojës (p.sh.
ai/ajo bëhet
si aeroplani,
treni, etj.)
1.1.Aktiviteti
Kërko nga
fëmija (djali
dhe vajza)
që të luajë
role të
ndryshme,
lavdërojeni
mënyrën se
si ai/ajo i
imiton
gjërat.
1.2.Aktiviteti
Mundohuni
që edhe ju të
imitoni gjëra
bashkë me
fëmijën tuaj,
kjo e nxit
kreativitetin
e fëmijës dhe
ndikon në
afërsinë mes
njëri-tjetrit
1.Treguesi
Fëmija shoqëron
të folurit me gjeste
dhe mimikë p.sh.
kur hidhërohet
përplas këmbët,
ndërsa kur është
i/e lumtur, këndon
ose vallëzon
Bëni të qartë
fëmijës se po e
kuptoni. Shprehni
këtë me fjalë, por
edhe duke
përdorur gjestet
dhe mimikën
1.Fëmija flet përmes
kontaktit me sy dhe gjuhës
së trupit
(bën lajka, bashkon duart dhe
lutet, ngrit zërin, etj.)
1.1.Aktiviteti Bisedoni me
fëmijën se jo gjithmonë
mund t’ju realizohen
kërkesat.
Tregohuni të durueshëm për
ta dëgjuar fëmijën deri në
fund
30
Nënfusha 1 : Të dëgjuarit dhe të folurit
Standardi 2 :Fëmija tregon aftësi për të dëgjuar dhe kuptuar gjuhën e folur
0 deri në 2 vjeç 2 deri në 3 vjeç 3 deri në 4
vjeç
4 deri në 5 vjeç
0 deri në 6
muaj
6 deri në
18muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija kthen
kokën në
drejtim të zërit
apo tingullit 1.1.Aktiviteti
Flisni fëmijës
edhe kur jeni
larg tij/saj, në
mënyrë që
përmes shqisës
së të dëgjuarit
ta përcaktojë
vend ndodhjen
tuaj.
1.2.Aktiviteti
Po ashtu flisni
me fëmijën tuaj
gjatë kohës kur
jeni duke e
ushqyer,
ndërruar,
veshur, apo
mbajtur në
prehër.
1.3.Aktiviteti
Lejoni të tjerët
të komunikojnë
me fëmijën.
1.Treguesi
Fëmija përplas
duart dhe
lëshon tinguj,
kur të tjerët e
thërrasin në
emër
1.1.Aktiviteti
Flisni me
fëmijën duke e
thirrur atë në
emër.
2.Treguesi
Fëmija mund t’i
kuptojë
shprehjet e
thjeshta si p.sh.
jo nuk bën, të
lumtë etj.
2.1.Aktiviteti Komunikoni me
fëmijën duke e
përdorur drejt
gjuhën e folur
2.2.Aktiviteti
Nxisni aktivitetet
e fëmijës duke i
dhënë lëvdata
për aftësitë që
tregon.
1.Treguesi
Fëmija i lidh
sendet e
caktuara me
fjalë
1.1.Aktiviteti
Nxiteni fëmijën
t’ju tregojë
vendndodhjen e
gjërave të
ndryshme (p.sh.
Ku është hëna,
ku janë lodrat,
etj.)
1.Treguesi
Fëmija i
përgjigjet
kërkesës për të
bërë ndonjë
veprim, p.sh.
vendose librin
në dollap
1.1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën që të
vendosë lodrat,
librat, rrobat etj.
në vendin e tyre
dhe falënderoni
pasi ta ketë bërë
veprimin e
kërkuar.
2.Treguesi
Fëmija dëgjon
kur i tregohet
një përrallë e
shkurtër apo
histori
2.1.Aktiviteti
Lexoni përralla
të shkurtra të
konkretizuara
me një
interpretim
përmes
objekteve të
ndryshme të
përshtatshme
për përrallën
dhe moshën e
fëmijës.
1.Treguesi
Fëmija bën
pyetje rreth
gjërave që i
interesojnë
1.1.Aktiviteti
Bisedoni dhe
tregoni
fëmijës për
gjëra të
ndryshme,
dhe nxiteni
atë për të
bërë pyetje
1.Treguesi
Fëmija përdor fjalë
përshëndetëse, mirëdita,
mirupafshim, etj.
1.1.Aktiviteti
Përdorni fjalët përshëndetëse
me fëmijën p.sh.
mirëmëngjesi, natën e mirë
etj.
2.Treguesi
Gjatë bisedës fëmija pret
radhën për të thënë atë që do
2.1.Aktiviteti Luani lojëra ku
fëmijës i duhet të presë
radhën (p.sh. luani ngjarje ku
fëmijës i duhet të marrë pjesë
sipas rolit )
Nënfusha 1 : Të dëgjuarit dhe të folurit
Standardi 3: Fëmija tregon aftësi për të folur dhe komunikuar
0 deri në 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç 3 deri në 4
vjeç
4 deri në 5 vjeç
0 deri në 6
muaj
6 deri në
18muaj
18 deri në 24 muaj
1. Treguesi
Fëmija
lëshon tinguj
(zëra) gjatë
aktivitetit
ditor
1.1.Aktiviteti
1.Treguesi
Fëmija
shqipton
rrokjet ba-ba
ma-ma disa
herë
1.1.Aktiviteti
1. T
reguesi
Fëmija përdor fjali të
thjeshta (të cilat jo
gjithmonë i shqipton
drejt)
1.1.Aktiviteti
1.Treguesi
Fëmija mund të
përdorë fjali
mohuese p.sh:
jo gjumi
1. Aktiviteti
Nxiteni fëmijën
1.Treguesi
Fëmija imiton
të folurit e të
rriturve
1.1.Aktiviteti
Tregohuni të
vëmendshëm
për atë që
1. Treguesi
Fëmija tregon rregullat e
lojës që do t’i zhvillojnë me
të tjerët
1.1.Aktiviteti
Organizoni aktivitete, ku
fëmija merr pjesë aktive
31
Përgjigjuni
me buzëqeshje
fëmijës, kur
ai/ajo shikon
dhe nxjerr
zëra.
Fëmija
gugatë dhe
përdor
tinguj.
2. Foli dhe
buzëqeshi
fëmijës kur ai
gugatë a
belbëzon
Dëgjojeni
me vëmendje
fëmijën kur
të shqiptojë
tinguj.
Nxiteni për
shqiptimin
që po e bën
duke i thënë:
“Të lumtë”.
Fëmija
mund të
përdorë
fjalë të
thjeshta
(nëna,
babai,
gjyshja etj.)
Në çdo kohë,
flisni
fëmijës dhe
ndihmoje atë
të shqiptojë
drejt fjalët.
Nxisni
bashkëbisedim me
fëmijën duke
përdorur fjalët në
mënyrë të drejtë,
duke mos e
shtrembëruar
fjalorin në atë të
”gjuhës së
foshnjave” (p.sh.
dora, e jo dola).
1.2.Aktiviteti
Bëjeni shprehi që t'i
lexoni ose rrëfeni
tregime fëmijës, çdo
herë para se të fle.
që të shprehet
lirshëm.
2.Treguesi
Fëmija fillon të
përdorë
shumësin, por
jo në mënyrë të
drejtë p.sh nuk
thotë qentë, por
qenat.
2.1.Aktiviteti
Nxiteni fëmijën
tuaj që ta
përdorë
shumësin e
emrave në
mënyrë të
drejtë.
3.Treguesi
Fëmija fillon të
flasë me
vetveten, sikur
të jetë duke
folur me një
fëmijë tjetër.
3.1.Aktiviteti
Mos e pengoni
fëmijën në
kohën kur flet
me vetveten,
bisedat e tilla
janë të
dobishme për
rritje dhe
zhvillim.
flisni përpara
fëmijës.
2.Treguesi
Fëmija mund
t’i përshkruajë
aktivitetet
shtëpiake
2.1.Aktiviteti
Inkurajojeni
fëmijën që
t’ju shoqërojë
gjatë punëve
të shtëpisë pa
i dalluar
punët e djalit
dhe vajzës.
Kërkoni nga
të dy që t’ju
ndihmojë në
punë të lehta
dhe kështu
fillon t’i
mësojë edhe
emrat e
gjërave.
përmes komunikimit
2.Treguesi
Fëmija përdor intonacion të
ndryshëm zëri, kur tregon
diçka.
2.1.Aktiviteti
Kërkoni nga fëmija juaj që
t’ju rrëfejë ndonjë histori.
Tregoni vëmendje në të
dëgjuar.
Nënfusha 1. Të dëgjuarit dhe të folurit
Standardi 4: Fëmija shpreh aftësi kreative gjuhësore (shprehëse me fjalë )
0 deri në 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç 3 deri në 4 vjeç 4 deri në 5 vjeç
0 deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija pyet për
kuptimin e fjalëve
të caktuara ose si
quhet ndonjë send
1.1.Aktiviteti
Ndihmojeni fëmijën
tuaj që përmes
përgjigjeve të
mësojë fjalë të reja
dhe kuptimin e tyre.
1.Treguesi
Fëmija
bashkëbisedon me
moshatarët e vet,
gjatë lojës
1.1.Aktiviteti
Mundësoni fëmijës
takimin me
moshatarë të vet
2.Treguesi
1.Treguesi
Fëmija mund të krijojë nga
imagjinata e tij/saj 3-4
vargje të shkurtra
1.1.Aktiviteti
Inkurajoni fëmijën në
aktivitete të tilla (p.sh. kur
dëshiron të thotë një vjershë
edhe kur ajo nuk ka kuptim)
2.Treguesi
32
Fëmija u përgjigjet
pyetjeve që ia
bëjnë të rriturit ose
moshatarët
2.1.Aktiviteti
Pyesni fëmijën në
mënyrë të
vazhdueshme për
çdo gjë që bën.
2.2.Aktiviteti
Mundohuni që
pyetjet që ia bëni
fëmijës të jenë të
hapura ( përgjigjja
e të cilave nuk
është PO ose JO),
kjo do ta ndihmojë
fëmijën që të
mendojë për atë që
e thotë, në mënyrë
kritike.
Fëmija këndon një këngë me
tekstin që bën vetë
2.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës (vajzë dhe
djalë) mundësinë të dëgjojë
muzikë dhe ta këndojë
tekstin e këngës nga
imagjinata e tij/saj.
Nënfusha 2 : Baza fillestare e të lexuarit
Standardi 1 : Fëmija tregon interes në materialet e shtypura
0 deri në 2 vjeç 2 deri në 3
vjeç
3 deri në 4 vjeç 4 deri në 5 vjeç
0 deri në 6 muaj 6 deri në
18muaj
18 deri në
24muaj
1.Treguesi
Fëmija fokuson
vështrimin në një
pikturë apo figurë
të varur në mur,
fotografi, etj.
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
mundësinë që të
shikojë materiale
me ngjyra
(ilustrime,
piktura, fotografi,
etj.)
1.Treguesi
Fëmija shikon
kapakun me
ilustrime të
librit apo
revistës
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
libra të
ndryshëm me
figura dhe
ngjyra të
ndryshme
2.Treguesi
Fëmija tregon
me gisht
fotografi të
ndryshme që i
pëlqejnë çdo
herë që ne e
pyesim
2.1.Aktiviteti
Shfletoni libra
1.Treguesi
Fëmija shikon
figurat,
vizatimet në
libra dhe
materiale të
tjera të
shtypura
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
materiale të
ndryshme të
shtypura dhe
shfletoni ato
bashkë me të
1.Treguesi
Fëmija tregon
në libër se
ku është teksti,
e ku është
fotografia
1.1.Aktiviteti
Kërkoni nga
fëmija që të
përpiqet t’i jep
kuptim me fjalë
të asaj që
shikon në
ilustrime
1.Treguesi
Fëmija shtiret
se “ lexon” vetë
librin
1.1.Aktiviteti
Lexoni bashkë
me fëmijën
librin, revistën
ose ndonjë tekst
tjetër në filmat
që i pëlqejnë
1.Treguesi
Fëmija tenton të lexojë
librin duke kthyer drejt
faqet e tij
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës libra me
figura që ata i dëshirojnë
dhe lexojini atij/asaj
tregimin e zgjedhur
33
me fëmijën,
duke kërkuar
nga ta që t’i
shqiptojnë
emrat apo
veprimet e
figurave të
librit.
Nënfusha 2 : Baza fillestare e të lexuarit
Standardi 2 : Fëmija e kupton rëndësinë e të lexuarit
0 deri në 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç 3 deri në 4 vjeç 4 deri në 5 vjeç
0 deri në 6
muaj
6 deri në
18muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija shfaq
dëshirën për të
dëgjuar të
rriturin kur i
lexon emra të
ndryshëm të
kafshëve në
ilustrime
1.1.Aktiviteti
Lexoni drejt dhe
ngadalë emra të
shkurtër që
mund t’i gjeni
nëpër librat e
ilustruar.
2.Treguesi
Fëmija tregon
me fjalë disa
figura në librin e
ilustruar
2.1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën tuaj që
të përsërisë
emrin që ju e
lexoni.
1.Treguesi
Fëmija ka
dëshirë që ta
dëgjojë leximin
e ndonjë tregimi
të shkurtër nga i
rrituri
1.1.Aktiviteti
Bëni shprehi, që
se paku një herë
në ditë t’ua
lexoni nga një
gjë të vogël dhe
interesante
fëmijës sidomos
para gjumit.
1.Treguesi
Fëmija shfaq
interesim që ta
dëgjojë shumë
herë leximin e të
njëjtit tregim
nga i rrituri
1.1.Aktiviteti
Tregohuni çdo
herë të gatshëm
që t’ia lexoni
tregimin e
preferuar
fëmijës suaj,
qoftë edhe nëse
e keni lexuar
disa herë.
1.2.Aktiviteti
Lexojani
tregimin e njëjtë
fëmijës, me po
aq interes
sikurse e keni
lexuar herën e
parë.
1.Treguesi
Fëmija mund ta
shpjegojë vetë
përmbajtjen e
përrallave që ia
lexon i rrituri
1.1.Aktiviteti
Lexoni përralla
të ndryshme dhe
të përshtatshme
për moshën e
tyre, sa herë që
keni mundësi
apo e kërkon
fëmija juaj.
1.Treguesi
Fëmija mund të bëjë
dallimin e numrave dhe
shkronjave në tekst
1.1.Aktiviteti
Vendosni numra dhe
shkronja të ndryshme
përpara fëmijëve dhe
krijoni një lojë me të, ku
fëmija mund t'i dallojë
simbolet e numrave dhe
shkronjave.
1.2.Aktiviteti
Nxitni fëmijën që në tekste
të ndryshme të dallojë
shkronjat dhe numrat.
Nënfusha 3 : Baza fillestare e të shkruarit
Standardi 1 : Fëmija shfaq aftësi për të shkruar simbole dhe shenja të ndryshme
0 deri në 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç 3 deri në 4
vjeç
4 deri në 5 vjeç
0 deri në 6
muaj
6 deri në 18 muaj 18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija shkarravit
kudo
1.Treguesi
Fëmija shkarravit
në fletë dhe ua
tregon të tjerëve
1.Treguesi
Fëmija vizaton
viza të
shtrembëruara
dhe rrethore
1.Treguesi
Kopjon diçka
që i pëlqen një
formë të dhënë
(p.sh. një
1.Treguesi
Fëmija shkruan ose
vizaton forma të
ndryshme
34
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës një
kënd ku ai/ajo
mund të bëjë
shkarravitjet e
ndryshme
1.1.Aktiviteti
Ofroni fleta të
bardha, ose
tabela të vogla
për të vizatuar
1.1.Aktiviteti
Krijoni forma
dhe jepni
mundësi fëmijës
që t’i vizatojë
ato
figurë ose
ndonjë shenjë
tjetër)
1.1.Aktiviteti
Vizatoni një
formë të
thjeshtë dhe
nxitni fëmijën
ta kopjojë
formën
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës mundësi
dhe materiale të ndryshme
për të shkruar ose
vizatuar gjëra të
ndryshme të mjedisit që e
rrethon
Nënfusha 3 : Baza fillestare e të shkruarit
Standardi 2 : Fëmija kupton qëllimin e të shkruarit
0 deri në 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç 3 deri në 4
vjeç
4 deri në 5 vjeç
0 deri në 6
muaj
6 deri në
18muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija shkarravit
me ngjyra dhe
lapsa të ndryshëm
1.1.Aktiviteti
Jepni fëmijës
lapsa që kanë
trashësi më të
madhe, fëmija në
këtë moshë
shkarravit duke e
kapur lapsin me
tërë dorën.
1.Treguesi
Fëmija mund të
shkarravisë me
laps në fletë duke
u paraqitur se
është duke
shkruar
1.1.Aktiviteti
Çmojeni punën e
fëmijës që e bën
me laps dhe fletë,
jepni komplimente
për atë çka ka
bërë.
2.Treguesi
Fëmija ka dëshirë
që të ketë ndonjë
fletore ose fletë
që mund të
konsiderohen të
tij/saj
2.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
mundësi për ta
pasur një fletë
apo fletore. Këtë
mund ta bëni së
bashku me të duke
i grumbulluar
disa fletë të
pastra dhe duke i
kapur me kapëse.
1.Treguesi
Fëmija mund
të kuptojë se
pjesa e shkruar
tregon diçka
1.1.Aktiviteti
Sa herë që i
lexoni fëmijës,
mundohuni që
t’ia tregoni
rëndësinë e
kuptimit, duke
e komentuar së
bashku me të.
2.Treguesi
Fëmija kërkon
nga i rrituri t’i
tregojë se çfarë
shkruan afër
një ilustrimi,
fotografie
2.1.Aktiviteti
Përgjigjuni
pozitivisht
kërkesës së
fëmijës
1.Treguesi
Fëmija shkruan një simbol
të dhënë duke e kopjuar
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës materiale
me simbole të ndryshme të
cilat mund t’i shkruajnë
në letër.
2.Treguesi
Fëmija mund të vizatojë
gjëra që i pëlqejnë
2.1.Aktiviteti
Nxitni fëmijën që të
vizatojë lodrën, kafshën
apo gjëra të tjera që e
rrethojnë
35
Fusha- zhvillimi social dhe emocional
Zhvillimi social dhe emocional i fëmijës është një fushë e veçantë e zhvillimit dhe të mësuarit në
fëmijërinë e hershme, e cila së bashku me fushat e tjera të zhvillimit luan rol të rëndësishëm në
procesin e formimit të personalitetit të fëmijës dhe të përgatitjes së tij/saj për procesin e
shkollimit. Zhvillimi social dhe emocional i fëmijës zhvillon vetëdijen për identitetin personal
dhe rrit përgjegjësinë për veten dhe të tjerët.
Zhvillimi social ka të bëjë me aspektin si fëmija ndërvepron me personat e tjerë (prindërit,
kujdestarët parësorë, edukatorët, familjarët, moshatarët dhe të rriturit e tjerë) dhe se si
ndërveprimet me personat e tjerë ndikojnë në zhvillimin e tij/saj. Zhvillimi social i ndihmon
fëmijës të njohë mjedisin social që e rrethon, mjedisin kulturor dhe traditën, si dhe të zhvillojë
kuptimin për komunitetin. Sjellja e hershme sociale ndikohet në mënyrë të konsiderueshme nga
praktikat e prindërve për rritjen e fëmijëve, duke përfshirë mënyrën se si prindërit realizojnë
zbatimin e rregullave, si japin ndihmën dhe nxitjen fëmijës së tyre.
Zhvillimi emocional ka të bëjë me aspektin si ndjehet fëmija për vetveten dhe për botën që e
rrethon, si i shpreh ndjenjat, emocionet ndaj vetes dhe të tjerëve. Po ashtu, përmes zhvillimit
emocional të fëmijës bëhet rritja dhe edukimi i ndjenjës së besimit, miqësisë dhe bashkëpunimit.
Zhvillimi i emocioneve ndikohet nga mjedisi shoqëror dhe mënyra se si u përgjigjen atyre.
Ndërveprimi i mirëfilltë i këtyre dy aspekteve të zhvillimit, rezulton me kompetencën sociale dhe
emocionale të fëmijës që manifestohet përmes aftësisë për të krijuar relacione të afërta dhe të
sigurta me moshatarët dhe të rriturit duke i përjetuar, njohur, kuptuar, shprehur dhe kontrolluar
emocionet e veta dhe të tjerëve përreth tyre. Meqë këto dy aspekte apo nënfusha - zhvillimi
social dhe zhvillimi emocional janë shumë ngushtë të lidhura dhe të ndërvarura nga njëra-tjetra,
në këtë dokument janë paraqitur si një fushë e integruar, e ndarë në dy nënfusha: nënfusha
sociale dhe nënfusha emocionale. Integrimi përmbajtësor dhe praktik i kësaj fushe bëhet edhe
përmes standardeve më të përgjithësuara, përmes treguesve dhe aktiviteteve që e konkretizojnë
këtë ndërvarësi.
Stereotipet gjinore4 ndikojnë në masë të madhe në zhvillim emocional e social të fëmijës (djalë
dhe vajzë) prandaj për një realizim të plotë e përmbajtësor të përmbajtjes së kësaj fushe duhet
kushtuar vëmendje të veçantë gjithëpërfshirjes së fëmijëve. Aktivitetet në vijim do të duhej të
realizohen me një ndjeshmëri të madhe ndaj dallimeve gjinore në harmoni me moshën e fëmijës.
Duhet pasur parasysh se kompetenca sociale e fëmijës ndikohet në radhë të parë nga
temperamenti individual i fëmijës, por edhe nga përjetimet jetësore të tij/saj dhe nga ndërveprimi
i fëmijës me moshatarët, prindërit dhe të afërmit e tjerë.
Pse duhet të përkrahet zhvillimi social e emocional i fëmijës?
Kur fëmijët ndjehen mirë për veten dhe zhvillojnë marrëdhënie pozitive me të tjerët përreth, ata
do të jenë në gjendje të përjetojnë, kuptojnë, njohin dhe shprehin emocionet duke qenë të aftë
edhe t’i kontrollojnë ato.
Përmes një zhvillimi të duhur social e emocional fëmijët kanë gjasa që:
të jenë më të suksesshëm në situata grupore, në shkollë dhe në komunitet
të jenë më të koncentruar në mësim
të komunikojnë ndjenjat e tyre në mënyrë më efektive
të ndihen mirë dhe lirshëm, pavarësisht gjinisë
të kenë vetëbesim dhe ta çmojnë veten
të jenë të aftë për të krijuar lidhje të forta emocionale me të tjerët.
4Stereotipet gjinore: Janë përgjithësime të thjeshta për qëndrimet, rolet, bindjet dhe dallimet në mes të individëve
ose/dhe grupeve (djalë, vajzë; mashkull,femër; motër, vëlla) të cilat janë të përcaktuara nga aspekti shoqëror.
Stereotipet edhe pse portretizojnë këto dallime si shoqërore, për femrat rrallëherë japin informata të sakta meqë
bazohen në ndarje/diferencim tradicional e kulturor.
36
Është me rëndësi të theksohet posaçërisht atashimi5 si një formë specifike e lidhjes së fortë
emocionale të fëmijës me personin kryesor të rëndësishëm në jetën e tij/saj, zakonisht prindin
(nënën) ose kujdestarin kryesor. Kjo lidhje speciale i mundëson fëmijës të ndjehet i sigurt, të
zhvillojë ndjenjën për besim, por fëmija gradualisht zhvillon edhe aftësinë për t’u ndier dhe për
të vepruar si i pavarur. Kujdesi maksimal i prindit/kujdestarit që ta menaxhojë mirë këtë lidhje
duke e inkurajuar fëmijën për ndërveprime edhe me të afërmit e tjerë, e sidomos me moshatarët,
përbëjnë bazën e një zhvillimi social dhe emocional të shëndoshë të fëmijës.
Vetë rregullimi (kontrollimi) i emocioneve nënkupton aftësinë e fëmijës që t’i kontrollojë
emocionet dhe impulset e tij/saj, e sidomos kur ndërvepron me të tjerët. Kjo aftësi ndikohet nga
cilësia e atashimit dhe nga niveli i përgjithshëm i zhvillimit të tij/saj. Fëmijët në fazën e
foshnjërisë kanë më shumë nevojë për të rriturit që t’u ndihmojnë atyre për të përballuar
emocionet e fuqishme, kurse në moshë më të rritur ata mësojnë ta kontrollojnë veten. Në moshën
parashkollore ata arrijnë të vetëdijesohen për emocionet e tyre dhe i kuptojnë edhe emocionet e
të tjerëve përreth tyre.
Nënfusha -zhvillimi social me të cilin fëmija ndërvepron me moshatarët dhe të rriturit,
konkretizohet nëpërmjet standardeve vijuese:
Standardi 1: Fëmija mund të bëjë dallimin mes personave të njohur dhe të panjohur
Standardi 2. Fëmija mund të ndërveprojë me personat përreth (të rritur dhe fëmijë të tjerë).
