History will be kind to me for I intend to make this presentation!!!

HISTORIA 8

BOTA NE FILLIM TE SHEKULLIT XX DHE LUFTA I BOTERORE

Deri ,afersisht ne vitin 1870 ne Evrope ekzistonin 5 shtete te cilat luanin rolin kryesor : Anglia ,Franca ,Austro-Hungaria,Rusia dhe Perandoria Osmane. Krahas ketyre 5 shteteve pas viteve 1870 u shtuan dy shtete te reja ,krijimi i te cilave erdhi si rezultat i bashkimit te tyre. Keto dy

shtete te reja ishin : Perandoria Gjermane dhe Mbreteria Italiane. Figurat e shquara qe ndihmuan ne bashkimin e ketyre dy shteteve ishin: Konti Kavur (arkitekt i Italise se Bashkuar)

dhe Oto-Von Bismarku (arkitekt i Gjermanise se Bashkuar). Ne te njejten kohe ,kur u krijuan shtetet e reja ,shpertheu edhe Revolucioni II Industrial. Ky I fundit ndikoi shume tek shtetet e

vjetra ku ritmet e zhvillimit qene shume te shpejta. Brenda pak kohe ,shtetet e reja u barazuan ekonomikisht me shtetet e vjetra. Pra ,u vendos nje ekuiliber ekonomik. Por shtetet e

reja kerkonin te gjenin tregje,zona influence dhe koloni. Ato kerkonin rindarjen e botes ne menyre te barabarte.Krahas ekuilibrit ekonomik filloi dhe rivaliteti i shteteve . Ky rivalitet coi

ne krijimin e dy aleancave ushtarake :

- Blloku Qendror : perfshinte Italine ,Gjermanine dhe Austro-Hungarine.

- Antanta : perfshinte Rusine,Angline dhe Francen.

Me krijimin e aleancave ushtarake dhe shfaqjen e rivalitetit midis 2 grup-shteteve ,ruajtja e ekuilibrit u be e veshtire dhe paqja u cilesua : Paqe e Brishte.

FUQITE E BOTES NE BARASPESHE TE VESHTIRE

Kamili Benso

Oto- VonBismark

Pas vitit 1870 kudo ne Evrope ndodhen ndryshime si:

-U rrit prodhimi bujqesor dhe industrial

-U rrit tregtia e brendshme dhe e jashtme- U ul numri i papunesise- U rrit popullsia urbane

- U nxit Revolucioni Shkencor- Linden shpresat per krijimin e nje bote te re pa luftera ku do mbizoteronte

paqja- U krye demokratizimi i shoqerise

- U krijuan sindikatat nga punetoret ,ne menyre qe te mbroheshin te drejtat e tyre

- U rri roli i partive politike- Lindi levizja qytetare ne te cilen perfshiheshin:

1) Levizja Feministe

2) Levizje Bamirese

3) Levizja Punetore

Kjo periudhe (1870 -1914) gjate se ciles mbizoteronte paqja dhe qetesia e zhvillimit ekonomik u quajt : Epoka e Bukur.

EPOKA E BUKUR

Shkaku kryesor I fillimit te Luftes I Boterore ishte perplasja e

interesave dhe ashpersimi I rivaliteteve ndermjet 2 aleancave ushtarake: Bllokut Qendror dhe

Antantes. Zonat kryesore ne Evrope ku perplaseshin interesat e 2

aleancave te mesiperme ishin:

1) Ballkani

2) 2)Territoret polake

3) Kufiri Franko-Gjerman

4) Kufiri Veri-Lindor i Italise

5) Kolonite qe mbizoteronte Anglia.

Sinjalet qe tregonin se Lufta e I Boterore po afronte ishin :

1) Militarizimi qe cdo shtet i bente ekonomise.

2) Krijimi i 2 aleancave ushtarake.

3) Rivaliteti ndermjet 2 Aleancave Ushtarake

4) Perdorimi i shtypit dhe kinematografise per te propaganduar fillimin e

Luftes se I Boterore.

SHKAKU SINJALET

SHKAKU DHE SINJALET E LUFTES I BOTERORE

Me 28 Qershor 1914 ne Sarajeve,kryeqyteti i Bosnjes ,vritet

Franc Ferdinandi,princi – trashegimtar i Perandorise Austro-Hungareze nga

Gavrilo Principi. Kjo ngjarje sherbeu si pretekst per shperthimin e luftes.

Qeveria austriake ngarkoi me faj Serbine per kete vrasje.

Ajo i dergoi nje ultimatum me kerkesa te renda ,te cilat serbet nuk i pranuan.

