REPUBLIKA E SHQIPRISINSTITUTI I ZHVILLIMIT T ARSIMIT

UDHZUES KURRIKULAR(MATERIAL NDIHMS PR MSUESIT E GJIMNAZIT)

FUSHA: SHKENCAT SHOQRORE

TIRAN, 2010

Udhzues kurrikular

2

AUTOR:

QyTETARIAIDA SERJANAJ

ROLAND GEGPRIFTIASTRIT DAUTAJ

HISTORI:LILJANA GUGE

MAMICA THANATIINES TODHE

EVIS MESTANI

GJEOGRAFIMAJLINDA ZIU

AFRDITA MHILLIEVIS MESTANI

EKONOMI:MERITA SHULABASHKIM PEI

Shkencat shoqrore

3

INSTITUTI I ZHVILLIMIT T ARSIMIT

UDHZUES KURRIKULAR

(MATERIAL NDIHMS PR MSUESIT E GJIMNAZIT)

LNDA: QyTETARIAPR KLASN E 10-t - 11-t

TIRAN, 2010

Udhzues kurrikular

4

PRMBAJTJA

1.Rndsia e lnds Qytetaria n kurrikuln e re

1.1.Synimet e kurrrikuls s re

1.2.Klasifikimi i objektivave

2.Metodologjia dhe mjetet msimore pr zhvillimin e lnds

3.Vlersimi i nxnsit

Shkencat shoqrore

5

1. RNDSIA E LNDS QyTETARIA N KURRIKULN E RE

1.1 Synimet e kurrikuls s re

Synimet e kurrikuls s re dhe ndryshimet q kan ndodhur

Lnda e qytetaris synon:tu jap nxnsve njohurit dhe tu zhvilloj aftsit intelektuale, t domosdoshme pr t kuptuar, analizuar dhe pr t ndikuar n politikat sociale dhe n mnyrat e zbatimit t tyre.t zhvilloj aftsit e pjesmarrjes s prgjegjshme qytetare t nxnsve dhe t rris prfshirjen e tyre t vetdijshme dhe t kualifikuar n zgjidhjen demokratike t problemeve t komunitetit.t zhvilloj prkushtimin qytetar n respektimin e vlerave, parimeve demokratike dhe rregullave e ligjeve t domosdoshme pr bashkjetes n nj shoqri demokratike.Lnda e qytetaris prfshihet n fushn e shkencave shoqrore, s

bashku me lndn e Historis, t Gjeografis dhe t Ekonomis.

Cila sht prmbajtja e fushs s shkencave shoqrore?

Fusha e shkencave shoqrore sht nj studim i integruar i shkencave shoqrore dhe humane dhe prfshin nj studim sistematik dhe t integruar t disiplinave t tilla si ekonomia, historia, gjeografia, edukimi qytetar, sociologjia, antropologjia, psikologjia si dhe element t shkencave humane. Qllimi i shkencave shoqrore si fush sht ti pajis nxnsit me njohuri, aftsi dhe qndrime q atyre u nevojiten pr t qen qytetar aktiv, t informuar, t prgjegjshm dhe antar t komuniteteve t tyre. Msimdhnia e shkencave shoqrore duhet t prfshij lidhjet ndrlndore midis ktyre fushave. Prve ksaj, kto standarde prcaktojn nj sr

Udhzues kurrikular

6

aftsish q jan pjes integrale e ktyre nnfushave.

Standardet e fushs s shkencave shoqrore

Shkencat shoqrore prbjn nj studim t integruar q synon t nxis dhe t zhvilloj aftsit qytetare. Ato sigurojn nj studim t bashkrenduar, sistematik t lndve t tilla, si qytetaria, historia, gjeografia, ekonomia, shkencat politike, filozofia etj., duke integruar dhe prmbajtjen e duhur nga shkencat humane, natyrore dhe matematika.

Qllimi kryesore i shkencave shoqrore sht t ndihmoj nxnsit t zhvillojn aftsin e tyre pr t marr vendime t arsyeshme dhe t mirinformuara pr t mirn e prbashkt, si qytetar t nj shoqrie shumkulturshe demokratike n nj bot gjithnj e m t ndrvarur.

1. Shkencat shoqrore kan si qllim kryesor t zhvillojn njohurit, aftsit, qndrimet dhe prirjet q jan t domosdoshme pr nj shoqri demokratike.

2. Shkencat shoqrore integrojn njohuri, aftsi dhe qndrime ndrmjet lndve t ndryshme. Shkalla dhe format e integrimit ndryshojn n varsi t niveleve moshore, t tematikave ose t shtjeve t ndryshme.

3. Shkencat shoqrore ndihmojn nxnsit t ndrtojn njohuri dhe qndrime prmes lndve t ndryshme, t cilat ofrojn mnyra dhe kndvshtrime t ndryshme t trajtimit t realitetit.

4. Shkencat shoqrore reflektojn ndryshimet e njohurive, duke lvruar metoda t reja integruese pr t zgjidhur shtjet themelore t shoqris njerzore.

Standardet e fushs s shkencave shoqrore t hartuara n kt kontekst, prshkruajn fushat ose linjat kryesore dhe arritjet e pritshme t nxnsve n kto fusha. Ato shrbejn, ndr t tjera, si udhzues pr:

Zhvillimin e prmbajtjes s disiplinave lndore.Prcaktimin e arritjeve t t gjith nxnsve n fushn e

njohurive, aftsive, qndrimeve n fund t nj cikli shkollimi.Pr vlersimin e arritjeve t nxnsve etj.

Shkencat shoqrore

7

Ato shrbejn si kritere pr t marr vendime n fushn e kurrikuls s lndve shoqrore dhe pr t przgjedhur jo vetm shtje t ndryshme pr tu trajtuar n klas, por edhe pr t przgjedhur mnyrn m t mir t trajtimit t tyre.

Organizimi i standardeve

Standardet e shkencave shoqrore n kt dokument jan organizuar n dhjet linja, t cilat prmbajn edhe arritjet e pritura nga nxnsit n seciln prej tyre n fund t klass s 12.

Linjat jan ndrlndore dhe si t tilla ato lidhen dhe priten natyrshm me njra-tjetrn.

Linjat kryesore t standardeve t shkencave shoqrore jan:

Standardi 1. KulturaStandardi 2. Koha, vazhdimsia, ndryshimiStandardi 3. Njerz, vende dhe mjediseStandardi 4. Zhvillimi individual dhe identitetiStandardi 5. Individ, grupe, institucioneStandardi 6. Pushteti dhe autoritetiStandardi 7. Prodhimi, shprndarja, konsumiStandardi 8. Shkenca, teknologjia, shoqriaStandardi 9. Lidhjet globaleStandardi 10. Ideale dhe praktika t qytetaris

Standardet e lnds Qytetaria n kuadrin e standardeve t lndve shoqrore

Bashkjetesa e prgjegjshme dhe aktive qytetare krkon njerz me njohuri dhe aftsi intelektuale, t domosdoshme pr t kuptuar, analizuar dhe pr t ndikuar n politikat sociale dhe n mnyrat e zbatimit t tyre.

Ajo krkon aftsi t pjesmarrjes s prgjegjshme qytetare t do individi dhe rritjen e prfshirjes s tyre t vetdijshme dhe t kualifikuar n zgjidhjen demokratike t problemeve t komunitetit.

Udhzues kurrikular

8

Ruajtja, zhvillimi dhe konsolidimi i demokracis krkon zhvillimin e prkushtimit qytetar n respektimin e vlerave, t parimeve demokratike dhe rregullave e ligjeve t domosdoshme pr bashkjetes n nj shoqri demokratike.

A Emri i linjsZhvillimi i prgjegjsive dhe aftsive personale dhe shoqrore

8.1.12.A

Standardi i linjs Nxns/i-ja zhvillon besimin te vetja dhe prgjegjsin dhe aftsit e tij/saj personale

dhe shoqrore jo vetm pr zhvillimin e tij/saj trsor intelektual, shpirtror, emocional, shoqror etj., por edhe pr t vepruar me siguri e vetbesim pr t mirn e tij dhe t shoqris.

Objektivat e linjs

Nxns/i-ja:t shpreh dhe t shpjegoj me shkrim

dhe me goj idet dhe pikpamjet e veta pr shtje q ndikojn n jetn e tij/saj dhe t shoqris;

t pranoj vlern e tij/saj si individ, duke dalluar aspektet pozitive pr veten dhe arritjet vetjake, duke krkuar gabimet dhe duke plotsuar dhe korrigjuar objektivat personal;

t mbledh informacion, t krkoj ndihm, t bj zgjedhje t prgjegjshme dhe ndrmerr veprime konkrete pr arritjen e objektivave personal e shoqrore;

t shpjegoj ndryshimin e emocioneve t njeriut n koh dhe n hapsir dhe mnyrn e trajtimit pozitiv t ndjenjave n raport me veten, me familjen dhe me t tjert;

t prshkruaj llojet e ndryshme t punve q kryhen aktualisht n shoqri dhe tregon mnyrn e zhvillimit t aftsive vetjake pr zhvillimin e karriers s tij/saj t mundshme n t ardhmen.

B Emri i linjs Qytetaria aktive

8.1.12.B

Standardi i linjs

Qytetari i prgjegjshm dhe i vetdijshm pr fatet e bashksis ku jeton dhe m gjer, sht i pajisur jo vetm me njohurit dhe konceptet e domosdoshme pr t ndikuar n mirqenien e vetes dhe t bashksis, por edhe me aftsit intelektuale dhe pjesmarrse q e rrisin cilsin e rolit t tij n bashksi.

Shkencat shoqrore

9

Objektivat e linjs

Nxns/i-ja:t bj krkime t pavarura , t

diskutoj dhe t debatoj pr shtje, probleme dhe ngjarje t rndsishme pr vete dhe shoqrin;

t shpjegoj rndsin e hartimit dhe zbatimit t ligjit dhe t rregullave n fusha t ndryshme t jets dhe t veprimtaris njerzore dhe mnyrn e pjesmarrjes n procesin e brjes dhe t ndryshimit t ligjeve;

t shpjegoj pasojat e sjelljeve t dhunshme e diskriminuese te individt dhe shoqria;

t prshkruaj dhe t shpjegoj llojet e ndryshme t prgjegjsis, t t drejtave dhe detyrimeve t individit n shtpi, shkoll, shoqri dhe si kto shpeshher hyjn n konflikt me njra-tjetrn;

t reflektoj pr vlerat shoqrore, morale, shpirtrore dhe kulturore vetjake dhe t t tjerve;

t zgjidh konfliktet duke shqyrtuar alternativat, duke marr vendim dhe duke shpjeguar zgjedhjet e bra;

t shpjegoj thelbin dhe natyrn e demokracis dhe institucionet q e mbshtesin at n nivel vendor dhe qendror;

t prshkruaj rolin e grupeve t ndryshme vullnetare dhe atyre t presionit n mbarvajtjen e demokracis;

t vlersoj grupet dhe identitetet e ndryshme etnike, kulturore, fetare etj., n bashksin ku jeton dhe m gjer;

t shpjegoj mbledhjet dhe mnyrat e ndryshme t shprndarjes s burimeve dhe ndikimin q zgjedhjet ekonomike kan te individt, bashksit dhe te zhvillimi i qndrueshm i mjedisit;

t zbuloj dhe t shqyrtoj mnyrn sesi media e prpunon dhe e paraqet informacionin.

C Emri i linjsSjellja e shndetshme dhe e sigurt shoqrore

8.1.12.C Standardi i linjs

Udhzues kurrikular

10

Objektivat e linjs

Nxns/i-ja:t prshkruaj , duke u mbshtetur

n t dhnat e shkencave t tjera, sjelljet e shndetshme n fushat kryesore t jets dhe t veprimtaris njerzore dhe prfitimet e gjithanshme pr veten dhe shoqrin, pr t br zgjedhjet e duhura shoqrore, morale e ligjore;

t prshkruaj ndryshimet kryesore psikologjike, intelektuale dhe shoqrore q shoqrojn fmijrin;

t prshkruaj disa prej substancave t paligjshme q prdoren sot nga njerzit dhe pasojat e tyre negative pr individin dhe shoqrin;

t dalloj dhe t prshkruaj rreziqet e ndryshme q ndeshen n mjedise e n fusha t caktuara t veprimtaris njerzore (si shtpia, rruga, shkolla, vendi i puns etj.), merr vendime t drejta pr ti parandaluar ose pr ti shmangur ato;

t dalloj trysnin e mjediseve t ndryshme pr t vepruar n mnyr t rrezikshme ose t paligjshme dhe krkon ndihm pr ti rezistuar ksaj trysnie;

t marr pjes n hartimin e rregullave t ndryshme n shkoll, bashksi ose n vende t tjera pr t rritur sigurin dhe shndetin.

D Emri i linjs Ne dhe t tjert e ndryshm

8.1.12.DStandardi i linjs

Prve t kuptuarit t koncepteve dhe t vlerave themelore dhe fitimit t aftsive themelore pr nj pjesmarrje aktive dhe t prgjegjshme, n misionin e qytetaris sht edhe edukimi dhe konsolidimi i prkushtimit ndaj vlerave t njohura e t pranuara si universale n shoqri, si: bindja n rndsin e prgjegjsis dhe prgjegjshmris personale pr vete dhe pr t tjert; prkushtimi ndaj paqes dhe zgjidhjes pjesmarrse, paqsore dhe konstruktive t problemeve shoqrore; respektimi i kulturave t tjera dhe i ndihmess s tyre pr njerzimin; pranimi i parimit t pluralizmit n jetn e prditshme; prkushtimi ndaj vlers s mirkuptimit t ndrsjell, t bashkpunimit, t mirbesimit dhe t solidaritetit, si dhe ndaj lufts kundr racizmit, paragjykimeve dhe do forme t diskriminimit; prkushtimi ndaj parimit t zhvillimit njerzor t qndrueshm, q mban parasysh ekuilibrin ndrmjet zhvillimit ekonomik, shoqror dhe mjedisor.

