sergo vardosaniZedaviwye anbani, magram male gadaiyvanes mRvdlad sxvagan. misi adgili, wevis...
Transcript of sergo vardosaniZedaviwye anbani, magram male gadaiyvanes mRvdlad sxvagan. misi adgili, wevis...
sergo vardosaniZe
sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi uwmidesi da
unetaresi qristefore III (1927-1932)
XIX saukunis I naxevris saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo
eklesiis istoriaSi sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis uwmidesi
da unetaresi qristefores mamadmTavrobis periodi iyo rTuli da
winaaRmdegobrivi. bolSevikuri saokupacio xelisufleba sastiki meTodebiT
ibrZoda qarTvel xalxSi erovnuli meobis, qristianuli rwmenis
mosaspobad. agresiuli aTeizmis xanaSi angrevdnen eklesia-monastrebs,
apatimrebdnen da fizikurad uswordebodnen sasuliero pirebs... uwmidesma
da unetaresma qristefore III-m Tavis Tavze aiRo sazogadoebisaTvis
arapopularuli misiis Sesruleba _ eklesiisa da xelisuflebis
konfrontacia Seecvala xelisuflebasTan loialobisa da TanamSromlobis
kursiT. mas gulwrfelad swamda, xelisuflebasTan kompromisebis gareSe
saqarTvelos marTlmadidebel samociqulo eklesias sruli ganadgureba
emuqreboda. kompromisebs yovelTvis axlavs mZafri kritika, oponireba,
uwmidessa da unetares qristefore III-s bewvis xidze uxdeboda gavla...
istoriaSi pirovnebis Sefasebisas xSirad emociuri muxti ufro
macdunebulia, vidre civi gonebiT gansja.
warmodgenil wignSi avtori Seecada, moeToka emociebi da civi gonebiT
Seefasebina XX saukunis 20-iani wlebis saqarTvelos marTlmadidebeli
samociqulo eklesiis istoriis tragikuli furclebi.
redaqtori: profesori eldar bubulaSvili
recenzentebi: profesori zaza maruaSvili
istoriis mecnierebaTa doqtori daviT kuxaleiSvili
doqtoranti Tornike RvinianiZe
ISBN 978-9941-9049-1-2
1. biografiuli matiane
sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi uwmidesi da unetaresi
qristefore III, eriskacobaSi qristefore murmanis Ze cicqiSvili daibada
1873 wlis 15 marts Sorapnis mazris sofel vertyviWalaSi, mis mier
Sedgenil avtobiografiaSi vkiTxulobT: `Cemi genialogia papa Cemis mamis,
mose mRvdlis iqiT CemTvis ucnobia. mose mRvdeli iyo niqozelis nakurTxi
(radgan Cveni sofeli ruseTTan SeerTebamde ekuTvnoda qarTlis, xolo
eklesiurad XIX saukunis 60-ian wlebamde qarTls eparqias) dadioda Coxa-
axaloxiT da, Tu vinme miscemda wesebis asrulebaSi siminds, purs an
Rvinos, moidebda zurgze da gauyenebda saxlisaken. hyavda oTxi vaJi,
romelTaganac mesame, xosia (qaixosro) iyo papaCemi eriskaci, da meoTxe _
daviT mRvdeli, saqarTvelos egzarqos isidoresagan nakurTxi. mamaCemi
murmani iyo wignismkiTxvelad xefinisxevis sofel lirSi, saeklesio
wignebis kargi mcodne, eqvsi wlis viqnebodi, mamam rom locvebi damawyebina
zepirad, moaswro eswavlebina CemTvis locvani da `mrwamsis~ dasawyisi.
Svidi wlisas gardamecvala mama, davrCiT oTxi Zma da ori da papis amara
siRaribeSi. mamis gasvenebas daeswro Cemi biZa, sayvarela gaCeCilaZe, dedis
Zma, romelmac Semisva cxenze wamiyvana sofel wevaSi da mimabara iqaurs
samrevlo skolaSi, romelic iyo gaxsnili romanoz gorgaZisagan, imasTan
daviwye anbani, magram male gadaiyvanes mRvdlad sxvagan. misi adgili, wevis
samrevlo skolis maswavleblad daiWira makar gaCeCilaZem. es samrevlo
skola da misni msgavsni dasavleT saqarTveloSi gaxsnilni iyvnen
netarxsenebuli gabriel episkoposis iniciativiT. man SemoiRo wesad vinc
aT weliwads imaswavleblebda imaT akurTxebda mRvdlad. man didi amagi
dasdo qarTuli wera-kiTxvis gavrcelebis saqmes imereTSi, riTac
daimsaxura guliswyroma ianovskis da madloba Segnebuli qarTvelobisa.
1882 wels Camiyvana papaCemma quTaisis sasuliero saswavlebelSi, mimiRes
mesame ganyofilebaSi. erT weliwads Zlivs Seminaxa papaCemma Tavisi xarjiT
mgonia maSin isesxa rva Tumani suramel somxisagan, raSiac Tormeti wlis
ganmavlobaSi vaZlevdiT sargebels, ocdaoTx Caf Rvinos tkbilobaze.
iTxova Cemi saxelmwifo xarjze miReba, mosTxoves oblobisa da siRaribis
mowmoba. papaCemma miarTva keTilmoweses mier gacemuli mowmoba da mimiRes
saxelmwifo xarjze. ase rom ar momxdariyo, unda amekrifa quTaisidan guda-
nabadi da ameRo xeli swavlaze. yvela klasebSi pirvel mowafed mivdiodi
da wyaloba SevinarCune.1
quTaisis sasuliero saswavlebelSi rusifikatoruli reJimis pirobebSi
idevneboda yovelive qarTuli, magram iyvnen iseTi pedagogebic, romelnic
axerxebdnen moqalaqeobriv da erovnuli Rirsebis SenarCunebas da
moswavleebs karg magaliTs aZlevdnen. uwmidesi qristefore siyvaruliT
ixsenebda: niko maRraZes, polievqtos kvicariZes, qarTulis maswavlebels
andro benaSvils.
XIX saukunis 90-ian wlebSi saqarTveloSi erTgvari popularobiT
sargeblobda saliteraturo wreebi, romelnic Semdeg social-demokratiul
organizaciad gadakeTda. qristefore cicqiSvili CaerTo noe Jordanias
literaturuli wris saqmianobaSi, magram rogorc aRniSnavda: `mas Semdeg,
rac am wreSi CaerTnen mixa cxakaia, egnate ninoSvili wrem politikuri
xasiaTi miiRo, frTxilad viqceodi, magram erTxel spenseris `aRzrdis~
kiTxvaSi damiWires da meored `severni vestnikis~, am ukanaskneli
danaSaulisaTvis yofa-qcevaSi damisves `sami~ da erT weliwads gaminaxevres
`saxelmwifo xarji~.2 seminariis damTavrebis Semdeg oci wlis qristefore
cicqiSvili imereTis episkoposis gabrielTan mivida da mRvdlad kurTxeva
iTxova. meufe gabrielma upasuxa, jer maswavleblad imuSave da mRvdlad
kurTxevaze Semdeg ifiqreo, rogorc Cans mas es winadadeba ar moewona da
gancxadebiT mimarTa saqarTvelos egzarqos vladimirs, romelmac 1895 wlis
9 aprils qristefore akurTxa mRvdlad da gagzavna kaspiis olqSi
weliwadnaxevris Semdeg man TxovniT mimarTa egzarqoss gadmoeyvana
saqarTveloSi. 1897 wels jer goris mazris sofel xidisTavSi, xolo 1898
wlidan sofel itriis eklesiis winamZRvrad iqna gadayvanili. axalgazrda
ganaTlebulma sasuliero pirma itriaSi Tavisi saqmianoba samrevlo
skolis gaxsniT daiwyo. pirvel xanebSi skolas ar hqonda Senoba, magram
1900-1901 wlebSi misi RvawliT aSenda kapitaluri Senoba 5 oTaxiT. skolaSi
mravlad movidnen bavSvebi mezobeli soflebidan. mama qristefore saRvTo
sjulTan erTad aswavlida qarTul enasa da literaturas, saqarTvelos
istorias. amavdroulad igi iyo skolis gamgec. amave periodSi igi bevrs
mogzaurobda qarTlis soflebSi, iwerda xalxur Tqmulebebs, legendebs.
mama qristefore frTxil, magram cxovel interess iCenda ruseTis imperiaSi
mimdinare socialur-politikuri procesebisadmi. am mxriv sainteresoa misi
ubnis wignakis piradi xasiaTis Canawerebi, patar-patara SeniSvnebi. 1899
wlis TebervalSi Tbilisis sasuliero seminariis reqtori isidore
gadayvanil iqna ruseTSi, igi gamorCeuli iyo Tavisi antiqarTuli
politikiT, lanZRavda qarTvel xalxs da velurebs uwodebda maT.
seminariis qarTveli studentebi protestis niSnad ar daeswrnen mis
gamosamSvidobebel saRamos da sworadac moiqcneno _ SeniSnavs mama
qristefore. sainteresoa mama qristefores Canawerebi `eklesiaste~,
`tbeToba~, `legenda Tamarzed~, `Cveni axlandeli moRvaweni~ _ Canawerebi
daTariRebulia 1893-1900 wlebiT. `patriotizmi _ aRniSnavda igi _ jansaRi
grZnobaa, amSvidebs adamians da xels uwyobs obieqturi warmodgenis
Seqmnas, igi gansxvavdeba fsevdopatriotizmisagan, patriotizmi sabavSvo
asakidan yalibdeba da amdenad didi mniSvneloba aqvs mis aRzrdas, garemos,
romelic masze gavlenas axdens da romelic saTaves iRebs mSoblebis,
naTesavebis, megobrebis, kuTxis, soflis, qalaqis siyvarulidan da Semdeg
masSi nivTdeba samSoblos siyvaruli, magram imisaTvis, rom adamiani
namdvilad patriotad Camoyalibdes saWiroa bavSobidanve mieCvios kargisa
da cudis garCevas, radgan bavSvs Tavdapirvelad yvelaferi dadebiTad
eCveneba. patriotul aRzrdaSi didi mniSvneloba aqvs sxva erebis
pativiscemis Canergvas~3. werilSi `tbeToba~ saubaria Sorapnis mazris
sofel _ tbeTis wmida giorgis eklesiaze _ avtori cdilobda imis
garkvevas, Tu ratom unda darqmeoda SavSeTSi mdebare tbeTis saxeli am
adgils, igi iqidan gadmosaxlebuli xalxis mier aris daarsebuli, Tu
eklesiis axlos mdebare patara tbis gamo daerqva es saxeli. xalxuri
gadmocemiT eklesia Tamar mefes auSenebia. mSeneblobis procesSi eklesia
Tamaris Tvalwin ramdenjerme dangreula... sizmari unaxavT, rom saZirkvlis
qvebi urmebze unda gadaetanaT da imden xans etarebinaT sanam miwaze ar
daecemodnen da bolos ase SeurCeviaT es adgili, sadac augiaT kidec es
eklesia. mama qristefores dakvirvebiT wmida giorgis dResaswaulze
mravalricxovani mrevlis mosvla da wmida Tamar mefis Tqmulebis aseTi
saxiT gadmocema xalxSi erovnul suliskveTebas amtkicebso. sainteresoa
mama qristefores mier imereTSi Cawerili `legenda Tamarzed~, gadmocemis
Tanaxmad Tamari iyo ulamazesi da uwmidesi, romelic sarkmelSi mzis
sxivebze kidebda tansacmels, Tu sxivi tansacmels ar daecemoda qveyanaSi
rTuli viTareba iqneboda es iyo RvTiuri niSani~.4
sayuradReboa mama qristefore cicqiSvilis `istoriul-eTnografiuli
narkvevi `dReobebi da xatobebi xefnisxevSi~. avtori dawvrilebiT aRwers
suramis axlos mdebare xefnisxevis geografiul mdebareobas am xeobaSi
gaSenebul soflebs: waqva, xevisjvari, grigalaTi, xunevi. yuradRebas aqcevs
aqaurTa Cacmulobas _ Sarvali, Coxa, paiWebi, mokle axaluxi, romelic
qarTlis sxva kuTxeTa Cacmulobidan TiTqmis ar gansxvavdeba. metyvelebaSi
didia zemo imeruli kilos gavlena, rac ganpirobebulia imereTidan
mosaxleobis am adgilebSi gadmosvlis gamo. qristefore cicqiSvilis
dakvirvebiT aq gavrcelebul dResaswaulebi `kviracxovloba~, `oqonoba~,
`xalarjoba~, `tbeToba~, `vardoba~ imave dros aRiniSneba imereTSi. misi
azriT zogierTi dReoba winaqristianul periodSi iRebs saTaves. is faqti,
rom uqmed cxaddeba ara kviradRe, aramed orSabaTi, amaSi warmarTobis
droindeli kvali unda ikiTxebodes. garda amisa TviT ritualuri mxarec
Seicavs winaqristianuli periodis qcevis formebs, magaliTad `vardoba~,
sadRac bunebis zeimisa da RvTismSoblobis narevs mogvagonebs. `albaT
vardoba, vardis dRe warmarTobis droindeli dReobaa da SemdgomSi
miscemia mas cotaodeni qristianuli elferi.~5 narkvevSi aRwerilia am
dResaswaulebis Catarebis wesebi, sufra, lxini, romelnic TiToeuls Tan
sdevda.
am Canawerebidan kargad Canda qristefore cicqiSvilis interesTa sfero,
qarTuli zne-CveulebaTa, tradiciaTa Seswavlis da Rrmad gaazrebis
survili.
qristefore cicqiSvilis msoflmxedveloba yalibdeboda XIX saukunis 80-
90-ian wlebSi. im dros saqarTvelo iyo ruseTis koloniuri uRlis qveS.
erTis mxriv saokupacio xelisufleba cdilobda qarTuli erovnuli
cnobierebis mospobas da amisaTvis ar iSurebda arc fuls, arc Zalas da
rusul saganmanaTleblo saswavlo sistemas, romelic ganaTlebis ministr
graf tolstois mier iyo SemuSavebuli da qarTveli xalxis daCqarebul
asimilacias gulisxmobda, meores mxriv esaa periodi, rodesac erovnul-
ganmaTavisuflebeli moZraoba ilia WavWavaZis meTaurobiT yvelafers
akeTebda qarTveli xalxis erovnuli Rirsebis grZnobis asamaRleblad,
qarTuli enis, saqarTvelos istoriis, saqarTvelos samociqulo eklesiis
interesebis dasacavad. XIX saukunis 90-ian wlebSi noe Jordanias
literaturul wreSi monawileoba Tavis gavlenas moaxdenda axalgazrda
qristefore cicqiSvilze. igi ar ahyva axalgazrda marqsistebis
kosmopolitizms. werilSi `civilizacia~, saubrobda ra axalgazrda
marqsistebis mier mowonebul o. rektis mosazrebaze Zvelis uaryofa
civilizaciis niSaniao, aRniSnavda _ civilizacia da is masStabebi,
romelsac man sadReisod miaRwia safuZvels iRebs wina kulturebidan da ar
gulisxmobs mis uaryofas, ganadgurebas. kacobriobis ganviTareba xdeba
miRebuli memkvidreobis aTvisebis gziT da Tavis TavSi moicavs axali
socialuri, ekonomikuri kulturuli formebis Seqmnas~.6
mama qristefore cicqiSvilisaTvis miuRebeli iyo Teoriuli
patriotizmi, Tu igi saqmiT ar aris ganmtkicebuli. igi mkacrad
akritikebda im qarTvelebs, romelnic ruseTSi yofnis dros samSobloze
wuwunebdnen sityviT, xandaxan poeziiTac, magram samSobloSi
dabrunebulebs didi araferi gaukeTebiaT. mas saintereso Canawerebi aqvs
XIX saukunis bolosa da XX saukunis dasawyisSi saqarTveloSi arsebul
politikur mimdinareobaTa Sesaxeb. igi vrclad exeboda `social-
demokratebis~ saqmianobas da am moZraobaSi mweral giorgi wereTlis
rols. Tergdaleuli giorgi wereTeli XIX saukunis 90-iani wlebidan
mkacrad daupirispirda ilia WavWavaZes da Tavmomwoned ganacxada
`oTaraanT qvrivisa~ da `luarsab TaTqariZis~ azrovneba warsuls unda
Cabardes da marqsizmis mixedviT unda avawyoT Cveni cxovrebao. man Jurnali
`kvali~ dauTmo axalgazrda marqsistebs. ilia WavWavaZem giorgi wereTeli
saaxalwlo, salaRobo leqsSi ase daaxasiaTa: `bebersa sarZloT morTulsa,
ufrTxildiT ganerideTo~. giorgi wereTels daupirispirdnen: akaki
wereTeli, iakob gogebaSvili, vaJa-fSavela. qristefore cicqiSvili maT
pozicias iziarebda da kritikulad afasebda giorgi wereTlis
Semoqmedebas. misi azriT _ giorgi wereTlis nawerebSi ar igrZnoboda didi
SemoqmedebiTi niWi, aseve gazviadebulad eCveneboda mis istorikosobaze
saubari. qristefore cicqiSvilis azriT giorgi wereTls pirovnuli
ambicia amoZravebda, rodesac gaucnobiereblad axali moZraobis
(socialisturis) saTaveSi moqcevas da misi saWiroebis miuxedavad
popularizacias uwevda socialistur ideebs. qristefore cicqiSvili
Tvlida, rom socializmi SesaZloa marTlac warmoadgendes dids,
mniSvnelovans moZRvrebas, man SeiZleba marTlac aramciredi roli
Seitanos evropis saxelmwifoTa ganviTarebaSi, magram misi
gavrcelebisaTvis saqarTveloSi ar arsebobda aucilebeli pirobebi.
misTvis miuRebeli iyo social-demokratTa momxreebis mier erovnuli
ideebis uaryofa. misi mtkicebiT socializmis idea im qveynebisaTvisaa
gankuTvnili, sadac mrewveloba da masTan dakavSirebuli Sesabamisi
sazogadoebriv-socialuri infrastruqturaa Seqmnili, aqedan gamomdinare
misi gavrceleba evropis qveynebSi SesaZlebelia, magram saqarTveloSi,
sadac arc mrewvelobaa fexze dayenebuli da TviT sazogadoebaSic
ekonomikur diferencirebas mZafri xasiaTi ar miuRi, socializmis ideebi
xelovnuria da ara bunebrivi.
gamouqveynebul werilSi `qarTveli xalxis nacionalizmi~ kidev erTxel
ubrundeba XIX saukunis 90-iani wlebis kosmopolitTa kritikas da
aRniSnavs _ bolo dros Rirsebis mtkicebad iqca, imis aRniSvna, rom
qarTveli eri nacionaluri grZnobebisagan Tavisufaliao, sinamdvileSi
nacionaluri grZnobebis deficiti samwuxaro faqtia, vinaidan Segnebuli
nacionalizmi kulturas niSnavs, marTalia es grZnoba qarTvelobaSi
mokoWlobs, magram arc mTlad gandevnil-uaryofilia.
qristefore cicqiSvili mkacrad akritikebda `mesame dasis~ programis im
debulebebs, romelnic erovnul sakiTxs exeboda, mesame daselTa mtkicebiT
mSromeli xalxi mtrulad ekideba erovnul sakiTxs da misi mowesrigeba ar
warmoadgens mSromelTa sasicocxlo interesebs. social-demokratTa azris
sawinaaRmdegod mas mohyavda erTi magaliTi, romlis Semswrec TviTon
yofila. 1905 wels TbilisSi gamarTul erT-erT mitingze orators
erovnuli problemebis win wamowevisaTvis mkacrad gaukritikebia social-
federalistebis partia, magram Sekrebil xalxs ar miuRia social-
demokratis sityvebi da `gaumarjos saqarTvelos~ skandireba dauwyiaT,
oratori Zirs CamougdiaT. `tyuilad asavsavebda umweod xelebs batoni
oratori xalxis gasaCumeblad, xalxs imis aRar esmoda da ramdenime aTasi
kaci TiTqos erTi kaciao gaiZaxoda: `gaumarjos saqarTveloso~.7
qristefore cicqiSvili ar iziarebda social-demokratebis ideebs, igi
ufro xalxosnuri socializmis gavlenis qveS iyo. amis dasturia misi
werilebi: `glexkacis xvedri turgenevisa da nekrasovis nawarmoebebis
mixedviT~, `nekrologi anTimoz juRelis gardacvalebis gamo~, `eqimis
sizmari~. misi azriT turgenevisa da nekrasovis nawarmoebebis roli da
mniSvneloba gansakuTrebulia antibatonymuri ideologiis Camoyalibebis
procesSi. maT nawarmoebebSi didi mxatvruli ZaliT aisaxa batonymobis
mTeli sisastike, romelic ruseTis sinamdvileSi vlindeba da umZafresi
xasiaTiT ukiduresad zRudavda, aviwroebda glexobas. qristefore
cicqiSvilis azriT turgenevi da nekrasovi sakuTari msoflmedvelobrivi
poziciidan gamomdinare mZafrad upirispirdebodnen batonymobas da
miiCnevdnen mas rogorc borotebas. batonymobis kritika maT SemoqmedebaSi
ukavSirdeba ruseTis imperiis mmarTvelobiT sistemas, saerTod gamefebuli
reJimis gmobas. batonymoba da TviTmpyrobeloba erTmaneTisaganve
gamomdinareoben. qristefore cicqiSvilis azriT, saglexo reformas,
batonymobis gauqmebas ar moutania ruseTis sinamdvileSi socialuri
problematikis simZafris Sesusteba. saimperatoro xelisuflebam da
gabatonebulma fenebma xelidan ar gauSves glexobis ukiduresi
eqsploataciis berketebi.
misi werili `eqimis sizmari~ eZRvneboda ivane gomarTelis piesas da
aRniSnulia piesa Tavisi SinaarsiT socialuri xasiaTisaa. masSi moqmedi
gmirebi arian Raribi xalxis warmomadgenlebi, romelTac ar SeswevT
mkurnalobis safasuris dafarva. axalgazrda eqims damrigeblad deda
gamouCnda, romelic Svils urCevs angariSi ar gauwios xalxis mZime
mdgomareobas. eqimis pozicia ufro keTilSobiluria, umtkicebs dedas, rom
eqimis movaleoba mas uflebas ar miscems ar umkurnalos Raribs, amave
dros iafi fasis gamo xalxic ufro miakiTxavs. qristefore cicqiSvili
miiCnevda, rom warmodgeneli piesa xelovnuri iyo da avtoris uniWobaze
metyvelebda.
2. ruseTis koloniuri politikis mxileba
XIX saukunis dasawyisSi ruseTis mier qarTuli samefo-samTavroebisa da
saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo eklesiis avtokefaliis
gauqmebis Semdeg erTmorwmune keTili mokavSire _ mfarvelis imiji
daimsxvra. qarTveli xalxi arasdros Serigebia saxelmwifoebrivi da
eklesiuri damoukideblobis gauqmebas. amis dasturi iyo 1802, 1804, 1812, 1819-
20, 1832, 1841 wlis ajanyebebi. marTalia isini marcxiT damTavrda, magram
qarTveli xalxi ar apirebda far-xmalis dayras da damarcxebasTan
Seguebas. ruseTis saero da sasuliero xelisufleba TavianTi gamomwvevi
qmedebebiT kidev ufro aRrmavebda dapirispirebas. XIX saukunis 20-ian
wlebSi mTavarmarTebel aleqsi ermolovs ruseTis imperator aleqsandre I-
saTvis aseTi Sinaarsis werili gaugzavnia. `Tqveno imperatorobiTo
udidebulesobav!
qarTveli xalxi ar aris Tqveni qveSemdgomis Rirsi, Tu kavkasiaSi
mcxovreb sxva xalxebs adamianobaze pretenzia ar aqvT da bednierebad
miiCneven ruseTis imperatoris qveSemdgomobas, qarTvelebi, rogorc
Tanasworebs ise gviyureben da ar miaCniaT bednierebad ruseTis
imperatoris qveSemdgomoba. ar iqneba qarTveli, ar iqneba kavkasiis
problema~ _ amitom iyo, rom ruseTis xelisuflebaSi SeimuSaves qarTvelTa
garusebis ufro daxvewili proeqtebi da misi ganxorcieleba daavales
cbier, moqnil da daundobel kolonizators mixeil voroncovs...
XIX saukunis 60-iani wlebidan TergdaleulTa erovnul-
ganmaTavisuflebeli moZraoba ilia WavWavaZis meTaurobiT gaerTianda
`mamuli, ena, sarwmunoebis~ droSis garSemo. es moZraoba miznad isaxavda
qarTveli xalxis saxelmwifoebrivi da eklesiuri damoukideblobis
aRdgenas. qarTveli samRvdeloebis inteleqtualuri nawili aqtiurad
CaerTo am moZraobaSi da mZafrad daupirispirda ruseTis xelisuflebis
saeklesio da saganmanaTleblo politikas. mRvdeli qristefore
cicqiSvili, rogorc qarTveli patrioti aqtiurad Caeba am brZolaSi. mis
fondSi daculia saintereso werilebi, romelic eZRvneba saeklesio
skolaSi qarTuli enis devna-Seviwroebis problemebs. igi sinanuliT
SeniSnavda: `saqarTvelos egzarqosebis mTavari da erTaderTi mizani iyo
SeeqmnaT iseTi sasuliero saswavlebeli, sadac qarTveli moswavleebi ara
RvTismetyvelebasa da sasuliero ganaTlebas daeuflebodnen, aramed
moxdeboda maTi garuseba. XX saukunis aTian wlebSi xelisuflebam
moaxerxa saeklesio skolebidan qarTuli enis gandevna. TviT qarTul
sasuliero naSromebic, romelTa gacnoba seminariaSi fragmentulad
xdeboda rusulad unda eswavlaT. swavlebis aseTma mankierma praqtikam
qarTvel axalgazrdebs guli aucrua sasuliero saswavleblebisadmi, aman
sazogadoebaSi ver dabada Sesabamisi, eklesiasTan, sasuliero pirebTan
ufro daaxloebis survili, piriqiT moxda maTi gaucxoeba.~8 qristefore
cicqiSvilma mxari dauWira ilia WavWavaZis, iakob gogebaSvilis, akaki
wereTlis, dimitri yifianis pozicias da daupirispirda kavkasiis
ganaTlebis olqis mzrunvels kirile ianovskis pedagogiuri Teoriebs.
kirile ianovski utifrad acxadebda, rom qarTveli eri rogorc erTiani ar
arsebobs da qarTuli enac ar warmoadgens saerTo enaso, amitom
aucilebeli aRar aris qarTul enaze swavlebao. qristefore cicqiSvili
SeniSnavda _ ianovskis aseTi `argumentebi~ garda imisa, rom absurdulia,
saxifaToa im mxrivac, rom qarTveli eris daSlis, erovnuli Segnebis
danawevrebas, kuTxurobis zrdas emsaxurebao. samegrelos skolebidan
qarTuli enis gandevnis mcdelobas daupirispirda guria-odiSis episkoposi
aleqsandre (oqropiriZe), romelic imperator nikoloz II-is brZanebiT 1903
wels gadayenebul iqna Tanamdebobidan da misi adgili daikava episkoposma
dimitrim (abaSiZe), rogorc qristefore cicqiSvili SeniSnavda oficialuri
xelisufleba episkoposebs mxolod im niSniT arCevda, Tu ramdebad sandoni
iyvnen isini xelisuflebisaTvis da rusuli eklesiisaTvis. episkoposi
dimitri (abaSiZe) erTgulad emsaxureboda ruseTis koloniur politikas da
gamoirCeoda Tavisi antiqarTuli saqmianobiT. igi saidumlo werilebSi,
romelsac peterburgSi imperatoris saxelze agzavnida, xelisuflebas
urCevda ufro mkacrad moqceodnen erovnuli ideebis damcvelebs da
daeCqarebinaT mxaris rusifikacia.
mRvdeli qristefore cicqiSvili SeniSnavda, qarTvel mosaxleobasa da
egzarqosebs Soris dapirispirebis mizezi iyo maTi antiqarTuli politika,
isini ar eridebodnen qarTveli xalxis istoriuli warsulisa Tu
Tanamedroveobis falsifikacias da saqmis viTarebas centralur
xelisuflebas ise uxatavdnen, TiTqos maTi samsaxuri urTulesi iyo velur,
mourjulebel qarTvelebSi. qristefore cicqiSvili werilSi `mgzebare
rusi patrioti~ exeboda dekanoz ivane vostorgovis saqmianobas. misi
daskvniT vostorgovi iyo v. veliCkos moswavle, romelic qarTveli xalxis
megobrad iTvleboda, sinamdvileSi es iyo yalbi megobroba, veliCkom didi
winaaRmdegoba gauwia mowinave qarTveli sazogadoebis wadils TbilisSi
daarsebuliyo universiteti, aseve winaaRmdegi iyo Tavis saqarTveloSi XIX
saukunis 70-iani wlebis reformebiT gaTvaliswinebuli saerobo da
sasamarTlo sistemis ganaxlebisa. veliCko qadagebda qarTveli xalxis
uperspeqtivobas, sulierebisagan mis daclas, misi megobroba ki imaSi
ixateboda, rom Zvel qarTvelebs moixseniebda gmirebad. dekanozi ivane
vostorgovi Tavis maswavleblebis saqmeTa Rirseul gamagrZeleblad iqca.
mas sZulda qarTvelebi da surda saeklesio skolebidan qarTuli enis
sruli gandevna. qristefore cicqiSvilis dakvirvebiT vostorgovi sakmaod
frTxili kaci iyo. 1901 wels igi Tvlida, rom skolebSi mSobliuri
literaturis swavlebas 6 kvireuli saaTi unda daTmoboda, magram rodesac
poziciebi gaimyara 1904 wels im motiviT, rom qarTuli ena ar iZleoda
saSualebas RvTismetyvelebis SeswavlisaTvis saerTod akrZala qarTul
enaze swavleba. vostorgovis mier Sedgenili saswavlo gegmebis veragoba
imaSic Canda, rom is qarTvelebi, romlebsac daviwyebuli hqondaT
mSobliuri ena valdebulni iyvnen eswavlaT rusulad da maTTvis gasageb
enaze. qristefore cicqiSvili safuZvlianad eWvobda, rom es gegma
mimarTuli iyo qarTuli erovnuli interesebis winaaRmdeg, gansakuTrebiT
axladSemoerTebul aWaris provinciaSi, sadac saswavlo gegmis Tanaxmad
unda eswavlaT Turqul da rusul enebze. iqmneboda imis saSiSroebac, am
gegmis ganxorcielebis SemTxvevaSi qarTul enaze molaparakeebad ar
CaeTvalaT megrelebi, svanebi. es yvelaferi ruseTis Sovinisturi wreebidan
modioda da mas Teoriulad amagrebdnen imperiuli presis furclebze _
dasZenda qristefore cicqiSvili. misi azriT ivane vostorgovis saqmianoba
iyo ukiduresad reaqciuli da miznad isaxavda qarTveli xalxis
gadagvarebas. mama qristefore cicqiSvili qarTveli sasuliero wris erT-
erTi Rirseuli warmomadgeneli iyo da mkacrad upirispirdeboda ruseTis
saero da sasuliero xelisuflebis antiqarTul saganmanaTleblo
politikas. igi miiCnevda, rom qarTveli xalxis erovnuli da religiuri
interesebis dacva SesaZlebeli iqneboda Tu aRsdgeboda ruseTis
xelisuflebis mier saeklesio kanonikis uxeSi darRveviT gauqmebuli
saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo eklesiis avtokefalia.
3. brZola saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo eklesiis
avtokefaliis aRsadgenad
XIX saukunis dasawyisSi ruseTis saero da sasuliero xelisuflebam
gadawyvita saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo eklesiis
avtokefaliis gauqmeba. maTi argumentiT dauSvebeli iyo erT
marTlmadidebel saxelmwifoSi ramdenime avtokefaluri eklesiis arseboba.
sinamdvileSi ruseTis xelisuflebisaTvis axladdapyrobili qveynis rusul
saxelmwifo sivrceSi integraciisaTvis xelisSemSleli iqneboda
saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo eklesia, romelic istoriulad
erTiani qarTuli saxelmwifoebrivi da erovnuli cnobierebis sayrdeni iyo.
sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi uwmidesi da unetaresi anton II
1811 wels ruseTSi gadaasaxles, imperator aleqsandre I-is brZanebiT
gauqmda saqarTvelos eklesiis avtokefalia, kaTolikos-patriarqis
Tanamdeboba da saqarTvelos eklesias saTaveSi Caudga ruseTis wmida
sinods daqvemdebarebuli egzarqosi, 1811-1817 wlebSi pirveli egzarqosi iyo
qsnis erisTavTa STamomavali mitropoliti varlam erisTavi, 1817 wlidan
1917 wlamde saqarTvelos eklesias marTavdnen rusi egzarqosebi, romelnic
gamoxatavdnen ra oficialuri xelisuflebis pozicias, ibrZodnen qarTuli
tradiciebis, erovnuli cnobierebis winaaRmdeg. 1819-1820 wlebSi dasavleT
saqarTveloSi egzarqos Teofilaqte rusanovis politikis gamo daiwyo
ajanyeba. xelisuflebam ajanyebis moTaveebad gamoacxada quTaTeli
mitropoliti dosiTeozi (wereTeli) da genaTeli mitropoliti eqvTime
(ServaSiZe), romelnic daapatimra. xelfexSekruli moxuci mRvdelmTavrebi
ruseTSi unda gadaesaxlebinaT, dosiTeozi suramTan gardaicvala, eqvTime
peterburgis maxloblad sviris monasterSi gamoketes... daiwyo qarTveli
samRvdeloebis, qarTuli wirva-locvis, qarTuli galobis devna. qarTveli
xalxisaTvis mouTmeneli iyo saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo
eklesiis aseT mdgomareobaSi yofna. mowinave qarTveloba mtkiced
daupirispirda rusi egzarqosebis reaqciul politikas. XIX saukunis 60-90-
ian wlebSi TergdaleulTa erovnul-ganmaTavisuflebel moZraobaSi didi
adgili eWira saqarTvelos eklesiis avtokefaliis aRdgenis moTxovnas.
qarTul da rusul presaSi gamoCnda mecnierulad argumentirebuli
werilebi saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo eklesiis
avtokefaliis aRdgenis aucileblobaze. werilebis avtorebi iyvnen:
nikoloz durnovi, episkoposebi: kirioni, leonide, dekanozebi: kalistrate
cincaZe, nikita TalakvaZe, qristefore cicqiSvili. mama qristefores
CanawerebSi didi adgili eTmoba qarTul enaze wirva-locvisa da galobis
aRdgenis aucileblobas. igi upirispirdeboda maT, vinc Tvlida rom
qarTuli galoba mosawyeni da damRlelia, rom igi ufro warmarTulia,
vidre qristianuli, mas miaCnda aseTi damokidebuleba mimarTuli iyo ara
marto qarTuli wirva-locvis, aramed saerTod qarTvelobis winaaRmdeg.
qristefore cicqiSvili aqtiurad monawileobda saqarTvelos
marTlmadidebeli samociqulo eklesiis avtokefaliisaTvis warmoebul
brZolaSi. sainteresoa misi SeniSvnebi `qarTuli saeklesio saqmeebis gamo~.
am SeniSvnebSi Camoyalibebulia Semdegi moTxovnebi: 1. damoukidebloba
eklesiisa kaTolikosis meTaurobiT. 2. ZiriTadi reforma skolisa, romelic
iqneba qarTulenovani da sadac aRar iqneba wodebrivi principi. 3.
sasuliero pirTa momzadebisaTvis aucilebelia orwliani kursebi. 4.
sityvis, krebis, beWdvis Tavisufleba. 5. sasuliero pirTaTvis sruli
samoqalaqo uflebebis miniWeba.~9
1905 wels gamoqveynda ruseTis imperator nikoloz I-is manifesti,
romelSic mraval dapirebasTan erTad saubari iyo imaze, rom imperiis
mcxovrebT Tavisuflad SeeZloT gamoeTqvaT TavianTi azri qveyanaSi
arsebul problemebze da warmoedginaT am problemaTa gadaWris gzebi.
qarTvelma samRvdeloebam isargebla Seqmnili viTarebiT da gadawyvita
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis avtokefaliis aRdgenis sakiTxebze
TbilisSi samRvdeloebis yrilobis mowveva. gadauWarbeblad SeiZleba
aRiniSnos, am yrilobis mowvevis mTavari organizatori dekanozi
qristefore cicqiSvili iyo, romelmac eparqiebSi dagzavna Setyobinebebi
gamoegzavnaT delegaciebi TbilisSi, sadac 28 maiss Catardeboda yriloba.
rodesac es ambavi saqarTvelos egzarqos aleqsis (opocki) Seatyobines,
Tavzardacemulma saswrafod rkinigzis sadguris ufrosebs miwerilobebi
daugzavna 26-dan 30-maisamde arcerTi qarTveli mRvdlisaTvis TbilisSi
gamosamgzavrebeli bileTi ar miecaT, magram Tu isini ubileTod
matarebelSi Casxdomas moindomebdnen policias ZaliT CamoesvaT. Tbilisis
policias ebrZana 27-30 maiss TbilisSi Camosuli mRvdlebis dapatimreba...
aseTi ukiduresi RonisZiebani kidev ufro daZabavda viTarebas da
axladdaniSnulma mTavarmarTebelma grafma i. voroncov-daSkovma egzarqoss
agrZnobina ar surda seriozul skandalSi gaxveuliyo. egzarqosi aleqsi
iZulebuli gaxda ukan daexia. qarTveli samRvdeloeba Seikriba veris wmida
nikolozis eklesiis galavanSi. yrilobis Tavmjdomared arCeul iqna
dekanozi qristefore cicqiSvili mdivnebad mRvdlebi: i. jaSi da a.
miqelaZe. Tavmjdomarem gamoitana avtokefaliis sakiTxi, werilobiT teqsti
romelic unda gaegzavnaT ruseTis ministrTa sabWos Tavmjdomaris saxelze,
sinodis oberprokurorisaTvis, kavkasiis mefis nacvlisa da uwmidesi
sinodis Tavmjdomaris mitropolit antonisaTvis. miRebuli teqstis
Sinaarsi aseTi iyo: `IV saukuneSi dafuZnebul iveriis eklesias saTaveSi
edga mTavarepiskoposi, romelic damokidebuli iyo antioqiis patriarqze. es
damokidebuleba nel-nela Sesustda da V saukuneSi iveriis eklesiis
mRvdelmTavrebma, romelTac sruliad iveriis kaTolikosTa wodeba miiRes,
TandaTan daimkvidres ufleba TavianTi eklesiis damoukideblad marTvisa.
mcxeTa-iveriis samTavarepiskoposom, romelisac kaTolikos-patriarqis
xarisxi mieniWa, sruliad damoukideblad daiwyo marTva, saTaveSi ki edgnen
kaTolikos-patriarqebi, wodebulni uwmidesad da unetaresad.
uZvelesi droidan mokidebuli XIX saukunemde iveriis avtokefaluri
eklesia arasdros yofila qvriv-oxeri, ruseTTan saqarTvelos SeerTebis
Semdegac ki aTi wlis ganmavlobaSi igi damoukideblad ganagrZobda
marTvas kaTolikos-patriarq anton II-is moTaveobiT, sxvagvarad arc
SeiZleboda yofiliyo. rodesac erekle meorem, qarTl-kaxeTis mefem rusTa
imperatoris uzenaesi xelisufleba da mfarveloba scno (1783 wlis 24
ivniss) xelSekrulebis VIII-e muxlSi daTqmuli iyo, rom `saqarTvelos
eklesiis marTvisa da ruseTis sinodisadmi mis damokidebulebaze unda
Sedges gansakuTrebuli muxli~, magram ar Sedgenila. Sedgenas xeli
SeuSala im garemoebam, rom ZvelTagan dadgenili wes-CveulebiT qarTveli
mefeebi eklesiis saqmeebSi ar ereodnen, Tu eklesia TviTon ar sTxovda maT
Semweobas.
imperatori pavle I, romelmac icoda es da ver poulobda gzas,
saqarTvelos avtokefaluri eklesia ruseTis sinods rogor
damorCileboda, general-leitenat knoringis saxelze daweril 1801 wlis 20
ianvris reskriptSi sxvaTa Soris ambobda, xels ar vaxleb saqarTvelos
eklesiis privilegiebso, magram, miuxedavad yovelivesi, miuxedavad
qarTveli xalxis survilisa SenarCunebuliyo kaTolikosis Tanamdeboba da
wodeba, rac 1801 wlis aprilSi qarTveli elCebis mier sagareo saqmeTa
saministrosaTvis wardgenil notaSi gamoiTqva, agreTve miuxedavad
kaTolikos anton II-is xelSekrulebebisa, romelmac daamtkica, rom iveriis
eklesia avtokefaluria da ar SeiZleba ruseTis sinods daemorCilos,
ruseTis mTavrobam kaTolikosi anton II aiZula 1810 wlis 3 noembers
ruseTSi wasuliyo, xolo iveriis eklesia ruseTis eklesias SeuerTa.
ruseTis mTavrobam sinodTan erTad miuxedavad III msoflio krebisa 8-e
wesisa da IV msoflio krebis 39-e wesisa, iveriis eklesiis avtokefalia
gaauqma da saqarTveloSi ise daiwyo egzarqosebis daniSvna, Tanxmoba ar
hqonda aRmosavleTis patriarqebisa da adgilobrivi mRvdelmTavrebisac ki.
ruseTis mTavrobam, roca iveriis eklesiis damoukidebloba gaauqma da igi
sinods daumorCila, samRvdeloebas saeklesio mamulebis uSualo
gamgebloba CamoarTva da mis mier daniSnul sammarTvelos gadasca. am
gankargulebiT dairRva saqarTvelos eklesiis ZvelisZveli uflebebi,
romelTa mixedviT saqarTvelos yvela mefe saerTod da kerZod
ukanasknelni mefeni _ erekle II da giorgi XII icavdnen im wess, rom mefe
saeklesio miwebs araTu waarTmevda, xelsac ver daakarebda maT.
mosalodneli iyo, saeklesio mamulebis saxelmwifos xelSi gadasvlis
Semdeg mTavrobas TviTon ekisra samRvdeloebis materialuri
uzrunvelyofa da mRvdelmsaxurebi am mxriv pirdapir ar yofiliyvnen
damokidebulni mrevlze. magram ase ar moxda. saqarTvelos eklesiisaTvis
avtokefaluri da qonebrivi uflebebis CamorTmevas, qveyanaSi, mxareSi
xalxis sulierebisaTvis ucxo saeklesio mmarTvelobis SemoRebis qarTveli
xalxis saeklesio religiuri cxovrebis sruli dezorganizacia mohyva.
qarTvelma xalxma, romelsac aRar hyavda kaTolikosi _ qveynis `sulieri
mefe~ da moziare mefis winaSe, misi saxiT meoxi da mfarveli dahkarga.
gauqmda mravalsaukunovani kaTedrebi, daingra arqiteqturuli
TvalsazrisiT SesaniSnavi taZrebi, dacarielda monastrebi, daixura maTTan
arsebuli skolebi, xolo sanacvlod gaxsnili wminda rusuli sasuliero-
saswavlo dawesebulebani mRvdlobis iseT kandidatebs gvTavazoben,
romlebic qarTuli mrevlisaTvis sruliad moumzadebelni arian, mSobliur
niadags mowyvetil da biurokratiuli suliskveTebiT aRzrdil mRvdlebs,
xalxSi politikuri tendeciebis gamavrceleblebs saqarTvelos adrindel
mwyemsTa xibli ar aqvT. yovelive amis Semdeg odiTgan marTlmadidebel da
jvarmosil qarTvel xalxSi, romelic cxovrebas locvasa da islamTan
brZolaSi atarebda, aris SemTxvevebi RvTismsaxurTa Seuracyofisa, maTi
mkvlelobisa, Tavisi wridan ara marto mwyemsTa, aramed mwyemsmTavris
gaZevebisa, ZvelisZveli salocavebis wabilwvisa, gaZarcvisa, gadawvisa da
a.S.
qarTvelma samRvdeloebam mxedvelobaSi miiRo zemoTqmuli, agreTve is,
rom jer erTi, iveriis eklesia kanonikurad gaxlavT avtokefaluri,
vinaidan ar yofila krebis dadgenileba misi avtokefaliis gauqmebisa da
arc SeiZleboda yofiliyo: meored, mxolod eklesias, romelsac
Tavisuflad SeuZlia TviTSegnebis srulad aRiareba, Tavisufalia Sinagani
wyobilebiT, Tavisuflad ZaluZs Tavisi sityviT msaxureba, yvela Tavisi
saqmisa da misadmi rwmunebuli yovelTvis Tavisuflad marTva, mxolod
Tavisuflad TviTmmarTvel eklesias Seswevs unari, daicvas Tavisi sruli
didebuli wmida rwmena da savsebiT flobdes misi RvTaebrivi mowodebis
gansaxorcieleblad aucilebel xmas, romelic adamianis guls aRanTebs; da
bolos, eklesiis damoukideblad arsebobisaTvis metad saWiroa
materialuri saSualebani, amitom iTxovs:
1) iveriis eklesias daubrundes avtokefaluri uflebebi da Tavisi
kaTolikosiTurT aRsdges mcxeTa-iveriis sakaTolikoso. adrindel
sazRvrebSi (guberniebi: Tbilisi, quTaisis, baTumisa, nawili Savi zRvis
guberniisa _ afxazeTi, zaqaTalis olqi).