Nënfusha -zhvillimi emocional me të cilin fëmija zhvillon konceptin pozitiv për veten dhe
për emocionet e tij/saj konkretizohet nëpërmjet standardeve vijuese:
Standardi 1. Fëmija demonstron se njeh konceptin për veten
Standardi 2. Fëmija përjeton, njeh dhe shpreh në mënyrë të drejtë emocionet
Standardi 3. Fëmija mund të manifestojë aftësi të vetërregullimit të emocioneve.
Nënfusha – zhvillimi social
Standardi 1: Fëmija mund të bëjë dallimin mes personave të njohur dhe të panjohur
0 – 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç
3 deri në 4 vjeç
4 deri në 5 vjeç Deri në 6 muaj 6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija fillon të
njoh dhe kërkojë
personat e afërt, si
babanë nënën apo
kujdestarin
kryesor, përmes
përplasjeve të
duarve, lëshimit të
tingujve, etj.
1.1.Aktiviteti
Përgjigjuni
kërkesave të
fëmijës duke
qëndruar pranë
tij/saj, duke i
folur, buzëqeshur,
ledhatuar etj.
1.Treguesi
Fëmija kur sheh
dhe dëgjon
zërin e personit
të njohur
reagon me
buzëqeshje,
zgjatje të
duarve dhe me
të ecur drejt
personit të
njohur
1.1.Aktiviteti
Përgjigjuni
reagimeve të
fëmijës duke i
folur,
buzëqeshur,
ecur drejt tij/saj
dhe duke luajtur
së bashku me të.
2.Treguesi
1.Treguesi
Fëmija
vëzhgon dhe
imiton
veprimet e
personave të
afërm (shtiret
sikur lexon apo
shkruan si
person i rritur,
etj.).
1.1.Aktiviteti
Lejojeni
fëmijën
T’ ju shoqërojë
kur lexoni,
vizatoni,
shkruani apo
kur kryeni
ndonjë aktivitet
ditor në shtëpi.
2.Treguesi
1.Treguesi
Fëmija fillon
ndërveprimin me
personin e
njohur përmes
lojës dhe
aktiviteteve
ditore
1.1.Aktiviteti
Krijoni mundësi
fëmijës t’ju njohë
më mirë.
Qëndroni afër
fëmijës derisa
luan me lodra,
luani së bashku
me të, afroni
gjërat që i
duhen.
2.Treguesi
Fëmija rri me
1.Treguesi
Fëmija fillon të
kërkojë dhe
ofrojë ndihmë
personit të
afërm gjatë
lojës dhe
aktiviteteve të
tij/saj.
1.1.Aktiviteti
Ndihmoni
fëmijën në
veprimet e
tij/saj të
përditshme (të
vishet, të hajë,
të lajë duart,
etj.).
Kërkoni nga
fëmija
t’ju ofrojë
1.Treguesi
Fëmija dallon dhe
emërton personat
e njohur në
fotografi dhe
incizime filmike
(p.sh. festa e
familjes, kopshtit,
etj.).
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës të
shikojë fotografi
apo incizime
filmike të festave
të ndryshme.
Nxiteni fëmijën
t’i emërtojë
personat të cilët i
njeh dhe të veçojë
afërsinë me ta.
2. Treguesi
Fëmija bisedon
5Atashimi është procesi në të cilin individi shfaq sjellje që ndihmon për të vendosur afërsinë ose kontaktin me një
person specifik.
Pettijon,Terry F. (1996): Psikologjia. Një hyrje koncize. (Bot.II).Lilo. fq. 82. Cituar nga Ainsworth M.D.S., 1979.
37
2.Treguesi
Fëmija pushon së
qari kur i afrohet
personi i njohur
(nëna, babai,
kujdestari)
2.1.Aktiviteti
Përgjigjuni në
mënyrë përkatëse
nevojës së fëmijës,
merreni në
përqafim kur qan,
krijoni mjedis të
përshtatshëm në
mënyrë që fëmija
të ndjehet i/e
sigurt.
Fëmija rri
pranë personit
të njohur në një
mjedis të
panjohur (e
kapë për dore,
kërkon ta mbajë
në krahë etj.).
2.1.Aktiviteti
Bisedoni me
fëmijën
paraprakisht
për mjedisin në
të cilin do të
shkoni. Në
mjedis të
panjohur,
kapeni fëmijën
për dore dhe i
qëndroni afër.
Fëmija është i
afërt me
pjesëtarët e
familjes.
2.1.Aktiviteti
Nxiteni fëmijën
të miqësohet
me persona të
afërm dhe
bisedoni me
fëmijën si të
sillet me
anëtarë të
afërm
të familjes.
anëtarë të
familjes dhe
preferon të luajë
me ta (p.sh.
thërret: nënë të
lutem eja luaj me
mua, gjysh, hallë
eja etj.).
2.1.Aktiviteti
Përgjigjuni në
mënyrë
përkatëse
thirrjeve të
fëmijës për lojë
dhe aktivitete të
përbashkëta.
Mundësoni
fëmijës vizita të
shpeshta te
familjarët
(gjyshërit, hallat,
dajallarët, etj.)
në mënyrë që t’i
njohë dhe të
krijojnë lidhje të
afërta me ta.
gazetën, librin
apo ndonjë mjet
tjetër të lehtë.
Mbështeteni
sjelljen pozitive
të fëmijës.
2. Treguesi
Fëmija ka
dëshirë të njohë
personat që
vijnë në familje.
2.1.
Aktiviteti
Përgjigjuni
interesimit të
fëmijës për të
njohur personat
që vijnë në
rrethin e afërm.
Ndihmojeni
fëmijën të
kuptojë
marrëdhëniet
me personat që
vijnë në familje.
për anëtarët e
familjes dhe
aktivitetet që
kryen secili prej
tyre.
2.2. Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën që t’ ju
tregojë për
anëtarët e
familjes,
aktivitetet e tyre
dhe lidhjen e
tij/saj me secilin
anëtar të familjes.
Stimuloni fëmijën
(vajzë dhe djalë)
të flasë pa u
ndikuar nga
stereotipet
gjinore (p.sh.
mami e babi
ngasin
automobilin, unë
(djali dhe vajza) i
ndihmoj mamit të
pastrojë dhomën
e ditës etj.
Nënfusha – Zhvillimi social
Standardi 2. Fëmija mund të ndërveprojë me personat përreth (të rritur dhe fëmijë të
tjerë)
0 – 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç
3 deri në 4 vjeç
4 deri në 5 vjeç Deri në 6 muaj 6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija ofron
lodrën e tij/saj
për të luajtur me
të rriturit
1.1. Aktivite
ti
Përgjigjuni
aktivisht
ndërveprimit të
nxitur nga
fëmija. Gjatë
ndërveprimit me
fëmijë
komunikoni në
mënyra të
ndryshme,
bëjeni fëmijën
të ndihet mirë.
2.Treguesi
Fëmija,
ndërvepron me
fëmijë duke i
ofruar lodrën e
tij/saj, por
1.Treguesi
Fëmija tregon
interesim që të
marrë pjesë në
veprimtari të
përbashkëta me
të rriturit
1.1.Aktiviteti
Lejoni fëmijën
që me ndihmën
tuaj të marrë
pjesë në
veprimtari të
përbashkëta
(gjatë
mbathjes,
veshjes,
ushqyerit,
pastrimit etj.).
2.Treguesi
1.Treguesi
Fëmija kërkon
përfshirjen e të
rriturve në lojën
e tyre
1.1.Aktiviteti
Përgjigjuni
pozitivisht
iniciativës së
fëmijës. Merrni
pjesë aktivisht në
lojë, provoni të
ndërroni rolet
gjatë lojës me
fëmijë.
2.Treguesi
Fëmija rri me
fëmijë, por
preferon të luajë
vetëm.
2.1.Aktiviteti
Organizoni
aktivitete që
nxisin fëmijën t’i
bashkëngjitet
1.Treguesi
Fëmija dëshiron
të ndihmojë të
rriturit
1.1.Aktiviteti
Mundësoni
fëmijës që
nëpërmjet lojës
të plotësojë
dëshirën e
tij/saj për të
ndihmuar në
aktivitete ditore
(rregullimin e
dhomës,
pastrimin e
lodrave, ujitjen
e luleve etj.).
2.Treguesi
Fëmija fillon të
bashkëpunojë
me të tjerët
gjatë lojës – jep
dhe merr sendet
(mjetet e
1.Treguesi
Fëmija
bashkëpunon me
të rriturit në
zgjidhjen e
problemeve të
tij/saj
Flisni me fëmijën
për problemin e
tij/saj. Nxiteni atë
të tregojë në
hollësi problemin
që ka, kërkoni ide
për zgjidhje të
problemit, ofroni
mbështetjen tuaj
në këtë proces.
2.Treguesi Fëmija ndërvepron
me fëmijë të tjerë
përmes lojërave
ekipore dhe
veprimtarive në
grupe.
38
reagon me të
qarë nëse fëmija
ia merr lodrën.
2.1.Aktiviteti
Krijoni
mundësinë që
fëmija të
qëndrojë me
fëmijë të tjerë.
Nxiteni fëmijën
që t’i ndajë
lodrat me fëmijë
të tjerë.
Fëmija
preferon të
qëndrojë me
bashkëmoshata
rë dhe të luajë
me shokë për
një kohë të
caktuar.
2.1.Aktiviteti
Krijoni kushte
që fëmija të
mund të luajë
me shokë.
Nxiteni fëmijën
të flasë për
lojën me
shokë.
grupit të
fëmijëve.
aktiviteteve për
fëmijë) lodrat.
2.1. Aktiviteti
Krijoni kënde të
lojërave për
fëmijë, ku ata
mund të luajnë
lojërat e tyre të
pëlqyera dhe
mund të
ndërrojnë
lodrat me njëri-
tjetrin.
2.1. Aktiviteti
Mundësoni
fëmijëve
veprimtari në të
cilat
bashkëpunojnë
ngushtë njëri me
tjetrin.
2.3. Aktiviteti
Bisedoni me
fëmijën se sa
është e
rëndësishme të
marrë pjesë në
lojëra ekipore dhe
veprimtari në
grupe pa bërë
dallime gjinore.
Nënfusha: Zhvillimi emocional
Standardi 1. Fëmija demonstron se e njeh konceptin për veten6
0 – 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç
3 deri në 4 vjeç
deri në 5 vjeç Deri në 6 muaj 6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija luan me
duart e veta.
1.1.Aktiviteti
Vendoseni fëmijën
në ambient të
përshtatshëm ku
mund ta
eksplorojë veten e
tij/saj.
1.Treguesi
Fëmija njeh
(mund të
tregojë) disa
pjesë të trupit të
tij/saj kur i
kërkohet nga të
tjerët (p.sh.
koka, goja,
hunda, dora,
këmba, etj.).
1.1.Aktiviteti
Gjatë lojës dhe
aktiviteteve të
tjera me fëmijën
emërtoni pjesët
e trupit të
tij/saj dhe
kërkoni që t’i
prekë ato.
2.Treguesi
Fëmija reagon
ndaj imazhit të
tij/saj në
pasqyrë.
2.1.Aktiviteti
Vendoseni
fëmijën para
pasqyrës.
1.Treguesi
Fëmija tregon
emrin e vet dhe
sa vjet i ka.
1.1.Aktiviteti
Nxiteni fëmijën
që të
prezentojë
veten me emër
dhe të tregojë
moshën - vitet.
2.Treguesi
Fëmija
përgjigjet kur e
thërrasin me
emrin e tij/saj.
2.1.Aktiviteti
Drejtohuni
fëmijës
çdoherë me
emrin e tij/saj.
Lavdëroni
fëmijën sa herë
që përgjigjet
kur e thërrasim
me emrin e
tij/saj.
1.Treguesi
Fëmija përdor
më shpesh fjalët
“është imja” për
lodra, veshje.
1.1.Aktiviteti
Flisni me fëmijën
për gjërat që u
përkasin atyre
dhe të tjerëve;
p.sh., bluza e
nënës, kukulla e
motrës, telefoni i
babait, etj.
Nxiteni fëmijën
që të përdorë
fjalinë “është
imja” për gjërat
e tij/saj.
2.Treguesi
Fëmija imponon
zgjedhjen e
tij/saj duke
përdorur “dua
që”, “unë
mund/duhet ”,
etj.
2.1.Aktiviteti
Bisedoni me
1.Treguesi
Fëmija njeh
disa tipare
fizike dhe gjëra
personale (p.sh.
ngjyrën e
flokëve, syve,
çantën,
xhaketën etj).
1.1. A
ktiviteti
Bisedoni me
fëmijën për
karakteristikat
fizike dhe gjërat
personale të
tij/saj,
organizoni
lojëra dhe
aktivitete të
ndryshme ku
fëmijës i jepet
mundësia të
tregojnë tiparet
më të veçanta
fizike dhe gjërat
personale të
tij/saj.
2.Treguesi
Fëmija paraqet
1.Treguesi
Fëmija tregon
pozicionin e tij/saj
në familje, në
kopsht – shkollë,
tregon për
gjuhën që flet dhe
vetveten.
1.1.Aktiviteti
Nxiteni fëmijën të
tregojë për
pozitën e tij/saj në
familje, kopsht
etj. Dëgjoni me
kujdes dhe
aktivisht kur
fëmija shpreh
mendimin e vet
dhe tregoni
interesim kur
ai/ajo bën këtë.
Stimuloni fëmijën
të flasë pa bërë
dallime gjinore
dhe pa u ndikuar
nga stereotipet
gjinore (p.sh.
vajza/djalë
ndihmon në punët
e shtëpisë).
6 Ky standard mund të realizohet duke i informuar fëmijët me njohuri bazë për dallime biologjike, por mund të
stimulohet edhe diskutimi e sfidimi i pozitës, roleve, sjelljeve nga aspekti gjinor (shoqëror) përmes aktiviteteve të
ndryshme (p.sh. rolet e anëtarëve të familjes, roli e pozicioni i fëmijës në familje etj.).
39
fëmijën për
gjërat që ata i
pëlqejnë; tregoni
për vlerat e tyre.
Respektoni
zgjedhjet e tyre
për aq sa ato nuk
janë të dëmshme
për sigurinë e
fëmijës.
3.Treguesi
Fëmija njeh
gjërat dhe lodrat
personale.
3.1.Aktiviteti
Mundësoni
fëmijës të
tregojë, të
emërtojë gjërat
dhe lodrat
personale, si
p.sh. pjesë të
veshjes, lodrat e
preferuara, etj.
vetveten përmes
lojës në role dhe
situata të
ndryshme (unë
jam mësuesi,
mjeku, prindi
etj.).
2.1.Aktiviteti
Organizoni
lojëra dhe
aktivitete të
ndryshme ku
fëmijës i jepet
mundësia të
tregojë veten
(p.sh., loja e
doktorit,
kuzhinierit,
shoferit)
3.Treguesi
Fëmija shfaq
interesim për të
ruajtur gjërat
(p.sh. veshjet,
librat etj.) dhe
lodrat
personale.
3.1.Aktiviteti
Krijoni një
ambient
personal ku
fëmija mund t’i
ruajë gjërat e
tij/saj. Provoni
që vetë të jeni
shembull për
këtë.
2.Treguesi
Fëmija bëhet i
vetëdijshëm për
identitetin
personal, bisedon
rreth vetvetes dhe
ideve të tij/saj.
2.1.Aktiviteti Mundësoni
fëmijës që
nëpërmjet lojës
dhe bisedës t’i
shprehë vlerat
personale, idetë,
rolin, detyrat e
tij/saj.
Dëgjoni me
kujdes dhe
inkurajoni
fëmijën (djalë dhe
vajzë) kur shpreh
mendimin e tij/saj
pa u ndikuar nga
stereotipet
gjinore (p.sh.
djali dhe vajza
janë/ është më i
fortë, vajza është
më e butë).
Nënfusha – zhvillimi emocional
0 – 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç
3 deri në 4 vjeç
4 deri në 5 vjeç Deri në 6 muaj 6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija gëzohet
kur sheh një fytyrë
të njohur.
1.1.Aktiviteti
Përcillni
buzëqeshjet e
fëmijës dhe
reagoni me
buzëqeshje.
1.Treguesi
Fëmija shpreh
disa emocione
përmes
shprehjeve të
fytyrës (gëzimin,
gërdinë, inatin,
zemërimin, etj.)
1.1.Aktiviteti
Përgjigjuni në
mënyrë adekuate
emocioneve të
fëmijës të
1.Treguesi
Fëmija
gëzohet kur
vijnë në vizitë
njerëz të
afërm
(gjyshja, axha
etj.).
1.1.Aktiviteti
Përpiquni që
fëmijës t’i
siguroni
kontakte me
1.Treguesi
Fëmija përjeton
emocione të tjera
dhe di t’i shprehë
ato me anë të
lëvizjeve të
fytyrës: buzëqesh
kur është i/e
lumtur, qan kur
është i/e mërzitur
ose zemëruar, etj.
1.1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën të
1.Treguesi
Fëmija përdor
mimikën dhe
gjestet për të
shprehur
emocione të
ndryshme. 1.1. A
ktiviteti
Tregoni fëmijës
fotot e personave
me shprehje të
ndryshme të
fytyrave.
1.Treguesi
Fëmija njeh dhe
emëron disa
emocione, duke
dhënë arsye për
ndjenja specifike:
gëzohem sepse
do të shkojmë të
luajmë, jam i
mërzitur sepse
nuk më punon
lodra, kam frikë
sepse jam vetëm,
etj.
40
Standardi 2. Fëmija përjeton, njeh dhe shpreh emocionet
Nënfusha – zhvillimi emocional
Standardi 3. Fëmija mund të manifestojë aftësi të vetërregullimit të emocioneve
0 – 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç
3 deri në 4
vjeç
4 deri në 5 vjeç
Deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj 18 deri në 24 muaj
1.Treguesi
Fëmija
qetësohet kur
sheh fytyra të
1.Treguesi
Fëmija shpreh
gëzimin për
suksesin e
1.Treguesi
Fëmija shpreh
kënaqësinë e tij/saj
haptazi kur
1.Treguesi
Fëmija tregon
dashuri për
fëmijët të cilët
1.Treguesi
Fëmija e
ndalon
veprimin kur i
1.Treguesi
Fëmija ndan
emocionet me të
tjerët (kur dikush
shprehura
përmes fytyrës së
tij/saj.
2.Treguesi
Fëmija kënaqet
kur këndohet dhe
luhet me të. 2.1.Aktiviteti
Përsëritni
aktivitete që
sjellin lumturi
për fëmijë (p.sh.
luani dhe
këndoni).
të afërm që e
bëjnë të
ndihet i
gëzuar.
2.Treguesi
Fëmija e
ndërpret lojën
dhe aktivitetet
e tjera, kur
një fëmijë
tjetër fillon të
qajë.
2.1. Aktiviteti
Përpiquni të
qetësoni
fëmijën që
qan dhe
nxiteni
fëmijën që
përsëri të
vazhdojë
lojën apo
aktivitetet e
tjera.
përdorë fjalët për
të shprehur
emocionet e veta.
2.Treguesi
Fëmija nuk
dëshiron të ndajë
lojën dhe
aktivitetet me
bashkëmoshatarë
.
2.1.Aktiviteti Organizoni
aktivitete që nxisin
fëmijën t’i
bashkëngjitet
bashkëmoshatarëv
e. Lavdëroni
fëmijën sa herë që
luan me
bashkëmoshatarë
dhe nuk shfaq
shenja të largimit
nga moshatarët.
3. Treguesi
Fëmija tregon
ndjeshmëri ndaj
moshatarëve të vet,
p.sh., kur një
fëmijë qan,
mundohet të
ndihmojë, ose ta
bëjë të buzëqeshë)
3.1.Aktiviteti
Inkurajoni
simulimin e
situatave/lojërav
e ku më të dobëtit
(fëmijët, kafshët)
gjithmonë
ndihmohen dhe
mbështeten nga
të rriturit.
Inkurajoni
fëmijën t’i
emërojnë ata dhe
po ashtu të
veprojnë ndaj
këtyre
emocioneve. 2.Treguesi
Fëmija shpreh
kënaqësinë e
tij/saj kur arrin të
ngushëllojë
fëmijën tjetër.
2.1.Aktiviteti
Përkraheni
fëmijën kur
përpiqet të
ngushëllojë
fëmijën tjetër.
Shprehni
kënaqësinë tuaj
për suksesin e
tij/saj.
3.Treguesi
Fëmija akoma
nuk dallon
realitetin nga
imagjinata,
mund të shprehë
frikë nga e
panjohura dhe
fenomenet, terri,
vetëtima etj.
3.1.Aktiviteti
Ndihmoni fëmijën
t’i pranojë
emocionet
negative sikurse:
frika ose ankthi,
diskutoni dhe
tregoni mënyrat e
duhura për t’i
shprehur ato dhe
për t’i larguar.
1.1.Aktiviteti
Bisedoni me
fëmijë për
emocionet,
emëroni
emocionet e
fëmijës (djalë dhe
vajzë) dhe të
tjerëve, p.sh.,
Dukeni të lumtur,
apo të mërzitur!.
2.Treguesi
Fëmija ndjen dhe
shpreh
dhembshuri ndaj
të rriturve dhe
moshatarëve
(p.sh. kur dikush
lëndohet).
2.1.Aktiviteti
Lejoni fëmijën të
ndjehet ashtu siç
ndjehet. Kur
vëreni se shfaq
dhembshuri ndaj
të tjerëve bisedoni
me të dhe
ndihmoni të
tejkalojë situata
të tilla.
3.Treguesi
Fëmija njeh
rrezikun dhe
frikësohet.
3.1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën që të flasë
për frikën e
tij/saj.
41
të rriturve ose
kur dëgjon
zërat e tyre.
1.1.Aktiviteti
Flisni me
fëmijën duke
e mbajtur
afër.
tij/saj në
ndonjë
veprimtari
duke qeshur,
duke ngritur
duart lart apo
duke bërtitur
nga kënaqësia.
1.1.Aktiviteti
Shoqëroni
gëzimin e
fëmijës me
veprime të
njëjta.
tregohet dashuri dhe
vëmendje ndaj
tij/saj (buzëqesh,
është aktiv dhe
gazmor). 1.1. Aktiviteti Përfshini fëmijën në
aktivitete ku nevojitet
pjesëmarrje e tyre
dhe vëmendje nga ju.
2.Treguesi
Fëmija e ndal
hidhërimin
pasi që t’i kthehet
lodra nga fëmija
tjetër.
2.1.Aktiviteti
Organizoni lojëra
dhe aktivitete të
ndryshme ku fëmijës
i jepet mundësia t’ia
japë lodrën e tij/saj
fëmijës tjetër dhe
ofroni zgjidhje
alternative, p.sh.
duke i preferuar
fëmijës të luajë me
një lodër tjetër -
kubet, kukullat, etj.
janë më të
vegjël, iu
buzëqesh, i
ledhaton etj.
1.1.Aktiviteti
Lejoni fëmijën të
luajë me fëmijë
më të vegjël nën
përkujdesjen
tuaj dhe
inkurajoni ata
që të shprehin
dashurinë dhe
përkujdesin ndaj
tyre.
2.Treguesi
Fëmija tejkalon
zemërimet e
çastit në situata
të ndryshme kur
i tërhiqet
vëmendja.
2.1.Aktiviteti
Bisedoni me
fëmijën duke e
pyetur për
shkaqet e
zemërimit.
Inkurajoni
fëmijën që ta
përshkruajë
zemërimin.
thuhet “JO”.
1.1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën të flasë
për lidhjet e
tij/saj me
anëtarët e
familjes,
shokët, etj.
2.Treguesi
Fëmija me
vështirësi
kontrollon të
qarit dhe të
bërtiturit në
vendet publike.
2.1.Aktiviteti
Intervenoni me
kujdes të
veçantë
atëherë kur
fëmija ka
problem rreth
kontrollit të
qarit të
bërtiturit.
Tregoni
fëmijës se ju e
kuptoni, porse
kjo nuk është
mënyra si
duhet të
veprojë.
lëndohet, kur dikush
është i/e gëzuar etj.).
1.1. Aktiviteti
Nxiteni fëmijën të
përshkruajë
emocionet e të
tjerëve në situata të
ndryshme.
2.Treguesi
Fëmija pret në rend
për kryerjen e
ndonjë veprimtarie
që i pëlqen ( p.sh. të
luhatet në luhatëse
ose të marrë
ushqimin, lëngun
etj.)
2.1.Aktiviteti
Inkurajoni fëmijën që
me durim të presë
kryerjen e ndonjë
veprimtarie.