Shkencat shoqrore

11

Objektivat e linjs

Nxns/i,-ja:

t shpjegoj ndikimin e veprimeve t tij/saj tek t tjert;

t vlersoj qndrimet e tij/saj stereotip ndaj t tjerve;

t shpreh gjykimin e tij pr gjendjen e drejtsis ose t barazis n shkoll, n bashksi e m gjer;

t shpjegoj q ndryshimet dhe ngjashmrit ndrmjet njerzve lidhen me faktor kulturor, etnik, gjinor, racor, fetar dhe aftsish;

t shqyrtoj jetn e njerzve, grupeve dhe t popujve q jetojn n vende t ndryshme dhe me vlera e zakone t ndryshme;

t prshkruaj dhe t shpjegoj larmin e madhe t marrdhnieve njerzore, si: marrdhniet shoqrore, familjare etj;

t shpjegoj thelbin dhe pasojat e sjelljeve diskriminuese pr individt dhe grupet dhe t shpreh qndrimin e tij pr kto sjellje.

Qytetaria

Lnda Qytetaria bazohet te standardet e msiprme dhe prmbledh n vetvete nj trsi konceptesh ose vlerash themelore q jan t prbashkta pr t gjith demokracit moderne. T kuptuarit e ktyre koncepteve dhe vlerave, i marrdhnieve t tyre n kushtet e ndryshimeve t shpejta, si dhe i rreziqeve q bartin, sht kushti paraprak pr nj pjesmarrje t efektive

Disa nga konceptet baz t qytetaris jan t drejtat e njeriut dhe lirit themelore, demokracia (institucionet dhe procedurat; prfaqsimi dhe demokracia pjesmarrse; lirit demokratike) dhe parimet demokratike (prparsia e ligjit dhe e s drejts, drejtsia shoqrore; barazia, pluralizmi; kohezioni shoqror; prfshirja; mbrojtja e minoriteteve, solidariteti; paqja, stabiliteti dhe siguria etj.); qytetaria (fuqizimi dhe prgjegjsia; pjesmarrja aktive etj.), zhvillimi (zhvillimi dhe ndryshimi i qndrueshm etj.).

Qytetari i prgjegjshm dhe i vetdijshm pr fatet e bashksis ku jeton dhe m gjer, sht i pajisur jo vetm me njohurit dhe konceptet e domosdoshme pr t ndikuar n mirqenien e vetes dhe t bashksis, por edhe me aftsit intelektuale dhe pjesmarrse q e rrisin cilsin e rolit t tij n bashksi.

Udhzues kurrikular

12

Struktura e re: integrimi, lidhja me jetn reale

Konceptet dhe prmbajtja e lnds Qytetaria pr klasn 10-t

Duke pasur si bosht themelor konceptet e prgjithshme t qytetaris demokratike, prmbajtja e lnds s qytetaris sht e organizuar n disa blloqe tematike q i japin prgjigje pyetjes se far duhet t dij nxnsi n lndn e qytetaris n fund t klass s 10-t ose 11-t.

Kjo prmbajtje dhe njohuri do t mundsojn edhe realizimin e aftsive baz intelektuale dhe pjesmarrse q n programin e lnds shprehen prmes objektivave t linjave. N kt mnyr merr prgjigje edhe pyetja se far duhet t jet i aft t bj nxnsi n fund t klas s 10-t dhe 11-t.

Prmbajtja e lnds s qytetaris sht e organizuar n linjat ose tematikat e mposhtme:

Ligji dhe ne

Sot, n do hap t jets s prditshme ne ndeshemi me ligjin. Ligji sht rregullatori i tr veprimtaris njerzore n t gjitha fushat. Ne duhet t jemi prgjegjs pr zbatimin e ligjit. N t njjtn koh, ne duhet t jemi prgjegjs edhe pr cilsin e ligjeve q rregullojn jetn ton.

Kushtetuta e Shqipris dhe t drejtat e njeriut

Kushtetuta e Shqipris sht ligji themeltar i shtetit. Aty i kan fillesat t gjitha ligjet e veanta q rregullojn

veprimtarin njerzore. Familja

Familja sht qeliza baz e shoqris q ofron dashuri, mbrojtje, edukim. Ajo sht shkolla e par e t nxnit pr jetn, pr t bashkjetuar me t tjert.

Si e till ajo duhet t mbrohet pr t kryer si duhet detyrat ndaj fmijve dhe shoqris.

Shkencat shoqrore

13

Shkolla

Shkolla luan nj rol t pazvendsueshm pr rritjen dhe edukimin e fmijs nga pikpamja shoqrore dhe kulturore. Ajo i prgatit fmijt, jo vetm pr t hyr me kmb t sigurt n botn e t rriturve, por edhe q ti aftsuar t vetzhvillohen e ti prshtaten m mir ndryshimeve t bots.

Fmijria

Fmij quhen personat deri n moshn 18 vje. Ata kan t drejta dhe detyra. Ata duhet t ken mundsi t rriten n nj mjedis t qet e t sigurt, duhet t mbrohen nga shfrytzimi dhe nga dhuna. N t njjtn koh ata duhet t msojn t jen t prgjegjshm jo vetm pr vete por edhe pr t tjert dhe pr bashksin ku jetojn

Rritja e fmijs, ndryshimet

Kjo mosh sht nj etap e rndsishme n formimin bots emocionale dhe intelektuale t fmijs. N t njjtn koh, sht nj mosh q karakterizohet nga pasiguria dhe paqartsia. Pr kt arsye, sht nj mosh q krkon mbshtetje t madhe dhe t vazhdueshme nga t rriturit.

Puna

Puna sht nj e drejt e sanksionuar n kushtetut dhe e rregulluar me ligje t ndryshme. Ajo ndryshon n varsi t ndryshimeve ekonomike dhe shoqrore dhe sht nj ndr faktort kryesor t realizimit t do individi.

Si e till ajo duhet t jet nj mundsi pr t gjith dhe asnjher nuk duhet t jet nj faktor q krijon dhe mbshtet diskriminime pr arsye t ndryshme.

Udhzues kurrikular

14

Mjedisi

Mjedisi sht burimi kryesor i jets n Tok dhe pr kt arsye duhet ruajtur dhe prdorur me kujdes. Mjedisi sot prdoret n mnyr t pabarabart n vende t ndryshme t bots dhe krcnohet nga faktor t shumt. Mbrojtja e tij sht nj domosdoshmri jo vetm pr brezat e sotm, por edhe pr brezat e ardhshm.

Shndeti

Shndeti prbn nj t drejt dhe nj vler q duhet mbrojtur me kujdes. Ai sot rrezikohet nga armiq t shumt, t cilt mund t shmangen me informacion dhe masa parandaluese. N t njjtn koh, ai sht fush e krkimeve t shumta, q shoqrohen edhe me shum pikpyetje pr njerzimin.

Ushqimi

Ushqimi siguron energjin baz pr funksionimin e organizmit njerzor. Pr t kryer si duhet detyrn pr t ciln prdoret, ushqimi duhet t jet cilsor dhe i kontrolluar. do individ duhet t jet i informuar pr ushqimet q duhet t prdor, q prdor dhe pr ushqimet q jan t dmshme pr organizmin e tij.

Konsumatori

Prshkrimi i linjs: do individ sht nj konsumator. Si i till ai sht edhe objekt i abuzimeve t ndryshme, t cilat mund t shmangen nse merret informacioni i duhur jo vetm pr produktet q konsumohen, por edhe pr t drejtat dhe detyrimet q ai ka si konsumator ndaj shoqris.

Siguria rrugore

T gjith jemi prdorues t rrugs. N disa raste jemi shkels t rregullave t qarkullimit dhe n disa raste t tjera viktima t shkeljeve t t tjerve.

Shkencat shoqrore

15

Njohja dhe zbatimi i rregullave do t shmangte shum pasoja t rrezikshme pr jetn ton dhe t t tjerve.

Informimi

Informacioni sht thelbsor pr do shoqri demokratike. Ai sht e drejt dhe detyrim. Ai sht pushtet dhe pr kt arsye, shpesh her prdoret n mnyr t padrejt, n dm t interesave t individve, grupeve ose shoqris. Si i till ai duhet t jet vazhdimisht n qendr t shikimit kritik.

Zhvillimi i aftsive

Aftsit kryesore

N misionin historik t lnds s qytetaris bn pjes zhvillimi i aftsive t tilla, si:

aftsia e t menduarit kritik, aftsia e t qenit krijues dhe i efektshm, aftsia pr t zgjidhur problemet, aftsia pr t zbatuar njohurit, aftsia pr arsyetime dhe reflektime morale. N misionin e ksaj lnde bn pjes edhe zhvillmi i aftsive q

lidhen me sjelljen shoqrore, si:aftsia pjesmarrse, aftsia komunikuese, aftsia pr t bashkpunuar, aftsia pr t debatuar, pr t negociuar dhe pr t br kompromise, aftsia ndrkulturore, aftsia pr t parandaluar dhe zgjidhur konfliktet, aftsia pr t shpallur t drejtat vetjake pa shkelur t drejtat e t tjerve, aftsia pr t marr prsipr prgjegjsi demokratike etj.

Udhzues kurrikular

16

Prve t kuptuarit t koncepteve dhe t vlerave themelore dhe fitimit t aftsive themelore pr nj pjesmarrje aktive dhe t prgjegjshme, n misionin e qytetaris sht edhe edukimi dhe konsolidimi i prkushtimit ndaj vlerave t njohura e t pranuara si universale n shoqri, si: bindja n rndsin e prgjegjsis dhe prgjegjshmris personale;bindja pr vlern dhe domosdoshmrin e parimeve, institucioneve dhe procedurave demokratike, si dhe pr rndsin e veprimit qytetar;prkushtimi ndaj shtetit t s drejts, drejtsis, barazis dhe paansis;prkushtimi ndaj paqes dhe zgjidhjes pjesmarrse, paqsore dhe konstruktive t problemeve shoqrore;respektimi i kulturave t tjera dhe i ndihmess s tyre pr njerzimin; pranimi i parimit t pluralizmit n jetn e prditshme;prkushtimi ndaj vlers s mirkuptimit t ndrsjell, t bashkpunimit, t mirbesimit dhe t solidaritetit, si dhe ndaj lufts kundr racizmit, paragjykimeve dhe do forme t diskriminimit;prkushtimi ndaj parimit t zhvillimit njerzor t qndrueshm, q mban parasysh ekuilibrin ndrmjet zhvillimit ekonomik, shoqror dhe mjedisor.

Lidhja e qytetaris me lndt e tjera

Krkesat ndaj lndve t tjera

Qytetaria MatematikaFamilja, shkolla, adoleshenca, puna.

Nxns/i-ja:t llogarit prqindjen n situata specifike, si: - ndryshimet demografike, braktisja shkollore, shfrytzimi i fmijve n bot. t lexoj t dhnat nga statistikat.-

Qytetaria Fizika

Shkencat shoqrore

17

Mjedisi Nxns/i-ja:t prshkruaj energjin, burimet e energjis dhe - mnyrat e shfrytzimit t tyre.

Qytetaria Biologjia

Shndeti

Nxns/i-ja:t prshkruaj rrugt dhe mnyrat e mbrojtjes s - shndetit, si: metodat kontraceptive, higjiena, drogat.t prshkruaj faktort dhe pasojat e nj ushqimi t - shndetshm, dietat dhe smundjet q rrjedhin nga kequshqyerjet.

Qytetaria Kimia

Mjedisi Nxns/i-ja:t prshkruaj mbetjet energjetike dhe mnyrat e - pastrimit t ndotjeve prej tyre.

Qytetaria Psikologjia

Shndeti, ushqimi

Nxns/i-ja:t prshkruaj llojet dhe shkaqet e disa smundjeve - mendore, karakteristike t moshs dhe jets s prditshme.t prshkruaj anoreksin dhe bulimin, si dhe - faktort q ndikojn n to.

Klasifikimi i objektivave1.2

Objektivat e kurrikuls brtham q ndodhen n programin e lnds qytetaria mund t klasifikohen sipas niveleve t mposhtm:

Niveli baz1 Niveli i mesm2 Niveli avancuar3

Ky klasifikim e ndihmon msuesit t prcaktoj objektivat specifik t nj ore msimore dhe t prcaktoj shkalln e realizimit t tyre nga nxns t ndryshm.

Mbajtja parasysh e ktyre klasifikimeve, do t mundsojn

Udhzues kurrikular

18

njehsimin n nivel kombtar edhe t kritereve t vlersimit t nxnsit.

Objektiva specifik t arritjes

Niveli Shembuj t objektiva specifik sipas niveleve

Niveli baz:

1. Aftsia pr t identifikuar dhe pr t prshkruar

T identifikosh do t thot:

t zbulosh kuptimin e gjrave t prekshme (pr shembull mjedisi ose jo t prekshme (pr shembull koncepte t tilla si drejtsia, barazia, prgjegjsia qytetare etj). t dallosh at nga dika tjetr, ta klasifikosh ose ta gruposh sipas ngjashmris etj.

T prshkruash do t thot:

t dallosh, me shkrim ose me goj, karakteristikat kryesore t nj sendi ose dukurie. Kto mund t jen sende t prekshme, konkrete, por mund t jen edhe procese, institucione, qllime ligje etj.

Niveli i mesm:2. Aftsia pr t shpjeguar dhe pr t analizuar

T shpjegosh do t thot:

t identifikosh, t prshkruash, t qartsosh ose t interpretosh dika, pr shembull, shkaqet e ngjarjeve, kuptimin e ngjarjeve ose ideve t caktuara, arsyet pr ndrmarrjen e veprimeve ose qndrimeve t caktuara.

T analizosh do t thot:t ndash dika n pjest e saj prbrse pr t qartsuar kuptimin ose rndsin e saj, pr shembull, pr t kuptuar shkaqet e ngjarjeve, pjest prbrse dhe pasojat e ideve, e proceseve t caktuara shoqrore, politike ose ekonomike.