2. aRsdges wesi, rodesac RvTismsaxurTa ganTavisuflebul adgilebs
arCevnebis Sedegad ikaveben.
SeniSvna a: krebulis wevrT adgilebis dasakaveblad mrevli irCevs.
uflebaunarian kandidatebs. xolo samRvdeloeba da xalxis
warmomadgenelni, _ kaTolikossa da mRvdelmTavrebs. arCeul
mRvdelmTavars amtkicebs iveriis eklesiis yvela mRvdelmTavris kreba
kaTolikosis meTaurobiT da kaTolikosTan arsebuli wmida sinodi, xolo
kaTolikoss uzenaesi saero xelisufleba.
SeniSvna b: mRvdelmTavarTan arsebul saeparqio sabWoze ama Tu im
adgilze sasuliero pirTa kandidatebis arCevis saqmis jerovani ganxilvis
Semdeg arsebuls amtkiceben da Sesabamis wodebas aniWebs adgilobrivi
episkoposi, romelsac yovel SemTxvevaSi ufleba aqvs dasabuTebuli vetos
dadebisa.
3. kaTolikosTan dafuZndes wmida sinodi (Tavmjdomare kaTolikosi),
xolo eparqiis mRvdelmTavrebTan _ sabWoebi, Sedgenili garkveuli vadiT
arCeuli sasuliero da saero pirTagan.
4. kaTolikosTan arsebuli wmida sinodis xelSi moeqces yvela eklesiis,
monastris, samRvdeloebis, saswavlo-sasuliero dawesebulebisa da
saqvelmoqmedo dawesebulebebis umaRlesi marTva-gamgeoba.
5. iveriis eklesias daubrundes saxelmwifosaTvis gadacemuli yvela
saeklesio mamuli~10 peticias xeli moawera 412 kacma. imisaTvis, rom
daemsxvriaT ruseTis xelisuflebis mtkiceba saqarTvelos eklesiis
avtokefaliis aRdgenas erTi muWa avantiuristebi moiTxoveno, yrilobis
monawileebi, romelTac mrevlic SeuerTda daaxloebiT aTasamde kaci
saeklesio droSebiT, jvar-xatebiTa da galobiT veris wmida nikolozis
eklesiidan golovinis (rusTavelis) prospeqtze gamovida da mefisnacvlis
sasaxlisaken daiZra. rodesac amis Sesaxeb saqarTvelos egzarqos aleqsis
Seatyobines man Tbilisis policiis ufross sTxova Jandarmebs meamboxe
samRvdeloeba darbeva. moxda dapirispireba da policiam sastikad daarbia
mSvidobiani msvlelobis monawileni, maTraxebiT scema samRvdeloeba.
saqarTvelos egzarqos aleqsisa da qarTvel xalxs Soris urTierToba
kidev ufro garTulda. ilia WavWavaZe sagangebod Sexvda mefisnacval i.
voroncov-daSkovs da esaubra saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis
avtokefaliis aRdgenis aucileblobaze. am ambebis Semdeg, rogorc
qristefore cicqiSvili aRniSnavda: `egzarqosma aleqsim damibara Tavis
saxlSi, me mRvdel markoz tyemalaZis, dekanoz dimitri xaxutaSvilis da
dekanoz avdaSkeviCis TandaswrebiT ganvucxade. mas, rom yazaxebis simxece
sul Seni bralia meTqi, Sen CvenTan araviTari kavSiri ara gaqvs, rom Sen
xar dekanoz i. vostorgovis yma, rasac is CagZaxebda imasve amoiZaxebdi,
isic gageqca da davrCiT axla uegzarqosod, radgan i. vostorgovi iyo
namdvili egzarqosi meTqi~.11
xelisufleba iZulebuli gaxda saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis
avtokefaliis sakiTxebze emsjela 1906 wels peterburgSi sinodis sagangebo
sxdomaze. qarTveli sazogadoeba kargad acnobierebda, rom ruseTis saero
da sasuliero xelisufleba sakiTxs dadebiTad ar gadawyvetda, magram
mniSvnelovani iyo is garemoeba, rom sakiTxi gacda samecniero kamaTis
sferos, man saerTaSoriso rezonansi SeiZina. peterburgSi sinodis sxdomaze
didi Sexla-Semoxla moxda. saqarTvelos eklesiis avtokefaliis aRdgenis
ideas mxars uWerdnen episkoposebi: kirioni (saZagliSvili), leonide
(oqropiriZe), profesorebi: niko mari, aleqsandre cagareli, aleqsandre
xaxanaSvili. qarTveli avtokefalistebis winaaRmdeg gamovida Cveni
Tanamemamule, moRalate episkoposi dimitri (abaSiZe)... ruseTis
xelisuflebam qarTveli avtokefalistebis diskreditaciisaTvis gaavrcela
Worebi maTi teroristobis Sesaxeb da daiwyo represiebi. policiis mkacri
meTvalyureobiT gadaasaxles episkoposi kirioni, sdevnidnen leonides,
arqimandrit ambrosis. qristefore cicqiSvili ixsenebda: `generalma
amilaxvarma damibara qarTlSi mogzaurobis dros da sxvaTa Soris mkiTxa
ratom esa da es qalaqeli mRvdeli ar airCies krebaze Tavmjdomared da
Sen agirCieso. me vupasuxe, qalaqelebs (imisagan dasaxelebulebs) SedarebiT
kargi adgilebi uWiravT, egzarqosTanac axlo arian da ar undodaT
ewyeninebinaT misTvis meTqi, me ki vfiqrobdi, rom saTqmeli unda Tqmuliyo.
vinmes unda gaewia Tavmjdomareoba, rom yriloba ar CaSliliyo, ar
vfiqrobdi, rom adgilidan gadaveyenebine mTavrobas da, Tu gadamayenebda
mainc da mainc, naTqvamia `gadmomigde itria, viTomc erTi kitria~,12
qarTvelma samRvdeloebam represiebis, devna-Seuracxyofis miuxedavad uari
ar Tqva saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis avtokefaliis aRdgenis
ideaze da rodesac ruseTis imeriaSi kidev ufro gamwvavda socialur-
politikuri krizisi, (1917 wlis TebervalSi imperatori nikoloz II
taxtidan gadadga s.v.) isargebla Seqmnili mdgomareobiT da 1917 wlis 12
(25) marts sveticxovlis sapatriarqo taZarSi saqarTvelos
marTlmadidebeli samociqulo eklesiis avtokefalia aRdgenilad
gamoacxada. am brZolaSi TvalsaCino iyo dekanoz qristefore cicqiSvilis
damsaxureba.
1905 wlis Semodgomaze TbilisSi avlabarSi gaixsna qalaqis progimnazia,
sadac qalaqis Tavis CerqeziSvilis daxmarebiT qristefore cicqiSvili
dainiSna saRvTo sjulis maswavleblad 1911 wlis 23 aprils mas
gardaecvala meuRle da Svilebis, ojaxis problemebi mTlianad Tavis
Tavze aiRo.
dekanozi qristefore cicqiSvili aqtiurad monawileobda 1917 wlis 8-17
seqtembers Catarebul pirveli saeklesio krebis muSaobaSi. igi sruliad
saqarTvelos kaTolikos-patriarqis Tanamdebobaze mxars uWerda Tbileli
mitropolitis leonides kandidaturas sruliad saqarTvelos kaTolikos
patriarqad episkoposis kirionis arCevis Semdeg opoziciaSi Caudga
uwmidessa da unetaress kirion II-s. misi ganwyoba kargad sCans 1918 wlis
TebervalSi mis mierve daarsebul sasuliero Jurnal `axal sityvaSi~.
`saqarTvelos politikur Tavisuflebas qarTvelma erma waumZRvara win
Tavisuflebam eklesiisa _ aRniSnavda igi _ vinc ra unda Tqvas Cven ki am
faqts did mniSvnelobas vaniWebT, xalxi Tvinier sarwmunoebisa,
warmoadgens cxovelTa jogs, romelsac veraviTari Zala, veraviTari
adamianis avtoriteti ver miaRebinebs zneobriv valdebulebaTa saWiroebas.
amas mowmobs istoriac da dRevandeli ruseTis areulobac, sadac
urwmunoebis xazgasmiT qadagebam xalxis masas cxoveluri instiqtebi
umwvervalesad aRugzna, ris Sedegebsac Cveni TvaliT vxedavT: adamianis
Rirebulebis dacemas, daundoblobas, Seubraleblobas, TviTgasamarTlebas
da sxv. eklesia da religia, xalxis amamaRlebeli, zneobrivad
ganmaspetakebeli saSualebaa da aseTi daniSnuleba rom Seasrulos
eklesiam Tavisufali unda iyos. es Tavisufleba Cvenma eklesiam moipova,
magram ar kmara saqarTvelos saegzarqosos, saqarTvelos sakaTalikoso
daerqvas, ar kmara Zveli titulebis aRdgena, Zveli sakaTalikoso
Sesamoselis gamomziureba, saWiroa fxianoba, SemoqmedebiTi muSaobis
gaCaReba, unari moqmed Zalebis SemCnevisa, dafasebisa da maTi
SeTanxmebulad darazmvisa, naklebi `meoba~ da meti `Cvenoba~ saqme bevria,
eklesiuri cxovreba rogorc yovelive am qveynad, cvalebadobas ganicdis,
igi TandaTan unda axldebodes da umjobesdebodes. am cxoveli ganaxlebis
gzaze mtkice siaruli aris daniSnuleba qarTuli Tavisufali eklesiisa.~13
qristefore cicqiSvili iyo saqarTvelos sakaTalikosos oficialuri
Jurnal `sveticxovlis~ saredaqcio kolegiis wevri, magram Jurnalis
arasasurveli mimarTulebis gamo, rogorc igi aRniSnavda datova
saredaqcio kolegiis wevroba. igi daufaravad akritikebda uwmidessa da
unetaress kirion II-s. acxadebda `Tu vinmesaTvis cxadi ar aris Cveni mizani,
vityviT kidev. Cven ar movisvenebT sanam Cveni ufrosebi ar iwameben wmida
kolegiur gamgeobas, sanam igini ar mieCvevian pativiT mopyran umravlesobis
azrs~.24 vfiqrob usamarTlo iyo kaTolikos-patriarq kirion II
dadanaSauleba arakolegialur mmarTvelobaSi. im droisaTvis
sakaTalikoso sabWo kolegialuri mmarTvelobis saukeTeso forma iyo.
qristefore cicqiSvilis kaTolikos-patriarq kirion II-sadmi
damokidebuleba kargad Canda mis gamouqveynebel werilSi `kaTolikosi
kirioni da misi Rvawli-moRvaweoba.~ `kaTolikosi kirioni II gvarad
saZagliSvilia. pirvandeli misi moRvaweoba gamoirkveva Telavisa da goris
sasuliero saswavleblebSi, sadac dResac aris darCenili kvali am
moRvaweobisa, magram amaze hkiTxos Telavelebsa da gorelebs. giorgi
saZagliSvilma 1896 wlis miwurulSi miiRo beroba kurTxeul iqmna
egzarqos vladimiris, SemdegSi kievis mitropolitis mier, romelsac
iRumenma kirionma Tavis droze xotba-dideba Seasxa. `qarTlSi
mociqulebrivi mogzaurobisaTvis. Cven viciT egzarqosma vladimerma ra
sikeTec uyo qarTul eklesias Tavis aq, Tu petrograd kievSi _
mitropolitad yofnis dros. Semdeg momavalma kaTolikosma miiRo goris
episkoposoba. am dros imereTis kaTedra iyo daWerili leonides da guria-
odiSisa aleqsandres mier. arcerTi ar apirebda im xanad sikvdils da
kirions ki esaWiroeboda frTebis gaSla. amisaTvis iTxova Tavisi ruseTSi
gadayvana. mamulis moyvaruli adamiani amjobinebda Taviss samSobloSi
samsaxurs _ ucxo qveyanaSi aRmatebis survils, magram kacia da bunebao.
pirvel xanad imedi ar gaumarTlda kirions. misces mxolod
qorepiskoposoba ruseTSi, magram mere daimsaxura q. oriolis kaTedra.
dadga 1905 weli. iaponiam rigianad Sebertya fuyi, bumberazi ruseTi.
ruseTis TviTmpyrobeloba Seirya, sxva da sxva xalxebma warudgina ruseTis
mTavrobas moTxovnilebani. saqarTvelos samRvdeloebamac wamoayena
moTxovnileba saqarTvelos eklesiis avtokefaliis Sesaxeb. jer imereTis
samRvdeloebam, episkoposis leonides meTaurobiT gamoitana Tavis
saeparqio krebaze dadgenileba amis Sesaxeb martSi, da mere qarTl-kaxeTis
samRvdeloebam 1905 wlis maisis yrilobaze, rodesac moxda yvelasagan
samaxsovro ambebi. episkopos kirions am moTxovnaTa SeqmnaSi araviTari
monawileoba ar miuRia arc sityviT arc saqmiT. esma ki ra oriolSi,
saqarTvelom avtokefaliis sakiTxi wamoayenao, iTxova maSindelisaTvis
daclili soxumis kaTedra, raica sinodma misca, rom amiT qarTvelebis
guli moego da avtokefaliis moTxovnilebis survili gaenelebina. amrigad,
kirioni gamoeSura saqarTveloSi sxvam aravin damaswros kaTolikosobis
miRebao. 1906 wels kirioni da leonidi gawveul iqmnen sinodSi Cveni
eklesiis saqmeebze. ar viciT rogor, ris da vis saSualebiT, episkoposma
kirionma miiRo dapireba maSindeli ober-prokurorisagan, rom, Tu
saqarTvelos samRvdeloeba dakmayofildeba amiT, Sen dagniSnavT
egzarqosado. am winadadebiT moevlina episkoposi kirioni TbilisSi
saqarTvelos samRvdeloebis delegatebs, romelTaganac kategoriuli uari
miiRo am kombinaciaze. es uari gamomdinareobda im davalebisagan, romelic
daekisra orTave episkoposs, kirions da leonides, moeTxovaT avtokefalia
da ar gaemarTaT sinodTan raime vaWroba. sinodis ober-prokurors egona,
rom kirioni daiTanxmebda qarTvel samRvdeloebas dakmayofilebuliyvnen
rusi egzarqosis qarTveliT SecvliT da rodesac dainaxa, rom es kirionma
ver SeZlo, soxumidan sadRac qorepiskoposad gadaiyvana ruseTSi. am
Tanamdebobas Tavi daaneba TavisiT da sinodma misca sacxovreblad
romeliRac monasteri. amasobaSi saqarTveloSi mokles egzarqosi nikoni. am
mkvlelobaSi monawileoba usabuTod da ganukiTxavad daabrala sinodma
episkopos kirions da arqimandrit ambrosis. amis gamo ambrosi uecrad
gagzavnes `staraia rusias~ monasterSi da daumorCiles sastik reJims.
aseTive mdgomareobaSi Caayenes episkoposi kirionic... 1917 wlis 27
Tebervlis revoluciis Semdeg 12 (25) martisaTvis gadawyda mcxeTaSi
gamocxadebuliyo saqarTvelos eklesiis avtokefalia. am dRisaTvis
polockidan gamoiwvies episkoposi kirioni, romelic ar movida. Semdeg,
roca gaigo avtokefaliis gamocxadeba, gaswia sinodSi da iqidan
mociqulad mogvevlina sinodisa da ober-prokurorisagan... Semdeg ki
medaviTne-diakonTa wyalobiT miiRo kaTolikosoba... ai mokled mowameobrivi
Rvawli kirion II. eparqiebis Zebna ruseTis sivrceze, sinodTan da ober-
prokurorebTan vaWroba, maT mier mociqulad movlineba saqarTveloSi aq
mtkiceba, rom sinodsa da ober-prokurorebs didad hyavT miCneuli igi,
xolo iq, sinodSi rwmuneba, rom aq saqarTveloSi didad miRebuli hyavs,
yvelasa, ai taqtika kirionisa... rogori yalbic aris mowamebrivi
Saravandedi kirion II-sa, iseTivea misi mecnieruli SaravandediT.
sazogadoebaSi gavrcelebulia yalbi azri, rogorc misi mowamebrivobisa,
ise mecnierobisa. brbo briyvia, sakmarisia gaigonos ama da am kacma raRac
sqeli wigni dawerao, rom mecnierebis sigeli SesTavazos. Tu ra Sinaarsisa
es mecnieruli naSTi, aravin ukvirdeba.~15 samwuxaroa, friad samwuxaro
qristefore cicqiSvilis sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarq
uwmidessa da unetaress kirion II-sadmi aseTi damokidebuleba. mama
qristefore kirionis cxovrebisa da moRvaweobis gadmocemisas uSvebs
seriozul uzustobebs. jer kidev XIX saukunis 90-iani wlebidan qarTul da
rusul Jurnal-gazeTebSi araerTi mecnieruli werili gamoaqveyna
episkoposma kirionma saqarTvelos eklesiis avtokefaliis problemebze.
ruseTis xelisufleba Tvlida, rom episkoposi kirioni iyo avtokefaluri
moZraobis xelmZRvaneli da amitom devnida mas. igi Tavisi surviliT ar
wasula ruseTSi, aiZules daetovebina samSoblo, xSirad ucvlidnen
eparqiebs, bolos ki sanaqsaris udabnoSi gadaasaxles policiis mkacri
meTvalyureobis qveS, CamoarTves episkoposis xarisxic. i. Cijavamisadmi
gamogzavnil werilSi igi werda: `Cemi aq yofna xom metad mZimea, magram miT
ufro damimZimda, rodesac gulsaklavi da arasanugeSo ambebi momiva
samSoblodan... momavali Cvens xelSia, keTilsindisieri Sromaa misi
damagvirgvinebeli win fiandazis magivrad, marTalia, ekliani gza gavides,
magram vardi ueklod vis moukrefia, siyvaruliT unda avitanoT tanjva,
vinaidan tanjva siyvarulis nayofia, Zala tanjvaSia.~16 rac Seexeboda
episkopos kirionis mecnieruli moRvaweobis Sefasebas, vfiqrob, mama
qristefore aqac subieqturia, kirionis mecnieruli saqmianobas afasebdnen
da angariSs uwevdnen: prof. niko mari, eqvTime TayaiSvili, ivane
javaxiSvili, aleqsandre Saxmatovi, aleqsandre cagareli, grigol yifSiZe,
Tedo Jordania da sxv. kirionTan megobrobdnen ilia WavWavaZe, akaki
wereTeli, vaJa-fSavela, iakob gogebaSvili, sofrom mgalobliSvili.
arasworia kaTolikos-patriarq kirionis yalbi didebis SaravandediT
moxsenieba.
1918 wlis 26 maiss saqarTvelom aRadgina saxelmwifoebrivi
damokidebuleba, magram xelisuflebis saTaveSi aRmoCnda ara erovnuli
mimarTulebis social-demokratebis jgufi, romelnic acxadebdnen, rom
aSenebdnen dasavluri tipis demokratiuli saxelmwifos. maTTvis ucxo iyo
religiuroba. isini iseT dadgenilebebs iRebdnen, romelSic ar iyo
gaTvaliswinebuli saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo eklesiis
roli da mniSvneloba. social-demokratebma eklesia saxelmwifosagan,
skola eklesiisagan gamohyves. 1918 wlis 1 dekembers mexuTe gimnaziis
qarTuli enisa da literaturis maswavleblobidan sasuliero pirobis gamo
gaaTavisufles dekanozi qristefore cicqiSvili. igi am dros iyo Tbilisis
universitetis sibrZnismetyvelebis fakultetis Tavisufali msmeneli,
Semdeg Cairicxa Tbilisis pedagogiur institutSi, romelic daamTavra 1921
wels. 1918 wlis ivnisidan 1920 wlis 1 seqtembramde RvTismsaxurebas eweoda
qarTul jarSi. 1921 wlis 1 ivlisidan 30 oqtombramde sakaTolikoso sabWos
davalebiT msaxurobda goris mazris sofel nabaxtevis droebiT mRvdlad.
dekanozi qristefore cicqiSvili aqtiur monawileobas iRebda 1921 wlis 1-5
seqtembers gelaTSi gamarTuli III saeklesio krebis muSaobaSi. uwmidesi da
unetaresi sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarq leonides
gardacvalebis Semdeg bolSevikurma saokupacio xelisuflebam qarTvel
samRvdeloebas ar misca ufleba TbilisSi saeklesio krebis Catarebis da
axali kaTolikos-patriarqis arCevisa, amitom gadawyda gelaTSi krebis
gamarTva. krebam sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqad airCia cxum-
bedieli mitropoliti ambrosi. krebaze miRebul iqna gadawyvetileba
daemtkicebinaT urbnisis eparqiis samRvdeloebis mier gamorCeuli dekanozi
qristefore urbnel episkoposad, amave dros miuTiTa, rom amieridan
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis mRvdelmTavrebis gamorCeva
moxdeboda mxolod sakaTalikoso sabWosa da kaTolikos-patriarqis mier.
urbnel episkoposad dekanoz qristefore cicqiSvilis gamorCeva
gaaprotestes dekanozebma nikita TalakvaZem, ioseb CijvaZem, vasil
karbelaSvilma...
1922 wlis 18 marts sveticxovelSi Sesrulda misi episkoposad xeldasxma.
wirvis damTavrebis Semdeg am sityvebiT mimarTa man saqarTvelos
marTlmadidebeli eklesiis sakaTolikoso sabWos wevrebs, sazogadoebas.
`uwmideso meufeo, Tqveno yovlad usamRvdeloesobav, mowyaleno
xelmwifeno!
RvTis gangebiT, nebiTa sruliad saqarTvelos mesame saeklesio (gelaTis)
krebisa da sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis da
mRvdelmTavarTa, me mowodebul var umaRles samRvdelo xarisxis,
episkoposobis misaRebad. vmadlob pirvel yovlisa RmerTsa da zecier
mRvdelmTavarsa, ufalsa Cvensa ieso qristesa, romelmac Rirs-myo aseTsa
didsa pativsa, gmadlobT Tqven, uwmideso meufeo, sruliad saqarTvelos
eklesiis mwyemso keTilo, vmadlob mesame saeklesio krebis wevrT-
mRvdelmTavarTa, sxvaTa sasuliero da saero, pirTa, rom ar mihxedeT Cems
uRirsebas da micaniT Rirsad episkoposis xarisxis miRebisa: cxadia CemTvis
_ Tqvenma lmobierebam dahfara auracxelni naklovanebani Cemni.
`ara ars ufleba, garna RmrTisagan~ (rom. 13.1), _ ambobs mociquli pavle,
magram ara yoveli uflebiT mosili aris saamo RvTisaTvis, arian ufleba
mosilni, RvTisagan risxvad movlenilni, rogorc faraoni moses dros,
irodi, anna da kaiafa da sxvani mravalni Zvelad da dReindelsa dResac,
magram me vsasoeb, rom Tqvens arCevanSi Cems Sesaxeb, ufals hnebavs
gamoaRebios keTili nayofi Cems moRvaweobas erisaTvis.
Tqven nu geucxovebaT, me vityvi, rom me am bolo dromde fiqradac ar
momsvlia episkoposobis xarisxis miReba, arc aravin Semiwuxebia amisaTvis.
vicodi, rom ar SemiZlia Rirseulad vataro es mZime tvirTi. marTalia,
siyrmiTve mqonda Canergili gulSi RvTisa da eris samsaxuri, magram me
Cemis cxovrebiT vgavdi ufro saxarebis igavis im Svils, romelmac mamis
brZanebas, rom wasuliyo da emuSavna venaxSi, xalisiT upasuxa, axlave
wavalo, magram dapireba ar Seasrula.
da sruliad bunebrivad vekiTxebi Cems Tavs, var Rirsi episkoposobis
xarisxis miRebisa, Tu ara? moses sityvebi rom gavimeoro: `ufalo, miavline
sxva igi, romlisa mivlineba ZalgiZs,~ Tu isaiasi: `aha, ufalo, mimavline
me!~ ukeTu gavixseneb pavle mociqulis sityvebs: `jer ars episkoposisa
ubiwo yofaY (tites mim. 1.7) da sxva, ukeTu warmovidgen gonebiT, Tu viTar
SeaZrwunebda wmidaTa mamaTa: basili didsa, grigol RvTismetyvelsa, ioane
oqropirsa, ambrosi mediolanelsa da sxvaTa mravalTa episkoposis xarisxis
miReba, uneblieT daveTanxmebi maT, visac uRirsad mivaCnivar episkoposis
xarisxis miRebisaTvis. magram vsasoeb yovlad SemZlebeli RmerTi
gankurnebs sulierTa da xorcielTa uZlurebaTa CemTa da momcems SeZlebas
gavamarTlo maTi imedi, vinc ar dahxeda Cems uZlurebas da momiwoda am did
TanamdebobisaTvis.
Znelia dRes RvTisa da eris samsaxuri. msoflio omma sruliad
gadaatriala tradiciuli Sexedulebani. Zlierni taxtni mefeTani
daimsxvren. Zveli tirania moispo, magram, `Sekrebasa RvarZlisasa
aRmohfxvres ifqlica.~ (mT. 13,29) da ifqli ufros, vidre RvarZli.
gansakuTrebiT ekveTnen sarwmunoebas. dRes, sarwmunoeba miaCnia naswavlsa
da uswavlels, adamianis damamcirebel da ukan CamomrCen faqtorad. aseTi
garemoeba gvaZlevs Cven, sasuliero moRvaweT, Sesaferisad aRviWurvod da
ise vimoqmedoT. marTalia, eklesia qristesi uryevia Tavis safuZvlebiT,
magram eklesiis moqmedeba, xan martivdeba, xan ki rTuldeba da farTovdeba,
cxovrebisda gvarad. gonebrivi, zneobrivi, politikuri, ekonomiuri da
socialuri cvalebadoba aRibeWdebis eklesiis cxovrebazec. aseTi
sazogadoebrivi cvlilebani moiTxoven eklesiisa da mis msaxurTagan
cxovrebasTan Sefardebul moqmedebas, erTgvar Seguebas da alRos aRebas.
erT wertilze gaCereba niSnavs ukan CamorCenas da erTgvar sikvdils.
Tu davakvirdebiT axla Cvens garSemo cxovrebis duRils, SevniSnavT, rom
sazogadoebis sxva da sxva wreebma Taviseburad, magram yvelam uaryofiTad
ganicades ganvlili ambebi. Cveni inteligencia sxva da sxva mizezebisa gamo
am ukanasknel saukunebSi ar yofila pativismcemeli eklesiisa, am bolo
dros ki am inteligenciaSi gaimarjva da saTaveSi moeqca cxovrebas is
nawili, romelic eklesiisadmi gulgrilobas ki aRar sjerdeba, aramed
eklesias sastik oms ucxadebs. marTalia, xalxis daxmarebiT man daamxo
tirania TviTmpyrobelobisa, magram TviT uimedod dasneulda utopizmiT.
saiqio samoTxis uarismyofelebma moindomes RvTisa da sarwmunoebis gmobiT
saaqao samoTxis damyareba. magram cxadi Seiqna, ureligioT zneobis
damyareba fuWi ocnebaa. sarwmunoebis damcirebas mohyveba am qveynadve
jojoxeTi. adamiani _ adamianisTvis mgeliao, ityodnen romaelebi. es
sityvebi dRes alegorias ki aRar Seicaven. alag-alag adamiani ise daeca,
rom kacis mWamelad iqca.
inteligenciis aseTma qadagebam is nayofi gamoiRo, rom mdabio xalxi,
zneobrivad daeca, verc uflebrivad moipova rame: aseTive dabeCavebulia,
rogorc uwin. verc ekonomiurad gaRonierda, piriqiT, misi keTildReoba
dids gansacdelSia.
rogor Sexvda axal cvlilebebs samRvdeloeba? mRvdlebi arian
episkoposis TanamSromelni da mis ganzraxvaTa aRmasrulebelni.
samwuxarod samRvdeloebis umravlesobas daviwyebuli aqvs saxareba
qristesi, imas SemuSavebuli aqvs Tavisi saxareba da morali. aramc Tu
unaklulod ar asrulebs igi Tavis movaleobas, aramed mravali mRvdeli
TveSi erTxelac ar Seixedavs eklesiaSi. loToba, garyvnileba, gautanloba,
umcros TanamoZmis daCagvra, mis kuTvnil Semosavlis miTvisebiT _ Zalian
xSiri movlenaa samRvdeloebaSi, kerZoT qarTlSi. saWiroa uRirs mwyemsTa
gasworeba, jiutTa CamoSoreba eklesiisagan da saerTod - samRvdeloebaSi
Setana Tavis Rirsebis Segnebis da dacvisa, saWiroa misi modunebuli
energiis amoZraveba.
rodesac Cvenis eklesiis CamoTvlil wylulebs gaviTvaliswineb,
uneblieT Semipyrobs SiSi da sasowarkveTileba winamdebare sarbielze
gamosvlis Jams. magram did ars ufali da ganuzomelia mowyaleba misi
Cvenda mimarT! me mrwams: Tvinier sarwmunoebisa ar aris eris keTildReoba
da xsna. yoveli sasicocxlo niSnebis matarebeli eri unda eyrdnobodes
sarwmunoebas. CvenTvis, qarTvelebisaTvis xom qristianuli sarwmunoeba aris
cxovelsmyofeli sveti, romelsac eyrdnoba misi saiqio da saaqao
bedniereba. qristianebis Sesustebam daauZlura saqarTvelo. droTa ukuRma
trialma gaamahmadiana mesamedze meti qarTveloba. veraviTarma propagandam
veRar moaqcia maTi guli saqarTvelosken. amis mowamenia saingilo,
afxazeTi, mesxeTi, tao-klarjeTi, borCalo. mainc qristianuli sarwmunoeba
aris cxoveli sveti qarTveli eris arsebobisa. amitomac uwoda qarTvelma
erma Tavis qristianobis akvans, embazs, pirvelsa da umTavres saydars
mcxeTaSi `sveticxoveli~. es `sveti cxoveli~ uZRoda Cvens mama-papaT
mraval saukuneTa ganmavlobaSi win, rogorc Rrublis sveti uZRoda da
unaTebda gzas udabnoSi egviptis monobisagan TavdaRweul israels. dRes es
sveti ise veRar brwyinavs, rogorc daviT aRmaSeneblis da Tamaris dros,
mas nisli gadaefara da veRar swvdeba misi sxivebi saqarTvelos yovel
kuTxes. am svets ebrZoda sparseTis da Semdeg osmaleTis musulmanoba, mas
ebrZoda da dResac ebrZvis viTomda qristianul ruseTis uxeSi Zala, Zveli
da axali, magram Zalumia qarTvel eris Zveli kultura, romelic
gaRviZebuli iyo, jer kidev X s-is uwinares qristes mosvlisa da
gakeTilSobilda qristianobis zedgavleniT. dResac magrada sdgas Cveni
sasoeba `sveticxoveli~ _ eklesia qristesi. `sveti-cxoveli~ miafens Tavis
Saravandeds saqarTvelos yovel kuTxes da Sehkrebs mTlian saqarTvelos.
isev `svetmacxovelma~ unda adinos da awveTos qarTvelTa gulSi mironi
dauSreteli da misces mas Zali da simxne RvTisa da samSoblos
siyvarulisa da samsaxurisa.
am rwmeniT da sasoebiT miviReb mRvdelmTavrobis xarisxs. mivandob
ufals Cems Tavs da SevTxov mas, momces Zali da simxne urcxvenelad
viRvawo sadideblad misda da sasargeblod erisa Cvenisa. vsasoeb, rom
madli sulisa wmidisa, romelic movlinebul iqneba Cemzeda, uwmideso
meufeo da Tqveno yovladusamRvdeloesobav, locviTa da xeldasxmiTa
TqvenisaTa, Seavsebs naklovanebaTa CemTa. iloceT CemTvis Tqvenca, mamano da
Zmano, raTa ganamtkicos ufalma Zalni Cemni, raTa waremaTebodnen
sulieriTa hasakiTa Cem mier ZRvanebulni pirmetyvelni cxovarni da
mwyemsni, raTa ara warviwymido suli Cemi da arca warvswymido sulni
sulierTa SvilTa CemTani.~17 meufe qristefores es sityva zustad asaxavda
XX saukunis 20-iani wlebis saqarTvelos socialur-politikuri da
sulieri cxovrebis suraTs. bolSevikuri saokupacio xelisufleba rogori
naTeli ferebiTac ar unda SefuTuliyo gonieri adamianebs ver moatyuebda.
modioda ngrevisa da warsulis uaryofis mZime periodi... sasuliero wodeba
unda momzadebuli Sexvedroda mosalodnel gansacdels...
4. mRvdelmTavrobis xana 1921 wlis 25 Tebervals sabWoTa ruseTis saokupacio jarebi TbilisSi
Semovidnen, saqarTvelos demokratiuli respublikis mTavroba jer
quTaisSi, Semdeg baTumSi gadavida, saidanac emigraciaSi wavida. evropis
saxelmwifoebma mxolod diplomatiur doneze gaaprotestes bolSevikuri
ruseTis mier saqarTvelos dapyroba. axalma saokupacio xelisuflebis
umaRlesma organom `revkomma~ gaauqma saqarTvelos demokratiuli
respublikis mTavrobis dadgenilebani, parlamentis mier damtkicebuli
saqarTvelos konstitucia, bolSevikuri saokupacio reJimis
mowinaaRmdegeTa mimarT daiwyo terori. apatimrebdnen da gausamarTleblad
xocavdnen qarTvels patriotebs, saqarTvelos sxvadasxva provinciebSi
sisxlis gubeebi dadga. bolSevikuri saokupacio xelisuflebis mTavari
samizned iqcnen qarTuli erovnuli cnobierebis matarebeli inteligencia
da aristrokratia. maTTvis miuRebeli iyo samSoblos, erovnebis cneba. _
saqarTvelo Zalian gaTavxedda da igi unda gadaixnas. _ am sityvebis
avtorma ioseb stalinma yvelaferi gaakeTa Tavisi samSoblos gadasaxnavad.