Fusha- zhvillimi njohës dhe njohuritë e përgjithshme
Të gjithë fëmijët pa dallim gjinie, kulture, etnie, race, lindin për të mësuar dhe janë të gatshëm që
në lindjen e tyre të përjetojnë botën përreth. Që nga fëmijëria e hershme fëmijët duhet stimuluar
të marrin pjesë në mënyrë të barabartë në procesin e njohjes dhe njohurive të përgjithshme. Kur
për ta ofrohet stimulim, ushqim dhe një ambient i sigurt, ata përdorin të gjitha shqisat e tyre për
të eksploruar atë që i rrethon. Fëmijët që në vitin e parë të lindjes, prekin dhe shijojnë çdo gjë që
ata mundin dhe në këtë mënyrë fillojnë të mësojnë rreth formave, madhësisë, përbërjes dhe
funksionimit të objekteve. Ata shohin dhe dëgjojnë objektet përreth tyre dhe në mënyrë të
veçantë janë të tërhequr nga fytyrat dhe zërat.
Zhvillimi njohës definohet si të menduarit, zgjidhja e problemeve, kuptimi i koncepteve,
procesimi i informatës dhe inteligjenca e përgjithshme. Përmes lojës dhe eksplorimit të botës,
fëmijët fillojnë procesin e zbulimit. Me çdo objekt me të cilin ballafaqohen ata marrin informata
që duke u rritur mësojnë t’i lidhin këto informata me njëra-tjetrën. Më rritjen e aftësive njohëse,
fëmijët fitojnë aftësinë e drejtimit të veprimeve të tyre.
Pikat kryesore, të cilat priten nga fëmija 0- 6 vjeç në aspektin e zhvillimit njohës janë: aftësia e
fëmijës për të menduar, mbledhur dhe përdorur informacionin, aftësia për të zgjidhur probleme
42
në raport me nivelin e zhvillimit të fëmijës, aftësia për të menduar në mënyrë kritike, zhvillimi i
kreativitetit dhe iniciativës.
Proceset njohëse të shtjelluara në këtë fushë zhvillimi janë si më poshtë:
Nënfusha: Të menduarit dhe logjika
Standardi 1: Fëmija demonstron aftësinë për të hulumtuar dhe zbuluar ambientin përreth
Nënfusha: Shkenca (natyra dhe shoqëria)
Standardi 1: Fëmija mbledh informata rreth ambientit përmes vëzhgimit dhe manipulimit me të
Standardi 2: Fëmija vëzhgon dhe përshkruan botën e gjallë ( bimët dhe kafshët)
Standardi 3: Fëmija vëzhgon dhe përshkruan karakteristikat e botës jo të gjallë
Standardi 4: Fëmija mëson për njeriun si një qenie shoqërore
Nënfusha: Shprehja e kreativitetit Standardi 1: Fëmija demonstron aftësi të dallojë tinguj të ndryshëm
Standardi 2: Fëmija tregon interes për pjesëmarrje aktive në aktivitete muzikore
Standardi 3: Fëmija tregon interes për të marrë pjesë në aktivitete të ndryshme pamore.
Nënfusha: Zhvillimi matematikor
Standardi 1: Fëmijët zhvillojnë të kuptuarit e numrave dhe numërimit
Standardi 2: Fëmijët zhvillojnë të kuptuarit e hapësirës, figurave themelore gjeometrike dhe
matjes së madhësive
Standardi 3: Fëmijët klasifikojnë, grupojnë dhe krahasojnë objekte
Nënfusha: Të menduarit dhe logjika
Standardi 1: Fëmija është i aftë të hulumtojë dhe të zbulojë gjëra të reja
0 – 2 vjeç
2-3 vjeç 3-4 vjeç 4-5 vjeç
0-6 muaj 6-18 muaj 18-24 muaj
1.Treguesi
Fëmija i
përgjigjet
ngacmimit të
fortë me
shprehje të
veçantë në
fytyrë ( p.sh.
shije të këqija
etj.).
2.Treguesi
Fëmija shpesh e
lëshon lodrën
për të parë se
çfarë do të
ndodhë.
2.1.Aktiviteti
Zgjatjani lodrën
që e hedh dhe
përsëriteni
veprimin
shpesh.
1.Treguesi
Fëmija përsërit
veprimet shumë
shpesh derisa të
kuptojë se
veprimi shkakton
efekte. (Shtyp
butonin e TV ose
të radios)
1.1.Aktiviteti
Lejoni fëmijës
tuaj që të
eksplorojë
ambientin përreth.
Lejojeni fëmijën
të përdorë mjetet
shtëpiake si
drejtuesin e TV,
radios, nën
mbikëqyrjen tuaj.
2.Treguesi
Fëmija shikon
brenda objekteve.
Hap dhe mbyll
sirtarin.
2.1.Aktiviteti
Lejojeni fëmijën
të hapë dhe
mbyllë sirtarët
dhe pyeteni
arsyen pse po e
1.Treguesi
Fëmija vendos
dy objekte, lodra
bashkë njërën
me tjetrën.
1.1.Akiviteti
Mundësojani
fëmijës të luajë
me dy objekte
që duhet të
bashkohen dhe
diskutoni me
fëmijën arsyet
pse duhen
bashkuar.
2.Treguesi
Fëmija imiton
veprimet e të
tjerëve, (p.sh.
ushqen kukullën
me lugë, i jep
ujë me gotë,
etj.).
2.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
lodra, të cilat
mund t’i përdorë
për t’u
përkujdesur
(p..sh. kukulla
për vajza dhe
1.Treguesi
Përdor lodrat
sipas
funksionit
(p.sh. përdor
kamionin si
transportues të
dheut etj.).
1.1.Aktiviteti
Mundësoni
fëmijës që të
ketë qasje në
objekte të cilat
mund t’i
përdorë në
lojë.
2.Treguesi
Fëmija tenton
të hapë, mbyllë
ose edhe t’i
thyej lodrat me
të vetmin
qëllim që t’i
njohë më mirë
ato.
2.1.Aktiviteti
Mundësoni
fëmijës të ketë
qasje në
objektet e
1.Treguesi
Fëmija përdor
materiale të
ndryshme kur
luan (drurin,
shkopin, gotën
plastike,
tenxheren,
kapakët etj.) .
1.1.Aktiviteti
Fëmija
parashtron
pyetje për atë
që sheh dhe
dëgjon.
1.2.Aktiviteti
Nxiteni
fëmijën të
pyesë dhe
përgjigjuni me
aq informata sa
keni.
1.Treguesi
Fëmija
çmonton dhe
përsëri
monton
lodrat e
ndryshme.
1.1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën
(vajzë dhe
djalë) në
aktivitete të
tilla dhe
ndihmojeni
në rast se ka
vështirësi.
Pyeteni
fëmijën se
çfarë ka
dëshirë të
bëjë kur është
duke montuar
objekte të
ndryshme.
2.Treguesi
Fëmija
zëvendëson
një objekt
me një tjetër
gjatë lojës
43
bën një veprim të
tillë.
djem).
sigurta që janë
në shtëpi dhe
nxiteni fëmijën
të zbulojë si
dhe pse
përdoren.
p.sh.
dirigjuesin e
përdorë si
mikrofon).
2.1.Aktiviteti
Merrni pjesë
së bashku me
fëmijën në
pjesë të vogla
loje ku edhe
ju përdorni
objekte të
ndryshme për
të
zëvendësuar
pushkën,
mikrofonin,
peshoren etj.
Nënfusha: Shkenca (natyra dhe shkenca)
Standardi 1: Fëmija mbledh informata për ambientin nëpërmjet vëzhgimit dhe manipulon
me këtë
0 – 2 vjeç 2-3 vjeç 3-4 vjeç 4-5 vjeç
0-6 muaj 6-18 muaj 18-24 muaj
1.Treguesi
Fëmija vëren dhe
shtrin duart në
drejtim të
objekteve.
2.4. Aktifviteti
Gjithmonë lejoni
fëmijën të prekë
gjëra që të ketë
mundësi të krijojë
një ide për ato
gjëra.
1.2.Aktiviteti
Sigurohuni që
gjësendet që i
janë ofruar
fëmijës nuk janë
të dëmshme nëse
ata i fusin ato në
gojë.
1.Treguesi
Fëmija prek ,
nuhat, afron te
veshi objekte të
ndryshme.
1.2. Aktiviteti
Ofroni fëmijës
gjësende që ata
mund t’i prekin,
nuhasin, shijojnë,
etj.
2.Treguesi
Fëmija përfshin
objekte dhe njerëz
në lojërat e veta.
2.1.Aktiviteti
Luani me
fëmijën dhe
përfshini sa më
shumë objekte në
lojë.
1.Treguesi
Fëmija
vëzhgon dhe
manipulon
me objekte të
ndryshme në
përpjekje për
të gjetur të
përbashkëtat
dhe
ndryshimet
midis tyre.
1.1.Aktiviteti
Gjatë
aktiviteteve
të përditshme
inkurajoni
fëmijën të
emërtojë
përbërjen e
objekteve
(gota e
plastikës,
gota e qelqit,
lodra e drurit
etj.).
2.Treguesi
1.Treguesit
Fëmija
emërton
vetitë e disa
objekteve dhe
disa
fenomeneve
(shtëpia e
madhe,
shtëpia prej
druri, shiu,
ftohtë, bora,
etj.).
1.1.Aktiviteti
Gjatë leximit
apo tregimeve
të ndryshme
përforconi
faktet si p.sh.
kjo shtëpi
është e
madhe. Lejoni
fëmijën të
komentojë
gjithashtu.
2.Treguesi
Fëmija
shpreh
interesim për
të hulumtuar
dhe të marrë
1.Treguesi
Fëmija fillon të
jep sqarime për
marrëdhënie në
mes dy objekteve.
1.2. Aktiviteti
Nxiteni fëmijën
(djalë dhe vajzë)
t’i përdorë
objektet të lidhura
me njëra-tjetrën
(p.sh. objektet e
vogla mund të
hyjnë në një më të
madh, për ta
lëvizur
automobilin
nevojiten rrotat
etj.).
2. Treguesi
Fëmija kupton se
ekzistojnë objekte
për të hulumtuar
ambientin (p.sh.
magneti, syzet
etj.).
2.1. Aktiviteeti
Inkurajoni fëmijën
ta përshkruajë atë
1. Treguesi
Fëmija fillon
të japë
sqarime për
gjërat dhe
fenomenet që
e rrethojnë.
1.1.Aktiviteti
Ndihmoni
fëmijën
përmes
aktiviteteve të
cilat përfshijnë
përdorimin e
shumë
objekteve të
cilat janë të
lidhura me
njëra-tjetrën.
2.Treguesi
Fëmija përdor
në mënyrë të
duhur pajisjet
standarde për
të hulumtuar
ambientin
(magnetin,
xhamin
zmadhuesin
etj.).
2.1.Aktiviteti
44
Fëmija
përdor
shqisat (të
pamurit, të
dëgjuarit, të
prekurit etj.)
për të
hulumtuar
botën përreth
vetes.
pjesë në
veprime të
ndryshme
(kur nëna
është duke
larë enët, kur
babai pastron
tavolinën
etj.).
2.1.Aktiviteti
Inkurajojeni
fëmijën (djalë
dhe vajzë)
kur dëshiron
të marrë pjesë
në aktivitete
që janë nën
mbikëqyrjen
tuaj.
Përshkruani
çfarë jeni
duke bërë, në
mënyrë që
fëmija të
kuptojë
veprimet
tuaja.
2.2.Aktiviteti
Stimuloni
vajzën dhe
djalin të
marrin pjesë
në aktivitetet
e njëjta dhe
t’i ndërrojnë
vendet.
3.Treguesi
Fëmija
vëzhgon
[observon] se
si disa
objekte janë
të lidhura me
fenomene të
natyrës.
3.1.Aktiviteti
Nxiteni
fëmijën që të
vëzhgojë [të
observojë]dhe
që vëzhgon dhe
lejojeni t’i përdorë
mjetet
jostandarde në
eksperimentet
(provat) që bën.
Ofroni fëmijës
që së bashku
me ju të kryejë
matje të
ndryshme.
45
demonstrojë
lidhjen e
objekteve me
fenomenet si
p.sh. kur bie
shi të
përdoret
çadra.
Nënfusha: Shkenca (natyra dhe shoqëria)
Standardi 2: Fëmija vëzhgon dhe përshkruan botën e gjallë (bimët dhe shtazët)
0 – 2 vjeç 2-3 vjeç 3-4 vjeç 4-5 vjeç
0-6 muaj 6-18 muaj 18-24 muaj
1.Treguesi
Fëmija i vëzhgon
objektet e gjalla
dhe bimët për
një kohë të
shkurtër, nëse
janë përpara
pamjes së tyre.
1.1.Aktiviteti
Lejojeni dhe
bëni të mundur
që fëmija të
vëzhgojë
[observojë]
bimë, kafshë.
(Kafshët dhe
bimët mund të
jenë në formë
lodre në
mungesë të
atyre të gjalla).
1.Treguesi
Fëmija fillon të
imitojë kafshët.
1.2.Aktiviteti
Bëni të mundur
që fëmija të
prekë, ledhatojë,
t’ju marrë erë
bimëve dhe
kafshëve.
1.3.Aktiviteti
Asnjëherë mos
lejoni që fëmija
t’ju afrohet
kafshëve apo
bimëve, të cilat
nuk janë të
sigurta.
1.Treguesi
Nëse i kërkohet,
fëmija mund të
emërojë ndonjë
kafshë apo
bimë.
1.1.Aktiviteti
Nxiteni fëmijën
të emërtojë
bimë dhe kafshë
të ndryshme si
dhe t’i imitojë
ato.
1.2.Aktiviteti
Lejojeni fëmijën
që t’i vëzhgojë
bimët dhe
kafshët në
sezone të
ndryshme dhe
lejoni të kujdeset
1.Treguesi
Fëmija
përshkruan
karakteristikat
e thjeshta të
kafshëve dhe
bimëve.
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
libra dhe piktura
rreth kafshëve
dhe bimëve me
përmbajtje se si
duken kafshët, si
veprojnë ato, etj.
2.Treguesi
Fëmija mund të
përshkruajë
shkurt se si
jetojnë dhe rritet
bota e gjallë.
2.1. Aktiviteti
Me fëmijën
1.Treguesi
Fëmija
përshkruan
vetitë e
bimëve dhe
kafshëve
(druri rritet
lart, kjo është
lulja, kjo
është pema,
kjo është
lopa, ky është
kali etj.).
1.1.Aktiviteti
Mbështeteni
fëmijën në
njohjen e
botës së gjallë
duke mos e
penguar që të
ketë përvoja
të
drejtpërdrejta
me bimët dhe
kafshët.
2.Treguesi
1.Treguesi
Fëmija mund të
vërejë
ndryshimet e
rritjes dhe
zhvillimit të
bimëve dhe
kafshëve.
1.1.Aktiviteti
Lejoni fëmijën
që të marrë
pjesë në
aktivitete me
bimët dhe
kafshët (
vizitoni
kopshtin
zoologjik,
fermat etj.).
2.Treguesi
Fëmija emëron
dhe arrin t’i
njohë dobitë e
disa kafshëve
46
për lulet apo t’i
ushqejë kafshët
me ndihmën tuaj
vizitoni vende ku
mund të vëzhgoni
si rriten bimët
dhe si jetojnë
kafshët e
ndryshme.
Fëmija di që
bimët dhe
kafshët kanë
nevojë për ujë
dhe ushqim.
2.1.Aktiviteti
Lejojani
fëmijës që të
kujdeset për
kafshët dhe
bimët nën
mbikëqyrjen
tuaj.
dhe bimëve.
2.1.Aktiviteti
Bëjani të
mundur fëmijës
të njihet me
drunjtë që japin
fruta, me
kafshët
shtëpiake etj.
2.2. Treguesi
Fëmija sqaron
marrëdhënie të
thjeshta që
ekzistojnë në
mes të bimëve,
kafshëve dhe
ambientit (p.sh.
lopa duhet të
hajë bar).
Nënfusha: Shkenca (natyra dhe shoqëria)
Standardi 3: Fëmija vëzhgon dhe përshkruan karakteristikat e botës jo të gjallë përreth
tyre
0 – 2 vjeç 2-3 vjeç 3-4 vjeç 4-5 vjeç
0-6 muaj 6-18 muaj 18-24 muaj
1.Treguesi
Fëmija reagon
ndaj rrezeve të
diellit dhe në
zhurmat që
krijohen nga
shiu, bubullima,
era etj .
1.1.Aktiviteti
Mundësojani
fëmijës që të
vëzhgojë
diellin, hënën,
shiun. Nxirrni
fëmijën jashtë
në ambiente të
hapura.
1.Treguesi
Fëmija
bashkëvepron
me materialet e
botës përreth, (
ujin, dheun,
baltën etj.).
1.1.Aktiviteti
Lejojeni fëmijën
të prekë tokën, të
luajë me baltë, të
vëzhgojë (të
observojë) shiun
etj.
2.Treguesi
Fëmija imiton
tinguj dhe
zhurma që vijnë
nga fenomene të
ndryshme.
(Zhurmën e ujit,
të lumit apo
burimit, shiut,
erës etj.).
2.1.Aktiviteti
Imitoni së
1.Treguesi
Fëmija
befasohet kur
vë re që disa
materiale
ndryshojnë
gjatë
përdorimit. (Uji
përzihet me
rërë, krijohet
balta etj.).
Nxiteni fëmijën
që gjatë
lojërave të
përdorë
materiale të
ndryshme nga
natyra në
mënyrë që të
arrijë njohje
mbi
karakteristikat e
1.Treguesi
Fëmija fillon të
dallojë që
materialet e
ndryshme në
natyrë përbehen
prej drurit, gurit,
rërës, ujit, etj.
1.1.Aktiviteti
Nxiteni fëmijën
t’i emërtojë vetitë
e materialeve të
ndryshme (drurit,
ujit, rërës, ajrit
etj.).
2.Treguesi
Fëmija mund të
1.Treguesi
Fëmija mund
të
përshkruajë
vetitë e
materialeve
të ndryshme,
guri është i
fortë, uji
është i lagët
etj.
1.1.Aktiviteti
Bëni
aktivitete së
bashku me
fëmijën
(djalë dhe
vajzë) në të
cilat përdorni
materiale të
ndryshme.
Mbështeteni
1.Treguesi
Fëmija mund të
emërtojë dhe
dallojë pjesët e
natyrës. (Një
mal, një fushë,
një lumë etj.).
1.1.Aktiviteti
Dilni sa më
shpesh me
fëmijën në
natyrë, në
mënyrë që
ai/ajo të ecën
dhe ta vëzhgoj
atë.
2.Treguesi
Fëmija emërton
dhe dallon pjesë
të ndryshme të
kohës (ditë,
natë, mëngjes,
darkë, pasdite
47
bashku me
fëmijën.
tyre.
Fëmija kënaqet
duke luajtur me
ujë, baltë etj.
dallojë ditën nga
nata.
2.1.Aktiviteti
Kërkoni nga
fëmija të emërtojë
aktivitete që
kryhen natën dhe
ato që zhvillohen
ditën.
fëmijën që të
mësojë duke
përdorur të
gjitha shqisat
(prekjen,
dëgjimin,
shijen, në
varësi të
aktivitetit).
2.Treguesi
Fëmija mund
të
përshkruajë
disa veti të
stinëve duke i
ndërlidhur
me veshjen.
2.1.Aktiviteti
Nxiteni
fëmijën që të
përshkruajë
ngjarje
personale të
lidhura me
stinët dhe
veshjen.
etj.).
2.1.Aktiviteti
Nxiteni fëmijën
që të bëjë
lidhjen e
aktiviteteve me
kohën (po hamë
drekë dhe është
mesi i ditës
etj.).
Nënfusha: Shkenca (natyra dhe shoqëria)
Standardi 4: Fëmija mëson për njerëzit si qenie shoqërore
0 – 2 vjeç 2-3 vjeç 3-4 vjeç 4-5 vjeç
0-6 muaj 6-18 muaj 18-24 muaj
1.Treguesi
Fëmija dallon
zërat e anëtarëve
të familjes.
1.1.Treguesi
Lejojeni fëmijën
të krijojë lidhje
me të gjithë
anëtarët e
familjes.
1.Treguesi
Fëmija
bashkëvepron me
personat e
familjes.
1.1.Aktiviteti
Lejojeni fëmijën
të luajë me
familjarët dhe
nxiteni fëmijën
t’ju përgjigjet
kërkesave të
familjarëve.
1.Treguesi
Fëmija njeh
me emra disa
anëtarë të
familjes.
1.1.Aktiviteti
Nxiteni
fëmijën t’ju
tregojë
personat e
familjes dhe
atyre që janë të
lidhur me
familjen.
Ofroni fëmijës
albume me
fotografitë e
familjes.
2.Treguesi
Nëse i
1.Treguesi
Fëmija fillon të
përshkruajë
ngjashmërinë
mes të rriturve
dhe fëmijëve.
1.1.Aktiviteti
Flisni me
fëmijën rreth
ndryshimeve
mes tyre dhe
juve.
2.Treguesi
Fëmija tregon
pjesë të trupit
të njeriut.
2.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
materiale në të
cilat tregohen
pjesët e trupit.
2.2.Aktiviteti Mundësojani
fëmijës që të
mësojë se çfarë
1.Treguesi
Fëmija mund
të emërtojë
disa cilësi të
njeriut (p.sh.
ne jetojmë me
prindër, etj.).
1.1.Aktiviteti
Nxiteni
fëmijën të
emërtojë
cilësitë e
njeriut. Ofroni
fëmijës libra,
piktura apo
filma në lidhje
me atë se çfarë
mund të bëjnë
njerëzit dhe
stimuloni
diskutimin
edhe nga
aspekti gjinor.
2.Treguesi
1.Treguesi
Fëmija kupton
marrëdhëniet e
ndryshme në
familje (motër,
vëlla, nënë, babë,
gjysh).
1.1.Aktiviteti
Lexojini ose
tregojini fëmijës
histori që
tregojnë se si
anëtarët e
familjes janë të
ndërlidhur me
njëri-tjetrin.
2.Treguesi
Fëmija realizon
disa aktivitete të
kujdesit vetjak
në mënyrë të
pavarur (tenton
të pastrohet, të
hajë me pirun
48
kërkohet
fëmija është në
gjendje të
tregojë disa
pjesë të trupit.
2.1.Aktiviteti
Vizatoni dhe
nxiteni fëmijën
që t’i emërtojë
pjesët e trupit.
3.Treguesi
Fëmija imiton
sjelljen e
personave
familjarë.
3.1.Aktiviteti
Nxiteni
fëmijën të
imitojë
familjarët.
mund të bëjnë
pjesët e
ndryshme të
trupit.
3.Treguesi
Fëmija është
në gjendje të
dalloje
rrezikun dhe
lëndimin.
3.1.Aktiviteti
Bëni të
mundur që
fëmija të
vëzhgojë në
filma apo
ndodhi të
ndryshme
rreziqet e
mundshme dhe
diskutoni me të
rreth tyre.
Fëmija mund
të emërtojë
disa organe të
njeriut.
2.1.Aktiviteti
Nxiteni
fëmijën të
përshkruajë
organet e trupit
si dhe organet
e shqisave.
Inkurajoni të
bëjë dallimin
në mes të
meshkujve dhe
femrave.
3.Treguesi
Fëmija
përshkruan
anëtarët e tjerë
të familjes dhe
rrethin e tij/saj
të afërt, (p.sh.
Beni është
vëllai im).
3.1.Aktiviteti
Nxiteni
fëmijën që të
jetë pjesëtar
aktiv i
aktiviteteve të
ndryshme
tradicionale
(dita e
pranverës etj.).
dhe thikë etj.).
2.1.Aktiviteti
Ofroni mundësi
fëmijës që të
realizojë vetë
aktivitetet mbi
vetëkujdesjen.
3.Treguesi
Fëmija ndihmon
në punët e
shtëpisë.
3.1.Aktiviteti
Përfshini fëmijën
në aktivitetet e
ndryshme
shtëpiake,
lejojani atij/asaj
që të jetë i/e
pavarur.
3.2.Aktiviteti
Stimuloni
fëmijën të
zgjedhë
aktivitetin
shtëpiak dhe
inkurajoni
fëmijën (djalë
dhe vajzë) të
marrë pjesë në të
gjitha aktivitetet
pa bërë dallim
gjinor. (P.sh
vëllai dhe motra
bëjnë ëmbëlsirë,
djali dhe vajza
ndihmojnë në
rregullimin e
kopshtit etj.).
Nënfusha: Shprehja e kreativitetit
Standardi 1: Fëmija demonstron aftësi të dallojë tinguj të ndryshëm.
0 – 2 vjeç 2-3 vjeç 3-4 vjeç 4-5 vjeç
0-6 muaj 6-18 muaj 18-24 muaj
1.Treguesi
Fëmija lëviz drejt
lodrave dhe
tingujve.
Fëmija kthen
kokën kur dëgjon
zërin e ndonjë
anëtari të familjes
(nënës, dados
etj.). 1.1.Aktiviteti
Lejojani fëmijës
që të prekë dhe të
vëzhgojë lodra me
1.Treguesi
Imiton tinguj
të kafshëve ose
gjërave që
bëjnë zhurmë.