Shkencat shoqrore

19

Niveli i avancuar:

3. Aftsia pr t vlersuar, marr dhe mbrojtur qndrime t caktuara

T vlersosh do t thot:

t prdorsh kritere ose standarde pr t gjykuar pr shembull pr ant e forta ose t dobta t qndrimeve q lidhen me shtje t caktuara, synime, mjete etj.

T marrsh nj qndrim t caktuar do t thot:

t prdorsh kritere ose standarde pr t arritur n nj qndrim q individi e zgjedh nga nj numr i caktuar qndrimesh ose n nj qndrim t ri.

T mbrosh nj qndrim t caktuar do t thot:t prdorsh argumente dhe fakte q mbshtetin at qndrim ose t kundrshtosh nj qndrim t caktuar, duke marr parasysh edhe argumentet q i kundrvihen qndrimit tnd.

2.METODOLOGJIA DHE MJETET MSIMORE PR ZHVILLIMIN E LNDS

Listohet metoda, strategji, modelohet shembuj t prdorimit t tyre. Kjo shoqrohet me nj list t mjeteve msimore m t domosdoshme pr zhvillimin e lnds.

Objektivat e programit

Objektivat e programit jan pr t gjith nxnsit. Kjo do t thot q t gjith nxnsve duhet tu jepet mundsia q ti realizojn ato. Realizimi i objektivave n kapituj ose n tema dhe renditja e tyre sht zgjedhje e lir e zbatuesit t programit.

Pr shembull, nse programi i lnds Qytetaria krkon q nxnsi/ja t jet i/e aft T mbledh fakte e t dhna pr problemet e ushqimit e t bj interpretimin e tyre, kjo do t thot se t gjith nxnsve duhet tu jepet mundsia t realizojn kt objektiv. Pr realizmin e ktij objektivi nxnsit duhet ti jepet detyra, koha dhe mundsi t tjera q t mbledh

Udhzues kurrikular

20

fakte pr shtjen n fjal dhe t bj interpretimin e tyre. Nse nj msues/ese nuk e bn kt, kjo do t thot se ai/ajo nuk e

ka zbatuar programin lndor lidhur me kt objektiv. Nj objektiv prmbushet n nivele t ndryshme nga nxns t

ndryshm. Msuesi duhet t ket t qart nivelet e arritjes s nj objektivi nga nxns/i,-ja si m posht:

Aftsia pr t identifikuar dhe prshkruar (nivel i ult 1. intelektual).Aftsia pr t shpjeguar dhe pr t analizuar (nivel mesatar 2. intelektual).Aftsia pr t vlersuar, pr t marr dhe pr t mbrojtur qndrime 3. t caktuara (nivel i lart intelektual).

Pr shembull, programi krkon q nxns/i-ja t jet i/e aft:T shpreh qndrimin e tij pr kundrshtit q ekzistojn lidhur me

prdorimin e drogs, alkoolit, duhanit dhe pr karakterin e tyre t ligjshm ose jo.

Ky objektiv mund t arrihet n disa nivele:Nxns/i-ja dallon kundrshtit n pikpamje.I. Nxns/i-ja shpjegon lidhjen ndrmjet nj pikpamjeje me pasojat II. q ka zbatimi i saj n praktik.Nxns/i-ja krijon qndrimin e tij/saj pr shtjen n diskutim, t III. mbshtetur me argumente q mbajn parasysh edhe argumentet e t tjerve t ndryshme nga t vetat.

S pari, msues/i-ja duhet ti krijoj do nxns/i-eje mundsin t shpreh arritjet e tij/saj n t gjitha nivelet. Kjo do t thot se msues/i-ja nuk duhet t paragjykoj si prfundimtare aftsit e nj nxns/i-eje q arrin nivelin e par, por ti jap atij/asaj, me an t pyetjeve t tjera, mundsin t shprehet edhe n nivelet e tjera.

S dyti, msues/i-ja duhet t vlersoj nxnsi/in-en pr nivelin e shprehur t arritjeve, pasi ti ket dhn atij/asaj t gjitha mundsit t shpreh aftsit e veta.

Shkencat shoqrore

21

Ort msimore

Programi i qytetaris pr klasn e 10-t dhe 11-t t gjimnazit sht strukturuar n linja q vijn njra pas tjetrs, por nuk do t thot se msimdhnia dhe nxnia duhet t zhvillohen n kt renditje gjat vitit shkollor.

Sasia e orve msimore pr seciln linj sht rekomanduese. Prdoruesit e programit duhet t respektojn sasin e orve vjetore t lnds, por jan t lir t ndryshojn me 10% (shtes ose paksim) ort e rekomanduara pr seciln linj. Domethn, msuesi/ja mund t vendos t prparoj m ngadal kur ve re se nxnsit e tij, hasin vshtirsi t veanta n prmbushjen e objektivave t kapitullit, por mund t ec m shpejt kur nxnsit e tij/saj konkretizojn nj prvetsim t knaqshm t objektivave.

N programin e lnds s qytetaris afrsisht 60-65% e orve msimore gjithsej jan pr shtjellimin e njohurive t reja lndore dhe 40-35% e tyre jan pr prpunimin e njohurive (gjat vitit dhe n fund t vitit shkollor).

Prpunimi i njohurive

Prpunimi i njohurive prmban:

Prsritjen brenda nj kapitulli t njohurive baz t tij (konceptet - themelore)Testimin e njohurive baz.- Integrimin e njohurive t reja t nj kapitulli me njohurit e - kapitujve paraardhs. Integrimin e njohurive t reja me njohurit e lndve t tjera - (Ndonse kto integrime do t prshkojn zhvillimin e do or msimore, gjat prpunimit i duhet kushtuar koh e posame).Prsritjen vjetore (Pavarsisht nga ndarja n linja ose n kapituj, - lnda duhet par si nj e tr).Testimin vjetor (nuk sht i detyruar).-

Udhzues kurrikular

22

N ort msimore, q i prkasin prpunimit t njohurive, msuesi zhvillon edhe tema me nismn e tij ose me krkesn e vet nxnsve. Kto tema mund t ken piknisjen nga ngjarje aktuale ose thjesht nga kureshtja e nxnsve.

Veanrisht gjat prpunimit t njohurive duhet ti kushtohet koh e posame kultivimit t:

Aftsive t prgjithshme, si aftsia e komunikimit, aftsia e - manaxhimit t informacionit, aftsia e zgjidhjeve problemore, aftsia e t menduarit kritik dhe krijues.Aftsive q lidhen me veorit e lnds. - Formimit t qndrimeve, si qndrimi etiko-social dhe gjat puns - n grupe t vogla nxnsish.

Gjat orve t prpunimit t njohurive nxnsve duhet tu krijohet mundsia t punojn detyra tematike, projekte kurrikulare, t zgjidhin situata problemore nga jeta etj.

Pjes e prpunimit t njohurive sht rishqyrtimi vjetor, i cili ka pr qllim t nxjerr n pah dhe t prforcoj konceptet e metodat themelore t ksaj lnde.

3.VLERSIMI I NXNSIT

Kjo pjes krkon:

T prshkruajm rndsin e prdorimit t nj sr mnyrash e formash vlersimi dhe t jepen shembuj si t prdoren kto n lndn tuaj.Tregoni se si lidhet vlersimi me objektivat e arritjes t identifikuara n tabeln e msiprme.

Vlersimi i nxns/it-es prshkon gjith procesin msimor dhe shrben pr prmirsimin e ktij procesi. Vlersimi i nxnsit nuk ka pr qllim t vetm vendosjen e nots dhe as nuk prfundon me vendosjen e saj.

Shkencat shoqrore

23

Vlersimi mbshtetet trsisht n objektivat e programit lndor dhe msuesi nuk ka t drejt t vlersoj nxnsit pr ato objektiva t arritjes q nuk prshkruhen n program.

Msuesi zhvillon vet dhe ndihmon nxnsit t zhvillojn nj larmi mnyrash vlersimi.

Vlersimi mund t bhet individual ose n grup, n klas ose jasht saj. Nxns/i-ja vlersohet me not ndrsa konkretizon arritjet e tij me goj, me shkrim, ose nprmjet veprimtarish e produktesh t tjera.

N punimet e nxnsve me grupe t vogla, msuesi parashtron peshn e vlersimit me not t grupit n trsi dhe t secilit nxns n veanti.

Msuesi nuk e ka t detyrueshm vlersimin me not t nxnsve n do or msimore dhe t vendos nota n regjistr pr seciln or msimore. Si rregull, nxnsit dhe msuesit duhet t bashkbisedojn lirshm si partner rreth prvetsimit t njohurive t fituara t orve t kaluara dhe kryerjes s detyrave jasht klase.

Her pas here msuesi/ja duhet t vlersoj me not, duke ua br t qart nxnsve q n fillim qllimin e vlersimit dhe kriteret e tij.

Vlersimi me shkrim shrben pr aftsimin e komunikimit me shkrim dhe mund t realizohet jo vetm me laps e letr, por edhe n rrug elektronike.

Msuesi/ja vlerson nxnsin me not pr parashtrimet me shkrim n provimet periodike me shkrim dhe n prezantimet me shkrim t punimeve t tij, t zhvilluara vet ose n grup.

Msuesi planifikon provime periodike me shkrim pr blloqe t gjera orsh msimore q prbhen nga nj ose disa kapituj, t cilt i bashkojn objektiva t ndrlidhur t t nxnit. N prshtatje me qllimin e vlersimit me shkrim, ai prdor lloje t ndryshme testesh, q nga testet e shkurtr pr nj objektiv t veuar t t nxnit, deri tek ato nj orsh; teste me alternativ ose zhvillim, detyra tematike, projekte kurrikulare etj.

Nj form e parashtrimit me shkrim nga nxnsit sht dhe provimi prfundimtar.

Nj mundsi vlersimi dhe vetvlersimi sht portofoli i nxns/it-es, q sht nj prmbledhje e punimeve t tij/saj prgjat nj periudhe t caktuar kohe ose gjat gjith vitit shkollor pr nj lnd t caktuar. Ai mund t prmbaj provime me shkrim, detyra tematike, projekte kurrikulare, fotografi e produkte t veprimtarive kurrikulare. Przgjedhjet

Udhzues kurrikular

24

pr portofolin bhen nga nxnsit, msuesi rekomandon.N vlersim, msuesi duhet t marr parasysh rregullime t

vrejtura si: disleksia, vshtirsi t veanta gjuhsore, p.sh., t fmijve t ardhur rishtazi nga emigracioni etj. Ai duhet tu krijoj mundsi ktyre nxnsve t vlersohen me mnyra t posame, duke prjashtuar ato me shkrim ose me goj.

T veanta

Standardet e prmbajtjes s lnds s qytetaris prfshijn tri elemente t ndrlidhura me njri-tjetrin: njohurit, aftsit intelektuale e t pjesmarrjes dhe prirjet qytetare. T marra s bashku kto elemente prbjn bazn pr zhvillimin e edukimit qytetar dhe pr rrjedhoj edhe vlersimi i arritjeve t nxnsve t pasqyroj nevojn pr t vlersuar shkalln e prvetsimit t ktyre tri elementeve nga nxnsit.

Njohurit prbjn thelbin e sistemit t vlersimit dhe n prgjithsi mishrohen, pr shembull, n pyetje t tilla, si:

Cili sht thelbi i qytetaris dhe i jets qytetare n demokraci?Cilat jan bazat mbi t cilat ngrihet sistemi demokratik n vend?Si dhe n far shkalle sistemi politik n vend bazohet n qllimet, vlerat dhe parimet e demokracis t pranuara gjersisht nga shoqria jon?Cili sht roli i qytetarit n demokraci? etj.

Aftsit intelektuale e pjesmarrse t edukimit qytetar prfshijn prdorimin e njohurive pr t menduar n mnyr kritike dhe krijuese dhe pr t vepruar me efektshmri e n mnyr t arsyeshme pr t prballuar e pr t zgjidhur sfidat e jets. Aftsit intelektuale i aftsojn nxnsit t msojn dhe t zbatojn njohurit qytetare n funksionet e shumta dhe t ndryshme t qytetarit. Kto aftsi i ndihmojn ata t identifikojn, t prshkruajn, t shpjegojn dhe t analizojn informacionin dhe argumentet, si dhe t vlersojn, t marrin dhe t mbrojn qndrime t caktuara pr shtje t jets publike.

Aftsit pjesmarrse i prgatisin qytetart t monitorojn dhe t ndikojn n jetn publike dhe qytetare, duke bashkpunuar me t tjert,

Shkencat shoqrore

25

duke formuluar dhe duke shprehur qart idet dhe interesat e tyre, duke br koalicione, duke krkuar mirkuptim, duke br marrveshje dhe duke manaxhuar konfliktet.

Nj rol t rndsishm n lndn e qytetaris ka edhe vlersimi, n at shkall q sht e mundshme, i aftsive pjesmarrse. Kjo do t thot se testimi duhet t prfshij edhe matjen e shkalls, n t ciln nxnsit kuptojn prdorimin e duhur t aftsive pjesmarrse. Ktu duhet t sqarojm se n kt vlersim nuk prfshihet matja e drejtprdrejt e aftsive pjesmarrse t nxnsve, pr shembull, n qeverin e nxnsve n shkoll ose n veprimtari t tjera publike.

Elementi i tret jan prirjet qytetare q prshkojn t gjitha aspektet e qytetaris. N nj sistem demokratik ato kan t bjn me t drejtat dhe me prgjegjsit e individve n shoqri dhe me uarjen prpara t idealeve t qeverisjes demokratike.

Ktu prfshihen prirjet:pr t qen nj antar i pavarur i shoqris, pr t respektuar vlerat vetjake dhe dinjitetin njerzor, pr t marr prsipr prgjegjsit vetjake, politike dhe ekonomike t qytetarit, pr tiu bindur rregullave t lojs, si: pranimi i vendimit t ligjshm t shumics dhe respektimit t t drejtave t pakicave, pr t marr pjes n shtjet qytetare n mnyr t mirinformuar, t arsyeshme dhe t efektshme,pr t nxitur dhe pr t mbshtetur funksionimin e shndetshm t demokracis n vend.