PRETEKSTI FILLIMI

PRETEKSTI DHE FILLIMI I LUFTES I BOTERORE

Gavrilo Princip

Franc Ferdinand

Me 28 Korrik ,Austro-Hungaria me pelqimin e Gjermanise i shpall lufte Serbise.Ne gusht ,Gjermania i shpall lufte Rusise e Frances ,ndersa,kunder saj hyri ne lufte Anglia dhe Japonia.Dy vjet me vone ne krah te Antantes hyri dhe SHBA-ja.Perkrah Gjermanise u rradhiten Perandoria Osmane e Bullgaria. Lufta qe filloi ne Ballkan morri shtrirje boterore.

Shtabi gjerman kishte pregatitur planin e luftes qe mori emrin “Plani Shlifen”.Ky plan mbeshtetej ne levizjen e shpejte te ushtrise prandaj quhej edhe “Plani i Luftes

Rrufe”.Sipas planit dy ishin frontet kryesore te luftes:

*Fronti Perendimor qe drejtohej kunder Frances.

*Fronti Lindor qe drejtohej kunder Rusise.

Beteja e Marnes shenoi deshtimin e planit gjerman “te luftes rrufe.Lufta sulmuese e gjermaneve u kthye ne nje lufte pozicionale qe shkaktoi shume viktima e fatkeqesi jo vetem ne te dyja ushtrite armike por edhe ne masen e popullsise civile .Prandaj edhe

veprimet e Gjermaneve ne frontin Lindor qene te kufizuara.

~

Italia kishte mbetur e pakenaqur nga veprimet e aleateve te saj ,Gjermania e Austro-Hungaria.Keto te fundit nuk kishin marre pelqimin e Italise ,kur kishin hyre ne lufte

prandaj ne fillim te saj Italia u shpall shtet neutral . Ne vitin 1915 ,Italia hyri ne bisedime te fshehta me Antanten.Me 26 prill 1915 shtetet e Antantes dhe Italia

nenshkruan nje marreveshje qe u quajt “Traktati i Fshehte i Londres”.Italia do te hynte ne lufte perkrah Antantes dhe ne fund te saj iu premtuan kufiri verilindor i Austro-

Hungarise dhe territore e ishuj ne Ballkan ku ndermjet tyre ishin : ishulli i Sazanit dhe Vlora.Gjithashtu ,Shqiperia mbetej e copetuar dhe e vetmja pjese territoriale qe asaj i

mbetej shtrihej nga lumi Shkumbin deri ne lumin Vjose.

Ne maj 1915 Italia i shpall lufte Austro-Hungarise.

ZHVILLIMI I LUFTES NE VITET 1914-1915

Gjate vitit 1916 betejat kryesore u zhvilluan ne Verdun e Somme.Gjate vitit 1917 ndodhen dy ngjarje te medha qe sollen dhe perfundimin e luftes:

*Revolucioni ne Rusi

*Hyrja ne lufte e SHBA-se perkrah Antantes

1) Revolucioni qe ndodhi ne Rusi ,ne nentor 1917 ,solli ne pushtet qeverine bolshevike te drejtuar nga Vladimir Ilic Lenini. Qeveria e re revolucionare ne

mars te 1918 beri paqe me Bllokun dhe doli nga lufta.

2) Ne prill te 1917, ne lufte perkrah Antantes hyri SHBA-ja ,e udhehequr nga presidenti Uillson .

~

Forcat e Bllokut nuk mund ta vazhdonin me luften. Ne korrik te vitit 1918 ,ne frontin Perendimor,ushtrite anglo-franko-amerikane i detyruan forcat gjermane te terhiqeshin nga territoret Franceze.Me 3 nentor 1918 u nenshkrua armepushimi midis Italise e Austro-Hungarise.Perandori Austro-Hungarez abdikoi..Asamblete

Popullore shpallen Republikat e Austrise dhe Hungarise. Kjo ngjarje shenoi shperberjen e Perandorise Austro-Hungareze.

Ne Gjermani perandori la fronin dhe me 9 nentor u shpall Republika e Vajmarit.

Ne 11 nentor qeveria gjermane nenshkroi armepushim dhe kjo shenoi : Perfundimin e Luftes I Boterore.

ZHVILLIMI I LUFTES I BOTERORE DHE

PERFUNDIMI I SAJ

TRAKTATET E PAQES DHE PROBLEMET E

PAZGJIDHURA TE PASLUFTES

Lufta I Boterore perfundoi me fitoren e shteteve te Antantes dhe te aleateve te saj.Shtetet e humbura : Blloku Qendror dhe aleatet e tij ,Bullgaria e Turqia ,u vleresuan si fajtore qe

shkaktuan luften ,e cila i solli deme te medha shoqerise evropiane .

Me 18 Janar 1919 ,ne Versaje afer Parisit ,u mblodh Konferenca e Paqes ku rolin kryesore e luanin kater shtetet e medha : SHBA-ja ,Franca,Anglia dhe Italia.