1921-1922 wlebSi saqarTvelos CamoaSores erTa ligis mier saqarTvelos
saxelmwifos kanonier sazRvrebSi moqceuli Semdegi teritoriebi:
istoriuli tao-klarjeTi, lore-taSiris olqi, saingilo, soWis raioni.
garda amisa darCenili teritoria daaqucmaces avtonomiebad (afxazeTi,
aWara, samxreT oseTi). saqarTvelo Tavisi avtonomiebiT Seiyvanes
amierkavkasiis federaciaSi da misi meSveobiT axal modernizebul rusul
imperiaSi, romelsac sabWoTa kavSiri uwodes.
bolSevikuri xelisufleba iyo urwmuno fanatikosebis jgufi, romelTac
sZuldaT tradiciuli religiebi da swamdaT axlad Seqmnili kerpebi
marqsi, engelsi, lenini, stalini, trocki, buxarini, zinovievi. saokupacio
xelisufleba SiSobda maTi bodviTi ideebi xalxSi fexs ver moikidebda, Tu
ar mospobdnen marTlmadidebel qristianul sarwmunoebas. 1921 wlisaTvis
saqarTvelos marTlmadidebel samociqulo eklesias 1450 moqmedi eklesia,
25 monasteri, 1600 sasuliero piri hyavda. es mniSvnelovani Zala iyo da
bolSevikebis mtkicebiT saWiro iyo maTi ganadgureba. saokupacio
xelisuflebis revkomis 1921 wlis 15 aprilis dadgenilebiT saqarTvelos
marTlmadidebeli samociqulo eklesia gamocxadda iuridiuli statusis
armqone organizaciad da mTeli misi qoneba bolSevikuri xelisuflebis
sakuTrebad. am dadgenilebis gamocemis Semdeg daiwyo agresiuli aTeizmis
umZimesi xana, eklesia-monastrebis administraciuli wesiT daxurva,
saeklesio siwmideTa Seuracxyofa _ dataceba, eklesiaTa ngreva, sasuliero
pirTa dapatimreba _ daxvreta. saqarTvelos samociqulo eklesias Tavs
daatyda saSineli terori da ciliswameba. aseT rTul epoqaSi mouxda
sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis Tanamdebobaze saqmianobis
dawyeba cxum-bediel mitropolits, uwmidessa da unetaress ambrosis.
saqarTvelos marTlmadidebelma samociqulo eklesiam gelaTis saeklesio
krebaze mkacrad gaaprotesta bolSevikuri saokupacio xelisuflebis mier
miRebuli 1921 wlis 15 aprilis dadgenileba da moiTxova misi gauqmeba,
vinaidan igi ewinaaRmdegeba sindisis Tavisuflebis dekrets. `xelisuflebis
mier am samarTliani moTxovnis uaryofa maCvenebeli iqneba imisa, rom
marTlmadidebeli eklesia gamocxadebulia devnil sarwmunoebad da es
garemoeba ecnobeba yvela morwmuneT.~18 saokupacio xelisuflebam ara Tu
gaauqma aRniSnuli dadgenileba, aramed kidev ufro gaaZliera represiebi.
aseT rTul viTarebaSi daiwyo Tavisi samRvdelmTavro movaleobis
Sesruleba episkoposma qristefore cicqiSvilma, romelic akurTxes
manglel-urbnelad. am dros aRniSnuli eparqiebi, iq myofi samRvdeloeba
xelisuflebisgan ganicdida sastik zewolas. mdgomareoba imdenad
sagangaSo iyo, rom Seqmnili viTareba saqarTvelos marTlmadidebeli
eklesiis sakaTalikoso sabWos sxdomaze
araerTxel iqna ganxiluli. 1922 wlis aprilSi ki sruliad saqarTvelos
kaTolikos-patriarqma uwmidesma da unetaresma ambrosim sagangebo weriliT
mimarTa genuis saerTaSoriso konferenciis monawileebs da moiTxova
msoflios didi saxelmwifoebisgan daecvaT saqarTvelo, qarTveli eri,
romelic saokupacio xelisuflebis wyalobiT sisxlisagan icleboda.
samwuxarod dasavleTis saxelmwifoebis mxardaWera sityvier TanagrZnobas
ar gascilebia. saokupacio xelisuflebam miiRo gadawyvetileba uwmidesi
da unetaresi ambrosi dakiTxvaze gamoeZaxebinaT `CekaSi~. 1922 wlis 13
ivniss sapatriarqo sasaxleSi mimdinareobda sakaTalikoso sabWos sxdoma,
sadac mividnen `Cekas~ warmomadgenlebi da gamoacxades `kaTolikosi
dakiTxvaze unda wamovides `Cekas~ TavmjdomaresTan kote cincaZesTano.~
kaTolikos-patriarqma iTxova aTi wuTi, ganagrZo sxdoma da gamoacxada
misi SesaZlo dapatimrebis SemTxvevaSi aucilebeli iyo romelime
mRvdelmTavars misi movaleoba Seesrulebina, amitom igi qmnida
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis droebiT mmarTvelobas da mis
Tavmjdomared manglel-urbnel episkoposs qristefore cicqiSvils
niSnavda. droebiTi mmarTvelobis mier miRebuli gadawyvetilebani
kanonieri iqneboda mxolod kaTolikos-patriarqis dapatimrebis an
avadmyofobis SemTxvevaSi. kaTolikosis dakiTxva `Cekas~ SenobaSi gvian
Ramemde gagrZelda. xelisuflebam uwmidessa da unetaress ambrosis brali
dasdo: `ciliswamebaSi~, sabWoTa xelisuflebis gabriabrurebaSi,~
`kontrevolucionerebaSi.~ 1922 wlis 17 noembers saokupacio xelisuflebam
miiRo dadgenileba saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo
eklesiisaTvis CamoerTmia sapatriarqo sasaxle. patriarqi ambrosi
SinapatimrobaSi imyofeboda. 1923 wlis 13 ianvars saqarTvelos ssr
sagangebo komisiis (Cekas) gadawyvetilebiT dapatimrebul iqna sruliad
saqarTvelos kaTolikos-patriarqi uwmidesi da unetaresi ambrosi da
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis sakaTolikoso sabWos mTeli
Semadgenloba. saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis marTva-gamgeoba
gadavida uwmidesi da unetaresi ambrosis mier damtkicebuli saqarTvelos
eklesiis droebiTi mmarTvelobis xelSi, romelsac meTaurobda manglel-
urbneli episkoposi qristefore (cicqiSvili). ra unda gaekeTebina aseT
rTul viTarebaSi meufe qristefores? igi pirvel yovlisa Seecada
xelisuflebasTan dialogze wasvlas da aRniSna, rom saqarTvelos
samociqulo eklesiaSi yvela ar iziarebda kaTolikos-patriarq ambrosis
mier genuis konferenciaze gagzavnili memorandumis Sinaarss. bolSevikuri
saokupacio xelisuflebisaTvis es gancxadeba sasurveli mesiji iyo.
xelisufleba Seecada da nawilobriv miaRwia kidec saqarTvelos
marTlmadidebeli samociqulo eklesiis SigniT dapirispirebis
provocirebas. sasuliero pirTa nawilma gulubryvilod daijera, Tu ara
uwmidesi da unetaresi ambrosis memorandumi sabWoTa xelisuflebasa da
eklesias Soris aseTi dapirispireba ar iqnebodao. bolSevikuri presa,
uSiSroebis agentura, aqtiurad cdilobda mosaxleobaSi am azris
ganmtkicebas. bolSevikebi Seecadnen eklesiis SigniT dasayrdenis mopovebas,
maTTvis sarwmunoebis, saeklesio kanonikisa da samSoblos interesebis
damcveli sasuliero pirebi miuRebelni iyvnen, amitom sasuliero wodeba
or jgufad gahyves. pirveli mimarTulebis wevrebi, romelnic Seurigebelni
iyvnen saokupacio xelisuflebis mimarT moinaTlen rogorc `pirwavardnili
reaqcioneri antisabWoelebi~ da gaagrZeles maTi devna-Seviwroeba, meore
mimarTulebis wevrebs, romelnic mosurne iyvnen saokupacio
xelisuflebasTan dialogis da TanamSromlobisa `progresiuli
samRvdeloeba~ ewoda. episkoposi qristefore (cicqiSvili) qarTveli
samRvdeloebis im jgufs xelmZRvanelobda, vinc Tvlida, rom eklesiis
gadasarCenad aucilebeli iyo xelisuflebasTan dialogi, amave dros
saqarTvelos marTlmadidebel samociqulo eklesiaSi saWiro iyo ganaxleba
da reformebi. bolSevikurma xelisuflebam am `reformebSi~ misTvis
sasurveli pozicia dainaxa. 1923 wlis 10 seqtembers metexis cixeSi
sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqma ambrosim saqarTvelos
marTlmadidebeli eklesiis droebiTi mmarvelis, urbneli episkoposis
qristeforesa da baTum-Semoqmedeli episkoposis daviTisagan (kaWaxiZe)
aseTi Sinaarsis mimarTva miiRo `saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis
sakaTalikoso sabWom 1923 wlis 9 seqtembers sxdomaze daadgina:
sakaTalikoso sabWo scnobs, rom kaTolikos-patriarq ambrosis yofna
saqarTvelos eklesiis saTaveSi amJamad vnebas ayenebs eklesias da amisaTvis
ganaCinebs: eTxovos mis uwmidesobas Tavisi adgili dauTmos sxva pirs.~19
msgavsi Sinaarsis gancxadeba ufro mwvave SefasebebiT ganmeorda 1924 wlis
16 oqtombers `Cven qvemoT xelis momwerT gaviTvaliswineT ra saqarTvelos
eklesiis dRevandeli unugeSo mdgomareoba taZrebis ngreva, mRvdelTagan
naZaladevad samsaxurisaTvis Tavis danebeba, daWera da cixeSi Cagdeba da
bolos daxvretac ki, morwmune eris wuxili da godeba eklesiebis gauqmebis
gamo, mivediT im daskvnamde, rom amis mizezia memorandumi. kaTolikos-
patriarqma ambrosim gamousworebeli ziani miayena rogorc mTlianad
qarTvel ers, ise gansakuTrebulad saqarTvelos eklesias, amisaTvis
moviTxovT, rom ambrosim sajarod aRiaros Tavisi Secdoma. Tu ar aRiarebs
Secdomas mowveul iqnas kreba mis gadasayeneblad.~ mimarTvas xels
awerdnen episkoposebi: qristefore (cicqiSvili), daviTi (kaWaxiZe), svimeoni
(WeliZe), nestori (yubaneiSvili). xelisuflebam mizans miaRwia saxeze iyo
eklesiis SigniT dapirispireba. amas adasturebda 1925 wlis 6 ianvris
gazeTi `komunistis~ informacia, romelic iuwyeboda: `1925 wlis 2 ianvars
religiur sazogadoebaTa warmomadgenlobis krebam, romelsac eswrebodnen:
T. saxokia, i. mirianaSvili, d. lazariSvili. ant. ToTibaZe, d. garsiaSvili,
m. fxalaZe, i. ratiSvili, n. maWaraSvili daadgina: episkopos qristefores
gamoucxados undobloba.~20 sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqma
ambrosim misi gadadgomis mosurneT SemouTvala, rom igi Tavisi nebiT ar
gadadgeboda, Tu surdaT, oficialurad gadaeyenebinaT. sazogadoebis
umravlesobisaTvis bolSevikuri saokupacio xelisufleba miuRebeli iyo,
uwmidesi ambrosi saqarTvelos saxelmwifoebrivi da eklesiuri
TavisuflebisaTvis mebrZoli gmirisaTvis sasuliero pirTa nawilisgan
gadadgomis da monaniebis moTxovna xelisuflebisagan dakveTad aRiqmeboda.
oficialur xelisuflebasTan TanamSromlobisa da dialogis survilma
eklesiaSi ganaxlebisa da reformebis mosurneni kidev ufro Sors waiyvana.
1923 wlis 2 seqtembers quTaisSi Catarebul samRvdeloebis krebas daeswro
provincieli bolSevikebis lideri valia baxtaZe, romelmac sasuliero
pirebs mimarTa, Tu rogor unda yofiliyo ganaxlebuli eklesia da ra
SemTxvevaSi iTanamSromlebda xelisufleba masTan. episkoposma daviTma
gulaxdilad ganacxada: `dadga dro, eklesiaSi ganxorcieldes cvlilebebi
Tanamedrove cxovrebis mixedviT. am gziT gadadgmul iqnas progresuli
nabijebi eklesiur cxovrebaSi, genuis konferenciaze gagzavnilma
memorandumma, kontrrevoluciurma gamosvlebma saqarTvelos eklesia
uxerxul mdgomareobaSi Caayena, sabWoTa xelisuflebam igi Tavis mtrad
miaCnia da amitom daarbia eklesiebi, daiqsaqsa samRvdeloeba, mTavroba unda
darwmundes, rom eklesias politikasTan araviTari saerTo ara aqvs, Tu
amas davamtkicebT normalur pirobebSi, maSin albaT xelisufleba Sewyvets
eklesiis sawinaaRmdegod kampanias.~21 nuTu marTla sjerodaT maT, rom
saokupacio xelisuflebis eklesiisadmi mtruli damokidebulebis mizezi
mxolod genuis konferenciaze gagzavnili memorandumi iyo? ra Tqma unda
ara. xelisuflebas ufro didi gegmebi hqonda. igi axal religias
`socializms da komunizms~ sTavazobda sazogadoebas da iq WeSmariti
religiis adgili aRar rCeboda. mainc ra reformebs da siaxleebs
gulisxmobdnen eklesiaSi xelisuflebasTan TanamSromlobis mosurneni? am
kiTxvaze pasuxs gvaZlevs maT mier Sedgenili `saqarTvelos
marTlmadidebeli eklesiis sareformo proeqti,~ romlis Tanaxmadac
uqmdeboda saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis sakaTalikoso sabWo
(sinodi), sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis Tanamdeboba.
saqarTvelos eklesiis meTauri iqneboda Tbilisis mTavarepiskoposi,
romelsac unda daqvemdebareboda qarTl-kaxeTis eparqiis kaTedrebi, misi
rezidencia iqneboda TbilisSi. Tbilisis mRvdelmTavars TanaSemwed
eyoleboda qorepiskoposi. imereTisa da guria-samegrelos eparqias marTavda
quTaisis mRvdelmTavari, romelsac kaTedra eqneboda quTaisSi, afxazeTsa
da samurzayanos eparqias marTavda cxum-afxazeTis episkoposi, romelsac
kaTedra eqneboda soxumSi. saqarTvelos eklesiis mRvdelmTavrebs
exmarebodnen mTavarepiskoposebi, romelTac eparqiebi dayofili aqvT
olqebad da cxovroben iq, sadac moesurvebodaT. proeqtis Tanaxmad
cvlilebebi unda Sexeboda TviT eklesiasac. sakurTxevlis kankels
moajiri cvlida, eklesiidan unda gamoetanaT yvela xati (macxovris xatis
garda), taZarSi ikrZaleboda sakmevlisa da sacecxluris gamoyeneba,
samreklodan zaris darekva SeiZleboda mxolod erTxel wirvis dawyebis
win, reformatorTa azriT drois moTxovnis Sesabamisad unda
gamartivebuliyo RvTismsaxureba, wirvis dros arasavaldebulod
cxaddeboda samociqulos wakiTxva, Svidi saidumlodan savaldebulo ar
iyo sinanuli, higienuri mosazrebiT ziarebis dros savaldebulo ar iyo
barZimidan ziareba. saeklesio wignebi Zveli qarTulisa da asomTavrul-
xucuris nacvlad unda gaTanamedrovebuliyo. unda Semcirebuliyo
saeklesio dResaswaulebis aRniSvna, kategoriulad ikrZaleboda ber-
monazvnoba, visac undoda SeeZlo gandegilad ecxovra, es mas aranair
privilegias ar aniWebda. saepiskoposo kandidati SeiZleba yofiliyo
coliani, an qvrivi. SeiZleboda daqvrivebuli mRvdlis meored daqorwineba.
ikrZaleboda marxva, aucileblad iyo miCneuli saeklesio dResaswaulebis
axali stiliT aRniSvna, mravalsaukunovani qarTuli sagaloblebis
gaTanamedroveba. isini miiCnevdnen, Tu es reforma saeklesio cxovrebis
sferoSi gatardeboda, amas mohyveboda eklesiis saqmianobis gamococxleba
da progresis gzaze damyareba, karCaketilobisa da calmxrivobis mospoba,
misi gamococxleba da gavrceleba yvela im saqmeze, romelnic emsaxurebian,
rogorc kerZo pirovnebas, ise sazogadoebrivi ganviTarebisa da progresis
saqmes.~22 ecnobi am proeqts da usiamovno ganwyoba geufleba, eklesia,
saeklesio kanonika, romelic saukuneTa manZilze Camoyalibda da
Seucvlelad moaRwia XX saukunemde dadga udidesi gansacdelis winaSe.
sazogadoebaSi momxdari nebismieri cvlileba ar unda aisaxos eklesiaze,
samwuxarod maT es ar esmodaT da am reformis cxovrebaSi gatareba
saqarTvelos samociqulo eklesiis srul ganadgurebas gamoiwvevda.
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis droebiTma mmarTvelobam miiRo
gadawyvetileba axal stilze gadasvlis Sesaxeb saqarTvelos
avtokefaluri eklesiis mRvdelmTavarTa, samRvdeloebisa da yovelTa
morwmuneTa saxelmZRvanelod axali stilis kalendaris SemoRebis Sesaxeb
aseTi dadgenileba gaavrcela:
`1. 1923 wlis 24 oqtombrisa SemoRebul iqmnes ama wlis pirvel
noembridan saqarTvelos eklesiaSi axali stilis kalendari.
dResaswaulebi, wmidaTa xsenebani da marxvani ama wlis 1 noembridan
dawesebulia axali stilis kalendris Tanaxmad. 1924 wels brwyinvale
aRdgoma gadaxdil iqmnes axali stiliT. gamoecxados sakaTalikoso sabWos
madloba _ profesor didebuliZes da benaSvils, pasqalionis SedgenisaTvis
axalis stilis kalendris Tanaxmad.
dadgenilebas xels awerdnen: sruliad saqarTvelos kaTolikos-
patriarqis droebiTi moadgile, episkoposi qristefore urbneli, dekanozi
giorgi gamrekeli, dek. beniamin kandelaki, ivane ratiSvili, gerasime
imnaiSvili.
2. 1924 wlis 11 aprils: `sakaT. sabWom~ moismina gancxadeba episkopos
svimon Wyondidelisa, Suamdgomloba sxvadasxva adgilebidan morwmuneTagan
da dadgenileba tfilisis samRvdeloebis krebisa, rom paseqis uqmoba 1924
welSi, mxolod am welSi, gamonaklisis saxiT, moxdes Zveli stiliT,
daadgina: `sakaT. sabWo adasturebs Tavis dadgenilebebs, Sesaxeb axalis
stilis SemoRebisa saqarTvelos eklesiaSi, mxolod ama 1924 wlis paseqis
uqmobas acxadebs Zveli stiliT.~
xels aweren: sakaTalikoso sabWos droebiTi Tavjdomare ep. qristefore
urbneli, mitr. nazari, ep. svimon Wyondideli, dekanozi giorgi gamrekeli,
dek. ben. kandelaki, ivane ratiSvili, sofrom mgalobliSvili, gerasime
imnaiSvili.
3. 1924 wlis 16 oqtombris: `Tanaxmad sakaT. sabWos dadgenilebaTa 1923
wlis 24 oqtombridan da 1924 wlis 11 aprilidan, SemoReba axali stilis
kalendrisa saqarTvelos eklesiaSi dadasturebul iqmnes.~
xels aweren: kaTolikos-patriarqis droebiTi moadgile ep. qristefore
urbneli, ep. daviTi, ep. svimon Wyondideli, ep. nestori, dek. giorgi
gamrekeli, dek. beniamen kandelaki, gerasime imnaiSvili.
Tanaxmad zemo moyvanil sr. saqarTvelos sakaTalikoso sabWos
dadgenilebaTa, me, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis droebiTma
moadgilem, urbnelma mitropolitma qristeforem, ama 1925 wlis 14 ianvars,
wmidisa mociqulTa sworisa, qarTvelTa ganmanaTlebelis ninos xsenebis
dRes, tfilisis sionis sakaTedro taZarSi gamovacxade saqarTvelos
avtokefalur eklesiis mRvdelmTavarTa, samRvdeloebisa da yovelTa
morwmuneTa sacnobelad da saxelmZRvanelod.
axali stilis kalendari miRebulia saqarTvelos eklesiis mier
mTlianad da yvela dResaswaulebi, rogorc uZravni, ise moZravni, marxvani
da wmidaTa xsenebani unda gadaxdil iqmnes axalis stilis kalendris
mixedviT. 1925 welSi iqmneba:
1) brwyinvale aRdgoma 12 aprils; 2) mezverisa da farisevlis kviriake
pirvel Tebervals; 3) xorcTa akreba 15 Tebervals; 4) yvelieris aReba 22
Tebervals; 5) bzoba 5 aprils; 6) amaRleba 21 maiss; 7) sulis wmidis mofena
31 maiss; 8) petre-pavlobis marxvis dasawyisi 8 ivniss.
axali stilis kalendris Sesaxebi sakaT. sabWos dadgenilebani
eTanxmebian mecnierul debulebebs, dadasturebulia sakaT. sabWos
gaZlierebul Semadgenlobisagan, e.i. episkoposTa TanadaswrebiT,
ramdenjerme. amis gamo sakiTxi axalis stilis kalendris Sesaxeb sakaT.
sabWoSi aRar daismis.
mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposis da sruliad saqarTvelos kaTolikos-
patriarqis droebiTi moadgile: mitr. qristefore urbneli.
1925 w. 14 ianvari~23
im dros, rodesac saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis sakaTalikoso
sabWos mTeli Semadgenloba dapatimrebuli iyo kaTolikos-patriarq
uwmidesi da unetaresi ambrosis meTaurobiT. saqarTvelos
marTlmadidebeli eklesiis droebiTi mmarTvelobis mier saqarTvelos
samociqulo eklesiis axal stilze gadayvanis Sesaxeb miRebuli
gadawyvetileba erTob sarisko, gaumarTlebeli nabiji iyo. marTalia,
droebiTi mmarTveloba iSveliebda konstantinopolis msoflio
sapatriarqos magaliTs, uwmidesi basil II werilis, magram morwmune
mrevlma am dadgenilebis inspiratorad bolSevikuri xelisufleba miiCnia
da sastiki winaaRmdegoba gauwia axali stilis mosurneT. episkoposma
qristeforem scada mxardaWera mieRo qarTuli inteligenciis TvalsaCino
warmomadgenlebisagan. profesorma korneli kekeliZem droebiTi
mmarTvelobis am gadawyvetilebas sruli mxardaWera gamoucxada:
`mizanSewonilad mimaCnia misi cxovrebaSi gatareba _ werda igi _ cxadia
morwmuneni saukuneTa ganmavlobaSi SeCveulni Zvel tradiciebs, ucbaT erTi
xelis dakvriT ver SeiTviseben axal wess, magram samRvdeloebis valia
TandaTan mizanSewonili xelmZRvanelobaTa da axsna-ganmartebiT SeaCvios
isini amas~24 axal stils sruli mxardaWera gamoucxada istorikosma sergi
gorgaZem.
sainteresoa episkoposis qristefores werili ivane javaxiSvilisadmi. am
werilSi avtori cdilobs Tavisi poziciis gamarTlebas `mis gamo me
mnaTlaven ruseTis cocxali eklesiis (`обнавленц~-ebis) momxreT~, rac
sinamdviles ar Seesabameba. saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis
eparqiebSi rTuli viTareba Seiqmna. mrevlis umravlesobam uari ganacxada
axali stiliT dResaswaulebis aRniSvnaze. marTalia IV saeklesio krebam
daadastura (1927 wlis 24 ivniss) axali stilis kanoniereba, magram 1928
wels saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis sakaTalikoso sinodi
iZulebuli gaxda aseTi Sinaarsis gancxadeba gaevrcelebina: `eparqiebSi
SeuZlebeli gamodga axali stilis kalendris gatareba, risi mizezic
morwmuneTa moumzadebloba da Seugneblobaa am sakiTxSi. maTi azriT, axali
kalendris SemoReba uaRresad Znelia iq, sadac saeklesio dResaswaulebi
saxelmwifo da sazogadoebriv dawesebulebebs ar miaCniaT dasasvenebel
dReebad. amitom sruliad saqarTvelos sakaTalikoso sinodma ganaCina: 1928
wlis 1 oqtombridan saqarTvelos eklesiaSi dResaswaulni, uZrav-moZravni
da marxvani sruldebodes iuliusis kalendriT.~25
saqarTvelos marTlmadidebel samociqulo eklesiaSi sagangebo viTareba
Seiqmna. erT mxareze iyvnen sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi
uwmidesi da unetaresi ambrosi, sakaTalikoso sabWos dapatimrebuli
wevrebi, romelnic bolSevikur xelisuflebas uwodebdnen saokupacio
xelisuflebas da masTan TanamSromlobaze uars acxadebdnen. uwmidesi
ambrosi sasamarTlo procesze aRniSnavda: `mqonda Tu ara ufleba me,
rogorc sasuliero pirs, Sevxebodi imnair kiTxvebs, romelnic
wamoyenebulni arian Cems werilSi? rodesac vxedavT usamarTlobas, gareSe
mtrebis moZalebas, xalxis Seviwroebas, erisTvis saziano Secdomebs, aseT
dros cudia ar vitvirToT misi interesebis dacva da misi mwuxarebis sagani
ar vamcnoT qveyanas~26. meore mxareze iyvnen saqarTvelos marTlmadidebeli
eklesiis droebiTi mmarTvelobis wevrebi episkoposis qristefores
meTaurobiT, romelnic Tvlidnen, Tu bolSevikur xelisuflebasTan
TanamSromlobaze ar wavidodnen saqarTvelos eklesias sruli katastrofa
moeloda. episkoposi qristefore ivane javaxiSvilisadmi gagzavnil
werilSi aRniSnavda: `aba Tqven gagegzavnaT memorandumi evropaSi, ra
mouvidoda qarTul universitets, mas sruliad gaanadgurebdnen, Tqven
frTxilobT, Cven es sifrTxile ver gamoviCineT da saqarTvelos eklesia
ganadgurda.~27 universitets profesuris sifrTxilis miuxedavad mainc
Seesivnen bolSevikebi jer avtonomia waarTves mas, reqtorobas CamoaSores
ivane javaxiSvili, xolo msoflio mniSvnelobis mecnierebi
nacionalistobis braldebiT universitetidan gaaZevs, bevri maTgani
daapatimres, maT Caenacvlnen axali drois gamecnierebuli profanebi,
romelTac istoriam `wiTeli profesura,~ xelisuflebis nebis usityvo
aRmasrulebelni, misi nasufraliT aRzevebulni uwoda.
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis droebiTma mmarTvelobam dagmo
1924 wlis agvistos erovnuli ajanyeba da mas politikuri avantura uwoda,
aseve kidev erTxel xazgasmiT aRiniSna, rom aRiarebda bolSevikur
xelisuflebas rogorc erTaderT kanonier xelisuflebas. Tumca es
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiisaTvis Seqmnil umZimes viTarebas
odnavac ar cvlida. saqarTvelos saxkomsabWos 1923 wlis 23 noembris
dadgenilebiT kvlav grZeldeboda moqmedi eklesia-monastrebis
administraciuli wesiT daxurva, saeklesio qonebis CamorTmeva wmida
xatebis, jvrebis vandaluri ganadgureba, sasuliero pirTa dapatimreba da
daxvreta. 1924 wlis 19 agvistos quTaisis mazris pasuxismgebeli
rwmunebulis vinme Sonias gankargulebiT antisabWoTa, agitacias braldebiT
daxvrites quTaTeli mitropoliti nazari (leJava), diakoni besarion
kuxianiZe, mRvdlebi: germane jajaniZe, simon mWedliZe, ieroToz nikolaZe.
terori da represiebi mZvinvarebda mTel qveyanaSi. saokupacio xelisufleba
acxadebda, rom sindisis Tavisuflebas icavda, ar aviwroebda eklesiebs,
magram misi xelmZRvanelebi saidumlo werilebSi moiTxovdnen saeklesio
qonebis eqspropriaciis (CamorTmevis) daCqarebas. amas adasturebda 1925
wlis saqarTvelos ssr cakis prezidiumis sxdomis oqmi #20. `gansaxilveli
sagani: saeklesio ganZeulobis Sesaxeb (momx. filipe maxaraZe) dadgenileba:
winadadeba mieces amierkavkasiisfinsaxkomis rwmunebuls saqarTveloSi
saswrafod warmoadginon saqarTvelos cakSi dawvrilebiT cnobebi Tu
romeli eklesiebidan ramdeni ganZeuloba iyo gamotanili, sad imyofeba
dRes es ganZeuloba, Tu gaukeTda am ganZeulobas realizacia, ra
daniSnulebas moxmarda realizaciidan miRebuli Tanxebi.~28 aseT viTarebaSi
daimsxvra imis iluzia, rom xelisuflebasTan TanamSromloba eklesias
mdgomareobas Seumsubuqebda. episkopos daviT kaWaxiZis bolSevikebis erT-
erTi lideris mixa cxakaiasadmi gagzavnili werilidan Cans rogor
iluziebSi iyo igi `komunizmis gaZlierebisaTvis umjobesia, sabWoTa
xelisuflebam umaRlesi saero mTavrobis #25 dekreti sarwmunoebis Sesaxeb
daicvas. xolo Tu saeklesio wesebSi da samRvdeloebaSi raimea dasagmobi,
mizezi TviT religiaSi _ qristianobaSi ki ar unda veZioT, aramed Tavad
samRvdeloebaa gasaCoTqi~29 samRvdeloeba ara Tu `gaCoTqes~ daaterores da
saerTod moqalaqeobrivi uflebebic CamoarTves.
1924 wlis 15 maiss saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis droebiTi
mmarTveli, episkoposi qristefore iZulebuli gaxda sagangebo weriliT
gamoxmaureboda Seqmnil rTul viTarebas. igi mTavrobis Tavmjdomares
atyobinebda: `miuxedavad 1923 wlis xelisuflebis instruqciebisa da
religiur sazogadoebaTa daarsebis organizaciisa da Tavisuflad
moqmedebis Sesaxeb cxovrebaSi ar tardeba, faqtiurad xalxs akrZaluli
aqvs sarwmunoebaze xmis amoReba. saqarTveloSi, daketilia 1000-ze meti
eklesia (ix. gaz. `komunisti~ 1924 w. 10 maisi). es garemoeba ver aixsneba verc
Cveni xalxis viTomda dawinaurebiT, viTomc sarwmunoebisadmi
gulgrilobiT... arsad sakavSiro respublikebis teritoriaze ar warmoebs
sarwmunoebis ise Seviwroeba, rogorc saqarTveloSi... saWiroa yvela erebma,
romelnic sabWoTa federaciaSi Sedian igrZnon Tavi ara rogorc gerebma,
rogorc es iyo 1917 wlis revoluciamde, aramed sakavSiro socialisturi
sabWoTa saxelmwifos respublikebis RviZl Svilebad Wirsa da lxinSi.
qarTveli xalxi sarwmunoebis sakiTxSi daCagrulad grZnobs Tavs... nebas
mivcem Cem Tavs gulaxdilad avRniSnoT erTi garemoeba. mimdinareobs
dacinva, gamasxaraveba sasuliero pirebisa, sazogadod da nametnavad
quCebSi, es ufro amcirebs maT, vinc dacinvas awarmoebs, xolo
samRvdeloebas mosaxleobis TvalSi mosavs SaravandediTa da mowamebrivi
gvirgviniT. aseT dacinvas awarmoebdnen axalgazrdebi, ase iqcevian
gansakuTrebiT rusebi, somxebi da ebraelebi. SegiZliaT mTlianad daketoT
eklesiebi sarwmunoeba isev darCeba umravlesobis gulSi. gana samRvde-
loebam ar icis, rom saeklesio cxovrebaSi yvelaferi rigze ar aris,
magram xmas veravin iRebs, Cven gvixdeba eklesiis ganaxlebaze fiqri, roca
mTavroba wmindad aTeisturia.
aucileblad migvaCnia _ sasuliero pirebi moqalaqeobrivi uflebiT
gauswordnen sxvebs. qalaqad da soflad sasuliero pirT hqondeT
garkveuli qoneba, saxlebi, mrevlisgan aSenebuli da maTTvis daniSnuli, es
saxlebi maT CamoarTves... gapartaxebis pirzea monastrebi iqneb migveca
ufleba monastrebSi mcxovrebi berebisaTvis miwis normis qonebisa, rom
Tavisi SromiT irCinon Tavi.
episkoposi qristefore mTavrobisagan moiTxovda: 1. gaRebuli iqnas
eklesiebi yvelgan saqarTveloSi, sadac ki mrevli, Tundac umciresobac
amas moiTxovs, 2. gamartivebul da gaadvilebul iqnas religiur
sazogadoebaTa gaxsnis da mowyobis saqme. 3. daubrundes sasuliero pirT
saero tanisamosiT samoqalaqo samsaxurSi Sesvlis neba, 5. daubrundes
eklesiebs CamorTmeuli qoneba, romelic aucilebelia
RvTismsaxurebisaTvis. sindisis Tavisuflebis realurad cxovrebaSi
gatareba xels Seuwyobs qarTveli eris morwmuneTa sulier moTxovnaTa
dakmayofilebas... saqarTvelos eklesia sajarod acxadebs, rom igi scnobs
dRevandel sabWoTa mTavrobas, dgas politikis da politikur procesis
gareSe da aravis Tavis wevrTagan ar miscems uflebas amis winaaRmdeg
wavides.~39 bolSevikuri xelisuflebis warmomadgenlebi sajarod gmobdnen
administraciuli wesiT eklesiebis daxurvas, sasuliero pirTa devna-
Seviwroebas da amas provincieli bolSevikebis Tavdadebas miawerdnen,
magram sinamdvileSi es ar xdeboda maTi saidumlo miTiTebebis gareSe.