Vlersimi i prirjeve qytetare t nxnsve t prqendrohet n pyetje q kan t bjn me njohjen e rndsis q kan kto prirje pr demokracin. Vlersimi n asnj mnyr nuk duhet t prfshij pyetje q kan t bjn me vlerat dhe prirjet vetjake t nxnsve t vlersuar.

Pr kt arsye, pyetjet q lidhen me prirjet qytetare t lidhen me njohurit dhe aftsit intelektuale. Pr shembull, nxnsit mund ti krkohet t prshkruaj rndsin e dgjimit me respekt t mendimeve dhe opinioneve t t tjerve. Po kshtu, nxnsve mund tu vlersohet, pr shembull, aftsia pr t vzhguar dhe pr t zbuluar shkalln e prputhjes s veprimtaris s qeveritarve ose t institucioneve qeverisse me parimet kushtetuese.

Udhzues kurrikular

26

Fitimi i njohurive, i aftsive dhe zhvillimi i prirjeve qytetare realizohen n kushte t ndryshme, si: shtpi, shkoll, bashksi etj. T gjitha kto prbjn edhe fushat kryesore, n t cilat jo vetm fitohen njohurit dhe aftsit, por edhe zbatohen ato n praktik. Pr kt arsye, nj mundsi e mir pr t vlersuar aftsit intelektuale, n procesin e zbatimit t njohurive dhe t pjesmarrjes qytetare, jan projektet qytetare, q prfundojn me nj produkt t caktuar, pr shembull, me nj portofol individual, grupi ose klase.

Vlersimi bazohet n krkesat e programit dhe synon t nxjerr n pah qart at far di dhe sht i aft t bj nxnsi n lidhje me nj msim, m nj njsi msimore ose n lidhje me programin e lnds.

Kjo do t thot se:

Nxnsi testohet pr t vlersuar shkalln e prvetsimit prej tij t 1. njohurive, t ideve dhe t koncepteve baz t lnds

Nxnsi testohet pr aftsit intelektuale t vzhgueshme dhe t 2. matshme t synuara nga programi dhe t zhvilluara gjat zhvillimit t lnds n shkoll t tilla, si:

Aftsia pr t identifikuar dhe pr t prshkruar (nivel i ult 4. intelektual).Aftsia pr t shpjeguar dhe pr t analizuar (nivel mesatar 5. intelektual)Aftsia pr t vlersuar, pr t mbrojtur dhe pr t krijuar 6. qndrime t caktuara (nivel i lart intelektual)

Shkencat shoqrore

27

4. DISA STRATEGJI T MSIMDHNIES S QyTETARIS

Hyrje

Numri i metodave dhe teknikave q mund t prdoren pr zhvillimin e lnds s qytetaris jan t shumta. M posht po ju kujtojm shkurtimisht disa prej metodave, strategjive dhe teknikave q prdoren m shpesh n fushn e ktij edukimi. Ajo q ka rndsi pr nj msues sht q kur zgjedh ose prdor metodn, strategjin ose teknikn ai duhet t ket parasysh prcaktimin e tyre, qllimin, rndsin dhe procedurat e tyre prkatse.

Strategjit dhe teknikat e mposhtme nuk jan t reja. Ato gjenden pothuajse n t gjitha manualet e trajnimit q kan n baz metodat ndrvepruese t msimdhnies. Msuesi sht i lir t zgjedh metodat q mendon se prshtaten m mir me mjedisin arsimor n t cilin do t zhvilloj veprimtarit q lidhen me aspekte t ndryshme t qytetaris, kryesisht, me aspektin ligjor t saj.

Kjo ka vler edhe pr veprimtarit t cilat n kt manual jan thjesht modele msimi pr t nxitur imagjinatn dhe prvojn e pasur t msuesit. Si t tilla ato nuk trajtojn t gjitha temat e mundshme n kt fush. do msues, mund t zgjedhe t zhvilloj ato tema q mendon se i shrbejn realizimit t objektivave q i ka vn vetes n nj or msimi, duke qen t sigurt se ai do ti pasuroj ato me shum tema dhe veprimtari t tjera q mund t shrbejn si modele pr t tjert. Si i till ky udhzues shrben thjesht pr t nxitur krijimtarin n fushn e msimdhnies.

BRAINSTORMING( IDE)

Qllimi

Metod ndrvepruese mjaft e njohur dhe e prdorur gjersisht n

Udhzues kurrikular

28

mjediset arsimore pasi i nxit pjesmarrsit t prdorin imagjinatn dhe t jen krijues n gjetjen e zgjidhjeve t duhura pr nj problem.

Cilat jan disa nga rregullat q duhen mbajtur parasysh kur zhvillojm nj metode t till?

Gjat zhvillimit t veprimtaris nuk lejohet t bhet vlersimi i ideve t shprehura, pasi, nse nxnsit gjykojn dhe vlersojn idet e shprehura vmendja do t prqendrohej m shum n mbrojtjen e ideve se sa n dhnien e ideve t reja q jan objektit i ksaj faze t veprimtaris. T gjith nxnsit duhet t nxiten t japin sa m shum ide, madje duhen nxitur edhe ide t guximshme. Kjo ka vler, pasi prirja e nxnsve sht t censurojn idet e tyre duke pasur frik nga mendimi se mund t japin ide q tingllojn t paarsyeshme.Kjo metod krkon dhnien e sa m shum ideve, pasi n fund t fundit sasia do t oj edhe n arritjen e cilsis. Madje shpejtsia me t ciln jepen idet shmang edhe vlersimin e tyre dhe pr rrjedhoj rrit edhe numrin e ideve t shprehura.Secili sht i lir t ndryshoj idet e tij t shprehura m par ose ato t t tjerve. Kombinimi ose ndryshimi i ideve, on n ide t reja, ndoshta m cilsore se t parat.

Procedura

Nxnsit ulen lirisht sipas dshirs;sht e domosdoshme q n klas t ket nj tabel ose nj tabak t madh letre pr t shkruar idet e shprehura;Bhet i njohur problemi ose shtja q do t trajtohet;Bhen t njohura rregullat:

Nuk lejohet vlersimiNxiten idet personale t nxnsveSa m shum ide aq m mir shtMbshtetja tek idet e t tjerve ose kombinimi i

ideve t shprehura m parIdet regjistrohen n tabel ose n tabakun e letrs sa m shpejt q t jet e mundur;

Shkencat shoqrore

29

Msuesi mund t shtoj idet e tij si do pjesmarrs tjetr;T mos lejohen talljet, komentet etj;N fund diskutohen dhe vlersohen idet e shprehura.

NJRI MSON TJETRIN

QllimiKjo strategji prdoret pr t rritur interesimin e nxnsve gjat

paraqitjes s nj msimi ose kapitulli t ri ose gjat fazs s prfundimit t saj.

Ajo ndihmon dhe aftson nxnsit t ndajn informacionin lndor me njri-tjetrin.

Procedura

Msuesi prgatit m paraprakisht kartat ose flett n t cilt 1. prmbahen fakte rreth msimit (nj fakt nj kart) t cilat i shprndahen nxnsve (nj nxns-nj kart);do nxns duhet t lexoj pr disa minuta informacionin q 2. ndodhet n kartn e tij ndrkoh q msuesi prpiqet t ndihmoj nxnsit q kan nevoj pr t kuptuar m mir informacionin e tyre;Msuesi u krkon nxnsve t lvizin npr klas dhe tu 3. transmetojn informacionin q ndodhet n kartn e tyre, nxnsve t tjer. Kjo duhet t vazhdoj deri sa t gjith nxnsit t jen informuar pr informacionin q ndodhet n t gjitha kartat;Gjat ktij procesi t shkmbimit t informacionin, nxnsit 4. duhet t flasin me nxnsin e dyt vetm pasi t ken mbaruar shkmbimin e informacionit me t parin. Pra, ata nuk lejohen t flasin njkohsisht me disa nxns;

Pasi nxnsit t ken mbaruar veprimtarin, msuesi i pyet ata pr 5. at q msuan nga shkmbimi i informacionit ndrmjet tyre.

Udhzues kurrikular

30

T PyETURIT

Qllimi

Rndsia e ksaj teknike pr suksesin e msimit sht e madhe. Pyetjet duhet t jen t tilla q t krkojn vnien n pun t arsyes dhe t niveleve t larta t t menduarit si dhe t nxisin dialogun ndrmjet nxnsve (n vend vetm t dialogut t vjetr msues-nxns). Nxnsit duhet t nxiten t shqyrtojn alternativa t ndryshme zgjidhjeje pr problemet e tyre msimore, reale ose imagjinare qofshin ato.

Megjithse disa nga pyetjet mund ti shrbejn vjeljes s informacionit pr njohurit e nxnsve, qllimi kryesor i tyre duhet t jet aftsimi i nxnsve pr t zgjidhur probleme. N kt mnyr sistemi i pyetjeve q duhet t zhvillohen n klas duhet t prfshij nxnsit n proceset e analizs dhe t sintezs s koncepteve kryesore dhe m pas ti udhheq ata n zbatimin e njohurive n praktik.

Procedura

Nxnsve nuk u krkohet q vetm t riprodhojn informacionin, por ftohen ta prdorin at, duke ju ofruar situata problemore imagjinare ose reale pr zgjidhje.Nxnsve u krkohet t formulojn gjykime rreth ligjeve ose politikave publike. Gjithnj t krkohen argumente.N raste konfliktesh, nga nxnsit krkohet t ofrojn alternativa zgjidhjeje duke dhn argumentet pr zgjidhjet m t mira.N prgjithsi, bhen pyetje pr tu siguruar q nxnsit e kuptojn materialin msimor q ata studiojn, por n m t shumtn e raste atyre u krkohet t analizojn, t vlersojn dhe t zbatojn njohurit e marra.

LOJA ME ROLE DHE SIMULIMI

Gjat lojs me role nxnsit ndjejn, mendojn ose veprojn si do individ tjetr gjat n varsi t problemit ose t situats

Gjat simulimit nxnsit reagojn ndaj nj problemi ose situate brenda nj mjedisi t strukturuar, pr shembull gjat nj gjyqi t imituar

Shkencat shoqrore

31

ose seance dgjimore legjislative. N kt mnyr simulimi synon m tepr t imitoj nj proces ose procedur t caktuar.

QllimiMegjithse loja me role dhe simulimi jan dy metoda t ndryshme,

ato plotsojn njra- tjetrn dhe ndajn qllimet e mposhtme:zhvillojn imagjinatn dhe shprehit e t menduarit kritiknxisin shprehjen e qndrimeve, t opinioneve dhe t vleravezhvillojn m tej aftsin e nxnsve pr t zhvilluar dhe vlersuar alternativa t ndryshme veprimit zhvillojn aftsin pr t kuptuar tjetrin.

Procedura

Veprimtarit fillestare duhet t jen t thjeshta. Kompleksiteti i tyre 1) duhet t vij gradualisht, n prputhje me vet synimet e lojs me role;

Nga nxnsit nuk duhet pritur prsosmria e lojs me role q n 2) fillim. Atyre u duhet dhn koha e mjaftueshme pr t fituar aftsit q krkon loja me role dhe simulimi. Gjat prdorimit t tyre sht mir q msuesi tu ofroj nxnsve larmi veprimtarish;

Gjat zhvillimit t lojs me role ose simulimit msuesi duhet t 3) mbaj mir parasysh momentet e mposhtme:

planifikimi paraprak dhe paraprgatitja e msuesit paraprgatitja dhe trajnimi i nxnsveprfshirja aktive e klass n t gjith veprimtarindiskutime t kujdesshme dhe reflektim rreth veprimtaris

Nse nxnsit ndjehen jo mir ose t shqetsuar pr rolet q 4) kan, sht mir q ato t zhvillohen n mjedise m t sigurta, n t cilat ekziston klim e sigurt dhe mirkuptimi pr t gjith. Kjo do tu jap mundsi nxnsve t kuptojn se mund t ekzistojn disa mnyra pr t reaguar ndaj nj situate ose problemi. Kjo gj arrihet prmes ushtrimeve t herpashershme t nxnsve n veprimtari t tilla.

Prmbledhja duhet t shoqrohet me analiza dhe reflektime t thella 5) t nxnsve dhe t msuesve.

Udhzues kurrikular

32

PRDORIMI I MATERIALEVE PAMORE

QllimiZhvillimi i lnds s edukimit ligjor do t pasurohej nse n t do t

mund t prdoreshin materialet e shumta vizuale si videokaseta, sekuenca filmike, pamje etj.

Materialet pamore jan nj mjet i efektshm pr t transmetuar, n nj koh t shkurtr, informacione t caktuara gj q i ndihmon nxnsit t zhvillojn shprehit e tyre vzhguese dhe analitike. Prve ksaj, ato i ndihmojn nxnsit t formulojn, t shprehin dhe t qartsojn opinionet e tyre, duke rritur motivimin dhe interesin n fushn e tyre t studimit.

Procedura

1. Zgjidhet nj mjet pamor q ka lidhje me temn q do t zhvillohet;2. Rishikohet ai me kujdes prpara se ti bhet i njohur nxnsve. Kjo ka rndsi pr t prcaktuar kohn dhe mnyrn m t mir pr prdorimin e tij n klas, n prputhje me planin e ors s msimit dhe n harmoni me teknika t tjera t parashikuara n t. Prve ksaj, materiali duhet par paraprakisht edhe pr t kontrolluar nse ai sht i pastr nga njanshmrit dhe paragjykimet;3. Paraqitja e materialit pamor nuk duhet t bhet i pa harmonizuar me materiale t tjera dhe jasht prmbajtjes s kapitullit ose t lnds. Qllimi sht q t aftsohen nxnsit t zbulojn thelbin e dukuris n trajtim dhe lidhjen e saj me problemet e tjera t lnds;4. Paraqitja e materialit mund t bhet e plot ose shkall-shkall duke i ln nxnsit mundsin e reflektimit dhe t diskutimeve pas do paraqitje;5. Prmbledhja e materialit. Msuesi duhet t jet kurdoher i prgatitur t bj prmbledhjen e materialit pamor t paraqitur dhe nxnsve u duhet dhn kurdoher mundsia t diskutojn pr at q shohin e dgjojn. Ata kan t drejt ta pranojn ose ta kundrshtojn materialin e paraqitur dhe duhen nxitur t shprehin ndjenjat dhe mendimin e tyre pr t. Prve ksaj, msuesi mund tu krkoj atyre t identifikojn njanshmrit ose mungesat e tjera t informacionit pamor me t cilin ata u njohn si dhe t shprehin mendimin e tyre jo vetm lidhur me materialin e paraqitur por m tepr lidhur me dukurin q ai prfaqson ose shpreh.