1.1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën që të
luajë me
gjësende të
ndryshme që ai
të mund të
zbulojë tinguj
1.Treguesi
Fëmija reagon në
muzikë duke bërë
lëvizje të
ndryshme.
1.1.Aktiviteti
Organizoni
aktivitete që
përfshijnë muzikë
me ritëm.
1.Treguesi
Fëmija dallon
kur dikush
tjetër është
duke kënduar
apo recituar.
1.1.Aktiviteti
Lejojani
fëmijës që
ai/ajo t’i
bashkohet të
kënduarit me
të rriturin, por
sqarojani
1.Treguesi
Fëmija njeh
dhe imiton
tingujt e maces
dhe qenit.
1.1.Aktiviteti
Lejojani
fëmijës (djalë
dhe vajzë) që
të imitojë
tinguj të
ndryshëm.
1.Treguesi
Fëmija njeh llojin
e muzikës sipas
ritmit (të shpejtë,
të ngadalshëm).
1.1.Aktiviteti
Lejojani fëmijës
që të dëgjojë
muzikën që
atij/asaj i pëlqen
dhe nxiteni atë
që të operojë
vetë me pajisjet
49
zhurmë.
Thirreni fëmijën
tuaj dhe
vëzhgojini
reagimet.
të
ndryshëm.
fëmijës që të
fillojë të
këndojë kur i
rrituri të
fillojë.
muzikore (TV,
radion, një
instrument,
kasetofoni).
Lejojani fëmijës
që të marrë pjesë
në lojëra të
ndryshme duke
kënduar në ritme
të ndryshme.
Nënfusha: Shprehja e kreativitetit
Standardi 2: Fëmija shfaq interesim për muzikën dhe prirje individuale për aktivitete/
veprimtari të ndryshme muzikore
0 – 2 vjeç 2-3 vjeç 3-4 vjeç 4-5 vjeç
0-6 muaj 6-18 muaj 18-24 muaj
1.Treguesi
Fëmija reagon me
lëvizje dhe
shprehje të
fytyrës ndaj
tingujve të
këndshëm
muzikor.
1.1.Aktiviteti
Lejojeni fëmijën
të prekë dhe të
vëzhgojë lodrat e
zhurmshme, të
mbajë në duar
lodra apo vegla
muzikore dhe me
dorën tuaj
ndihmojeni të
prodhojë tinguj.
1.Treguesi
Fëmija bën
“muzikë” me
lodra të
ndryshme.
1.1.Aktiviteti
Nxiteni fëmijën
të luajë me
objekte të
ndryshme në
mënyrë që të
zbulojë tinguj
të ndryshëm.
1.Treguesi
Fëmija përdor
objekte për të
krijuar tinguj të
ndryshëm.
1.1.Aktiviteti
Organizoni
aktivitete ku
fëmija dëgjon
muzikë dhe
nxiteni që të lëvizë
sipas ritmit ose
karakterit të
muzikës (shpejt,
ngadalë, etj.).
Inkurajojeni
fëmijën që t’i ketë
lëvizjet sa më të
lira.
1.Treguesi
Fëmija këndon
në mënyrën e
vet.
1.1.Aktiviteti
Krijoni
mundësi që
fëmija të
dëgjojë muzikë
kryesisht këngë
për fëmijë, por
edhe këngë
popullore me
vlerë dhe të
përshtatshme
për moshën e
tij.
1.Treguesi
Fëmija zgjedh
muzikën që i
pëlqen dhe
shquan disa
këngë, të cilat i
ka më për
zemër.
1.1.Aktiviteti
Lejojeni
fëmijën të
përdorë
burime të
ndryshme të
muzikës si p.sh.
TV, radio, CD
etj.
1.Treguesi
Fëmija krijon
lëvizje që
marrin formë
më
përmbajtësore
(një lloj
vallëzimi sipas
ritmit të
muzikës).
1.1.Aktiviteti
Lejojeni fëmijën
të dëgjojë
muzikën e
preferuar dhe të
përcaktohet vetë
për mënyrën se
si do të shprehet
kur dëgjon
muzikë (mund të
lëvizë, të
vizatojë, të
shoqërojë
ritmin etj.).
1.2.Aktiviteti
Nxiteni fëmijën
ta këndojë
këngën duke e
shoqëruar me
lëvizje trupore
pa dallim gjinie.
Standardi 3: Fëmija tregon interes për të marrë pjesë në aktivitete të ndryshme vizuale
0 – 2 vjeç 2-3 vjeç 3-4 vjeç 4-5 vjeç
50
0-6 muaj 6-18 muaj 18-24 muaj
1.Treguesi
Fokuson
shikimin në një
foto, vizatim ose
pasqyrë.
1.1.Aktiviteti
Lejojani fëmijës
që të shohë veten
në pasqyrë.
Tregojini fëmijës
fotografi të
ndryshme me
ngjyra.
1.Treguesi
Fëmija
eksperimenton
me materiale të
ndryshme për
vizatim.
1.1.Aktiviteti
Mundësojini
fëmijës të ketë
qasje në
materiale të
ndryshme për
vizatim (lapsa,
shkumësa etj.).
1.Treguesi
Fëmija vizaton
vija të
ndryshme me
lehtësi.
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
lapsa dhe letër
për vizatim etj.
1.Treguesi
Fëmija vizaton
vijat
ndërlidhëse,
p.sh. një
rrethojë etj.
1.1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën që të
vizatojë në
rërë, tokë etj.
1.2.Aktiviteti Inkurajoni
fëmijën që të
vizatojë diçka
specifike që ju
ia kërkoni.
1.Treguesi
Fëmija përdor
ngjyrat e ujit
dhe i përzien
ato.
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
ngjyra të
ndryshme dhe
lejojeni që t’i
përziej ato
ngjyra.
1.Treguesi
Fëmija vizaton
gjësende të
njohura pa
ndihmën e askujt
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
materiale të
ndryshme për të
vizatur dhe lëreni
atë të zgjedhë
vetë.
Nënfusha: Zhvillimi matematikor
Që në fëmijërinë e hershme, fëmijët fillojnë të shqyrtojnë botën përreth tyre, botën që
është e lidhur me konceptet matematikore. Zhvillimi i fëmijëve është i lidhur ngushtë me
aktivitetet e përditshme dhe lojërat që mundësojnë të kuptuarit për hapësirën dhe orientimin në
hapësirë. Ata fillojnë të krahasojnë madhësitë, të gjejnë modele në objekte të ndryshme, të
lëvizin nëpër mjedisin ku jetojnë dhe fillojnë të mendojnë për zgjidhjen e problemeve. Në
fëmijërinë e hershme, bazë e të gjitha aktiviteteve që kanë të bëjnë me numra, është numërimi.
Fëmijët, pavarësisht gjinisë (mashkull a femër) pëlqejnë të praktikojnë lojëra me numra dhe
numërime që nga koha, kur ata fillojnë të flasin. Ata mësojnë për kuptimin e numrave gjatë
përvojave të përditshme dhe kujdesi i të rriturve. Konceptet e hershme gjeometrike përfshijnë
figurat, madhësitë, pozitën, hapësirën, lëvizjen dhe orientimin. Ndërkohë, gjeometria u ndihmon
fëmijëve të përshkruajnë dhe të klasifikojnë botën fizike në të cilën ata jetojnë. Duke ndërtuar
bazën për njohjen e figurave dhe shfrytëzimin e drejtë të emërtimeve të tyre, fëmijët zbulojnë
madhësitë, format, pozitën dhe zhvendosjen e objekteve në mjedisin e tyre fizik.
Shkathtësitë matematikore fillojnë atëherë kur foshnja fillon të vërejë çfarë ka përreth. Të
menduarit matematikor ndodh kur fëmija kërkon “një më shumë”, ose kur krijon modele sipas
rregullave që i zbulon vetë. Krahasimi i madhësive dhe inkurajimi nga të rriturit për përdorimin e
fjalëve matematikore si; më shumë, më pak, më i vogël se, i ndryshëm nga, u ndihmon fëmijëve
të përshkruajnë madhësitë, format e objekteve dhe marrëdhëniet e objekteve ndërmjet vete.
Zgjidhja e problemeve fokusohet në kuriozitetin e fëmijëve dhe aftësinë e tyre për të fituar,
organizuar dhe për të shfrytëzuar informacionin. Të mësuarit për të modeluar, shqyrtuar dhe
shfrytëzuar konceptet e mbledhjes dhe zbritjes në situatat problemore, fillon me mundësinë e
fëmijëve për të numëruar, grupuar, krahasuar objektet dhe përshkruar të menduarit e tyre në
situatat e përditshme. Për ndërtimin e bazës për njehsime, fëmijëve u nevojitet të vëzhgojnë të
rriturit dhe të zbatojnë drejtpërdrejt konceptet matematikore gjatë lojërave dhe në aktivitetet e
mbështetura nga të rriturit.
Nënfusha e matematikës është prezentuar përmes këtyre standardeve:
Standardi 1 : Fëmija zhvillon të kuptuarit e numrave dhe numërimit
Standardi 2 : Fëmija zhvillon të kuptuarit e figurave themelore gjeometrike, hapësirës dhe
matjes së madhësive
Standardi 3 : Fëmija klasifikon, grupon dhe krahason sende dhe objekte
===================================================
Nënfusha : Zhvillimi matematikor
Standardi 1: Fëmija zhvillon të kuptuarit e numrave dhe numërimit
51
0 – 2 vjeç 24 deri në 36
muaj
3 deri në 4 vjeç 4 deri në 5 vjeç
0-6 muaj 6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija mund
të tregojë me
gishtërinj sa
vjeç është.
1.1.Aktivitet
i Pyetni
fëmijën t’ju
tregojë me
gishtërinj sa
vjeç është.
1.Treguesi
Fëmija përmend
numra gjatë
lojës.
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
objekte
“tërheqëse” për
t’i numëruar.
(Topa të butë,
makina, kube
etj.).
1.Treguesi
Fëmija numëron
përmendsh deri
në 5.
1.1.Aktiviteti Nxitni fëmijën
të përdorë
numrat dhe të
numërojë gjatë
aktiviteteve
ditore, (p.sh.
fëmija kërkon
një ose “një
më shumë”
bonbone, pjesë
të ëmbëlsirës,
etj; numëron
gjësende duke
shtuar një më
shumë.
1.Treguesi
Fëmija fillon të
lidhë numrin me
sendet e
ndryshme.
1.1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën të
shoqërojë një
për një objektet
me numra
përkatës
(numrat-
gishtërinjtë;
numrat-dritaret;
numrat- lulet,
lapsat me ngjyra
– me kapakët,
etj.).
1.Treguesi
Fëmija lidh
numrin me
simbolin e numrit
përkatës.
1.1.Aktiviteti
Nxitni fëmijën të
emërtojë numrat
që sheh në libra,
gazeta, etj.
2.Treguesi
Fëmija mund të
gabojë gjatë
përdorimit të
numrave në lojë
apo në aktivitete të
tjera.
2.1.Aktiviteti
Nxitni fëmijën të
rregullojë
kalendarin dhe të
shoqërojë simbole
të veçanta për
ditët përkatëse.
3.Treguesi
Fëmija kërkon të
jetë i pari (e
para), i dyti (e
dyta),
i treti (e treta) etj.
në lojë gjatë
aktiviteteve
ditore.
3.1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën të rendit
gjësendet sipas
renditjes apo
vetive të
caktuara.
Kujdesuni që
fëmijët të lidhin
radhitjen e
numrave prej më
të voglit te ai më i
madhi dhe
anasjelltas, gjatë
aktiviteteve dhe
lojërave.
Nënfusha: Zhvillimi matematikor
52
Standardi 2 : Fëmija zhvillon të kuptuarit e figurave themelore gjeometrike, hapësirës dhe
matjes së madhësive
0 deri në 2 vjeç 24 deri në 36
muaj
3 deri në 4 vjeç 4 deri në 5 vjeç
0 deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija
vëzhgon
objekte të
formave të
ndryshme.
1.1.Aktivite
ti
Ofroni
fëmijës të
mbajë
gjësende të
buta, të
parrezikshm
e të cilat i
vëzhgon,
mund t’i
prekë dhe
me të cilat
mund të
luajë.
1.Treguesi
Fëmija
vëzhgon
figurat
themelore
(trekëndëshin,
katrorin,
rrethin).
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
lodra me
forma
trekëndëshi,
katrori apo
rrethi që
ai/ajo t’i
vëzhgojë dhe
të luajë me to.
2.Treguesi
Fëmija tenton
të futet në një
kuti apo
“tunel”, të
bëjë vrima me
gishtërinj në
rërë, të
mbushë dhe të
zbrazë
“kovën” me
lodra etj.).
2.1.Aktiviteti
Lejoni fëmijën
të zbulojë vetë
marrëdhëniet
hapësinore
gjatë lojërave.
2.2.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën të
lëvizë në
hapësirë,
brenda dhe
jashtë (ecën,
zvarritet,
kërcen,
hidhet.
1.Treguesi
Fëmija me
ndihmën e të
rriturit vendos
figurat e
thjeshta në
vendin
përkatës
(puzzle apo
lodra me
forma).
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
lodra me forma
të thjeshta dhe
nxiteni atë t’i
vendosë format
në vendet
përkatëse
trekëndëshin,
rrethin dhe
katrorin.
2.Treguesi
Fëmija përdor
në mënyrë
spontane fjalët
përpara, prapa,
mbi, nën, afër,
etj.
2.1.Aktiviteti
Nxitni fëmijën
t’i vendosë
lodrat mbi apo
nën tavolinë,
veturën ta vërë
në garazh etj.
3.Treguesi
Fëmija me
ndihmën e të
rriturit grupon
objekte sipas
madhësisë.
3.1.Aktiviteti
Ofroni lodra
me madhësi të
ndryshme dhe
ndihmoni
fëmijën t’i
ndajë të voglat
nga të
mëdhatë.
1.Treguesi
Fëmija fillon t’i
identifikojë
objektet sipas
formës.
1.1.Aktiviteti
Nxitni fëmijën
të luajë me
lodra të
formave të
ndryshme
(materiale të
llojllojshme
gjeometrike si,
blloqe plastike,
druri,
shabllone) dhe
kërkoni nga ai
të emërtojë dhe
t’i grupojë
sipas formave
(rrethore apo
me kënde).
2.Treguesi
Fëmija fillon t’i
kuptojë fjalët si
mbi, nën, afër,
pas etj.
2.1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën që ta
fshehë lodrën
pas vetes, të
tregojë ku është
topi (nën
tavolinë, mbi
tavolinë apo në
shportë).
1.Treguesi
Fëmija klasifikon
gjësende sipas një
forme të caktuar.
1.1.Aktiviteti
Mundësoni
fëmijës të
klasifikojë dhe të
emërtojë
gjësendet në
mjedisin e tyre
sipas formave të
ndryshme dhe të
emërtojë ato
(rrethore apo me
kënde). 2.Treguesi
Fëmija tregon për
objektet që janë:
para tij/saj, pas
tij/saj, afër tij/saj
dhe larg nga ai/ajo.
2.1.Aktiviteti
Inkurajoni fëmijën
që t’i vështrojë
objektet lart,
poshtë dhe përreth
tij, (lodra, orendi ,
shtëpi, pemë etj.)
dhe nxiteni të
tregojë cilat
objekte gjenden
para tij/saj, pas,
afër dhe larg tij/saj.
3.Treguesi
Fëmija tregon
interes për të bërë
matjen e
madhësive.
3.1.Aktiviteti
Nxitni fëmijën të
luajë me peshore,
(enë të plastikës të
tejdukshme),
metër, etj.
1.Treguesi
Fëmija i përdor
figurat si rrethi,
katrori,
trekëndëshi dhe
vetitë e tyre.
1.1.Aktiviteti
Inkurajoni fëmijën
të krijojë
përfaqësimin e
figurave duke
ndërtuar modele
me vizatime,
blloqe ndërtimi,
plastelina dhe
mjete të tjera.
Kërkoni nga ai/ajo
të grupojë figurat
sipas vetive të
tyre.
2.Treguesi
Fëmija tregon
objektet e
zhvendosura në
dhomë
( p.sh. dollapit,
orës, karriges etj.
i ndërrohet vendi).
2.1.Aktiviteti
Nxiteni fëmijën të
tregojë se ku ka
qenë më parë
vazoja, ora,
karrigia etj.
53
Fëmija përdor
fjalët
“e madhe” dhe
“e vogël”.
2.3.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
topa, lodra të
madhësive të
ndryshme dhe
inkurajoni atë
të marrë më të
voglin ose më
të madhin.
3.Treguesi
Fëmija fillon t’i
identifikojë
objektet sipas
madhësisë.
3.1.Aktiviteti
Nxitni fëmijën
që të luajë me
lodra të
madhësive të
ndryshme dhe
t’i grupojë ato
sipas madhësisë
(i madh, e
vogël).
3.2.Aktiviteti
Bisedoni me
fëmijën gjatë
aktiviteteve ditore
për tema si (sot
është më nxehtë se
dje, a është mjaft
e madhe kutia për
t’i futur të gjitha
lodrat?).
3.Treguesi
Fëmija bën matje
jo të sakta me
mjete jostandarde
pëllëmbë, hapa,
blloqe etj.
I
3.1.Aktiviteti
Inkurajoni fëmijën
të bëjë matje dhe
të krahasojë
rezultatet p.sh. sa
hapa është
korridori, sa
pëllëmbë është
libri i tij/saj, topi i
saj/tij etj.
Nënfusha: Zhvillimi matematikor
Standardi 3: Fëmija klasifikon, grupon dhe krahason sende dhe objekte
0 – 2 vjeç 24-36 muaj
3-4 vjeç 4 – 5 vjeç
0-6 muaj 6-18 muaj 18-24 muaj
1.Treguesi
Fëmija
shikon
objektet në
mjedisin
përreth
tij/saj/.
1.1.Aktivite
ti
Vendosni
fëmijën në
mjedis
tërheqës ku
mund të
shikojë
sendet me
ngjyra dhe
madhësi të
ndryshme.
1.Treguesi
Fëmija me
ndihmë radhit
gjësendet
duke filluar
nga e madhja.
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
gjësende të
madhësive të
ndryshme
(p.sh. balona,
topa etj.) dhe
nxiteni t’i
radhisë sipas
madhësive.
2.Treguesi
Fëmija me
ndihmë
grupon sendet
sipas
madhësisë.
2.1.Aktiviteti
Ndihmoni
fëmijën t’i
vërë kubet e
mëdha në
1.Treguesi
Fëmija e
mbulon
objektin e
vogël me
objektin më të
madh.
1.1.Aktiviteti
Jepni fëmijës
kube me
madhësi të
ndryshme,
nxiteni fëmijën
që ta mbulojë
kubin e vogël
me kubin më të
madh.
2.Treguesi
Fëmija në
mënyrë të
pavarur grupon
1.Treguesi
Fëmija
klasifikon
gjësende dhe
objekte sipas
ngjyrës.
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
sende dhe
objekte të
ndryshme që
dallojnë sipas
ngjyrës (p.sh.
kuti dhe topa të
kuq, të verdhë
dhe të gjelbër).
Nxiteni fëmijën
që t’i vendosë
topat e kuq në
kutinë me
ngjyrë të kuqe,
topat e verdhë
në kutinë me
ngjyrë të njëjtë
etj.
1.Treguesi
Fëmija
klasifikon
gjësende sipas
gjatësisë - prej
më të shkurtës
deri te më e
gjata ose
anasjelltas.
1.1.Aktiviteti
Jepni fëmijës
shkopinj apo
lapsa me gjatësi
të ndryshme
dhe kërkoni të
klasifikojë të
gjatët në një
anë dhe të
shkurtrit në
anën tjetër.
2.Treguesi
Fëmija grupon
1.Treguesi
Fëmija klasifikon
gjësende sipas
numrit të shenjave
apo vrimave.
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
pulla me vrima të
ndryshme dhe
nxiteni atë që
pullat t’i ndajë
sipas vrimave.
Përsëriteni këtë
aktivitet fillimisht
për ndarjen e
pullave me dy
vrima, pastaj për
pullat me katër
vrima.
2.Treguesi
Fëmija përshkruan
dallimet dhe
54
njërën anë,
ndërsa kubet e
vogla në anën
tjetër.
sendet sipas
madhësisë.
2.1.Aktiviteti
Jepni fëmijës
objekte të
madhësive të
ndryshme
(topa,kube,
kukulla etj.)
dhe nxiteni që
t’i veçojë sipas
madhësisë.
2.Treguesi
Fëmija i
grupon
objektet sipas
ngjyrës (i kuq,
e verdhë, i
kaltër, e
gjelbër) dhe i
vendos në
kutinë me
ngjyrën
përkatëse.
2.1.Aktiviteti
Vendosni në
mjedisin ku
luan fëmija
topa, kube,
kukulla, balona
etj. të ngjyrave
të ndryshme
dhe nxiteni
fëmijën t’i
klasifikojë
sipas ngjyrave.
sende dhe
objekte në çifte
- sipas
karakteristikave
dhe rregullave.
2.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
mundësi që t’i
grupojë sendet
dhe objektet që
u përgjigjen
karakteristikav
e dhe
rregullave të
caktuara (p.sh.
pjatën dhe
lugën, enën
dhe kapakun,
këpucët dhe
lidhëset, lulen
dhe vazon).
3.Treguesi
Fëmija krahason
objekte sipas
një forme të
caktuar.
3.1.Aktiviteti
Mundësoni
fëmijës të
krahasojë dhe
të emërtojë
objektet në
mjedisin e tyre
sipas formave
të ndryshme
dhe t’i
emërtojë ato
(p.sh. tavolina
me kënde,
letrat katrore
etj.).
veçoritë e
përbashkëta të
sendeve dhe
objekteve të
grupuara.
2.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
sende dhe objekte
që kanë veçori të
përbashkëta dhe
dallime ( p.sh.
shkopinj, fije
shkrepëse, kube,
blloqe etj.). Nxiteni
fëmijën që t’i
përshkruajë
veçoritë dalluese
dhe të
përbashkëta.
3.Treguesi
Fëmija krahason
madhësitë.
3.1.Aktiviteti
Nxitni fëmijën t’i
krahasojë
rezultatet e
paraqitura në
tabela (unë kam 4
kube, kurse ti një
më shumë…) p.sh.
unë jam më i/e
gjatë se ti, etj.).
Fusha – qasja ndaj të nxënit
Periudha e fëmijërisë së hershme është koha kur të gjithë fëmijët pa dallim gjinie, përkatësie
etnike, kulture, race, mësojnë se si të mësojnë. Qasja ndaj të mësuarit është një fushë e veçantë e
zhvillimit të fëmijës, sepse përfshin në vetvete aftësitë specifike që tashmë janë mësuar në fushat
e tjera të zhvillimit. Secila fushë tjetër e zhvillimit reflekton përmbajtjen e njohurive apo aftësive
specifike dhe ka të bëjë me mënyrën se si këto njohuri apo aftësi janë fituar në këto fusha. Qasja
e fëmijëve ndaj të mësuarit i referohet natyrës së fëmijëve, gatishmërisë dhe stileve /tipave të të
mësuarit, i referohet asaj se si fëmijët janë të orientuar dhe si e drejtojnë ata veten në procesin e
të mësuarit, por gjithashtu i referohet edhe motivimit, sjelljeve dhe modeleve njohëse që
shprehin fëmijët kur mësojnë diçka të re dhe çdoherë në një situatë të re apo të ndryshme.
55
Pavarësisht asaj se çfarë mësojnë, fëmijët duhet të përdorin aftësitë/shkathtësitë e qasjes ndaj të
mësuarit si strategji pozitive për të drejtuar të mësuarit e tyre. Kurioziteti dhe interesi për
ambientin që i rrethon dhe për çdo gjë të re që ndodh në të, janë komponentët e parë të qasjes
ndaj të mësuarit. Marrja e iniciativës nga fëmijët dhe stimulimi nga të rriturit për ta zhvilluar atë,
përbëjnë komponentin tjetër të qasjes ndaj të mësuarit në të cilën fëmijët zhvillojnë gatishmërinë
e tyre për të mësuar, por edhe mënyrën se si ata e drejtojnë veten në këtë të mësuar.
Këmbëngulja, një tjetër komponent, tregon se si fëmijët në vazhdimësi merren me të njëjtën
veprimtari apo aktivitet, madje edhe pas përballjes me pengesa apo vështirësi të ndryshme.
Kreativiteti dhe imagjinata, si kompetent për të përshtatur, adaptuar materiale, veprimtari apo
aktivitete në situata të reja apo me të tjera qëllime, shihet si komponenti i fundit i qasjes ndaj të
mësuarit.