1924 wlis 20 oqtombers saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis
droebiTma mmarTvelobam kidev erTxel mimarTa saqarTvelos ssr
saxkomsabWos _ `vaRiarebT sabWoTa xelisuflebas, romelic warmatebiT
xelmZRvanelobs qarTveli eris kulturul-ekonomikur da erovnul
aRorZinebaSi. vgmobT 1924 wlis agvistos avantiuras. amave dros protests
gamovTqvamT saqarTveloSi religiuri devnis gamo, sasuliero pirs dRes
Tavisuflad mogzauroba ar SeuZliaT saqarTveloSi... magaliTad mRvdlebi,
Zmebi nestor da svimon daapatimres gzaSi (suramSi midiodnen). svimoni
gagiJda, nestori metexis cixeSi zis, cixeebSi Cayares mRvdlebi mxolod
imitom, rom RvTismsaxurebas asrulebdnen. gTxovT, 1. gaadvilebul iqnas
religiur sazogadoebaTa Seqmnis pirobebi, cnobil iqnas sakmarisad
sazogadoebis arsebobisaTvis 50 wevris yola, nacvlad 1500-sa, SeCerebul
iqnas eklesiebis daxurva. 2. Sewyvetil iqnas sasuliero pirTa Seviwroeba-
devna, 3. daubrundeT samuSao miwis norma sasuliero pirT, romelnic Tavis
SromiT awarmoeben meurneobas. 4. datovebulni iqnan TavianT binebze
TbilisSi mcxovrebi sasuliero pirebi. 5. saswrafod gamoZiebul iqnas saqme
im sasuliero pirTa, romelnic cixeSi sxedan da Tu isini ar iqnebian
damnaSaveni gaaTavisuflon. dasasrul sindisis Tavisuflebis dekretis
realurad cxovrebaSi gatareba srulad daamSvidebs qarTvel morwmuneT,
romelnic Seadgenen qarTveli eris udides nawils da waarTmevs sabWoTa
xelisuflebis mterT ukanasknel saSualebas, raime gavlena iqonion
qarTvel erze.~31 mimarTvas xels awerdnen: episkoposi qristefore,
episkoposi daviTi, episkoposi svimeoni, episkoposi nestori. episkoposma
qristeforem bolSevikur xelisuflebas sagangebo werilobiTi gancxadebiT
sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis uwmidesi da unetaresi
ambrosis patimrobidan gaTavisufleba moiTxova. saqarTvelos ssr
centralur aRmasrulebel komitets `rogorc Tbilisis samRvdeloebam
Tavis saolqo krebis dadgenilebiT, ise saqarTvelos eklesiis yvela
episkoposma mTavrobisadmi wardgenil moxsenebaSi 1924 wlis 20 oqtombers
ganucxades mTavrobas, rom samRvdeloeba scnobs sabWoTa mTavrobas, gmobs
mTavrobis sawinaaRmdego gamosvlebs, romelic mowyobili iyo 1924 wlis
agvistoSi, magram amave dros saqarTvelos eklesia scnobs kaTolikos-
patriarqad ambrosis, romelic mis mier gagzavnil memorandumisaTvis aris
dasjili da zis cixeSi. gasamarTlebulTagan gaaTavisufles: dekanozebi m.
tyemalaZe, a. ToTibaZe, a. mirianaSvili, arqimandriti pavle jafariZe.
vfiqrob patriarq ambrosic da dekanozi kalistratec unda
gaTavisufldnen... es pirni sruliad uvnebelni iqnebian gaTavisuflebis
Semdeg mTavrobisaTvis, CemTvis sruliad cxadia, amis Tavdebobis tvirTva
SemiZlia mTelis Cemis pasuxismgeblobiT.~qristefore urbneli. 1925 w.
ianvari.
miuxedavad amisa sazogadoebis didi nawilisaTvis saqarTvelos
marTlmadidebeli eklesiis droebiTi mmarTveloba miuRebeli iyo. 1924
wlis 6 ivliss morwmuneTa jgufma sionis sapatriarqo taZarSi wirvaze ar
SeuSva saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis droebiTi mmarTveli da
misi momxre episkoposebi. 1925 wlis 10 marts sapatimrodan gaaTavisufles
uwmidesi da unetaresi sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi ambrosi,
sakaTalikoso sabWos wevrebi. morwmune sazogadoeba didi sixaruliT
Seegeba wamebul sasuliero pirT, romelTac didi sulieri tanjva-wameba
gadaitanes sapyrobileSi. uwmidessa da unetares ambrosis miaCnda, rom
kursi, romelsac saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis droebiTi
mmarTveloba atarebda iyo miuRebeli saqarTvelos marTlmadidebeli
eklesiis momavlisaTvis, morwmune mrevlisaTvis. igi Seudga ra
saqarTvelos eklesiis marTvas pirvel yovlisa axsna-ganmarteba mosTxova
quTaTel episkopos daviT kaWaxiZes saqarTvelos eklesiis reformis
proeqtis gamo. amave dros Tavisi poziciebis gansamtkiceblad episkoposis
xarisxSi aiyvana kalistrate (cincaZe), melqisedeki (fxalaZe), varlaami
(maxaraZe), stefane (karbelaSvili). mis pozicias mxars uWerda episkoposi
pavle (jafariZe). uwmidesi ambrosis gankargulebiT episkopos kalistrates
mieboZa mitropolitoba da dainiSna sruliad saqarTvelos kaTolikos-
patriarqis mudmiv mosaydred (30. X. 1925 w.) episkoposi qristefore
gadayvanil iqna cxum-afxazeTis eparqiis mmarTvelad (7. IV. 1925 w.). uwmidesi
ambrosis es gadawyvetilebani miuRebeli aRmoCnda episkopos qristefores,
episkoposis daviTis, episkoposis simeonis, episkoposis nestorisaTvis. im
dros, rodesac bolSevikuri xelisufleba axorcielebda agresiuli
aTeizmis politikis, samwuxarod, saqarTvelos marTlmadidebel
samociqulo eklesiaSi rogorc maRali ierarqiebi, aseve rigiTi sasuliero
pirebi daupirispirdnen erTmaneTs... iyo urTierTbraldebebi...
dapirispirebebis kulminacia iyo 1926 wlis 26-27 dekemberi, rodesac
uwmidessa da unetares ambrosisTan, sakaTolikoso sabWosTan
dapirispirebulma sasuliero pirebma kaTolikos-patriarq ambrosis locva-
kurTxevis gareSe quTaisSi moiwvies saeklesio yriloba. yrilobis
muSaobaSi monawileobdnen: mitropolitebi: qristefore, daviTi,
episkoposebi simeoni, nestori. samRvdeloebidan dekanozebi: aleqsi TevzaZe,
beniamin kandelaki, rafiel ivanicki, nestor maWaraSvili, ioane lukaSvili,
ioseb CijavaZe, daviT xaxutaSvili, zaqaria lukaSvili _ Tbilisidan,
elizbar anCabaZe, simon gigineiSvili _ soxumidan, dekanozi aleqsi
gulisaSvili gare kaxeTidan, arqimandriti grigol sidamoniZe _
borCalodan, dekanozebi _ konstantine SaniZe, ambrosi fofxaZe, silovan
SublaZe, daviT museriZe _ quTaisidan, dekanozi arsen ToxaZe _ aWaridan,
dekanozi simon salariZe _ goridan, ioane saraliZe _ borjomidan, grigol
maWavariani _ siRnaRidan, dekanozebi lavrenti deviZe, kote anTaZe _
Sorapnidan, ioane boboxiZe _ foTidan, evgeni Sengelia _ zugdididan,
dekanozi levan vardiaSvili _ Telavidan, dekanozi vasil koptonaSvili _
axalcixidan, vasili xidaSeli _ cxinvalidan, daviT jorbenaZe _
ozurgeTidan. yrilobis iniciatorebma scades qarTuli inteligenciis
mxardaWeris mopoveba am mizniT yrilobaze miiwvies: ivane javaxiSvili,
korneli kekeliZe, sergi gorgaZe, akaki SaniZe, trifon jafariZe, meliton
kelenjeriZe, magram isini saeklesio krebas ar daswrebian. Tu
gaviTvaliswinebT imas, rom sxva SemTxvevaSi sasuliero pirebs erTi
adgilidan meoreze gadasvlis gamoc apatimrebdnen quTaisis saeklesio
kreba muSaobas ver Seudgeboda Tu mas oficialuri xelisuflebisgan
mxardaWera ar eqneboda. bolSevikuri xelisuflebisaTvis miuRebelni iyvnen
uwmidesi da unetaresi ambrosi, sakaTalikoso sabWos is Semadgenloba,
romelmac qarTveli eris erovnuli da sarwmunoebrivi Tavisuflebis
dasacavad xma aRimaRla da amis gamo sapatimroSic moxvdnen, magram
sulierad ar gatydnen. uwmidesi ambrosi wamebulis SaravandediT iyo
Semosili, rac saokupacio xelisuflebas kidev ufro aRizianebda. quTaisis
krebis monawileTa umravlesoba sabWoTa xelisuflebasTan TanamSromlobis
mzadyofnas, saeklesio cxovrebis sferoSi reformebis gatarebis
aucileblobas aRiarebda.
quTaisis saeklesio krebis dRis wesrigi ase ganisazRvra: 1. `droebiTi
saeklesio mmarTvelobis daarseba; 2. saqarTvelos morwmune mrevlisadmi
mimarTvis teqstis miReba; 3. saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis
sakaTolikoso sabWos moqmedebisa da misi dRevandeli Semadgenlobis
gadayenebis Sesaxeb; 4. saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis IV
saeklesio krebis mowvevis drois gansazRvra; 5. mimdinare sakiTxebi.~32
krebaze imsjeles saqarTvelos marTlmadidebel eklesiaSi Seqmnili
viTarebis Sesaxeb da miiRes gadawyvetileba saqarTvelos marTlmadidebeli
eklesiis sakaTolikoso sabWos gauqmebisa da misi wevrebis saeklesio
Tanamdebobidan gadayenebis Sesaxeb. mainc ra iyo sakaTolikoso sabWosadmi
aseTi mtruli damokidebulebis mizezi? mxolod pirovnuli SeuTavsebloba,
amiT maT surdaT sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis
ambrosisaTvis dasayrdeni gamoecalaT. jer kidev 1925 wlis Semodgomaze
fizikurad dasustebulma uwmidesma ambrosim sakaTalikoso sabWos
daamtkicebina mis mier wardgenili winadadeba kaTolikos-patriarqis
avadmyofobis SemTxvevaSi mosaydre mitropoliti kalistrate Seasrulebda
kaTolikos-patriarqis movaleobas. `ganaxlebisa da reformebis~ jgufis
wevrebs sakaTolikoso sabWos am dadgenilebam wonasworoba daakargvina da
gamoatanina sruliad ukanono ganCineba 1926 wlis martSi `daevalos
mitropolit qristefores Seudges kaTolikos-patriarqis movaleobis
aRsrulebas, rogorc sakaTolikoso saqmeebis, ise mcxeTa-Tbilisis
saeparqio saqmeTa warmoebaSi.~33 es gadawyvetileba ukve aSkarad mianiSnebda
orxelisuflebianobis arsobas saqarTvelos marTlmadidebel samociqulo
eklesiaSi. quTaisis saeklesio krebam daadgina: `1. saqarTvelos
marTlmadidebeli eklesiis sakaTolikoso sabWos Semadgenloba
gadayenebul iqnas; 2. sakaTolikoso sabWos nacvlad saeklesio krebis
mowvevamde daarsdes saqarTvelos eklesiis droebiTi gamgeoba. Semdegi
SemadgenlobiT: Tavmjdomare mitropoliti qristefore, TanaSemwe
episkoposi stefane. wevrebi: episkoposebi alaverdeli melqisedeki, urbneli
svimeoni (am dros qristefore ukve iyo cxum-afxazeTis eparqiis mmarTveli
s.v.). dekanozebi: d. xaxutaiSvili, n. maWaraSvili, b. kandelaki, samoqalaqo
pirni: k. svimoniSvili, g. gaCeCilaZe. 3. droebiT gamgeobas ufleba eZleva
kooptaciiT moiwvios Tavisi Semadgenlobis Sesavsebad eklesiisaTvis
sasargeblo pirebi. 4. saqarTvelos eklesiis droebiT gamgeobas evaleba
Caibaros sakaTolikoso
sabWos yovelive sabuTebi, Tanxebi, inventari sakaTolikoso kancelariisa. 5.
yvela is sasuliero Tanamdebobaze myofni pirni, romelnic ar
daemorCilebian saqarTvelos eklesiis droebiT gamgeobas daTxovnilad
iTvlebian; 6. episkoposi daviTi datoveul iqnas quTaisis kaTedraze
mitropolitis xarisxze ayvaniT. droebiTma gamgeobam unda moiwvios
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis IV saeklesio kreba. 7. sruliad
saqarTvelos kaTolikos-patriarqi uwmidesi da unetaresi ambrosi rCeba
Tavis Tanamdebobaze.~34 droebiTi gamgeobis mier saeklesio marTva-gamgeobis
xelSi aRebis SemTxvevaSi ra funqcia darCeboda sruliad saqarTvelos
kaTolikos-patriarq uwmides ambrosis? albaT formaluri. quTaisis
saeklesio krebis monawileebma sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarq
uwmidessa da unetaress ambrosisadmi gagzavnil werilSi TavianTi
moqmedebani saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis momavlis gamo
gadadgmul aucilebel nabijad gamoacxades?! `Cveni mizania saqarTvelos
eklesiis erTianobis, simSvidisa da simtkicis SenarCuneba. Cven araviTari
ganzraxva ara gvaqvs uadgilo da udroo reformebi SemoviRoT eklesiaSi,
varwmunebT Tqvens uwmidesobas, rom Tqvendami siyvaruli da pativiscema
uaRresad gaRvivdeba rogorc Cveni, ise mTeli morwmune eris gulSi ukeTu
gaiziarebT Cvens TqvenTan TanamSromlobas, Tanaxmad warmodgenili
dadgenilebisa, romelnic ar arian momarTuli Tqveni uwmidesobis
pirovnebis winaaRmdeg, aramed gamowveulia mxolod saqarTvelos eklesiis
siyvaruliT.~36 veraviTar SemTxvevaSi ver gaviziarebT werilis SemdgenelTa
azrs, rom TiTqos maT araviTari piraduli zraxvebi ar amoZravebdaT da
mxolod saqarTvelos eklesiis siyvaruliT moqmedebdnen. quTaisis
saeklesio krebis monawileobam `saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis
morwmuneTa mimarT gamoaqveynes sagangebo mimarTva: `yoveli morwmune
qarTvelisaTvis cxadi unda iyos Tu rogor satiral mdgomareobaSia
saqarTvelos eklesia da isic naTeli unda iyos, rom Tu droze ar iqna
miRebuli saWiro zomebi Cveni eklesia mTlianad ganadgurdeba... yovelive
amis mizezia sakaTolikoso sabWos utaqto moqmedeba, saeklesio kanonebis
ugulebelyofa droisa da garemoebisaTvis angariSis gauwevloba.
sakaTalikoso sabWos muSaobis naklovanebebia: a) usamarTlo dasja
saqarTvelos eklesiis yvelaze uxucesi mRvdelmTavris episkopos daviTisa
quTaTelis kaTedridan mawyverel episkoposad gadayvaniT, sadac arc bina
aris da arc saSualeba imis Sesanaxad. (sul 15-20 Raribi eklesiaa) mas
brali wauyenes viTomc eretikosobaSi, kaTolikos ambrosis mier genuaSi
gagzavnili memorandumis mimarT uaryofiTi damokidebulebis gamo.
episkopos daviTis TavmjdomareobiT Sedgenili proeqto saeklesio
reformebisa aramc Tu scildeba am farTeT dasaxul programas,
sakaTolikoso sabWos mowodebebs. daviTs am proeqtis gamo mwvalebeli
Seerqva. b). episkoposi daviTi metexis cixeSi iyo uwmides ambrosTan da
mosTxova gadadgoma. es ara Tu danaSauli, aramed movaleobis Sesruleba
iyo, romelic gamoxatavda samRvdeloebis survils ar Careuliyvnen
politikaSi... vinaidan sabWoTa xelisufleba aris yvelaze humanuri
xelisufleba, romlis moqmedeba mimarTulia qveynis kulturul-ekonomikuri
warmatebebisaken... saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis sakaTolikoso
sabWo 1924 wlidan iyo vadagasuli, quTaisis krebis mier damtkicebuli
saqarTvelos eklesiis droebiTi gamgeoba kanonieria, vinaidan mis Seqmnas
xels awers 6 episkoposi. g) sakaTolikoso sabWos danaSauli iyo 1924 wlis
ivlisSi miRebuli brZaneba kaTolikos-patriarqis moadgile qristefores
Tbilisidan gorSi gadayvanis da mis magivrad episkoposis pavles
daniSvnisa. episkoposTa krebulSi Tavis sasargeblod xmebis uflebis
Sesaqmnelad 1925 wlis Semodgomaze akurTxes 5 episkoposi: melqisedeki,
stefane, kalistrate, aleqsi, varlami... saeklesio kanonikis uxeSi
darRveviT kalistrate uceb gaamitropolites... sakaTolikoso sabWos
ukanonobas mohyva friad samwuxaro ganxeTqilebani eklesiaSi. amitom
sakaTolikoso sabWo daTxovnilia.~37 mimarTvas xels awerdnen: saqarTvelos
eklesiis droebiTi gamgeobis Tavmjdomare (quTaisis krebam Seqmna es
organo s.v.) mitropoliti qristefore, mitropoliti daviTi (quTaisis
krebam gaamitropolita s.v.), episkoposebi: ioane (marRiSvili), nestori
(yubaneiSvili), stefane (karbelaSvili), simeoni (WeliZe), dekanozebi: d.
xaxutaSvili, i. abesaZe, T. dgebuaZe, p. karbelaSvili.
sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi uwmidesi da unetaresi
ambrosi grZnobda saqarTvelos marTlmadidebel eklesiaSi bolSevikuri
xelisuflebis mier inspirirebuli dapirispirebebis seriozulobas. misi
gankargulebiT 1926 wlis 25 dekembers saswrafod Seikriba saqarTvelos
marTlmadidebeli eklesiis sakaTolikoso sabWos mTeli Semadgenloba,
romelmac moismina misi uwmidesobis mier gansakuTrebuli oficialuri
gancxadebis teqsti: `miviRe informacia, rom quTaisSi episkopos daviTis
mier sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis nebarTvis gareSe
mowveuli iyo saeklesio kreba, romelsac eswrebodnen sxva eparqiebidan
zogierTi mRvdelmTavari da saeklesio piri. sakaTolikoso sabWom miiRo
ra mxedvelobaSi, rom amnairi kreba ar aris gaTvaliswinebuli
saqarTvelos eklesiis debulebiT. ganaCina: quTaisSi Catarebuli saeklesio
kreba gamocxaddes ukanonod.~38 quTaisis saeklesio krebis mier
sakaTolikoso sabWos da kaTolikos-patriarq uwmidesi da unetaresi
ambrosisadmi wamoyenebul braldebebze dasabuTebuli pasuxebia gacemuli
mitropolit kalistrates mier, movusminoT mis argumentebs: `SemTxveviT
gavecani erTs remengtinis manqanaze dabeWdil rva gverdian sabuTs Semdegis
saTauriT: `sruliad saqarTvelos eklesiis morwmuneTa mimarT.~ am sabuTis
boloSi moTavsebulia _ `sruliad saqarTvelos eklesiis droebiTi
mmarTveloba q. tfilisi 1927 w. 6 ianvars.~ es sabuTi (umjobesia vuwodoT
`epistole~) droebiTi mmarTvelobis mier gacemul sabuTebis siaSi ar aris
aRniSnuli, _ ar uzis #, arc tfilisis mTavarxucess miuRia misdami
rwmunebul olqisadmi gamosacxadeblad. maSasadame, epistole igi
oficialuri xasiaTis ar aris. epistole blomad gaugzavniaT provinciaSi,
tfilisSic mravali miuRiaT TviT droebiTi mmarTvelobis wevrebidanac:
cxadia, epistole ofocialuri xasiaTis werilad mainc unda CaiTvalos.
ras Seicavs epistole? sakaTolikozo sabWos `ukanono~ moqmedebaTa
aRnusxvas da amis gamo 1926 wlis dekember 26-27 quTaisSi momxdar `krebis~
mier `sakaTolikoso sabWos Semadgenlobis~ `gadayenebis~ aucileblobas.
sanam epistoles arsebiTad ganxilvas SevudgebodeT, saWiroa ganvmartoT,
romel sakaTalikozo sabWozea laparaki epistoleSi. 1921 wlis seqtemberSi
saeklesio gelaTis krebam airCia kaTolikos-patriarqad cxumeli
mitropoliti ambrosi (xelaia), xolo sakaTolikoso sabWos wevrad
(samRvdeloTagan) i. mirianaSvili, m. tyemalaZe da k. cincaZe (da saeroTagan)
n. TavdgiriZe, v. ivanicki da k. kekeliZe. amasTan erTad saWiroa vicodeT,
rom Cveni eklesiis `debulebiT~ (60) sakaTolikoso sabWos mudvmiv an
pasuximgebel wevrebad iTvlebian saqarTvelos `yvela mmarTveli
mRvdelmTavrebi. 1922 wlisganmavlobaSi sabWos CamoSordnen r. ivanicki da
k. kekeliZe. maT magivrad miwveul iqmnen gelaTis krebisagan arCeuli
kandidatebi n. arjevaniZe da i. ratiSvili. 1923 wlis ianvarSi,
dapatimrebul iqmnen kaTolikos-patriarqi ambrosi da sabWos wevrebi n.
TavdgiriZe, i. mirianaSvili da k. cincaZec. Tumca zemoaRniSnulsa gamo 1923
wlis ianvarSi sakaTolikoso sabWos muSaoba Sewyda, magram imave wlis
seqtembris 7 igi ganaxlda. am sabWoSi Sediodnen yovladsamRvdelo
qristefore (cicqiSvili) romelic kaTolikos-patriarqis patimrobaSi
myofobis dros misi uwmidesobis nebarTviT eweoda kaTolikos-patriarqis
moadgileobas. dek. g. gamrekeli, i. ratiSvili, g. imnaiSvili (samive
kandidaTagani) da maT mier koomptaciis wesiT miwveulni dek. b. kandelaki
da s. mgalobliSvili (dek. m. tyemalaZem da n. arjevaniZem aRar moisurves
sabWoSi muSaoba). 1924 wlis meore naxevarSi ganTavisuflebul iqmnen (sxva
da sxva dros) i. mirianaSvili, n. TavdgiriZe da tyemalaZe. 1925 w. ianvris 12
yovladsamRvdelo qristefores mier samive miwveul iqmnen sabWoSi
samuSaod. amis Semdeg sabWodan gavidnen b. kandelaki da s. mgalobliSvili.
1925 w. martis 8 ganaTavisufles kaTolikos-patriarqi ambrosi da dekanozi
k. cincaZe. misi uwmidesoba Seudga Tavisi movaleobis aRsrulebas,
yovladsamRvdelo qristefore ki miiqca Tavis eparqiaSi (jer urbnisisaSi
da Semdeg soxumisaSi) dekanozi k. cincaZe, miuxedavad misi martis 25
daTariRebul # 6414 gansxvavebisa (`me 1924 wlis seqtembramde mqonda
ufleba wevrad yofnisa.~) mainc miwveul iqmna sabWoSi im mosazrebiT, rom
wevrebi valdebulni arian darCen sanam axlebi ar iqnebian arCeulnio.
amrigad 1921 wlidan 1926 wlis dasasrulamde sakaT. sabWo muSaobda ori
SemadgenlobiT, romelTagan #1 meTaurobda kaTolikos-patriarqi ambrosi,
xolo #2-Si ki dekanozi kandelaki, danarCenebi (metnaklebi xangrZlivobiT)
muSaobdnen orTaveSi.
droebiTi mmarTvelobis moqmedi wevrebi arian #2 sakaTolikosos sabWos
mTavari moqmedni yovladsamRvdelo qristefore da dek. b. kandelaki, amis
gamo, roca epistoleSi laparakoben sabWoze unda vigulisxmoT #1 sabWo,
anu (sisworiT rom vTqvaT) kaTolikos-patriarqi ambrosi da dekanozi k.
cincaZe. naTqvamis Semdeg gasagebia, Tu ra mabedvinebs, aviRo xelSi kalami
metad didi adgili uWiravs Cems pirovnebas epistoleSi...
1) a) pirvel da umTavres `naklad~ epistole aRiarebs debulebas, _
sakaTolikoso sabWos mier `sibrZnisa da windaxedulobis~ uqonlobis gamo
saqarTvelos eklesiasa da `saero mTavrobis~ Soris arakeTilmSvidobiani
damokidebuleba `damyardao...~ marTla faqtia, rom saqarTvelos
marTlmadidebel eklesiasa da saqarTvelos `saero mTavrobis~ Soris
arsebobda `arakeTilmSvidobiani damokidebuleba~? 1926 wlis dekembris 28
kaTolikos-patriarqma ambrosim ganacxada sakaTolikoso sabWoSi Semdegi:
`miviRe cnoba, rom zogierTni pirni avrceleben qarTvel morwmuneTa
sazogadoebaSi xmas, viTomc sakaTolikoso sabWos ukanono moqmedebaTa da
mTavrobisadmi urCobis gamo, sakaTolikoso sabWosa da saqarTvelos s.s.s.
respublikis mTavrobis Soris ar arsebobdes mSvidobiani urTierToba, rac
viTom Sedegad mohyolodes eklesiisadmi mTavrobis gansakuTrebuli
simkacre da Seiwroeba.~ iqonia ra aRniSnul gancxadebisa gamo msjeloba,
sakaTolikoso sabWom (sxdomas daeswro eqvsi mmarTveli mRvdelmTavaric)
erTxmad daadastura, rom `sakaTolikoso sabWos ar aqvs safuZveli Tqvas
(da arc uTqvams), viTomc saqarTvelos s.s. respublikis mTavroba sxvagvarad
epyrobodes saqarTvelos marTlmadidebel eklesias, vinme sxva romelime
aRsarebis, an sarwmunoebis religiur sazogadoebas.~
miuxedavad zemoaRniSnulisa, epistole amcnobs `sruliad saqarTvelos
eklesiis morwmuneT,~ `sakaTolikoso sabWos (igulisxmeba #1)... unda
gaeTvaliswinebina, rom mociqulTa pavlesi (rom. 13,1-2) da petresi (1.2.13)
sityvebis daviwyeba, rom qristianeT keTilmSvidobiani damokidebuleba
iqonion saero mTavrobasTan. ar iqneboda saxeiro eklesiisaTvis (gv. 3).
marTladac, naCveneb alagas mociquli pavle swers: `yovelni xelmwifebasa
mas umTavresisasa daemorCilen... romeli adgebodes xelmwifebasa, RvTisa
brZanebasa adgebis.~ xolo mociquli petre ki brZanebs: `daemorCileniT ukve
yovelsave kacobrivsa xelmwifebasa~-o. e.i. mTavrobas daemorCileT da nu
aRdgebiT mis winaaRmdego. amitom, roca droebiTi mmarTveloba amxilebs
sakaTolikoso #1 sabWos mociqulTa petresa da pavles sityvebi
dagviwyebiaTo da isic `sruliad saqarTvelos eklesiis morwmuneTa mimarT~
epistoleSi, movale iyo rogorc iuridiulad ise zneobrivad daesaxelebia
anu aReniSna Tundac erTi faqti, `romelic cxadyofda, rom sakaTolikoso
#1 sabWo `aRudga~ `xelmwifebasa mas umTavresisasa~ da ar `daemorCila~
mas. amgvar faqts droebiTi mmarTveloba ar uCvenebs (da verc uCvenebs),
vinaidan sakaTolikoso #1 sabWo yovelTvis idga kanonierebis niadagze:
hqonda mTavrobasTan `keTilmSvidobiani~ damokidebuleba, _ mimarTavda mas
Tavis saWiroebaTa gamo, emorCileboda mis brZaneba-gankargulebebs da
`daJinebiT moiTxovda samRvdeloebisagan eklesiis Sesaxeb sabWoTa
mTavrobis mier gamocemul kanonebiT (1) savsebiT da aRsrulebas~ (1926 w.
XII. 28 oqmi) amis gamo droebiTi mmarTvelobis zemoaRniSnuli mxileba
(namdvilaT ki braldeba) sakaTolikoso #1 sabWos mimarT Zlier enaTesaveba
ciliswameba-dasmena-dabezRebas.~ amis Semdeg gasagebia sakaTolikoso sabWos
1926 wlis dekembris 28 oqmis Semdegi amonaweri: `k. patriarqis mier
miRebuli cnoba unda CaiTvalos piradi da boroti mizniT gamsWvalul
adamianTa mier gavrcelebul ciliswamebad, romelic gamowveulia
sakaTtolikoso sabWos kanonier da kanonikur niadagze mtkiced dgomisa
gamo ukmayofilebiT.~
b) epistoles mkiTxvelma SeiZleba ifiqros, sakaTolikoso sabWos mimarT
wamoyenebuli braldeba sabuTdeba sityvebiT: `sakaTolikoso sabWos unda
mieRo zomebi (kaTolikos-patriarqis), memurandumi ar gagzavniliyo
(genuaSi, gv. 3) magram, jer erTi: saidan ician epistoles avtorebma, rom
sakaTolikoso sabWos SeeZlo `mieRo zomebi memorandumi ar gagzavniliyo~?
memorandumis Sedgena-gagzavnis saqmeSi sakaTolikoso-sabWos wevrebi iReben
monawileobas imdanadve, ramdenadac monawileobda am saqmeSi dRevandeli
droebiTi mmarTvelobis meTauri, xolo maSindeli sakaTolikoso sabWos
mudmivi wevri _ yovladsamRvdelo qristefore: arc metad arc naklebad. da
Tu misi meufeba brZanebs, _ `viRebdiT monawileobasa,~ maSin an erTad unda
migveRo zomebi memorandumis gaugzavnelobisaTvis, an mis
yovladusamRvdeloesobas unda mogoneboda cotne dadiani da msgavsad am
keTilSobili mamuliSvilisa, mobrZanebuliyo CvenTan da gaeziarebina Cveni
bedi... epistoles avtorebma kargad ician, rom memorandumi dawera da
gagzavna sabWos monawileobis gareSe kaTolikos-patriarqma ambrosim, da
Tu mis gamo moTavsebul iqmnen sagangebo komisiaSi da gamasworebel
saxlSi n. TavdgiriZe, i. mirianaSvili, m. tyemalaZe da k. cincaZe (romelmac
gaatara iq 26 Tve, k. patriarqma ki 16) unda gulwrfelad aRiaro, rom Cven
gvewvia iseTi xvedri, rogoric wilad xvda kacsa kvirinelsa, saxeliT
svimons romeli wariqcies, raTa aRiRos jvari iesosi (maT. 27,32) cxadia,
sakaTolikoso sabWos memorandumis gaugzavnelobisaTvis zomebs ver
miiRebda: kaTolikoz-patriarqi metad didi pirovnebaa, rom mis sulsa da
guls vinme daepatronos...
b) adamianis yovelsave moqmedebas aqvs dasasruli: memorandumis
`Semadgenelni da gamgzavnelni~ friad kompetentur organos mier aramc Tu
daisajnen aramed Sewynarebul da ganTavisuflebulnic iqmnen `danarCen
sasjelisagan.~ amiT savsebiT amoiwura `memorandumis gagzavnis~ sakiTxi maT
mier, visac es saqme ekiTxeboda da vizedac igi damokidebuli iyo mTlianad
Cans, oficialurad RvTisuarismyofelni da qristianobasTan mebrZolni
adamianebi, metis qristianuli lmobierebiT da kacTmoyvarebiT yofilan
ganmsWvalulni, vinem qristes moZRvrebis oficialurad mqadagebelni da
misi madliT `Semosilni~ epistoles avtorebi, romelTac ver SeugniaT verc
saRvTo werilis styvebi (xom. 1,9) da verc mociqulTa (25) kanoni: `ara Suri
iZio orgzis erTbamad~, e.i. erTi danaSaulisaTvis orjer dasja ar
SeiZlebao... `mamao miuteve amaT, rameTu ara ician, rasa iqman~ (luk. 23,24),
anu rasa ityvian@!
g) epistoles avtorebi moZRvraven TavianT mkiTxvelebs: `sakaTolikoso
sabWo memorandumis gagzavnis Semdeg mainc unda cdiliyo mis
gasabaTileblad~ (gv. 3) aq adgili unda qondes an gulmaviwyobas, an
cbierebas. sakaTolikoso sabWo aramc Tu Seecada, aramed miiRo kidev
radikaluri zomebi `memorandumis gasabaTileblad.~ TviT epistole
gvamcnobs rom 1923 wlis seqtembris pirvel ricxvebSi kaTolikos-patriarqs
warsdgomia quTaisidan gamogzavnili delegacia (episkopozi daviTi, dek.
platon cqitiSvili da trifon jafariZe) TxovniT, _ `memorandumis
gagzavnis gamo Seetana sabWoTa mTavrobis winaSe gancxadeba, rom
memorandumis gagzavna iyo Secdoma,~ xolo imave wlis enkenisTvis 9.
sakaTolikoso sabWos #2 s (1 am dros metexSi imyofeboda kaTolikos-
patriarqi) sionis galavanSi ganuCenia: `eTxovos mis uwmidesobas Tavisi
adgili dauTmos sxva pirs.~ Jurnals xels aweren ep. qristefore, ep.
daviTi, dek. b. kandelaki da s. mgalobliSvili. Cans epistoles avtorTa da
sakaTolikoso #2 sabWos (agreTve quTaTur delegaciis) azriT,
`memorandumis gasabaTileblad~ saWiro yofila kaTolikozis mier, an
`memorandumis gagzavnis Secdomad aRiareba,~ an `sxva pirisaTvis Tavisi
adgilis daTmoba.~ kaTolikoz-patriarqs im Jamad ar unebebia arc erTisa
da arc meore winadadebis Sesruleba, magram naxevari wlis Semdegi 1924
wlis martSi, misma uwmidesobam uzenaes sasamarTlos winaSe `Tavis genuis
konferenciisadmi mimarTva SecdomaT aRiara~ (ix. 1924 w. martis 21 #65
`komunistSi~ moTavsebuli uzenaesi sasamarTlos rezolucia)
gamasworebeli saxlidan gamosvlis Semdeg ki 1925 wlis ivnisis 10,
sakaTolikoso sabWoSi Seutania winadadeba, _ `sakaTolikoso sabWom inebos
gankarguleba, raTa samRvdeloeba ar ereodes politikur saqmeebSi~. am
winadadebis gamo sakaTolikoso sabWos imave dRes gamoutania Sesaferisi
(#35) ganCineba da daugzavnia eparqiaTa mmarTvel mRvdelmTavrobisaTvis
saxelmZRvanelod da Sesasruleblad. adamians romelmac politikur
saqmeebSi (memorandumi politikur aqtad aris cnobili) CarevisaTvis or
welzed meti patimrobaSi gaatara (misjili qonda 9 weliwadi), Tavis
moqmedeba saqveynod Secdomad aRiara, xelqveiTi organoebi gaafrTxila, _
politikur saqmeebSi samRvdeloeba ar gaerioso, da yovelive amiT
sakaTolikoso #2 sabWos da quTaTur delegatebis moTxovnileba savsebiT
Seasrula, vfiqrob, meti ar moeTxoveba ra...
d) garna epistoles avtorebi amiT ar kmayofildebian, isini Txouloben
kaTolikozs da `misTanaTa~ aseTi gancxadeba ueWvelad 1923 wlis
seqtemberSi unda SeetanaTo: `SemdgomSi kaTolikoz-patriarqma da misTanaTa
Seitanes aseTi gancxadeba mTavrobis winaSe, magram gvian da iyo~ (gv. 2) Tu
risTvis ar ineba misma uwmidesobam zemo xsenebuli gancxadebis Setana saca
jer ars 1923 wlis enkenisTveSi, me ar vici, magram `misTanaTa~, rom
araviTari gancxadeba ar SeutaniaT `memorandumis gagzavnis Secdomad
aRiarebis Sesaxeb, _ es Zalian kargad vici. an ra ufleba hqondaT
`misTanaTa~ memorandumis Sesaxeb raime gancxadeba? memorandumis Sedgena-
gagzavnaSi `misTanaTa~ monawileoba ar miuRiaT, da verc kaTolikoz-
patriarqis msajulad gamodgebodnen: 1921 wlis aprilis 15 #21 dekretiT
eklesia gamoyofilia saxelmwifosagan da amis Semdeg arcerT sasuliero
pirs ar aqvs ufleba dasdos msjavri visime politikur moRvaweobas, _
dadebiTi iqneba es movlena Tu uaryofiTi, yoveli moqalaqe (Tundac
samRvdelo) politikur moRvaweobisaTvis pasuxismgebelia saero
sasamarTlos winaSe. sisxlis samarTlis kodeqsic garkveviT RaRadebs (mux.
126): `miTviseba religiur an saero organizaciis mier saadministracio,
sasamarTlo, an saqveyno samarTlis xasiaTis sxva funqciisa gamoiwvevs... es
kargad moexsenebaT epistoles avtorebs, magram maT mainc surT `misTanaTa~
moaxvion Tavs raRac gancxadeba... ar mikvirs!...
e) epistoles avtorebi ganagrZoben: `kaTolikozs da misTanaTa aseTi
gancxadeba mTavrobis winaSe rom SeetanaT (misTanaTa~, rom araviTari
gancxadeba ar SeutaniaT is ukve viciT) 1923 wlis enkenisTveSi,
saqarTvelos eklesias ascdeboda is ziani, romelic mas moeloda
momavalSio: memorandumis gagzavnam `didi ziani miayena saqarTvelos
eklesias da kidev mets uqadiso (uTqvamT kaTolikozisaTvis quTaTel
delegatebs da amas savsebiT iziareben epistoles avtorebi) raica 1924
wlis ugunur gamosvlebis dros gamarTlda kideco~ da rom samRvdeloebam
sazogadod da `gansakuTrebiT soflis samRvdeloebam friad mwvaved
ganicada Tavis Tavzed Sedegebi memorandumis gagzavnisao.~ (gv. 2) gamodis,
rom zogierTa samRvdelo pirTa monawileoba WeSmaritad ugunur
gamosvlebSi da maT mier amis gamo `mwvave Sedegebis gancda~
gamomdinareobs `memorandumisagan~. vnaxoT~.
`memorandumis~ avtori da `misTanani~ uzenaesma sasamarTlom gaasamarTla
1924 wlis martSi da miusaja: pirvels `Tavisuflebis aRkveTa cxra wliT,
sastiki izolaciiT da yoveli misi qonebis konfiskaciiT,~ danarCenT igive
sasjeli 2-5 wlamde da es ganCineba gamoqveynebuli iyo kvlav adgilobriv
gazeTebSi. darwmunebuli var, rom saqarTveloSi ar darCenila arc erTi
samRvdelo piri, rom es ar gaegos. 1924 wlis gamosvlebs ki adgili qondaT
xuTi Tvis Semdeg agvistoSi. nu Tu SesaZlebelia vifiqroT. samRvdeloebam,
Tundac, ver gaiTvaliswina, rom, Tu kaTolikozi politikaSi CarevisaTvis
gadarCa sikvdiliT dasjas, (es moxda umTavresad misTvis, rom `Secdomad
aRiara memorandumis gagzavna~) - mis uwmidesobaze ufro dabal safexurze
mdgom samRvdeloebas ar CauTvlidnen damsaxurebad gamosvlebSi
monawileobis miRebas?! magram daveTanxmebiT erTi wuTiT epistoles
avtorebs, rom samRvdeloebam agvistos gamosvlebSi miiRo monawileoba
memorandumis gavleniT. es xom scodniaT epistoles avtorebs (igive sakaT.
#2 sabWos wevrebs) jer kidev 1923 wlis enkenisTveSi (e.i. erTi wliT adre),
rodesac afrTxilebdnen kaTolikozs, memorandumi metad did zians moutans
saqarTvelos eklesiaso, ratom kaTolikozis da `misTanaTa~ gasamarTlebis
Semdeg (1924 w. marti) ar daugzavnes samRvdeloebas epistoleebi:
gaufrTxildiT mamano da Zmano ar CaerioT politikur saqmeebSi, Torem
Tqvenc iseTive (Tu uaresi ara) bedi gewevaT, rogoric `kaTolikozs da
misTanaTao.~ cxadia, Tu vinmea damnaSave imaSi, rom samRvdeloebam `mwvaved
ganicada TavisTavzed memorandumis gagzavnis Sedegebi,~ mxolod da
mxolod epistoles avtorebi, romelTac winaswar icoden, Tu ra moyveboda
memorandumTan kavSirs da ar gaafrTxiles samRvdeloeba, gansakuTrebiT
`soflis samRvdeloeba~... macxovarma brZana, monai, romelman icis nebai
uflisa Tvisisa da ar moiqceva am codnis mixedviT unda itanjos friado
(luk. 12 47) da Tu es yovelives mcodne moZRvrebi fizikur tanjvas ascdnen,
vfiqrob, zneobrivs mainc ver ascdebian...
v) SeiZleba Tqvan `memorandumis gasabaTileblad~ (da saero mTavrobasTan
keTilmSvidobiani damokidebulebis aRsadgenad~) ukeTesi iqneboda,
kaTolikoz-patriarqs rom ganexorcielebia sakaTolikozo #2 sabWos
dadgenileba, _ `Tavisi adgili daeTmo sxva pirisaTvis.~ rogorc zemoT
avRniSne, am winadadebis miRebis dros Cven dabarebuli viyaviT... `misTanani~
metexSi viyaviT (Semdgom orTaWalaSi) is ki sionis galavanSi: ra
mosazrebiT uaryo man sakaTolikoso #2 sabWos es winadadeba, me ar vici.
vici mxolod, rom 1925 wlis dasawyisSi (rogorc gamasworebel saxls
saavadmyofoSi, ise ganTavisuflebis Semdegac), roca avadmyofobam magrad
CasWida xeli, xSirad brZanebda: Tu eklesiisaTvis sasargeblo iqneba, me
gadavdgebio. erTxel gavkadnierdi da movaxsenen: es sakiTxi didi sakiTxia,
pasuxi RvTisa da eris winaSe Tqvenve unda agoT saboloo gadawyvetileba
Tqvenve unda gamoitanoT, rCevisaTvis ki SeiZleba mimarToT sakaTolikoso
sabWos mudmiv da pasuxismgebel wevrebs, e.i. episkopozebs da ara ukve
gasul (amorCeul) wevrebs meTqi. RimiliR mibrZana: viTom Senca rCevas
iZlevio, Tumca, marTali rom Tqvas kacma, ara tyuio: bolos da bolos
yvelaferi me dambraldebao. amis Semdeg me gavedi tfilisidan (maisis 20)
da davbrundi, enkenisTvis gasuls. zafxulSi kaTolikozi borjomSi
brZandeboda: tfilisis samrekloebma da samRvdeloebam saSvaleba momces
zafxulze agarakad vyofiliyavio. Semodgomaze moxda epizkopozTa kreba.
vfiqrob Tavis gadadgomis Sesaxeb misi uwmidesoba episkopozTa krebuls
moelaparaka da miiRo maTgan uari. sabuTad maqvs misi uwmidesobis erTi
winadadeba sakaTolikozo sabWos sruli Semadgenlobisadmi, romelic
erTxmad iqmna miRebuli episkopozebisaganac ki, romelTac ori wlis winad
urCies mis uwmidesobas _ Seni adgili sxvas dauTmeo. ai es winadadeba:
`avadmyofobis gamo SeiZleba me iZulebuli gavxde dro gamoSvebiT
movarido sabWoSi da eparqiaSi intensiur muSaobas. amisTvis winadadebas
vaZlev sakaTolikozo sabWos arsebuli `debulebis~ meore SeniSvna
Secvlili iqmnas am nairad: `rodesac kaTolikozi xangrZlivi avadmyofobis
gamo, an sxva sapatio mizeziT moklebulia saSvalebas saeklesio saqmeebis
xelmZRvanelobisas, sakaTolikoso sabWo gamoiwvevs erT-erT mRvdelmTavars
daniSnavs mas kaTolikos-patriarqis mosaydred (1925.X.9~.)
vimeoreb, es winadadeba ukamaTod iqna miRebuli. me ki vfiqrob,
yovladsamRvdeloT rom ar mieRoT es winadadeba, an mis Sesaxeb kamaTi
gaemarTaT, kaTolikozi gadadgeboda, magram episkopozebma es ar inebes da
kaTolikozic gamagrda im rwmenaSi, rom eklesiisaTvis ufro sasargeblo
iqneba, Tu is darCeba Tavis adgilze. meoris mxriT, TviT episkopoznic rom
am azrisani ar yofiliyvnen, kaTolikozs ar moeridebodnen da pirdapir
urCevdnen, _ gadadeqio. mimdinare wlis martis 22 imave mRvdelTmTavarT
naklebi sabuTi qondaT xelSi (saxeldobr, misi uwmidesobis ama wlis
Tebervlis 9 rezolucia: `eqimebisagan akrZaluli maqvs intensiuri
saqmianoba, amisTvis eparqiis saqmeebis marTva-gamgeobas vabareb mitropolit
ioanes, im pirobiT, rom umTavresi saqmeebi me momaxsenoso), magram maT
gamoitanes ganCineba: `daevalos mitropolit qristefores Seudges
kaTolikoz-patriarqis movaleobis asrulebas, rogorc sakaTolikozo
saqmeebis ise mcxeTa-tfilisis saeparqio saqmeTa warmoebaSio.~ cxadia Tu
vinmem SeuSala xeli `memorandumis gabaTilebas~ kaTolikozis gadadgomiT,
es iyvnen yovladsamRvdeloni da uwinares yovelTa am uebari saSvalebis
aRmomCeni mRvdelmTavarni qristefore da daviTi: Tu maTi azriT
`memorandumis~ avtori ver gamodgeba saqarTvelos eklesiis
saWeTmpyrobelad 1923 wlis enkenisTveSi, igi ver gamodgeboda saqarTvelos
mamaTmTavrad 1925 wlis mwifobisTveSi, miT umetes rom maTi meufebani 1924
wlis agvistos gamosvlebs mWidrod ukavSireben `memorandums.~
iqneba `kaTolikozma da misTanaTa~ daimsaxures `saero mTavrobis~
undobloba `danarCen sasjelisagan~ ganTavisuflebis Semdeg? am sakiTxis
pasuxad saumjobesod mimaCnia miviyvano aq amonaweri 1926 w. dekembris 28
oqmidan: `sakaTolikoso sabWos (#1) dRevandelma Semadgenlobam ganaaxla
muSaoba mxolod 1925 wlis gazafxulze, rom muSaobis ganaxlebisa igi
gaecno s.s. centralur aRmasrulebel komitetis 1924 wlis noembris 21
TariRovan #124 dadgenilebas da iusticiis da Sinagan saqmeTa saxalxo
komisariatebis imave wlis dekembris 2 gamocemul instruqcias, da scno
xsenebuli kanonebi saqarTvelos eklesiis, rogorc religiur sazogadoebis
arsebobisa da moqmedebisaTvis kmasayofelad; rom aRniSnulis gamo,
xsenebul dadgenileba-instruqciiT igi TviTxelmZRvanelebs da eparqiaTa
mmarTvel mRvdelTmTavarT daugzavna saxelmZRvanelod, rom
mRvdelmTavrebs saxelmZRvanelod daegzavna sakaTolikozo sabWos 1925
wlis ivnisis 10 #35 ganCineba, _ eparqiaTa mmarTvelT inebon gankarguleba,
raTa samRvdeloeba ar ereodes politikur saqmeebSi; rom aRniSnul
brZanebasTan dakavSirebiT is daJinebiT moiTxovs samRvdeloebisagan
eklesiis Sesaxeb sabWoTa mTavrobis mier gamocemul kanonebis savsebiT
dacvas da aRsrulebas, ris magaliTs warmoadgens Tundac Semdegi 1926
wlis noembris 20 gankarguleba kaTolikoz-patriarqisa: `saolqo krebis
dadgenilebani unda Sefardebul iqmnan arsebul samoqalaqo
kanonmdeblobasTan, winaaRmdeg SemTxvevaSi saolqo krebas survili
dakmayofilebuli ver iqneba Cem mier... da rom sakaTolikozo-sabWo amis
Semdegac sastikad moiTxovs mis qvemdebare pirTa da organoTa mier srul
loialobis dacvas da eklesiis Sesaxeb gamocemul samoqalaqo kanonebis
savsebiT Sesrulebas.~
cxadia, sakaTalikozo sabWo ver gabedavda am oqmis wardgenas
mTavrobisadmi (s.s. c. aRm. komitetSi, s.s.r. saxalxo komisarTa sabWoSi da
saqarTvelos komunistur partiis centralur komitetSi), mas rom Caedinos
iseTi ram, rasac SeeZlo gamoewvia `saero mTavrobis~ undobloba. Cemi Rrma
rwmeniT `memorandumis gabaTilebis~ sakiTxi daiwyo maSin, rodesac k.
patriarqma `Tavis genuis komferenciisadmi memorandumiT mimarTva Secdomad
aRiara,~ uzenaesma sasamarTlom am aRiarebis gamo mis uwmidesobas
umaRlesi sasjelis magier cxra wliT gamasworebel saxlSi moTavseba
miusaja da am msjavris gamotanis erTi wlis Semdeg kaTolikoz-patriarqi
`danarCen sasjelisagan~ ganaTavisufla, xolo damTavrda maSin, rodesac
kaTolikoz-patriarqma ambrosim sakaTolikozo sabWoSi winadadeba Seitana,
_ samRvdeloeba ar ereodes politikur saqmeebSio da es winadadeba
sakaTolikozo sabWom daadastura. Tavisi adgilis sxva pirisaTvis
kaTolikoz-patriarqis ambrosis mier daTmoba mdgomareobas gaamwvavebda:
morwmuneTa didi umravlesoba ueWvelad ityoda Zala daatanes da imisTvis
dauTmo sxva pirs Tavisi adgili, TviT kaTolikozs ki `mowamis~ gvirgviniT
Seamkobda. am mosazrebisa gamo, vfiqrob, kaTolikoz-patriarqi dResac ar
uTmobs sxva pirs Tavis adgils: Worebsa da aur-zaurs erideba...