Shkencat shoqrore

33

BURIMET KOMUNITARE

N do komunitet ka shum burime njerzore q mund t pasurojn procesin e msimdhnies s edukimit ligjor. Prdorimi i tyre mund t bhet n dy mnyra: me pjesmarrjen n orn e msimit t personave t ftuar ose e tr klasa ftohet t marr pjes n nj veprimtari komuniteti.

QllimiQllimi i prfimit nga personave t ftuar ose vizitat n vende

t posame t komunitetit mund tu siguroj nxnsve informacione t larmishme lidhur me shtjen n trajtim, si dhe prvoja q nuk mund t prfshihen n nj tekst shkollor. T nxnit prmes burimeve komunitare prbn nj ndr veorit e edukimit ligjor, pasi u jep mundsi nxnsve t njihen sa do pak me sistemin ligjor n veprim.Prfitimi nga persona t ftuar mund tu jap nxnsve shanse q t prfshihen, n nj far mnyre, n fushn e ligjit, t zgjerojn kndvshtrimet e tyre pr t, dhe si i till, i shrben realizimit t objektivave t edukimit ligjor n prgjithsi.

Procedura

N fillim zgjidhet personi q do t ftohet. Numri i personave q mund t ftohen sht i madh dhe kjo varet nga tema e msimit dhe qllimet e saj. Ata mund t jen jurist, avokat, student t fakultetit t drejtsis, punonjs t policis etj. Por ata mund t jen edhe prfaqsues t organizatave t ndryshme, punonjs social, gazetar etj. Pr t prfituar sa m shum nga i ftuari sht e domosdoshme prgatitja paraprake e folsit dhe e klass. I ftuari duhet t ket informacionin e nevojshm pr klasn, temn q do t trajtohet dhe interesin e nxnsve pr t. N t njjtn koh ai duhet t njihet me objektivat e lnds n prgjithsi dhe t tems n veanti dhe t prgatis fjaln e tij n prputhje me to. Po kshtu edhe klasa duhet t njihet me personin q do t ftohet dhe duhet t prgatisin edhe nj list pyetjesh pr t, mundsisht t shkruara me t cilat i ftuari duhet t njihet paraprakisht.Zhvillimi i ors s msimit. Zakonisht t ftuarit paraqesin material t shkurtr lidhur me shtjen pr t ciln jan ftuar dhe pr t ciln kan prvoj dhe m pas vijojn me nj seanc pyetje-prgjigje.

Udhzues kurrikular

34

Prve ksaj, i ftuari mund t prfshihet edhe n mnyr t drejtprdrejt n nj veprimtari t planifikuar n klas, pr shembull, ai mund t luaj rolin e nj gjykatsi ose t nj dshmitari n nj gjyq t imituar n klas, ai mund t ftohet n nj diskutim n klas, ose t luaj rolin e nj ligjbrsi q u prgjigjet pyetjeve t gazetarve n nj konferenc shtypi t improvizuar n klas. Prfshirja e t ftuarit n veprimtarin e klass e liron kt t fundit nga prgjegjsia e menaxhimit t saj dhe suksesi i veprimtaris s planifikuar t klas nuk varet vetm nga aftsit e t ftuarit n t. Dhe s fundi, nse i ftuari nuk sht n gjendje t vij n klas, veprimtaria e saj nuk dshton. Prmbledhja. Pas zhvillimit t ors s msimit ose si pjes t saj msuesi duhet t pyes klasn pr at ka ata msuan nga i ftuari, si u ndjen, refleksione kan etj.

ORGANIZIMI I VIZITAVE N INSTITUCIONE T NDRySHME PUBLIKE

Procedura

N fillim vendoset pr institucionin q do t vizitohet. Institucionet 1. q lidhen me ligjin ose m shtje q lidhen me t, jan gjykatat, prokurorit, policit, institucionet qeveritare etj. Megjithat ka edhe shum institucione t tjera q mund t vizitohen madje m shum se nj her. Pr shembull, nxnsit mund t marrin pjes n nj gjyq civil, n seanca pajtimi ose n procedime t tjera q mund t bhen n t njjtn ndrtes.Planifikimi i vizits. Nxnsit duhet t prgatiten mir pr vizitn 2. q do t kryejn, po kshtu duhet br prpjekje pr t prfshir sa m shum q t jet e mundur personelin e institucionit q do t vizitohet. Nse nxnsit do t marrin pjes n nj gjyq, msuesi ose nj person i ngarkuar prej tij duhet t prpiqet q, s bashku me personin prgjegjs t institucionit, t vendosin pr kohn m t prshtatshme pr pjesmarrje, domethn m interesante pr nxnsit dhe t lidhur edhe me objektivat e veprimtaris msimore. Nse kjo nuk sht e mundur, ather mund ti krkohet nj gjyqtari ose punonjsi tjetr t ligjit q tu shpjegoj nxnsve thelbin e veprimtaris q zhvillohet n institucion. Mir sht q nxnsit t

Shkencat shoqrore

35

pajisen me nj flet pun n t ciln ata mund t regjistrojn far vzhguan dhe msuan gjat vizits.Kryeja e vizits. Si n do or ose veprimtari msimore, nxnsit 3. duhet t jen t prgatitur pr t br pyetje, pr t vzhguar dhe pr t marr shnime pr gjra t veanta q lidhen me prmbajtjen e puns s institucionit ose t rezultateve t saj. Planifikimi i kujdesshm do t ishte edhe baz pr suksesin e nj vizite t till.Prmbledhja. Flett e vzhgimit t plotsuara nga nxnsit shrbejn 4. edhe pr prmbledhjen e rezultateve t vizits s br. Prve fletve, prmbledhja mund t realizohet edhe duke dialoguar me nxnsit. Pr kt qllim mund t prdoren edhe pyetje t tilla si: far vzhguat gjat vizits n institucion? far ndjet pr at q pat ose kuptuat nga veprimtaria e tij? far msuat nga kjo vizit? N mnyr lidhet ajo q msuat nga kjo vizit me njohurit tuaja t mparshme rreth veprimtaris s institucionit? far do t dshironit t dinit m shum pr veprimtarin e ktij institucioni? Etj.

T MENDUARIT KRITIK

T msosh nxnsit t mendojn n mnyr kritike qndron n baz t arsimit t shkencave shoqrore. Edukimi ligjor, si pjes e ktij arsimimi, i mundson nxnsit t mendojn n mnyr kritike pr probleme t rndsishme, q lidhen me jetn e individve dhe t shoqris njerzore n trsi. Edukimi ligjor i prfshin nxnsit n studimin e konflikteve dhe t shtjeve kontradiktore. Vet ligjet nnkuptojn konflikte dhe edukimi ligjor u siguron nxnsve mundsin t msojn rreth shtjeve kontradiktore t prshtatura pr moshn e tyre dhe me rolin e tyre si qytetar. S fundi, edukimi ligjor krkon shqyrtimin e vlerave q bien ndesh me njra-tjetrn dhe me politikat q qndrojn n themel t ligjeve, duke u ofruar n kt mnyr nxnsve mundsin t shqyrtojn idet, opinionet dhe bindjet e tyre.

Udhzues kurrikular

36

QllimiDemokracia u krkon qytetarve t saj t jen t aft t trajtojn

me zgjuarsi shtjet kontradiktore. Nj nga arsyet kryesore t studimit t shtjeve kontradiktore sht edhe nxitja e zhvillimit t shprehive t t dgjuarit dhe t komunikimit, rritja e empatis (domethn e aftsis dhe e dshirs s nxnsve pr t vn veten n vendin e tjetrit me qllim q t kuptoj m mir ndjenjat dhe gjendjen e tij emocionale, shpirtrore ose intelektuale), rritja e aftsis s nxnsve pr t zgjidhur problemet dhe pr t marr vendime, pr t zhvilluar shprehit pr t arsyetuar dhe menduar n mnyr kritike si dhe pr t rritur aftsit e nxnsve pr t pasur, mbshtetur dhe prdorur bindjet e tyre.

Procedura

Metodat dhe teknikat q mund t prdoren pr t rritur aftsin e nxnsit pr t menduar n mnyr kritike pr shtjet kontradiktore jan t shumta. Ato m t prdorurat jan: radhitja e opinioneve, kontinuumi i vlerave (segmenti me dy ekstreme q lejon nxnsit t pozicionohet nga njri ekstrem n tjetrin), deklaratat e hapura dhe veprimtarit q krkojn renditjen sipas nj kriteri t caktuar. Pavarsisht nga teknika, procesi i t menduarit n mnyr kritike prfshin hapat e mposhtm:

Nxnsve u krkohet ose ju jepet shansi pr t shprehur qndrimin 1. e tyre pr nj shtje t caktuar. Nxnsve u krkohet t qartsojn mendimin e shprehur. Kjo mund 2. t bhet duket zhvilluar pyetje t tilla si:far doni t thoni me ?A mund t shpjegoni qndrimin tuaj?A mund t jepni nj prcaktim pr mendimin q shpreht? Etj.Krkojuni nxnsve t shqyrtojn arsyet q mbshtesin mendimin 3. e tyre. Pr kt mund t ndihmojn pyetje t tilla si:Pse mendoni kshtu?Cilat jan arsyet q mbshtesin mendimin tuaj?Cilat jan argumentet q jepni pr t mbshtetur qndrimin tuaj?Cilat jan faktet q i mbshtesin pikpamjen tuaj? Etj.Krkojuni nxnsve t marrin parasysh pikpamjet e kundrta. Kjo 4. ka shum rndsi dhe mund t realizohet me an t pyetjeve t

Shkencat shoqrore

37

tilla si:Si mendoni se ndjehen t tjert pr ?Cilat jan disa nga mendimet e t tjerve prCilat jan alternativat q ekzistojn prve qndrimit tuaj? EtjNxnsit duhet t analizojn qndrimin e tyre dhe kndvshtrimet 5. e t tjerve. Kjo do t thot se nxnsit duhet t krahasojn dhe t kundrvn pikpamjet dhe pasojat e secils prej tyre. Pyetje tipike q prdoren pr t prfshir nxnsit n nj proces t till jan: Cili sht argumenti kryesor q mbshtet pikpamjen tuaj? Cila sht pika e dobt e pikpamjes suaj?Cili sht argumenti m i fort q kundrshton pikpamjen tuaj? Po pika m e dobt e pikpamjes s kundrt me ju?Cilat jan faktet q kundrshtojn ose mbshtesin pikpamjen tuaj?

T menduarit pr pasojat logjike q mund t shoqrojn do pikpamje t shprehur mund t arrihet me an t pyetjeve t tilla si: far mund t ndodh nse pikpamja juaj pranohet nga shoqria? Cilat mund t jen disa nga pasojat e saj pr shoqrin?Cili mund t jet rezultati prfundimtar i saj?Nxnsit duhet t marrin nj vendim lidhur me shtjen n diskutim. 6. Ky sht edhe hapi i fundit n kt proces. Kjo mund t arrihet duke i ftuar nxnsit t rivlersojn dhe t zgjidhin konfliktin ndrmjet pikpamjeve t ndryshme. Disa nga pyetjet q mund t bhen n kt rast jan:Cili mund t ishte rezultati m i mir? Cili sht rezultati m i dshiruar? Si mund ta arrijm at? far duhet pr br pr t arritur qllimin e dshiruar? Etj.

Cilat jan disa nga strategjit pr t nxitur t menduarit kritik?

Si e tham edhe m lart ndr m t prdorurat pr kt qllim n fushn e edukimit ligjor jan:

Udhzues kurrikular

38

a) Radhitja e opinioneve. Kjo sht nj strategji q i lejon nxnsit t shprehin mendimin e

tyre pr shtjen n studim. Prgjithsisht, radhitja lejon nj shprndarje t opinioneve (pr shembull nga: jam shum dakord/

jam dakord/ jam i pavendosur/ nuk jam dakord /kundrshtoj fuqimisht).

Nj radhitje e till e opinioneve mund:t shrbej si nxitje pr diskutime n klas;ti jap msuesit informacion pr tu njohur me vlerat, qndrimet dhe bindjet e nxnsve;t prdoret pr t vlersuar ndryshimet e mundshme n qndrimet e nxnsve si rrjedhoj e procesit t t msuarit. Pr t realizuar kt strategji msuesi duhet t siguroj q do

nxns t mund t shpreh lirisht mendimin e tij personal. N fund nxnsve duhet tu krkohet t argumentojn mendimet e

tyre dhe n t njjtn koh ata duhet t msojn t dgjojn edhe mendimet e kundrta.

sht mir q msuesi, duke e prdorur kt strategji pr shtje t ndryshme, t kontrolloj se sa qndrueshmri kan nxnsit n pikpamjet e shprehura.