Gjatë viteve të para të jetës, këto aftësi të fëmijëve janë kryesisht të ndërlidhura me kohën e
kaluar me fëmijët dhe me cilësinë e bashkëveprimit të prindërve, kujdestarëve, edukatoreve,
rrethit të tyre dhe moshatarëve me ta. Fusha e qasjes ndaj të mësuarit përfshin të gjitha modelet e
sjelljeve që fëmijët shfaqin kur përfshihen në detyra, punë, aktivitete të të mësuarit në të gjitha
fushat e zhvillimit dhe reflektojnë se si fëmijët mësojnë. Dhe fëmijët mësojnë më mirë kur
kurioziteti dhe interesi, iniciativa dhe këmbëngulja, kreativiteti dhe imagjinata janë të
inkurajuara, të mbështetura dhe të ndërlidhura me të gjitha fushat e zhvillimit.
Kjo fushë prezentohet sipas këtyre standardeve:
Standardi 1 : Fëmija shpreh interes dhe kuriozitet për të mësuar për gjërat e reja
Standardi 2 : Fëmija është i/e aftë të marrë iniciativë në veprimtarinë e tij/saj
Standardi 3 :Fëmija tregon aftësi të marrë pjesë në disa aktivitete, veprimtari dhe të këmbëngulë
në realizimin e tyre edhe kur përballet me pengesa apo vështirësi
Standardi 4: Në aktivitetet e përditshme fëmija përdor imagjinatën dhe kreativitetin
Standardi 5: Fëmija tregon aftësi për të mësuar në mënyra të ndryshme përmes përvojave të
tij/saj
====================================================================
====================
Standardi 1 : Fëmija shpreh interes dhe kuriozitet për të mësuar për gjërat e reja
0 – 2 vjeç
2 deri në 3
vjeç
3 deri në 4
vjeç
4 deri në 5
vjeç Deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija
lëshon tinguj
të ndryshëm
dhe përgjigjet
(gugat) kur
dikush flet me
të.
1.1.Aktiviteti
Flisni fëmijës
apo tundni një
lodër me
zhurmë në
vende të
ndryshme të
dhomës.
1.Treguesi
Fëmija tregon
interes për
objektet e reja
që janë afër
tij/saj, por edhe
në ambientin e
tij/saj.
1.1.Aktiviteti
Shtoni në
ambientin ku
luan fëmija
lodra të
ndryshme të
reja në
ngjyrë, formë,
apo në tingujt
që lëshojnë zë
kur preken.
1.Treguesi
Fëmija fillon
të pyesë rreth
personave të
tjerë që e
rrethojnë.
3.1.Aktiviteti
Njoftojeni
fëmijën me
persona të
tjerë,
stimuloni
kuriozitetin e
tyre; sqaroni
cilët janë
personat, çfarë
bëjnë etj.
2.Treguesi
Fëmija tregon
interes për
aktivitete të
reja dhe të
1.Treguesi
Fëmija tregon
kuriozitet për
të mësuar
gjërat e reja
përmes
pyetjeve pse?
kush? si? kur?
nga? etj.
1.1.Aktiviteti
Stimuloni
pyetjet e
fëmijëve dhe
jepni përgjigje
të kuptueshme
për moshën e
tyre.
1.Treguesi
Fëmija kërkon
informacion
më të qartë,
duke paraqitur
aktivitete
konkrete,vepri
me konkrete
etj.
1.1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën të
pyesë rreth
paqartësive që
ka dhe
gjithmonë,
përgjigjuni në
pyetjet e tyre
(qoftë edhe me
“nuk e di
këtë”).
1.Treguesi
Fëmija pyet
rreth
ngjarjeve dhe
ndodhive që
janë të reja
për të.
1.1.Aktiviteti
Dëgjojeni
fëmijën dhe
nxitni
interesin e
tij/saj për
ngjarjet që
janë të reja
për të.
56
ndryshme.
2.1.Aktiviteti
Lejoni fëmijën
të angazhohet
në aktivitetet
që ai/ajo
pëlqen apo që
kërkon.
Standardi 2 : Fëmijët janë të aftë të marrin iniciativë në veprimtarinë e tyre
0 – 2 vjeç
2 deri në 3
vjeç
3 deri në 4
vjeç
4 deri në 5
vjeç Deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija
buzëqesh apo
lëviz, kur i
afrohet një
person i afërt.
1.1Aktiviteti
Luaj bashkë
me fëmijën,
buzëqeshi dhe
ndiq
aktivitetin e
tij/saj, inkurajo
dhe stimulo
iniciativën e
tij/saj.
1.Treguesi
Fëmija e
zgjedh vetë
lodrën që do
ndërmjet
lodrave të
ofruara,
materialeve
apo librave të
veçantë.
1.1.Akiviteti
Krijoni
mundësinë që
fëmija të ketë
shumëllojshm
ëri të lodrave,
objekteve të
sigurta,
materialeve,
librave në
ambientin e
tij/saj dhe
inkurajoni
iniciativën e
fëmijës në
zgjedhjen e
disa prej
lodrave.
1.Treguesi
Fëmija fillon
në mënyrë të
pavarur, lojën
aktivitetin e
ri.
1.1.Aktiviteti
Lejoni
fëmijën të
luajë vetë në
ambientin e
tij/saj.
1.Treguesi
Fëmija fillon të
zgjedhë
aktivitetin në të
cilin dëshiron
të marrë pjesë.
1.1.Aktiviteti
Lejoni djalin
dhe vajzën të
shprehë
iniciativën për
zgjedhjen e
lojës së tyre,
dhe tregoni se
si të rriturit
marrin
iniciativa
(nisma).
2.Treguesi
Fëmija jep ide
për aktivitetet
që dëshiron të
bëjë.
2.1.Aktiviteti
Nxitni fëmijën
dhe stimuloni
idetë e tij/saj
për mënyrën se
si ai/ajo do ta
kalojë kohën.
* Respektoni
idetë e fëmijës
për aktivitetet e
zgjedhura.
1.Treguesi
Në mënyrë të
pavarur zgjedh
lodrat që i
duhen për lojën
e tij/saj, (kubet
për të ndërtuar
kullën,
kukullat për të
luajtur
shtëpiash etj.).
1.1.Aktiviteti
Siguroni
fëmijës një
hapësirë të
mbushur me
lodra apo
objekte të
sigurta dhe
lejoni atë të
shprehë
interesin dhe të
marrë nismë në
aktivitetin e
tij/saj.
1.Treguesi
Fëmija i
kërkon
shokut/shoqes
të luajë me të.
1.1.Aktiviteti
Inkurajoni
(nxitni) dhe
organizoni
lojëra ku
fëmija
bashkëvepron
me fëmijë të
tjerë pa bërë
dallime
gjinore.
1.2.Aktiviteti
Lejoni fëmijës
të zgjedhë
vetë lojën dhe
shokët
(shoqet e
tij/saj).
Standardi 3 : Fëmija tregon aftësi të marrë pjesë në disa aktivitete, veprimtari dhe të
këmbëngulë në të edhe kur përballet me pengesa apo vështirësi
0 – 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç
3 deri në 4
vjeç
4 deri në 5
vjeç Deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija tund
disa herë një
lodër me
1.Treguesi
Fëmija fillon
të kërkojë
lodrën/at që
1.Treguesi
Fëmija luan
lojën e tij/saj
të preferuar.
1.Treguesi
Fëmija provon
disa herë për të
mbërritur një
1.Treguesi
Fëmija përdor
dy ose më
tepër rrugë,
1.Treguesi
Fëmija
vazhdon
aktivitetin e një
57
zhurmë për ta
dëgjuar
tingullin.
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
lodra të
sigurta dhe
luani bashkë
me të.
2.Treguesi
Drejton duart
dhe qan derisa
ta marrin në
krah.
nuk i sheh në
mesin e
lodrave të
tjera.
1.1.Aktiviteti
Pasurojeni
ambientin e
fëmijës me
lodra dhe
objekte të
thjeshta, të
përbëra, por
të gjitha të
sigurta.
Fëmija
përpiqet vetë
të zgjidhë një
situatë.
1.1.Aktiviteti
Lejojeni
fëmijën dhe
stimulojeni
atë të gjejë
zgjidhje në
situata të
ndryshme, si
të bashkojë
pjesë të një
lodre, të
ndërtojë një
kullë, etj.
lodër në pozitë
të vështirë.
1.1.Aktiviteti
Stimuloni
përpjekjen e
fëmijës për të
kapur, të marrë
lodrat që
dëshiron.
2.Treguesi
Fëmija kërkon
ndihmë pasi të
ketë provuar për
një-dy minuta
të bashkojë
pjesët e një
enigme.
2.1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën në
plotësimin e
enigmave,
udhëzojeni
qartë dhe
kërkoni ta
realizojë vetë
enigmën.
strategji për
zgjidhjen e
situatës,
problemit,
duke
këmbëngulur,
pavarësisht
mossukseseve
të mëparshme.
1.1.Aktiviteti
Jepini fëmijës
udhëzime ose
kërkoni edhe
nga fëmijë të
tjerë të japin
sugjerime për
zgjidhjen e
problemit.
2.Treguesi
Fëmija
përfshihet në
aktivitete të
ndryshme për
rreth 10
minuta.
2.1.Aktiviteti
Nxiteni
fëmijën të
përfundojë
lojën e filluar
dhe
përgëzojeni
për
këmbënguljen
e treguar.
dite më parë,
deri në
përfundimin e
tij të
suksesshëm
(p.sh. vizatimet
për ekspozitën
e kopshtit,
punimin me
plastelinë, lulet
e mbjella në
pranverë etj.).
1.1.Aktiviteti
-
Standardi 4 : Në aktivitetet e përditshme fëmijët përdorin imagjinatën e tyre dhe
kreativitetin
0 – 2 vjeç
2 deri në 3 vjeç
3 deri në 4
vjeç
4 deri në 5
vjeç Deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija përdor
lodrat në
mënyra të
ndryshme
duke
i kombinuar
ato në mënyrë
kreative
(krijuese).
1.1. Aktiviteti
Ofroni fëmijës
sa me shumë
objekte, lodra
dhe luani me
1.Treguesi
Fëmija përdor
objektet të
përdorimit të
përditshëm në
mënyrë kreative,
për të luajtur, si
p.sh lugën,
gotën,rrobat etj.
1.1.Aktiviteti
Ofroni fëmijës
objekte të jetës
së përditshme
(gotë , lugë,
pjatë, plastike
etj.) në
përmasa të
pranueshme
1.Treguesi
Fëmija
imagjinon gjëra
të ndryshme në
lojë.
1.1.Aktiviteti
Jepni shtytje
lojës së fëmijës,
kur është duke
përdorur
imagjinatën e
tij/saj.
1.Treguesi
Fëmija krijon
lojëra të reja
dhe aktivitete
të ndryshme.
1.1.Aktiviteti
Mbështetni
fëmijën në
krijimin e
lojërave dhe
aktiviteteve të
tij/saj.
2.Treguesi
Fëmija krijon
ngjarje apo
këngë në
aktivitetet që
bën.
2.1.Aktiviteti
Krijoni fëmijës
1.Treguesi
Fëmija
praktikon
imagjinatën në
lojë dhe
kombinon,
përzien
aktivitetet dhe
lodrat në
shumë mënyra.
1.1.Aktiviteti
Inkurajoni
fëmijën të
zhvillojë lojëra
të tilla.
58
Standardi 5 : Fëmija tregon aftësi për të mësuar në mënyra të ndryshme përmes përvojave të
tij/saj
KAPITULLI - V
5.1. Kompetencat kryesore të KK- së
Koncepti “shoqëri e hapur” dhe “globalizëm” shoqëruar dhe me zhvillimin
intensiv të teknologjisë, ka theksuar nevojën për zhvillim kompetencash që sigurojnë të
nxënit e vazhdueshëm. Referuar qëllimit të arsimit parauniversitar, pjesë e të cilit është
edhe Edukimi në Fëmijërinë e Hershme.
Realizimi me sukses i veprimtarisë edukative për zhvillimin dhe edukimin në fëmijërinë e
hershme, stimulojnë arritjen e treguesve dhe të standardeve të zhvillimit. Këto reflektojnë
drejtpërsëdrejti në arritjen e gjashtë kompetencave të të nxënit të parapara me Kornizë të
Kurrikulës së Kosovës të cilat janë:
1. Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit (“Komunikues efektiv”)
2. Kompetenca e të menduarit (“Mendimtar kreativ dhe kritik”)
3. Kompetenca e të mësuarit (“Nxënës i suksesshëm“)
fëmijën në
mënyrë
krijuese.
dhe të
përshtatshme
për ta dhe
lejojeni t’i
përdorë ato.
një ambient ku
mund të
shprehë veten
dhe të
eksperimentojë
me idetë e
tij/saj.
0 – 2 vjeç
2 deri në 3
vjeç
3 deri në 4
vjeç
4 deri në 5
vjeç Deri në 6
muaj
6 deri në 18
muaj
18 deri në 24
muaj
1.Treguesi
Fëmija shtyp
butonat e një
lodre me
muzikë për të
dëgjuar
tinguj të
ndryshëm.
1.1.Aktiviteti
Ofroni lodra
me muzikë
pas shtypjes
së butonit.
1.Treguesi
Fëmija luan
lojën e
djeshme, por
duke e
ndryshuar atë.
1.1.Aktiviteti
Stimulojeni
fëmijën të bëjë
ndryshime në
lojën e tij/saj, ta
plotësojë atë në
mënyrë tjetër
apo të ndërrojë
pjesë të veçanta
të saj.
1.Treguesi
Fëmija fillon të
dallojë që një
veprim i caktuar
shkakton një
rezultat (p.sh.
kur vendoset
pjata në tavolinë
është koha për të
ngrënë etj.).
1.1.Aktiviteti
Lejoni fëmijën
t’ju shoqërojë
në
veprimtaritë e
ditës (gjatë
përgatitjes së
ushqimit,
ujitjes së
kopshtit etj.).
1.Treguesi
Fëmija flet
dhe u tregon
të tjerëve se
çfarë i ka
ndodhur në të
shkuarën.
1.1.Aktiviteti
Kërkoni nga
fëmijët t’ju
tregojnë vetë
për përvojat e
kaluara, pa i
ndërprerë dhe
duke shfaqur
interes për to,
(vizitat te të
afërmit, te
mjeku, etj.).
Bisedoni me
fëmijën rreth
asaj se çfarë
mësoi ai nga
ngjarjet e
kaluara.
1.Treguesi
Fëmija
mendon me zë
të lartë dhe flet
gjatë
angazhimeve
në lojë.
1.1.Aktiviteti
Bëni fëmijës
pyetje të qarta
në mënyrë që
ai/ajo të jetë në
gjendje të
përshkruajë
çfarë bën apo
mendon.
(Çfarë nëse…?
Si mundesh ti?
1.Treguesi
Fëmija përdor
të gjitha
mënyrat për të
treguar apo
shprehur
përvojën e
tij/saj.
(tregon ngjarje,
vizaton, imiton
etj.).
1.1.Aktiviteti
Krijoni mundësi
që fëmija të
përdorë mënyra
të ndryshme
për të treguar
eksperiencën e
tij/saj.
59
4. Kompetenca për jetë, për punë dhe për mjedis (“Kontribuues produktiv”)
5. Kompetenca personale (“Individ i shëndoshë”)
6. Kompetenca qytetare (“Qytetar i përgjegjshëm”)
7.
Kompetencat e parapara me Kornizën e Kurrikulës rrjedhin nga qëllimet e përgjithshme të
arsimit parauniversitar dhe përcaktojnë rezultatet kryesore të të nxënit (RN), të cilat duhet të
arrijnë fëmijët/nxënësit në mënyrë progresive dhe të qëndrueshme gjatë sistemit të arsimit
parauniversitar, duke filluar nga edukimi në fëmijërinë e hershme
5.2. Rezultatet e të nxënit për kompetenca kryesore për nivelin 0 të edukimit
Të gjitha kompetencat kryesore të kurrikulës zbërthehen në rezultate të të nxënit për nivel, ato janë pjesë
e Kurrikulës Bërthamë dhe parashihen të përvetësohen nga të gjithë fëmijët me rastin e përfundimit të një
niveli edukimi. Rezultatet nuk mbulojnë gjithçka që fëmijët e këtij niveli, kanë mësuar apo është dashur
të mësojnë gjatë një shkalle apo niveli të caktuar. Ato shprehin kërkesat esenciale të arritjes drejt
zotërimit të kompetencave kryesore me rastin e përfundimit të një shkalle të caktuar si dhe promovojnë
integrim të mëtejmë të fushave të kurrikulës, në funksion të zhvillimit të kompetencave kryesore
të përcaktuara me kornizën e kurrikulës.
Rezultatet e të nxënit përkufizohen si: “Deklarata që përshkruajnë atë se çfarë duhet të dijë, të
besojë, të vlerësojë dhe të jetë i aftë për të bërë një fëmijë/nxënës/se në fund të një shkalle apo
niveli”.
Ato shprehin një varg domenesh, duke përfshirë: njohuritë, shkathtësitë, qëndrimet dhe vlerat.
Rezultatet e të nxënit për kompetenca shprehin pritjet e edukatorëve , të autoriteteve arsimore, të
prindërve dhe të shoqërisë në raport me arritjet konkrete, të matshme, të fëmijëve në fund të çdo
shkalle të kurrikulës. Ato duhet të përdoren gjatë hartimit të programeve mësimore, organizimit
mësimor në shkollë, hartimit të teksteve dhe materialeve edukative.
- Rezultatet e kompetencave kryesore që priten të përvetësohen nga fëmijët deri në fund të nivelit 0
1. Kompetenca e
komunikimit dhe e
të shprehurit
- Komunikues efektiv
Fëmija
përgatitet të komunikojë në mënyrë efektive.
Dëgjon dhe merr informacion për botën që e rrethon.
Tregon aftësi në rritje, për të dëgjuar kur flasin të rriturit, bashkëmoshatarët ose fëmijët më të vegjël.
Komunikon në gjuhën amtare, shqipton drejt tingujt, shkronjat dhe fjalët më të përdorshme.
Shprehet me anë të simboleve, kodeve, shenjave dhe shprehjeve të tjera artistike.
Shpreh tolerancë dhe empati në komunikim.
Ua komunikon mendimet, ndjenjat apo ngjarjet që përjeton, të rriturve dhe fëmijëve të tjerë.
Shpreh mendimin e vet, ku dhe kur duhet etj.
2. Kompetenca e të
menduarit
- Mendimtar kreativ dhe kritik
Fëmija
zhvillon aftësitë për të menduar në mënyrë
Vëzhgon, krahason dhe vlerëson ngjarje dhe veprime.
Zgjidh situata të thjeshta problemore.
Kërkon zgjidhje të shumëfishta për detyrat dhe problemet.
Përdor simbole për të paraqitur objekte.
60
kritike, krijuese dhe ndërvepruese
Vlerëson dhe vetëvlerësohet.
Krijon dhe “shpik” gjëra të reja.
Mendohet para se të bëjë një punë a një detyrë.
Zbulon lidhjet mes shkakut dhe pasojës.
Kërkon ndihmë, kur ka nevojë.
Mbron mendimin e vet.
3. Kompetenca e të
mësuarit
- Nxënës i suksesshëm
Fëmija
përgatitet për të nxënë gjatë gjithë jetës
Tregon interes për të nxënë.
Shfaq interes për të përjetuar përvoja të reja.
Merr nisma në bashkëveprim me të tjerët.
Tregon këmbëngulje për të marrë pjesë në veprimtari edhe nëse gjatë zhvillimit të tyre përballet me vështirësi.
Përdor aftësitë krijuese dhe fantazinë në veprimtaritë e jetës së përditshme.
Mëson nga përvojat vetjake dhe i përdor njohuritë e fituara në situata të reja.
Mëson dhe shkëmben përvoja pozitive në grup, merr dhe mban përgjegjësi.
Siguron mjetet, materialet dhe kohën para se të kryejë një detyrë.
Përfundon një punë të nisur.
Rishikon punët që bën, korrigjon gabimet dhe i përmirëson ato.
4. Kompetenca për
jetë, për punë dhe
për mjedis
- Kontribuues produktiv
Fëmija
orientohet drejt së ardhmes dhe nxitet të përmbushë objektivat që i vë vetes.
Paraqet mirë vetveten, duke vënë theksin në pikat e forta.
Punon në mënyrë të pavarur dhe në grup.
Organizon dhe udhëheq veprimtari të nxëni dhe shoqërore.
Merr pjesë në mbrojtjen dhe zhvillimin e mjedisit.
Diskuton me të tjerët për mjedisin që e rrethon.
Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna.
Përdor në mënyrë të përshtatshme disa pajisje teknologjike dhe tregon ndikimin e tyre në jetën e përditshme.
Realizon vetë vizatime dhe punime të thjeshta në kompjuter.
5. Kompetenca
personale
- Individ i shëndoshë
Fëmija
bën jetë të shëndetshme, përfshihet në mënyrë efektive në jetën familjare dhe shoqërore.
Mban dhe zhvillon qëndrim pozitiv për veten, kupton se është unik dhe ndihet krenar për arritjet e tij.
Shpreh dhe menaxhon në mënyrën e duhur sjelljen dhe emocionet.
Shfaq aftësi vetëkontrolli në punë individuale dhe në grup.
Shfaq vetëbesim gjatë veprimtarive të ndryshme.
Ndihmon dhe shfaq empati për të tjerët.
Bën zgjedhje të përgjegjshme për shëndetin vetjak.
61
Mendohet para se të veprojë.
Parashikon pasojat e një sjelljeje të caktuar.
Respekton punën e vet dhe të të tjerëve.
6. Kompetenca
qytetare
- Qytetar i përgjegjshëm
Fëmija
përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët dhe përgatitet të veprojë si qytetar i përgjegjshëm
Demonstron njohuri për komunitetin, ndërvarësinë midis njerëzve, roleve të ndryshme sociale dhe përgjegjësinë qytetare.
Kupton rolet në familje dhe përgjegjësitë e anëtarëve të saj.
Ndërvepron lehtësisht me të rriturit që njeh.
Bashkëpunon me bashkëmoshatarët.
Kupton sjellje të ndryshme dhe ndikimin e tyre (pozitiv dhe negativ).
Përshtatet në mjedise të ndryshme.
Shfaq empati përkundrejt të tjerëve.
Mirëkupton dhe respekton dallimet ndërmjet njerëzve.
Pranon të tjerët.
KAPITULLI - VI
6.1. Ndërlidhja e fushave të zhvillimit dhe të mësuarit në fëmijerinë e hershme me
fushat kurrikulare të arsimit të obliguar
Korniza e kurrikulës së arsimit parauniversitar nga klasa përgatitore mosha 5- 6 vjeç e fëmijëve,
është e organizuar në shtatë fusha kurrikulare, ndërsa kurrikula për edukimin në fëmijërinë e
hershme duke ju përshtatur nivelit dhe specifikave të moshës së fëmijëve, është e organizuar në
fusha zhvillimore duke ju përshtatur karakteristikave të zhvillimit të fëmijëve. Fushat zhvillimore
kontribuojnë drejtpërdrejtë në fushat kurrikulare në arsimin e obliguar, duke ju referuar
zhvillimit të fëmijëve në fusha dhe mosha të caktuara. Fushat e zhvillimit e përbëjnë bazën e
procesit edukativo-arsimor, në mbështetje të zhvillimit të fëmijës në varësi të grup-moshave
përkatëse të kurrikulës.
6.2. Ndërlidhja dhe emërtimi i fushave të zhvillimit me fushat kurrikulare :
Në Kornizën e Kurrikulës dhe në kurrikulat bërthamë për nivelet formale të arsimit të
obligueshëm, secila nga fushat e kurrikulës përbëhet nga një ose më shumë lëndë, ndërsa në
kurrikulën bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme, do të punohet me fusha të
1. Fusha zhvillimore - zhvillimi i gjuhës
dhe i komunikimit
Fusha kurrikulare - Gjuhët dhe komunikimi
2. Fusha zhvillimore- artet Fusha kurrikulare- Artet
3. Fusha zhvillimore - zhvillimi njohës dhe
Njohuritë e përgjithshme - nënfusha
Matematikë
Fusha kurrikulare - Matematika
4. Fusha zhvillimore - zhvillimi social dhe
emocional
Fusha Kurrikulare - Shoqëria dhe mjedisi
5. Fusha zhvillimore - zhvillimi njohës
dhe njohuritë e përgjithshme
Fusha kurrikulare - Shkencat e natyrës
6. Fusha zhvillimore - shëndeti fizik dhe
zhvillimi lëvizor
Fusha kurrikulare - Edukimi fizik, sportet
dhe shëndeti
7. Fusha zhvillimore - qasja ndaj te
Mësuarit
Fusha kurrikulare - Jeta dhe puna
62
zhvillimit, të cilat janë ndërtuar në mënyrë të tillë që të përmbushin aktivitetet/ treguesit dhe
standardet për secilën fushë zhvillimi.
KAPITULLI VII
7.1. Metodologji e mësimdhënies dhe të nxënit në edukimin e hershëm
Pse dhe si mësojnë fëmijët?