Qendrimet e mbajtura ne Konferencen e Paqes

• Presidenti i SHBA-se Vudro Uillson ,u paraqit me programin e tij prej 14 pikash per vendosjen e paqes ne bote.Ne baze te ketij programi kerkohej te krijohej nje bote e re e carmatosur ku te sundonte paqja,liria e mirekuptimi ,ku te respektoheshin te drejtat e kombeve per pavaresi ,vetevendosje dhe paprekshmeri territoriale. Uillsoni kerkonte

sistemimin e botes ne menyre demokratike.

• Shtetet evropiane mbajten qendrim te kundert me ate te Uillsonit . Ato kerkonin te ngarkonin me faj vendet e humbura dhe te nxirrnin sa me shume perfitime ekonomike.

KONFERENCA E PAQES

Konferenca e Paqes ne Versaje

4 te medhenjte qe drejtuan Konferencen e Versajes

Sipas Konferences se Paqes ne Versaje (1919) :

1)U krijua harta e re politike e Evropes

2)U shkeputen territore Gjermane qe i kaluan :Frances,Belgjikes ,Danimarkes dhe Polonise.

3)Nga shperberja e Austro-Hungarise u shkeputen territore qe i kaluan Italise (kufiri VL) ,Rumanise (zona e Transilvanise) dhe Polonise (territoret veriore).

4) Nga shperberja e Austro-Hungarise u formuan 4 shtete te reja: Austria,Hungaria,Cekosllovakia dhe Jugosllavia.

5) U shpall pavaresia e Polonise e cila morri territore: Ruse,Gjermane, ish-Austro-Hungareze.

6)Linden shtetet baltike : Estonia,Lituania,Letonia dhe Finlanda.

7) Gjermania duhet te paguante reparacione ndaj Antantes.

8) U miratua formimi i Lidhjes se Kombeve (ide e Vudro Uillson).

9)Per Shqiperine ,u njohen kufijte e caktuar ne vitin 1913 dhe fqinjeve u dhane territore te reja Shqiptare.

10) U shperbe Perandoria Osmane dhe u krijuan 5 shtete te reja : Turqia,Palestina ,Siria,Libani dhe Iraku.Keto 4 te fundit kaluan nen kontrollin Anglez e

Francez.

VENDIMET E KONFERENCES SE VERSAJES

Me propozimin e Presidentit Uillson ,Konferenca e Versajes vendosi krijimin e nje organizate nderkombetare .Kjo organizate u

quajt Lidhja e Kombeve dhe e kishte qendren e saj ne Gjeneve(Zvicer).Lidhja e Kombeve nuk mundi te krijonte nje paqe

te qendrueshme ne bote ngaqe mbeshtetej ne vendimet e Konferences se Paqes.Ne Lidhjen e Kombeve nuk ishin anetare :

SHBA-ja ,Rusia dhe Gjermania.

KRIJIMI I LIDHJES SE KOMBEVE

Qellimet e Lidhjes se Kombeve

Ruajtja e Paqes

Forcimi i marredhenieve ndermjetshteteve

Denimi iAgresoreve qe kercenojne paqen

Zgjidhja e mosmarreveshjeve

Organet kryesore te kesaj organizate ishin :

1) Asambleja e Pergjithshme

2) Keshilli

PRIRJET POLITIKE DHE EKONOMIKE NE EVROPE GJATE 1918-1939

FAZAT E EKONOMISE EVROPIANE

GJATE 1918-1939

LulezimiEkononik(1924-1929)Rindertimi

Ekonomik(1918-1922)

Kriza(1929-1933)

Prirjet politike

Perplasja midis Rusise komuniste dhe shteteve kapitaliste .

Ndryshimet ne demokracine evropiane.

Konfliktet midis kolonive dhe kolonizatoreve.

DIKTATURA,TOTALITARIZMI KOMUNIST E FASHIST

Pjesemarrja e Rusise ne lufte e kishte veshtiresuar shume jeten e popullit rus.Afro 2 mln ishin viktimat ruse ne front. Per kete situate akuzohej Car Nikolla II. Ne shkurt 1917 ne Petersburg shpertheu kryengritja kunder carizmit. Perpara

zemerimit te popullit Car Nikolla II abdikoi.Monarkia absolute ra dhe u shpall Republika nga Qeveria e

Perkohshme.

Qeveria e perkohshme zbatoi nje politike demokratike duke shpallur lirine e fjales ,shtypit etj. Qeveria vendosi ta mos

ta ndalte luften. Ky qe nje gabim i saj ,te cilin e shfrytezuan komunistet ruse.

Partia Komuniste ose Bolshevike udhehiqej nga Vladimir Ilic Uljanovi .Me urdhrin e tij u krijuan sovjetet. Partia

Bolshevike pergatiti me 25 Tetor ose 7 Nentor revolucionin bolshevik.Revolucioni triumfoi dhe ne Rusi u shpall

Diktatura e Proletariatit.

VENDOSJA E REGJIMIT TOTALITAR NE RUSI

1) U be shtetezimi i sektoreve ekonomike

2) U godit prona private

3) Rusia doli nga lufta.

