Shkencat e Tokes 10

85

description

shkenca toke

Transcript of Shkencat e Tokes 10

  • Majlinda Ziu

    LIBR PR MSUESINSHKENCA E TOKS 10

  • T gjitha t drejtat jan t rezervuara Pegi 2011T gjitha t drejtat lidhur me kt botim jan ekskluzivisht t zotruara nga shtpia botuese

    Pegi sh.p.k. Ndalohet do riprodhim, fotokopjim, prshtatje, shfrytzim ose do form tjetrqarkullimi tregtar pjesrisht ose trsisht pa miratimin paraprak nga botuesi.

    Shtpia botuese: Tel: 042 374 947 cel: 069 40 075 02 [email protected] i shprndarjes: Tel/Fax: 048 810 177 Cel: 069 20 267 73

    Shtypshkronja: Tel: 048 810 179 Cel: 069 40 075 01 [email protected]

  • 3Shkenca e toks

    PRMBAJTJA

    I. far na krkon programi msimor? 5

    II. far na krkon udhzuesi kurrikular ilnds shkenca e toks? 6

    III.Plani msimor 8

    IV. shtjet rreth t cilave do zhvillohen ort e prsritjeve 22

    V. Punt praktike 28

    VI. Ort e projekteve 51

    VII. Disa modele pyetjesh q mund t prdoren n miniteste ose testime 57

  • 5Shkenca e toks

    I. FAR NA KRKON PROGRAMI MSIMOR?

    Programi i lnds Shkenca e Toks realizohet n 72 or msimore vjetore, prej t cilave afrsisht 70% e orve msimore totale janpr shtjellimin e njohurive t reja lndore dhe 30% e tyre jan prprpunimin e njohurive.

    Pr prpunimin e njohurivePrpunimi i njohurive prmban:

    - Punt praktike;- Vzhgimet n terren;- Prsritjen brenda nj kapitulli t koncepteve themelore;- Testimin e njohurive-baz;- Integrimin e njohurive t reja t nj kapitulli me njohurit e kapitujve paraardhs;- Integrimin e njohurive t reja me njohurit e lndve t tjera;

    N ort msimore q i prkasin prpunimit t njohurive, msuesi zhvillon edhe tema me nismn e tij ose me krkesn e vet nxnsve. Kto tema mund t piknisen nga ngjarje aktuale ose thjesht nga kureshtja e nxnsve (p.sh. Cunami n Japoni, shkaqet dhe pasojat).Gjat prpunimit t njohurive duhet ti kushtohet vmendje kultivimit t:

    - Aftsive t prgjithshme, si t: komunikimit, menaxhimit t informacionit, zgjidhjeve problemore, t menduarit kritik dhe krijues;

    - Aftsive t posame lndore, si: puna me hartn, vzhgimet edrejtprdrejta n terren, projektet kurrikulare;

    - Formimit t qndrimeve, si qndrimi etiko-social dhe gjat puns ngrupe t vogla nxnsish.

    Pr vlersiminVlersimi i nxnsit mund t bhet individual ose n grup, n klas ose

    jasht saj. Nxnsi vlersohet me not ndrsa demonstron arritjet e tij me goj, me shkrim ose nprmjet veprimtarish e produktesh t tjera, si: prodhon nj maket, realizon nj projekt kurrikular, nj pun praktike etj.Portofoli i nxnsit, si nj mundsi vlersimi e vetvlersimi, sht nj koleksion i punimeve t tij prgjat vitit shkollor. Ai mund t prmbajt veprimtarive kurrikulare. Przgjedhjet pr portofolin bhen nga nxnsit, msuesi rekomandon.

  • 6Shkenca e toks

    Objektivat e arritjeve t nj kapitulli prbjn bashksin e t gjith objektivave

    .

    tri nivele, duke u mbshtetur n objektivat e programit.Pr t respektuar hierarkin e nivelit t arritjeve t nxnsve, duhet t prdorentri nivele: niveli baz (m i ulti) i arritjeve, niveli mesatar dhe niveli i lart.Gjat msimdhnies do objektiv i programit degzohet n disa nn-objektiva, tcilt prbjn shkallt q ngjiten hap pas hapi deri te prmbushja e objektivit q duhet t arrihet. P.sh. q nxnsi t bhet i aft t analizoj shkaqet e degradimit mjedisin dhe ndotjen e mjedisit (shkalla 3), t evidentoj shkaqet kryesore t ndotjes s mjedisit (shkalla 2) dhe s fundmi ti analizoj ato (shkalla). Kta objektiva q realizojn arritjet e nxnsve nga nj shkall baz drejt nj shkalle t siprme, . objektiv veprimi, pra ai prshkruan se far do t jet i aft t bj nxnsi dhe jo se far do t bj msuesi n orn e msimit i(kjo e fundit ka t bj me qllimet). Kur msuesit hartojn (pr objekte t caktuara msimore),arritja e demonstrueshme bhet e prcaktuar plotsisht, madje tregohen dhekushtet n t cilat ajo pritet t shfaqet dhet kriteret e saktsis s prmbushjes (plotsimit) t arritjes s synuar.

    Shembull Tema: Moti dhe klima

    - t listoj faktort q ndikojn n formimin e klims: - t shpjegoj ndikimin e dy prej faktorve n formimin e klims: - t analizoj faktort q ndikojn n formimin e klims:

    !"#- t shpjegoj ndikimin e dy prej faktorve n formimin e klims:

    II. FAR NA KRKON UDHZUESI KURRIKULARI LNDS SHKENCA E TOKS?

  • 7Shkenca e toks

    1. Veprimtaria e vzhgueshme2. Objekti (produktii3. Kushtet:#4. Kriteret:#

    nisur nga objektivat e programit:

    Blloku tematik: Sistemi diellor dhe Toka si planet

    Objektivat eprogramit- t analizoj lvizjene Toks rreth Diellit dhe pasojat e ksaj lvizjeje;

    - t prshkruaj lvizjen e Toks rreth Diellit (niveli- t evidentoj kushtet n t cilat bhet lvizja eToks rreth Diellit dhe pasojat q rrjedhin prej ksajlvizjeje - t analizoj lvizjen e Toks rreth Diellit gjat dysolsticeve e dy ekuinokseve dhe pasojat q rrjedhin

    Linja: GjeosistemetBlloku tematik: Atmosfera

    Objektivat e j iprogramit- t analizoj ndryshimin e temperaturs nkoh (24 or evjetore) dhe n hapsir (vertikal e horizontal)dhe faktort q ndikojn n t;

    - t analizoj faktort qndikojn nformimin e klims; - t analizojciklonin dhe anticiklonin;

    !"gjat 24 orve, gjat vitit, n lartsi, n gjersi t ndryshme" - t shpjegoj ndryshimin q pson temperatura e ajrit n koh dhe n hapsir - t analizoj faktort kryesor q ndikojn n ndryshimet q pson temperatura n koh e n hapsir - t listoj faktort q ndikojn n formimin e klims (niveli - t shpjegoj ndikimin e dy prej faktorve n formimin e klims - t analizoj faktort q ndikojn n formimin e klims (niveli!#(niveli- t evidentoj veorit dalluese t cikloneve tropikal,jashttropikal dhe t anticikloneve - t analizoj formimin dhe zhvillimin e cikloneve dhe anticikloneve dhe pasojat q rrjedhin prej tyre

  • 8Shkenca e toks

    III. PLANI MSIMORLNDA SHKENCA E TOKS

    SYNIMI I LNDS

    Programi i lnds Shkenca e Toks synon:

    T gjith nxnsit t zhvillojn njohuri, aftsi e qndrime mbi ndrtimin,strukturn dhe dinamikat e gjeosistemeve, marrdhniet ndrvepruesendrmjet komponentve t gjeosistemeve, marrdhniet e Toks me trupat etjer t sistemit diellor, si dhe ndrveprimin e saj me aktivitetin njerzor.

    OBJEKTIVAT E PRGJITHSHM T LNDS

    N prfundim t ktij programi, nxns/i, -ja:t prdor konceptet baz q lidhen me Tokn, mjedisin dhe hapsirn, dhe ti

    zbatoj ato n situatat sociale, ekonomike, teknologjike dhe mjedisore;t kaloj nga njohja e t dhnave t veanta tek kuptimi i modeleve pr t

    mundsuar kshtu shpjegimin e strukturave dhe proceseve q ndikojn Tokn dhe mjediset e saj;

    t kuptoj bashkveprimin midis elementve natyror si dhe mnyrn si ndikojm ne mbi ta;

    t synoj ruajtjen dhe menaxhimin e qndrueshm t burimeve t Toks t nevojshme pr mirqnien e banorve t saj dhe pr brezat e ardhshm;

    t analizoj, t sintetizoj, t interpretoj dhe t vlersoj informacionin; t interpretoj n mnyr kritike hartat, grafikt, fotografit;t prdor teknologjin e komunikimit dhe informacionit pr gjetjen,

    prpunimin, interpretimin dhe paraqitjen e informacionit;t aftsohet pr t kontribuar n debate dhe pr t marr pjes n proceset

    vendimmarrse mbi zhvillimin e qndrueshm si qytetar/i,-e informuar dhe i/e prgjegjshm/e;

    t zhvilloj aftsi vendimmarrse rreth shtjeve q lidhen me ndikimin dheprgjegjsit e shoqris mbi mjedisin;

    t zhvilloj nj sr aftsish gjeografike t cilat mund ti prdor n tregun e puns dhe n aspekte t tjera t jets;

    t prdor terminologjin e shkencs s Toks.

  • 9Shkenca e toks

    PR

    OG

    RA

    MI

    SIN

    TE

    TIK

    36 ja

    v x

    2 o

    r =

    72

    or

    Njo

    huri

    t r

    eja

    - 50

    or

    Pun

    pr

    akti

    ke -

    6 or

    P

    rs

    ritj

    e - 7

    or

    Pro

    jekt

    e ku

    rrik

    ular

    e - 5

    or

    Test

    e

    4 or

    Nr

    Linj

    aO

    bjek

    tiva

    t li

    njs

    Bllo

    ku te

    mat

    ikN

    rTe

    ma

    1.I. Si

    stem

    i di

    ello

    r dh

    eTo

    ka s

    i pl

    anet

    (9 o

    r)

    N

    prf

    undi

    m t

    ks

    aj li

    nje,

    nx

    nsi

    /ja

    do t

    jet

    i/e

    aft

    :O

    bjek

    tiva

    min

    imal

    :-t

    p

    rshk

    ruaj

    ko

    nste

    laci

    onet

    dhe

    gal

    aktik

    at, s

    hoq

    ruar

    me

    shem

    buj t

    di

    sa p

    rej t

    yre;

    -t

    prs

    hkru

    aj

    prm

    asat

    e D

    ielli

    t, st

    rukt

    urn

    ,ka

    rakt

    eris

    tikat

    kry

    esor

    e t

    sec

    ils

    shtr

    es

    e du

    kuri

    t d

    iello

    re;

    -t

    prs

    hkru

    aj

    Hn

    n s

    i tru

    p qi

    ello

    r e

    sate

    lit n

    atyr

    or i

    Tok

    s dh

    e st

    rukt

    urn

    e s

    aj;

    -t

    prs

    hkru

    aj

    plan

    ett

    si t

    rupa

    t s

    iste

    mit

    diel

    lor;

    -t

    dallo

    j p

    lane

    tt e

    bre

    ndsh

    m, t

    ja

    sht

    m, e

    sat

    elit

    t ety

    re, d

    uke

    prs

    hkru

    ar d

    isa

    ndr

    kar

    akte

    rist

    ikat

    kry

    esor

    e t

    tyre

    ;-t

    p

    rshk

    ruaj

    fo

    rmn

    e T

    oks

    , pr

    mas

    at e

    saj

    dhe

    r

    nds

    in

    e ty

    re;

    I.1.

    Sist

    emi d

    iello

    r dh

    e To

    ka s

    i pla

    net

    ( 10

    or)

    Njo

    huri

    t r

    eja:

    7 o

    r

    Pr

    sri

    tje:

    1 o

    re

    Pro

    jekt

    : 1 o

    r

    Test

    im :

    1 or

    1.U

    nive

    rsi

    2.2.

    Die

    lli

    3.3.

    Pla

    net

    t

    4.4.