Është vështirë të jepet vetëm një definicion në lidhje me atë se pse dhe si mësojnë fëmijët.
Fëmijët mësojnë në mënyrë konstante. Të mësuarit nuk ndodhë vetëm në mjedise formale, por
ndodh në të gjitha mjediset ku fëmijët e vegjël e kalojnë kohën. Çdo përvojë që e ka fëmija –
qoftë në një ndërveprim me një të rritur apo me një moshatar, apo ndërveprimi me mjedisin e
tij/saj – shërben si një mundësi për të mësuar.
Pse mësojnë fëmijët?
Fëmija është i lindur me dëshirën dhe i gatshëm për të mësuar përmes zbulimeve. Interesimi dhe
kureshtja e shtyjnë që të ndërveprojë me mjedisin që e rrethon. Përmes interesimit dhe kureshtjes
ata mbledhin informata dhe i ndërtojnë njohuritë dhe aftësitë e tyre duke ndërvepruar me
mjedisin e tyre, duke përfshirë lojën me lodra, përmbushjen e detyrave dhe punëve të vogla për
ta përmbushur kureshtjen, dhe mësojnë praktikisht duke bërë.
Kur mësojnë fëmijët?
Mjedisi dhe eksperiencat e fëmijërisë ndikojnë në zhvillimin e dëshirës dhe aftësive të fëmijëve
për të mësuar. Fëmijët përfitojnë nga aktivitetet dhe përvojat nëse e kanë një fëmijëri të
shëndoshë në kuptimin më të gjerë të fjalës. Një atmosferë e ngrohtë dhe e gëzuar, në një
hapësirë relativisht adekuate fizike është e rëndësishme për zhvillimin dhe të mësuarit e
fëmijëve. Në jetën e përditshme dhe në mjediset e tyre, fëmijët do të gjejnë gjëra që e tërheqin
interesimin e tyre për të mësuar. Fëmijët nuk mësojnë në të njëjtën kohë dhe në të njëjtën
mënyrë. Secili prej tyre ka ritmin, stilin dhe interesin e tij/saj për të mësuar.
Si mësojnë fëmijët?
Ekzistojnë mënyra të ndryshme se si fëmijët mësojnë:
Përmes bërjes dhe të provuarit në praktikë. Një fëmijë mëson më shumë duke bërë
diçka në praktikë se sa duke i treguar atij/asaj se si bëhen gjërat.
Përmes zbulimit dhe eksplorimit. Përmes ndërveprimit me mjedisin që e rrethon,
fëmija zbulon se si janë të ndërtuara gjërat, si ndryshojnë, çka ndodh me dhe në
ambientin që e rrethon atë, duke e zbuluar marrëdhënien shkak-pasojë.
Përmes pyetjeve dhe bisedave të ndryshme. Kureshtja dhe dëshira për ta njohur botën
përreth, nxit fëmijën për të bërë shumë pyetje, për të dëgjuar dhe për ta zhvilluarit të
folurit.
Përmes imitimit dhe lojës në role. Gjatë imitimit të veprimeve dhe sjelljeve të të
rriturve, fëmijët fillojnë të sillen ashtu dhe gradualisht e kuptojnë marrëdhënien me njëri
tjetrin.
Përkundër realitetit që fëmijët e vegjël mësojnë gjatë gjithë kohës dhe në mënyrë të
vazhdueshme, institucioni parashkollor zë një vend të veçantë në formimin harmonik të
personalitetit të fëmijëve. Institucionet parashkollore dhe puna cilësore edukative, janë lehtësues
63
të rëndësishëm të zhvillimit dhe të mësuarit të fëmijëve. Për ta optimizuar zhvillimin dhe të
nxënit e tyre, ekzistojnë qasje pedagogjike, metodologji, strategji, metoda, parime, mjete e
teknikave, të cilat na shërbejnë si bazë për ndërtimin e konceptit të aktiviteteve dhe organizimin
e tyre në institucione parashkollore.
Me qëllim të përkrahjes dhe ndihmës për edukatoret, në pjesën në vijim do të ofrohen udhëzime
të përgjithshme metodologjike lidhur me aspektet e:
o mësimdhënies dhe nxënies me fëmijën në qendër dhe gjithëpërfshirjen;
o mësimdhënies dhe nxënies, të bazuar në qasjen e integruar;
o mësimdhënies dhe nxënies së individualizuar;
o çështjeve ndërkurrikulare dhe
o çështjeve jashtëkurrikulare.
Mësimdhënia dhe të nxënit me fëmijën në qendër dhe gjithëpërfshirja
Mësimdhënia dhe nxënia me fëmijën në qendër, kërkon që:
o procesi i planifikimit dhe i organizimit të aktiviteteve të mbështetet në përvojat
individuale të fëmijëve, në potencialet, nevojat dhe interesimet e tyre
o mbështetet në parimin e gjithëpërfshirjes, i cili merr parasysh dhe adreson stilet e
ndryshme të të nxënit,
o mënyrën dhe ritmin me të cilën fëmijët zhvillohen dhe mësojnë, si dhe
o aspektet e tjera të diversitetit të fëmijëve, duke përfshirë gjininë, moshën, kulturën,
prejardhjen shoqërore dhe ekonomike.
Ndërkohë, gjithëpërfshirje do të thotë çdo fëmijë në programin parashkollor.
Edukatoret e sigurojnë gjithëpërfshirjen duke ofruar praktika edukative që mbështesin të drejtën
e çdo fëmije për të marrë pjesë në një gamë të gjerë të aktiviteteve
Mësimdhënia dhe të nxënit, të bazuar në qasjen e integruar
Mësimdhënia dhe nxënia e bazuar në qasjen e integruar ndërlidh përmbajtjet e veçanta të fushave
me qëllim të arritjes së rezultateve të të nxënit në grup-mosha me rezultatet e të nxënit të
kompetencave.
Mësimdhënia dhe nxënia e bazuar në qasjen e integruar, bëhet kur sigurohet:
o ndërlidhja ndërmjet fushave kurrikulare, ku përmbajtjet e veçanta kontribuojnë në
arritjen e rezultateve të grup-moshave;
o ndërlidhja apo integrimi i karakteristikave të përbashkëta të fushave përkatëse;
o aktivitete me fëmijë ku ata të zhvillojnë kompetencat për të gjetur dhe për të përpunuar
informata në mënyrë efektive dhe të përgjegjshme;
o aktivitete me fëmijë që promovojnë perspektivën e mësimit tërëjetësor dhe të cilat i
ndihmojnë fëmijët që të zhvillojnë kompetencat e tyre për t’u ballafaquar me sfidat dhe
mundësitë.
Mësimdhënia dhe të nxënit e individualizuar
Në fëmijërinë e hershme, individualizimi është një shtyllë e rëndësishme e kurrikulës dhe e
mësimdhënies. Individualizimi ose mësimdhënia e individualizuar do të thotë përshtatja e
strategjive mësimdhënëse dhe aktiviteteve në institucionet parashkollore për të përmbushur
interesat, aftësitë dhe nevojat e ndryshme të çdo fëmije.
Edukatoret, për organizimin dhe zbatimin me sukses të mësimdhënies dhe të nxënies së
individualizuar duhet të:
o përdorin aktivitete që promovojnë nxënien, përmes qasjeve të ndryshme
o planifikojnë aktivitete që fokusohen në zhvillimin e vetëbesimit, iniciativës, zgjidhjes
së problemeve dhe kreativitetin;
o përdorin materiale që u përshtaten mundësive dhe nevojave të fëmijëve;
o organizojnë aktivitete të diferencuara në detyra, ku përmbushja, kontrolli, vlerësimi
dhe shkalla e ndihmës që ofrohet prej edukatoreve i përshtatet secilit fëmijë
64
Çështjet ndërkurrikulare
Çështjet e ndërkurrikulare paraqesin përmbajtje të rëndësishme të cilat nuk i takojnë
ekskluzivisht vetëm një fushe, por më së miri mësohen si pjesë të disa fushave të ndryshme.
Çështjet ndërkurrikulare dhe integrimi i tyre në programin edukativ në këtë nivel shërbejnë si
orientime të përgjithshme për edukatoret me qëllim që të ndërlidhen përmbajtjet aktuale me
trendet e përgjithshme edukative dhe arsimore. Në sistemin parauniversitar janë propozuar që të
trajtohen këto tema për çështjet ndërkurrikulare sipas KKK që janë:
o Edukimi për qytetari demokratike – që i referohet njohjes dhe respektimit të të drejtave të
fëmijëve, çështjeve gjinore, çështjeve kulturore dhe ndërkulturore;
Edukimi për paqe – që u referohet përmbajtjeve si toleranca, harmonia dhe bashkëjetesa
etnike, fetare, kulturore, racore etj. dhe te jetuarit ne harmoni me mjedisin natyror;
o Globalizimi dhe ndërvarësia -që i referohet bashkëveprimit, kombinimit te aftësive dhe
mundësive për krijimin e gjërave të përbashkëta;
o Edukimi për media – që i referohet njohjes dhe përdorimit të mediave për sigurimin e
informacioneve të reja dhe të drejta;
Arsimi për zhvillim të qëndrueshëm – që u referohet temave të cilat ndikojnë në
ndërgjegjësimin e fëmijëve për një qëndrim aktiv ndaj çështjeve dhe dukurive me interes
të gjerë.
Arsimi për zhvillim të qëndrueshëm
I referohet temave me rëndësi të përgjithshme të cilat ndikojnë ne ndërgjegjësimin e fëmijëve për
një qëndrim aktiv ndaj çështjeve dhe dukurive mjedisore në nivel lokal dhe global. Këtu hyjnë
çështjet, si ndikimi i aktivitetit të njeriut në cilësinë e mjedisit, ngrohjen globale etj.
Çështjet ndërkurrikulare dhe integrimi i tyre në programin edukativ në këtë nivel shërbejnë si
orientime të përgjithshme për edukatorë me qëllim që të ndërlidhen përmbajtjet aktuale me
trendet e përgjithshme edukative dhe arsimore.
Çështjet jashtëkurrikulare
Veprimtaritë jashtëkurrikulare janë aktivitete të strukturuara që ndodhin jashtë kontekstit të
fushave dhe përmbajtjeve kurrikulare, por që i ndihmojnë fëmijët në arritjen e treguesve të grup-
moshave dhe të priturave të përcaktuara në kurrikulë. Secili institucion mund të planifikojë dhe
organizojë aktivitete jashtëkurrikulare në varësi të interesave, kushteve të ambientit ku është apo
rëndësisë që kanë.
Në edukimin parashkollor disa ide për aktivitete jashtëkurrikulare janë:
o Vizitat në muze, në parqe, në vende në natyrë dhe në vende historike, në institucione, në
galeri, në teatër etj;
o Festimet në data të veçanta, në ngjarje, në tradita, etj;
o Puna me projekte që fokusohen në tema që përkojnë me moshën e fëmijëve, si mbrojtja e
mjedisit, etj;
o Puna vullnetare.
KAPITULLI VIII
8.1. Plani dhe programi edukativ
Planifikimi edukativ është thelbësor për kurrikulë cilësore. Është pjesë e procesit edukativ në të
gjitha institucionet të cilat organizojnë edukimin e hershëm, në bazë të niveleve dhe grup-
moshave të caktuara.
Planifikimi është i rëndësishëm për organizimin sa më të mirë të procesit edukativ që shkon në
shërbim të zhvillimit optimal të fëmijëve dhe merr për bazë interesin, zhvillimin dhe nevojat e
fëmijëve. Planifikimi duhet të fokuset në ambientin edukativ ku zhvillohet veprimtaria
65
edukative, grup-mosha specifike dhe nevojat specifike individuale të fëmijëve me nevoja të
veçanta (përmes PIA).
Planifikimi duhet të hartohet në përfundim të vitit shkollor (qershor) dhe të jetë i gatshëm për
vitin e ri shkollor (shtator).
Për të bërë planifikimin sa më të mirë dhe për t’i plotësuar të gjitha ato kërkesa që duhet
respektuar në procesin e planifikimit duhet të inkuadrohet stafi edukativ dhe prindërit.
Një planifikim i kujdesshëm duhet të sigurojë ndërlidhjen e temave, aktiviteteve me qëllimet dhe
rezultatet që duhet të arrihen në fund të nivelit 0 dhe të kontribuojnë në zhvillimin e
kompetencave të paraqitura në KKK.
Ka lloje të ndryshme të planifikimit edukativ. Ai mund të jetë afatgjatë, afatmesëm ose
afatshkurtër, ose përmes projekteve tematike.
Synimi ynë është që tani e tutje planifikimi i edukativ të bazohet në Kurikulën bërthamë 0-
5vjeç.
Plani vjetor
Plani vjetor është planifikimi që çdo institucion e bën për 1 vit edukativ. Ky plan përgatitet nga
të gjitha edukatoret që punojnë me fëmijët e grup-moshave 0-3 vjeç dhe 3-5 vjeç. Në planin
vjetor përfshihen 7-10 tema, të cilat mund të zbatohen prej 3-6 javë. Temat mund të përzgjidhen
nga përditshmëria dhe të synojnë zhvillimin e kompetencave tek fëmijët.
Plani mujor
Është planifikimi për 1 muaj, temën kryesore të të cilit e marrim nga plani vjetor. Ky plan
përgatitet nga të gjitha edukatoret që punojnë me fëmijët e grup-moshave 0-3 vjeç dhe 3-5 vjeç.
Kjo temë ndahet në nëntema për javët e muajit. Tema kryesore mund të zgjasë më shumë ose më
pak se 1 muaj.
Plani javor
Është planifikim për shtatë ditë pune dhe përmban temën javore dhe temat ditore. Ky plan
përgatitet nga të gjitha edukatoret që punojnë me fëmijët e grup-moshave, duke u bazuar në
shtatë fushat e kurrikulës. Planifikimi javor duhet të përgatitet për shtatë fusha, që d.m.th. dy ditë
(dy fusha) kalojnë në javën tjetër.
Planifikimi ditor
Është planifikim për një ditë pune dhe përmban: temën javore, fushën e kurrikulës, standardet,
treguesit, temën ditore, rezultatin e pritur, materialet dhe mjetet, organizimin e aktivitetit,
reflektimin pas aktivitetit dhe ndërlidhjen me fushat tjera.
8.2. Modeli i planit vjetor për grup-moshat 0-3 vjeç
66
8.3. Modelet e planeve për grup-moshat 3-5 vjeç
67
8.4. Model i planit të përgjithshëm për grup-moshat 3-5 vjeç.
Këtu përfshihen: Plani vjetor, mujor, javor.
68
8.5. Organizimi i kohës së zbatimit të planit edukativ
Sa më i vogël të jetë fëmija, aq më shumë kohë duhet ndarë për përvoja loje/të të nxënit të
drejtuara nga të rriturit, përfshirë edhe periudha të gjata kohore të aktivitetit fizik jashtë (në
mot të përshtatshëm) ose brenda (përveç kohës së pushimit) (Fein, 1992, Schultz, 1992).
Koha e rekomanduar gjatë qëndrimit ditor në institucionin parashkollor është:
Fëmijët e grup-moshës 3 vjeçe: 75-85% lojë e udhëzuar, 10-15% në grupe të
vogla dhe 5-10% aktivitete me tërë grupin.
Fëmijët e grup-moshës 4-5 vjeç: 55-70% lojë e udhëzuar, 25-30% në grupe të
vogla dhe 5-15% aktivitete me tërë grupin.
Fëmijët e grup-moshës 5-6 vjeç: 40-60% lojë e udhëzuar, 30-40% në grupet e
vogla dhe 15- 20% aktivitete me tërë grupin
8.6. Angazhimi dhe mbështetja nga prindërit dhe komuniteti në zbatim të planit
edukativ
Bashkëpunimi i edukatores me prindërit për planifikim të përmbajtjes edukative me fëmijë
është i rëndësishëm, sepse edukatoret janë eksperte për punën që bëjnë, por edhe prindërit
kanë qëllime, ide, vlera, dëshira për fëmijët e tyre, njohin mirë çfarë di dhe mund të bëjë
fëmija i tyre, njohin mirë temperamentin e fëmijës së tyre, etj.
Edukatoret mund të angazhojnë prindërit të jenë pjesë e planifikimit të përmbajtjeve
edukative, në këtë mënyrë:
- Duke i pyetur prindërit se si mund të përgjigjen fëmijët e tyre një mësimi ose teme të
re;
- Duke ndarë informacionin me prindërit, për një temë ose projekt të ardhshëm, dhe t’u
kërkojnë prindërve që të angazhohen në mënyrë specifike, si p.sh, duke kontribuar me
materiale lidhur me temën specifike, etj;
- Duke negociuar me prindërit mbi idetë që ata ofrojnë, duke i dhënë bisedës
ekspertizën e edukatores dhe duke rënë dakord për mënyrën e zbatimit të idesë.
Prindërit mund të:
- Ofrojnë frymëzim për një temë apo projekt të ri;
- Ofrojnë ide për diskutime në grup dhe mund të japin ekspertizë për përmbajtjen (p.sh.
duke folur për profesionet e tyre, duke sjellë kafshë shtëpiake, ose duke shkëmbyer
interesa dhe hobe)
- Ndihmojnë edukatoret të zhvillojnë qendra të reja mësimore (p.sh. një anëtar i
familjes mund të ofrojë të gatuaj një pjatë ose artikull të preferuar dhe fëmijët mund ta
ndihmojnë).
8.7. Përcaktimi i kohës për grup-mosha të ndryshme, madhësisë së grupit dhe
grupimit sipas interesave dhe nevojave
Koha e aktivitetit sipas moshës:
69
Mosha 0-3 vjeç , nuk ka kohë të caktuar për aktivitetin pedagogjik
Mosha 3-4 vjeç, 15-20 minuta
Mosha 4-5 vjeç, 20-25 minuta
Mosha 5-6 vjeç – deri 30 - 35 minuta.
KAPITULLI IX
8.1. Qendrat e të nxënit
Ekspozimi i hershëm i fëmijës në një mjedis edukativ, argëtues, krijues dhe të sigurt është thelbësor
për të siguruar një fillim të mbarë për zhvillimin e tij. Qendrat e aktivitetit të cilat përjetohen si një
mjedis kreativ, fëmijëve u jep mundësinë që duke ndërvepruar me rrethin, të rriten suksesshëm në
aspektin shoqëror, emocional, fizik dhe në atë intelektual.
Qendrat e aktivitetit që njihen edhe si qendra të të mësuarit janë vende ku fëmijët mund të luajnë,
të eksperimentojnë, zbulojnë, krijojnë, rikrijojnë në bazë të përvojave të reja, ndërtojnë njohuri të
qëndrueshme, shkëmbejnë përvojat e tyre duke bashkëbiseduar, zgjidhin probleme, marrin
vendime, respektojnë njëri tjetrin. Aktivitetet në qendra janë të shumëllojshme dhe mund të
realizohen nga fëmijët në grupe ose individualisht, në harmoni me interesimet e fëmijëve. Qendrat
e aktivitetit janë efektive vetëm atëherë kur plotësojmë nevojat e zhvillimit të çdo fëmije.
8.2. Rëndësia e qendrave
Qendrat e aktivitetit u krijuan si vend për të theksuar zhvillimin e tërësishëm të fëmijës Të
gjithë fëmijët mësojnë në mënyrë të natyrshme, dhe me mjaft entuziazëm. Prirja e tyre për
të bërë pyetje, për të hetuar, për të eksploruar, ekzaminuar dhe eksperimentuar, vjen nga një
kureshtje e zjarrtë dhe një dëshirë për të kuptuar botën që e rrethon. Ata mësojnë, rriten dhe
përvetësojnë nëpërmjet përvojave ndërvepruese me njëri-tjetrin. Qendrat e aktiviteteve japin
mundësi të pakufishme për të praktikuar gjëra të ndryshme. Për fëmijët e vegjël qendrat
çdoherë janë shumë atraktive sepse aktivitetet në qendra i lejojnë të jenë të angazhuar. Me që
zgjedhin lirshëm aktivitetet dhe materialet të cilat ju interesojnë, tërë aktivitetet e fëmijëve
përjetohen si lojë. Loja bënë që fëmijët të jenë të natyrshëm, të relaksuar dhe të motivuar të
hetojnë, eksplorojnë dhe zbulojnë në mënyrë të pavarur, gjëra që janë të reja për ta. I të
aktiviteti është një përvojë e lumtur dhe e kënaqshme për të mësuar për botën që e rrethon
sepse nuk kanë ndonjë shqetësim për arritjet. Kjo bën që fëmijët të jenë me iniciativë ku u
lejohet të sfidohen për veprim, pa frikën e dështimit. Fokusi është në proces dhe jo në
rezultat.
Përderisa fëmijët luajnë dhe bashkëveprojnë me moshatarë dhe me edukatore, ata fillojnë të
kuptojnë botën sociale, zhvillojnë aftësitë e komunikimit dhe të krijojnë marrëdhënie të reja
ndërnjerëzore.
70
Duke eksploruar në mënyrën e tyre dhe duke synuar në mënyrë të qëllimshme të plotësojnë
disa nevoja dhe interesa të tyre, fëmijët ndjehen të kënaqur e të plotësuar. Qendrat e
aktiviteteve u mundësojnë fëmijëve të zhvillohen në mënyrë të përshtatshme. Aktivitetet
nëpër qendra krijojnë mundësi të shprehin veten në tërësi si dhe të zhvillohen në mënyrë të
harmonizuar. Loja dhe eksplorimi i fëmijëve në mjedisin e tyre edukativ ndihmojnë rritjen
dhe pjekurinë e tyre personale dhe shoqërore. Të gjitha këto arsye japin dhe të kuptojmë se
qendrat e aktiviteteve janë një pjesë e rëndësishme e një mjedisi edukativ të MMbalancuar.
Qendra e blloqeve
Qendra e blloqeve është një hapësirë e vlefshme për të mësuar fëmijët e vegjël të të gjitha
moshave. Fëmijët që luajnë me blloqe, me moshatarët apo vetëm praktikojnë një lojë
imagjinative me ç’rast mundësojnë aktivizim e gjerë të aftësive zhvillimore të tyre si ato
njohëse, emocionale, sociale dhe fizike.
Fëmijët e vegjël që përdorin blloqe janë duke praktikuar aftësitë e tyre të kapjes dhe
manipulimit të dorës. Parashkollorët mund të përsosin aftësitë motorike duke ndërtuar
struktura komplekse që kërkojnë balancë, një dorë të qëndrueshme dhe koordinim sy- dorë.
Përmes lojës me blloqe kanë një shans për të përdorur idetë e tyre për të ndërtuar, krijuar dhe
prodhuar struktura të vërteta. Ndërtimi i strukturave komplekse, (si shtëpi, ura, kopshte,
vendbanime, ferma etj.) kërkon që fëmijët të kuptojnë një shumëllojshmëri të koncepteve të
matematikës, duke përfshirë madhësinë, formën, numrin, rendin, sipërfaqen, gjatësinë,
modelin dhe peshën. Fëmijët mund të praktikojnë krahasimin, matjen dhe klasifikimin, mes
aftësive të tjera të të menduarit themelor.
Qendra e blloqevet është një vend i përshtatshëm për fëmijët që të pasurojnë fjalorin, duke
përdorur fjalë për të përshkruar llojet e ndërtesave, formave dhe strukturave. Puna e
përbashkët e edukatores me fëmijë mund të ndihmojë të rrisin aftësitë gjuhësore në qendrën
e blloqeve, duke i inkurajuar fëmijët të përshkruajnë strukturat e tyre dhe procesin e ndërtimit
të tyre si dhe duke përdorur fjalë të reja të fjalorit, sidomos me rastin e sajimit të tregimeve qe
kanë të bëjnë strukturat e krijuara nga ata
Kur punojnë së bashku në zonën e bllokut, fëmijët fillojnë të shkëmbejnë ide e përvoja të
tyre. Kjo mundëson që në mënyrë të natyrshme të praktikojnë edhe negociata. Fëmijët duke
qenë se ndajnë idetë dhe njohuritë e tyre, fillojnë të kuptojnë për botën e shikuar nga
pikëpamjet e të tjerëve.
Qendra e shkencës/zbulimit
Fëmijët përherë kanë nevojën e madhe për të njohur dhe kuptuar realitetin në të cilin
ekzistojnë. Qasja e tyre për të zbuluar botën në mënyrë aktive duke ndërvepruar me gjëra
konkrete të marra nga natyra është shumë e rëndësishme për të mësuar fëmijët. Qendra e
shkencës/zbulimit e pasur me materiale të bollshme nga natyra, i inkurajojnë lojën dhe
71
angazhimin në këtë qendër. Aktivitetet në qendrën e shkencës inkurajojnë fëmijët të
vëzhgojnë, eksplorojnë dhe eksperimentojnë me sendet nga mjedisi, fillimisht duke i njohur,
kuptuar për cilësitë e tyre, e më pastaj edhe duke bërë parashikime për atë që do të ndodhë
nëse veprojmë në mënyrë të caktuar me to apo edhe duke gjykuar për to. Eksperimentet dhe
aktivitetet në qendër të cilat inkurajojnë përdorimin e të gjitha shqisave vazhdimisht
stimulojnë kuriozitetin e fëmijëve.