4) U krjua Armata e Kuqe

5) U krijua BRSS ne vitin 1922.

6) U krijua Kushtetuta qe e shpallte Rusine shtet federal.

7) U perdor dhuna.

8) U goditen kundershtaret e regjimit.

9) U ndaluan lirite demokratike.

10) U vu sistemi monopartiak.

11) U krijua policia sekrete.

12) U vu propaganda komuniste.

13) U ngrit kulti i individit.

MASAT PER FORCIMIN E PUSHTETIT

1) Natyra demagogjike kontradiktore

2) Goditja e demokracise.3) Perdorimi i dhunes.

4) Nxitja e burokracise.5) Kulti i Individit.6) Mbivleresimi i

propagandes.7) Agresiviteti

1) Rruga qe ndoqen per te ardhur ne pushtet nuk eshte e njejte.

2) Shtresat e popullsise tek te cilat ishin te

perqendruara.3) Koha e qendrimit ne

pushtet.4) Shfrytezimet per te

ardhur ne pushtet.

TE PERBASHKETAT VECORI DALLUESE

REGJIMET TOTALITARE

Italia kaloi nje krize te thelle,qe tronditi te gjitha shtresat e shoqerise.Rindertimi i vendit ecte ngadale.Territoret e

jugut ishin te prapambetura.Kishte varferi e papunesi te madhe. Kudo sundonte anarkia.Qeveria nuk ishte ne

gjendje te zoteronte situaten.

Ne vitin 1919 ne Milano u formua Partia Fashiste nen drejtimin e Benito Musolinit.Kjo parti premtoi rend ,siguri

dh kthimin e Italise ne kohet e lavdishme te “Romes se Lashte”.Partia fashiste organizoi grupet fashiste te quajtur skuadrista. Me 28 Tetor 1922 filloi marshimi drejt Romes.

Forcat fashiste pushtuan ndertesen qeveritare.Mbreti Viktor Emanueli III beri kompromis.Ai formoi nje qeveri koalicioni nen drejtimin e Duces. Ne vitin 1925 Musolini prishi koalicionin dhe krijoi nje qeveri fashiste. Ne Itali u

vendos diktatura fashiste.

ITALIA GJATE VITEVE 1918-1939

VENDOSJA E FASHIZMIT

Per te forcuar pushtetin Musolini:• Krijoi institucione te reja fashiste.• U rivendos denimi me vdekje.• U ndaluan veprimtarite politike.

• U vu sistemi monopartiak.• U hartua nje plan per zhvillimin ekonomik.

• U militarizua ekonomia.• U be politizimi i shkollave.• U vleresua propaganda.• U ngrit kulti i individit.

DIKTATURA FASHISTE NE ITALI

Perandori Vilhelmi II ,pasi abdikoi ne qytetin e Vajmarit u shpall Republika qe morri dhe emrin e qytetit ku u shpall. U krijua qeveria dhe u hartua nje

kushtetute demokratike. Republika e Vajmarit arriti ti sheroje plaget e luftes.Filloi permiresimi i jetes.Ne vitin 1926 Gjermania u pranua ne

Lidhjen e Kombeve por shoqeria gjermane vazhdonte te ishte e pakenaqur . Ne periudhen e krizes qeveria u akuzua per gjendjen e

veshtire ekonomike.Pervec kesaj ajo u cilesua si tradhtare e popullit ngaqe kishte pranuar kushte te renda e poshteruese. Ne kete kohe u rrit

popullariteti i Partise Naziste e krijuar ne 1920 nga Adolf Hitleri.Partia naziste premtonte se do te sillte rend,siguri dhe mireqenie. Mbi te gjitha

ajo do te hidhte poshte vendimet e Konferences se Paqes (1919).

Ne vitin 1933 Presidenti i Republikes e shpalli Hitlerin kancelar. Nje vit me vone pas vdekjes se tij ,Hitleri mori dhe postin e presidentit ,me titullin

Fyhrer dhe shtetin gjerman e quajti “Rrajhu III”.

Hitleri krijoi nje shtet totalitar ne te cilin u vendos diktatura e djathte naziste.

GJERMANIA PAS LUFTES I BOTERORE DHE ARDHJA NE PUSHTET E

HITLERIT

Hitleri krijoi nje shtet totalitar ku:

1) Perqendroi gjithe pushtetin ne duart e tij,qe e kontrollonte nepermjet dy institucioneve te dhunes : SS dhe Gestapos.

2) Zhduku kundershtaret.

3) U vu sistemi monopartiak.

4) U ndaluan lirite demokratike.

5) U be politizimi i shkollave.

6) U ngrit kulti i individit.

7) U perdor propaganda.

8) U militarizua ekonomia.

9) U bene investime ne infrastrukture.

10) Filloi ndjekja e cifuteve.