Po kshtu msuesi mund tu ofroj nxnsve edhe ndonj studim rasti q lidhet me ndonj mendim t veant t shprehur nga nxnsit gjat radhitjes s opinioneve. Pr shembull, nse pjesa m e madhe e nxnsve shprehen pro ose kundr dnimit me vdekje, msuesi mund tu jap atyre nj studim rasti q krkon nj analiz m t thell nga ana e tyre t nj shtje t caktuar q lidhet me dnimin me vdekje.

b) Renditja sipas nj kriteri t caktuar. Kontinumi

Renditja sipas nj kriteri t caktuar sht nj strategji q u ofron mundsin nxnsve t analizojn dhe t diskutojn bindjet e tyre duke u krkuar atyre t bjn zgjedhjet ndrmjet disa alternativave q konkurrojn me njra-tjetrn. Kjo strategji mund t prdoret pr shembull kur nxnsve

Shkencat shoqrore

39

u krkohet t rendisin veprat penale sipas shkalls s rrezikshmris s tyre shoqrore.

Variacion i ksaj strategjie sht kontinumi, q u krkon nxnsve t vendosin veten midis dy skajeve t nj segmenti q prfaqsojn pikpamje diametralisht t kundrta lidhur me nj shtje t caktuar, pr shembull: jam krejtsisht kundr dnimit me vdekje jam plotsisht dakord pr dnimin me vdekje)

sht mir q nxnsve tu jepet mundsia t argumentojn radhitjen ose vendosjen e tyre n nj kontinum, t dgjojn pikpamjet e kundrta t t tjerve si dhe t rivlersojn qndrimet e tyre pas diskutimeve ose reflektimeve t bra.

STUDIMI I RASTIT - KAZUSI

Studimet e rastit ose kazuset, si prdoren shpesh n gjuhn juridike, mund t ndrtohen n forma t ndryshme. Ato mund t bazohen n situata hipotetike, q prfshijn konflikte t ndryshme ose n situata jetsore reale t marra nga gazetat, revistat, librat ose nga burime t tjera. Ato zakonisht paraqiten n form t shkruar, por kur sht e mundur edhe me mjete audiovizive, si videokaseta, filma etj.

Qllimi Studimi i rastit sht nj metod e orientuar nga shqyrtimi (hetimi)

i thelluar i shtjes, q synon t ndihmoj nxnsit n zbatimin e njohurive ligjore n situata t ndryshme jetsore. Prve njohjes me nj rezultat ligjor q lidhet me nj problem t caktuar, nxnsit vihen n situata n t cilat ata duhet t zbulojn dhe t shqyrtojn si idet ashtu dhe prfundimet e tyre. Nj proces i till rrit aftsit e nxnsve pr analiza e gjykime t pavarura, pr t menduar n mnyr kritike dhe pr t marr vendime, ndrsa n fushn afektive, rrit interesin e tyre n shqyrtimin e ideve dhe t prfundimeve q lidhen me to.

Si i till studimi i rastit krkon nga nxnsit:T analizojn situata problemoreT sintetizojn dhe t arrijn n prfundime T gjykojn dhe t vlersojn prfundimetT zbatojn njohurit n situata reale.

Udhzues kurrikular

40

Procedura

1. Kuptimi i fakteve t nj studimi rasti

Fillimisht, nxnsit duhet t kuptojn faktet e studimit t rastit. Ata duhet t lexojn ose t dgjojn prshkrimet e fakteve t nj studimi rasti. Nj mnyr e efektshme pr t siguruar t kuptuarit e fakteve t studimit t rastit nga nxnsit, sht q ata t vendosen n ift ku secili prej tyre prpiqet q ti prmbledh faktet e tij pr tia thn tjetrit.

Pr t ndihmuar nxnsit n kuptimin e studimit t rastit, ftohen ata n dialog me pyetje t tilla si:

far ndodh n kt kazus?Cilat jan palt e prfshira?Cilat jan motivet e veprimeve t prfshira n kazus?Cilat fakte jan t rndsishm?far mungon?

Pr msuesin sht e rndsishme q t verifikoj nse nxnsit i kan kuptuar si duhet faktet e studimit t rastit.

2. Prcaktimi i problemit( i shtjes)

Prcaktimi i problemit dhe i aspekteve q lidhen me t, ka shum rndsi pr vazhdimsin e veprimtaris. Mund t ndodh q pr nxnsit t jet e vshtir t prcaktojn ose t paraqesin, n formn e nj pyetjeje, shtjen ligjore q qndron n thelb t nj studimi rasti. N kt rast, msuesi i ndihmon ata dhe i fton q, prve aspektit ligjor t nj studimi rasti, t zbulojn edhe aspekte t tjera politike, morale ose praktike q prfshihen n t. Pr shembull, n nj rast aborti mund t trajtohen aspektet e mposhtme:

Ligjore: Cila sht shtja ligjore(dallohet fakti nga shtja ligjore)Politike: Cili duhet t jet ligji. (A duhet aborti t jet i ligjshm?). Etike: Cilat vlera morale jan m rndsishme?: e drejta e gruas pr t vendosur vet pr fatin e saj apo e drejta e fetusit pr t jetuar?

Shkencat shoqrore

41

Pse?Praktike: Si mund t zgjidhim praktikisht situatn ligjore n t ciln ndodhemi? Cilat jan mundsit e zgjidhjes? Etj.

3. Diskutimi i argumenteve

Pasi nxnsit t jen njohur me faktet dhe me shtjet q prfshihen n nj studim rasti, ata duhet t zhvillojn dhe t diskutojn argumentet n favor t nj qndrimi t caktuar ose kundr tij. Kur diskutohen argumentet, duhet mbajtur parasysh q nxnsi:

t prcaktoj argumentet ligjore, politike etj, duke konsideruar t dy ant e problemit;t dalloj argumentet m t rndsishme dhe m bindse nga ato q nuk jan t tilla;t marr n konsiderat pasojat e shumfishta t do zgjedhjeje q do t bjn;t marr n konsiderat alternativa t ndryshme.N diskutim sht i domosdoshm krijimi i nj klime t hapur dhe

t ngroht q lejon dhe mirpret t gjitha pikpamjet dhe idet sado t ndryshme dhe kundrshtuese t jen ato. Pr t krijuar nj klime t till edhe nxnsit duhen nxitur t dgjojn, t marrin parasysh dhe t vlersojn t gjitha kndvshtrimet e shprehura.

4. Marrja e vendimit

Marrja e vendimit sht edhe prgjigja ose zgjidhja e studimit t rastit.

Kur nxnsve u jepet vendimi nga msuesi, atyre u krkohet ta vlersojn at, duke marr parasysh edhe pasojat e tij pr shoqrin, pr individt e prfshir n studimin e rastit etj.

Ndonjher nxnsit duhet t marrin vet vendimin. N do rast ata duhet t diskutojn, t krahasojn vendimet e ndryshme dhe t japin kurdoher shpjegimet prkatse.

Udhzues kurrikular

42

5. Variacione

Kur msuesi u jep nxnsve studimet e rastit, ai mund t zgjedh nj ndr variantet e mposhtme:

Studimi i rastit sht dhn i plot: faktet, problemi(shtja), 1. argumentet, vendimi. Nxnsit i krkohet:

t identifikoj elementt e tij t vlersoj vendimin

Jan dhn faktet dhe problemi. Nxnsit i krkohet t 2. identifikoj argumentet e kundrta

Jan dhn faktet, problemi, argumentet dhe opinione t ndryshme 3. lidhur me zgjidhjen. Nxnsit i krkohet:

t zgjedh opinionin me t cilin sht dakord, duke dhn dhe shpjegimet prkatset krahasoj zgjedhjen e tij me vendimin q i bhet i njohur m pas.

Jan dhn faktet, problemi, argumentet. Nxnsi duhet t marr 4. vendim mbi bazn e arsyetimeve.M posht po japim disa sugjerime pr zgjedhjen e kazuseve

ligjore n kuadrin e zhvillimit t veprimtarive n fushn e edukimit ligjor.

Pr zgjedhjen e studimeve t rastit, t vlefshme pr tu zhvilluar n nj veprimtari n fushn e edukimit ligjor, sht e rndsishme t mbahen parasysh kriteret e mposhtme:

1. Njohurit juridike.Ktu prfshihen ato studime rasti, njohja e t cilave shrben pr

zhvillimin e njohurive baz t domosdoshme pr t kuptuar sistemin gjyqsor dhe pr t qen t aft pr t marr vendime t pjekura e logjike rreth shtjeve t politiks s sotme publike. Ky kriter nnkupton q nxnsi nuk duhet vetm t msoj se si t trajtoj nj ose disa studime rasti, por edhe t vlersoj q disa prej tyre jan aq t rndsishme, saq sht e domosdoshme t njihen konkretisht.

2. shtjet e nxehta t politiks publike.

Quhen t tilla shtjet q jan ose q, shpejt apo von, do t jen objekt i arens politike, pavarsisht se cili ka qen apo do t jet vendimi i Gjykats Kushtetuese lidhur me to. Kto jan shtje pr t cilat parlamenti

Shkencat shoqrore

43

duhet t reagoj duke kryer funksionin e tij legjislativ dhe, m rrall, vet kushtetuta duhet t plotsohet me amendamente pr shkak se ato e krkojn nj gj t till.

3. Faktet interesante.Ktu futen shtjet t cilat prputhen me interesat e brezit t ri.

Disa nga kto mund t marrin jet nga t rinjt ose n emr t tyre. Ndr kto mund t jen shtjet q lidhen me shkolln. Duhet t bjm kujdes q kur flasim pr prputhje me interesat e t rinjve ose kur e cilsojm nj fakt ose nj shtje interesante hamendsohet q t gjith t rinjt jan t interesuar njlloj rreth tij/saj, n nj koh kur t gjith e dim se kjo nuk sht e vrtet. Pr t shmangur kt, sht e domosdoshme q t njihen mir veorit, interesat dhe paraplqimet e nxnsve.

4. shtje t prhershme ose konfliktuale

Nj shtje ligjore ose kushtetuese q prmbahet n nj kazus prsritet n nj mnyr apo tjetr, sepse ajo prfaqson nj konflikt ose tension ndrmjet vlerave demokratike pozitive si, shanset e barabarta dhe liria. Nxnsit sht mir t msojn rreth kazuseve t tilla sepse ata nxitin jo vetm t nxnit por edhe prsosjen morale. Prve ksaj, edhe pse vet kazusi ose shtja humbasin parsin e tyre n koh dhe hapsir ose ndryshojn, konflikti ndrmjet vlerave q ata prfaqsojn do t rishfaqet her pas here. Dhe n qoft se pas nj pyetje t till si Me se ka t bj ky rast? (dhe me kt kihet parasysh nj kazus konkret fardo) nxnsit do t vijn te konflikti n fjal, ather mund t themi se kriteri pr t cilin po flasim sht plotsuar.

5. Fakte t kapshme(t kuptueshme)

sht e rndsishme q faktet e nj kazusi t jen t kuptueshme nga nxnsit. Vetm n kt rast mund t themi se kazusi mund ti vlej qllimit pr t cilin sht zgjedhur. Mund t ndodh q kazusi t plotsoj disa nga kriteret, por njkohsisht ai mund t jet i nj shkalle t till vshtirsie sa q zbulimi i thelbit t tij nga nxnsit do t ishte praktikisht i pamundur. N fakt, shum kazuse kan t bjn me rregullime apo procedura q, ndonse i interesojn specialistve, nuk mund t kuptohen leht nga ne. N t kundrtn, nj kazus q plotson kt kriter mund t prmbaj fakte t thjesht e interesant q do t na krijonin ne mundsin t shpenzonim pjesn m t madhe t kohs duke u marr me t.

Udhzues kurrikular

44

6. Faktet q prmban kazusi dhe shtja (ose shtjet) t jen n prputhje me synimet kurrikulare.

N kt rast le t kujtojm pyetjen q ia bjm vetes sa her q fillojm nj veprimtari, ose prgatisim nj or msimi: far do t dij dhe do t jet i aft t bj nxnsi n fund t msimit/t kapitullit/t lnds n shkoll? Pra, nse kazusi e on nxnsin drejt objektivit t prcaktuar, ather mund t thuhet se kriteri sht plotsuar. Pr shembull, nse nj nga objektivat do t ishte kuptimi nga nxnsit e ndarjes s pushteteve, ather edhe kazuset do t krkoheshin lidhur me kt shtje.

7. Ekzistenca e materialeve msimore cilsore.

Pyetja q shtrohet n kt rast sht: A ekzistojn burime materiale rreth nj kazusi t caktuar q mund t shfrytzohen pa vshtirsi nga nxnsi? Megjithse, psh., interneti mund t ofroj mjaft t till, prsri ekziston shtja e kohs q duhet pr prkthimin e tyre nga nxnsit. Sigurisht, kjo nuk do t prbnte problem pr mjaft nxns t rritur q zotrojn gjuhn, por megjithat, sht fakt q edhe msues shum t mir shfrytzojn materiale t prkthyera e prgatitura q m par nga t tjer.

8. Orientimi drejt s ardhmes.

Nse kazusi do t jet i orientuar drejt s ardhmes, ather ai do t shoqrohet me pyetje t tilla si: N mnyr nj ligj ndryshon, prshtatet dhe reflekton ndryshimet e shoqris? Cilat jan disa nga shtjet q duken se do shqetsojn n mnyr t veant t ardhmen? Jini vigjilent pr kazuse q lidhen me zhvillimet teknologjike dhe ato q kan t bjn me shoqrin gjithnj e m shumkulturshe n t ciln jetojm.

9. Humanizmi .

Pr t plotsuar kt kriter sht e rndsishme q t zgjidhen kazuse q vn theksin n prmasat njerzore t procesit gjyqsor. Ka kazuse q shrbejn mjaft mir pr t ngjallur interes rreth aventurave t jets s dikujt, sikurse ka t tjer q tregojn se individt mund t bjn shum pr t ndryshuar shoqrin. shtja thelbsore n kt rast do t ishte: N far shkalle kazusi konkret hap nj dritare pr t kuptuar m mir aspektin njerzor? P.sh. kazuset q kan t bjn me nj individ t caktuar ( dhe q shpesh shfaqet si prfaqsues i t tjerve) do t rritnin mjaft prgjegjsin dhe detyrimin te t rinjt ndaj fateve t shoqris. Megjithat, nuk duhet harruar q n raste t tilla, n fokus t jen njerz dhe situata reale.