Pyetjet e fëmijëve të cilat i shtrojnë gjatë lojës dhe aktivitetit, e që mbështeten edhe nga të
rriturit, e lejojnë fëmijët të vënë në dyshim çdo gjë. Në këto raste, edhe pse nuk shtrohet
qëllim që të marrin patjetër përgjigje të plotë shkencore, gjetjet dhe zbulimet e fëmijëve rreth
veçantive, ngjashmërive, dallimeve, raporteve në mes gjërave dhe fenomeneve të ndryshme
nga natyra e shoqëria, janë me vlerë të pakontestueshme. Aktivitetet si, rritja e bimëve,
krahasimi i gjetheve, përzierja e ngjyrave për të krijuar të reja, matja e objekteve të
ndryshme natyrore, apo ekzaminimi i objekteve me syze zmadhimi ose mikroskopë të
thjeshtë, ngjallë spektër të gjerë emocionesh te fëmijët, duke e i bërë kështu të gëzuar, të
lumtur, krenarë e me vetëbesim, gjatë kësaj loje.
Njohja, të kuptuarit dhe përjetimet e përfituara përmes lojës me materiale të marra nga
natyra, është mënyra më e mirë dhe më e natyrshme e prezentimit të kompleksitetit të botës
që na rrethon.
Qendra e lojës dramatike
Qendra e lojës dramatike është qendra e cila siguron çdoherë shumë argëtim për fëmijë.
Angazhimi në lojë dramatike mbështetë zhvillimin e fëmijëve të vegjël. Loja me role është
përpjekja e fëmijëve për të interpretuar role dhe situata të njohura për ta, duke riprodhuar
botën ashtu sikur e kuptojnë apo, sikur edhe e dëshirojnë ata.
Gjatë lojës fëmijët fillimisht negociojnë për rolet dhe temat e ndryshme, duke vazhduar të
bashkëpunojnë për të mbajtur shfaqjen. Duke luajtur rolet dhe situatat, fëmijët kryesisht
imitojnë, dëgjojnë, reagojnë ashtu si besojnë se i përgjigjet një situate. Duke gjet kënaqësinë
në reagimet e fuqishme të momentit ata bëhen të vetëdijshëm për emocionet e tyre dhe
emocionet e të tjerëve. Loja me role i inkurajon fëmijët që të flasin dhe të shprehen ashtu që
në mënyrë të përbashkët të zgjidhin edhe situatat problemore. Për të interpretuar suksesshëm
në lojë dramatike, fëmijët veshin kostume, përdorin materiale të ndryshme skenike dhe
lëvizin shumë, duke përdorur muskujt e mëdhenj dhe ata fine, apo duke koordinuar
veprimet e tyre me lëvizjet e syve. Ndërsa, fëmijët luajnë dhe bashkëveprojnë në qendrën
dramatike të lojërave ata njëkohësisht marrin përgjegjësi dhe zhvillojnë interesime të reja për
ta. Loja dramatike e fëmijëve, përmes profesioneve të ndryshme, gjeneratave të ndryshme,
kulturave e karaktereve njerëzore, jep të kuptoj më së shumti botën reale shoqërore të
fëmijës. Fëmijët përfshihen në këtë lojë në kuptimin e plotë me shumë emocion, me
angazhim fizik, kognitiv e social. Situatat e reja dhe të paparashikueshme, që nuk përkojnë
me përvojën e tyre të deri atëhershme i ndihmon ata të krijojnë përvojë dhe shkathtësi të reja
të përshtatjes dhe pranimit të vlerave të caktuara shoqërore, gjë e cila jo çdoherë është e lehtë
72
dhe e pranueshme për fëmijët, prandaj dhe përfshirja e të rriturve në lojë, në raste shihet si
akt i pëlqyer.
Qendra e artit
Qendra e artit për fëmijët është njëra ndër qendrat e aktivitetit, e cila ofron mundësi për
të siguruar përvojë krijuesi. Kur fëmijët janë të ekspozuar në një moshë të re në një
ambient arti me shumë materiale, pajisje dhe vepra arti, atyre fillimisht u sigurohet
mundësia për të zhvilluar ndjenjën e krijuesit me shprehje të lirë të mendimeve dhe
ndërmarrje të guximshme të veprimeve krijuese. Fëmijët angazhohen intensivisht në
qendrën e aktiviteteve artistike, sepse procesi i punës u jep shumë gëzime, emocione dhe
kënaqësi. Përdorimi i materialeve të llojllojshmëri, përderisa prejnë, thurin ngjesin e
ngjyrosin, ndërkohë që u jep ndjesinë e eksploruesit, eksperimentuesit, krijuesit.
Aktiviteti në qendër u jep hapësirë të madhe për të komunikuar rreth temave të caktuara,
por, njëkohësisht edhe për veten e tyre dhe për artin. Përmes artit marrin edhe njohuri të
reja rreth kulturës së tyre.
Qendrat e artit si pjesë përbërëse e ambientit edukativ në moshën e hershme është e
rëndësishme, sepse arti i ndihmon fëmijët të mësojnë rreth vetëshprehjes dhe krijimtarisë.
Projektet e artit janë gjithashtu një mënyrë e mirë për fëmijët që të zhvillojnë aftësi të
shkëlqyera motorike dhe të përmirësojnë koordinimin e syve të tyre.
Zhvillimi i imagjinatës dhe kreativitetit të fëmijës, përmes qendrës së artit në masë të
konsiderueshme është vendimtar edhe për inovacione në fushat të tjera të jetës por dhe
për aftësi të përshtatjes në situata të reja. Njerëzit krijues kanë aftësinë për të përdorur
imagjinatën e tyre për të parë zgjidhje të shumta për një problem, në mënyrë shumë
origjinale.
Përvojat në qendrën e artit gjithashtu pasurojnë botën emocionale të fëmijëve. Përderisa
fëmijët marrin pjesë në aktivitetet kreative të qendrës së artit, ata fitojnë vetëbesim,
ndjejnë, krenari, vetërespekt në punën e tyre. Arti i lejon fëmijët të shprehin emocione të
forta sidomos për fëmijët që mund të kenë vështirësi në shprehje verbale. Nëpërmjet
artit, fëmijët zgjerojnë njohuri rreth botës reale, vetes së tyre, kulturës, krijojnë shprehitë
e shkathtësitë dhe fillon të formojnë disa qëndrime. Fëmijët zakonisht janë të pasionuar
për artin e tyre krijues. Prandaj, ata janë shumë shpesh të angazhuar në praktikën e
përsëritur që ndodh në qendrën e artit .
Qendra e librit
Qendra e librit është një vend i qetë dhe i këndshëm për fëmijët që ju mundëson të kenë
qasje në libra. Duke pasur mundësinë të bashkëveprojnë rregullisht me libra, fëmijët mund të
praktikojnë aftësitë e tyre për të "lexuar" fotografitë, të rishikojnë tregimet dhe historitë e
pëlqyera dhe të zhvillojnë një dashuri për librin. Për shkak se fëmijët e vegjël nuk mund të
lexojnë ende, ata ka të ngjarë të zgjedhin libra në bazë të ilustrimeve të kopertinave . Rafti i
librave duhet të jetë i përshtatshëm për lartësinë e fëmijëve në mënyrë që të mund të arrijnë
libra pa ndihmën e të tjerëve. Një qendër librash e dizajnuar mirë do të ofrojë hapësirë të
qetë për fëmijët e të për të rriturit të lexojnë së bashku. Qendra e librit mund të jetë një mjedis
i përshtatshëm për fëmijët që të luajnë vetëm ose me një ose dy fëmijë. Hapësira e ndritshme
73
dhe rehatshme për t'u ulur dhe lexuar, një qilim, jastëk, një kolltuk ose një shtrat i vogël janë
shtesa të mira në qendrën e librit. Kukullat, kafshë të mbushura, apo gjësende të tjera që
lidhen me ngjarjen, tregimet apo ilustrimet, mund të mbahen në çanta ose shporta të veçanta
në rafte të ulëta të qendrës së librave, sepse në raste, këto pajisje do të ndihmojnë fëmijët të
praktikojnë rrëfimet e ''lexuara'' dhe zhvillojnë të folurit.
Të rriturit mund të inkurajojnë zhvillimin e fëmijëve duke lexuar me zë të lartë tregime dhe
poezi të përshtatshme për ta. Në këtë mënyrë stimulohet imagjinata dhe aftësitë e të
menduarit të fëmijëve, inkurajohet zhvillimi i gjuhës dhe sigurohet mundësi për shprehje
krijuese përmes tregimit apo marionetës.
Një vend i përshtatshëm i ngritur në klasë, me një larmi të librave në dispozicion për
fëmijët për t'u lexuar natyrshëm në momente nxitë fëmijët edhe për shkrimin. Kjo qendër e
pajisur me një tavolinë e cila përsipër ka disa gazeta, letër, lapsa e figura, u lejon fëmijëve të
eksplorojnë shkronjat - si duken, si krahasohen me njëra-tjetrën, si kombinohen për të
formuar fjalë. Nëse ekziston alfabeti me fije magnetike dhe një tabelë magnetike për të
përdor fëmijët ndonjëherë shkruajnë fjalë, emra, rrokje, që përputhen me interesimet e tyre të
momentit. Në qendër, ndonjëherë fëmijët punojnë e luajnë në grupe të vogla, ndërsa herë të
tjera punojnë individualisht. Qendra e librit është vendi që jep mundësi të shumta për qasje
të individualizuar. Qendra e librit, si burim i pashtershëm i informatave mund të përfshijë në
hapësirën e saj edhe një kompjuter i cili ndihmon gjetjen e informacionit, por njëkohësisht
dhe mundësinë e komunikimit përmes alternativave të ndryshme.
Qendra e rërës dhe ujit
Fëmijët mësojnë më së miri përmes lojës, prandaj është e rëndësishme t'u jepet fëmijëve
mundësi për të marrë pjesë në lojën shqisore në klasë. Qendra e rërës dhe ujit është një nga
mundësitë më të mira që mund t'u jepet fëmijëve për përvojat e ndjesisë, sepse ata mund të
eksplorojnë pa kufi duke përdorur rërën dhe ujin.
Fëmijët në mbarë botën pëlqejnë të mbushin enën me ujë, të zbrazin ujin nga enët të zhytin
gjëra në ujë. Në rërë ata pëlqejnë të gërmojnë, të sitin rërën të krijojnë me rërë dhe sajojnë
gjëra të reja prej rërës. Kombinimi i rërës dhe ujit gjithashtu inkurajon kreativitetin e tyre
duke krijuar ndërtesa, kështjella rrugë, tunele etj.
Loja me ujë dhe rërë është një nga aktivitetet më të dashura dhe njëherit më relaksuese që
fëmijët mund të përjetojnë. Loja aktive me ujë dhe rërë ndihmon të përjetuarit e ndjesisë së
rrëshqitjes së rërës dhe ujit nëpër gishtërinj, prekjen e gjërave të buta si flluska e sapunit në
ujë por edhe fortësinë, peshën e rërës të përjetuar përmes shqisës së të prekurit. Kjo njëherit
inkurajon pasurimin me emocione të reja, por edhe lehtëson tensionimin emocional të
momentit te fëmijët.
Loja në qendrën e rërës dhe ujit bëhet interesante dhe atraktive përmes përdorimit të një sërë
aksesorësh apo mjetesh ndihmëse për lojën me rërë dhe ujë, e të cilat është lehtë për ti gjetur
në ambiente familjare. Anija, kova, tapa, pjata, shosha, gota për masë, guralecë, sita, hinka,
sfungjerët, kavanozat e boshatisura, janë vetëm disa nga aksesorët që mund të ndihmojnë në
74
realizimin e shumë aktiviteteve spontane e që sigurojnë shumë njohuri, shprehi e shkathtësi
me vlerë për fëmijë.
Uji dhe rëra i nxit fëmijët të përdorin imagjinatën e tyre. Ndërsa fëmijët luajnë, ata mund të
pretendojnë se punojnë në një larje makine ose jetojnë në një kështjellë. Ndërtojnë ura
bashkimi dhe hidrocentrale prodhimi, zgjidhin probleme të vogla e të mëdha ndërnjerëzore e
mjedisore.
Me lojën e përbashkët të fëmijëve në qendër zgjerohen aftësitë sociale. Fëmijët ndërsa luajnë,
ata bashkëpunojnë, negociojnë dhe shkëmbejnë pajisjet, hapësirën dhe materialet. Përmes
lojës fëmijët pasurojnë fjalorin me koncepte të reja si hinkë, avull, flluska, lagështi, spërkatje
etj. Loja me rërë dhe ujë prezenton koncepte shkencore si fundosja, lundrimi dhe ndryshimet.
Fëmijët fillojnë të kuptojnë dhe të eksperimentojnë me koncepte të tilla si: më shumë / më
pak; të njëjtë / të ndryshëm; shumë / pak, bosh / të plotë; para/ pas; më shumë se /më pak se
dhe numërimi apo edhe për ndryshim në gjendje agregate si të ngurta/të lëngshme/ gaz .
Pra, loja me rërë dhe ujë dhe përjetimet e përfituara, sigurojnë njohjen e të kuptuarit e
vazhdueshëm të realitetit objektiv .
Qendra e muzikës
Qendra e muzikës çdo herë është pjesë e rëndësishme e procesit edukativ për fëmijë. Muzika
mbështet zhvillimin e fëmijëve. Muzika njëkohësisht i argëton, qetëson dhe rehaton fëmijët.
Çdo kulturë i krijoj këngë për fëmijë që ndihmojnë fëmijët të këndojnë dhe të shprehen
përmes këngës. Ato janë këngë të lehta ritmike, melodike që përcillen me lëvizje dhe me
vallëzime .
Qendra e muzikës duhet siguruar aktivitete të shumëllojshme nga edukatorja. Dëgjimi i
muzikës sipas zgjedhjes së fëmijëve, vallëzimi me muzikë, këndimi i këngëve që ata e
pëlqejnë, këndimi i ninullave, përcjellja e aktiviteteve të ndryshme me muzikë janë
aktivitetet që jo vetëm se nxitin dëshirën për vallëzimit dhe lëvizjeve krijuese, por dhe
stimulojnë mendimin dhe imagjinatën e fëmijëve. Në qendrën e muzikës, fëmijët mund të
mësojnë nga muzika e vendit, muzika klasike, muzika rock, muzika folklorike, afrikane, salsa
dhe shumë lloje të tjera të muzikës.
Fëmijët duhet të ndjekin udhëzimet e caktuara në qendrën e muzikës. Edukatoret mund të
parashohin që përmes aktiviteteve të shumta të përfitojnë përvoja muzikore të veçanta.
Shfrytëzimi i kukullave marionetë gjatë dëgjimit të muzikës, shumëllojshmëri të muzikës që
fëmijët mund të dëgjojnë individualisht apo në grup apo edhe krijimi i mundësive që fëmijët
të bëjnë instrumentet e tyre të ritmit, përfshijnë zhvillimin e fëmijës në tërësinë e tij. Gjatë
dëgjimit të muzikës vetëm duhet të jemi të sigurt që tekstet janë të përshtatshme për botën e
fëmijëve. Aktivitetet me instrumente ritmike kanë një vlerë të veçantë për fëmijë. Ato i
ndihmojnë fëmijët të zhvillojnë ndjeshmërinë për ritëm, për koordinim të lëvizjeve si dhe
aftësinë për dëgjim. Improvizime me instrumente muzikore, dëgjimi i muzikës, këndimi dhe
vallëzimi me muzikë, janë aktivitetet që mbështesin zhvillimin e tërësishëm të fëmijëve.
75
Qendra e muzikës duke qenë se është mjaft e zhurmshme, duhet koordinuar veprimtarinë e
saj me aktivitetet në qendrat tjera brenda mjedisit edukativ, ofron një vend ku fëmijët mund
të luajnë vetëm ose me disa fëmijë të tjerë.
KAPITULLI X
10.1. Vlerësimi
Vlerësimi i fëmijëve në vitet e fëmijërisë së hershme është relativisht sfidues pasi është
periudha kur normat e rritjes dhe zhvillimit të fëmijëve janë më të lartat se në të gjitha fazat
e tjera. Rritja është e shpejtë, episodike dhe e ndikuar shumë nga mbështetja e mjedisit:
edukimi i prindërve, kujdesi cilësor, ambienti dhe stimulimi i zhvillimit dhe të nxënit.
Procesi i vlerësimit të asaj që fëmijët e vegjël dinë dhe mund të bëjnë, paraqet sfida të
veçanta edhe për fëmijët. Vlerësimi i fëmijëve shpesh është "jo i besueshëm", pasi
performanca e fëmijëve të vegjël nuk është domosdoshmërisht e qëndrueshme edhe për
periudha të shkurtra kohore. Ndikimet e kontekstit dhe gjendjet emocionale të fëmijëve mund
të ndikojnë në mënyrën se si ata dalin në vlerësime. Për më tepër, fëmijët e vegjël zhvillohen
me ritme shumë të ndryshme dhe modelet e tyre të zhvillimit dhe të të nxënit mund të jenë
episodike, të pabarabarta dhe të shpejta.
Për shkak se fëmijët e vegjël mësojnë në mënyra dhe me ritme të ndryshme nga fëmijët më të
mëdhenj dhe të rriturit, ne duhet të përshtatim vlerësimet tona duke e respektuar këtë. Ajo që
vlen për fëmijët më të mëdhenj dhe për të rriturit, nuk vlen për fëmijët e vegjël, ata kanë
nevoja të veçanta që ne, si të rritur, jemi të obliguar ti njohim nëse duam të ndikojmë në
zhvillimin dhe të nxënit optimal të tyre.
Sipas NAEYC dhe NAECS / SDE (2003) të dhënat e vlerësimit përfshijnë:
...situatat reale që pasqyrojnë performancën aktuale të fëmijëve;
vëzhgimet dhe detyrat që ndodhin në kontekstin e lojës së rregullt ose aktiviteteve, në mjediset
tipike të fëmijës;
fokusimin tek fëmijët dhe interaktivitetet, që rezultojnë në informacion rreth aftësisë së fëmijëve
për të ndërvepruar me mjedisin e përditshëm;
autenticitetin e sjelljes, duke krijuar mundësi të shumëfishta për të treguar një sjellje ose aftësi ...etj
76
Vlerësimi u jep edukatoreve të dhëna
thelbësore për:
Mënyrën se si mësojnë fëmijët dhe
Çfarë njohurish dhe aftësish ka përfituar
çdo fëmijë; ku ai/ajo është duke ecur
mjaft mirë, dhe ku ai/ajo mund të jetë
duke pasur vështirësi
Të planifikuar punën me fëmijët në
mënyrë më të saktë!
Vlerësimi ofron gjithashtu informacion të
rëndësishëm për familjet për:
Mënyrën se si po përparojnë fëmijët e tyre,
Fushat ku janë të interesuar fëmijët e tyre,
Fushën ku ata kanë nevojë shtesë dhe se si
familjet mund të ofrojnë mbështetje kur
fëmijët janë në shtëpi
10.2. Çfarë është vlerësimi në fëmijërinë e hershme?
Vlerësimi na shoqëron secilin prej nesh që në sekondat e para të jetës. Në një mënyrë apo në
një tjetër, të gjitha vlerësimet në fëmijërinë e hershme përfshijnë një proces të mbledhjes së
informacionit për fëmijët në përpjekje për të kuptuar dhe mbështetur më mirë zhvillimin dhe
të nxënit e tyre. Thelluar në përmbajte, është më e saktë të themi se ne vlerësojmë sjelljet,
aftësitë, kompetencat, shkathtësitë, qëndrimet, preferencat dhe ndërveprimet e fëmijëve të
vegjël se sa të themi se po vlerësojmë fëmijët. Në fund të fundit, rezultatet e vlerësimeve
mund të përshkruajnë disa detaje informative të asaj që fëmijët dinë dhe mund të bëjnë, por
nuk mund të portretizojnë plotësisht se kush janë ata si individë. Vlerësimi kuptimplotë,
përfshin zgjedhje të kujdesshme nga ana e profesionistëve midis shumë qëllimeve, llojeve,
metodave dhe instrumenteve në dispozicion për të na ndihmuar për të njohur më mirë fëmijët
në mënyrë që të mund të optimizojmë zhvillimin dhe të nxënit e tyre (Slentz, 2008)
Disa përkufizime për vlerësimin: ‘Vlerësimi: Një procedurë sistematike për marrjen e
informacionit nga vëzhgimi, intervista, portofoliet, projektet, testet, dhe burime të tjera që
mund të përdoren për të bërë gjykimet mbi karakteristikat e fëmijëve’ (NAEYC dhe
NAECS/SDE, 2003:27). Vlerësimi është një “procedurë që përdoret për të përcaktuar
shkallën se sa një fëmijë ka një cilësi të caktuar” (Gullo, 2005:6). "Vlerësimi është procesi i
mbledhjes së informacionit për fëmijët nga shumë forma të provave, pastaj organizimi dhe
interpretimi i atij informacioni "(McAfee, Leong, Bodrova, 2004:3)
10.3. Pse është i rëndësishëm vlerësimi në fëmijërinë e hershme?
Vlerësimi si proces jep informata mbi progresin e fëmijës, duke siguruar përkrahjen dhe
forcimin e të nxënit dhe raportimin e rregullt të përparimit individual të secilit fëmijë.
77
10.4. Parimet mbi të cilat mbështetet vlerësimi në fëmijërinë e hershme:
o Vlefshmëria: Vlerësimi duhet të sigurojë se kërkesat e tij janë të lidhura me pritjet për
secilin fëmijë dhe grup edukativ, se përdoren matje dhe burime të shumta, dhe se
vlerësimi përfshin të gjithë përmbajtjen e kurrikulës parashkollore.
o Transparenca: Vlerësimi duhet të sigurojë se metodat dhe procedurat e vlerësimit
janë të njohura për prindërit (kujdestarët primar) dhe për të gjithë akterët e përfshirë në
procesin e vlerësimit. Informacioni për prindërit lidhur me rezultatet e arritura,
informatat kthyese dhe mundësitë e përparimit të jetë i qartë, i saktë dhe të jepet me
kohë.
o Besueshmëria: Vlerësimi duhet të sigurojë se bazohet në instrumente, lloje të
ndryshme të vlerësimit dhe burime të ndryshme të informacionit. Në këtë proces
ofrohen dëshmi për të argumentuar cilësinë dhe besueshmërinë e vlerësimit.
o Paanshmëria: Vlerësimi duhet të sigurojë se respektohen kërkesat e kodit etik të
vlerësimit, nuk bëhen anime në vlerësim duke u ndikuar nga karakteristikat dhe
rrethanat e veçanta të fëmijës, respektohen procedurat e vlerësimit ndaj çdo fëmije apo
grupi të fëmijëve, përdoren instrumente të ndryshme të vlerësimit që i mundësojnë
secilit fëmijë të shfaqë performancën e tij/saj dhe ofrohet mbështetja e duhur në
zhvillimin dhe të nxënit e fëmijëve drejt arritjes së standardeve të zhvillimit dhe të
priturave për fëmijët sipas grup-moshës.
10.5. Përse përdoret vlerësimi në fëmijërinë e hershme?
Vlerësimi në fëmijërinë e hershme përdoret për të:
Njohur zhvillimin e përgjithshëm të fëmijës
Ndihmuar edukatoret të kuptojnë se si një fëmijë është duke përparuar në
programin parashkollor ose në një fushë specifike zhvillimore
Ndarë informacion për dhe me familjet
Identifikuar fëmijët që mund të jenë në rrezik ose mund të kenë nevojë për
ndërhyrje të hershme/shërbime të edukimit të specializuara
Fituar të dhëna të rëndësishme për të ndihmuar edukatoret në planifikimin e
aktiviteteve dhe vendosjen e qëllimeve për fëmijët.
Vlerësimet mund të kryhen gjatë aktiviteteve të përditshme kur fëmijët janë:
o duke biseduar me fëmijët e tjerë
o duke biseduar me të rriturit
78
o të angazhuar në aktivitetet me lojëra (p.sh. të vetëm, në bashkëpunim)
o duke krijuar punime artistike ose duke ndërtuar me materiale të ndryshme
o duke u marrë me libra, revista, albume, etj.
o duke u marrë me aktivitetet fizike – qoftë motorike të mëdha ose të vogla
o duke përdorur teknologji
o duke manipuluar me materiale që vënë në përdorim shqisat
o duke ngrënë apo duke pushuar.