    Form

    a e

    Tok

    s dh

    e rr

    otul

    limi i

    saj

    rre

    th

    veht

    es

  • 10

    Shkenca e toks

    Nr

    Linj

    aO

    bjek

    tiva

    t li

    njs

    Bllo

    ku te

    mat

    ikN

    rTe

    ma

    5.I. Si

    stem

    i di

    ello

    r dh

    eTo

    ka s

    i pl

    anet

    (9 o

    r)

    -t

    prs

    hkru

    aj

    kom

    etat

    , ast

    eroi

    dt,

    met

    eor

    t dhe

    ve

    orit

    e

    t yre

    ;O

    bjek

    tiva

    mes

    atar

    :-t

    in

    terp

    reto

    j e

    volu

    cion

    in h

    isto

    rik

    t m

    endi

    mit

    gjeo

    graf

    ik

    mbi

    form

    n d

    he p

    ozic

    ioni

    n e

    Tok

    s n

    sis

    tem

    in d

    iello

    r e

    gjith

    si;

    -t

    evid

    ento

    j m

    nyr

    n r

    rotu

    llim

    it t

    tok

    s rr

    eth

    bosh

    tit t

    vet;

    -t

    shpj

    egoj

    pa

    soja

    t e r

    rotu

    llim

    it t

    Tok

    s r

    reth

    bos

    htit

    ;-t

    an

    aliz

    oj

    lvi

    zjen

    e T

    oks

    rre

    th D

    ielli

    t dhe

    pas

    ojat

    ek

    saj l

    viz

    je;

    -t

    shpj

    egoj

    ps

    e dh

    e si

    ndo

    dhin

    ekl

    ipse

    t, du

    ke d

    ifere

    ncua

    r ek

    lipse

    t e H

    ns

    nga

    ato

    t D

    ielli

    t;O

    bjek

    tiva

    mak

    sim

    al:

    -t

    argu

    men

    toj

    hip

    otez

    n e

    form

    imit

    t s

    iste

    mit

    diel

    lor;

    -t

    vler

    soj

    r

    nds

    in

    e D

    ielli

    t pr

    duk

    urit

    gje

    ogra

    fike,

    si:

    qark

    ullim

    i i p

    rhe

    rsh

    m i

    ujit,

    ajr

    it, z

    hvill

    imi i

    bot

    s b

    imor

    e e

    shta

    zore

    , bat

    icat

    e z

    batic

    at;

    -t

    dem

    onst

    roj

    ses

    i faz

    at e

    Hn

    s v

    aren

    nga

    poz

    icio

    nire

    lativ

    i D

    ielli

    t, H

    ns

    dhe

    Tok

    s;

    -t

    argu

    men

    toj

    hip

    otez

    at e

    form

    imit

    t H

    ns

    ;-t

    di

    skut

    oj

    mbi

    arr

    itjet

    e s

    hken

    cs

    e te

    knol

    ogjis

    p

    rek

    splo

    rim

    in e

    hap

    sir

    s;

    -t

    real

    izoj

    n

    gru

    p pr

    ojek

    te m

    bi n

    drt

    imin

    e s

    iste

    mit

    diel

    lor

    P.S.

    Pro

    jekt

    i mun

    d t

    jet

    pun

    hu

    lum

    tues

    e dh

    e pr

    ezan

    tim

    me

    pow

    er p

    oint

    i m

    ater

    ialit

    t p

    rga

    titur

    ose

    nd

    rtim

    i nj

    m

    aket

    i q

    pre

    zant

    on S

    iste

    min

    Die

    llor

    n m

    inia

    tur

    (me

    mje

    te s

    i pla

    stel

    in,

    kar

    ton,

    etj)

    ;

    5.Q

    arku

    llim

    i i T

    oks

    rre

    th

    Die

    llit

    6.6.

    Hn

    a

    7.7.

    Obj

    ekte

    t tj

    er

    t

    sist

    emit

    die

    llor

    8.8.

    Pr

    sri

    tje

    9.9.

    Pro

    jekt

    : Nd

    rtim

    i i

    Sist

    emit

    Die

    llor

    1010

    .Te

    stim

  • 11

    Shkenca e toks

    11.

    II.

    Har

    togr

    afia

    (5 o

    r)

    N

    prf

    undi

    m t

    ks

    aj li

    nje,

    nx

    nsi

    /ja

    do t

    jet

    i/e

    aft

    :O

    bjek

    tiva

    min

    imal

    :-t

    kr

    ahas

    oj

    mn

    yrat

    e n

    drys

    hme

    t p

    araq

    itjes

    s

    sip

    rfaq

    es s

    To

    ks

    n g

    lob,

    har

    t e

    pla

    n;-t

    p

    rshk

    ruaj

    llo

    jet e

    pro

    jeks

    ione

    ve h

    arto

    graf

    ike;

    t k

    lasi

    fikoj

    ha

    rtat

    sip

    as p

    rm

    bajtj

    es, s

    hkal

    ls,

    pr

    dori

    mit

    mbi

    baz

    n e

    ve

    oriv

    e da

    llues

    e t

    tyre

    ;-t

    di

    skut

    oj

    mbi

    pr

    dori

    met

    e h

    art

    s dh

    e t

    imaz

    heve

    sa

    telit

    ore

    n je

    tn

    e p

    rdits

    hme;

    O

    bjek

    tiva

    mes

    atar

    :-t

    p

    rcak

    toj

    n

    hart

    e

    n g

    lob

    vend

    ndod

    hjen

    gje

    ogra

    fike

    t n

    j v

    endi

    pr

    mes

    koo

    rdin

    atav

    e gj

    eogr

    afik

    e;-t

    in

    terp

    reto

    j m

    e nd

    ihm

    n e

    har

    ts

    brez

    at e

    koh

    s;

    -t

    lexo

    j h

    art

    n to

    pogr

    afik

    e;-t

    p

    rcak

    toj

    larg

    sin

    n

    terr

    en n

    pr

    mje

    t shk

    all

    s s

    ha

    rts

    ;O

    bjek

    tiva

    mak

    sim

    al:

    -t

    anal

    izoj

    nd

    rtim

    in e

    rrj

    etit

    gjeo

    graf

    ik (s

    iste

    min

    e

    mer

    idia

    nve

    dhe

    par

    alel

    ve,

    gja

    tsi

    n d

    he g

    jer

    sin

    gjeo

    graf

    ike)

    ;-t

    vl

    ers

    oj

    rnd

    sin

    e

    prd

    orim

    it t

    koo

    rdin

    atav

    egj

    eogr

    afik

    e n

    pr

    cakt

    imin

    e v

    endn

    dodh

    jes

    s p

    ikav

    e t

    ndry

    shm

    e;-t

    llo

    gari

    s k

    ohn

    loka

    le e

    zon

    ale

    n v

    ende

    t n

    drys

    hme

    n

    baz

    t g

    jat

    sis

    s

    tyre

    gje

    ogra

    fike;

    -t

    anal

    izoj

    el

    emen

    tet m

    atem

    atik

    ore

    (rrj

    eti h

    arto

    graf

    ik,

    shka

    lla e

    har

    ts)

    dhe

    gje

    ogra

    fik

    t h

    art

    s dh

    e p

    rdor

    imin

    e

    tyre

    ;-t

    nd

    rto

    j d

    he in

    terp

    reto

    j p

    rofil

    in to

    pogr

    afik

    t n

    jsi

    prf

    aqej

    e t

    par

    aqitu

    r n

    har

    t, s

    i p.s

    h.: t

    ve

    ndit

    ku je

    ton

    etj;

    II.1

    .Pa

    raqi

    tja e

    Tok

    s n

    ha

    rt

    Njo

    huri

    t r

    eja:

    2 o

    r

    Pun

    pra

    ktik

    e: 2

    or

    1.K

    oord

    inat

    at g

    jeog

    rafi

    ke

    12.

    2.P.

    Pra

    ktik

    e: P

    rca

    ktim

    i i

    koor

    dina

    tave

    gje

    ogra

    fike

    n

    har

    t e

    glo

    b dh

    e i

    koh

    s lo

    kale

    e z

    onal

    e t

    ve

    ndev

    e t

    ndr

    yshm

    e

    13.

    3.

    Glo

    bi d

    he h

    arta

    t.Ll

    ojet

    dhe

    ele

    men

    tt e

    hart

    ave

    14.

    4.P.

    Pra

    ktik

    e: N

    drt

    imi i

    pr

    ofili

    t top

    ogra

    fik

  • 12

    Shkenca e toks

    15.

    III.

    Gje

    osis

    -te

    met

    eTo

    ks

    (34

    or)

    N

    prf

    undi

    m t

    ks

    aj li

    nje,

    nx

    nsi

    /ja

    do t

    jet

    i/e

    aft

    :O

    bjek

    tiva

    min

    imal

    :

    - t

    prs

    hkru

    aj

    hipo

    tez

    n e

    form

    imit

    t a

    tmos

    fer

    s;- t

    da

    lloj

    lloj

    et k

    ryes

    ore

    t a

    para

    tura

    ve p

    r m

    atje

    n e

    tem

    pera

    tur

    s (te

    rmom

    etri

    mak

    simal

    dhe

    min

    imal

    , ter

    mog

    rafi)

    duke

    treg

    uar p

    rdo

    rimet

    e ty

    re;

    - t

    form

    uloj

    ko

    ncep

    tet:

    lag

    shtir

    e

    ajrit

    , lag

    sht

    ir a

    bsol

    ute

    dhe

    rela

    tive;

    - t

    prs

    hkru

    aj

    pro

    esin

    e k

    onde

    nsim

    it t

    avu

    jve

    t u

    jit d

    hefo

    rmim

    in e

    ves

    s, m

    jegu

    lls,

    brym

    s e

    reve

    ;-t

    llo

    garis

    te

    mpe

    ratu

    rn

    mes

    atar

    e di

    tore

    , muj

    ore

    e vj

    etor

    e t

    ajrit

    dhe

    am

    plitu

    dat d

    itore

    dhe

    vje

    tore

    t te

    mpe

    ratu

    rs s

    aj

    rit;

    - t

    vler

    soj

    r

    nds

    in

    gjeo

    graf

    ike

    t re

    shje

    ve;

    -t p

    rsh

    krua

    j sh

    kall

    n ba

    rom

    etrik

    e dh

    e p

    rdor

    imin

    e sa

    j;- t

    p

    rshk

    ruaj

    er

    rat

    loka

    le;

    - t

    form

    uloj

    ko

    ncep

    tet m

    as

    ajro

    re d

    he fr

    ont;

    -t

    form

    uloj

    ko

    ncep

    tet m

    ot d

    he k

    lim;

    Obj

    ektiv

    a m

    esat

    ar:

    - t

    inte

    rpre

    toj

    rnd

    sin

    e

    shtr

    ess

    s o

    zoni

    t pr

    jet

    n n

    tok

    - dh

    e pa

    soja

    t e n

    diki

    mit

    t v

    eprim

    taris

    nj

    erz

    ore

    n t

    ;- t

    ev

    iden

    toj

    rnd

    sin

    e

    rrez

    atim

    it di

    ello

    r, si

    rrez

    atim

    i baz

    p

    r pla

    netin

    ton

    dhe

    pr

    jet

    n n

    t;

    -t

    vler

    soj

    nd

    ikim

    in e

    ndr

    yshi

    mit

    t v

    lera

    ve t

    tem

    pera

    tur

    sn

    gje

    osist

    em;

    - t

    shpj

    egoj

    ku

    shte

    t e fo

    rmim

    it t

    lloj

    eve

    t n

    drys

    hme

    tre

    shje

    ve;

    - t

    vler

    soj

    nd

    ikim

    in e

    rrez

    atim

    eve

    (i dr

    ejtp

    rdr

    ejt

    , ish

    prn

    dar

    , i p

    rgj

    ithsh

    m d

    he i

    tok

    s) n

    sist

    emet

    gje

    ofizi

    ke t

    III.1

    . A

    tmos

    fera (15

    or)

    Njo

    huri

    t r

    eja:

    9 o

    r

    Pun

    pra

    ktik

    e: 3

    or

    Prs

    ritj

    e: 1

    or

    Test

    im: 1

    or

    Proj

    ekt:

    1 or

    1.O

    rigj

    ina.

    Str

    uktu

    ra e

    atm

    osfe

    rs

    16.

    2.R

    reza

    tim

    i die

    llor

    17.

    3.Te

    mpe

    ratu

    ra e

    ajr

    it

    18.

    4.P.

    Pra

    ktik

    e: M

    atja

    e

    tem

    pera

    tur

    s s

    ajr

    it d

    he

    apar

    atur

    at

    19.

    5.La

    gsh

    tira

    e a

    jrit

    Mas

    at a

    jror

    e

    20.