VENDOSJA E DIKTATURES NAZISTE NE GJERMANI

Drejtimet e politikes agresive ishin :

1) TE HIDHESHIN POSHTE VENDIMET E KONFERENCES SE PAQES.

2) TI BASHKOHESHIN GJERMANISE TERRITORET E BANUARA NGA GJERMANET.

3) GJERMANIA TE BEHEJ LIDER BOTEROR.

~Sinjalet e Luftes II Boterore ~

1)Dalja e Gjermanise nga Lidhja e Kombeve.

2)Dergimi i forcave ushtarake ne Spanje per te mebeshtetur gjeneralin Franko.

3) Pushtimi i zones se Renit dhe Cekosllovakise dhe bashkimi i Austrise me Gjermanine.

4) Krijimi i aleances me Italine dhe me vone me Japonine.

5) Nenshkrimi i Paktit te Mossulmimit me Rusine ,duke ndare ne menyre te fshehte territoret polake.

POLITIKA AGRESIVE NAZISTE

Spanja ishte vendi me i prapambetur i Evropes Perendimore.Pas Luftes II Boterore forcat demokratike u rriten dhe u forcuan mjaft. Ne zgjedhjet e vitit 1931 ato

fituan dhe shpallen Republiken ne Spanje.

Mbreti Alfonsi XVII u largua nga vendi.

Forcat konservatore nuk pranuan humbjen.Forcat demokratike u fuqizuan akoma dhe me teper dhe krijuan nje bashkim demokrat te quajtur Fronti Popullor.

~~~~

Shperthimi i Luftes Civile ne Spanje lidhet me zgjedhjet elektorale te vitit 1936. Ne keto zgjedhje fitoi Fronti Popullor.Forcat konservatore perseri nuk pranuan

rezultatin. Ato u organizuan dhe krijuan nje bashkim antidemokratik qe u quajt Fronti Kombetar. Ky front u mbeshtet ne forcat ushtarake (falangistet) qe

udhehiqeshin nga gjenerali Franko. Frankoja organizoi nje kryengjritje per te rrezuar Republiken Demokratike.Filloi Lufta Civile qe zgjati 3 vjet (1936-

1939).

Gjermania dhe Italia ndihmuan gjeneralin Franko me armatime ndersa Rusia perkrahu Republiken,ashtu si edhe shume vullnetare te tjere nga e gjithe

bota.Anglia dhe Franca mbajten qendrim neutral.

Lufta civile perfundoi ne vitin 1939 me fitoren e Frontit Kombetar. U permbys Republika dhe u vendos dikatura e gjeneralit Franko.

SPANJA DHE LUFTA CIVILE

DEMOKRACITE PERENDIMORE NE VITET

1918-1939

Vitet e luftes i siguruan SHBA-se perfitime te medha.Amerika qe furnizuesja me e madhe e Evropes me arme,ushqime e veshmbathje.Pas luftes SHBA-ja njohu nje lulezim te madh ekonomik.Te ardhurat ishin te medha dhe njerezit

jetonin me mire.

~~~~

Kriza boterore e viteve 1929-1933 se pari filloi ne SHBA dhe u perhap ne Evrope.Ajo u shfaq ne bujqesi dhe pastaj ne gjithe deget e

ekonomise.Mallrat filluan te mos shiteshin.Fuqia blerese ra.U rrit papunesia.Per zgjidhjen e krizes dy partite kryesore mbanin qendrime te ndryshme .Partia Republikane ne pushtet theksonte se shteti nuk duhet te

nderhynte ne jeten politike sepse kriza do te zhdukej vete sic kishte ardhur.Partia Demokratike kerkonte nderhyrjen e menjehershme te shtetit

per te kapercyer krizen.

~~~

Ne zgjedhjet e vitit 1932 fitoi postin e presidentit Franlin Ruzvelti i Partise Demokratike i cili e drejtoi vendin gate periudhes 1932-1945. Ai hartoi nje

program te gjere reformash per te nxjerre vendin nga kriza. Ky program njihet si Kursi i Ri i Ruzveltit ose New Deal.

SHBA-JA NE VITET 1920.

Programi i Ruzveltit parashikonte zgjidhjen e 3 problemeve kryesore te krizes:

1) Papunesise

2) Ringjalljen e ekonomise

3) Permiresimin e jeteses

Per te ulur papaunesine u ndertuan vepra infrastrukturore . U hapen vende pune dhe u ul ndjeshem papunesia.

Per te ringjallur ekonomine shteti bleu mallrat e teperta ,zhduku superprodhimin dhe ofroi kredi. Kjo ndihmoi bankat te mos falimentonin.

Per te permiresuar jetesen sidomos te punetoreve u kufizuan oret e punes,u caktua minimumi i pages dhe u vendos asistenca.

~~~

Ne politiken e jashtme SHBA-ja mbajti qendrim neutral. U tregua indiferente ndaj veprimtarise agresive te shteteve diktatoriale.