10.6. Llojet e vlerësimit që përdoren në programet parashkollore
Janë katër lloje të vlerësimeve në fëmijërinë e hershme:
I. Depistimi zhvillimor [skrinimi]
II. Vlerësimet formative
III. Vlerësimet e përkohshme
IV. Vlerësimet përmbledhëse
I - Depistimi zhvillimor
Depistimi zhvillimor është hapi i parë në procesin e vlerësimit. Qëllimi i depistimit
zhvillimor është identifikimi nëse një fëmijë ka nevoja të veçanta ose vonesa në zhvillim.
Depistimi zhvillimor është një vlerësim i shkurtër që ka si qëllim të përcaktojë nëse është i
nevojshëm një vlerësim i mëtejshëm në një fushë të caktuar (p.sh., vonesa konjitive, dëmtime
në dëgjim/shikim/motorike). Depistimi mund të jetë aktivitet që zhvillohet vetëm një herë
apo që përsëritet në mosha të caktuara, duke përdorur një mjet të standardizuar, të vlefshëm
dhe të besueshëm të depistimit të zhvillimit dhe/ose të sjelljes. Mjetet e depistimit janë
instrumente formale të bazuara në hulumtime me pyetje në lidhje me fushat e ndryshme të
Vlerësimet nuk duhet t’i bëjnë fëmijët të ndihen nervozë ose të frikësuar
Informacionin edukatoret duhet ta marrin gjatë gjithë kohës
Edukatoret duhet të përpiqen të marrin të dhëna mbi një fushë të caktuar nga
burime të shumta dhe të ndryshme
Kohëzgjatja e vlerësimit duhet të jetë në harmoni me moshën, kohën e
vëmendjes dhe interesat e fëmijëve
K U J D E S !
79
zhvillimit (aftësitë e mëdha dhe fine motorike, të gjuhës, kognitive, socio-emocionale, aftësi
të funksionimit të përditshëm dhe vetë-rregullimit). Instrumentet e depistimit zhvillimor nuk
nxjerrin diagnoza, ato vetëm tregojnë nëse fëmijët janë duke u zhvilluar mirë ose nëse ka
shqetësime që duhen pasuar nga një vlerësim diagnostik.
II. Vlerësimet formative
Vlerësimi formativ është një proces gjatë të cilit edukatorja vëzhgon fëmijët në kontekstin e
ambientit ku ata janë dhe bazuar mbi këto të dhëna vrojtuese, ofron komente, sugjerime për
fëmijët. Vlerësimet formative, hartohen për të ndihmuar fëmijët që të mbyllin hendekun
ndërmjet gjendjes së tyre aktuale dhe rezultateve të dëshiruara, pikave të rëndësishme, ose
qëllimeve të dëshiruara për ta.
Idealisht, edukatoret zhvillojnë një vlerësim formativ duke punuar drejtpërdrejt me fëmijët
për të mbledhur informacion rreth asaj që fëmijët dinë dhe mund të bëjnë, si e përpunojnë
informacionin dhe zgjidhin problemet dhe si ndërveprojnë me fëmijët dhe të rriturit e tjerë.
Vlerësimi formativ mund të përfshijë instrumente joformale, por sistematike, instrumente të
verifikuara dhe të botuara, instrumente të vlerësimit në shtëpi dhe procedurat e mbledhjes së
të dhënave të përdorura nga edukatoret në klasa/salla.
Vlerësimet formuese, përfshijnë burime të shumta
të dhënash dhe analizimi i tyre në dritën e
nevojave individuale të të mësuarit të fëmijëve
mund të mbështesin të nxënit për secilin fëmijë.
Procesi i vlerësimit formativ nuk është një ngjarje
e veçuar ose vetëm një matje, por një praktikë e
vazhdueshme e planifikuar dhe e qëllimshme për
të vlerësuar zhvillimin dhe të nxënit. Vlerësimet
formative japin të dhëna përshkruese - jo
domosdoshmërisht gjykime. Shpesh e marrin
formën e protokollit vëzhgimor duke përdorur mbledhjen e provave si një mjet për të
shqyrtuar zhvillimin dhe të nxënit. Vlerësimi formativ vendos fëmijën në qendër të
mësimdhënies dhe u siguron edukatoreve mjetet për të vërejtur dallimet individuale mes
fëmijëve të grupit të tyre. Vlerësimi formativ parandalon të punuarit verbërisht me
kurrikulën parashkollore, meqenëse përmes tij dokumentohet ajo se çfarë po ndodh me
fëmijët bazuar në atë që edukatoret po bëjnë në klasë, sallë. Përmes vlerësimit formativ
edukatorja përshtat kurrikulën, sipas nevojës së secilit fëmijë, përmes një përzierje të
• Testet e standardizuara shtetërore, testet në
fund të vitit… (Perie, Marion,Gong, 2007).
• Vlerësimet e përkohshme, edhe nëse
administrohen më shumë se një herë, nuk
janë vlerësime formative.(Pinchok & Brandt,
2009; Heritage, 2010).
Cilat NUK JANE
vlerësime formative:
80
ndërveprimeve me fëmijët, ndërveprimeve me kolegët, materialeve mësimore-edukative dhe
përdorimit të kohës.
Riley-Ayers dhe të tjerë (2012), artikulojnë një proces përsëritës me pesë hapa për t’u
angazhuar në vlerësime formuese:
o Vëzhgimi dhe investigimi i sjelljeve të fëmijëve
o Dokumentimi dhe reflektimi bazuar mbi këto të dhëna
o Analizimi dhe vlerësimi i të dhënave duke u bazuar mbi qëllimet e të nxënit
o Hipoteza dhe planifikimi, të cilat marrin parasysh se çfarë bëjnë ose thonë fëmijët, si
dhe domethënia e këtyre veprimeve për planifikimin për mësimdhënie nga edukatoret
o Udhëzime dhe mësimdhënie, ku të dhënat ndihmojnë edukatoret që të mbështesin të
nxënit e fëmijëve dhe ta përshtatin mësimdhënien e tyre për të përmbushur nevojat e çdo
fëmije.
Vlerësimet formative janë ndoshta lloji më i rëndësishëm i vlerësimit të edukatoreve
parashkollore. Këto lloj vlerësimesh u mundësojnë edukatoreve të përshtatin menjëherë
mësimdhënien e tyre me nevojat e fëmijëve, si rrjedhim, mund të kenë një ndikim të madh
dhe pozitiv në të nxënit e fëmijëve në një kohë afatgjatë. Janë veçanërisht të dobishme duke
pasur parasysh karakterin “rastësor” të të nxënit dhe zhvillimit të fëmijëve.
III. Vlerësimet e përkohshme
Një vlerësim i përkohshëm është një formë vlerësimi që edukatoret e përdorin për (a)
vlerësimin se ku janë fëmijët në progresin e tyre të zhvillimit dhe të nxënit dhe (b)
përcaktimin nëse ata janë në rrugën e duhur për të kryer edhe vlerësimet e tjera të ardhshme.
Vlerësimet e përkohshme janë midis vlerësimit formativ dhe vlerësimit përmbledhës.
Vlerësimet e përkohshme bëhen në intervale të planifikuara gjatë vitit dhe administrohen nga
edukatoret. Komentet për fëmijët mund të jenë të shpejta, por jo aq të shpejta si në rastin e
vlerësimeve formative. Edukatoret mund të përdorin vlerësimet e përkohshme për të
identifikuar konceptet që fëmijët po përpiqen të kuptojnë, aftësitë që ata kanë vështirësi për ti
zotëruar, ose standardet që nuk i kanë arritur ende, në mënyrë që të bëjnë adaptimet përkatëse
në planifikimet e aktiviteteve, në udhëzimet e tyre dhe në mbështetjen e nevojshme.
Një shembull i një vlerësimi të përkohshëm në një grup parashkollor do të ishte një edukatore
që u kërkon fëmijëve të bëjnë veprime lëvizore më komplekse në intervale gjatë vitit
shkollor.
81
IV. Vlerësimet përmbledhëse
Vlerësimet përmbledhëse, përdoren për të vlerësuar progresin e të nxënit dhe arritjet në
përfundim të një periudhe specifike. Kanë karakter gjykues. Ndodhin vetëm një herë,
zakonisht në fund të programit vjetor. Mund të ofrojnë informacionin e mëposhtëm për
edukatoret dhe programin:
o Ku janë fëmijët në fund të një cikli kurrikular/programi vjetor
o Nëse fëmijët kanë përmbushur qëllimet e të nxënit të parashtruara për ta në fund të
programit vjetor
o Nëse ekziston një kombinim i mirë midis qëllimeve kurrikulare, standardeve për
zhvillim dhe të mësuar dhe praktikave edukative nga edukatoret.
Informacioni nga vlerësimet përmbledhëse mund të përdoret për të gjykuar nëse një fëmijë
është gati të kalojë në një klasë të re ose në fazën e re të trajektores së tij/saj të të nxënit.
10.7. Mjetet e vlerësimit në fëmijërinë e hershme
Ekzistojnë një sërë mjetesh/instrumentesh vlerësimi që mund t’i përdorin edukatoret për të
zbatuar analizat zhvillimore si dhe vlerësimet formative, vlerësimet e përkohshme dhe
vlerësimet përmbledhëse.
Çështje specifike:
Vlerësimet për fëmijët me nevoja të veçanta mund të kenë nevojë të ndryshohen ose të
përshtaten në përputhje me dallimet në zhvillimin dhe të nxënit e fëmijëve (p.sh.
fëmijët që nuk dëgjojnë mund të vlerësohen duke përdorur qasje të ndryshme nga
fëmijët që dëgjojnë)
Kur vlerësohen fëmijët që mësojnë në dy gjuhë të ndryshme, edukatorja duhet të marrë
në konsideratë nëse fëmija ka aftësi të mjaftueshme në gjuhën në të cilën është duke
mësuar për të qenë i/e aftë për t’u vlerësuar
Edukatoret mund të marrin në konsideratë administrimin e vlerësimeve në gjuhën që
fëmijët flasin në shtëpi
82
Një
dosje vlerësimi është një
përfaqësim i asaj që një edukatore
po mëson rreth performancës së
secilit fëmijë në fusha të zgjedhura
!
Instrumentet depistuese
Instrumentet depistuese përfshijnë si ato që adresojnë fusha të shumta zhvillimore, ashtu
edhe ato që fokusohen në fusha të veçanta. Instrumentet e tilla mund të administrohen nga
profesionistët, anëtarët e familjes ose kujdestarët e tjerë. Informacioni për secilin instrument
përfshin një përshkrim, sferën e moshës për të cilën është vërtetuar instrumenti, kohën për të
administruar, procedurën e pikëzimit, vetitë psikometrike dhe kërkesat për administratorët, si
dhe një lidhje ose adresë për botuesin ose burimin e më shumë informacioneve. Zakonisht,
përcaktimi i administrimit të tyre në institucione duhet të jetë i përcaktuar nga niveli politik
lokal apo qendror.
Dokumentimi pedagogjik
Dokumentimi është ngushtësisht i lidhur me qasjen e projekteve tematike. Dokumentimi
konsiston në marrjen e modeleve gjatë kohës së punës së fëmijëve në lidhje me një temë,
fushë, apo interes të veçantë dhe në paraqitjen e kësaj pune përmes formës së një serie
fotografish të fëmijëve të angazhuar në punë.
Dokumentimi shërben për të krijuar një të dhënë vizuale të procesit të të nxënit të fëmijëve.
Edukatoret duke marrë për bazë aktivitetet që iniciohen nga fëmijët, ofrojnë një kornizë për
të filluar një bisedë dhe drejtojnë të nxënit e fëmijëve. Dokumentimi është një proces i
përbashkët si për edukatoren ashtu edhe për fëmijët që të angazhohen në aktivitete
bashkëpunuese për të planifikuar temat e ardhshme të aktiviteteve mësimore.
Krijimi i dosjes
Një dosje [portfolio] është një mjet i rëndësishëm për të komunikuar jo vetëm për të mësuarit
e një fëmije, por gjithashtu për të ofruar dëshmi për të mbështetur konkluzionet e edukatoreve
në lidhje me pikat e forta, aftësitë dhe shkathtësitë e fëmijëve.
Edukatoret mund të krijojnë dosje për çdo fëmijë në programin parashkollor. Dosja përmban
shembuj të punës së fëmijëve në angazhimin e tyre në aktivitete në fusha të ndryshme
përgjatë vitit. Këta shembuj duhet të përfaqësojnë punën tipike të fëmijës (jo vetëm më të
mirën ose më të keqen). Po ashtu dosjet përmbajnë edhe shënime
të shkurtra, domethënëse, faktike nga edukatoret, të dala nga
vëzhgimi i fëmijëve. Dosjet ofrojnë informacion për
edukatoren se si fëmijët janë duke përparuar në një fushë
të caktuar ose në zhvillimin e një aftësie. Sa më e pasur të
jetë dosja e fëmijëve me ‘punë’ të fëmijëve, aq më lehtë
do ta ketë edukatorja për të vërejtur dhe për të qenë e
sigurt në përparimin e tyre, ose në përcaktimin e nevojës
për ndryshim ose ndërhyrje.
Edukatorja mund të krijojë dosje sipas periudhës kohore në të
cilën ajo vendos të vlerësojë të mësuarit e fëmijëve. Megjithatë, është e
rekomandueshme që dosjet të krijohen së paku dy herë në vit në mënyrë që të krahasohen për
progres.
Listat e kontrollit dhe vëzhgimi
83
Një listë kontrolli është një mekanizëm që edukatoret mund ta përdorin për të ndjekur të
nxënit e fëmijëve në kohë. Listat e kontrollit mund të strukturohen në një mënyrë të tillë që
të ofrojnë të dhëna për vlerësimin formativ ose mund të strukturohen për të dhënë të dhëna
për vlerësimet e përkohshme. Një listë e plotë e përcaktuar mirë dhe aftësitë vëzhguese të
edukatoreve, janë kritike dhe thelbësore për vlerësimin. Vëzhgimet e sjelljeve dhe aftësive të
fëmijëve i ofrojnë edukatoreve një pasqyrë të gjerë të aftësive të fëmijës. Për shembull, një
vëzhgim i edukatores i një fëmije që rikujton atë që ndodhi mbrëmë në shtëpi me një
buzëqeshje të madhe dhe përmes një gjuhe ekspresive është një masë më e vërtetë për aftësitë
gjuhësore të tij/saj se sa të kërkosh që fëmija të ritregojë një histori që e ka dëgjuar.
Një model i një liste kontrolli mund të jetë renditja e treguesve të një fushe të SZHMFH për
një moshë të caktuar dhe vlerësimi i realizimit të treguesve nga fëmijët përmes opsioneve:
fillestar/ e bën herë pas here/ e bën shpesh/ e bën gjithmonë.
Shënimet e shkurtra
Shënimet e shkurtra [anekdotike] janë përshkrime të shkurtra, faktike, narrative të sjelljeve të
fëmijëve dhe aftësive të tyre. Këto shënime, duhet të jenë sa më objektive dhe vetëm në
formën e disa fjalive të shkurtra: Ana sot zgjodhi qendrën e rërës. Ajo pretendoi të ishte
peshk. Interesi i saj zgjati pak.
Inventarët e shtëpive
Prindërit mund të shohin sjellje dhe aftësi që fëmijët i demonstrojnë vetëm në shtëpi.
Inventarët e shtëpive mbledhin informacion të vlefshëm përmes një sondazhi ose grupi të
pohimeve të shkurtra dhe me përgjigje me fund të hapur të cilat plotësohen nga të rriturit në
shtëpinë e fëmijës.
KAPITULLI XI
11.1. Materialet dhe burimet
Pasurimi i mjedisit edukativ me materiale të shumëllojshme zbulon para fëmijëve botën e
pasur në të cilën jetojnë . Çdo ndërveprim me materialet në klasë është një mundësi për
të siguruar një përvojë që hap mendjen, begaton me ndjenja, siguruar ndërveprim social dhe
zhvillon fizikun. Materialet e ndryshme në klasë që gjithmonë duhet të jenë sa atraktive, po
aq dhe sfiduese ndihmojnë në përmbushjen e interesave të fëmijës për aktivitet si dhe nevojën
për zhvillimin e aftësive të ndryshme të fëmijëve të vegjël.
Materialet duhet të mbështesin të mësuarit përmes lojës. Ata në mënyrë aktive ndërtojnë
njohuri duke bashkëvepruar me botën rreth tyre. Mjedisi edukativ i pasur me materiale
mund të lehtësoj procesin duke inkurajuar veprimtarinë e pavarur të fëmijëve në klasë.
Materialet në mjedise klase duhet të jenë të organizuara mirë, ashtu që fëmijët të kenë
qasje të lehtë në materiale dhe t’u lejohet që të përfshihen në mënyrë të pavarur në lojë dhe
aktivitete të nevojshme për ta. Materialet duhet të zgjidhen bazuar në nevojat zhvillimore të
84
fëmijëve si dhe potencialin e fëmijës për lojë dhe eksplorim. Qendrat mësimore janë një
mënyrë e qartë për ndarjen e materialit në mjedisin edukativ, zakonisht sipas fushave të
ndryshme mësimore.
Materialet duhet të ruhen në nivelin e syve të fëmijëve në çdo qendër dhe të organizohen në
mënyrë tërheqëse në mënyrë që fëmijët të duan të luajnë atje. Vendndodhja e çdo materiali
në qendra e bën atë lehtësisht të disponueshme, por ndërkohë u japin një mesazh të qartë
fëmijës për atë çfarë duhet të ndodhë në atë zonë. Materialit që disponon qendra e shkencës,
qendra e bllokut, qendrat e leximit, qendra e dramës, janë të organizuara dhe të
planifikuara me qëllim që përmes lojës t'i ndihmojnë fëmijët të arrijnë njohuri, shkathtësi dhe
vlera të qëndrueshme të natyrës së caktuar.
Materialet nuk duhet të jenë komplekse apo të shtrenjta. Ato mund të jenë materiale të
shumëllojshme që ofrojnë zgjedhje të shumta me rastin e aktiviteteve kreative të fëmijëve.
Këshillohen materiale të sigurta, materiale ekologjike, dhe të përshtatshme sipas moshës .
Lodrat dhe materialet e ndryshme duhet të jenë të tilla që sigurojnë aktivitetet që mundësojnë
që gjërat të bëhen të lehta për t'u kuptuar. Materialet e përshtatshme për moshën, u
mundësojnë fëmijëve të eksplorojnë në mënyrë të pavarur, në vend që të jenë në varësi të
udhëzimeve të edukatores.
Secili duhet të ndjehet i suksesshëm duke luajtur, kështu që materialet, lodra dhe lojëra duhet
të zgjidhen, bazuar jo vetëm në aftësitë e fëmijëve, por edhe në nevojat e veçanta të fëmijëve,
sidomos nevojat e fëmijëve me prejardhje të ndryshme kulturore dhe llojet e ndryshme të
familjeve.
Edukatoret ju prezentojnë dhe i udhëzojnë si të përdorin ato për të mbështetur aktivitetin e
pavarur në fushat e përmbajtjes që të forcojnë aftësi jetësore të fëmijëve. Fëmijëve duhet
afruar materiale të mjaftueshme dhe të llojllojshme për të shmangur luftën ose konkurrencën
mbi një lodër apo material tjetër. Asnjëherë nuk duhet krijuar dhe ndarë materialet në bazë të
disa stereotipeve gjinore, si materiale apo lodra për vajza apo lodra për djem.
Dokumenti i Kurrikulës Bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme mbështet:
Fëmijët - në zhvillimin gradual të tyre, në zhvillimin e kompetencave në
arritjen e standardeve për edukim dhe arsim tërëjetësor si dhe në integrimin e
lehtë shoqëror duke i përgatitur ata që të ballafaqohen me sfida të jetës;
Edukatoret - në planifikimin dhe realizimin e suksesshëm të punës me
fëmijët – në realizimin e aktiviteteve edukative në grup dhe jashtë grupit, me
qëllim që ato të përgjigjen në pyetjet: Përse dhe për ç’qëllim duhet të
mësojnë fëmijët; Çfarë, kur, sa dhe si do të mësojnë fëmijët, si dhe çka, kur
dhe si të vlerësohen arritjet e fëmijëve- realizimi dhe efektiviteti i procesit
edukativ;
Prindërit - në përcjelljen në vazhdimësi të zhvillimit dhe arritjeve të
kompetencave të fëmijëve të tyre gjatë periudhave të caktuara kohore, në
bazë të njohurive, sjelljeve, ndjenjave dhe qëndrimeve që manifestojnë në
85
situata të ndryshme jetësore, në harmoni me Standardet e zhvillimit të
fëmijëve dhe arritjen e kompetencave .
Reforma kurrikulare e arsimit parauniversitar, do të ishte e paplotë dhe e vështirë për t’u
realizuar, nëse nuk do të hartohej Kurrikula Bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme
0-5 vjeç. Dokumenti mundëson ndërlidhjen e dijeve nga niveli i edukimit në fëmijërinë e
hershme në nivelet tjera arsimore. Edukimi në fëmijërinë e hershme është stad “substancial”
i edukimit.
86
Bibliografia
- Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë. (2011). Korniza e Kurrikulës e Arsimit - Parauniversitar të Republikës së Kosovës. Prishtinë
- Ministria e Arsimit, Shkencës dhe e Teknologjisë (2016) Kurrikula Bërthamë, për klasën
përgatitore dhe arsimin fillor të Kosovës (klasat 0,I,II,III,IV dhe V) Ministria e Arsimit,
Shkencës dhe Teknologjisë (2011). Ligji për Arsimin Parauniversitar në
- Republikën e Kosovës
- Ministria e Arsimit, Shkencës dhe e Teknologjisë (2011), Standardet e zhvillimit dhe të
mësuarit në fëmijërinë e hershme 0-6 vjet
- Ministria e Arsimit, Shkencës dhe e Teknologjisë (2006) Ligji për Edukimin Parashkollor
- Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë. (2007). Strategjia e Arsimit Parauniversitar e - Kosovës 2007 - 2017 Prishtinë
- Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë. (2010). Plani strategjik për arsimin e Kosovës 2011 - 2016 Prishtinë.
- Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë. (2012). Udhëzues për përmirësimin e praktikave në klasë. Botimi për edukatoret parashkollore në institucionet parashkollore, grup-
mosha 0-3 vjeç dhe 3-5 vjeç. - Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë. (2012) Udhëzues për përmirësimin e
praktikave në klasë. Udhëzues për drejtorët e institucioneve parashkollore. Mosha
parashkollore 0-5 vjeç.
87
HARTUESIT E KURRIKULËS BËRTHAMË
Kontribuuesit që morën pjesë në hartimin e draftit të Kurrikulës Bërthamë për edukimin në fëmijërinë e hershme: Kabineti i Ministrit, MASHT
Departamenti për zhvillimin e arsimit parauniversitar, MASHT
Divizioni për edukim parashkollor, MASHT
Divizioni për planprograme dhe tekste shkollore, MASHT
Ekspertët nga UNICEF-i – Sharon Lyn Kagan, Ed.D dhe Rebeka E.Gamez, Ed.D.
Falënderojmë për kontributin dhe mbështetjen gjatë këtij procesi: Zyrtarët e MASHT
Hulumtuesit e Institutit Pedagogjik të Kosovës
Profesorët universitarë
Ekspertët vendorë dhe ndërkombëtar
Ekspertët nga Instituti i Zhvillimit të Arsimit në Tiranë (IZHA)
Falënderim i veçantë Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, falënderon të gjithë udhëheqësit e procesit dhe kontribuuesit tjerë, vendorë e ndërkombëtarë, të cilët ndihmuan hartimin e Kurrikulës Bërthamë për Edukimin në Fëmijërinë e Hershme 0-5 vjet.
88
LISTA E KONTAKTIT TË GRUPIT PUNUES
Nr. Emri dhe
mbiemri
Fusha mësimore
kurrikulare
Institucioni
Kontakti
1.
2
Labëri Luzha Koordinatore
SNKA 0
MASHT/IPK [email protected]
2. Imrane
Ramadani
Koordinatore
SNKA 0
MASHT
Imrane.Ramadani@rks -gov.net
3. Mustafë Kadriu Udhëheqës i
Divizionit për
Standarde dhe
Vlerësim
MASHT [email protected]
4. Ganimete
Kulinxha
Profesoreshë në
Fakultetin e
Edukimit
Fakulteti i
Edukimit -
Prishtinë
5. Mimoza
Shahini
Profesoreshë në
Fakultetin e
Edukimit
Fakulteti i
Edukimit -
Mitrovicë
6. Merita Shala Profesoreshë në
Fakultetin e
Edukimit
Fakulteti i
Edukimit -
Mitrovicë
7. Mevlude Aliu Hulumtuese për
edukim
parashkollor
IPK
5. Zehrije Plakolli Hulumtuese për
edukim
parashkollor
9. Bleta Hoxha Edukatore IP Ardhmënia
Prishtinë
10. Kimete Hoxha Drejtoreshë -
pedagoge
Albiona Asllani
– Shtime
11. Kozeta Imami Zyrtare për arsim UNICEF [email protected]