Shkencat shoqrore

45

10. Kazuse q jan n interesin e msuesit

sht i njohur fakti q t rinjt (por jo vetm ata) reagojn ndaj pasionit me t cilin msuesi trajton nj shtje t caktuar. Prve prpjekjes pr t msuar t tjert rreth nj kazusi, rreth shtjeve q lidhen me t, t ardhmes, t shkuars, drams njerzore etj., msuesi transmeton tek ata edhe dashurin pr t nxnit. Pr kt arsye do t ishte me vend q t zgjidhen kazuse q do t ndihmonin dhe lehtsonin at n punn me nxnsit.

TRAJTIMI I SHTJEVE KONTRADIKTORE

Nj nga teknikat q prdoret m shpesh n rastet kur diskutohen shtje q karakterizohen nga qndrime krejtsisht t kundrta sht Kontinumi.

QllimiQllimi i nj teknike t till sht:T identifikoj qndrimet e kundrta pr nj shtje pr t ciln normalisht ekzistojn mendime t tillaT shqyrtoj qndrimet alternative dhe pasojat e tyre n shoqri dhe tek individtT praktikoj shprehit e mbrojtjes s nj qndrimi t caktuarT praktikoj shprehit e t dgjuarit t opinioneve t t tjerve

Procedura

Veprimtaria fillon me prshkrimin nga msuesi t shtjes n detaje q jan t mjaftueshme pr t prcaktuar qart qndrimet diametralisht t kundrta. Kto qndrime duhet t paraqiten n nj vend t dukshm n klas;Nxnsit ftohen t shkruajn qndrimin e tyre dhe t listojn dy nga argumentet m t rndsishme pr mbrojtjen e qndrimit t tyre;Gjat kohs q nxnsit shkruajn argumentet e tyre msuesi prcakton si skaje t kontiniumit dy muret ballore t klass. Kur nxnsit mbarojn shkrimin e argumenteve, msuesi lexon dy pozicionet e mundshme diametralisht t kundrta t cilat i vendos

Udhzues kurrikular

46

n skajet e kontiniumit. M pas, ai fton disa nxns t qndrojn n skajet e kontiniumit ose ndrmjet tyre n prputhje me mendimin e tyre. Nxnsit jan t lir t lvizin prgjat kontiniumit, pra t ndryshojn pozicionin e tyre nse sqarimet e mtejshme t shokve do tua sugjeronin kt gj;Pasi mbaron lvizja e nxnsve prgjat kontiniumit, nxnsit e tjer pyeten nse vendosja e nxnsve n t sht br n prputhje me kuptimin nga ana e tyre t deklaratave t msuesit;Nxnsve q ndodhen n kontinium u krkohet q t japin argumentet e tyre pr vendndodhjen e tyre n t, ndrkoh q ata mund ti prgjigjen pyetjeve t mundshme q lidhet me argumentet e tyre por pa lejuar t jepen argumente t tjer;Pr t siguruar q nxnsit i dgjojn pikpamjet e kundrta dhe i marrin ato parasysh, atyre mund tu krkohet t japin argumentet e kundrta edhe pse ato mund t jen t kundrta me qndrimin e tyre. Nj gj e till mund ti bj ata t mendojn edhe nj her pr qndrimin e tyre, madje edhe ta ndryshojn at, nse mendojn se argumentet e kundrta mund tu duken m bindse ;S fundi, nxnsit ftohen t identifikojn dhe t vlersojn pasojat e zgjidhjeve ose t qndrimeve alternative. M pas klasa diskuton pr ndikimin q qndrimet ekstreme mund t ken pr shoqrin ose individin.

Udhzime pr trajtimin e shtjeve kontradiktore n klas

Diskutimi i shtjeve kontradiktore jo vetm q i nxit nxnsit pr t marr pjes n veprimtari, por edhe i mson atyre shprehit e marrjes s vendimeve, t pjesmarrjes shoqrore dhe t menaxhimit t konflikteve.

Shpesh msuesit jan rezistenc n trajtimin e shtjeve kontradiktore duke pasur frik se nxnsit nuk do t jen t aft t diskutojn ato t zhveshur nga ngarkesat emocionale. Megjithat, debati i arsyeshm dhe kundrshtit e rrisin interesin e nxnsve n msim dhe i prfshin ata aktivisht n procesin e t nxnit dhe t ushtrimit t shprehive q lidhen me trajtimin e shtjeve n fjal.

N vijim jepen disa sugjerime q mund t ndihmojn n trajtimin e shtjeve kontradiktore:

Shkencat shoqrore

47

Nxitini nxnsit t shqyrtojn dhe t paraqesin pikpamjet e kundrta ose konfliktuale. Bni sht e mundur q t shqyrtohen t gjitha aspektet e shtjes. Nse sht e nevojshme ndrhyni pr t br plotsimet e e duhura;Ndihmoni nxnsit t prcaktojn pikat kryesore t marrveshjeve dhe t mosmarrveshjeve, vendin ku mund t arrihet kompromisi si dhe vendet ku ky kompromis ka pak t ngjar t ndodh.Bni kujdes q nxnsit t jen t prqendruar tek idet ose qndrime dhe jo tek njerzit.

Ndoshta ktu sht vendi t kujtojm nj thnie t vjetr q thot:mendjet e mdha merren me idetmendjet mesatare merren me ngjarjet mendjet e vogla merren me njerzit

Theksoni vazhdimisht iden se, pr nxnsit, ajo q ka m shum rndsi nuk sht rezultati, por aftsia e tyre pr t marr nj vendim dhe pr ta shprehur at n mnyr t qytetruar. Madje, mund t kujtohet edhe thnia se njerzit e menur dallohen nga ata q nuk jan t till pikrisht n mnyrn e trajtimit t shtjeve kontradiktore;Prfundoni me nj prmbledhje t veprimtaris ose t diskutimeve, pa harruar argumentet e paraqitura nga nxnsit si dhe rrjedhojat e alternativave t sugjeruara prej tyre n diskutim.Prve sa m sipr, kur prdoren strategji q krkojn diskutime dhe ndarje mendimesh sht mir q n fillim t vendosen disa rregulla baz. Pr shembull:

T gjith duhet t ken mundsi t shprehen dhe, mundsisht, kur flet njri, t tjert duhet t dgjojn;

Nxnsit duhet t presin radhn pr t shprehur mendimin e tyre dhe askush nuk duhet t ndrpritet;Nxnsve u duhet br e qart se duhet t argumentojn vetm me idet ose arsyet dhe jo me njeri-tjetrin;Secili mund t ndryshoj pikpamjen ose qndrimin e vet. N kt rast ai duhet t jet i prgatitur pr t dhn argumentet prkatse pr kt ndryshim. Nxnsit duhet t dgjojn me kujdes idet ose argumentet e dhna nga shokt e klass, pasi atyre mund tu krkohet q t

Udhzues kurrikular

48

shprehin mendimin e tyre se cila nga idet e shokve ju duket m bindse.

PJESA E PESTE

MODELE VEPRIMTARISH

N vijim paraqiten disa modele veprimtarish q mund t zhvillohen pr trajtimin e aspektit ligjor n lndn e qytetaris. Ato nuk trajtojn t gjitha aspektet q lidhen me dimensionin ligjor, dhe nuk prfshijn t gjitha metodat, strategjit ose teknikat q u paraqitn m sipr n kt udhzues. Ato jan thjesht modele msimor q mund t ndihmojn msuesit t vn n prdorim imagjinatn dhe prvojn n fushn e msimdhnies pr t zhvilluar veprimtarit e tyre, q pa dyshim do t pasurojn veprimtarit e prfshira n kt manual.

Veprimtaria 1. Ligji dhe qllimet e tij

Objektiva.

Nxnsi n fund t aktivitetit duhet t jet i aft:T shpjegoj qllimin e ligjitT diskutoj pr funksionet dhe natyrn e ligjit n shoqri.T identifikoj dhe vlersoj pasojat e veprimit apo mosveprimit t ligjit n shoqriT argumentoj me shembuj nga jeta e prditshme domosdoshmrin e ligjit pr shoqrin.

Procedura.

Hapi I. (15-17). Pasi bn nj hyrje t shkurtr pr ligjin si nj ndr shtjet m t rrahura e m t diskutueshme n fjalorin e prditshm t njerzve, msuesi shkruan n tabel deklaratn e marr nga dialogu i nj shkelsi t ligjit me prfaqsuesin e rendit. Ai ndan klasn n tre grupe t

Shkencat shoqrore

49

mdha dhe secilit prej tyre i jep detyrn e mposhtme:Grupi I. vendos vetn n rolin e prfaqsuesit t ligjit dhe prpiqet t gjej argumente me an t t cilave ai mbshtet pozicionin e tij n shrbim t rendit e t mirs s prgjithshme.Grupi II. vendos veten n rolin e shkelsit t ligjit dhe prpiqet t vazhdoj iden e tij duke dhn argumente n favor t pikpamjes dhe qndrimit t tij ndaj ligjit.Grupi III. Vendos veten n qndrim asnjans dhe prpiqet t gjej argumente n favor apo kundra deklarats s msiprme.Pasi prpunojn argumentet e tyre, grupet i paraqesin dhe i mbrojn

ato para klass. Msuesi i shnon argumentet n tabel sipas grupeve.

Hapi II.(5). Pasi nxnsit plotsojn (nse kan) argumentet e tyre, msuesi krkon nga nxnsit t prpiqen t evidentojn n mnyr t prmbledhur thelbin dhe funksionet e ligjit n shoqri bazuar n rezultatet e puns s tyre.

Hapi III(10). Nxnsit n mnyr individuale plotsojn tabeln q ndodhet n librin e tyre.

Hapi IV (10-12). Reflektim dhe diskutim. Msuesi i prmend nxnsve faktin se qndrimi ndaj ligjit kurdoher ka qen i ndryshm. Kjo ka ndodhur sepse shpesh roli dhe kuptimi i ligjit, i qllimeve t tij n shoqri, n koh e vende t ndryshme ka qen i ndryshm, gj q ka pasur pasoja jo vetm n sjelljen e individit ndaj vet ligjit, por njkohsisht edhe n marrdhniet e tij t gjera me shoqrin dhe institucionet e saj n prgjithsi.

Shpeshher n qndrimin ndaj ligjit kan ekzistuar dhe ekzistojn ende paragjykime dhe opinione q nuk mbshteten me fakte bindse. Kto qndrime jo rrall jan ulur deri n plan moral dhe e kan vn ligjin prball kriterit t t mirs dhe t keqes. Nj gj e till mund t bhet edhe me nxnsit t cilt duke u mbshtetur n njohurit dhe prvojn e tyre personale t diskutojn shtjen mbi rolin pozitiv apo negativ t ligjit n

Ligji sht trsi e rregullave t sjelljes, t vendosura dhe t imponuara nga autoriteti i nj shteti t caktuar

Udhzues kurrikular

50

shoqri. N diskutim nxnsit duhet t nxiten t mbshtesin qndrimin e tyre me shembuj nga realiteti. Ktu nxnsve mund tu krkohet t prfytyrojn nj shoqri pa ligje (duke filluar q nga mungesa e semaforve n rrug e pasojat e mungess s tyre e deri te.)

E rndsishme n diskutim sht q nxnsit t cilt kan evidentuar funksionet e ligjit n shoqri t ftohen t japin mendimin dhe sugjerimin e tyre lidhur me gjetjen e rrugve dhe mundsive q ligji t kryej si duhet dhe brenda mundsive funksionet pr t cilat sht krijuar. Edhe ktu sht mir q nxnsit, prve mendimeve t prgjithshme, t mbshteten edhe raste apo ligje konkrete q ata njohin.

Gjat diskutimit msuesi mund t pyes nxnsit edhe lidhur me arsyet pse ata e zbatojn ligjin.

Nxnsit e zbatojn ligjin:nga frika;sepse kshtu i kan thn:sepse e kan urdhruarpr t tjera arsye

Ligji dhe qllimet e tij.

(Fleta e nxnsit)

Fjalt e msiprme dalin nga goja e nj shkelsi t ligjit dhe i drejtohen nj polici.

Reflektoni rreth tyre. Prpiquni t vini veten n fillim n njrin pozicion e m pas n tjetrin.

far ndjeni n kt ast?

Ti prqafove ligjin dhe shkatrrove jetn tnde! Un do t shkatrroj ligjin pr t prqafuar jetn!

Shkencat shoqrore

51

Si do t prgjigjeshit nse do t ishit polici? Si do ti argumentonit thniet e msiprme nse do t ishit shkelsi i ligjit?A mund t ekzistoj ndaj ligjit nj qndrim i ndryshm nga qndrimet e msiprme?Cili do t ishte ai?

Nga jeta:Fakte apo opinione?Nj numr jo i vogl individsh 1. nuk duan t ken t bjn me ligjin dhe organet e tij ndrkoh q t tjer e krkojn dhe i drejtohen ligjit pr t mbrojtur interesat e tyre.Njerzit q punojn n organet 1. e rendit shpesh kan pasoja t pakndshme pr vete dhe familjen e tyre, megjithat nuk jan t pakt ata q ende dshirojn t punojn n organet e drejtsis e t merren me ligjin .Shum njerz besojn se vetm 2. t pasurit dhe ata q kan pushtetin mund t fitojn n fushn e ligjit. Pr ta ligji nuk sht gj tjetr vese

nj trsi rregullash t ngatrruara q shpesh vepron kundr tyre.

Pra,sht ligji?

Cilat jan funksionet e tij?

Le t reflektojm e t diskutojm s bashku:

A mund t bj shoqria pa ligje?

Prfytyroni nj shoqri pa ligje !

A sht ligji dika e mir apo e keqe?

duhet br q ligjet t kryejn funksionet pr t cilat jan krijuar? Mbshtetni prgjigjet tuaja me shembuj nga realiteti.

Ligji sht trsi e rregullave t sjelljes t vendosura dhe t imponuara nga autoriteti i nj shteti t caktuar.