KURSI I RUZVELTIT

Gjate viteve 1919-1933 ekonomia angleze kaloi ne 3 faza:

1) Faza e pare ,perfshiu periudhen 1918-1923.Eksporti anglez u godit nga konkurrenca amerikane e japoneze.Kushtet e jeteses u veshtiresuan shume.

2) Faza e dyte 1923-1929 shenoi periudhen e lulezimit.Tri qene shkaqet qe cuan ne lulezimin e ekonomise angleze:

a)Nxitja e Revolucionit Shkencor

b)Zevendesimi i qymyrgurit me energji elektrike

c)Produktet ajo filloi ti shese me shume ne tregun e brendshem sesa ne te jashtem.

3)Faza e trete ,1929-1933 solli shfaqjen e nje krize me te rende qe goditi gjithe deget e ekonomise.

Kriza u kapercye sepse forcat politike bashkepunuan me njera-tjetren.

~

Jeta politike ne Angli karakterizohej nga qendrushmeria politike . Institucionet parlamentare u forcuan.Qe ne vitin 1918 u vendos e drejta elektorale e pergjithshme.Kete te drejte e fituan edhe grate ne 1928.Dy partite kryesore ishin : Partia Laburiste dhe Partia Konservatore.Ne vitin 1931 ato krijuan

qeverine e koalicionit.Qeveria vendosi kontrollin ne jeten politike dhe ndihmoi me kredi uzinat e fabrikat. U krijua Keshilli i Asistences per papunesine i cili zgjidhi problemet e punetoreve.

~

Ne politiken e jashtme Anglia qe e matur.Diktaturat e djathta i vleresonte si barriera ndaj komunizmit.

Ne vitin 1931 ajo krijoi Komonuelthin ku benin pjese 7 shtete.Ne vitin 1937 njohu Republiken e Irlandes,e cila qe shpallur me referendum nga Irlandezet. Pjesa VL ,Olsteri ,mbeti pjese e mbreterise

angleze.

BRITANIA E MADHE NE VITET 1918-1939

Burimet kryesore qe e ndihmuan Francen te kaperceje krizen ishin:

1) Ndihma financiare e SHBA-se

2) Demshperblimet qe merrte nga vendet e humbura

3) Marrja e dy zonave te pasura me Fe,Alsas-Lorenes.

4) Nxitja e Revolucionit Shkencor.

~

Franca ishte shtet republikan.Pushteti legjislativ ishte i perbere nga : Senati dhe Dhoma e Deputeve.Ekzistonte rotacion politik.Asnjera parti nuk gezonte perkrahje te madhe.Partite e djathta formuan Bashkimin Kombetar ndersa

partite e majta Frontin Popullor.

Ne vitin 1936 fitoi Fronti Popullor. U krijua qeveria nen drejtimin e Leon Blumit , i cili drejtoi vendin per 2 vjet. Qeveria e Blumit beri reforma

ekonomike e sociale. U rriten pagat e punetore, u kufizuan oret e punes dhe u shtetezuan hekurudhat e uzinat. U goditen grupet fashiste. Qeveria e Blumit u akuzua nga forcat e djathta se po sillte komunizmin ne France.

Perpara ketij presioni ,Blumi dha doreheqjen ne vitin 1938. Ne pushtet erdhi Bashkimi Kombetar ,i cili pergatiti Francen per Luften II Boterore .

FRANCA NE VITET 1918-1939

Ne levizjen kuturore 1920-1930 mbizoteronin 3 drejtime kryesore:

• Modernizmi

• Letersia dhe arti tradicional

• Letersia dhe arti i Brezit te Humbur

~

Modernistet krijuan shuma rryma ne letersi: futurizmi,kubizmi simbolizmi etj.Perfaqesuesit kryesore ishin : Kafka,Elioti ,Pikasoja,Kandiski etj.

Tradicionalistet nuk u shkeputen nga format e vjetra.Ata pasqyruan realitetin dhe u ndje ndjeshem rryma e kritikes.Perfaqesuesit kryesore ishin :

Romeo Rolan ,Drajzeri etj.

Brezi i Humbur perfaqesohej nga shkrimtare qe kishin jetuar periudhen e rende te luftes dhe kishin shpresuar tek vendosja e paqes.Pasi kishin humbur

shpresat per te ardhmen ata vendosen ti japin fund jetes se tyre.Ne kete rryme bejne pjese : Heminguej dhe Remarku.

KULTURA DHE ARTI NE VITET 1920-1930

VENDET E BALLKANIT NE VITET 1918-1939

Me 1 Dhjetor 1918 ne Beograd, Aleksander Karagjeogjevic shpalli formimin e Mbreterise Serbo-Kroate –Sllovene. Ne vitin 1921 u hartua Kushtetuta.Mbreteria

Serbo-Kroate-Sllovene perbehej nga : Serbia,Maqedonia,Bosnje-Hercegovina,Mali i Zi,Kroacia dhe Sllovenia. Ne vitin 1929 Aleksandri I beri nje riorganizim te vendit

duke e ndare ne 9 njesi administrative dhe mbreteria mori emrin “Jugosllavi”.