    6.R

    eshj

    et

    21.

    7.P.

    Pra

    ktik

    e: N

    drt

    imi

    dhe

    anal

    iza

    e gr

    afik

    ve

    t

    shp

    rnda

    rjes

    gje

    ogra

    fike

    t

    res

    hjev

    e

    22.

    8.T

    rysn

    ia a

    tmos

    feri

    ke

    3.23.

    23.

    9.9.9.E

    rra

    t. S

    iste

    met

    e e

    rra

    ve

    Nr

    Linj

    aO

    bjek

    tiva

    t li

    njs

    Bllo

    ku te

    mat

    ikN

    rTe

    ma

  • 13

    Shkenca e toks

    24.

    -t

    anal

    izoj

    fak

    fftkkor

    t kt

    rkkyeyy

    sor

    q p

    rca

    ktkkoj

    n e

    lem

    ent

    t e e

    rs

    (dre

    jtim

    idhe

    i

    shpe

    jtsia

    );-t

    sh

    pjeg

    oj

    ndik

    imin

    ere

    gjim

    itci

    klkkon

    ik n

    gj

    ers

    itm

    esat

    are;

    -t

    klkkas

    ififfkokk

    j zo

    natkt

    limkkat

    ike

    nkk

    ga e

    kuat

    orin

    i

    pole

    ;-t

    in

    terp

    reto

    j h

    arta

    te n

    dt

    rysyyhm

    esin

    optik

    ekk.

    Obj

    ektikk

    va

    iim

    aksimkk

    al:

    -t

    anal

    izoj

    prb

    rje

    n e

    atm

    osfeff

    rs,

    ndr

    timin

    stru

    ktkkutt

    ror,

    duke

    kk

    dhn

    ka

    raktkk

    erist

    ikat

    m

    krkkyeyy

    sore

    t sh

    trttes

    avaae vv

    tsa

    ja-t

    an

    alizo

    jllo

    jete

    t

    rrez

    atim

    it:t

    dre

    jtpr

    drej

    t,t

    sh

    prn

    dar

    , t

    prg

    jitht

    shm

    dhe

    mto

    kso

    r, p

    rm

    esdu

    kuris

    s

    prc

    jells

    hmr

    is d

    hekokk

    nvnnekvv

    sikkon

    it;-t

    an

    alizo

    j n

    drysyy

    him

    in e

    tem

    pmm

    erat

    uttr

    sn

    koh

    (dkk

    itore

    evjvv

    etor

    e) d

    he n

    ha

    psir

    (v((

    evvrt

    ikal

    e h

    ol

    rizon

    tal)

    dhe

    fak

    fftkkor

    tq

    ndik

    okkjn

    n

    t;

    -t

    inte

    rpre

    toj

    shp

    rnda

    rjen

    ete

    mp

    mmer

    atutt

    rss

    aj

    rita

    n

    hat

    rtn

    eizo

    term

    avaaevv;

    -t

    anal

    izoj

    shp

    rnda

    rjen

    nko

    h d

    he n

    ha

    kkp

    sir

    tre

    shjhevee

    evv;

    -t

    ndr

    toj

    dhe

    inte

    rpre

    toj

    graf

    iffkt

    etsh

    prn

    darje

    s hap

    sin

    ore

    dhe

    koho

    kkre

    tre

    shjhevee

    evv;

    -t

    anal

    izoj

    ndr

    ysyyhi

    met

    et trtt

    ysyyni

    s a

    tmos

    feffrik

    e n

    kkko

    h e

    nkk

    ha

    psir

    ;-t

    sh

    pjeg

    oj

    err

    ate t

    qarkr

    ukklli

    mit

    t p

    rgj

    ithtsh

    m d

    hem

    foffrm

    imin

    e

    tyttryye;

    -t

    anal

    izoj

    ciklkk

    onin

    dhe

    ant

    icik

    lkkon

    in;

    -t

    prg

    atis

    pr

    mes

    hul

    umtim

    itn

    t

    burim

    et

    ndr

    ysyyhm

    ein

    foffrm

    acio

    ni(ilib

    ra, r

    evist

    a, In

    tern

    et)tpr

    ezan

    time

    mbi

    torn

    adot

    , ur

    agan

    t,t

    ipar

    et et

    tyttryye,

    zona

    tm

    tpr

    ekukk

    rap

    are

    jtyttryye,

    dm

    et

    mat

    eria

    le d

    he n

    jner

    zor

    e, p

    aras

    hiki

    mii

    tyttryye

    prm

    essa

    telit

    vevv;

    -t

    anal

    izoj

    fak

    fftkkor

    tq

    ndi

    kokkjn

    n

    foffrm

    imin

    e k

    limkks

    ;-t

    vlvv

    ers

    oj

    rnd

    sin

    e

    klim

    kks

    prj

    etn

    dhe

    pro

    cese

    t n

    Tok

    TT;

    -t

    real

    izoj

    n

    grup

    njn

    proj

    ekt m

    bikk

    nd

    iry

    syyhi

    met

    ktlimkk

    atik

    ekk,

    paso

    jat,

    polit

    ikat

    men

    axhu

    ese

    ttytt

    ryye;

    10.

    Er

    rat c

    iklo

    ne d

    he

    anti

    cikl

    one

    25.

    11.

    Mot

    i dhe

    klim

    a

    26.

    12.

    P.P

    rakt

    ike:

    Lex

    imi d

    he

    inte

    rpre

    tim

    i i h

    art

    s si

    nopt

    ike

    27.

    13.

    Pr

    sri

    tje

    28.

    14.

    Test

    im

    29.

    15.

    Pro

    jekt

    : Ndr

    yshi

    met

    kl

    imat

    ike,

    shk

    aqet

    , pa

    soja

    t dhe

    pol

    itik

    at

    men

    axhu

    ese

    t ty

    re n

    ga

    shoq

    ria

    .

  • 14

    Shkenca e toks

    30.

    III.

    Gje

    osis

    -te

    met

    e

    Tok

    sTT

    Obj

    ektkkiv

    aii

    min

    imal

    :-t

    p

    rshk

    rkkua

    ja

    hidr

    osfeff

    rn

    dhe

    lidhjh

    en e

    sajam

    esis

    tem

    etet

    tjttera

    (li

    tosfeff

    rn,

    atm

    osfeff

    rn,

    bios

    feffr

    n);

    -t

    inte

    rpre

    toj

    qar

    krukk

    llim

    in e

    ujit

    n n

    tat

    yttryy;

    -t

    prc

    aktkkoj

    foff

    rmat

    el

    vizvv

    jzeveeevv

    tuj

    ravaa

    e vvoq

    eani

    kekk;

    -t

    prs

    hkrkkua

    ja

    kara

    ktkker

    istik

    atkrkk

    yeyyso

    ret

    pjes

    vevv

    prbr

    rs

    et

    lum

    it;-t

    p

    rshk

    rkkua

    ja

    eveeovvlu

    cion

    ine

    liqen

    eveee

    n k

    vv

    net

    dhe

    faffktkk

    ort

    q

    ndi

    kokkjn

    n

    kkkt

    shnd

    rrim

    ;-t

    da

    lloj

    lloje

    tetuj

    ravaa

    e n

    vvnt

    okkkso

    re d

    hem

    nynnryyn

    efoff

    rmim

    it t

    tyttryye;

    -t

    prs

    hkrkkua

    ja

    lloje

    te n

    tdr

    ysyyhm

    et

    burim

    eveeevv;

    -t

    difeff

    renc

    oj

    akul

    lnaja

    atm

    alor

    eng

    a at

    okokk

    ntin

    enta

    le;

    Obj

    ektkkiv

    aii

    mes

    atar

    :-t

    id

    entif

    iffkokkj

    vevvtit

    fizff

    ike

    ekk

    kim

    ikekk

    t u

    jitt

    oqe

    anevee

    e e

    vvde

    teveeevv;

    -t

    shpj

    egoj

    el

    emen

    tete

    vavvl

    sdet

    are

    dhe

    mn

    ynnryyn

    efoff

    rmim

    it t

    vavvl

    ve vv

    deta

    re;

    -t

    anal

    izoj

    liqen

    etsip

    asor

    igjin

    ss

    foffrm

    imit

    ttytt

    ryye

    shoq

    rua

    rm

    esh

    emb

    muj

    kon

    kkkrkk

    et

    nga

    bota

    eve

    nvv

    di y

    ni

    ;-t

    vlvv

    ers

    oj

    shfrff

    ytyyz

    imin

    e uj

    ravaa

    e n

    vvnt

    okkso

    re n

    pr

    mj

    met

    ha

    pjes

    spu

    seveeevv

    dhe

    rnd

    sin

    e

    burim

    eveeevv;

    Obj

    ektkkiv

    aii

    mak

    sikkm

    al:

    -t

    anal

    izoj

    shka

    qet et

    foffrm

    imit

    tba

    ticavaa

    e dh

    evv

    zbzat

    icavaa

    e d

    vvhe

    paso

    jatet

    tyttryye;

    -t

    vlvver

    soj

    r

    nds

    in

    eba

    ticavaa

    e e

    vvzbz

    atic

    avaae

    dhe

    vvsh

    frffytyy

    zim

    ine

    ener

    gjis

    stytt

    ryye

    nga

    njner

    iu;

    -t

    anal

    izoj

    lvizjz

    en e

    rrymyy

    avaae

    ovv

    qean

    ike,kk

    faffktkk

    ort

    qnd

    ikokkjn

    n

    foffrm

    imin

    etytt

    ryye

    dhe

    lloje

    tkrkkyeyy

    sore

    t k

    kktytt

    ryye

    rrym

    avaaevv;

    III.

    2.

    Hi d

    rosf

    effra (9

    or

    )

    Njo

    huri

    t r

    eja:

    7 o

    r

    Prs

    ritj

    e: 1

    or

    Proj

    ekt:

    1or

    1.C

    ikli

    i ujit

    31.

    2.L

    vizj

    et e

    uj

    ravaae vv

    oqan

    ike

    32.

    3.R

    rym

    at o

    qean

    ike

    33.

    4.Lu

    men

    jt

    34.

    5.Li

    qene

    t dhe

    kn

    etat

    35.

    6.U

    jra

    t nn

    tok

    sor

    36.

    7.B

    ora

    dhe

    akuj

    t

    37.

    8.P

    rsr

    itje

    38.

    9.Pr

    ojek

    t: R

    oli

    i hi

    drog

    rafis

    (lu

    m,

    liq

    en, u

    jra

    nn

    tok

    sor

    , bu

    rim

    e, e

    tj.,)

    n a

    spek

    tet

    naty

    rore

    dhe

    eko

    nom

    ike

    t z

    ons

    apo

    raj

    onit

    ku

    nxn

    si b

    anon

    .

    Nr

    Linj

    aO

    bjek

    tiva

    t li

    njs

    Bllo

    kute

    mat

    ikN

    rTe

    ma

    TT

  • 15

    Shkenca e toks

    39.

    III.

    .G

    jeos

    is-

    tem

    et e

    Tok

    s

    t v

    ler

    soj

    rn

    dsi

    n e

    rry

    mav

    e oq

    eani

    ke p

    r k

    limn

    n

    Tok

    ;-t

    an

    aliz

    oj

    regj

    imin

    hid

    rolo

    gjik

    t lu

    men

    jve;

    -t

    anal

    izoj

    ku

    shte

    t e fo

    rmim

    it t

    bor

    s s

    p

    rher

    shm

    e dh

    e ak

    u lln

    ajav

    e;-t

    re

    aliz

    oj

    n g

    rup

    nj

    proj

    ekt m

    bi r

    olin

    e h

    idro

    graf

    is

    (lum

    , liq

    en, u

    jra

    nn

    tok

    sor

    , bur

    ime,

    etj.