2) am `TavkideTa lodis~ Semdeg, epistoleSi aRniSnulia sakaTolikozo
sabWos moqmedebaTa `nakli~ (gv. 1) anu `ukanono~ ebani (gv. 7) romelTa Soris
pirveli adgili uWiravs `usamarTlod dasjas saqarTvelos eklesiis
yvelaze uxuces mRvdelmTavris, episkopoz daviTis quTaTel kaTedridan
mawyverel episkoposad gadayvaniT, iseT adgilze gadayvaniT, sadac arc bina
aris, arc saSvaleba imis Sesanaxad~ (gv. 1). sanam am `ukanonobas~ arsebiTad
SevexebodeT, saWiroa vicodeT, rogor esmiT epistoles avtorebs
`kanoniereba.~ am RirsSesaniSnav sabuTis meSvide gverdze sweria:
kaTolikoz-patriarqi ambrosi rCeba Tavis adgilze~ (quTaisis `krebis~
ganaCenia); mcxeTa-tfilisis eparqiaSi dagzavnil cirkularSi (#III
Tebervlis 12 TariRiT) aRniSnulia: `droebiTi mmarTvelebis Tavmjdomared
brZandeba kaTolikoz-patriarqi ambrosi~-o. mimdinare wlis ianvris 4 ki
droebiTi mmarTvelobis wevrebma mosTxoves Tavis Tavjdomares kaTolikos-
patriarqis kancelaria da `saqmeebi~ Cagvabareo. misma uwmidesobam upasuxa:
sanam me viTvlebi droebiTi mmarTvelobis Tavmjdomared da k. patriarqad
kancelariac da `saqmeebi~c Cems gankargulebaSi iyoso. droebiTi
mmarTvelobis wevrebma im dResve moiwvies milicia, daluqes kancelaria,
xolo meore dRes, ianvris 5, miliciis saSvalebiT Caibares saqmeebi da
kancelaria. epistole daTariRebulia ianvris 6, da iq garkveviT aris
aRniSnuli, rom `kaTolikozi rCeba Tavis adgilzeo.~ miliciis saSualebiT
kacs kancelaria da `saqmeebi~ CamoarTves da is mainc rCeba Tavmjdomared
Tavis adgilzeo. ase esmiT epistoles avtorebs kanoniereba, magram
daubrundeT `yvelaze uxuces mRvdelmTavars-episkopos daviTs~ da
vikiTxoT: raSi gamoixata misi meufebis `usamarTlod dasja?~ imaSi, rom
gadaiyvanes iseT adgilze, sadac arc bina aris, ars saSualeba misi
(episkopozis) Sesanaxad~! yovladsamRvdelo daviTi gadayvanil iqmna gori-
axalqalaq-axalcixis mazrebis mRvdelmTavrad `mawyverelis~ da ara
`urbnelis~ pativiT, vinaidan misi meufeba erTxel ukve iwodeboda
`urbnelad.~ es eparqia 1926 wlis oqtombramde eWira mitropolit ioanes,
magram raRac mizezebiT misma meufebam gaaneba mas Tavi, sami kviris Semdeg
ki kvlav ganacxada survili am eparqiaSi dabrunebisaTvis. igive eparqia
(werilobiT) iTxoves cxumelma mitropolitma qristeforem da baTum-
Semoqmedelma nestorma: Cans eparqia ar yofila imdenad daZabunebuli, rom
iq ar moipovebodes `saSualeba uxuces mRvdelmTavris Sesanaxad.~ am
mosazrebas amagreben cifrebiT da faqtebiT. 1926 w. pirvel naxevarSi
episkoposma daviTma sTxova sakaTolikozo sabWos, damimtkiceT Semdegi
xarjT-aRricxvao: episkopozs Tviurad 30 maneTi, binis qirad 10 m. da
kancelariis Sesanaxad 10 m. sul 50 maneTiao. mitropolit ioanem urbnisis
eparqiisgan Tavisuflebis Semdeg warmoadgina angariSi: yovelTviurad
viRebdi aT maneTso. amis garda, warsuli wlis oqtombris 23-24 viyavi gorSi
(droebiT me mebara eparqia), sadac samreklo sabWos wevrebma gadmomces: im
imediT, rom axali episkopozi icxovrebs gorSi (meufe ioane cxovrobda
tfilisSi), Cven SeudeqiT samoTaxiani saxlis Seneba-SekeTebaso, xolo Tu
binis mowyobamde daniSnavT episkopozso (maSin mxolod yovladsamRvdelo
nestors qonda Semotanili gancxadeba) dek. g. nasyidaSvili uTmobs mas erT-
erT oTaxso, rac iqac daadastura dekanozma. amgvarad ubinaobaze da
saSvalebis uqonlobaze laparaki unda CaiTvalos siyalbed...
mere ra danaSaulebisaTvis `dausjia~ ep. daviTi ase `usamarTlod~
sakaTolikozo sabWos epistoles avtorebma amis Sesaxeb oficialurad
araferi ar ician, magram `ara oficialurad (aq ukve gulTmisnoba iwyeba)
sakaTolikozo sabWos TvalSi daviT episkopozs miuZRvis ori danaSauli:
erTi misi, viTomda, mwvalebloba (eretikosoba) da meore misi uaryofiTi
damokidebuleba memorandumis gagzavnasTan~ (gv. 1).
ganvixiloT! `ep. daviTis eretikosoba gamoixata, ganagrZobs epistole,
misi TavmjdomareobiT 1923 w. qalaq quTaisSi Sedgenil proeqtSi saeklesio
reformaTa Sesaxeb~ (gv. 1-2) epistoles avtorebi, rom gulTmisnobis gzas ar
dasdgomodnen da odnavac mainc Cafiqrebodnen sakaTolikozo sabWos im
cirkulirs (ix. damateba #1), romlidanac amouglejiaT (da isic Tavis
sawinaaRmdegod) erTi fraza. mixvdebodnen, rom `saeklesio reformaTa
Sesaxeb proeqtis~ warmodgena davalebuli qonda yovladsamRvdelo daviTs.
cirkulirSi sweria: `daevalos eparqiaTa mRvdelmTavrebs dauyovnebliv
moaxdinon gankarguleba... cvlilebaTa damuSavebel komisiebis arCevis
Sesaxeb da komisiaTa mier dasabuTebuli da damuSavebuli proeqtebi
warmoudginon sakaTolikozo sabWos ucvlelad, TavianTi daskvnis (calke)
darTviT.~ maSasadame Tu yovladsamRvdelo daviTma daamuSava sasurvel
cvlilebaTa proeqti, amiT mas mxolod Seusrulebia sabWos davaleba da
sabWo marTlac didad axirebuli ram dawesebuleba unda yofiliyo, rom
episkopozi daviTi misi davalebis SesrulebisaTvis daesaja. maS raSia
saqme? Tumca sityva gagvigrZelda, magram iZulebuli var avalaparako aq
faqtebi da TviT yovladsamRvdelo daviTi. 1925 wlis oqtombris 11 TariRiT
daviT episkoposma moarTva sakaTolikozo sabWos ganmarteba romelSiac
sweria: `vinaidan Cem mier xelmoweril da `muSa da glexSi~ (1923 #35)
dastambul proeqtis gamo iyo da alag-alag dResac aris gavrcelebuli
araswori xmebi, pativiscemiT movaxseneb sakaTolikozo sabWos, rom a)
proeqti igi iyo gamowveuli 1) sakaTolikozo sabWos 1922 wlis 19
oqtombris #47 dadgenilebiT (zemoT rom moviyvaneT) da 2) keTili mizniT _
gvexsna eklesia dangrevisagan maSindel saSinel momentSi da xeli Segvewyo
datusaRebulTa gamoSvebisaTvis...
b) rom proeqti igi iyo mxolod proeqti... me arcerTi mRvdlisTvis ar
mimiweria mieRo da ganecxadebia is proeqti, da arc Tavad Semicvlia ra
eklesiasi, g) is proeqti momentisa gamo eklesiaSi iyo Sedgenili siCqariT
or dReSi, da azrebi masSi araa gamoxatuli yvelgan sisworiT da naTlad.
dabeWdilSi aris Secdoma... dasasrul, samwuxarod mimaCnia, rom aRniSnuli
proeqti daistamba gazeTSi; misi dabeWdva Cemze ar iyo damokidebuli~ (saqme
17/1925).
rogorc xedavT, damuSavebuli proeqti yovladsamRvdelo daviTs sabWoSi
ki ar warudgenia, aramed (Tavis uneburad) daustambavs gazeT `muSa da
glexSi~ (#35, 1925, VIII.26) amis gamo `proeqtis garSemo~ `gavrcelebula ara
swori xmebi,~ miT umetes, rom igi yofila `Sedgenili siCqariT or dReSi,
da azrebi masSi araa gamoTqmuli yovelgan sisworiT da naTlad,
dabeWdilSi aris Secdoma~ (redaqcia ki adasturebs, rom dabeWdilia
`ucvlelado~) am siCqariT Sedgenilma proeqtma miiqcia presis yuradReba.
`muSa da glexi~-s TviT im nomerSi, romelSidac adgili aqvs daTmobili
proeqts, moTavsebulia mowinave werili `pirveli nabiji,~ romelic
gveubneba Semdegs: `Cven vfiqrobT pirveli nabiji quTaisis samRvdeloebis
warmomadgenlebisa mokle xanSi ufro Rrma da ufro radikalur gamoZaxils
povebs samRvdeloebis dabal wreebSi... yovelgvari axali, yovelgvari
`progresuli~ nabijis gadadgma misi (eklesiis) cxovrebaSi Cvens mier
aRiarebuli iqneba, rogorc dadebiTi movlena. yovel SemTxvevaSi, es ufro
daafiqrebs maTTac, visac eklesia swams _ am eklesiis safuZvlebis Sesaxeb.
dafiqreba ki yvelazed ufro Seuwyobs xels imas, riskenac Cven miviswrafiT
eklesiis sakiTxSi: `mis srul mospobas~ (xazi redaqciisaa) daumateT amas
gazeT Заря Востока 2 (266, 1923, XI, 18) cnoba, rom `amas winaT daviT
episkopozis meTaurobiT Sedga mRvdelmTavrebis jgufis konferencia,
romelTac gadaswyvites gaataron reformebi saqarTvelos eklesiaSi. maTi
survilia `cxoveli eklesiis~ Seqmna saqarTvelos masStabSi чтоже ?~... me
mgonia didi `sibrZne da gamWriaxoba~ ar aris saWiro imis gasagebad, Tu
rogor gavrcelda yovladsamRvdelo daviTis Sesaxeb `araswori xmebi~.
sakaTolikozo sabWo swored imisTvis Txoulobda ukve xsenebuli
cirkulariT proeqtebi `unda dagrovdes centrSi (sabWoSi)
ganxorcielebisaTvis erT spetrSi gasatareblado,~ rom uzrunvelyo es Tu
is pirovneba `araswori xmebis gavrcelebis~ Sedegebisagan...
yovladsamRvdelos mizani _ `gvexsna eklesia dangrevisagan da xeli
Segvewyo datusaRebulTa gamoSvebisaTvis~ _ keTili da kargi iyo, magram
mis gansaxorcieleblad arCeuli saSualeba ki friad cudi: SecdomiT da
aCqarebiT dawerili proeqtiT veravis daakmayofilebT, _ verc imaT vis
xelSiac aris ufleba `datusaRebulTa gamoSvebisa~ da verc morwmune ers.
mxedvelobaSi misaRebia isic, rom proeqti dawerilia daviTiseburi
kategoriuli kiloTi: `sakurTxevelSi trapezis ukan asvenia an daxatulia
qristess xati, sxva xatebis taZarSi daxatva akrZalulia... sakurTxevels
orive gverdze axlavs kedlebamde buduarebi da amaT Soris CamoSvebulia
farda... sacecxluri da sakmeveli mospobilia... saswaulT moqmedi xati ar
arsebobs... samociquloni yovelnair RvTismsaxurebidan da
mRvdelmoqmedebidan ganidevnos... sasikvdino ziarebis micema mRvdlisaTvis
ar aris savaldebulo... kaba da anafora dauSvebelia eklesiasa da sxva
mRvdelmoqmedebis drois gareSe... marxva savaldebulo ar ars...
dResaswaulTa ricxvi Semcirdes da gadatanil iqnes axal stilze.~ (muSa
da glexi~ #35).
miuxedavad imisa, rom daviT episkopozis proeqtSi `eretikuli~ ar aris
ra (eretikuli elementi ki moipoveba), mdabio xalxi (da zogi
inteligentic) uaryofiT Sexvda aRniSnul proeqts da Tavisi uaryofiTi
Sexeduleba moitana sakaTolikozo sabWos krebamde. rogor Sexvda
sakaTolikozo sabWo am `buduarebian,~ `CamoSvebul fardebian~ da
`sasikvdine ziarebian~ proeqts Cans mis #63 ganCinebidan 1925 wlis
oqtombris 12 gamotanilidan: `sakaTolikozo sabWom moismina
yovladsamRvdelo daviTis (oqtombris II) ganmarteba da scno igi
damakmayofileblad , xolo gazeTSi misi proeqtis dastambva _ samwuxaro
movlenad.~ (saqme #17/1925) naTqvamidan cxadia, rom sakiTxs daviT
episkopozis `eretikosobis~ Sesaxeb sakaTolikozo sabWom mouRo bolo
1925, X, 12 da amis Semdeg epistoleSi am saganze laparaki unda CaiTvalos
pirdapir ciliswamebad.
exla SevexoT daviT episkopozis sakaTolikozo sabWos winaSe (viTomda)
meore danaSauls _ `mis uaryofiT damokidebulebas memorandumis
gagzavnasTan~ da amis gamo sabWos mier mis `usamarTlod dasjas.~ epistole
mogviTxrobs (ukve kategoriuli toniT): `meore danaSauli episkopoz
daviTis sakaTolikozo sabWos TvalSi iyo misi monawileoba im
deputaciasi, romelic quTaTerebma miugzavnes kaTolikoz-patriarqs 1923
wlis seqtemberSi saTxovnelad, rom memorandumis gagzavnisa gamo Seetana
sabWoTa mTavrobis winaSe gancxadeba, rom memorandumis gagzavna iyo
Secdoma~ (gv. #2). roca es deputacia warudga kaTolikoz-patriarqs,
sakaTolikozo #1 sabWos wevrebi `cxraklitulSi~ isxdnen da ara icodnen
ra, Tu ra xdeboda satusaRos gareSe da rom scodnodaT _ didad
madlobeli darCebodnen deputaciis meTaurisa, romlis im droindel
moqmedebas safuZvlad sdebia, rogorc TviT brZanebs `datusaRebulTa
gamoSveba~. friad boroti adamianebi unda iyvnen sakaTolikozo sabWos
wevrebi, rom maTi gamoSvebisaTvis xelsSemwyobi da mzrunveli kacis dasja
moendomebinaT da isic mis Semdeg, rodesac memorandumis avtorma ukve
Seasrula quTaTur deputaciis Txovna-aRiara saqveynod Secdomad
memorandumis gagzavna. aRsaniSnavia isic, rom yovladsamRvdelo daviTs
`dasjamde~ arasodes ar ubrZanebia, memorandumis Sedgena-gagzavnaSi
sakaTolikozo-sabWos wevrebmac miiRes monawileobao, da Tu amgvari
braldeba Tavs moaxvia sakaTolikozo sabWos `dasjis~ Semdeg es imdenadve
safuZvliania, ramdenadac meore misi meufebis braldeba-provokacia,
`sakaTolikozo sabWom ar Seasrula mTavrobis brZaneba, mieRo Tbilisis
samxedro taZris qonebao.~ (moxseneba #345, 1926. XI. 14), _ amgvari brZaneba
sakaTolikozo sabWos arasodes ar miuRia. sagulisxmoa isic, rom
epistoles avtorebs metad gulmaviwyi da sulel adamianebad gamoyavT
sakaTolikozo sabWos wevrebi. marTlac, memorandumis simwvave sabWos
wevrebma sakmaod igemes da nuTu xelmeored astexdnen mis gamo gangaSs,
Tundac `araoficialurad,~ gansakuTrebiT ivnisis 10 Semdeg, rodesac misi
uwmidesobis winadadebis Tanaxmad, samRvdeloebas sastikad aukrZales
politikaSi ar gaerioTo! epistoles avtorebma kargad ician, rom
sakaTolikozo sabWos wevrebi ar arian Tavisi (Tu eklesiis ara) mtrebi,
magram, samwuxarod isini (epistoles avtorebi) did pativs scemen
gansvenebul (Tumca ukvdav) egnate loiolas, romelmac dastova anderZi:
saSualebas amarTlebs mizanio. am patiosan gvamTa mizani ki is aris, rom
gautexon epistoles mkiTxvelTa TvalSi saxeli sakaTolikozo sabWos
wevrebs da miayenon maT yovelgvari `Wiri da iwroeba.~ RmerTma msvidoba
misceT!...
maS ram gamoiwvia daviT episkopozis `dasja~, an rogorc erTma
gulubryvilo gurulma miTxra civ qveyanaSi gadasaxleba~? kaTolikozis
ganTavisuflebis pirvel dReebSive quTaisidan Semovida sabWoSi daviT
episkoposze saCivrebi, romelTa dedaazri iyo: yovladsamRvdelo ar
Seefereba quTaiss da gadaiyvaneT aqedano. saCivrebs moyva apologia: daviTi
Cinebuli mRvdelmTavaria da nu dasZravT adgilidano. misma uwmidesobam am
qaRaldebis Seswavla me mibrZana. Sevasrule mondobiloba da movaxsene:
Cveneburi `kliazebia~ da saqme unda moispos meTqi. sxvaTaSoris davisabuTe
imiTac, rom zogierTi momCivari apologiazec awerda xels, miuxedavad
imisa, rom es ori sabuTi daSorebuli iyo erTmaneTisagan, erTis Tu ori
dRis manZiliT. amis Semdeg me qalaqidan wavel, daimedebuli, rom saqme
moispoboda. Semodgomaze gavige, rom sabWos saqme ar ganexila. erTxel
visargeble SemTxveviT da SevekiTxe mis uwmidesobas, Tu ratom ar iyo saqme
ganxiluli. mibrZana: Seni wasvlis Semdeg me bevri quTaiseli kaci vnaxe
aqac da borjomSic, da yvela imas mTxovda, _ daviTi mogvaSoreTo; ai am
dReebSi Semovitan sabWoSi da rogorc ujobdes, ise moiqeciTo. sabWoSi me
Cemi azri gavimeore, magram amjobines yovladsamRvdelo melqisedeqis
gagzavna, saqmis adgilobriv gasacnobad. yovladsamRvdelom quTaisidan
dabrunebis Semdeg moaxsena (1925 w. dekembris 16) sabWos: Tumca daviT
episkopozi `umwikvlo adamiania,~ magram `misi gadayvana quTaisidan saWiroa
da sasargeblo TviT yovladsamRvdelo daviTisaTvisac da saqmisTvisaco.~
(saqme #17/1925).
es moxseneba sakaTolikozo sabWom moismina 1926 wlis ianvris 22 da
ganaCina: `yovladsamRvdelo daviTze Semosul saCivrebSi ar aris iseTi ram,
risTvisac SeiZlebodes misi meufebis sasamarTloSi micema da amisTvis
mazed Semosuli saCivrebi datovebul iqmnas uSedegod~. am ganaCeniT saqme
miyuCda, magram quTaTurebi mainc ar isvenebdnen: ukmayofilebas ucxadebdnen
kaTolikos-patriarqs, me ki pirdapir Seuracxyofas mayenebdnen, _ daviTs
xels afareb da eparqias Rupavo. (amas damimowmebs TviT yovladsamRvdelo
daviTic). verc misi meufeba grZnobda Tavs damSvidebulad. mimarTva
yovladsamRvdelo varlam margvels, gavcvaloT eparqiebio, miiRo uari.
aseTive pasuxi miiRo yovladsamRvdelo qristefore soxumelisagan,
romelmac gadmomca: soxumSi daviTi ver gamodgebao...
1926 w. oqtombris SuaricxvebSi damibara kaTolikos- patriarqma, saRamos
Svid saaTze Camodi CemTano. veaxel aRelvebuli damxvda. gadmomca didi
werili da mibrZana: pirveli gverdi waikiTxe da ukanve momecio. werili ase
iwyeboda: Tqvens uwmidesobas moexseneba, rom mitropoliti kalistrate,
romelic imyofeboda daviT episkopozis gavlenis qveS, yovelgvar zomebs
xmarobs, rom Cveni saCivrebi darCes uyuradRebod, eparqia ki iRupebao.
ukanasknelad gTxovT da Tanac mogaxsenebT: Tu mokle droSi
yovladusamRvdeloesi daviTi ar iqneba gadayvanili quTaisidan, Cven 600
kaci miviqceviT moskovis mTavarepiskoposisadmi TxovniT, migviRos Tavis
mfarvelobis qveS. gavanebe kiTxvas Tavi da SevekiTxe mis uwmidesobas
xelmowerilia werili Tu ara: xelmowerilic aris da friad sando kacic
ariso. movaxsene: is rom sando kaci iyos, muqariT ar mogmarTavdaT da
werils ar daawerda: `friad saidumlod~ meTqi. Tu 600 kaci fiqrobs
moskovSi qaRaldis gagzavnas, am qaRaldze eqvsi mainc moawerda xels meTqi.
gamovitane kancelariidan `saqme~, gadavkiTxe. Tavidan bolomde saCivrebi,
ganumarte maTi usafuZvloba da movaxsene, is Tqven mier sandod miCneuli
kaci, Tqveni mteri yofila, unda agaRelvoT da gaarTulos Tqveni
avadmyofoba meTqi. gamirisxda: Sen marTla daviTis gavlenis qveS
yofilxaro, xom xedav, eparqiaSi xanZariao. mewyina, SevekamaTe da
SeumCnevlad xma avimaRle imdenad, rom kancelariaSi myofma dekanozma m.
xuciSvilma astexa arabunebrivi xvela da amiT magrZnobina Cemi
Tavdaviwyeba. bodiSi movixade da vTxove, is werili CemTvis eCuqebina.
gaukvirda, gaiRima da mibrZana: axirebuli kaci xar, me werilis meore
gverdic ar wagakiTxe da Sen ki Cuqebas mTxov?! miveci patiosani sityva, rom
Tu werils maCuqebda, misi Sinaarsi, rogorc avtori Txoulobda samudamod
`friad saidumlod~ darCeboda. werili gadmomca, mec maSinve davxie, gavaRe
fanjara da nafleTebi mtkvarSi gadavyare. warbebi SeiWmuxna, Cafiqrda da
bolos mibrZana: Sen age am saqmesi pasuxio. Tanxmobis niSnad xelze
vemTxvie, erTxel kidev vTxove damSvidebuliyo da gamoveTxove.
ramdenime dRis Semdeg mwirveli viyav soxumSi. wirva rom gaTavda,
vinaxule misi uwmidesoba, iqve iyvnen mitropoliti ioane, dekanozi
nacvliSvili da oriode saeroTagani. moaxsenes, TqvenTan geaxlaT viRac
mandilosani da Txoulobs mousminoTo. mibrZana, miiReo. gavel samuSao
oTaxSi, magram mandilosanma daJinebiT moiTxova misi uwmidesobis naxva.
gabrZanda da cota xnis Semdeg dabrunda friad daRonebuli. roca marto
davrCiT, mibrZana: im werilis pasuxs eliano. Sevecade damemSvidebia, magram
xma ar gamca, gamomeTxova da SebrZanda sawol oTaxSi.
giorgobisTvis 3, sakaTolikozo sxdomaze, TviT ineba Tavmjdomareoba
(Cveulebrivad ki me mandobda Tavmjdomareobas) da Cemda gasacvifreblad
sakiTxTa Soris aRmoCnda mis uwmidesobis xeliT dawerili #60 winadadeba
(bolo dros qaRaldebs dekanoz nacvliSvils awerinebda) mRvdelT-
mTavarTa gadayvana-gadmoyvanis Sesaxeb: daviT episkopozs upirebda
gadayvanas urbnisSi. winadadeba imdenad moulodneli aRmoCnda yvelasaTvis,
rom SekiTxvaze: vin ras ityviso, xma aravin daZra. uxerxuli siCume isev me
davarRvie gancxadebiT: am winadadebis miReba gamoiwvevs garTulebas:
daviTi gajiutdeba da quTaisidan ar wamova meTqi. es erTi. meore isa, rom
urbnisis eparqias werilobiT Txouloben mitropolit ioanec meTqi. me
Sevpirdi meufe qristefores, mxars dauWer Tqvens kandidaturas meTqi da
amitomac winadadebas ver viziareb meTqi. mesame: me darwmunebuli var, rom
yovladsamRvdelo daviTi dRes Tu xval TviT daanebebs Tavs quTaiss da
amisTvis misi administraciuli wesiT daZvra sasurveli ar aris meTqi. ra
sabuTi mqonda am ukanaskneli gancxadebisaTvis? is, rom yovlad samRvdelo,
daviTi kviraSi erTxel mainc mwerda: momixerxe tfilisSi erTi oTaxi da
25-30 maneTi da damixsen am jojoxeTidano. misi meufebis am survils
advilad gaigebs is, vinc icnobs daviT episkopozs: igi aris kacis niWieri,
Cinebuli mwerali, qvelmoqmedi, magram uaRresad ampartavani, Tavmoyvare da
ukmayofilo... Tavis garegnobiT, rasac ar malavs oficialur miwer-
moweraSic. 1926 wlis oqtombris 17 da 21 ##295 da 301 moxsenebebSi
yovladsamRvdelo sTvlis Tavis Tavs `ulamazo episkoposad,~ romelic
Turme ar moswonT (albaT aqvs survili moswondeT!) `silamazis
motrfiale~ `viRac qalebs,~, `maxinj adamianebs~, `garyvnil gemovnebis mqone
morwmuneebs (ufro urwmunoebs)~, da amisTvis yovelTvis cdilobs da
cdilobda erTsa da imave adgilze ar darCes didxans. mis meufebas xSirad
uTqvams: adamiani unaklo ar aris, amisTvis Tu ginda, rom mosvenebiT da
bednierad icxovro, erTsa da imave adgilze ar darCe didxans, gagicnoben
da pativs aRar gcemeno. am filosofias misi meufeba sinamdvileSi
axorcielebda: akademia daamTavra 1899 w. imave welSi daiwyo samsaxuri
kavkasiaSi qristianobis aRmadgenel sazogadoebaSi, 1900 w. gadavida Telavis
sasuliero saswavlebelSi, 1902 w. senakis (samegrelos) sasuliero
saswavlebelSi, 1903 w. solokamskis, xolo 1904 w. polockis
saswavleblebSi, 1905 w. vitebskis seminariaSi, 1906 w. donis seminariaSi, 1907-
1912 ww. alaverdis episkoposad (moZraobas xeli SeuSala nikon episkoposis
mokvlam), 1912-1913 w. peitigorskis qorepiskoposad, 1914-1917 w. vinickis
qorepiskoposad (moZraoba SeaCera omianobam) 1917-1919 w. urbnel episkoposad
1919-1921 w. sakaTolikozo sabWos wevrad, 1921-1922 w. Wyondidel-
Semoqmedelad, 1923 w. baTum-Semoqmedelad, 1924 w. alaverdelad da imave
wels noembridan quTaTelad. magram es sxvaTaSoris, sakaTolikozo sabWoSi
ki Cem gancxadebas mxari dauWira erTma wevrma: danarCenebi miemxrnen
yovladsamRvdelo melqisedeqis (dRes misi meufeba droebiTi mmarTvelobis
wevria) gancxadebas: `misi uwmidesobis winadadeba gamowveulia saqmis
dakvirvebiTi SeswavliT da eklesiis sargeblobiT da amisTvis sityvis
Seubruneblad unda miviRoTo...~ sakiTxi amoiwura...
RvTisa da sinodis winaSe SemiZlia ganvacxado, rom daviTis eretikosoba
_ reformatoroba _ antimemorandumistoba arcerT sakaTolikoso wevrs ar
mosvlia TavSi noembris 3 sxdomaze. gadamWreli gavlena iqonia
kaTolikozis Rrma rwmenam, _ eparqia daiRupeba Tu daviT episkopozi
quTaisSi darCebao. amas daerTo melqisedek episkopozis avtoritetuli
gancxadeba (avtorituli imitom, rom is 1925 w. quTaisSi iyo am saqmis gamo),
daviTis gadmoyvana sasargeblo da saWiroa misTvisac da saqmisTvisaco da
yovladsamRvdelo daviTis nivTierad ukeT mowyoba, vinem is iyo mowyobili
quTaisSi...
3) Semdeg `naklad~ sakaTolikoso sabWos eTvleba is, rom mas `gauvida
vada rwmunebulobis 1924 w... marTalia 1925 w. 10 seqtembers gaugrZelda mas
vada moqmedebisa episkopozTa krebulma meoTxe saeklesio krebamde, magram
Tanve dasZina, rom es kreba unda moewvia. sak. sabWos 1926 w. gazafxulze,
raica man ar Seasrula da amiT moispo TavisTvis moqmedebis ufleba. Tavis
marTleba, rom arc erT episkoposs ar warmoudgenia masala krebisaTviso
da amisTvis gadaido igio aris sityvis banze agdeba (gv. 3-4). sakaTolikozo
sabWos wevrebs, rom 1924 w. seqtemberSi gauTavdaT vada rwmunebulebis, es
yvela maTganma kargad icoda da swored amisTvis ganucxades episkopozTa
krebuls 1925.X.10: Cveni arCeul wevrT gagvivida vada, Tqven ki uvado
wevrebi brZandebiT, gangvaTavisufleT, Cveni arseboba ukanonoa, Tqven Tavad
eklesiis marTva-gamgeoba krebis mowvevamde, sakmarisi iqneba sam-sami
mRvdelmTavari morigeobiT brZandebodeT tfilisSio. episkoposebma ar
Seiwynares vadagasul wevrTa mudara da ganaCines: `sakaTalikozo sabWos
awindeli Semadgenloba cnobil iqmnas kanonierad da misi wevrni-
uflebamosilad axal arCevnebamde~-o. TavisTavad cxadia es arCevnebi unda
moexdina saeklesio meoTxe krebas, magram ra droisTvis unda mowveuliyo
igi episkopozTa krebuls ar ganusazRvravs. ase rom, `Tanac kreba 1926 w.
gazafxulze unda momxdariyoo.~ nayofia epistoleTa avtorTa... simarTlisa
da sakaT. sabWosadmi siyvarulisa. miuxedavad krebis mowvevis drois
ganusazRvrelobisa, 1926 w. Tebervlis 10 ganCinebiT sakaT. sabWom moiwvia
saeklesio kreba iamve wlis maisis 23 Tvis, Tanac dasZina: windadeba mieceT
eparqiaTa mmarTvelT aprilis pirvelamde warmogzavnon adgilobriv
aRZruli da damuSavebuli sakiTxebio. am sakiTxebs sakaTolikoso sabWo
eloda aprilis rvamde da, radganac aseTebi arcerT mRvdelTmTavars ar
warmoudgenia da aRdgomis dResaswaulebic moaxloebuli iyo (aRdgoma iyo
maisis 2), ganaCina (aprilis 8): saeklesio kreba mowveul iqmnas mis Semdeg,
roca dagrovdeba masalebio. es ganCineba meore dResve daegzavnaT
mRvdelmTavrebs, magram igi ar moswonT epistoles avtorebs: `es aris
sityvis banze agdeba, proeqtebi unda warmoedginaT kaTolikossa da mis
mosaydreso~ (gv. 4). me ar vici ramdenad Sesaferia saeklesio mmarTvelobis
(Tundac droebiTis) epistoleSi `banze sityvis agdebaze~ laparaki, magram
kargad vici Semdegi: 1917 wlidan me gaxlavarT sakaTolikozo sabWos wevri
da mowme imisa, rom visac fexi Semoudgams sabWos karebSi yvela imeorebs,
cvlilebania saWiro Cvens eklesiaSi, magram konkretulad ra cvlilebani
(an ratom) unda iqmnas SemoRebulni aravisagan msmenia. amis gamo. sakaT.
sabWos srulma Semadgenlobam 1922 w. oqtombris 19 gamoitana #47
dadgenileba (nawilobriv ukve zemoT moyvanili): `cnobil iqmnas
sasurvelad, rom (saqarTvelos eklesiaSi) cvlilebani moxdes
samRvdeloebis da morwmune eris monawileobiT... daevalos eparqiaTa
mRvdelmTavrebs... komisiebis arCeva... da komisiaTa mier damuSavebuli
proeqtebi warmoudginon sabWos ucvlelad, da rom arCeuli komisiebis
gareSec yvela morwmunes SeuZlia warmoadginos... saWiro cvlilebaTa
dasabuTebuli proeqti.~
aseTi proeqtebis moTxovna `banze sityvis agdeba~ ki ar aris, aramed
niSania saqmianobas: epistoles avtorebs kargaT moexsenebaT, rom meore da
mesame krebebze TiTqmis erTxmad iqmna uaryofili sakaTolikoso sabWos
proeqtebi samRvdeleobis mier samsaxurs gareSe saero tanisamosis tarebisa
da mRvdelmsaxurebaSi cvlilebaTa Setanis Sesaxeb. xolo
yovladsamRvdelo qristefore quTaisis sakrebulo taZriTgan
eqsoriayofil uyviaT axali stilis Sesaxeb ganmartebis miwodebis gamo.
sakaTolikoso sabWom swored imisTvis gamoitana 1922 welSi @#47 ganCineba,
rom is Rrmad iyo darwmunebuli, vercerTi cvlileba, romelic morwmune
eris mier ar aris cnobili sasurvelad ver gatardeba cxovrebaSi, Tundac
igi saeklesio krebis mier iyos gamotanili. am azrisa var me dResac, miT
umetes rom ai ra amovikiTxe mimdinare wlis Tebervlis 11 `komunistis~ #33
mowinave werilSi (gadmobeWdilia `pravdadan~): `centr. sakontrolo
komisiis plenumis dadgenilebiT... ama Tu im ZiriTad cvlilebaTa proeqtebi
mmarTvelobis dargSi winaswar unda iqnas ganxiluli farTo krebaze.
partiul organizaciebsa da profkavSirebSi da agreTve muSebis da
glexebis krebebze... sanam es sakiTxebi miiReben kanonis formas...~
damaxasiaTebelia Semdegic: Tu sakaT. sabWos mier masalebis moTxovna
`banze sityvis agdebaa,~ droebiTi mmarTvelobis 1927 w. ianvris 31 ganCinebis
mesame muxli _ `daevalos eparqiis mmarTvelT warmoadginon
mRvdelTmTavarTa krebaze (romelic daniSnuli iyo da Sesdga mart. 22)
momaval saeklesio krebis gansaxilveli sakiTxebi da masalebi.~ - raRaa?!