~

Beteja poltike zhvillohej ndermjet: unitaristeve dhe federalisteve te cilet mbanin qendrime te kunderta.

Ekzistonte dhe nje rryme tjeter qe kerkonte prishjen e mbreterise.

~

Ne vitin 1929 Aleksandri I beri nje grusht shteti.Ai shperndau parlamentin dhe hoqi kushtetuten ,ndaloi lirite demokratike dhe vendosi diktaturen

mbreterore.Lufta politike u ashpersua dhe ne vitin 1934 Aleksandri I u vra. Trashegimtari i fronit Pjetri II ishte 1 vjec dhe vendin e drejtoi si regjent princi Pavel.Jugosllavia filloi te afrohej me shtetet diktatoriale por demonstratat anti-

fashiste e penguan ate te ishte pjese e Aktit Trepalesh.

JUGOSLLAVIA NE VITET 1918-1939

Ne Bullgari fshataresia perbente 80% te popullsise.Pas zbatimit te reformes agrare u fuqizua ekonomia e vogel. Rendimentet ishin te uleta.Toka punohej me vegla primitive . Industria ishte e kufizuar dhe e pazhvilluar sepse vetem 1 miniere ishte ne shfrytezim.

~

Bullgaria si aleate e Bllokut Qendror ishte e detyruar ti jepte territore Serbise e Greqise.Ne ate kohe u fuqizua shume Partia Bashkimi Agrar qe drejtohej nga

Stamboliski.Kjo parti premtonte perkrahjen e Reformes Agrare.

Ne zgjedhjet e vitit 1919 fitoi Partia Bashkimi Agrar. U krijua qeveria e re e udhehequr nga Stamboliski.Ne vitin 1922 u be reforma agrare. Me mijera fshatare u pajisen me

toke.Stamboliski qe iniciatori per krijimin e “Internacionales se Gjelber”.

~

Forcat antidemokratike qene te pakenaqura nga reformat e Sramboliksut .Ato u bashkuan rreth Partise Lidhja e Oficereve.Ne vitin 1923 ato pergatiten nje grusht shteti

ndersa Stamboliskin e torturuan derisa e vrane.

U vendos nje qeveri diktatoriale dhe u godit demokracia. Ne periudhen e krizes u forcua opozita demokratike.Per ti bere balle situates Borisi III ne vitin 1935 mori

pushtetin ne duart e tij dhe vendosi diktaturen mbreterore.

BULLGARIA NE VITET 1918-1939

Pas luftes Rumania dyfishoi territorin e saj duke marre territore nga ish-perandorite.Rumania ishte nje vend agrar ku fshataresia perbente 78% te popullsise. Ne vitin 1921 u zbatua reforma agrare ku shumica e fshatareve

u bene pronare toke. Vend te pare zinte industria e naftes .U zhvillua metalurgjia dhe industria e perpunimit te drurit.Linden dhe shoqeri me

kapitale te huaja.

~

Rumania mbeti monarki edhe pas luftes.Deri ne vitin 1935 partite politike ishin : Partia e Popullit ,Partia Kombetare Liberale dhe Partia Kombetare Fshatare. Ne vitin 1920 me pelqimin e parlamentit erdhi ne fron Karoli

II.Ai u lidh me shtetet nazi-fashiste.Ne vitin 1938 ai shperndau parlamentin dhe u krijua Kushtetuta e re qe rriste fuqine e tij.Ne vitin 1939 u vu ne krye te qeverise gjeneral Antonesku. U vendos diktatura

mbreterore dhe u ndaluan lirite demokratike.Shteti rumun forcoi marredheniet me vendet nazi-fashiste dhe ne vitin 1940 nenshkroi aleance

me ta.

RUMANIA NE VITET 1918-1939

Ne Greqi fshataresia perbente 60% te popullsise.Bujqesia ishte e prapambetur. Toka punohej me mjete primitive.Rendimentet ishin te uleta.Zhvillim me te madh morri industria vecanerisht ajo tekstile ,agroushqimore dhe e plehrave kimike.Me

te shumta ishin importet sesa eksportet,prandaj shteti grek kishte borxhe.Ne Greqi ishte shfaqur fenomeni i Deficitit Buxhetor.

~

Dy ishin forcat politike qe rivalizonin njera-tjetren : monarkistet dhe republikanet.Ne vitin 1924 u shpall Republika.Jeta politike nuk u stabilizua. Ne

vitin 1935 republika u permbys dhe ne Greqi u vendos monarkia me mbret Gjergjin II .