    , n

    var

    si t

    zo

    ns

    ku b

    anon

    ) n

    aspe

    ktet

    nat

    yror

    e dh

    e ek

    onom

    ike

    t

    asaj

    zon

    e ap

    o ra

    joni

    .O

    bjek

    tiva

    min

    imal

    :-t

    di

    fere

    ncoj

    sh

    tres

    at e

    tok

    s du

    ke d

    hn

    ve

    orit

    kr

    yeso

    re t

    sec

    ils

    prej

    tyre

    ;-t

    p

    rshk

    ruaj

    m

    nyr

    n e

    form

    imit

    t m

    iner

    alev

    e dh

    e ve

    tit

    fizik

    e t

    tyre

    (for

    tsi

    a, n

    gjyr

    a, s

    hkl

    qim

    i, th

    yerj

    a);

    -t

    prs

    hkru

    aj

    lloje

    t kry

    esor

    e t

    shk

    mbi

    njve

    ;-t

    di

    fere

    ncoj

    sh

    km

    binj

    t m

    agm

    atik

    si

    pas

    prb

    rje

    s s

    mag

    ms

    ;-t

    sh

    pjeg

    oj

    kush

    tet e

    form

    imit

    t s

    hkm

    binj

    vese

    dim

    enta

    r d

    he ll

    ojet

    e ty

    re;

    -t

    shpj

    egoj

    m

    nyr

    n e

    form

    imit

    t s

    hkm

    binj

    vem

    etam

    orfik

    dh

    e llo

    jet e

    tyre

    ;-t

    p

    rshk

    ruaj

    m

    nyr

    at e

    form

    imit

    t fo

    sile

    ve;

    -t

    prs

    hkru

    aj

    ndar

    jen

    e ko

    hs

    gjeo

    logj

    ike

    n e

    ra d

    he

    peri

    udha

    ;O

    bjek

    tiva

    mes

    atar

    :-t

    sh

    pjeg

    oj

    ndry

    shim

    in e

    tem

    pera

    tur

    s, tr

    ysni

    s d

    he

    dend

    sis

    n

    bre

    nds

    i t

    Tok

    s;-t

    vl

    ers

    oj

    prd

    orim

    et e

    ndr

    yshm

    e t

    min

    eral

    eve;

    -t

    dife

    renc

    oj

    mos

    hn

    abso

    lute

    dhe

    rel

    ativ

    e t

    sh

    km

    binj

    ve d

    he m

    nyr

    at e

    pr

    cakt

    imit

    t ty

    re;

    -t

    vler

    soj

    r

    nds

    in

    gjeo

    graf

    ike

    dhe

    ekon

    omik

    e t

    shk

    mbi

    njve

    ;

    III.

    3.

    Lito

    sfer

    a dh

    e hi

    stor

    iae

    Tok

    s(8

    or

    )

    Njo

    huri

    t r

    eja:

    6 o

    r

    Pun

    pra

    ktik

    e: 1

    or

    Prs

    ritj

    e: 1

    or

    1.K

    rist

    alet

    dhe

    min

    eral

    et

    40.

    2.N

    johu

    rit m

    bi

    shk

    mbi

    njt.

    Shk

    mbi

    njt

    m

    agm

    atik

    .

    41.

    3.Sh

    km

    binj

    t

    sedi

    men

    tar

    em

    etam

    orfi

    k

    42.

    4.P

    un

    prak

    tike

    :Id

    enti

    fiki

    mi i

    min

    eral

    eve

    e sh

    km

    binj

    ve.

    43.

    5.St

    rukt

    ura

    e to

    ks

    44.

    6.Fo

    sile

    t

    45.

    7.E

    volu

    cion

    i dhe

    koh

    a gj

    eolo

    gjik

    e e

    Tok

    s

    46.

    8.P

    rs

    ritj

    e

  • 16

    Shkenca e toks

    47.

    III.

    G

    jeos

    is-

    tem

    et e

    Tok

    s

    Obj

    ektiv

    a m

    inim

    al:

    -t

    p

    rkuf

    izoj

    bi

    osfe

    rn,

    eko

    sist

    emin

    , bio

    dive

    rsite

    tin,

    popu

    llat

    n, b

    iom

    asn

    ;O

    bjek

    tiva

    mes

    atar

    :-t

    an

    aliz

    oj

    fakt

    ort

    q

    ndik

    ojn

    n

    bot

    n bi

    mor

    e e

    shta

    zore

    ;O

    bjek

    tiva

    mak

    sim

    al:

    -t

    vler

    soj

    r

    nds

    in

    e m

    enax

    him

    it n

    mn

    yr

    t

    qnd

    rues

    hme

    t b

    ots

    bim

    ore;

    - t

    real

    izoj

    n

    gru

    p pr

    ojek

    te k

    rki

    mor

    e m

    bi p

    rha

    pjen

    ebo

    ts

    bim

    ore

    e sh

    tazo

    re (p

    .sh.

    , n

    zon

    n k

    u je

    ton,

    raj

    on

    apo

    m

    gjer

    ) p

    rm

    es s

    hfry

    tzi

    mit

    t li

    dhje

    ve n

    drl

    ndo

    re.

    III.

    4.B

    iosf

    era (

    2 or

    )

    Njo

    1.B

    iosf

    era

    48.

    Proj

    ekt:

    Prh

    apja

    e b

    ots

    bi

    mor

    e e

    shta

    zore

    n

    zon

    n, r

    ajon

    in tu

    aj, a

    pom

    gj

    er.

    Ob j

    ektiv

    a m

    aksi

    mal

    :-t

    in

    terp

    reto

    j c

    iklin

    e s

    hkm

    bit d

    he p

    roce

    set q

    nd

    odhi

    nn

    t;

    -t

    anal

    izoj

    kr

    ijim

    in e

    mag

    ms

    dhe

    mn

    yrn

    e fo

    rmim

    it t

    sh

    km

    binj

    ve m

    agm

    atik

    ;-t

    v

    zhgo

    j n

    ka

    mpi

    one

    t n

    drys

    hm

    min

    eral

    esh

    dhe

    shk

    mbi

    njsh

    ndr

    yshi

    met

    mid

    is ty

    re;

    -t

    prg

    atis

    nj

    es

    e vl

    ers

    uese

    mbi

    rn

    dsi

    n e

    fosi

    leve

    pr

    doku

    men

    timin

    e n

    gjar

    jeve

    dhe

    duk

    uriv

    e (p

    rm

    eshu

    lum

    timit

    n b

    urim

    e t

    ndr

    yshm

    e in

    form

    acio

    ni s

    iIn

    tern

    et, l

    itera

    tur

    , apo

    ds

    hmi k

    onkr

    ete)

    ;-t

    in

    terp

    reto

    j e

    volu

    cion

    in e

    bot

    s s

    gj

    all

    gja

    t e

    rra

    ve t

    nd

    rysh

    me

    gjeo

    logj

    ike

    dhe

    ndry

    shim

    et q

    ka

    n n

    dodh

    ur n

    si

    prf

    aqen

    e T

    oks

    .

    Nr

    Linj

    aO

    bjek

    tiva

    t li

    njs

    Bllo

    ku te

    mat

    ikN

    rTe

    ma

  • 17

    Shkenca e toks

    49.

    IV.

    Din

    amik

    a e

    Tok

    s

    (18

    or)

    N

    prf

    undi

    m t

    ks

    aj li

    nje,

    nx

    nsi

    /ja

    do t

    jet

    i/e

    aft

    :O

    bjek

    tiva

    min

    imal

    :

    -t

    prs

    hkru

    aj

    konc

    eptin

    plla

    ka te

    kton

    ike

    dhe

    shp

    rnda

    rjen

    e ty

    re;

    -t

    listo

    j a

    rgum

    ente

    t q

    mb

    shte

    tin te

    kton

    ikn

    e p

    llaka

    vedh

    e ku

    ndr

    shtit

    ;- t

    p

    rshk

    ruaj

    re

    lievi

    n e

    fund

    it t

    oqe

    anit

    ;-t

    p

    rshk

    ruaj

    llo

    jet e

    lvi

    zjev

    e lu

    hat

    se;

    -t

    prs

    hkru

    aj

    tipat

    e t

    rmet

    eve

    sipa

    s th

    ell

    sis

    dhe

    or

    igjin

    s;

    -t

    treg

    oj

    inst

    rum

    ente

    t q

    prd

    oren

    pr

    reg

    jistr

    imin

    et

    rmet

    eve

    dhe

    pr

    lloga

    ritje

    n e

    inte

    nsite

    tit t

    tyre

    ;- t

    id

    entif

    ikoj

    pa

    soja

    t e t

    rmet

    eve;

    -t

    prc

    akto

    j n

    ha

    rt

    shp

    rnda

    rjen

    gje

    ogra

    fike

    tt

    rmet

    eve;

    - t

    prs

    hkru

    aj

    vullk

    anin

    , pje

    st p

    rb

    rse

    t ti

    j, pr

    oduk

    tet

    vullk

    anik

    e, p

    rm

    es m

    aket

    eve

    t n

    drt

    uara

    pre

    j tij/

    saj;

    Obj

    ektiv

    a m

    esat

    ar:

    - t

    anal

    izoj

    llo

    jet e

    kuf

    ijve

    t p

    llaka

    ve te

    kton

    ike;

    -t

    prm

    end

    ds

    hmi t

    l

    vizj

    eve

    luha

    tse

    poz

    itive

    dhe

    ne

    gativ

    e;- t

    ev

    iden

    toj

    form

    at e

    rel

    ievi

    t q

    krijo

    hen

    si p

    asoj

    e

    lvi

    zjev

    e rr

    udho

    sse

    e s

    hkp

    uts

    e;-t

    sh

    pjeg

    oj

    duku

    rin

    e fo

    rmim

    it t

    trm

    etev

    e;- t

    di

    fere

    ncoj

    llo

    jet e

    shp

    rth

    imev

    e dh

    e fo

    rmat

    vul

    lkan

    ike

    q k

    rijo

    jn;

    t v

    ler

    soj

    rrj

    edho

    jat e

    vul

    lkan

    eve;

    - t

    p

    rcak

    toj

    n

    hart

    sh

    prn

    darj

    en g

    jeog

    rafik

    e t

    vullk

    anev

    e;O

    bjek

    tiva

    mak

    sim

    al:

    - t

    anal

    izoj

    m

    nyr

    n e

    lvi

    zjes

    s

    tyre

    ;

    IV.1

    . N

    drys

    him

    et e

    Tok

    s

    nn

    vepr

    imin

    e fo

    rcav

    e t

    bre

    ndsh

    me

    (8 o

    r)

    Njo

    huri

    t r

    eja:

    6 o

    r

    Prs

    ritj

    e: 1

    or

    Test

    im: 1

    or

    1.P

    llaka

    t tek

    toni

    ke d

    hete

    oria

    e p

    llaka

    vete

    kton

    ike

    50.

    2.P

    llaka

    t tek

    toni

    ke( v

    azhd

    imi)

    51.

    3.L

    vizj

    et lu

    hat

    se

    52.

    4.L

    vizj

    et

    mal

    form

    uese

    53.

    5.T

    rm

    etet

    54.

    6.V

    ullk

    anet

    55.

    7.

    Pr

    sri

    tje

    56.

    8.Te

    stim

  • 18

    Shkenca e toks

    - -t

    shp

    jego

    j k

    rijim

    in e

    topo

    graf

    is

    s s

    ipr

    faqe

    s s

    tok

    sdh

    e t

    dys

    hem

    es

    s o

    qean

    it p

    rmes

    tekt

    onik

    s s

    pl

    laka

    ve;

    -t

    anal

    izoj

    sh

    kaqe

    t e l

    vizj

    eve

    luha

    tse

    dhe

    pas

    ojat

    e ty

    re;

    -t

    anal

    izoj

    l

    vizj

    et r

    rudh

    oss

    e e

    shk

    put

    se d

    he s

    hkaq

    et

    e ty

    re;

    - t

    real

    izoj

    n

    gru

    p nj

    pr

    ojek

    t mbi

    his

    tori

    kun

    e t

    rmet

    eve

    m

    t m

    dhe

    nj n

    ve

    ndin

    ton

    dhe

    pas

    ojat

    q

    i kan

    sh

    oqr

    uar;

    -t

    real

    izoj

    n

    gru

    p nj

    pr

    ojek

    t mbi

    mas

    at p

    r t

    prm

    irs

    uar

    rru

    gt p

    r p

    aran

    dalim

    in e

    trm

    etev

    e;

    -t

    anal

    izoj

    sh

    kaqe

    t e s

    hpr

    thim

    it t

    vul

    lkan

    eve;

    -t

    real

    izoj

    n

    gru

    p nj

    pr

    ojek

    t mbi

    his

    tori

    kun

    e vu

    llkan

    eve

    m

    t m

    dhe

    nj n

    bo

    t d

    he p

    asoj

    at e

    tyre

    .

    Nr

    Linj

    aO

    bjek

    tiva

    t li

    njs

    Bllo

    ku te

    mat

    ikN

    rTe

    ma

  • 19

    Shkenca e toks

    57.

    IV.