Udhzues kurrikular

52

Detyr:

Zgjidhni 5 aktivitete q ju i kryeni n jetn tuaj t prditshme dhe prpiquni t plotsoni tabeln e mposhtme:

Aktiviteti Ligji q lidhet me aktivitetinArsyeja pse ekziston ligji

Un e zbatoj ligjin sepse:

1.

2.3.4.5.

Diskutoni prfundimet.

Veprimtaria 2. Ligji dhe vlerat

Objektivat:

N fund t aktivitetit nxnsit duhet t jen t aft:Identifikojn dhe diskutojn pr vlerat q qndrojn n themel t ligjeve.T pasqyrojn aftsin, t vlersojn vlerat n qndrimin ndaj ligjeve t caktuara.

Procedura.

Hapi I(5) Prmes nj brainstorming (ide), msuesi krkon nga nxnsit t kujtojn se jan vlerat dhe normat kulturore, duke ndrtuar edhe nj klastr t shpejt lidhur me to.

Hapi II (10) Pasi evokon s bashku me nxnsit lidhjet e normave kulturore me ligjet, msuesi zgjeron kndvshtrimin me t cilin ligji sheh vlerat e shumta(morale, politike, ekonomike dhe sociale) q qndrojn n

Shkencat shoqrore

53

themel t tij dhe prej t cilave nisen njerzit kur hartojn apo vendosin ligje.

Hapi III(20). Klasa ndahet n grupe t vogla n varsi t rasteve ligjore q prfshihen n librin e nxnsit. Detyra e do grupi sht t identifikoj dhe analizoj vlerat q qndrojn n themel t ligjit q ata kan n diskutim.

Prfaqsuesi i do grupi ndan prfundimet me grupet e tjera duke i shoqruar ato me argumentet prkatse.

Hapi IV (10). Reflektim dhe diskutim. N kt faz msuesi t mbaj parasysh dhe t theksoj iden q ligji dhe qndrimi ndaj tij kan t bjn me fatin e secilit dhe t shoqris n prgjithsi.

Po kshtu, do prpjekje dhe angazhim pr t kundrshtuar, zbatuar, ndryshuar apo prmirsuar nj ligj duhet par i lidhur ngusht me t gjitha pasojat q ajo sjell pr individin dhe shoqrin n plan moral, social, politik dhe ekonomik.

Gjat diskutimit msuesi shfrytzon pyetjet n librin e nxnsit me iden se qndrimi ndaj ligjit duhet t shoqrohet kurdoher me analizn e gjithanshme t vlerave q qndrojn n themel t tij.

Vetm n kt mnyr edhe roli yn si qytetar n prgjithsi dhe n zbatimin apo prmirsimin e ligjeve n veanti do t jet m i prgjegjshm e cilsor.

Variacion

Hapi I. Nxnsve u jepet nj ligj pr t cilin ata duhet t shprehen pro apo kundr. Ligji shnohet n tabel s bashku me numrin e votave pro dhe kundr.

Hapi IV. Pas analizs s vlerave nxnsve u krkohet t votojn edhe njher pr ligjin n fjal. Msuesi mund t ftoj nxnsit t diskutojn lidhur me:

faktort q ndikuan apo mund t ndikojn n qndrimin pro apo

Nse brenda grupit ka nxns q kan mendime t ndryshme ata t jen t mirpritur pr ti shprehur ato. E rndsishme sht t evidentohet dhe t pranohet ekzistenca e vlerave pavarsisht se mund t ket opinione t ndryshme lidhur me qndrimin ndaj vlerave n vetvete.

Udhzues kurrikular

54

kundr ndaj ligjit konkret.faktort q ndikuan n ndryshimin e qndrimit ndaj ligjit konkret dhe ligjit n prgjithsi.

Po kshtu msuesi nse e sheh t arsyeshme mund t zgjeroj diskutimin me shtjen e faktorve q ndikojn n qndrimin ndaj ligjit t individve, grupeve shoqrore, apo partive t ndryshme q ekzistojn n Shqipri

Ligji dhe vlerat

(Fleta e puns e nxnsit)

Ligjet n prgjithsi pasqyrojn dhe nxisin vlerat e nj shoqrie. Edhe sistemi yn ligjor ngrihet dhe ndikohet nga vlerat dhe idet tradicionale t shoqris son pr at q sht e drejt dhe at q sht e padrejt. Pr shembull ligjet kundr krimit pasqyrojn besimin moral q e konsideron vrasjen e njeriut t padrejt, faj. Madje shumica e njerzve e dnojn vrasjen pavarsisht nga ligji .

Megjithat jo do gj q sht apo vlersohet nga shoqria apo nga individ t ndryshm si e pamoralshme sht njkohsisht edhe e paligjshme. Pr shembull gnjeshtra ndonse vlersohet e pamoralshme jo gjithmon sht e paligjshme.

Ligjet mund t bazohen n vlera morale, ekonomike, politike ose sociale.

Vlerat morale kan t bjn me shtjen themelore t asaj q sht e drejt dhe e padrejt apo e gabuar, pr shembull ligjet kundr vrasjes mbshteten dhe nxisin vlern morale primare t shoqris, mbrojtjen e jets.

Megjithat disa gjera q konsiderohen t pamoralshme mund t mos e shkelin ligjin. Pr shembull, vetmbrojtja n koh lufte dhe vrasja me paramendim mund t jet e ligjshme n koh lufte ose pr vetmbrojtje.

Vlerat ekonomike kan t bjn me asimilimin, ruajtjen, prdorimin dhe ruajtjen e pasuris. Shum ligje i mbrojn vlerat ekonomike duke inkurajuar vendime t caktuara ekonomike dhe duke dekurajuar vendime t tjera. Pr shembull ekzistenca dhe veprimi pr nj koh t caktuar i ligjit q prjashtonte prodhuesit shqiptar nga tatimi mbi fitimin n katr vitet e para t veprimtaris s tyre ekonomike nse kjo veprimtari parashikonte t zgjaste mbi 10 vjet bhet pr t inkurajuar prodhuesit shqiptar n vitet e

Shkencat shoqrore

55

para t krijimit t biznesit vendas.Vlerat politike pasqyrojn lidhjen midis shtetit dhe individit. Ligjet,

duke lehtsuar, pr shembull, votimin, nxisin pjesmarrjen e qytetarve n procesin politik, gj q prbn nj vler politike t rndsishme dhe baz pr demokracin.

Vlerat sociale kan t bjn me shtje t rndsishme pr shoqrin, p.sh. ekzistenca e arsimit falas n shkollat publike synon t mbroj dhe t nxis nj vler sociale pr shoqrin ton e pikrisht at q t gjith t ken mundsi t prfitojn arsimim.

Shum ligje kombinojn vlerat morale, politike, ekonomike dhe sociale. Pr shembull ligjet kundr vjedhjes trajtojn shtjen morale t vjedhjes, shtjen ekonomike t mbrojtjes s prons, shtjen politike, se si qeveria dnon vjedhsit dhe shtja sociale e respektimit t prons s tjetrit.

Pr secilin nga ligjet e mposhtme tregoni se cilat jan vlerat q i mbshtesin.Jepni argumente pr prgjigjet tuaja.

Nga Kushtetuta e Republiks s Shqipris

Neni 21Jeta e personi mbrohet me ligjNeni 30.Kushdo quhet i pafajshm prderisa nuk i sht provuar fajsia me ven-dim gjyqsor t forms s prer.Neni 35/2Mbledhja, prdorimi dhe brja publike e t dhnave rreth personit bhet me plqimin e tij, me prjashtim t rasteve t parashikuara me ligj.Neni 43.Kushdo ka t drejt t rehabilitohet dhe/ose t zhdmtohet n prputhje me ligjin n rast se sht dmtuar pr shkak t nj akti, veprimi ose mosvep-rimi t paligjshm t organeve shtetrore.Neni 57Kushdo ka t drejtn pr arsimLigji q dnon mospagimin e taksave nga ndrmarrjet e vogla apo t md-ha.

Udhzues kurrikular

56

Gjat dhnies s argumenteve mbani parasysh pyetjet e mposhtme:

A duhet t ekzistoj nj ligj i till?1. N cilat vlera mbshtetet?2.

MoralePolitikeSocialeEkonomike

Kush prfiton e kush humbet n plan moral, politik, social, 3. ekonomik?Etj

Reflektoni.

A ka pasur raste q keni qen pro apo kundr nj ligji t caktuar?1. Zgjidhni nj ligj konkret. Cili ka qen qndrimi juaj ndaj tij?

Analizoni edhe nj her vlerat q qndrojn n themel t ligjit?2. A keni prsri t njjtin mendim?Jepni shpjegimin tuaj pr kt fakt.

Veprimtaria 3. Diskriminimi i arsyeshm apo i padrejt?

N trajtimin e problemit t diskriminimit sht e rndsishme t mbahet parasysh fakti q ai lidhet pazgjidhshmrisht me nj parim t prgjithshm me karakter kushtetues, at t barazis s trajtimit dhe t mbrojtjes s saj.

Krahas parimit t barazis, n ligj parashikohet edhe diskriminimi ose dallimi n rastet kur prligjet si arsyeshm dhe objektiv. N rastet kur diskriminimi apo dallimi sht i pabazuar n ligj, apo n kundrshtim me ligjin, pra kur nuk prligjet si i arsyeshm dhe objektiv ather ai konsiderohet si diskriminim i padrejt.

Cilin do t konsiderojm diskriminim t arsyeshm dhe cilin t padrejt?

1. Nxnsit duhet t ndrgjegjsohen se diskriminime n kuptimin e dallimeve apo preferencave ndodhin gjithmon e n do hap t jets ton e megjithat jo gjithmon ato prbjn shkelje nga pikpamja e

Shkencat shoqrore

57

ligjit kushtetues. Pr shembull, dallimet, prjashtimet ose preferencat e bazuara n cilsit e krkuara pr nj vend pune t caktuar, pr shembull pilot, shofer etj, nuk konsiderohen si shkelje e t drejtave. Po kshtu, diskriminimi q ndalon fmijt nn moshn 14-16 vje pr t par disa lloje filmash konsiderohet si diskriminim i arsyeshm.

2. Duke trajtuar rastin q sht objekt i ktij aktiviteti sht e rndsishme q nxnsit t kuptojn se barazi nuk do t thot thjesht munges diskriminimi. Madje vet koncepti i barazis prmban me nj dilem t brendshme:

Si mundet q nj individ apo nj grup njerzish t gzojn m shum barazi pa shkaktuar te t tjert privime lidhur me gzimin e saj?N mnyr veprimet q synojn t ven n vend drejtsin apo barazin e munguar pr shkak t nj diskriminimi t mparshm t mos shkaktojn diskriminim t ri te njerz t tjer, t pafajshm?

3. N diskutimin prfundimtar mund t qndrohet dhe diskutohen pasojat komplekse, sociale, morale, ekonomike dhe psikologjike t rastit konkret apo t rasteve t tjera t zgjedhura nga nxnsit.

Nxnsve mund tu bhen pyetjet e mposhtme:Cilat mund t ishin pasojat e secilit nga grupet e nxnsve(studentve) t prekur nga politika konkrete?Cilat mund t ishin pasojat morale, sociale, ekonomike etj t politiks n fjal? E rndsishme sht q gjat diskutimit ti kushtohet m shum

rndsi mendimeve dhe qndrimeve t nxnsve dhe vetm interpretimeve ligjore q mund t ken efekte frenuese te ta.

Kujtes.

Prania e mundshme n klas e nxnsve q rrjedhin nga familje q n t kaluarn kan vuajtur diskriminim krkon nga msuesi q t bj kujdes pr t parandaluar lindjen e konflikteve t mundshme midis nxnsve.

Udhzues kurrikular

58

Objektivat

N fund t ksaj veprimtarie nxnsi duhet t jet i aftt shpjegoj diskriminimin n ligjt gjykoj rreth drejtsis apo padrejtsis s nj diskriminimi t veantt mbroj me argumente nj qndrim t caktuar lidhur me diskriminimin

Koha: 45

Zhvillimi i veprimtaris

Hapi i parFillimisht nxnsit lexojn individualisht tekstin dhe materialin q

kan n librin e tyre.Pas ksaj msuesi shkurtimisht u shpjegon lojn me role q krkohet

prej tyre:Nxnsit ndahen n dy grupe t mdha, q prfaqsojn secili

njrin nga qndrimet e kundrta. Brenda grupit ata mund t punojn me grupe m t vogla me nga dy-tre veta. Grupet duhet t zhvillojn argumentet pr qndrimet e tyre t cilat do t duhet ti paraqesin n seancn tjetr prpara kryesis e cila prbhet prej tre-katr vetash. Pr kt, ata edhe mund t zgjedhin nj kryetar q do ti prfaqsoj.

Hapi i dytNxnsit diskutojn fillimisht n grupe t vogla dhe bien dakord pr

argumentet q do t prdorin. Kryetari i grupit duhet t lviz npr grupe pr ti mbledhur ato dhe pr t prpunuar mendimin e t gjith grupit.

Hapi i tretKryetari i organit drejtues fton prfaqsuesin e secilit grup pr t

br paraqitjen e pikpamjeve t tyre. Ndrkoh pjesa tjetr mund t luaj rolin e vzhguesit.

Hapi i katrtDiskutim i prgjithshm lidhur me shtjet dhe pikpamjet e

parashtruara.

Shkencat shoqrore

59

Veprimtaria 3: Diskriminimi i arsyeshm apo i padrejt?

Fleta e puns s nxnsit

N periudhn 1992 - 1995, rregulli i prgjithshm pr t vazhduar studimet e larta ishte pjesmarrja e domosdoshme n konkursin e pranimit dhe arritja e nj niveli t caktuar piksh q varej nga numri dhe cilsia e pjesmarrsve.

N kt periudh, nj numr i caktuar nxnsish, me vendim t Kshillit t Ministrave, fituan t drejtn t hyn n shkolln e lart pa u nnshtruar rregullit t konkursit. Kta nxns rridhnin n