Tu: guod licet Joris,...licet loris?!,... fraza _ `maisis 23 krebis
mouwvevlobiT sakaT. sabWom moispo TavisTvis arsebobis uflebao.~
gaugebaria: Tu sakaT. sabWos maisis Semdeg mospobilad sTvlida Tundac
epistoles avtorTa meTauri, raRaT ugzavnida mas misi meufeba moxsenebebsa
da Txoulobda misgan sanqcias, gansakuTrebiT gaugebaria 1926 wlis
seqtembris 24 #209 moxsenebis gamogzavna romelSidac aRniSnulia meoTxe
saeklesio krebaze gansaxilveli sakiTxebi: epistoles avtorTa meTauri
mitropolit qristefore rodis brZandeba WeSmaritebasTan axlo, _ 1926
wlis seqtembris 24, Tu 1927 wl. ianvris 6?! Cans, sakaT. sabWos aRniSnuli
`nakli~ arc imdenad didi yofila, rom mas mospobda arsebobis ufleba:
srul gonebaze myofi adamiani ki arseba mospobilebTan urTierTobas ar
iWers!...
SeniSvna: am sakiTze amomwurav pasuxs Seicavs kaTolikos patriarqis
ambrosis rezolucia, romelic dadebulia quTaisis `krebis~ Tavjdomare
qristefore mitropolitis 1926 wlis dekembris 28 moxsenebaze. (ixile
qvemoT): `1926.XII.29 Tumca sakaT. sabWos wevrebs 1924 wlis enkenisTveSi
gauvidaT vada, magram isini 1925 wlis oqtombris 10 #11 ganCinebiT Cveni
eklesiis yvela mRvdelmTavarTa (mitr. qristefore, mitr. ioane,
episkopozni: daviTi, svimoni, nestori da pavle) sakaT. sabWos mudmiv da
pasuxismgebel wevrTa mier datovebul arian sakaT. sabWos wevrebad axal
arCevnebamde. amitom maTi gadayeneba ukanono iqneba yvela mRvdelTmTavarTa
nebadaurTvelad. Tu dRes yvela mRvdelTmTavarni moiTxoven maT
gadayenebas, maSin TviT yovladsamRvdeloT unda aiRon xelSi eklesiis
marTva gamgeoba. saeklesio kreba mowveuli iyo 1926 wlis maisis 23 _ saTvis
da Tu ar Sesdga, amis mizezi iyo is, rom arcerT mRvdelTmTavars (maT
Soris yovladsamRvdelo qristefores, daviTsa da stefanesac) ar
warmoudgeniaT maTgan moTxovnili sakiTxebi, romelic unda garCeuliyo
krebaze. amis gamo aprilis 8 ganCinebiT sakaT. sabWom gadasdo kreba da
xelaxla mosTxova sakiTxebi eparqiaTa mmarTvel episkopozT, magram arc am
moTxovnilebas gasces pasuxi episkopozebma garda yovladsamRvdelo
qristeforesi (warmoadgina am wlis 30/IX mxolod sia sakiTxTa da ara
damuSavebuli sakiTxebi) da ep. nestorisa _ 6/V. Cems eparqiaSi dainiSna
saeklesio krebaze gansaxilvel sakiTxebis wamosayeneblad da
dasamuSaveblad, dek. d. xaxutaSvilis TavmjdomareobiT, komisia; magram am
komisiis naSromi CemTvis jerac ar warmoedginaT. naTqvamidan cxadad Cans
krebis dagvianeba sakaT. sabWoze damokidebuli ar yofila. amJamad kreba
miwveulia 1927 wlis martis 23 Tvis, da kvlav moTxovnilia
mRvdelTmTavarTagan damuSavebuli sakiTxebi, romelTa gadasasinjavad da
gadasamuSaveblad (Tu amas moiTxovs saWiroeba) ukve Tebervlis 10
ganCinebiT daarsebulia krebis winaswari komisia. mTavar miznad
yovladsamRvdelo qristefores dausaxes saeklesio krebisaTvis masalebis
damzadeba. vfiqrob am sakiTxis mogvareba SeiZleboda, eklesiaSi anarqiis
Seutanelad, winaswari TaTbiris komisias miniWebuli aqvs ufleba,
saqmisaTvis sasargeblo pirTa miwvevisa. (saqme. #46/926) rac Seexeba
brZanebas _ `proeqtebi kaTolikossa da mis mosaydres unda
daemzadebinaTo.~ _ esec moklebulia samarTlianobas: kaT. patriarqis
proeqtebi (mag. marxvaSi taZris dResaswaulebis Sesaxeb) dResac daculia
kancelariaSi, xolo `mosaydres~ rom proeqtebis daweris unaricaa da
gayvanis SesaZleblobac aqvs amis mowmea samive saeklesio krebisa da sakaT.
sabWos Jurnalebi, magram Tu igi moeloda proeqtebs sxvebisagan, es
gamowveulia SemdegiT: `mosaydres~ yovelTvis usayvedurebdnen, Sen qalaqis
gareT ra xdeba ar icio, amisTvis Seni proeqtebi teritoriulia, soflis
morwmuneTaTvis gamousadegario, amitom me msurda, menaxa `praqtikul~
moRvaweTagan warmodgenili proeqtebi, romelic misaRebi iqneboda
morwmuneTa umravlesobisaTvis, magram aseTi proeqti me vixile mxolod
erTad-erTi, _ sakurTxevelis gverdebze `CamoSveul fardebis~ iqiT
mowyobil `buduarebiT~ da `sasikvdine ziarebiT~... SeiZleba aseTi proeqti
friad `praqtikuli~ iyos, magram CemTvis ki gaugebari da miuRebelia~...39
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis droebiT gamgeobas (quTaisSi
1926 wlis dekemberSi mowveul krebaze Seqmnils s.v.) gansakuTrebiT
aRizianebdaT mitropolit kalistrates mosaydris Tanamdebobaze yofna da
mis winaaRmdeg gamodiodnen. Seqmnil viTarebaSi 1926 wlis 30 dekembers
mitropolitma kalistratem droebiTi gamgeobisagan daTxovnilad
gamocxadebul sakaTolikoso sabWos Semdegi gancxadebiT mimarTa: `vinaidan
davrwmundi, rom is arev-dareva, romelic dRes sufevs Cvens eklesiaSi
gamowveuli yofila umTavresad Cem mier sruliad saqarTvelos kaTolikos-
patriarqis mosaydris movaleobis aRsrulebiT, pativiscemiT vTxov
sakaTolikoso sabWos, airCios mosaydred sxva mRvdelTmTavari, me ki
gamaTavisuflos xsenebuli movaleobis aRsrulebidan.~40 mitropolit
kalistrates es gadawyvetileba iyo iZulebiTi da kidev ufro aZlierebda
quTaisis saeklesio krebis monawileTa poziciebs. maT xelisuflebac
waeSvela. saqarTvelos ssr centraluri aRmasrulebeli komitetis 1926
wlis dadgenilebiT Sinagan saqmeTa saxalxo komisiis mier registraciaSi
gautarebeli saeklesio marTva-gamgeobis organoebi CaiTvleboda ukanonod.
quTaisis krebis monawileoba gancxadebiT mimarTes Sinagan saqmeTa saxalxo
komisarits, raTa registraciaSi gaetarebianT saqarTvelos
marTlmadidebeli eklesiis droebiTi gamgeoba. amis Semdeg moiTxoves
saqarTvelos kaTolikos-patriarqis kancelariis, beWdis, saqmis warmoebis
gadacema, daxmarebisaTvis mimarTes Sinagan saqmeTa saxalxo komisariats,
romelmac 1927 wlis 4 ianvris brZanebiT CamoarTva sakaTolikoso da
saeparqio kancelaria uwmidessa da unetaress sruliad saqarTvelos
kaTolikos-patriarq ambrosis. uwmidesi ambrosi saqarTvelos ssr Sinagan
saqmeTa komisariatis saxelze gagzavnil werilSi aRniSnavda: `Sinagan
saqmeTa saxalxo komisariatis 1927 wlis 4 ianvris brZanebiT CamogverTva
rogorc sakaTolikoso, ise saeparqio kancelaria da Cabarda saqarTvelos
eklesiis droebiT mmarTvelobas, romelic gatarebuli yofila
registraciaSi Ss komisariatis 1926 wlis 28 dekembris gankargulebiT.
aRniSnulis gamo pativiscemiT movaxsenebT S.s. komisariats Cemi
TavmjdomareobiT arsebuli sakaTolikoso sabWo da mis qvemdebare
organoebi cnobilia saqarTvelos mTavrobis mier rogorc oficialuri
dawesebulebani, sakaTolikoso sabWo moqmedebs saeklesio krebis (1917 - 1920
w.w.) mier SemuSavebuli debulebis mixedviT, mas miznad aqvs dasaxuli
marTlmadidebel qristianTa xelmZRvaneloba sarwmunoebriv-zneobriv
sferoSi, ar ereva araviTar politikur saqmeSi. magram aRmoCndnen
sakaTolikoso sabWos kanonieri moqmedebiT ukmayofiloni, erTma
episkoposma (igulisxmeba daviT kaWaxiZe s.v.) Tavisi Tavi Cemgan da
sakaTolikokoso sabWosgan damoukideblad gamoacxada da 1926 wlis 26-27
dekembris q. quTaisSi kanonier mandatebis ar mqone ukmayofiloTa kreba
moiwvia. xsenebul krebas gadayenebulad gamoucxadebia dRevandeli
SemadgenlobiT sakaTolikoso sabWo aurCevia mis nacvlad eklesiis
droebiTi gamgeoba, maSin, roca es ufleba ekuTvnis mxolod eklesiuri
TvalsazrisiT kanonier krebas. quTaisis kreba ki saeklesio kanonebis
mixedviT odnavadac ar SeiZleba CaiTvalos kanonier krebaT. vinaidan
kanonierad iTvleba mxolod is kreba, romelic mowveulia eklesiis
pirveli mRvdelmTavrisagan, kaTolikos-patriarqisgan. quTaisis kreba aramc
ar yofila mowveuli Cems mier, aramed pirdapir gamocxadebuli iyo Cemgan
da sakaTolikoso sabWos mier ukanonod. visac surs eklesiis keTildReoba
moamzadebs masalebs momavali saeklesio krebisaTvis. miuxedavad imisa, rom
quTaisis kreba Cems mier ukanonod gamocxadda, mas mainc dauwyia muSaoba.
pirvel yovlisa gadayenebulad gamoucxadebia sakaTolikoso sabWos
dRevandeli Semadgenloba im mosazrebiT, rom mas 1924 wlis ivlisSi
gauvida vada. 1924 wlis Semdeg marTlac arcerT wevrs ar surda
movaleobis gagrZeleba, magram Tavmjdomarem mitropolitma qristeforem
romelic 1924-1925 wlebSi asrulebda Cems movaleobas moiTxova maTgan
ganegrZoT muSaoba Seqmnili rTuli viTarebis gamo viReb ra mxedvelobaSi
yovelive zemoTqmuls da agreTve imas, rom quTaisis krebis ganCinebis
saeklesio cxovrebaSi gatarebis cdas ueWvelad mohyveba SfoTi da
areuloba marTlmadidebel eklesiaSi gadavwyvite piradi pasuxismgeblobiT
Sevuwyvito saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis sakaTolikoso sabWos
uflebamosileba da mis magier moviwvio or banakad gayofili
sakaTolikoso sabWos mudmiv wevr episkoposTa krebuli da masTan erTad
ganvago saqarTvelos eklesiis saqmeni momaval saeklesio krebamde.
episkoposTa Soris mowveul iqnebian: mitropoliti qristefore,
mitropoliti ioane, episkoposi simeoni, episkoposi stefane (oTxive
quTaisis krebis monawileni), episkoposi melqisedeki, episkoposi aleqsi.
mogaxsenebT ra zemoaRniSnuls, pativiscemiT gTxovT, ineboT
gankarguleba CamorTmeuli kancelariis dabrunebisaTvis da momceT
saSualeba Seuferxeblad ganvagrZo muSaoba Cems TanamSromlebTan erTad.~
kaTolikos-patriarqi ambrosi. 1927 weli 12 ianvari.~ bolSevikurma
xelisuflebam, romelic uwmidessa da unetaress ambrosis gamousworebel
kontrevolucioners da sabWoTa xelisuflebis mters uwodebda mis
uwmidesobis mowodeba uyuradRebod datova da faqtiurad eklesiis marTva-
gamgeobis saTaveebi CamoarTva. mitropoliti qristefore mainc ganicdida
uwmidessa da unetaress ambrosisTan gamwvavebul urTierTobas amas
adasturebda misi werili patriarqisadmi misi werilis Sinaarsi:
`Tqveno uwmidesobav! marTalia, imedi ara maqvs, rom Tqvens winaSe Tavi
vimarTlo, magram me mainc vTvli Cems Tavs nakleb damnaSaved yvela maTze,
vinc astexa is aur-zauri, romelmac gamoiwvia quTaisis kreba da yvela misi
Sedegebi: da Tu Cemzea mopyrobili yuradReba Tqveni da bevris sxvisa,
rogorc mTavar damnaSaveze, es ar aris samarTlianobis nayofi, da mTelma
qveyanam, TqvenTan erTad, rom miwodos moRalate da gamcemi, amiT
WeSmariteba verafers moigebs, madloba RmerTs, saqarTvelos sxva
mamuliSvilebic eyofa, romlebic aseTs atestacias ar mikeTeben me.
me vfiqrob, rom daviTi, romelic sakaTalikoso sabWom giJad gamoacxada
Tavis oficialur dadgenilebiT, uwoda ra mas Sepyrobili devnulobis da
gandidebis maniiT da suliT avadmyofi, romelsac dakarguli aqvs
pasuxismgeblobis niWi Tavis moqmedebaSi da survilebSi (ix. sakaTalikoso
sabWos ganCineba 1926 wlis 8 dekemberi), _ vfiqrob, rom es daviTi zogierT
mis bralmdebelze mainc, ufro saRia gonebrivadac da zneobrivadac. dRes
sulelad da moRalated cnobili daviTi egzarqos innokentisagan
gaZevebul iqmna saqarTvelodan, ara fiqtiur, misTvis wayenebul
braldebisaTvis, rogorc es uyves sxvebs, aramed mouridebeli
protestisaTvis, romelic daviTma ganucxada innokentis reJims
saqarTveloSi. maSin dekanozma k. cincaZem imdeni gambedaobac ki ver
gamoiCina, rom ukanasknelad ewirvinebia ep. daviTisaTvis qvaSveTSi, uari
uTxra mas. es uari aswil aunazRaura daviTs maSindelma qarTvelma
sazogadoebam adresis mirTmeviT, romelzedac xels awerdnen, bevr sxva
pativsacem pirebTan erTad akaki wereTeli, niko nikolaZe, kita abaSiZe,
ivane javaxiSvili, ivane gomarTeli da sxvani. TviT sakaTalikoso sabWos
uwodebia daviTisaTvis 1926 wlis ianvris dadgenilebaSi umwikvlo adamiani,
romlis winaaRmdeg aravis ar SeuZlia wamoayenos raime gamamtyunebeli
braldebani... da Tu es daviTi quTaisidan gagdebul iqna axalcixeSi, es
aixsneba, rogorc axsna kidec Zalian xmamaRla da yvelas gasagonad TviT
daviTma, SurisZiebiT. Subi xalaTSi ar daimaleba...
episkoposma daviTma CemTan erTad gTxovaT 1923 welSi migeRoT zomebi da
mogegvarebiaT konfliqti sabWoTa xelisuflebasTan, rom saqarTvelos
eklesias acdenoda xifaTi am konfliqtisa gamo mosalodneli. Tqven maSin
Cveni rCeva ar miiReT da amiT mravali evno saqarTvelos eklesias. es
garemoeba Tqven ver apatieT episkopos daviTs...
jer kidev 1925 wlis Semodgomaze iyo dasmuli sakaTalikoso sabWoSi
sakiTxi daviT episkoposis quTaisidan gaZevebaze. sanam sabWoSi es saqme
daismeboda, quTaisSi gagigzavniaT episkoposi pavle, romelsac iq
gauvrcelebia xma, rom episkoposi daviTi aris gamwesebuli quTaisSi
droebiT, asea dadgenili sakaT. sabWos mier da amas mowmobs is garemoeba,
rom episkopos daviTs ara aqvs micemuli mitropolitoba, Tumca
saqarTvelos eklesiis debulebis ZaliT quTaTelobasTan erTad
SeerTebulia mitropolitis xarisxicao. aseTi mtkiceba, Cemda gasaocrad
movismine TviT me sakaT. sabWos sxdomaze imave 1925 wlis Semodgomaze dek.
kalistrate cincaZisagan, romelic emyareboda sakaT. sabWos dadgenilebas,
romelzedac me xeli miweria, rogorc Tavjdomares. dadgenilebis teqsti
aseTia: `imereTis episkoposad gamwesebulia episkoposi daviTi alaverdeli
episkoposisave saxelwodebiT.~ nuTu am dadgenilebidan ar sCanss, cxadad,
rom daviTi imereTis episkoposad droebiT ar iyo gamwesebuli?
episkoposi daviTi gamwesebuli iqmna quTaisis kaTedraze sakaT. sabWos
mier Cemis TavjdomareobiT erTxmad, garda episkopos svimeonis xmisa.
svimeon episkoposma im krebazeve ganacxada, rom is foTSi veRar wavidoda,
rom foTSi mis sicocxles safrTxe moeloda, rom mas didi Rvawli
miuZRvis saqarTvelos eklesiis winaSe, rom mas ufro ekuTvnis quTaTeloba,
rom igi axlo iqneba Tavis mamulze da sxva da sxva... Cven am trabaxs da
abdaubdas maSin yuradReba ar mivaqcieT da rodesac episkoposma svimonma
daJinebiT moiTxova quTaTeloba da uari ganacxada foTSi wasvlaze, maSin
mas mieca winadadeba Semoetana gancxadeba samsaxuridan daTxovnaze...
mxolod maSin wavida igi foTSi da, madloba RmerTs, mas iq araferi xifaTi
ar SemTxvevia, rogorc gvaSinebda. erT-erT sabuTad, Tavis upiratesobis
cxad-sayofelad, episkoposi svimeoni miuTiTebda daviTis eretikosobaze,
romelic, viTomda, gamoixata daviTis TavjdomareobiT 1923 welSi quTaisSi
Sedgenil proeqtSi saqarTvelos eklesiis reformaTa Sesaxeb, magram is
proeqti gamowveuli iyo im mowodebiT, romelic 1922 welSi gamosca
sakaTalikoso sabWom, da romelzedac Tqvens uwmidesobasac uweria xeli. im
mowodebaSi naTqvamia, `dadga dro, rodesac Sinagan, TiTqmis, mowyobili
eklesia dauyovnebliv unda Seudves mis mier winaswar dasaxuli miznebis
ganxorcielebas: ganiwmidos monarqiul naSTebidan, Seufarddes Cveni
xalxis suliskveTebas, gamartivdes Tanamedrove moTxovnilebaTa mixedviT,
magram ise ki, rom xeluxlebeli darCes qriste macxovris diadis
moZRvrebis arsebiTi mxare...~ da sxva. rogorc xedavT, Tqven giweriaT xeli
iseTs mowodebaze, romelzedac advilad mogiwerT xels ara Tu
Jivocerkovniki, aramed baptistic ki... xolo daviTis proeqti, romelic
mgonia, dResac ar gaqvT wakiTxuli. am Tqvens farTed dasaxul reformebis
programas aramc Tu ar scildeba, aramed sargeblobs miT sul mcired
yovel SemTxvevaSi, proeqtis Sedgena danaSaulad ar SeiZleba CageTvalaT
daviTisaTvis, radganac im proeqtiT arc TviT usargeblnia episkopos
daviTs, arc aravisTvis uTqvams isargeble miTao, is proeqti unda ganexila
sakaT. sabWos sxva proeqtebTan erTad, magram miuxedavad amisa, rogorc
zeviT movixsene 1925 welSi sakaTalikoso sabWos krebaze episkopos svimons
TandaswrebiT mainc iqmna isev dasmuli sakiTxi daviTis eretikosobaze. aqac
isev cxadad gamosWvioda erTis mxriv Seurigebloba sakaT. sabWos xelmZRva-
nelobisa daviTTan da meores mxriv isev svimonisagan wapotineba quTaisis
kaTedrisaken. am krebaze Cemma daswrebam ixsna episkoposi daviTi quTaisidan
gaZevebisagan. jer erTi, krebis erTi monawile, bralmdeblobis gunebaze
damdgar mRvdelmTavars movaxsene: `mkurnalo, jer Tavi Seni ganikurne,
meTqi,~ xolo episkopos svimonis sayuradRebod ganvacxade: Tu quTaisis
kaTedra daicleba, me var mTxovneli, gamamwesoT iqa meTqi. maSin gadarCa
daviTi quTaisidan gaZevebas. es garemoeba ar epativa, rogorc etyoba, arc
daviTs da arc me.
me, rogorc Tqvenis uwmidesobis erT-erTma Tanamsaxurma, werilobiT
mogaxseneT, rom episkoposebTan mogegvarebiaT kavSiris gamtkiceba da
amasTanave moridebodiT episkoposTa gamravlebas. episkoposTa gamravlebas
Tavisi uaryofiTi mxareebi aqvs, raica, Cemis azriT, damtkicda kidec. Cemi
rCeva Tqven kadnierebad CamiTvaleT da sakaT. sabWom werilobiT macnoba,
rom am kadnierebisaTvis me viqnebi micemuli pasuxisgebis winaSe momaval
saeklesio krebisa, romlis msjavsac, Tu ki moveswrebi mis mowvevas, me
morCilebiT miviReb, rac unda sastiki iqnes CemTvis.
1926 wlis oqtomberSi me piradadac da werilobiTac vTxove mitr.
kalistrates, moridebodiT episkoposTa gamravlebas da samsaxurSi myof
episkoposTa gadayvana _ gadmoyvanas episkoposTa krebis gareSe. me im azris
viyavi da var, rom episkoposTa krebaze ufro umtkivneulod moxdeboda maTi
gadanacvleba erTis adgilidan meoreze, magram arc am rCevam imoqmeda.
erTbamad Wadrakulis wesiT, daZrul iqmnen adgilebidan episkoposebi:
urbneli-baTomSi, baTomeli _ foTSi, foTeli _ quTaisSi, quTaTeli _
axalcixeSi. vin gaswia ginderburgis roli am strategiul gadajgufebaSi,
me ar vici; magram, rogorc Semdeg gamoirkva, aq niSanSi amoRebuli iyo
episkoposi daviTi, axalcixis frontze gagzavniT, da dakmayofilebul iqmna
quTaTelobis maZiebeli `didad naRvawi saqarTvelos eklesiisaTvis, TviT
gabrielisagan CvenebiT quTaTelad dasaxuli,~ episkoposi svimoni (azri
ekuTvnis ep. svimons). rodesac me miviRe sakaT. sabWodan cnoba am
gadajgufebis Sesaxeb, vifiqre: albad, daviTma veRar gauZlo
`kliauznikobas~ da TavisiT moSorda quTaissa meTqi. magram, Cvenda
saubedurod, igi misda uneburad aRmoCnda gadayvanili. rac Seexeba im
zRapars, rom mTels quTaisis eparqias ar hsurs episkoposi daviTio, amisi
uniadagoba gamoCnda quTaisis saeparqio krebaze 1926 wlis 21 dekembers.
TiTo-orola `kliauzniki~, rom ar gamoeleva quTaiss, es netarxsenebuli
episkopos gabrielis cxovrebidanac viciT, episkopos daviTis quTaTur
opozicionerebs amxnevebdnen sakaT. sabWodan daviTiT Savis feradebiT da
suraTxatebiT: Jivocerkovniki, moRalateo da sxva. episkopos daviTs
ganucxadebia sakaT. sabWosaTvis, axalcixeSi ver waval, radganac
danaSauls araferSi vgrZnob da Tan iq SimSiliT sikvdili momeliso, amaze
sakaT. sabWos upasuxnia, iq bevri kurortebia, iqauri hava mogixdeba da Tu
ar waxval gankveTil iqnebi xarisxidanao; episkopos daviTs gamoucxadebia
Tavisi Tavi da eparqia quTaisisa Camowerebulad sakaT. sabWodan da
kaTalikosidan, Tavis mxriv sakaT. sabWos gamocxadebia Tavis 1926 wlis 8
dekembris dadgenilebiT, rom episkoposi daviTi: `amJamad Sepyrobilia im
avadmyofobiT, romelsac devnulobisa da gandidebis mania hqvia da romlis
Sedegad unda CaiTvalos yovladusamRvdeloesis awindeli sulieri
mRelvareba, azrTa arev-dareva, survilTa gamourkvevloba da saqarTvelos
eklesiaSi gandgomileba-ganxeTqilebis Semotanis cda, amis gamo sakaT.
sabWom ganaCina; yovlad samRvdelo daviTis ukanaskneli gankargulebani
cnobil iqmnes avadmyof-adamianis nawarmoebad; TviT yovlad samRvdelo
daviTi daTxovnil iqmnes SvebulebaSi, sanam mis meufebas daubrundebodes
sulieri simSvide; Svebulebis dros saWiro piradi xarjebis dasafaravad
daeniSnos yovlad samRvdelo daviTs: awyver-urbnisis eparqiis
Semosavlidan yovelTviurad sam-sami Tumani, romlis Tav-Tavis droze
miRebis Sesaxeb _ misi meufeba iqoniebs mimoweras awyver-urbnisis droebiTs
mmarTvel yovlad samRvdelo ninowmindelTan.~
yvela mixvdeba, visac ekuTvnis am `isteriul~ dokumentis redaqcia,
(gulisxmobs mitropolit kalistrates s.v.) magram oficialuri
dawesebuleba `sakaT. sabWo, sanam aseTs, marTla, rom kacis gamagiJebel
ganaCens gamoitanda, unda erT-or fsiqiatrs mainc dahkiTxeboda, rom
dadgenilebas miscemoda dinj adamianTa nawarmoebis xasiaTi...
rogorc etyoba sakaT. sabWos miuRia mzrunveloba da `SeSlil~ episkopos
daviTis apekunad miuCenia aseTs saqmeSi daxelovnebuli mitr. kalistrate,
romlis gankargulebaSiac gadaudvia ep. daviTze xarjebis gasawevad TveSi
sami Tumani. aseTis uebaris mzrunvelis xelSi Tu ra mouvidoda daviTs,
amis gamocnoba ar aris Zneli. magram marTla giJia daviTi? ar moekiTxeba
ganaCenis gamomtanT pasuxi, Tanaxmad maTes saxarebis me-5 Tavis, 22-e
muxlisa?
yovelive zemoxsenebuli ambavi daviTis gandgomilebis Sesaxeb ise moxda,
rom me es gavige soxumSi dagvianebulad, rodesac ukve daviTs gamoecxada
Tavisi eparqia CamoSorebulad. daviTis CamoSorebas mohyva episkopos
svimonis depeSa sakaT. sabWosadmi, rom igic CamoSorda sakaT. sabWos da
SeuerTda daviTs. rogorc gamoirkva, svimeonis saqcieli advilad asaxsneli
gamodga. episkoposi svimeoni daerwmunebiaT, rom episkoposi daviTi
tfilisSi gadadis saqarTvelos eklesiis droebiTis gamgeobis
xelmZRvanelad, quTaisis kaTedra Tavisufalia da SegiZlia es kaTedra
miiRovo; da svimeonmac iSorsmWvretela, sakaT. sabWos moswera depeSa,
mSvidobiT, TqvenTan me kavSirsa vswyvet, radganac me, aq, quTaisSive,
vaxerxeb uTqvenod gamagrebas... mere isev bodiSi. sabWos winaSe... eTqmis ki
iseTs kacs episkoposi, romelic aseTs malayebs gadadis Tavis umgvano
survilis ganxorcielebisaTvis? Tqveni uwmindesoba gamwyralia quTaisis
krebis monawileobaze. Tqven brZanebT, is kreba ukanono iyovo. magram arc
am krebis gamomwvevi sakaT. sabWos moqmedeba iyo kanonieri. sakaT. sabWom
aRarc episkoposTa krebebi miiwvia, arc saeklesio kreba da amisTvis moxda
es aurzauri. 1926 wlis 23 maiss daniSnuli kreba ar unda gadadebuliyo.
imis gadadebis gamarTleba arafriT ar SeiZleba.
Cven gvbraldeba anarqiis Setana eklesiaSi. magram namdvili anarqiis
Semtanni eklesiaSi sargebloben srulis TavisuflebiT. 1924 wlis ivlisSi
Tqvenis saxeliT moaxdines uwesoeba, sionSi: Ciqvaniam, saxokiam da sanaiam;
Sesamosi ar damanebes da ar mawirvines. maTisve iniciativiT gamocxadda 1925
wlis 4 da 6 ianvris gaz. `komunistis~ ##-Si, rom me gadayenebuli viyavi
Tqvenis moadgileobidanac da eparqiis ufrosobidanac. amas acxadebda b.
saxokia Tavisisa da dekanozTa mirianaSvilis, ToTibaZis, lazariSvilis,
garsiaSvilis, fxalaZis, maWaraSvilis, b.i. ratiSvilis da sxvaTa saxeliT.
amaT Cemmagieroba gadauloces episkopos pavles, xolo me wirva amikrZales.
mere mosTxova vinmem pasuxi am pirT? _ aravin da araviTari. da dResac
Ciqvanias, saxokias da sxvebs meti ekiTxvis saeklesio saqmeSi, vidre me...
kidev bevri SeiZleboda meTqva, Tu vis aqvs meti xma Cvens saeklesio
saqmeebSi, magram vikmaroT naTqvamic. me mibrZaneT da wavedi afxazeTSi. Tu
axla Caverie saqmeSi, es aixsneba Cemi mdgomareobiT da movaleobiT, sxvas
tyuilad nurafers miawerT. SurisZieba da miTqma-moTqmaze damyareba
sazogado saqmes xeirs ar daayris.
bolos ar SemiZlia ar davumato, rom daviTis CamoSoreba sakaT.
sabWodan, ar aris arafriT gasamarTlebeli, magram samwuxarod, misi
Secdoma gamomdinareobda sxvaTa Secdomebidan da amisTvis SesaZlebelia
moeqceT mas lmobierad.
imedia, mec SemicvliT risxvas mowyalebaze da damwvarze mduRares ar
daasxamT.
mitr. cxumisa da afxazeTisa:
qristefore
1927 wlis 28 ianvars.~42
friad samwuxaro faqti iyo, rom uwmidessa da unetares ambrosisa da
quTaisis saeklesio krebis monawileTa Soris sruli gaucxoeba moxda.
bolSevikurma saokupacio xelisuflebam Tavisi veraguli gegma
ganaxorciela, gamoiwvia dapirispireba da SfoTi saqarTvelos
marTlmadidebel samociqulo eklesiaSi, zogierT sasuliero pirs Seuqmna
imis iluzia, rom sabWoTa xelisufleba mxolod `reaqciul antisabWoel
samRvdeloebas~ ebrZoda, xolo sabWoTa politikuri sistemisadmi
loialurad ganwyobilT arafers ar dauSavebda, magram faqtebi sul sxva
rames metyvelebdnen. 1927 wels sabWoTa kavSiris politikurma
xelmZRvanelma ioseb stalinma pirdapir ganacxada: `partias ar SeuZlia
iyos neitraluri religiur crurwmenaTa gamtareblebis mimarT, reaqciuli
samRvdeloebis mimarT, romelnic wamlavs mSromeli masebis Segnebas,
davTrgunoT Tu ara reaqciuli samRvdeloeba? diax, davTrguneT, oRond
ubedureba is aris, rom igi jer kidev savsebiT ar aris mospobili.
antireligiuri propaganda aris is saSualeba, romelmac bolomde unda
miiyvanos reaqciuli samRvdeloebis likvidaciis saqme.~43 partiis lideri
reaqciul samRvdeloebaSi gulisxmobda samSoblosa da sarwmunoebisaTvis
Tavdadebul sasuliero pirebs. saqarTvelos qalaqebsa da soflebSi
umZimesi viTareba iyo, grZeldeboda sasuliero pirebis dapatimreba,
eklesia-monastrebis ngreva. viTarebas ar cvlida sabWoTa
xelisuflebisadmi loialurad ganwyobili mRvdelmTavrebis mowodebani.
rogorc dekanozi nikita TalakvaZe gulistkiviliT werda: `saqarTvelos
eklesia Sevida arnaxuli krizisis fazaSi, moqmedi eklesiebis kvdoma iwyeba
ara centridan, aramed periferiebidan.~44 bolSevikurma saokupacio
xelisuflebam SvebiT amoisunTqa, rodesac Seityo uwmidesi da unetaresi
sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis ambrosis gardacvaleba (1927
wlis 29 marti). amis Semdeg xelisuflebisadmi loialurad ganwyobili
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis droebiTi gamgeoba oficialurad
Seudga saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis marTvas.
5. patriarqis mZime uReli 1927 wlis 21-27 ivniss TbilisSi mimdinareobda saqarTvelos
marTlmadidebeli eklesiis IV saeklesio kreba, romelsac Tavmjdomareobda
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis droebiTi gamgeobis Tavmjdomare,
cxum-afxazeTis mitropoliti qristefore. krebis dRis wesrigis sakiTxebi
iyo: 1. `saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis marTva-gamgeobis axali
debulebis damtkiceba; 2. deklaracia sabWoTa xelisuflebis mTavrobisadmi
masTan saerTo enis gamonaxvisa, raTa Tavidan iqnas acilebuli yovelgvari
gaugebrobani; 3. saSualebani da RonisZiebani 1923 wlis 18 ianvris mTavrobis
dadgenilebisa, eklesiis saxelmwifosagan gamoyofis cxovrebaSi
gasatareblad; 4. sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis arCevnebi.~45
IV saeklesio krebam miiRo sagangebo deklaracia, romelSic naTqvami iyo:
`saqarTvelos sabWoTa respublikis konstituciiT, eklesia gamoyofilia
saxelmwifosagan da mas aqvs moqmedebisa da sarwmunoebis propagandis
sruli Tavisufleba. am debulebiT ganisazRvreba damokidebuleba eklesiasa
da saxelmwifos Soris. eklesia ar ereva politikaSi. amas avalebs mas TviT
ieso qristes moZRvreba: `mieciT keisrisa keisarsa da RvTisa RmerTsa~ (maT.
22, 21). mociquli pavle ityvis: `yovelive davmorCildeT uzenaesTa
xelisuflebaTa; ar aris xelisufleba RvTis gareSe, arsebuli
xelisuflebani RvTisagan arian ganwesebulni. amisTvis xelisufalTa
mowinaaRmdegeni arian winaaRmdegni RvTis ganCinebisa, xolo mowinaaRmdegeni
TviT miiReben sasjelsa~ (rom. 13, 1-2).\IV saeklesio kreba xazs usvams ra
amas da umTavresad ki eklesiis Caurevlobas politikaSi, kategoriulad
acxadebs, rom saqarTvelos eklesiis warmomadgenelT ar SeuZliaT iqonion
araviTari kavSiri saxelmwifos sawinaaRmdego partiebTan da jgufebTan da
hgmobs maT moqmedebas, romelnic mimarTuli iqneba sabWoTa saqarTvelos da
misi mokavSire erebis mSvidobiani cxovrebis winaaRmdeg. saqarTvelos
eklesiis IV kreba aRiarebs, rom arc saqarTvelos eklesiis mesame krebas
da arc mRvdelTmTavarT ar dauvalebia aravisaTvis gagzavna sabWoTa
mTavrobis saprotesto memorandumisa genuis konferenciisadmi, da rom es
nabiji, gadadgmuli 1922 wels, gamodga sabediswero saqarTvelos
eklesiisaTvis, gaarTula misi damokidebuleba xelisuflebasTan, romelic
gelaTis saeklesio krebis dros da Semdegac iCenda saqarTvelos
eklesiisadmi loialobas.
IV saeklesio kreba adasturebs, rom saqarTveloSi sabWoTa
xelisuflebis dapyrobis Semdeg, kulturul-ekonomikuri aRorZineba
nacionalur niadagze viTardeba warmatebiT, vidre mis winamorbed reJimebis
xanaSi. IV saeklesio krebas ar SeuZlia ar miaqcios yuradReba gazeTebSi
moTavsebul cnobebs imis Sesaxeb, rom qarTvel politikur emigrantebs _ n.