    Din

    amik

    a e

    Tok

    s

    Obj

    ektiv

    a m

    inim

    al:

    -t

    prk

    ufiz

    oj

    konc

    eptin

    tjet

    rsi

    m fi

    zik,

    kim

    ik e

    bio

    logj

    ik;

    -t

    prs

    hkru

    aj

    proc

    esin

    e fo

    rmim

    it t

    dhe

    rave

    ;

    - t

    prk

    ufiz

    oj

    konc

    eptin

    kar

    st;

    - t

    prs

    hkru

    aj

    form

    at s

    ipr

    faq

    sore

    dhe

    nn

    tok

    sore

    tkr

    ijuar

    a ng

    a ve

    prim

    tari

    a ka

    rstik

    e;

    - t

    prs

    hkru

    aj

    form

    at e

    kri

    juar

    a ng

    a ve

    prim

    tari

    a g

    rrye

    se,

    tran

    spor

    tues

    e dh

    e de

    pozi

    tues

    e e

    dete

    ve;

    Obj

    ektiv

    a m

    esat

    ar:

    -t

    dallo

    j s

    htre

    sat e

    dhe

    rave

    dhe

    ve

    orit

    e ty

    re;

    - t

    evid

    ento

    j n

    diki

    min

    e g

    ravi

    tetit

    n

    relie

    vet m

    e pj

    err

    si;

    -t

    anal

    izoj

    ku

    shte

    t n

    t c

    ilat n

    dodh

    in r

    rsh

    qitje

    t,rr

    zim

    et d

    he s

    hem

    bjet

    ;

    - t

    argu

    men

    toj

    vle

    rn

    e m

    jedi

    seve

    kar

    stik

    e;

    - t

    klas

    ifiko

    j ti

    pat e

    bre

    gdet

    eve

    (i ul

    t, i

    lart

    ) d

    he

    kara

    kter

    istik

    at e

    tyre

    .

    - t

    vler

    soj

    r

    nds

    in

    e sh

    fryt

    zim

    it t

    pot

    enci

    alev

    ehi

    droe

    nerg

    jitik

    e t

    lum

    enjv

    e n

    ven

    din

    ton

    ;

    Obj

    ektiv

    a m

    aksi

    mal

    :

    - t

    anal

    izoj

    k

    usht

    et n

    t

    cila

    t ndo

    dh s

    ecili

    pre

    jtje

    trs

    imev

    e;

    -t

    argu

    men

    toj

    ndi

    kim

    in e

    tjet

    rsi

    mit

    n d

    inam

    ikn

    e

    sip

    rfaq

    es s

    To

    ks;

    - t

    anal

    izoj

    fa

    ktor

    t q

    nd

    ikoj

    n n

    fo

    rmim

    in e

    dhe

    rave

    ;

    -t

    vler

    soj

    nd

    ikim

    in e

    vep

    rim

    tari

    s s

    gr

    avite

    tit n

    re

    lievi

    n e

    vend

    it to

    n (r

    rsh

    qitje

    t, rr

    zim

    et, s

    hem

    bjet

    );

    IV.2

    .N

    drys

    him

    et e

    Tok

    sn

    n ve

    prim

    in e

    forc

    ave

    t ja

    shtm

    e(1

    0 or

    )

    Njo

    huri

    t r

    eja:

    8 o

    r

    Prs

    ritj

    e: 1

    or

    Test

    im: 1

    or

    1.T

    jet

    rsim

    i

    58.

    2.D

    hera

    t

    59.

    3.V

    epri

    mta

    ria

    e gr

    avit

    etit

    60.

    4.V

    epri

    mta

    ria

    e er

    s

    61.

    5.V

    epri

    mta

    ria

    e uj

    rave

    rr

    jedh

    s

    62.

    6.V

    epri

    mta

    ria

    kars

    tike

    63.

    7.V

    epri

    mta

    ria

    e ak

    ujve

    64.

    8.V

    epri

    mta

    ria

    breg

    deta

    re.

    Tip

    et e

    bre

    gdet

    eve

    65.

    9.P

    rs

    ritj

    e

  • 20

    Shkenca e toks

    66.

    -t

    anal

    izoj

    ve

    prim

    tari

    n g

    rry

    ese,

    tran

    spor

    tues

    e e

    depo

    zitu

    ese

    t e

    rs

    dhe

    form

    at k

    arak

    teri

    stik

    e t

    rel

    ievi

    t q

    krijo

    hen

    si p

    asoj

    e

    saj;

    -t

    vler

    soj

    r

    nds

    in

    e sh

    fryt

    zim

    it t

    ene

    rgjis

    s

    er

    s si

    buri

    m a

    ltern

    ativ

    i en

    ergj

    is;

    -t

    anal

    izoj

    ve

    prim

    tari

    n g

    rry

    ese,

    tran

    spor

    tues

    e e

    depo

    zitu

    ese

    t u

    jra

    ve r

    rjed

    hse

    (lum

    enj,

    prr

    enj)

    dhe

    form

    at e

    kri

    juar

    a pr

    ej s

    aj;

    -t

    anal

    izoj

    ku

    shte

    t n

    t c

    ilat z

    hvill

    ohet

    pro

    cesi

    i ka

    rstit

    ;

    -t

    anal

    izoj

    ve

    prim

    tari

    n g

    rry

    ese,

    tran

    spor

    tues

    e e

    depo

    zitu

    ese

    t a

    kulln

    ajav

    e dh

    e fo

    rmat

    e k

    riju

    ara

    prej

    saj

    ;

    -t

    prg

    atis

    nj

    es

    e ar

    gum

    entu

    ese

    mbi

    pas

    ojat

    glo

    bale

    t

    shkr

    irje

    s s

    aku

    llnaj

    ave;

    -t

    anal

    izoj

    ve

    prim

    tari

    n g

    rry

    ese,

    tran

    spor

    tues

    e e

    depo

    zitu

    ese

    n b

    rigj

    et d

    etar

    e;

    10.

    Test

    im

    67.

    V.

    Mje

    disi

    dhe

    sh

    oqr

    ia

    (6 o

    r)

    N

    prf

    undi

    m t

    ks

    aj li

    nje,

    nx

    nsi

    /ja

    do t

    jet

    i/e

    aft

    :

    Obj

    ektiv

    a m

    inim

    al:

    -t

    listo

    j fo

    rmat

    kry

    esor

    e t

    ndo

    tjes;

    - t

    prs

    hkru

    aj

    smog

    un, s

    hiun

    aci

    d dh

    e pa

    soja

    t e ty

    re;

    - t

    prs

    hkru

    aj

    disa

    nd

    r pr

    oble

    met

    m

    t m

    dha

    glo

    bale

    me

    buri

    met

    ujo

    re, s

    i: th

    ats

    ira,

    rri

    tja e

    pop

    ulls

    is,

    ujit

    ja;

    V. 1

    .M

    jedi

    si d

    he s

    hoq

    ria

    (6 o

    r)

    Njo

    huri

    t r

    eja:

    4 o

    r

    1.M

    jedi

    si d

    he s

    hoq

    ria

    68.

    2.N

    dotj

    a e

    tok

    s

    69.

    3.N

    dotj

    a e

    ajri

    t

    Nr

    Linj

    aO

    bjek

    tiva

    t li

    njs

    Bllo

    ku te

    mat

    ikN

    rTe

    ma

  • 21

    Shkenca e toks

    70.

    Obj

    ektiv

    a m

    esat

    ar:

    -t

    iden

    tififfk

    oj

    mn

    ynnra

    t e m

    enax

    him

    it t

    qn

    drue

    shm

    tbu

    rim

    eve

    naty

    rore

    ;

    -t

    disk

    utoj

    r

    nds

    in

    e m

    irm

    enax

    him

    it t

    toka

    vaae;

    -t

    iden

    tififfk

    oj

    stra

    tegj

    i t

    mun

    dshm

    e t

    mbr

    ojtje

    s s

    ujit

    ;

    -t

    inte

    rpre

    toj

    konc

    eptin

    pr

    mje

    disi

    n dh

    e zh

    villi

    min

    e

    qnd

    rues

    hm

    ;

    -t

    anal

    izoj

    nd

    otje

    n e

    ajri

    t duk

    e id

    entif

    iffkua

    rfa

    kff

    tor

    t kr

    yeso

    r q

    nd

    ikoj

    n n

    t

    ;

    -t

    anal

    izoj

    nd

    otje

    n e

    ujit

    duke

    iden

    tififfk

    uar

    fak

    ffto

    rt

    krye

    sor

    q

    ndik

    ojn

    n

    t;

    Obj

    ektiv

    a m

    aksi

    mal

    :

    - t

    anal

    izoj

    nd

    ikim

    in p

    oziti

    v dh

    e ne

    gativ

    t v

    epri

    mta

    ris

    s

    njer

    iut n

    m

    jedi

    s;

    -t

    anal

    izoj

    sh

    kaqe

    t kry

    esor

    e t

    ndo

    tjes

    s to

    ks;

    - t

    vler

    soj

    pa

    soja

    t e n

    dotje

    s s

    tok

    s;

    - t

    vler

    soj

    r

    nds

    in

    e ci

    lsi

    s s

    aj

    rit p

    r o

    rgan

    izm

    at e

    gj

    all

    dhe

    sh

    ndet

    in e

    nje

    rzvzz

    e;

    - t

    jap

    opi

    nion

    e p

    r m

    und

    sin

    e m

    inim

    izim

    it t

    ndo

    tjes

    s a

    jrit

    dhe

    prm

    irs

    imit

    t c

    ilsi

    s s

    tij

    ;

    - t

    vzh

    goj

    ndo

    tjen

    e uj

    it n

    nj

    zon

    pr

    an

    shko

    lls

    e t

    di

    skut

    oj

    mbi

    ndi

    kim

    in e

    ndo

    tjes

    s u

    jit n

    m

    jedi

    s dh

    e n

    sh

    nde

    tin e

    nje

    rzvzz

    e;

    -t

    prg

    atis

    nj

    ra

    port

    mbi

    nj

    pro

    blem

    t c

    aktu

    ar

    mje

    diso

    r (p

    .sh.

    : ndo

    tja e

    ajr

    it n

    qyt

    etin

    e T

    iran

    s,

    Elb

    asan

    it, e

    tj., f

    akffto

    rt,

    paso

    jat,;

    ndo

    tja e

    ujit

    n

    liqen

    in e

    O

    hrit,

    fak

    ffto

    rt,

    paso

    jat,

    etj).

    -t

    vler

    soj

    ko

    mpl

    eksi

    tetin

    e T

    oks

    dhe

    nd

    TTrv

    epri

    min

    me

    aktiv

    itetin

    nje

    rzo

    r.

    Prs

    ritj

    e: 1

    or

    Proj

    ekt:

    1 or

    4.N

    dotj

    a e

    ujit

    71.

    5.P

    rs

    ritj

    e

    72.

    6.Pr

    ojek

    t: P

    rgat

    itja

    e nj

    ra

    port

    i mbi

    nj

    pro

    blem

    t

    cak

    tuar

    mje

    diso

    r (p

    .sh.

    :nd

    otja

    e a

    jrit

    n q

    ytet

    in e

    T

    iran

    s, E

    lbas

    anit,

    ndo

    tjae

    ujit

    n li

    qeni

    n e

    Ohr

    it,et

    j.) m

    e an

    t

    ana

    lizs

    s

    fak

    ffto

    rve

    dhe

    pas

    ojavaa

    e t

    ndot

    jes.

  • 22

    Shkenca e toks

    IV. SHTJET RRETH T CILAVE DO ZHVILLOHEN ORT E PRSRITJEVE

    PrsritjaPrsritja sistematike dhe periodike sht e domosdoshme pr prvetsimin e lnds, pasi prmes tyre sistemohen njohurit e marra gjat kapitullit. Por shpesh, trsia e njohurive dhe e koncepteve t kapitullit, nuk arrin t prsritet brnda nj ore msimore. Kshtu, pr t realizuar sa m mir objektivat e vna pr kapitullin prkats, mund t aplikojm edhe nj prsritje n form konsultimi. Pr kt, mund ti orientojm nxnsit q t prgatitisin q m par $%1. evidentimin e koncepteve dhe t njohurive m t rndsishme;2. hartimin e strukturs s kapitullit (lidhjet ndrmjet koncepteve dhe lidhjet shkak- pasoj);3. krijimin e lidhjeve midis njohurive t marra m par me ato t kapitullit q duhet t prsritet.Kjo pun e br nga nxnsit diskutohet n klas, duke realizuar ndrkoh edhekmbim eksperiencash dhe idesh midis tyre.