Me 4 gusht 1936 u vendos si kryetar qeverie gjenerali fashist Metaksa.Parlamenti u shpernda dhe kushtetuta u anulua.Ne Greqi u vendos diktatura. U godit

demokracia dhe u ndaluan lirite demokratike.

Qeveria e Metaksait kishte si model diktaturat nazi-fashiste.

GREQIA NE VITET 1918-1939

Vendimet qe morri Konferenca e Paqes sollen shperberjen e Perandorise Osmane dhe krijimin e 5 shteteve te reja si : Turqia,Siria,Libani,Iraku dhe Palestina.

Nacionalistet turq kundershtuan vendimet e Konferences dhe qeverine e sulltanit Abdyl Mexhit II. Ata krijuan ushtri revolucionare ne krye te se cileve ishte Mustafa Qemali..Keto forca rrezuan sulltanin nga froni dhe shpallen republiken.Ky qe nje

revolucion i vertete brenda viteve 1920-1923 qe solli modernizimin e Turqise. U be shkembimi i popullsise Turke qe banonte ne Greqi me popullsine Greke qe banonte

ne Turqi.

~

Mustafa Qemali e drejtoi vendin 15 vjet.Si President i Republikes ai miratoi ligje qe sollen transformime te medha ne shtetin turk.Kryeqytet i Turqise u vendos Ankaraja. U shkeput shteti nga feja. Islami ishte fe private. Gjuha turke u be gjuhe

kombetare. U vendos alfabeti latin. U denua poligamia. U ndryshua dhe evropianizua veshja e qytetarit turk.Gruaja fitoi te drejten te votoje dhe te marre pjese ne detyra shteterore. U zhduk sundimi tradicional i sulltanit. Ne vitin 1935

Mustafa Qemali mori tittullin ATATURK (babai i turqve).

REPUBLIKA E TURQISE(TÜRKIYE CUMHURIYETI)

Pas Luftes se I Boterore,shtetet fqinje Serbia,Greqia dhe Italia mbanin nje pjese te territoreve shqiptare dhe rrezikohej copetimi i Shqiperise.Me 21 Janar 1920 u

mblodh Kongresi i Lushnjes ne te cilin u morren keto vendime:

1)Nuk do te njihej asnje vendim qe cenonte territoret e shtetit shqiptar 1913.

2)U krijuan organet e reja te shtetit : Keshilli Kombetar ,Keshilli i Larte dhe Qeveria e kryesuar nga Sulejman Delvina.

3) Tirana u shpall kryeqytet i shtetit shqiptar. Me 11 shkurt 1920 organet e reja te shtetit u vendosen ne Tirane. Qeveria e re deboi forcat e huaja nga territoret

shqiptare.

Gjate 1920-1924 dy ishin partite politike : Partia Popullore dhe Partia Perparimtare.

Qeverite nderroheshin shpesh dhe nuk ekzistonte stabiliteti politik .

SHQIPERIA NE VITET 1918-1925

Shqiperia u shpall Republike Presidenciale ne janar 1925.Qeveria kryesohej nga Ahmet Zogu,i cili ishte president i

shtetit shqiptar.

U morren masa si: krijimi i Bankes Kombetare dhe lidhja me shtetet e tjera si: Anglia ,SHBA-ja etj.

Zogu ndoqi politiken e koncesioneve.Shume shoqeri me kapitale te huaja filluan kerkimet per minerale te ndryshme ne Shqiperi.

Qeveria siguroi lidhje te forta me shtetin italian. U nenshkruan dy pakte me shtetin italian dhe kapitali italian siguroi epersi ne

ekonomine shqiptare.

REPUBLIKA E SHQIPERISE GJATE 1925-1928

Ne vitin 1928 Shqiperia kaloi nga republike ne monarki. Mbreteria u shpall ne 1 shtator me mbret Ahmet Zogun i cili morri titullin Zogu I-Mbreti i Shqiptareve.

Gjate udheheqjes se Zogut I u forcua shteti ,u vendos siguria dhe qetesia ne vend.

U hartuan: Kodi Civil , Penal e Tregtar sipas modeleve te vendeve te Evropes Perendimore.

U zhvillua arsimi ,ekonomia dhe kultura.

U organizua sistemi i drejtesise. Ligji vepronte ne te gjithe vendin.Shqiptaret leviznin ne te gjitha vendet e botes me pasaporten e mbreterise.

Monedha vendase ishte franga e cila njihej e konvertohej me cdo monedhe te huaj.

U forcua mjaft krenaria kombetare. Ne politiken e jashtme mbreteria u orientua nga Italia.

Gjate periudhes mbreterore u rrit shume ndikimi i Italise ne gjithe fushat e jetes.

Kjo pozite e ndihmoi Italine fashiste per pushtimin e Shqiperise.

MBRETERIA SHQIPTARE (1928-1939)

PUNOI : PAMELA TANKU

If you don't know history, then you don't know anything. You are a leaf that doesn't

know it is part of a tree.