Jordaniasa da n. ramiSvilis meTaurobiT _ hyoliaT warmomadgenlebi romis
papTan da kenteberiis mTavarepiskoposTan. kreba kategoriulad acxadebs,
rom saqarTvelos eklesiis pasuxismgebel pirT araviTari davaleba an
rwmuneba ar miuciaT qarTveli emigrantebisaTvis awarmoon molaparakeba
romis papTan da anglikanur eklesiasTan da rom aseT cdebs qoneboda
adgili saqarTvelos eklesiis romelime warmomadgenelis mxriv, maSin kreba
iZulebuli iqneboda ganekveTa igi saqarTvelos eklesiidan. saqarTvelos
eklesia iyo da aris aRmosavleT eklesiis marTlmadideblobis aRiarebis
niadagze da icavs Tavis damokidebulebas yvela sxva eklesiisgan da arc
fiqrobs marTlmadidebeli eklesiis romelime dogmatis Secvlas. amasTanave
erTad saqarTvelos marTlmadidebeli eklesia, romelic qadagebs
mSvidobas, veraviTar SemTxvevaSi ver Seurigdeba im faqts, TiTqos romis da
anglikanur eklesiebis meTaurni iWeren kavSirs antisabWoTa partiebis da
jgufebis warmomadgenlebTan, romelnic cdiloben xelmeored daarRvion
qarTvelTa mSvidobiani cxovreba. es deklaracia ecnobos saqarTvelos
sabWoTa respublikebis mTavrobas da gadaeces presis warmomadgenlebs.~46
deklaraciis Sinaarsidan kargad Canda IV saeklesio krebaze bolSevikuri
xelisuflebis zewolis kvali. rodesac krebis monawileni saubrobden
xelisuflebis eklesiis mimarT loialobaze sinamdviles ar Seefereboda,
qveyanaSi mZvinvarebda agresiuli aTeizmi, sasuliero pirTa devna-
Seviwroeba da amitom amoiRo xma maT dasacavad uwmidesma da unetaresma
ambrosim. rac Seexeboda romis papsa da anglikanur eklesias maT qarTveli
emigrantebis meSveobiT hqondaT detaluri informacia saqarTvelos
eklesiis mimarT xelisuflebis Zaladobisa da isini cdilobdnen evropis
saxelmwifoTa mTavrobebis yuradRebis mipyrobas saqarTveloSi sindisis
Tavisuflebis Selaxvisa da sasuliero pirTa devna-Seviwroebis gamo. IV
saeklesio krebis mier miRebuli deklaraciis gamoqveynebam safrangeTis
qarTuli emigracia imdenad gaanawyena, rom maT uari ganacxades
saqarTvelos eklesiis sulier Svilobaze da konstantinopolis
sapatriarqos iurisdiqciaSi gadavidnen...
saeklesio krebam moismina mitropolit qristefores moxseneba
`saqarTvelos eklesiis mdgomareoba 1921-1927 wlebSi~ da aRniSna,
saqarTvelos eklesiis mesveurTa Soris adgili hqonda uTanxmoebas da rom,
`amieridan saqarTvelos eklesiis mesveurTa Soris unda moispos yovelive
SuRli da uTanxmoeba, yvelam, morwmune eris kacebTan erTad,
SeTanxmebulad xeli unda Seuwyos saqarTvelos eklesiis Wrilobebis
gamrTelebas, eklesiis ganmtkicebas da warmatebas, eklesiis momavali
uzenaesi organo, romelsac airCeven mtkiced daicavs krebis mier miRebul
debulebas, aucileblad moiwvevs Tavis droze saeklesio krebas,
mRvdelmTavarTa sxdomebs da ganuxrelad gaatarebs cxovrebaSi saeklesio
disciplinas da Seudgeba energiulad gegmian da SeTanxmebul muSaobas
eklesiisa da eris sakeTildReod.~47
saeklesio krebam mZafri kritikis qarcecxlSi gaatara saqarTvelos
marTlmadidebeli eklesiis sakaTolikoso sabWos saqmianoba, miiRo
gadawyvetileba misi gauqmebisa da mis nacvlad sakaTolikoso sinodis
daarsebis Sesaxeb. krebaze cxum-afxazeTis mitropolitis qristefores
winadadebiT sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis tituls
gamoaklda uwmidesi da amieridan iqneboda mxolod unetaresi. krebaze
gaimarTa kamaTi `marTva-gamgeobis axali debulebis gamo.~ debulebis
Tanaxmad saqarTvelos marTlmadidebel eklesiaSi iyo 15 moqmedi eparqia: 1.
mcxeTa-Tbilisis, 2. wilknis, 3. manglisis, 4. agarak-walkis (axtala-
beSTaSenis), 4. alaverdis, 5. bodbis (zaqaTala, ganja, kaxi, qurmuxiTurT). 6.
urbnisis (istoriuli maRran-dvaleTiT). 7. awyurisa (istoriuli tao-
klarjeTiT), 8. margveTis, 9. quTais-gaenaTis, 10. nikorwmindis, 11. cagerisa,
12. Wyondidis, 13. baTum-Semoqmedis, (tao-klarjeT-WaneTis nawiliT). 14.
ninowmindis, 15. cxum-afxazeTisa. saeklesio marTva-gamgeobis debulebiT
gansazRvruli iyo mRvdelmTavarTa, kaTolikos-patriarqisa da
sakaTolikoso sinodis ufleba-movaleobani. saeklesio krebaze iyo mwvave
TviTkritikuli gamosvlebic, magaliTad episkoposi stefane (karbelaSvili)
aRniSnavda: `ra SevZineT Cven eklesias bolo aTi wlis manZilze?
saubedurod veraferi, vinaidan Cven, rogorc sakuTari vnebiT
gatacebulebma ver avuReT alRo axal cxovrebas, ver gamovimuSaveT
sazogado gegma, gza, saerTo ena saqmisa da xalxis ukeTesad warmatebis da
keTilad moRvaweobisaTvis, raSic didi samarcxvino roli iTamaSa didebis
moyvareobam, ampartavnebam, medidurobam, SurisZiebam... Cvenma winaswar
daufiqrebelma nabijebma Sesaxeb wirva-locvis Semoklebisa, axali stilis
SemoRebisa, alalbedze morwmuneTa migdebam xalxi Cvendami uaryofiTad
ganawyo...~48
saeklesio krebam sakaTolikoso sabWos nacvlad daawesa sakaTolikoso
sinodi. saeklesio krebam sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqad
airCia cxum-afxazeTis mitropoliti qristefore, qristefore III-is
saxelwodebiT. IV saeklesio krebis mimdinareobas exeboda saqarTvelos ssr
komunisturi partiis (b) centraluri komitetisadmi gagzavnili werili
romlis avtoria vladimer dekanozovi. werilSi saubari iyo saqarTvelos
eklesiis reaqciul saqmianobaze kaTolikos-patriarq ambrosis periodSi,
romelsac daupirispirda mitropoliti qristefore da misi momxreebi.
`saeklesio krebaze mZafri dapirispireba moxda gansvenebuli kaTolikos
ambrosisa da qristefores momxreebs Soris. ambrosis momxreebma protestis
niSnad kreba datoves, darCenilebma qristefore airCies sruliad
saqarTvelos kaTolikos-patriarqad. igi simpatiebs gamoxatavs bolSevikebis
mimarT da upirispirdeba emigrantul menSevikur mTavrobis wevrebs. saWiroa
misi mxardaWera.~49
1927 wlis 14 oqtombers, sveticxovlobas moxda sruliad saqarTvelos
kaTolikos-patriarq uwmidesi da unetares qristefore III-aRsaydreba,
romelmac mokrZalebulad Caiara. axla ukve igi oficialurad Seudga
saqarTvelos eklesiis marTvas. manamde Tu oponirebas uwevda saqarTvelos
marTlmadidebeli eklesiis meTaurs da sayvedurobda, rom saWiro iyo,
xelisuflebasTan urTierTobaSi ufro moqnili diplomatia axla ukve
TviTon dainaxa, rom bolSevikur xelisuflebasTan, loialobisa da
TanamSromlobis kursis gamocxadebam saqarTvelos eklesias araviTari
SeRavaTi ar misca, isev grZeldeboda eklesia-monastrebis rbeva. 1928 wels
alaverdeli episkoposi stefane aseTi Sinaarsis werilebs ugzavnis kaxeTis
mazris aRmaskomis Tavmjdomares da prokurors. `alaverdis saeparqio sabWo
pativiscemiT gacnobebT da gTxovT, rom jerovnis gankargulebiT da
SegonebiT davavaloT alaverdis Temkomebs, rom erTxel da samudamod
ufleba gadametebiT nu awuxeben morwmuneT, rom cxovrebaSi gasatarebeli
kanonebi wesierad gaataron,~ `gTxovT keTili ineboT jerovanis
gankargulebiT yovelgvari dabrkolebis gareSe mqondes ufleba eparqiaSi
mogzaurobisa.~ `gTxovT aRkveToT zemo xodaSenis Temkobis Tavmjdomaris v.
uTiaSvilis TviTneboba, romelic emuqreba sasuliero pirebs,~ `1928 wlis 18
marts borotmoqmedT gautexiaT gremis eklesia, gautaniaT eklesiis
siwmindeni, razec mRvdels miliciaSi ganucxadebia, 20 marts meored
gautexiaT eklesia da darCenili wignebi, saeklesio nivTebi gautaniaT,
mRvdels ki mokvliT damuqrebian, yvarlis diakvnis vasil sefaSvilisTvis
Zala dautanebiaT da diakvnobidan daTxovnis qaRaldi SeudgeniebiaT.~
`alaverdis Temkobis Tavmjdomares adgilobrivi mRvdlisaTvis 40 Tumani
waurTmevia da taZari dauluqavs.~ `iyalTos eklesia gaiZarcva Telavidan
Camosuli eqskursantebis mier.~50
1928 wlisaTvis moqmed eklesiaTa raodenoba 1450-dan Semcirda 350-mde,
RvTismsaxurTa 1600-dan 300-mde. yvela eparqiaSi erTi xelweriT
mimdinareobda adgilobrivi partiuli da komkavSiruli aqtivistebis mier
sasuliero pirTa devna. `1928 w. TerjolaSi Temkobis Tavmjdomarem vasil
obolaZem adgilobriv mRvdelis irakli gurgeniZes gamoucxada Tu
mRvdlobas Tavs ar daanebeb miwas CamogarTmevo.~51
1928 wels saqarTveloSi Seiqmna `mebrZol uRmerToTa kavSiri, xolo 1930
wels antireligiuri universiteti, romelsac unda moemzadebina religiis
winaaRmdeg mebrZoli axalgazrdoba. `saqarTvelos eklesia suls lafavs...
Tu ase gagrZelda kaTolikos-patriarqi qristefore usamwyso da
usamRvdelo kaTolikosi darCeba. provinciebSi mRvdlebi veRar audian
usaSvelo dabegvras da garbian, stoveben samrevloebs... qalaqSi kidev
axerxeben cxovrebas, magram vai aseT cxovrebas, did gasaWirs ganicdian,
devna, damcireba, Seviwroeba es xom Cveulebrivi ambavia~ (dekanozi nikita
TalakvaZe). aseT rTul viTarebaSi sruliad saqarTvelos kaTolikos-
patriarqma uwmidesma da unetaresma qristefore III-em 1928 wlis 1 oqtombers
mkacri weriliT mimarTa saqarTvelos sabWoTa socialisturi respublikis
centralur aRmasrulebel komitets. werilis avtoris stili TiTqmis ar
gansxvavdeba uwmidesi da unetaresi ambrosis mimarTvebisagan. unetaresma
qristeforem rogorc eklesiis meTaurma dainaxa ra mZime iyo kaTolikos-
patriarqis taxti da rogor Tavganwirvas moiTxovda igi. misi mzadyofna am
TavganwirvisaTvis Cans am werilidanac `saqarTvelos sakaTolikoso
sinodis delegaciasTan erTad mogarTmevT gancxadebas im administraciul
devnulebaTa Sesaxeb, romelsac ganicdis saqarTvelos eklesia
morwmuneebic da samRvdeloebac. gancxadebiT delegacia sTxovda caks,
moexdina aRmomwuravi gankarguleba, rom saqarTvelos marTlmadidebel
eklesias miscemoda ufleba arsebobisa da moqmedebisa sabWoTa
kanonmdeblobis farglebSi, radganac eklesiis winaaRmdeg warmoebuli
Seviwroebani, ara ideologiuris, aramed administraciuli xasiaTisa,
uspoben mas arsebobis SesaZleblobas. xsenebuli gancxadebis cakisadmi
micemis Semdeg saqarTvelos eklesias mdgomareoba mniSvnelovnad
gauaresda, xdeba mRvdlebis mkvlelobani, eklesiebis dangreva, dawva misi
nivTebisa, akrZalva zaris rekvisa da binebidan mRvdlebis gamosaxleba.
eklesiis dabegvra ara faqtiuris, aramed zomaze erTi aTad gadidebul
fiqtiur Semosavlis mixedviT. zemoxsenebulis damamtkicebeli faqtebia: 1.
1928 wlis 9 dekembris RamiT mokles kaxeTis mazris sof. matanis mRvdeli
asaTiSvili, rodesac Sin brundeboda, mkvlelebi ar Cans. 1928 wlis 24
ianvars mohkles goris mazris mRvdeli abramiSvili, rodesac Sin
brundeboda naTlobis Sesrulebis Semdeg. 1928 wlis 28 seqtembers RamiT
Tavs daesxnen kaxeTis mazris sofel kisisxevis mRvdels bakuraZes
SeiaraRebuli pirni, ZiriTadad axalgazrdebi, romelnic mRvdels saxlSi
Seucvivdnen TofebiT da revolverebiT da mRvdelsa da mis cols
sTxovdnen fuls, rac maspinZlebs ar aRmoaCndaT, waiRes anafora, msubuqi
nivTebi. mRvdelma miagdo mrevlic, saxlic da gaiqca. igi ambobs, rom iq
veRar davbrundebi, radgan aravisgan ar moveli Svelaso. daangries
eklesiebi ZirulaSi, natanebSi, ozurgeTSi, askanaSi, CoCxaTSi. quTaisis
mazris sofel baSSi eklesia klubad gadaakeTes, rodesac morwmuneebma
protesti ganuxades daemuqrnen Sav siaSi SetaniT, gadasaxadebis zedmeti
dabegvriT da miwis normis CamorTmeviT. kaxeTismazris sof. kardenaxSi
bevrjer gatexes eklesia, SigniT miangr-moangries mowyobiloba da
gamoyares gareT saeklesio nivTebi. mravaljerve moiyvanes morwmuneebma
wesrigSi iqauroba, magram amaod. bolos iZulebulni gaxdnen xeli aeRoT
eklesiis zrunvaze. imave mazris sof. eniselSi gatexes eklesia da Sig
saqoneli Serekes, sofeli yarsubanSi daarbies eklesia da mRvdels
SeuTvales Tu mRvdlobas Tavs ar daanebebT mogklavTo. sofel tibaanSi
cecxli waukides eklesiis karebs. zarebis rekvas ukrZalaven gagraSi,
martyofSi, TelavSi. saqarTveloSi episkoposebs adgilobrivi xelisufleba
nebas ar aZlevs TavianT eparqiebSi mogzaurobisas.~52 es moxseneba aris
bolSevikuri xelisuflebis sabraldebo daskvna, magram isini Cveuli
agresiulobiT agrZelebdnen TavianT Savbnel saqmeebs.
bolSevikuri xelisuflebis moTxovnis safuZvelze uwmidesi qristefores
gankargulebiT 1927-1928 wlebSi saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis
sakaTolikozo sinodi, eparqiebi, moqmedi eklesiebi da religiuri
sazogadoebebi saswrafo wesiT gatardnen saqarTvelos Sinagan saqmeTa
saxalxo komisariatis mier dawesebul registraciaSi. 1928 wlis 21 aprils
sakaTolikoso sinodma moismina sakiTxi samsaxurSi myof mRvdelmTavris
kaTedraze arCevis Sesaxeb da miiRo ra mxedvelobaSi, rom aseTi arCeva
unda xdebodes sakaTolikoso sinodisagan winaswari nebarTvis gamoTxovis
Semdeg. 1929 wlis seqtemberSi saqarTvelos ssr finansTa saxalxo
komisariatma aseTi gancxadebiT mimarTa kaTolikos-patriarq qristefore
III-s `Tanaxmad 1927 wlis 14 dekembris saxelmwifo saSemosavlo
gadasaxadebis debulebis 33-e muxlis da 1928 wlis ianvris instruqciisa
Tqvendami daqvemdebarebuli Tavisufali profesiis (kultis msaxurni)
valdebulni arian warmoadginon Semosavlis zusti raodenoba.~53 daiwyo
sasuliero pirTa axali dabegvra. gadasaxdeli Tanxa bevrad aRemateboda
maT Semosavlebs. 1931 wlis 7 Tebervals beTaniis monastris moZRvari ioane
maisuraZe sakaTolikoso sinodis saxelze gagzavnil gancxadebaSi
aRniSnavda: `viTvlebi monastris yaraulad, radgan igi sabWoTa
xelisuflebis mier cnobilia rogorc istoriuli Zegli. viReb 5 maneTs,
mrevli ar myavs, dambegres, magram riT gadavixado?~..
1930 wlis 8-11 oqtombers TbilisSi Catarebulma V saeklesio krebam
sakaTolikoso sinods uwoda sasinodo plenumi, eparqiaTa mRvdelmTavrebs
daavala saeparqio Semosavlis 20% gaReba saqarTvelos sapatriarqosaTvis.
eparqiebSi kidev ufro gausaZlisi viTarebis arsebobas adasturebs
saqarTvelos sakaTolikoso sinodisadmi bodbis eparqiis, hereTis olqis
mTavarxucesis dekanoz ilia kobaiZis moxseneba: `warmogidgenT ra yofili
Cemi samTavarxucesos 1925, 1926, 1927, 1928 wlebis saqmeebs mogaxsenebT, rom
am olqSi erc erTi mRvdeli aRar aris yvela maT adgilobriv
xelisuflebam sxvadasxva xrikebiT, autaneli sarjebis warTmeva-SeweriT,
yvela sarCo-sabadeblis CamorTmeva-warTmeviT samsaxurze xeli aaRebina.~55
aseT gausaZlis viTarebaSi ra unda gaekeTebina sruliad saqarTvelos
kaTolikos-patriarqs unetares qristefore III-s? 1930 wlis 15 oqtombers man
kidev erTxel gaugzavna mTavrobis mamxilebeli werili saqarTvelos ssr
centraluri aRmasrulebeli komitetis Tavmjdomares filipe maxaraZes:
`saqarTvelos sakaTolikoso sinodis davalebiT pativiscemiT warmogidgenT
am gancxadebas, romliTac Cven mivaqcevT saqarTvelos ssr cakis
yuradRebas, rom mTavrobis dekretebi da gankargulebani eklesiis Sesaxeb
ar sruldeba. a) bevrs antireligiuri propaganda gagebuli aqvs rogorc
morwmuneTa, eklesiis da samRvdeloebis SeuzRudveli devna; b) dausjelad
mimdinareobs eklesiebis Zarcva, misi qonebis miTviseba, xelovnuri
xanZrebiT SenobaTa ganadgureba; g) mRvdlebs sruliad aTaxsireben,
revolveris gulze dadebiTac ki aSineben; d) episkoposebs ar aZleven nebas
eparqiebSi mogzaurobisa da wirva-locvis Catarebisa; e) aqamdec didi iyo
saSemosavlo gadasaxadebi, axla kidev ufro gaizarda igi, v) samRvdeloebas
arTmeven miwis normas, z) xdeba morwmuneTa dabegvra eklesiebSi
siarulisaTvis. Cven azriT eklesiis Seviwroeba ise Zlierad arsad ar aris
sabWoTa kavSirSi, rogorc saqarTveloSia. Cven darwmunebulni varT, rom
aseTi moqmedebani xels uSlian qarTvelebs sxva mokavSire erebTan
daaxloebaSi. mixeil kalininma 1924 wels aRniSna, Tu sxva respublikebSi
aqvT sasuliero saswavleblebi saqarTveloSic mivceT misi gaxnis uflebao,
Cven ver miviReT sasuliero Jurnalis gamocemis ufleba, rogorc aqvT
rusebs, ukrainelebs, somxebs.
gTxovT, qarTveli morwmuneni da misi samRvdeloeba gaaTanabreT sabWoTa
kavSiris sxva respublikaTa morwmuneebTan da samRvdeloebasTan. Cven
mogaxsenebT, rom dRes warmoebuli Seviwroebani saqarTvelos eklesiisa
udris mis mospobas, rac ar unda iyos sasurveli aravisaTvis.~56 samwuxarod
xelisuflebisaTvis sasurveli iyo saqarTvelos marTlmadidebeli
samociqulo eklesiis sruli mospoba. administraciul devnas Tan sdevda
ideologiuri devnac, sabWoTa sazogadoebaSi eklesia, sasuliero wodeba
mtris xatad iyo warmodgenili. axalgazrdobis erTi nawili
gansakuTrebuli agresiulobiT gamoirCeoda. anaforis tareba, sasuliero
piroba gmirobis tolfasad iqca. rogor unda daecva unetares qristefore
III-s saqarTvelos samRvdeloeba xelisuflebis devna-Seviwroebisagan,
rodesac TviTonac umZimes mdgomareobaSi imyofeboda. 1931 wlis 28 aprils
ukve mZime avadmyofs (aRmoaCnda avTvisebiani simsivne) aseTi weriliT
miumarTavs saqarTvelos ssr Sinsaxkomisia da Tbilisis aRmaskomisaTvis `me
maqvs warmodgenili deklaraciebi Cemi Semosavlisa 1929-30 wlebSi da 1930
wlis gansakuTrebul kvartalSi, magram imdeni gadasaxadi Semaweres, rasac
ver gadavixdi... finagentma aRwera Cemi bina, nivTebi... vTxov Tbilisis
aRmaskoms moaxdinos gankarguleba sruliad momexsnas gadasaxadebi,
rogorc mcire Semosavlians da mZimed dasneulebuls, xolo Tu es ar
SeiZleba CemTvis rogorc RvTismsaxurisa da kaTolikos-patriarqisaTvis
gadamxdes gadasaxadebi Cemis faqtiuri Semosavlebis mixedviT.~57 am werilis
gacnoba mZime ganwyobaze daayenebs nebismier adamians, aqedan kargad Canda,
rom bolSevikur xelisuflebasTan TanamSromlobisa da loialobis kurss
araviTari SeRavaTi ar mohyva, da eklesiam xalxis TvalSic avtoriteti
dakarga. marTlac rom umZimesi dReebi daudga saqarTvelos
marTlmadidebel samociqulo eklesias...
unetaresi qristefore III Seecada ruseTis eklesiasTan normaluri
urTierTobis aRdgenas, magram mxolod saqarTvelos samociqulo eklesiis
teritorialuri avtokefaliis aRiarebis pirobis SemTxvevaSi. rusebTan
molaparakebebs sasurveli Sedegi ar mohyva... patriarqis locva-kurTxeviT
saqarTvelos samociqulo eklesiis episkoposebad 1924-1932 wlebSi (1923
wlis 13 ianvridan 1925 wlis 8 martamde, rodesac uwmidesi ambrosi
dapatimrebuli iyo episkoposi qristefore asrulebda mis movaleobas s.v.).
ekurTxa: stefane (karbelaSvili), pavle (jafariZe), nestori (yubaneiSvili),
ieroTeozi (aivazaSvili), efremi (sidamoniZe). kaTolikos-patriarqi
unetaresi qristefore III cdilobda IV saeklesio krebis Semdeg
mRvdelmTavarTa sruli TanxmobiT muSaobas. ver vityviT, rom idealuri iyo
misi urTierToba mitropolit kalistratesTan, magram igi cdilobda
gamoesworebina es urTierToba. am mxriv sainteresoa, misi werilebi
mitropolit kalistratesadmi. `Zmao da meufeo kalistrate! Zalian
uxerxulia, rom Tqven mxolod samrevlo mRvdlis Tanamdebobaze gsurT
darCena qaSueTSi. Tqveni dRevandeli mdgomareoba mravalnairad ar aris
sasurveli, razec aq ar minda sityva gavagrZelo. gTxovT SematyobinoT
Tqveni azri, dasTanxmdebiT Tu ara miiRoT marTva-gamgeobaSi rogorc
eparqia, romlis marTva SegiZliaT Tbilisidan mxolod im pirobiT, rom
did dResaswaulebSi swiroT xolme Tqvens eparqiaSi.~ `didad pativcemulo
meufeo kalistrate me aucilebeli saqmis gamo soxumSi mivdivar da
SeiZleba erT-or kviras damagviandes. gTxovT bzobas, did xuTSabaTs da Tu
manamde ver davbrundi aRdgomis pirvel dResac swiroT sionSi.~58
unetaresi qristefore III cdilobda mitropolit daviTs (kaWaxiZe) da
mitropolit kalistrates (cincaZe) Soris urTierTobebis mogvarebas,
mitropoliti daviTi IV saeklesio krebaze kaTolikos-patriarqis
mosaydred gamoacxada, magram samwuxarod aman saqmes ver uSvela, unetaresi
qristefore III-em mitropolit daviTs aseTi Sinaarsis werili gaugzavna:
`kaco ra dagemarTa, rom aravis indob da kritikis qarcecxlSi atareb
yvelas... geTanxmebi, rom bevri ar aris gamWriaxi gonebisa, magram me da Senc
maTSi vurevivarT. warmovidginoT rom marto Sen xar gamWriaxi, magram erTi
kaci xom ver aaSenebs sofels. gewyineba es Cemi kritika, magram me am Sens
moxsenebas sinodSi ver warvidgen, sxva ara iyos ra, ager axla gTxoveT
Tavi daanebe kalistrateso, magram mainc ar eSvebi, isev imeoreb im Zvel
ambavs. me ar mesmis am istoriuli mogonebiT ra gakeTdeba imis meti, rom
xelaxla unda gamoiwvio kalistrate da Tan sxvebic saSfoTvelad. yvela
iman, vinc aq aris moxsenebuli, rom waikiTxos es Seni msjeloba, ras
ityvian? Sen ambob, rom aCqarebuli ar var, sxva ariso... ra saWiroa
erTmaneTs gavumaspinZldeT cudi epiTetebiT. albaT aseTni varT da egec
vikmaroT satirlad.~59 am werilma kidev ufro gaaRiziana mitropoliti
daviTi, romelmac moiTxova sakaTolikoso sinodis saswrafo mowveva,
mniSvnelovani gancxadebis gasakeTeblad. 1930 wlis 12 Tebervals
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis sakaTolikoso sinodma moismina
yovladsamRvdelo quTaTeli-gaenaTeli mitropolitis daviTis moxseneba
kaTolikos-patriarq qristefore III Tanamdebobidan gadayenebis Sesaxeb da
miiRo ra mxedvelobaSi: saqarTvelos eklesiis marTva-gamgeobis debulebis
1. SeniSvnis mixedviT sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi
pasuxismgebelia saeklesio perioduli krebis winaSe, 2.
yovladusamRvdeloeso mitropoliti daviTi Tavis gancxadebaSi aRniSnavs,
rom me da qristefore erTad ver vimsaxurebTo, ganaCina: gaTavisuflebul
iqnas mitropoliti daviTi quTais-gaenaTis eparqiis marTva-gamgeobidan.~60
sinodis sxdomas Tavmjdomareobda episkoposi simeoni (WeliZe). kaTolikos-
patriarqma qristefore III _ SeaCera sakaTolikoso sinodis gadawyvetileba
da mitropoliti daviTi gadaiyvana baTum-Semoqmedis eparqiis marTvelad,
magram man mainc ar moisvena da agrZelebda SfoTsa da dapirispirebas.
unetares qristefore III-em 1928 wlis 15 ianvars grigol feraZisagan aseTi
Sinaarsis werili miiRo `Tqveno uwmidesobav! amas winaT Sevityve ambavi
Tqveni sakaTolikoso taxtze abrZanebis Sesaxeb, gisurvebT RvTis Sewevnas
da keTildReobas am mZime dRis satvirTvelad. Tu Cems ambavs ikiTxavT var
am Jamad bonis universitetSi profesoris adgilzed da Tebervlis bolos
vigzavnebi venaSi mxiTaristebTan somxuri literaturis safuZvlianad
Sesaswavlad. davasrule 1926 wels disertacia`qarTuli berobis istoria.~
samwuxarod jer mTlianad gamocemuli araa, mxolod nawilebis gamocema
movaxerxe: 1) daskvna, daibeWda 1926 w. bernSi antaTenitebis organoSi. 2)
berobis dasawyisi saqarTveloSi camet siriel mamaTa problema, daibeWda
1927 wels germaniaSi. 3) eqvTime da giorgi mTawmindelebis moRvaweobis
Sesaxeb gamoveci frangulad 1927 wels. es samive Sroma gamovagzavne
TbilisSi sakaTolikoso sabWos misamarTiT. garda amisa profesor
baumtaresTan erTad gamoveci korneli kekeliZis ierusalimis ganCinebis da
amJamad ibeWdeba germanulad qarTuli literaturis mimoxilva dasawyisidan
X saukunemde.
saqarTveloSi dedaCemis garda aravisTan kavSiri ar maqvs yvelam TiTqos
damiviwya. arc nebas maZleven saxlSi dabrunebisas ar vici mizezi.
daaxloebiT oTx-xuT weliwads kidev davrCemi aq semitur filologiaSi
(ebrauli, siriuli, arameuli da arabul enaTa) codnis gasaRrmaveblad,
romelTac ukve 5 weliwads TeologiasTan erTad vswavlobdi. vecdebi kidev
iqneba momixerxdes nebarTvis miReba da Tu es momixerxda romelime
marTlmadidebel qveyanaSi waval da iq xucesis samsaxurs movZebni.
germaniaSi samudamod darCena, Tumc aq nivTierad sruliad
uzrunvelyofili var da akademiur karierasac advilad gavakeTeb, me
naklebad mainteresebs, vinaidan Cem mizans Seadgenda da Seadgens
sasuliero dargSi moRvaweoba. mravali salami meufeebs: kalistrates,
daviTs, melqisedeks, pavles, stefanes, ioanes, efrems.~60 grigol feraZem
pirvel werils sul male meorec moayola: `Tqvens uwmidesobas moexseneba,
1921 wlis gelaTis III saeklesio krebis dadgenilebiT me viyavi
gamogzavnili germaniaSi RvTismetyvelebis Sesaswavlad artur laistis
daxmarebiTa da gzisCvenebiT. ukve ori weliwadia, rac mivaRwie Cems mizans
e.i. Seviswavle RvTismetyveleba, ara mxolod germaniaSi, aramed belgiaSi,
inglisSi, am ori wlis win viyavi miwveuli Cems Zvirfas maswavlebel prof.
gusenis Tanamoadgiled bonSi qarTul-somxuri filologiis kaTedraze.
mecnierulad maqvs yovelgvari saSualeba warmodgenisa, nivTieradac
srulad uzrunvelyofili var, magram vkadnierdebi misi uwmidesobis winaSe
TxovniT, vinaidan mecnieruli muSaoba srulad ar makmayofilebs
umorCilesad gTxovT damexmaroT saqarTveloSi dabrunebaSi, Cven
mravaltanjuli eklesiis wiaRSi samuSaod.~62 rogorc am werilebidan
irkveva grigol feraZe ar iyo informirebuli saqarTveloSi Seqmnili
viTarebis Sesaxeb, rom misi samSobloSi dabruneba damTavrdeboda
gadasaxlebiT an fizikuri likvidaciiT. unetares qristefores grigol
feraZis werilebi miuRia, rasac adasturebs misi minaweri `miviRe~ magram
gasagebi mizezebis gamo, man ver upasuxa grigol feraZes, magram arc
ufiqria xeli Seewyo misi samSobloSi dabrunebisaTvis da es iyo savsebiT
swori gadawyvetileba.
unetaresi qristefores janmrTeloba dRiTidRe uaresdeboda, fizikurad
Zlieri, STambeWdavi aRnagobis kaci dasustda, gaxda, ukve moZraoba uWirda...
1932 wlis 10 ianvars saRamos 18 saaTsa da 20 wuTze igi gardaicvala.
daikrZala sionis sapatriarqo taZarSi gansvenebul patriarqTa gverdiT.
samgloviaro gancxadeba, romelic presaSi gamoqveynda ori winadadebiT
iuwyeboda `gardaicvala qristefore cicqiSvili~ albaT bevrma ar icoda,
rom is iyo sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi uwmidesi da
unetaresi qristefore III.
rTuli winaaRmdegobrivi epoqa, romelSic unetares qristefore III-es
mouxda moRvaweoba aisaxa mis pirovnebaSic da saqmianobaSic. igi iyo
mravalmxrivi ganaTlebis, mebrZoli da erovnuli suliskveTebis adamiani,
hqonda warmatebebic da warumateblobac.... erTi dRe mosvenebiT ar
ucxovria, aResrula da Tan waiyola Tavisi samSoblos _ saqarTvelos
marTlmadidebeli samociqulo eklesiis urTulesi mdgomareobiT
gamowveuli didi tkivili da sevda.
kaTolikos-patriarq qristefore III-es darCa mravalricxovani
STamomavloba:
6. maradiuli opozicioneri
(mitropoliti daviT kaWaxiZe)
`erT dros iqneba vinmem daiwyos qeqva sinodis saqmeebSi da gadafurclos
Cemi nawerebic da viqne mis TvalSi gaSavebuli.~ (mitropoliti daviTi. 1928
w. 11 ianvari). rogorc Cans mas seriozulad awuxebda fiqri rogor
Seafasebda istoria mis saqmianobas. da es arc iyo gasakviri XX saukunis I
naxevris saqarTvelos samociqulo eklesiis istoriis srulyofilad
warmoCena SeuZlebelia mitropolit daviTis (kaWaxiZe) pirovnebis
piruTvnelad Sefasebis gareSe.
mitropoliti daviTi, eriskacobaSi eqvTime kaWaxiZe daibada 1872 wlis 15
oqtombers q. quTaisSi. quTaisis sasuliero saswavleblis warCinebiT
damTavrebis Semdeg Cairicxa Tbilisis sasuliero seminariaSi, rogorc
ipolite varTagava SeniSnavda: `igi bavSvobidanve ganmartoebuli iyo,
seminariaSi gansakuTrebul yuradRebas amaxvilebda eklesiur, religiur
sakiTxebze. yvela amxanagi darwmunebuli iyo, rom is anaforas Caicvamda.
seminariaSi maswavleblebi mas avalebdnen qadagebis daweras Tbilisis
eklesiebSi warmosaTqmelad... mas mieca rekomendacia, yazanis sasuliero
akademiaSi. masTan erTad swavlobdnen sergi gorgaZe, besarion xelaia
(kaTolikosi ambrosi). man patristikaSi aRebuli sadiplomo naSromi maRal
doneze Seasrula. 1899 wels daamTavra yazanis sasuliero akademia. 1898
wlis 8 maiss ekurTxa mRvdel-monazonad. 1899 wels dainiSna kavkasiaSi
qristianobis aRmdgeneli sazogadoebis maswavleblad. 1902 wlidan
solokamskis, xolo Semdeg polockis sasuliero saswavleblis
zedamxedvelia, 1905 wels donis seminariis reqtoria. 1907 wlis 4 noembers
daviT kaWaxiZe saqarTvelos egzarqosma nikonma alaverdel episkoposad
akurTxa. 1907 wlidan igi egzarqosis sinodaluri kantoris wevri iyo.
rogorc ipolite varTagava ixsenebda: `1912 wels episkoposi daviTi werils
migzavnis da mTxovs Sexvedras, gavvocdi.
masze gansakuTrebuli gavlena mouxdenia Cems werilebs, romelic Jurnal
`ganaTlebaSi~ ibeWdeboda... egzarqosi inoketi Seecada guria-samegrelosa
da imereTs episkoposobis uflebis minimumamde Semcirebas, magram
yvelasaTvis moulodnelad episkoposi daviTi gamovida maT damcvelad,
ganrisxebulma egzarqosma igi 1912 wels piatigorskSi gadaiyvana, sadac man
gamosca broSura, romelSic akritikebda inoketis proeqts, romelic
saqarTvelos eklesiis damcirebis mizniT gakeTebul oinebs uwodebda.~63 1914
wlidan 1917 wlamde igi vinicis episkoposi iyo. saqarTvelos
marTlmadidebeli samociqulo eklesiis avtokefaliis aRdgenis Semdeg 1917
wels igi dabrunda saqarTveloSi. pirveli saeklesio krebis
gadawyvetilebiT episkoposi daviTi dainiSna urbnisis episkoposad, 1921
wlidan 1923 wlamde iyo Wyondideli, 1923 wels baTum-Semoqmedeli, 1924
wels mcire xniT alaverdeli, xolo quTaTel-gaenaTeli mitropolitis
nazaris tragikuli aRsrulebis Semdeg gaxda quTaTel-gaenaTeli
episkoposi. miuxedavad imisa, rom mitropoliti nazari jer kidev eparqiis
xelmZRvaneli iyo episkoposma daviTma quTaisSi samRvdeloebaSi daiwyo
saqarTvelos samociqulo eklesiaSi `reformebisa da ganaxlebis~
aucileblobaze saubrebi da mxardamWernic moipova. uwmidesi da unetaresi
sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis ambrosisa da saqarTvelos
marTlmadidebeli eklesiis sakaTolikoso sabWos dapatimrebis Semdeg
(dapatimrebulTa Soris iyo quTaTeli mitropoliti nazaric s.v.). 1923 wlis
14 agvistos saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis droebiT mmarTvels
episkoposs qristefores Seatyobina, rom elodeboda mTavrobis nebarTvas
quTaisis samRvdeloebis krebis mowvevaze. dekanoz platon cqitiSvilisadmi
gagzavnil werilSi episkoposi daviTi aRniSnavda: `dro aris ganaxleba
Setanil iqnas Cvens saeklesio cxovrebaSi Tanaxmad Tanamedrove kulturis,
saxelmwifoebrivi wes-wyobilebisa. amitom gevalebaT gamoiTxovoT
mTavrobisagan nebarTva sareformo komisiis Sedgenisa da saWiro krebebis
gamarTvisa, raTa gamomuSavebul iqnas reformis proeqtebi.~64 bolSevikuri
saokupacio xelisuflebisaTvis qristianuli sarwmunoeba da misi damcveli
saqarTvelos samociqulo eklesia miuRebeli iyo. maTi axali didi
eqsperimentisaTvis _ socializmis, komunizmis asaSeneblad aucilebeli iyo
axali sabWoTa adamianis aRzrda, romelic Tavisi mentalobiT araviTar
kavSirSi ar iqneboda warsulTan, sulierebasTan, erovnul RirebulebebTan.
saqarTvelos samociqulo eklesiaSi reformebis aucileblobaze saubari da
aseT sasuliero pirebisaTvis mxardaWera miznad isaxavda
mravalsaukunovani marTlmadidebeli eklesiis Signidan rRvevas,
dapirispirebisa da misi avtoritetis gacamtverebas. eklesiis reformebis
aucilebloba ar iyo marto qarTuli movlena, ruseTSic igive procesebi
viTardeboda `obnavlencebi~ `cocxali eklesiis~ warmomadgenlebi ruseTSi
da `ganaxlebisa da reformebis~ jgufi saqarTveloSi miznad isaxavda
sarwmunoebisa da socializmis morigebas, es ki SeuZlebeli iyo. axali
ideologias axali adamiani sWirdeboda, romlis cnobiereba ar unda
dabrkolebuliyo samSoblos, moyvasis siyvaruliT. aseT viTarebaSi rogor
moxerxdeboda eklesiisa da axali bolSevikuri ideologiis Tanacxovreba?
saokupacio xelisuflebis mizani iyo mwerlobis, inteleqtualuri
sazogadoebis, eklesiis moTviniereba. eklesiis sferoSi reformebis
mxardaWera iyo urCi, samSoblosa da moyvasze Tavdadebuli eklesiis
mospobis mcdeloba.