    Prsritje 1Tema: Ndrtimi i sistemit diellor dhe Toka si planetshtjet rreth t cilave do t zhvillohet prsritja:1. Cila sht origjina e universit sipas teoris Big Beng?2. jan konstelacionet dhe kuarazart?3. Analizo veorit e tipave t ndryshm t galaktikave dhe veo karakteristikat e Kashts s Kumtrit.4. far vendi z Dielli n kt galaktikn Kashta e Kumtrit?5. Si sht formuar sistemi diellor?6. far vendi ka Dielli n sistemin diellor?7. Analizo prbrjen strukturore t Diellit.8. Prcakto veorit e planetve t sistemit diellor. Krahaso midis tyre planett e brendshm e t jashtm dhe prcakto ndryshimet midis tyre.9. Prcakto formn dhe prmasat e Toks.10. Pse kan rndsi forma dhe t prmasat e Toks?11. Si bhet rrotullimi i Toks rreth boshtit t saj?12. far pasojash rrjedhin nga rrotullimi i Toks rreth boshtit t vet? 13. Evidento lvizjen q bn Toka rreth Diellit.

  • 23

    Shkenca e toks

    14. Analizo pasojat q rrjedhin nga lvizja e Toks rreth Diellit gjat dy solsticeve dhe gjat dy ekuinokseve.15. Si sht formuar Hna?16. Cili sht ndrtimi strukturor i Hns?17. Pse ndodhin eklipset? 18. Pse ne n Tok e shohim Hnn vazhdimisht t ndryshuar n form? 19. Evidento karakteristikat e siprfaqes s Hns.20. Evidento veorit e asteroidve, kometave dhe meteorve?

    Prsritje 2Tema: Atmosferashtjet rreth t cilave do t zhvillohet prsritja:1. sht atmosfera dhe pse sht nj mbshtjell e rndsishme e planetit?2. Cila sht origjina e atmosfers?3. Evidento prbrjen e atmosfers s Toks.4. Analizo ndrtimin strukturor t atmosfers s Toks. 5. Pse troposfera sht nj shtres e rndsishme?6. Cili sht roli i O3 dhe CO2 pr atmosfern e planetit ton?7. Ku qndron rndsia e rrezatimit diellor?8. N far forme vjen rrezatimi diellor n Tok?9. Si transmetohet nxehtsia n atmosfer?10. sht temperatura e ajrit dhe si matet ajo?11. Analizo faktort q ndikojn n ndryshimet e temperaturs s ajrit.12. Si ndryshon temperatura e ajrit?13. Pse ndodh inversioni i temperaturs s ajrit?14. Krahaso lagshtirn absolute t ajrit me at relative dhe prcakto ndryshimet midis tyre.15. Pse lagshtira absolute sht m e lart n ver dhe pran siprfaqes s toks?16. Si formohet mjegulla, vesa dhe bryma?17. Krahaso midis tyre tipat e reve dhe gjej dallimet midis tyre.18. Si krijohen masat ajrore dhe frontet?19. Si formohen reshjet?20. Cilt jan faktort q ndikojn n sasin dhe shprndarjen e reshjeve?21. sht trysnia atmosferike dhe si ndryshon ajo n koh dhe n hapsir?22. far lidhje ka midis temperaturs, trysnis atmosferike dhe dendsis s ajrit?23. sht era dhe nga cilt faktor varet ajo?24. Analizo skemn e errave t qarkullimit t prgjithshm t atmosfers.25. Evidento veorit e musoneve.

  • 24

    Shkenca e toks

    26. Cilat jan veorit e errave lokale?27. Analizo mnyrn e formimit t cikloneve dhe anticikloneve.28. Krahasoni midis tyre ciklonet tropikale dhe jasht tropikale dhe prcaktonindryshimet midis tyre.29. jan anticiklonet?30. Prcakto kuptimin mbi motin dhe klimn.31. Analizo faktort q ndikojn n formimin e klims.&'*+#/

    Prsritje 3Tema: Hidrosferashtjet rreth t cilave do t zhvillohet prsritja:1. sht hidrosfera dhe si sht formuar ajo?2. Analizo ciklin e ujit n natyr.&*

  • 25

    Shkenca e toks

    1. Prcakto kuptimin e koncepteve: kristale, rrjet kristaline, mineral.'*@##*&*L/4. sht shkmbi dhe si ndahet ai sipas prbrjes minerale? 5. Evidento shkmbinjt kryesor nga t cilt prbhet Toka.6. sht magma?7. Cili sht dallimi ndrmjet shkmbinjve magmatik intruziv dhe shkmbinjve magmatik efuziv?8. Analizo llojet e shkmbinjve magmatik mbi bazn e prmbajtjes s SiO2.Q*L/>/R=*U*11. Analizo veorit e shtresave prbrse t strukturs s Toks.12. Si ndahen prej njra-tjetrs shtresat prbrse t Toks?R&*@##W*14. Prcakto lidhjet ndrmjet thellsis, trysnis, dendsis dhe temperaturs n brendsi t strukturs s Toks?15. Prshkruaj etapat e fosilizimit t bots s gjall.16. Listo metodat e prcaktimit t moshs relative dhe absolute t shkmbinjve.17. Analizo metodat e prcaktimit t moshs gjeologjike t shtresave t shkmbinjve q ndrtojn globin toksor. 18. far shpreh shkalla kronologjike e kohve gjeologjike?RQ*@#"errave dhe periudhave n historin e formimit t Toks.

    Prsritje 5Tema: Ndryshimet e Toks nn veprimin e forcave t brendshmeshtjet rreth t cilave do t zhvillohet prsritja:1. sht pllaka tektonike?2. Cila sht prmbajtja e teoris s pllakave tektonike?3. Rendit argumentet q mbshtesin teorin e pllakave. 4. kuptojm me lvizje t kontinenteve? Cili mekanizm i v n lvizje pllakat tektonike t Toks? Argumento prgjigjen. Z*+/6. Cilat jan pllakat kryesore tektonike t Toks.[*@#%a. divergjent; b. konvergjent; c. transformues.8. jan lvizjet luhatse dhe si ndahen ato?9. sht izostazia?10. Cilt forca e modelojn siprfaqen e Toks?11. Pse shkaktohet izostazia? Jep argumenta.

  • 26

    Shkenca e toks

    12. Prcakto se jan deformimet elastike, plastike dhe thyese t shkmbinjve.13. jan rrudhat dhe shkputjet?14. far dukurish krijohen gjat sforcimeve n shtypje t shkmbinjve? Pogjat sforcimeve n tension t shkmbinjve?15. Analizo format e relievit q krijohen nga rrudhat dhe shkputjet. 16. Pse formohen trmetet dhe cilat jan pjest prbrse t tyre?17 Cilt jan tipat e trmeteve dhe shkallt e matjes s tyre?18. U*RQ*\*20. A ka lidhje midis teoris s pllakave tektonike dhe formimit e prhapjes/@*21. jan vullkanet dhe cila sht origjina e vullkaneve?22. Sa llojesh jan vullkanet?23. Cilat jan pjest prbrse t nj vullkani?24. Evidento produktet vullkanike q dalin gjat nj shprthimi vullkanik.25. A ka lidhje ndrmjet teoris s pllakave tektonike dhe formimit e prhapjes /@*

    Prsritje 6Tema: Ndryshimet e Toks nn veprimin e forcave t jashtmeshtjet rreth t cilave do t zhvillohet prsritja:1. Cilat jan forcat e jashtme q modelojn relievin e planetit ton?2. sht procesi i tjetrsimit?&*@# % * #] * ] * toksore.4. Evidento faktort kryesor q ndikojn zhvillimin e procesit t tjetrsimit.5. jan tokat dhe kur quhet e mir nj tok bujqsore?6. Cilt faktor ndikojn n toka?7. Analizo prbrsit e tokave.^*U#"vihen re midis tyre.9. Analizo proceset q zhvillohen n toka, t cilat gjenden n kushte t ndryshme klimatike.10. Si ndikon graviteti n relievet me pjerrsi?11. Analizo kushtet n t cilat ndodhin: a. rrshqitjet; b. shembjet; c. rrzimet,dhe evidento ndryshimet ndrmjet tyre.12. Cilt faktor ndikojn n formimin e rrshqitjeve? 13. far sht veprimtaria eolike?14. Cilat jan format karakteristike t krijuara prej: a. veprimtaris grryese t ers;

  • 27

    Shkenca e toks

    b. veprimtaris depozituese t ers. Si formohen? 15. Cilat jan veprimtarit q ushtrojn lumenjt n reliev?16. Analizo: a. veprimtarin grryese t lumenjve; b. veprimtarin transportuese dhe depozituese t lumenjve n reliev.17. far formash krijohen nga veprimtaria lumore?18. sht karsti dhe cilt faktor e favorizojn dukurin e karstit?19. far formash krijohen nga veprimtaria karstike siprfaqsore? Po nga veprimtaria nntoksore? 20. sht veprimtaria akullnajore?21. Analizo veprimtarin: a. grryese; b. transportuese; c. Depozituese, t akullnajave dhe prcakto format e krijuara nga secila prej tyre.22. sht veprimtaria bregdetare?23. far formash krijohen n zonat bregdetare nga abrazioni dhe depozitimi detar?24. Cilt jan tipat e bregdeteve?25. Evidento veorit e nj bregdeti: a. t ult, b. t lart. Sill shembuj pr t ilustruar secilin prej tyre.

    Prsritje 7Tema: Mjedisi dhe shoqriashtjet rreth t cilave do t zhvillohet prsritja:1. kuptojm me mjedis?2. Si ka evoluuar ndrgjegjsimi i shoqris njerzore pr mbrojtjen e mjedisit?3. Analizo raportin mjedis-shoqri njerzore.4. do t thot zhvillim i qndrueshm? 5. Cilat jan format kryesore t degradimit dhe ndotjes s tokave?6. Analizo shkaqet kryesore t ndotjes s toks. 7. Evidento pasojat e ndotjes s toks.8. sht ndotja e ajrit?9. Analizo ndotjen e ajrit, duke u bazuar n faktort kryesor q ndikojn n t.10. Evidento efektet negative t ndotjes s ajrit.11. far sht smogu dhe shiu acid?12. Evidento disa rrug pr minimizimin e ndotjes s ajrit dhe prmirsimin e cilsis s tij.13. Analizo faktort kryesor q ndikojn n ndotjen e ujit.14. kuptojm me stres t ujit. Argumento prgjigjen.

  • 28

    Shkenca e toks

    V. PUNT PRAKTIKE

    Punt praktike

    Jan pjes e rndsishme aplikative e s Shkencs s Toks. Rndsia e tyre lidhet me mundsin q u krijohet nxnsve pr t br analiza shkencore dhe pr tu aftsuar n zbatimin e njohurive t marra teorikisht. N prputhje me udhzimet e programit msimor, punt praktike prbjn rreth 10 % t orve t *

    Pun praktike Nr. 1

    kohs lokale dhe zonale t vendeve t ndryshmeObjektivat: N prfundim t ksaj pune praktike, nxnsi/ja do t jet i/e aft:

    ]

    " # kohs lokale t nj vendi;

    # vendeve t ndryshme.

    Koha e zhvillimit t puns praktike: 45Mjetet e nevojshme%w

    $*Hapat q do t ndiqen:>"%

    - W# *

    - Piketohen disa vende n bot (mund t prcaktohen nga vet nxnsi, nga nj nxns tjetr ose nga msuesja) dhe prcaktohet se n ciln hemisfer, paralel dhe meridian ndodhen.

    - Evidentohen disa vende n Hartn e Bots dhe prcaktohen koordinatat meridianve q vendosen n an t harts.

    - U%{"!|!Mozambikut; Venezuela-Etiopia-Tajlanda; Itali-Shqipri-Greqi dhe u

  • 29

    Shkenca e toks

    prgjigjen pyetjeve: a. N ciln hemisfer ndodhen kto shtete?*+/

    >#ndiqen kta hapa:!}*

    Shembull 1L~#R&&=W'=0 koha lokale sht 12h 25.

    Zgjidhje Hapi i parPrcaktojm se si qndrojn kundrejt njri-tjetrit t dy vendet. Shohim n hart se Jerusalemi ndodhet m n lindje t Tirans, si dhe q ai paska gjatsi {*

    $#Gjejm diferencn n koh midis dy vendeve:13h 30- 12h 25 = 1h 05 sht distanca n koh midis dy vendeve

    Hapi i tretDiferencn n koh midis dy vendeve e kthejm n diferenc n grad, me arsyetimin:Gjat 24 orve Toka prshkon 3600 ose gjat 1 ore (60), Toka prshkon 150Po gjat 1h 05 sa grad prshkon? 1h 05 (ose 65) x 15( ) 0 = 160 25 sht distanca n grad midis dy vendeve

    60 Pra, Jerusalemi ndodhet n lindje t Tirans, 160 25 larg saj (m n lindje t saj).

    Hapi i katrt{~t Tirans, distancn midis saj dhe Jerusalemit)200 + 160 25 = 360 'Z~

    Shembull 2LU#670 W'=0, koha lokale sht 08h 30.

  • 30

    Shkenca e toks

    Hapi i parPrcaktojm se si qndrojn kundrejt njri-tjetrit t dy vendet. Shohim n hart se Karakasi ndodhet m n perndim t Tirans, si dhe q ai paska gjatsi {*

    $#Gjejm diferencn n grad midis dy vendeve:670 + 200 = 870 sht distanca n grad midis dy vendeve.Veprimi n kt rast sht shum sepse Karakasi ndodhet 670 larg n perndim t Grinuiit, ndrsa Tirana 200 larg Grinuiit n lindje, pra 870 larg njri-tjetrit.

    Hapi i tretDiferencn n grad midis dy vendeve e kthejm n ndryshim n koh midis tyre, me arsyetimin:Gjat 24 orve Toka prshkon 3600 ose gjat 1 ore (60), Toka prshkon 150Po 870 pr sa koh i prshkon?1h (ose 60) x 87( ) 0 = 5h 8sht ndryshimi n koh midis dy vendeve

    150Pra, Karakasi ndodhet n perndim t Tirans, larg me t 5h 8(mbrapa kohs s Tirans).

    Hapi i katrtGjejm kohn lokale t Karakasit (duke i zbritur kohs lokale t Tirans, ndryshimin n koh midis saj dhe Karakasit)8h 30- 5h 8 = 3h 22(koha lokale n Karakas)

    - Kalohet n zgjidhjen e modeleve t ngjashme t paraqitura m posht:

    Ushtrime pr t zgjidhur n klas:1. L@{"R^&=

    W'=0 koha lokale sht 17h20.

    2. L!='=W'=0 koha lokale sht03h 10.

    3. Lww=Z0, W'=0, koha lokale sht 14h.

    4. LU|&=0 31, W'=0, koha lokale sht 09h 40.

  • 31

    Shkenca e toks

    Pun praktike Nr. 2

    Objektivat: N prfundim t ksaj pune praktike, nxnsi/ja do t jet i/e aft:

    ] ""] " "

    hart (nse qndron mundsia edhe t harts s vendit ku jeton);

    Koha e zhvillimit t puns praktike: 45Mjetet e nevojshme% $

    $#*Hapat q do t ndiqen:

    1. "#@w"t mund t pres rrjetin e izohipseve n t;

    2. #$"$#@w*

    3. L $ drejtzs me izohipset.

    4. Shihen n hart vlerat e izohipseve kryesore (t indeksit) dhe llogaritet vlera e izohipseve dytsor midis tyre. P.sh. nse njri izohips kryesor sht ai q prfaqson lartsin 150 m dhe nj tjetr kryesor pas tij sht 100 m, ather midis tyre, katr izohipset dytsor kan respektivisht vlerat 140m, 130m, 120m dhe 110m. Prkrah pikave t prerjes t vendosura n$#*

    5. $(me katrore), ndrtohet nj bosht koordinativ.

    6. Vendosen n boshtin horizontal t tij, t gjitha pikat e prerjes s izohipseve #$*=0 dhe duke u rritur n mnyr t baraslarguar (me do 1 cm=10 m).

    7. Bashkohet do pik e boshtit horizontal (q ka nj vler t caktuar dhe q prfaqson nj lartsi n reliev) m vlern respektive n boshtin vertikal. Pika e prerjes midis tyre jep pikn e par t pjerrsis s relievit. E njjtaprocedur bhet me t gjitha pikat e drejtzs AB dhe bashkimi i tyre najep t paraqitur formn e relievit, prgjat prerjes s br nga drejtza AB.

    8. Sipas forms s relievit q u paraqit n prfundim, bhet interpretimi i tij $*

  • 32

    Shkenca e toks

    Shnim: Kjo hart mund t prdoret (pasi te printohet) pr realizimin e punspraktike pr secilin nxns.

    Pun praktike Nr. 3Matja e temperaturs s ajrit dhe aparaturatN prfundim t ksaj pune praktike, nxnsi/ja do t jet i/e aft:

    t llogaris temperaturn mesatare ditore, mujore e vjetore t ajrit; t gjej amplitudat ditore dhe vjetore t temperaturs s ajrit; t dalloj llojet kryesore t aparaturave pr matjen e temperaturs

    prdorimet e tyre.

    A

    B

  • 33

    Shkenca e toks

    Koha e zhvillimit: 45Mjetet e nevojshme%w

    $*far duhet t dim pr t realizuar punn praktike:Temperaturat e ajrit maten me an t termometrit maksimal, termometrit minimal*Wjan me alkool dhe n ta ndryshimi i lartsis s kolons (me mrkur ose alkool) bhet n prputhje me ndryshimet e temperaturs s ajrit. Me an t matjeve ne arrijm t llogarisim vlerat maksimale, minimale e mesatare t temperaturave, si dhe amplitudat e temperaturave. Temperatura mesatare ditore (TMd), sht emesmja aritmetike e temperaturs max dhe min t regjistruara gjat 24 orve n nj vend t caktuar, ose mesatarja e temperaturave t regjistruara n intervale t rregullta kohore gjat dits. Pra, pr llogaritjen e temperaturs mesatare do tbhet shuma e t gjitha matjeve gjat dits (matja e ors 7.00 n mngjes, matja e ors 14.00 dhe dy her matja e ors 21.00) dhe ajo shum do t pjestohet mekatr. TMd =d T07 + T14 + 2 T21

    4Temperatura mesatare mujore (TMm), do t llogaritet me raportin midis shums s matjeve t temperaturave mesatare ditore t do dite t muajit me numrin e ditve t atij muaji.

    TMm =T1 + T2 + T31 31

    Temperatura mesatare vjetore (TMv), do t llogaritet me raportin midis shums s matjeve t temperaturave mesatare t 12 muajve t vitit me numrin e muajve.

    TMv =TJ + TSH + TDH12

    Diferenca midis vlers m t lart e m t ult t temperaturs quhet amplitud.Kur kjo diferenc bhet pr dy vlerat ekstreme t matura gjat 24 orve quhet amplitud ditore e temperaturs (Ad) dhe kur bhet pr dy vlerat ekstreme tmatura gjat vitit quhet amplitud vjetore e temperaturs (Av).

    Ad = Td max Tmin Av = Tmax Tmin

  • 34

    Shkenca e toks

    Puna q do t kryhet:

    (0 C)Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor

    T max T min T max T min T max T min T max T min T max T min T max T min

    Kioto 8.9 1.1 9.3 1.1 13.1 3.7 19.7 8.9 24.4 13.7 27.4 18.6

    Tel Aviv 24 2.0 27 2.0 31 3.0 36 6.0 38 9.0 36 13

    Varshav 4 -1 3 -1 7 3 8 10 17 15 26 17

    Tabela Nr. 1- Me an t t dhnave t tabels Nr. 2, llogarit: temperaturat mesatare ditore;- Me an t t dhnave t tabels Nr. 1, llogarit: temperaturat mesatare ditore dhe m pas temperaturn mesatare vjetore pr secilin nga stacionet;- Me an t t dhnave t tabels Nr. 3, llogarit: temperaturat mesatare mujore;

    Stacioni Tiran Muaji Shkurt

    Temperatura e matur n orn

    07.00 (0 C)

    Temperatura e matur n orn

    14.00 (0 C)

    Temperatura e matur n orn

    21.00 (0 C)

    Temperatura ematur n orn

    21.00 (0 C)

    Dita e dyt 4.9 14.2 7.6 7.6

    Dita e tet -2.7 8.9 0.4 0.4

    Dita e dhjet 1.3 10.9 5.8 5.8

    Tabela Nr. 2

    Temperaturat mesatare ditore t muajit dhjetor ne Tiran n 0 C (pr 31 dit)

    13,3 7.2 8.2 5.4 2.7 2.1 2.3 2.3 7 9.1

    10.7 10.6 7.6 9.3 7.7 5.6 7.6 11.4 7 7.2

    6.2 12.3 10.2 7.2 5.3 3.8 2.3 2.1 2.3 2.0

    2.0

    Tabela Nr 3

    Korrik Gusht Shtator Tetor Nentor Dhjetor

    T max T min T max T min T max T min T max T min T max Tmin

    T max T min

    31.4 22.9 32.9 23.9 28.3 19.8 22.6 13.2 16.9 7.6 11.5 2.9

    34 16 33 17 34 15 33 11 31 6.0 26 3.0

    28 18 30 19 27 17 17 8 7 2 6 -1

    (0 C)

    Kioto

    Tel Aviv

    Varshav

  • 35

    Shkenca e toks

    Sasi

    a m

    esat

    are

    e re

    shje

    ve si

    pas m

    uajv

    e (n

    m

    m) p

    r d

    isa

    stac

    ione

    Vend

    et/M

    uajt

    Jana

    rSh

    kurt

    Mar

    sPr

    illM

    ajQ

    ersh

    orK

    orrik

    Gus

    htSh

    tato

    rTe

    tor

    Nn

    tor

    Dhj

    etor

    Tanz

    ania

    132

    129

    166

    134

    272

    01

    717

    103

    174

    Rep

    ublik

    a e

    Kon

    gos

    154

    140

    162

    201

    174

    7729

    129

    226

    253

    195

    128

    Alg

    jeri

    116

    7657

    6536

    142

    427

    8493

    117

    Indi

    a25

    2217

    78

    6521

    117

    315

    031

    15

    Gje

    rman

    i45

    4033

    4249

    6573

    6948

    4946

    43

    Arg

    jent

    ina

    144

    8910

    592

    9578

    7184

    6710

    410

    852

    Kan

    ada

    6258

    6769

    7078

    8283

    8267

    6978

    Gro

    enla

    nda

    2723

    1725

    3049

    5870

    8075

    4725

    Shqi

    pria

    132

    120

    100

    8799

    6028

    3973

    157

    152

    142

  • 36

    Shkenca e toks

    Pun praktike Nr. 4rr

    N prfundim t ksaj pune praktike, nxnsi/ja do t jet i/e aft:

    reshjeve; t evidentoj ndryshimet q vihen re n sasin e reshjeve midis

    vendeve t ndryshme;

    kohore t reshjeve.

    Koha e zhvillimit t puns praktike: 45Mjetet e nevojshmeHapat q do t ndiqen:Pr realizimin e ksaj pune praktike mbshtetemi n t dhnat e tabels s msiprme duke ndjekur kto hapa:

    boshtin horizontal vendosen 12 muajt e vitit, ndrsa n boshtin vertikal vendosen mendarje t baraslarguara sasia

    tjetrn me vija me ngjyra t ndryshme q t dallojn secilin prej stacioneve) pr secilin nga stacionet, interpretohenrr dhe analizohen faktet qe evidentohen. Pr kt i prgjigjemi pyetjeve:

    1. N cilt muaj regjistrohet sasia mesatare m e madhe dhe m e vogl ereshjeve, sipas stacioneve?

    2.3. Cilt faktor prcaktojn ndryshimet q vihen re n sasin e reshjeve

    midis stacioneve?

    Pun praktike Nr. 5rrLeximi dhe interpretimi i harts sinoptikeN prfundim t ksaj pune praktike, nxnsi/ja do t jet i/e aft:

    t lexoj harta t ndryshme sinoptike;

    Sasia e rreshjeve ne Tanzani (ne mm)

    0

    50

    100

    150

    200

    1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

    Muajt e vitit

    Tanzania

    shembull

  • 37

    Shkenca e toks

    t interpretoj prmbajtjen e hartave t ndryshme sinoptike; t parashikoj dinamikn e motit prmes harts sinoptike.

    Koha e zhvillimit t puns praktike: 45Mjetet e nevojshme%

    $*Hapat q do t ndiqen:- Njihemi me legjendn e harts (me kuptimin q kan shenjat konvencionale)- Lexojm hartn sinoptike duke evidentuar:

    1. Vlerat e temperaturave;1. Trysnin atmosferike;2. Drejtimin e lvizjes s masave ajrore dhe llojet e tyre;3. Qendrat m t mdha barike;4. Drejtimin e ers;5. Llojet e reshjeve.

    !""nga harta.- Bjm parashikimin e motit pr ditt n vazhdim.

    Pun Praktike Nr. 6!N prfundim t ksaj pune praktike, nxnsi/ja do t jet i/e aft:

    t vzhgoj n kampion t ndryshm mineralesh dhe shkmbinjsh; t prcaktoj ndryshimet q vihen re nga vzhgimi i kampionve t

    ndryshm t mineraleve dhe t shkmbinjve;

    t shkmbinjve;

  • 38

    Shkenca e toks

    Koha e zhvillimit: 45Mjetet e nevojshme: materiale t grumbulluara nga interneti, revista shkencore,mikroskop, teksti, kampion t shkmbinjve t siguruar n terren, nj koleksionmineralesh t shkalls s Mosit (10 minerale nga fortsia 1 deri n fortsin 10),nj pllak porcelani e palustruar, gjilpra prej eliku, acid kloridrik me hollim5% dhe 10%.

    Hapat q do t ndiqen gjat realizimit t puns praktike:- Grumbullohet informacioni i nevojshm mbi shkmbinjt dhe mineralet q ndodhen n Tok. Krijohet nj album i shoqruar me informacionin q prezanton veorit e tyre (mund t shfrytzohet materiali i grumbulluar gjat temave msimore t mparshme kur jan trajtuar shkmbinjt, si dhe tabela ku "#*! # #% ngjyra e vijs, fortsia, shklqimi dhe shpetzimi. Pr prcaktimin e ngjyrs s vijs do t grvishtet me mineralin mbi pllakn e porcelanit t palustruar. Pr prcaktimin e fortsis do t procedohet duke grvishtur mineralet me njri-tjetrin mbi bazn e parimit: minerali m i fort grvisht mineralin m t dobt. Mund t prdoren dhe mjete rrethanore, si: thua, gozhd eliku, tehu i nj thike, si dhe shkalla e Mosit. Thoi i njeriut ka nj fortsi 2.5, ndrsa nj gjilpr eliku**Z*W%t buta (i grvisht thoi), n mesatare (nuk i grvisht thoi, por i grvisht gjilpra)dhe t forta (nuk i grvisht as gjilpra). Pr prcaktimin e shpetzimit, mineralet goditen dhe ahen sipas planeve t rrafshta. N rastet kur petzat mund t evidentohen duke ngacmuar mineralin me thua (mikat), shpetzimi quhet shum i prsosur. Kur shpetzimi dallohet me sy, ather minerali konsiderohet me shpetzim t mir, ndrsa kur ai nuk dallohet dhe siprfaqja e thyerjes s mineralit sht guaskore thuhet se minerali nuk ka shpetzim. Pr prcaktimin e shklqimit, mineralet mund t ndahen n minerale me shklqim metalik dhe minerale me shklqim jometalik.- Diferencohen kampionet e shkmbinjve mbi bazn e tri grupeve t mdha: * > t tyre dhe veorit tipike q i karakterizojn, duke i shoqruar me tipat m karakteristik q i prfaqsojn ata.- Nxirren konkluzionet e puns dhe diskutohen prfundimet e arritura.- Bhet vlersimi i puns nga msuesi/ja. P.S. Puna mund t ndahet n grupe, ku secili grup t prgjigjet pr seciln prej hapave t msiprm

  • 39

    Shkenca e toks

    Material shtes

    Nj informacion m i zgjeruar pr kristalet dhe mineralet Ky material shrben:

    1. Pr t patur nj informacion m t detajuar mbi kristalet dhe mineralet;

    2. dhe i shkmbinjve

    Tema: Kristalet dhe mineralet

    far jan kristalet dhe mineralet?

    Korja e Toks prbhet nga nj sr komponimesh kimike t ngurta, me struktura t caktuara kristaline q quhen minerale. Pra, %&')*+!!#,

    . Nj mineral mund t jet i dobishm ose i padobishm, madje edhe i dmshm. Midis mineraleve dallojm ato q ndrtohen nga struktura t rregullta kristalin, si jan kalciti apo gipsi dhe ato q formohen nga struktura t rregullta(mineralet amorfe), si sht xhami vullkanik. Mineralet me struktur kristaline, ""*>/Me termin KRISTAL do t kuptohet nj

    ,!#*$e shfaqjes s informacionit, prdoret edhe termi kristal i lngshm, por n kt rast kemi t bjm me lngje ku molekulat, n nj far mnyre ngurtsohen nn veprimin e rryms.Ndrtimi i rregullt i brendshm i nj trupi t ngurt, nnkupton vendosjen erregullt t atomeve dhe joneve prbrse. Ky rregull i brendshm sjell edhe # brendshme dhe t jashtme t tyre. Mund t ket edhe trupa t ngurt q nuk ndrtohen nga nj vendosje e rregullt atomesh dhe jonesh si pr shembull qelqet.

    Faqet natyrale, prbjnkarakteristikn e vetme q dallon kristalet nga trupat kristalin. Nj prej vetive m spektakolare tlnds kristaline sht

    pr tu vetfaqosur. N rast sekjo tendenc realizohet dhe trupi # " natyrale, ather ai quhet kristal.

    Kristale diamanti (faqe natyrale).

  • 40

    Shkenca e toks

    SISTEMI KLASAT E SIMETRISTriklin 1; `1Monoklin 2; m; 2/mRombik 2 2 2; m m 2; 2/m 2/m 2/mTetragonal 4; `4; 4/m; 4 2 2; 4 m m; `4 2 m; 4/m 2/m 2/mTrigonal 3; `3; 3 2; 3 m; `3 2/mHegzagonal 6; `6; 6/m; 6 2 2; 6 m m; `6 2 m; 6/m 2/m 2/mKubik 2 3; 2/m`3; 4 3 2; `4 3 m; 4/m`3 2/m

    Forma e kristaleve. Sikurse u prmend m sipr, karakteristika e vetme q i#"*Faqet e kristaleve jan plane t caktuara t strukturs kristaline me nj dendsimaksimale t atomeve ose joneve. Kjo bn q forma e kristaleve t mos jet e rastsishme por t shpreh ndrtimin e brendshm t tyre. Me qen se struktura kristaline gzon vetin e simetris, ather edhe forma e jashtme e tyre karakterizohet nga simetria.Simetria e kristaleve sht nj simetri piksore, d.m.th. nj pik e kristalit mbetet gjithnj e palvizur gjat veprimeve t simetris. N kristale mund t aplikohengjithsej 10 elemente simetrie q jan 5 boshte t thjeshta rrotullimij : boshtet 1, 2, 3, 4 dhe 6, q tregojn se kristali prputhet respektivisht 1 her, 2 her, 3 her, 4 her apo 6 her me vetveten gjat nj rrotullimi t plot (360); 3 boshte t rrotullim-prmbysjesp y j : boshtet`3,`4, dhe`6 kur kristali prputhet respektivisht 3 her, 4 her apo 6 her me vetveten me an t rrotullim prmbysjes gjat nj rrotullimi t plot; plani i pasqyrimitp p qy m kur kristali mund t ndahet, mean t nj plani, n dy pjes t barabarta dhe simetrike dhe s fundi qendra e simetrisq (iose`1). Kto elemente simetrie kan vetm 32 mnyra t mundshme t kombinimit t tyre q prbjn edhe 32 klasate simetris s kristaleve dhe q grupohen n 7 sisteme kristaline (Tabela 1).

    + =kk

    K

    o

    o

    o

    o

    Okta

    k

    ok

    o

    o

    Kubokt

    Tabel. Klasat e simetris t grupuara n 7 sisteme kristaline. Shenja / tregon se boshti i rrotullimit sht pingul me planin e simetris

    Figura 3. Kristale t piritit: kubik, oktaedrik dhe t kombinuar (kuboktaedr).

  • 41

    Shkenca e toks

    Sistemet dallohen nga njri-tjetri n baz t numrit dhe simetris s drejtimeveunike. Drejtimet unike jan drejtime t cilat nuk prsriten me an t elementeve t simetris. Kto drejtime prputhen me drejtimin e zgjatur ose t shtypur t kristaleve. Kristalet q nuk kan drejtime unike bjn pjes n sistemin kubik. Kristalet q kan m shum se nj drejtim unik bjn pjes n sistemet triklin, monoklin ose rombik. Kristalet q kan vetm nj drejtim unik dhe sipas ktijdrejtimi kan nj bosht rrotullimi 4 ose`4 bjn pjes n sistemin tetragonal, ato q kan nj bosht 3 ose`3 sipas drejtimit unik bjn pjes n sistemin trigonal,ndrsa ato q kan nj bosht 6 ose`6 bjn pjes n sistemin hegzagonal.

    Duke u nisur nga prsritja e nj faqeje me an t elementeve t simetris s secils prej ktyre 32 klasave, prftohen 47 format e thjeshta baz (Tabela 2). Kto forma jan t hapura (q nuk prmbyllin n vetvete nj vllim t caktuar) ose t mbyllura (q prmbyllin n vetvete nj vllim t caktuar). Duhet pasur parasyshse, n format e kombinuara, forma dhe madhsia e faqeve mund t ndryshojnga forma e thjesht (Figura 3), por kndi midis faqeve mbetet konstant. Ky"me emrin + !. Aktualisht, ky ligj shprehet kshtu:T gjitha kristalet e t njjts specie, t formuara n kushte t njjtatemperature dhe presioni, kan vlera t njjta t kndeve midis faqeve homologe.

    Binjakt. N natyr takohen edhe ngjitje ose ndrthurje t kristaleve me prbrje t njjt, ku individt kan orientime t ndryshme por rigorozisht t *U"prbhen nga 2 ose m shum individ.

    a b c

    Figura 4. Skema t binjakve dhe binjak natyral :a) binjak bisht dallndyshe t gipsit, b) binjak n form kryqi t stavrolitit, c) binjak polisintetik t albitit.

  • 42

    Shkenca e toks

    Kristalet e binjakzuara, jan shum karakteristik pr disa minerale si p.sh. binjakt bisht dallndyshe ose maj shigjete t gipsit (Figura 4/a), binjakt karlsband t ortoklazit, binjakt polisintetik t albitit (Figura 4/c) etj.. Madje pr ndonj mineral jan aq karakteristik sa i kan dhn atij edhe emrin. Kshtu, minerali stavrolit e ka marr emrin nga binjakt e tij n form kryqi (Figura 4/b).t

    Tabela 1. 47 format e thjeshta baz. Kombinimi i tyre i jep formn t gjitha kristaleve

    Monoedri

    Pinakoida Diedri

    Prizmi tetragonal

    Prizmi rombik prerja trthore

    prerja trthore Prizmi ditetragonal

    prerja trthore Prizmi trigonal

    prerja trthore Prizmi ditrigonal

    prerja trthore Prizmi hegzagonal

    prerja trthore Prizmi dihegzagonal

    prerja trthore

    Piramida tetragonale

    Piramida rombike prerja trthore

    prerja trthore Piramida ditetragonale

    prerja trthore Piramida hegzagonale

    prerja trthore

    Piramida dihegzagonale prerja trthore

    Bipiramida rombike prerja trthore

    Bipiramida tetragonale prerja trthore

    Bipiramida ditetragon. prerja trthore

    Bipiramida hegzagon. prerja trthore

    Bipiramida dihegzagon. prerja trthore

    Piramida trigonale prerja trthore

    Piramida ditrigonale prerja trthore

    Bipiramida trigonale prerja trthore

    Bipiramida ditrigonale prerja trthore

    Xhiroedri tetragonal Pamje nga lart

    Xhiroedri trigonal Pamje nga lart

    Xhiroedri hegzagonal Pamje nga lart

    Tetraedri rombik Pamje nga lart

    Tetraedri tetragonal Pamje nga lart

    Romboedri Pamje nga lart

    Skalenoedri tetragonal Pamje nga lart

    Skalenoedri trigonal Pamje nga lart

    Hegzaedri (kubi) Tetrahegzaedri Pentagondodekaedri Didodekaedri

    Oktaedri Trigon tri oktaedri Tetragon tri oktaedri Hegzaoktaedri Pentagon tri oktaedri

    Tetraedri kubik Hegzatetraedri Pentagon tri tetraedri Trigon tri tetraedri Tetragon tri tetraedri

    Rombododekaedri

    FORMA T THJESHTA ME M SHUM SE NJ DREJTIM UNIK

    FORMA TE THJESHTA ME VETM NJ DREJTIM UNIK

    FORMA T THJESHTA PA DREJTIME UNIKE

  • 43