1923 wlis 2 seqtembers saeklesio reformebis jgufis mowodebiT Sedga
samRvdeloebis kreba quTaisSi, romelic gaxsna episkoposma daviTma. misi
azriT aucilebelia saqarTvelos eklesiaSi Sevides cvlilebebi
Tanamedrove cxovrebis mixedviT. krebaze gamosulma mTavrobis
adgilobrivma warmomadgenelma isaubra imis Sesaxeb ra cvlilebebis
SemTxvevaSi iTanamSromlebda xelisufleba eklesiasTan. krebaze airCies
saqarTvelos eklesiaSi gasatarebeli reformebis sainiciativo komiteti,
romlis SemadgenlobaSi Sevidnen: episkoposi daviTi, arqimandriti nestori
(yubaneiSvili), dekanozebi: g. cagareiSvili, a. fofxaZe, saero pirni: s. yi-
fiani, tr. jafariZe, T. xuskivaZe, m. kandelaki, v. wereTeli, e. nikolaZe, d.
dgebuaZe. krebis monawileebis azriT `memorandumma, (igulisxmeba uwmidesi
ambrosis mowodeba genuis saerTaSoriso konferenciaze s.v.)
kontrrevoluciurma gamosvlebma eklesia uxerxul mdgomareobaSi Caayena,
xelisuflebam igi Tavis mtrad miiCnia da amitom daarbia eklesiebi,
daqsaqsa samRvdeloeba. mTavroba unda darwmundes, rom eklesias
politikasTan saerTo araferi aqvs, Tu amas davamtkicebT, maSin
xelisufleba Sewyvets eklesiis sawinaaRmdego kampanias. amitom moviTxovT
Cvens eparqiaSi SeCerebul iqnas eklesiisa da samRvdeloebis winaaRmdeg
brZola, aRdgenil iqnas taZrebi, Tu mainc vinme SeiniSna antisamTavrobo
gamosvlebSi isini sastikad dasajon.~65 ori dRis Semdeg Catarebul
sxdomaze ukve bolSevikuri xelisuflebis warmomadgenlebi, quTaisis
mazris partiuli komitetis Tavmjdomare valia baxtaZe da dasavleT
saqarTvelos prokurori ambrosi uruSaZe aqtiurobdnen maTi winadadebiT
krebam aseTi dadgenileba miiRo: `dRes saqarTveloSi arsebuli sabWoTa
xelisufleba aris erTaderTi kanonieri xelisufleba, romelic qarTveli
xalxis interesebis gamomxatvelia. Cven movuwodebT yvela morwmuneT mxari
dauWiron mas. vacxadebT sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarq
ambrosis gamosvlas Semcdarad da arakanonikurad, saWirod migvaCnia igi
gadayenebul iqnas Tanamdebobidan. iqneb TviTonac gadadges. molaparakeba
amaze iqonion episkoposma daviTma da dekanozma platon cqitiSvilma.~66
episkoposi daviTi da dekanozi platon cqitiSvili (mitropolit nazaris
saeparqio saxlSi gadamaluli sionis sapatriarqo taZris ganZeulobis
adgilsamyofeli xelisuflebis warmomadgenlebs dekanozma platon
cqitiSvilma Seatyobina da maTi ndobac daimsaxura s.v.) TbilisSi
daubrkoleblad Sevidnen metexis cixeSi da kaTolikos-patriarq ambrosis
mosTxoves gadadgoma. uwmidesma ambrosim yuradRebiT mousmina maT da upa-
suxa: `Tu Cveni eklesiisaTvis saWiroa, maSin iZulebiT unda viqne
gadayenebuli, Cemi nebiT me ar gadavdgebio.~67 quTaisSi dabrunebulma
episkoposma daviTma kvlav Sekriba sareformo komitetis wevrebi da
ganixila kaTolikos-patriarq ambrosisadmi mimarTvis teqsti, romelSic
aRniSnuli iyo `saqarTvelos eklesiis mdgomareoba metad mZime suraTs
warmoadgens, patriarqi, mitropoliti, arqimandriti, zogierTi dekanozi
dapatimrebulni arian, eparqiebis marTva-gamgeoba SeCerebulia. taZrebi
gamonaklisis garda daketilia, samRvdeloeba daqsaqsulia, morwmune eri
Sewuxebulia. yovelive es Sedegia eklesiisa da sabWoTa xelisuflebas
Soris momxdari konfliqtebisa, rac gamoiwvia Tqvens mier gadadgmulma
nabijma (memorandumma). quTaisis samRvdeloebisa da morwmuneTa nawilma
mTavrobasTan SeTanxmebiT Seadgina sainiciativo jgufi, romlis mizania
eklesiis sakiTxebis mogvareba progresul niadagze, rom eklesiebmac Tavisi
adgili daiWiros mTavrobisadmi da Tavisi arsebobac administraciul
sferoSi mTavrobis mxriv uzrunvelyofil iqnas. es SeuZlebelia, Tu
memorandumiT gamowveuli konfliqti ar amoiwura amitom gTxovT uaryoT
memorandumi, romlis Sinaarsic mTavrobis dRevandel saxelmwifoebriv
moqmedebas ar Seesabameba da ar SeswiroT mas eklesiis keTildReoba.~68
ganaxlebisa da reformebis jgufis mier Sedgenili proeqtis Sesaxeb ukve
visaubreT, davsZenT, rom misi cxovrebaSi gatareba niSnavda
marTlmadidebeli eklesiis mravalsaukunovani kanonikis moSlas, eklesiis
mospobas. marTalia isini acxadebdnen rom: `mizani reformebisa saeklesio
moZRvrebis ganwmenda-gafaqizeba, RvTsimsaxurebis rTuli formis
gamartiveba, eklesiis saqmianobis gamocxadeba-gafarToeba da progresis
gzaze damyareba iyo.~69 magram saqme sul sxvas aCvenebda. eklesiaSi skamebi,
galobis Tanamedrove musikiT Canacvleba, sasuliero samosis gauqmeba,
berobis institutis mospoba veraferi progresi iyo. 1925 wlis martSi
kaTolikos-patriarqi ambrosi da sakaTolikoso sabWos wevrebi
patimrobidan gaaTavisufles. uwmidesma ambrosim Seqmna komisia, romelsac
unda gamoeZiebina episkopos daviTis saqmianobis kanoniereba. sakaTolikoso
sabWos davalebiT komisias saTaveSi Caudga alaverdeli episkoposi
melqisedeki (fxalaZe). quTaisSi Casulma episkoposma melqisedekma dainaxa
rogor daZabuli viTareba da dapirispireba iyo eparqiaSi. 1925 wlis 16
dekembers sakaTolikoso sabWos saxelze Sedgenil moxsenebaSi episkoposi
melqisedeki aRniSnavda: `1925 wlis 11-15 dekembers virkvevdi
yovladsamRvdelo daviTis saqmes. yovladsamRvdelo daviTis winaaRmdeg
raime braldebis wamoyeneba borotmoqmedebaSi aravis ar ZaluZs: igi
umwikvlo adamiania dResac da warsulSic. miuxedavad amisa quTaisis
samRvdeloebis umravlesoba moiTxovs mis quTaisidan gadayvanas,
ukmayofilebis mizezad asaxeleben mis gauwonasworeblobas, mis momxreebsa
da mowinaaRmdegeTa Soris xSiria dapirispirebani. yovelive zemoTqmulis
gamo, vfiqrob saWiroa da sasargebloc TviT episkopos daviTisaTvisac misi
quTaisidan sxva eparqiaSi gadayvana. axali mRvdelmTavari unda airCios
eparqiam, rom aRar hqondes ukmayofilebis safuZveli. isini sakaTolikoso
sabWodan daniSnuls mxolod mitropolit kalistrates miiReben.~70 rodesac
es informacia episkoposma daviTma miiRo wonasworoba dakarga man
saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis sakaTolikoso sabWosadmi
gagzavnil werilSi aRniSna: `vkadnierdebi da movaxseneb sakaTolikoso
sabWos, rom Cems cxovrebaSi da Cems samsaxurSi ara iseTi ram, rom
SeiZlebodes Cemi daTxovna an gadayvana daurRvevlad samarTlianovisa da
wesierebisa. cru qristianebs da cru patriotebs rom ar movwonvar da
gzavnian Cems Sesaxeb saCivrebs amas umaRlesma sasuliero mTavrobam
araviTari yuradReba ar unda miaqcios, me xeluxlebel unda viqne
quTaisSi.~71 daiwyo xelmowerebis Segroveba rogorc momxreTa, aseve
mowinaaRmdegeTa mier. mowinaaRmdegeebi mas `cocxali eklesiis~
(obnavlencebis) warmomadgenlad miiCnevdnen, momxreni yvelaze Rirseul
mRvdelmTavrad 1926 wlis 9 noembris sakaTolikoso sabWos ganCinebiT
episkoposi daviTi gadayvanil iqna mawyverelis kaTedraze. am
gadawyvetilebas mohyva episkopos daviTis pasuxi sakaTolikoso sabWosadmi:
`gTxovT erTi TviT SeaCeroT ganCineba Cemi quTaisidan gadayvanis Sesaxeb
saqmis safuZvlian garCevamde. vTxov sakaTolikoso sabWos gamoiCinos
`gamWriaxoba da sibrZne,~ romelzedac igi mimiTiTebs nu iqneba darRveuli
mSvidobianoba... me sxva mRvdelmTavars ver SemovuSveb quTaisSi, sanam me ar
viqnebi dakmayofilebuli. me TiTqmis oci wlis episkoposi Tavs aravis
gavamaxsaravebineb. me sagangebod mivwere kaTolikos-patriarqs axalcixeSi
mRvdelmTavris gamweseba ar SeiZlebaTqo. Cemi gadayvana SeiZleba mxolod
TbilisSi... winaaRmdeg SemTxvevaSi Cemi sisxli daiRvreba vinmesagan.~72
episkopos daviTs bolSevikuri xelisuflebis warmomadgenlebic
wamoeSvelnen aman kidev ufro gaaTamama `axalcixeSi Tu kargia _ werda
igi _ 19 noembers sakaTolikoso sabWos _ iq mitropoliti kalistrate
gauSviT. aqedan me arsad waval jer erTi rogorc udanaSaulo, meorec me
sxva eparqiebis haers ver vitan quTaisidan Cemi adgili rogorc uxucesi
mRvdelmTavrobisa aris Tbileli mitropolitoba.~73 es iyo aSkara
daumorCilebloba da gamowveva, rasac sakaTolikoso sabWom aseTi
dadgenilebiT upasuxa: `ganmeorebiT ecnobos episkopos daviTs
dauyovnebliv Seudges Tavis movaleobis aRsrulebas mawyveris eparqiaSi, nu
aiZulebs sakaTolikoso sabWos mimarTos mociqulTa 36-e kanons.
sakaTolikoso sabWos Tavmjdomare, sruliad saqarTvelos kaTolikos-
patriarqi ambrosi sakaTolikoso sabWos wevrebi: mitropoliti kalistrate,
episkoposebi: pavle, melqisedeki, dekanozebi: i. mirianaSvili, g. gamrekeli,
iv. ratiSvili, g. imnaiSvili.~74
quTaTeli episkoposi daviTi, romelsac oficialuri saero
xelisuflebisagan sruli mxardaWera hqonda kidev ufro did
konfrontaciaze wavida. man 1926 wlis 8 dekembers saqarTvelos
marTlmadidebeli eklesiis umaRles xelmZRvanelobas sruli
daumorCilebloba gamoucxada sakaTolikoso sabWosadmi gagzavnil
werilSi aRniSna: `kaTolikos-patriarq ambrosi da sakTolikoso sabWo Cems
mimarT usamarTlod da ukanonod moiqeciT... Tqven daRupeT saqarTvelos
eklesia (memorandumi, sabWoTa mTavrobasTan Seurigebloba) Tqven araviTar
arsebiTi xasiaTis zomebs ar RebulobT waqceuli eklesiis aRsadgenad...
amitom me qarTvel mRvdelmTavarTa Soris uxucesma 5 dekembers wirvaze
gamovacxade Cemi Tavi kaTolikos-patriarq ambrosisa da sakaTolikoso
sabWosagan damoukideblad.~75 am werilebis gacnoba mZime xasiaTze daayenebs
nebismier mkvlevars. bolSevikurma xelisuflebam mizans miaRwia erTmaneTs
daupirispira sasuliero pirebi da es im dros, rodesac mRvdlebs
aiZulebdnen iZulebiT ganmosvas, angrevdnen eklesia-monastrebs. episkoposma
daviTma samwuxarod, cudi roli Seasrula, mas daaviwyda saqarTvelos
eklesiis interesebi, mrevli, qristianuli Semwynarebloba da
keTilSobileba 1926 wlis 17 dekembers mitropolit kalistrates aseTi
damcinavi werili gaugzavna: `coliano mitropolito kalistrate Sens Tavs
daabrale rac moxda... Sen Tu mag did adgilze xar, Tu patenisi
(kaTolikos-patriarqi ambrosi s.v.) kaTolikosi, nuTu me quTaTeli ar unda
viyo, were protokolebi: me ki verafers damakleb.~76 episkoposma daviTma
Tavis Tavsac daaklo da saqarTvelos eklesiasac. 1926 wlis 25-28 dekembers
quTaisSi mimdinare saeklesio krebis erT-erTi organizatori episkoposi
daviTi iyo. misi viwro pirovnuli SeuTavsebloba sakaTalikoso sabWosTan,
kaTolikos-patriarq ambrosisTan kargad gamoiyena sabWoTa saokupacio
xelisuflebam da Seqmna orxelisuflebianoba eklesiaSi, erT mxareze
xelisuflebisadmi loialurad ganwyobili ganaxlebasa da reformebis
jgufi (mitropoliti qristefore, episkoposi daviTi) meore-sabWoTa
saokupacio xelisuflebisadmi Seurigebelni uwmidesisa da unetaresis
ambrosis meTaurobiT. xelisuflebam am dapirispirebiT, isev sasuliero
pirebis meSveobiT asparezidan gandevna uwmidesi ambrosi da misi momxreebi.
episkoposi daviTi IV saeklesio krebis mier mitropolitad da sruliad
saqarTvelos kaTolikos-patriarqis mosaydred gamocxadda axla ukve
gamarjvebuli gulaxdilad acxadebda: `me mimaCnda rom Cems mimarT
gamotanili gadawyvetilebani mitropolit kalistrates gakeTebuli iyo.
sinamdvileSi me mitropolit kalistrates pirvel adgilze vayeneb. me
misTvis araviTari cudi ar minda, me pirveli veubnebi: `qriste ars Cven
Soris.~77 es ki ganacxada, magram mainc ar isvenebda da axla ukve imdenad
miuRebeli aRmoCnda misi qmedebani, rom 1928 wlis 22 seqtembers
sakaTolikoso sinodma gamoucxada sayveduri, romelsac xels awerdnen:
unetaresi kaTolikos-patriarqi qristefore III, episkoposebi: simeoni, pavle,
stefane, varlami, efremi, melqisedeki, ioane. am SeniSvnam mitropoliti
daviTi axali SfoTisaTvis aRanTo. man axla sruliad saqarTvelos
kaTolikos-patriarq unetares qristefore III Seutia da rogorc
kaTolikos-patriarqis mosaydrem moiTxova sinodis sagangebo Catareba. 1930
wlis 12 Tebervals Sedga sakaTolikoso sinodi, sadac mitropolitma
daviTma aseTi gancxadeba gaakeTa: `IV saeklesio krebis dadgenilebaSi
weria: `kreba gamosTqvams Tavis Rrma mwuxarebas, rom saqarTvelos eklesiis
mesveurTa Soris adgili hqonda uTanxmoebas, rac xels uSlida eklesiis
mdgomareobis gaumjobesebas... gamoTqvams Rrma rwmenas da moiTxovs, rom
amieridan saqarTvelos eklesiis mesveurTa Soris moispos SfoTi da
uTanxmoeba.~
Cvenda saubedurod es ar moxda. Tavidanve unda gvcodnoda, rom es ase ar
iqneboda, rodesac kaTolikosad qristefore avirCieT, gana kaTolikosoba
mas gamocvlida, gana is Tavis anarqiul mZime bunebas uaryofda, is vinc iyo
redaqtori _ sulisCamdgmeli samarcxvino Jurnali `axali sityvisa~, is
vinc ar asvenebda arc kaTolikosebs: kirions, leonids, ambrosis, gana
samRvdeloebaSi mSvidobas daamyarebda... igi veraviTar winaaRmdegobas ver
itans... quTaisis krebis muSaobaSi manam ar CaerTo, sanam ar darwmunda, rom
momavalSic pirveloba misi iqneboda... rodesac kaTolikosi gaxda misi
momxreni gaiZaxodnen moxerxebuli kacia bevr rames gaakeTebso, magram raSi
gamoixata misi moxerxebuloba?.. sakaTolikoso sabWo Seicvala
sakaTolikoso sinodiT, kaTolikosis tituls gamoaklda uwmidesi. sinodSi
ambobdnen sasuliero akademiis daarsebaze, saRvTismetyvelo Jurnalis
gamocemaze, saeklesio wignebis Sesworebaze, magram araferi ar Sesrulda.
qristefore sdevnida episkoposebs: aleqsis (gersamia), stefanes
(karbelaSvili), devna dauwyo episkopos efrems (sidamoniZe), romelic
TviTon akurTxa, rom yurmoWrili mona hyoloda, magram motyuvda, amitom
gaaZeva sveticxovlidan. 1925 wels, rodesac episkoposma nestorma baTumidan
moswera morwmuneni axal kalendars ar iRebeno kaTolikosma qristeforem
SeuTvala samsaxurs Tavi daanebeo. mas veravin verafers ubedavs yvelas
misi muStebis eSinia. sxvisi mibegva mas ise exerxeba axlac, rogorc 30
wlis winaT man mRvdelobaSi xidisTavSi Tavisi diakvani mibegva. 1928 wlis
martSi sinodis sxdomaze, rom vismendi mis rixian metyvelebas
disciplinisa da morCilebis saWiroebaze gulSi vicinodi _ TviTon aravis
arasodes ar emorCileboda... igi arRvevda da arRvevs mSvidobas
samRvdeloebaSi, rodemdis unda vuTminoT am adamians? vwuxvar rom me mis
gakaTolikosebas xeli Sevuwye. droa igi eklesias movaSoroT. igi unda
gadayenebul iqnas, daeniSnos pensia da icxovros suramSi, sadac ase xSirad
garbis. Tumca me da kalistratem erTmaneTs vawyenineT, magram igi Cvens
Soris pirvelia, magram me ar vurCev kaTolikosobas. pirveloba unda
SevTavazoT an markoz tyemalaZes an episkopos melqisedeks. me imitom
Sevuwye xeli qristefores gakaTolikosebas, rom vicodi sxvas ar
moasvenebda.~78 mitropolit daviTis mosawoni aravin darCa saqarTvelos
eklesiaSi, sakaTolikoso sinodma ar daakmayofila misi moTxovna da
gadawyvita misi saerTod pensiaze gaSveba, magram sruliad saqarTvelos
kaTolikos-patriarq qristefore III-is gankargulebiT gadayvanil iqna
baTum-Semoqmedelad. axla iq daiwyo dapirispirebani. 1932 wels, rodesac
gardaicvala sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi qristefore III
sakaTolikoso sinodis sagangebo sxdomaze mitropolitma daviTma wamoayena
winadadeba mitropoliti kalistrate aerCiaT sruliad saqarTvelos
kaTolikos-patriarqis mosaydred. damswreni gaocebulni uyurebdnen mas,
romelmac ganagrZo: `vin iyo is, romelic werda saqarTvelos eklesiasa da
samRvdeloebis saWiroebebze saero mTavrobaSi sabuTian moxsenebebs, vin
aris is, romelsac didni kaTolikosni kirioni da leonidi angariSs
uwevdnen, vin aris, romelsac saqarTvelos inteligencia Tavidanve arCevda
da dResac maRla ayenebs qarTvel samRvdeloebaSi? es aris kalistrate,
inteleqtuali da moqmedebiTac upiratesi, SeiZleba zogierTi CvenTagani
yvelafers misi msoflmxedvelobisas ar iziarebdes, magram cxadze
ucxadesia, rom igi Cvens Soris pirvelia Tavisi WkuiT, codniT,
ganviTarebiT, saqmianobiT, gamocdilebiT.~79 mitropolit daviTs amis Semdeg
aRar dauwyia uwmidesi kalistrates winaaRmdeg brZola. igi 1935 wlis 19
marts gardaicvala baTumSi. sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqis
uwmidesi kalistrates locva-kurTxeviT daikrZala quTaisSi petre-pavles
eklesiaSi... gvimZims amis Tqma, magram mogviteos misma sulma. friad
samwuxaro iyo, rom man seriozuli Secdomebi dauSva... misi saqmianobis
dawvrilebiT aRnusxva da gamomziureba erT mizans emsaxureba, viswavloT
warsuliT momavlis winaswarmetyveleba arasodes gavimeoroT winaparTa
Secdomebi da SevZloT viwro pirovnul ambiciebze amaRleba, pirnaTlad
vemsaxuroT Cvens samSoblos da mSobel eklesias.
7. damatebani 1. qristefore cicqiSvilis recenzia ep. leonides qadagebaTa krebulze:
`sityvani da moZRvrebani. nawili pirveli. qarTvel wmindanebis dReebi.~
foTi. 1914 w. `vertyviWalelis~ xelmoweriT.
bibliografia:
ep. leonidi. sityvani da moZRvrebani. nawili pirveli. qarTvel
wmindanebis dReebi. foTi 1914 w. fasi erTi maneTi. yovlad samRvdelo
leonidi ukve cnobilia, rogorc Seuryeveli mamuliSvili, romelic
sityviT da saqmiT emsaxureba jer RmerTsa da mere Taviss moyvass, Tavis
mSobel ers. am gziT midis igi da arc erTxel ar gadauxvevia misgan,
rogorc es xSirad gvemarTeba sxvebs da kerZoT sasuliero pirT.
Cven win debuli qadagebaTa krebuli ep. leonidisa aris damamtkicebeli,
Tu ramdenad Sestkiva guli mqadagebels saqarTvelos eklesiisaTvis,
qarTveli erisaTvis. am wigniT avtori Seavsebs TvalsaCino nakls Cveni
sasuliero mwignobrobisas, romelic imaSi mdgomareobda, rom ar
mogvepoveboda qadagebani Cvenis wmindanebis Sesaxeb.
mdabio, gasagebis da gulSi Rrmad Camwvdomis eniT gvamcnobs mqadagebeli
cxovrebasa da Rvawlsa, romliTac ganaZlieres da aayvaves saqarTvelos
eklesia Cveni qveynis wmindanebma. Tan mqadagebeli SeumCnevlad gagvacnobs
saqarTvelos istoriis umTavres momentebs da ucxoelebs mkiTxvels
samSoblo qveynis siyvaruls. mqadagebeli swuxs, rom qarTvel wmindanebis
cxovrebas ar icnobs CvenSi arc eri da rac ufro samwuxaroa, arc
samRvdeloeba. mouwodebs am ukanasknelT gaecnon da gaacnon xalxs Tavis
eklesiis wmindanebis vinaoba (gv. 39).
qadagebebs ar aqvs ganyenebuli xasiaTi, igini dakavSirebuli arian
cxovrebasTan. mqadagebeli warsulidgan gadmodis awmyoSi, adarebs Zvelsa
da axals, mouwodebs msmenelT Seiyvaron Zvel moRvaweebis mtkice
sarwmunoeba, sifaqize zneoba da Tavdadeba mamulisaTvis. sarwmunoebrivi
aRzrda saWiroa mieces axalgazrdebs, vaJebsa da qalebs, ufro
ukanasknelT, radgan ukeTesi momavali ekuTvniT im xalxebs, romelTac
hyavT sarwmunoebiT da maRalzneobiT aRWurvili dedebi, _ ambobs
mqadagebeli (gv. 21). qals didi mniSvneloba hqonda saqarTvelos istoriaSi.
am mniSvnelobis sabuTni arian wm. nino, wm. SuSaniki, wm. Tamar mefe, wm.
qeTevani da mravalni sxvani. mxolod dRevandel qals `aRar miaCnia
sasaxelod wm. ninos gziT siaruli. igi sul sxva gzas adgia suliTa da
guliT, amitom winandeburaT aRar guzguzobs Cveni sakuTari arsebobis
kera~ (gv. 74). `wm. ninos qadageba dasabamad gauxda qarTul enas; am qadagebam
gazarda qarTuli ena, ganaviTara, gafurCqna, daamuSava da aiyvana im saocar
sisrulemde, rogoric aris qarTuli saxarebisa da vefxistyaosnis ena; wm.
ninos saxels pativiscemam da misi qadagebis erTgulebam moaqargvina Cvens
mama-papas saqarTvelos piri im didebul taZrebiT, romlebsac dResac
gancvifrebaSi mohyavT uganaTlebules erebis warmomadgenelni; wm. ninos
saxelis pativiscemam da misi moZRvrebis erTgulebam gadaaqcia mTeli
saqarTvelo rCeuli gmirebis akvnad, romelTac Segvinaxes TavianTi mkerdiT
sicocxle da miwa-wyali (gv. 53).
acnobs mqadagebeli msmenelebs Rvawls axovan gmir-mefis daviT
aRmaSeneblisas, qveyanas rom cxovelmyofeli suli Cahbera, qveynis
ekonomiurad da gonebrivad amaRorZinebels da ganmaZliereblisas (gv, 88), _
`saocnebo sibrZnis, gamWriaxobis, maRal gonebis, saTnoebis, simdidris,
mefur simZlavris da momxiblav silamazis mqon pirvel qarTvel mefe-qalis
Tamarisas (gv. 94), vis drosac saqarTvelos Zlierebam, kulturulma da
samxedrom,miaRwia umaRles mwvervals. Tamaris uzenaesi Tvisebani aqezeben
mWermetyvel, gulmxurvale mamuliSvil mqadagebels mimarTos Tanamedrove
dedebs, _ iSromon Tavdadebulad mamulisaTvis: `Tu TqvenTvis Zvirfasia
Tqveni samSoblos aRdgena _ gaZliereba, Tqveni mSobel eris ganaTleba da
bedniereba, mosvenebas ar unda gaZlevdeT Tamar dedoflis aCrdili. Tqvenc
mis msgavsad dRe da Rames unda asworebdeT samSoblos samsaxurisaTvis~
(gv. 104).
da mamulisa da sarwmunoebisaTvis Tavdadebis magaliTad moiyvans
mqadagebeli cxovrebas wm. mowameTa:mefeTa arCil da luarsabisas,
qeTevanisas, biZinas, Salvas da elizbarisas. moiyvans cxovrebasa da
Rvawlsa qarTvelTa ganmanaTlebelTa: wm. ioane iverisas, didebul iveriis
lavris damaarseblisas, romelic Seiqmna ganaTlebis wyarod sruliad
saqarTvelosaTvis, eqvTime da giorgi mTawmindelTa, romelTac qarTuli ena
SeimuSaves umaRles xarisxamde, rom SesaZlebeli gaxda am eniT gamoTqma
Rrma filosofiur da saRvTismetyvelo azrebisa. gansakuTrebiT miaqcevs
yuradRebas giorgi mTawmindelis amags saqarTvelos eklesiis
damoukideblobis dacvaSi (gv. 139). am moRvaweTa cxovreba gamoaTqmevinebs
mqadagebels Tavis Sexedulebas namdvil beris samsaxurze: `beri
Tavdadebuli, Tavganwiruli msaxuria, jer RvTisa da mere Tavisis
samSoblosi, jer qristesi da mere Tavis eris ganaTlebisa, gaZlierebisa.
qeTevan dedoflis dResaswauli (alaverdoba) sabuTs aZlevs mqadagebels
dReobebis mniSvnelobaze gamoTqvas Tavisi azri. Cvenebur dReobebSi igi
hpovebs bevr sasurvel mxareebs: sxva da sxva kuTxis qarTvelTagan
urTierTis gacnobas, daaxloebas, erTobis da xalxosnobis Segnebas.
dReobebSi xalxi ramdenadme ecnoba Taviss warsuls Zvel eklesiaTa
xilviT. xalxi sruliad xalisiandeba, sulier energias ikrebso. dReobebi
SeiZleba gamoiyenon sxva da sxva dargis moRvaweebma xalxSi sinaTlis
Sesatan saSualebadao, sameurneo iaraRebis gacnobiT, wignebis
gavrcelebiT, warmodgenebis gamarTviT da sxva. dReobis cud mxareebs unda
vebrZoloT, magram nagavs margaliti ar unda gavatanoT Tanao~ (gv. 196)
mTel qadagebaTa krebulis dedaTa azria, rom uwin qarTveli
sarwmunoebis simtkiciT da mamulis siyvaruliT Zlieri iyo SinaganaT.
mqadagebeli mouwodebs Taviss msmenelebs, rom yvelam Seuwyos xeli
saqarTvelos eklesiis da eris didebas, rom Zveleburad pativdebuli iyos
qarTveli eri sxva erTa Soriso.
bevri sagulisxmo azrebia gamoTqmuli aRniSnuli qadagebaTa krebulSi,
da amitomac mkiTxvels vurCevT TviTon guldasmiT gadaikiTxos qadagebani.
es wigni aucileblad unda SeiZinos yovelma qarTvelma, sasuliero piri
iqneba igi, Tu saero.
`vertyviWaleli~
2. qristefore cicqiSvilis ubis wignaki-dRiuri, piradi xasiaTis
Canawerebi da `patar-patara SeniSvnebiT~
1893 w. 4 Tebervali. isidores gamosaTxovari wirva. Segirdebi wirvazed
daeswrnen mxolod 50; danarCenni ki ar iyvnen gangeb. sadilad inspeqtorma-
isidorem Rvino gviyida, magram Rvino aravin ar dalia, sasadilo oTaxSi
iyo am dros meTvalyure T. nikandri. is Zalian gajavrda, raT ar dalieso.
es saqcieli Tavis SeuracxyofaT miiRo. morige Segirds samzareuloSi
elaparakeba simxece Caidineso da sxva amisTana: am laparakis dros movida
imasTan mexuTe klasis rusi da ukreWs (nasadilevs), viTom Cven _
qarTvelebs dagvcinis. nikandri miubrunda mas: `Sen raRas ikriWebi, me Sen
Tu ar Cagwere!...
isidorem gaigo Tu ara es ambavi, Zalian Seswuxda, gafiTrda... Rvino mere
mosamsaxureebs daalevines imaTda sabednierod.
TvalT-mxedveloba, yurTa smena me aRara maqvs,
mexsiereba, fizikuri Rone momaklda,
gavfuWdi kaci, samSoblosaTvis aRar vargivar,
aRarc TavisTvis, aRarc ZmisTvis, aRarc dedisTvis...
berikacoba axalgazrdas me amekida,
udrood vWknebi, saflavisken udrood mival...
Cemma varskvlavma, Cemma bedma ar gamiRima,
Cemi imedi da survili jer gauSlelni
gahqrnen, viT hqreba, tkbili ocneba, tkbili sizmari,
da guli Cemi sduRs maradis mwuxarebiTa.
(gagonili erTi seminarielisagan)
Tbilisis saxelmwifo universitetis reqtors, prof. i. javaxiSvilis
mimarTva urbnisis ep. qristeforesadmi, universitetis mier arq. tarasis
wignsacavSi daculi wignebis SeZenis gamo, madlobis gamocxadebis Sesaxeb
mis yovlad-usamRvdeloess, urbnisis ep. qristefores.
amasTanave gaaxlebT ra qvabTaxevis arqimandrit tarasis wignTsacavSi
moTavsebul wignebis nusxas, romelic universitetma Tqveni nebarTviT
Caibara, gicxadebT udides madlobas universitetis saxeliT, rom mogveciT
saSualeba maTi SeZenis.
pativiscemiT iv. javaxiSvili
1923 w. 16 Tebervali
ep. qristefore urbnelis moxsenebiTi baraTi sr. saqarTvelos
sakaTolikoso sabWosadmi, goris eklesiebis unugeSo mdgomareobis, oqonisa
da sakrebulo taZris mrevlTa SeerTebis da dazianebuli eklesiebis
ganaxlebis RonisZiebis Sesaxeb
sruliad saqarTvelos
sakaT. sabWos urbneli
episkoposis qristeforesagan:
moxseneba
ama Tvis pirvel ricxvebSi viyavi gorSi da davaTvaliere maxlobeli
eklesiebi. sxvaTa Soris Cemi yuradReba miiqcia q. goris eklesiebis
unugeSo da TiTqmis uimedo mdgomareobam. arc saeparqio sams eklesiaSi,
arc yofil samxedrosaSi wirva-locvis Sesruleba ar SeiZleba. gaukeTebia
dek. kasraZes ficris farduli eklesiad, magram aqac Seuferebelia wirva-
locva. dRes gorSi arsebobs ori mrevli: oqonisa da yofil sakaTedro
taZrisa. pirvelSi aris erTi mRvdeli (kavkasiZe) da erTi wignis mkiTxveli,
meoreSi ori mRvdeli da erTi wignis mkiTxveli. mrevli oqonisa sjobia.
orTave eklesiaTa krebulni wirva-locvas asruleben xsenebulis ficrulis
eklesiaSi, sTvlian Tavs damoukidebel krebulebad da aqvT urTierTSoris
usiamovneba mravalgvari. zamTarSi msaxureba am eklesiaSi SeuZlebelia
(barZimSi Rvinos hyinavs). sazrunavia Sesafer eklesiis mopoveba an aSenebiT
axlisa, an romelimes Zvelis SekeTebiT. mokle droSi axlis aSeneba
SeuZlebelia; dazianebulebSi SesaZlebelia ufro oqonis eklesiis
SekeTeba. dResdReobiT cal-calke mrevlni gorisani verc axals aaSeneben,
verc Zvels SeakeTeben. amisaTvis saWirod vcnob orTave mrevlni gorisani:
oqonisa da sakrebulo taZrisa SeerTebul iqmnen, rom SeerTdes mrevlTa
unari da Zalebi aRmSeneblobis saqmeSi. winamZRvrad dainiSnos dek.
kavkasiZe, meore mRvdlad dek. d. kavkasiZe, mesamed mR. al. tlaSaZe.
ep. qristefore urbneli
1922 w. 18 ivlisi
Tbilisis saeparqio sabWos samwerlos gamgis d. daviTaSvilis mimarTva
ep. qristeforesadmi
mis yovladusamRvdeloesobas ep. qristefores:
saeparqio samwerlo pativiscemiT gaaxlebT, amasTanave, Tanaxmad misis
uwmidesobis kaTolikos-patriarqis gankargulebisa, saqmeebs: 1) sof.
fxvenevis samrevlos mRvdlis zaqaria saZagliSvilze saCivrisas; 2)
mejvrisxevis olqis mTavarxucesis moxsenebas _ misi olqis adgilidgan
dasaTxovni mRvdlebis siiT; da 3) sof. biyris samrevlos mRvdlis giorgi
dedabriSvilis Txovnas-gamosakvlevad.
samwerlos gamge: d. daviTaSvili
TanaSemwe: dek. g. kiknaZe
1922 w. 11 aprili
Tbilisis kalaubnis eklesiis morwmune mrevlis warmomadgenelTa
saCivari rwmunebul episkopos qristeforesadmi, uRirsi xucesis daniSvnis
gamo
kaloubnis mrevlni
sayvedurs gamovsTqvamT rwmunebul episkopozis qristeforesadmi, amitom
rom rodesac kaloubnel morwmune ers xucess gvigzavnidaT, ratom ar
SegvekiTxeT visTvisac gzavnidiT maTTvis sasurveli iyo is Tu ara!? amis
gamogzavniT Cveni survilebi ver daakmayofileT. igi araa namdvili msaxuri
eklesiis da araa msaxuri morwmune erisa. igi artistia gadagvarebul erisa
da damamaxinjebeli sarwmunoebisa.
eg scenazed gauSviT da Cven ukeTesi moZRvari mogveciT: rad gindaT
dasCagroT erTi, rodesac araa Rirsi daCagvrisa da aRamaRloT meore,
rodesac araa Rirsi amaRlebisa? an ratom araa Rirsi Cven msaxurebisa
kaloubnisave mTavar diakoni daviT baxtaZe? romelic ufro daaxloebula
RvTisadmi rwmeniT da Cven. zne xasiaTebTanac. aRvniSnavT, rom mag moZRvris
moqmedeba Cvens gulSi ver anaTebs.
morwmune mrevlTaganni-kaloubnis eklesiisa
1924 w. 21 maisi
cxum-afxazeTis mit. qristefores moxsenebiTi baraTi sruliad
saqarTvelos kaTolikos-patriarqis ambrosisadmi, Tbilisis kaloubnis
eklesiaSi wirvis Catarebis nebarTvis Sesaxeb.
mis uwmidesobas, sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarq ambrosis:
umdablesad gTxovT neba damrToT vwiro xval kalaubnis eklesiaSi.
winadac gTxoveT da axlac gTxovT, rom SeuZlebelia amden xans Cemi
uwirvelad yofna.
cxum-afxazeTis mitr. qristefore
1927 w. 5 Tebervali
saeklesio krebis dadgenileba 1927 wlis 22 ivniss kaTolikos-patriarqis
mosaydris mitropolit qristefores moxsenebis gamo: `saqarTvelos
eklesiis mdgomareoba gelaTis saeklesio krebidan meoTxe saeklesio
krebamde (1921-1927 w.w.).~
sruliad saqarTvelos meoTxe saeklesio krebam moismina moxseneba
kaTolikos-patriarqis mosaydris mitropolit qristeforesi saqarTvelos
eklesiis mdgomareobis Sesaxeb gelaTis saeklesio krebidan, 1921 wlidan,
vidre dRevandel krebamde da ganmartebani yofili mosaydris mitropolit
kalistratesi, mRvdelmTavarTa _ stefanesi, melqisedekisa, pavlesi,
simeonisa, dekanozTa _ kandelakisa, fofxaZisa, xaxutaSvilisa,
maWaraSvilisa, moqalaqeTa _ ratiSvilisa, svimoniSvilisa da sxva da
daadgina:
1) moxseneba, rogorc eklesiis viTarebis dawvrilebiT da sworad
gamomxatveli, cnobil iqnas sruliad dakmayofileblad.
2) amasTanave meoTxe saeklesio kreba gamoTqvams Rrma mwuxarebas, rom:
a) Seqmnili pirobebisa da kaTolikos-patriarqis avadmyofobis gamo.
saqarTvelos eklesiis mesveurTa Soris hqonda adgili uTanxmoebas, rac
xels uSlida eklesiis mdgomareobis gaumjobesebas axali Zalauflebisa
da axal garTulebul mdgomareobis dros.
b) rom zogierTni pirni, romelnic ar iyvnen uzenaes mmarTvelobis wevrni
da arc uflebamosilni saeklesio krebis mier, mainc ereodnen uzenaes
mmarTvelobis saqmeebSi, acxadebdnen eklesiis meTaurTa gadayenebis gazeTSi
da kidev ufro arTulebdnen eklesiis mdgomareobas.
g) rom ar iqna mowveuli saeklesio kreba 1926 wels, arc mowveuli iyo
Tavis droze mRvdelmTavarTa krebebi, ramac samRvdeloebis nawilSi
gamoiwvia ukmayofileba.
3) meoTxe saeklesio kreba gamosTqvams Rrma rwmenas da moiTxovs, rom:
a) amieridan saqarTvelos eklesiis mesveurTa Soris moispos yovelive
SuRli da uTanxmoeba, yvelam, morwmune eriskacebTan erTad, SeTanxmebulad
xeli Seuwyos saqarTvelos eklesiis Wrilobebis gamrTelebas, eklesiis
ganmtkicebas da warmatebas.~
sruliad saqarTvelos eklesiis sinodis
Semadgenloba 1927 wels.
Tavmjdomare sinodisa _ kaTolikos-patriarqi sruliad saqarTvelos da
mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposi qristefore. wevrebi: sruliad
saqarTvelos kaTolikos-patriarqis mosaydre mitropoliti daviT genaTeli,
mitopoliti kalistrate mangleli, episkoposni: melqisedek alaverdeli,
simeon urbneli, stefane bodbeli, varlam margaveli, pavle wilkneli,
efrem ninowmideli, droebiTi mmarTveli cxum-afxazeTisa, dekanozni:
dimitri xaxutaSvili, giorgi gamrekeli, beniamin kandelaki, moqalaqeni:
parTen goTua, iakob cincaZe, dimitri igoraSvili, maTi kandidatebi:
dekanozi nestor maWaraSvili, dimitri lazariSvili, lazare naTiZe,
moqalaqeni: adam adamiZe, daviT naxucriSvili da klimenti lorTqifaniZe.
3. evstrati nikiel mitropolitis `mosaxsenebeli Semoklebuli, Tu odes
hromni da eklesiaY maTi da raYsaTvis saRmrToTa aRmosavlisa eklesiaTgan
ganiWrnes~ _ rogorc nimuSi antilaTinuri polemikisa qarTul enaze.
mimoxilva qristefore cicqiSvilisa
Sesavali 1
evstrati nikielma dawera ori kompiliatiuri Txzuleba laTinTa
winaaRmdeg, miiRo cxare monacileoba legat nikoloz xrizologosTan
davaSi, daswera ori Txzuleba xmiad purze. swerda agreTve komentarebs
aristotelis eTikaze da analitikaze. gardaicvala 1117 wlis Semdeg male.
1156 wlis konstantinopolis saeklesio krebam Caricxa igi eklesiis
ganTqmul moZRvarTa rigebSi.
evstrati nikielis erT-erT TxzulebaTagania: `mosaxsenebelia
Semokrebuli, Tu odes hromni da eklesiaY maTi da rasaTvis saRmrToTa
aRmosavlisa eklesiaTgan ganiWrnes.~ es Txzuleba, berZnuliT Targmnili,
moqceulia arsen iyalToelisagan Sedgenil-Targmnil dogmatikonSi. enis
mixedviT Targmnili unda iyos XII s-Si, SeiZleba TviT arsenisaganca,
romelic gardaicvala daviT aRmaSeneblis sikvdilis (1125 w.) cota adre.
TiTqmis imave xanSi gardaicvala evstrati nikielic. arsen iyalToels
SeeZlo gaecno xsenebuli Txzuleba dawerisTanave, radgan igi karga xans
iyo konstantinopolSi manganis akademiaSi, Savs mTaze da petriwonSi. es
adgilebi da maTTan erTad saba wmidis monasteri, sinas mTa, jvris
monasteri ierusalimSi da uaRresad ki aToni, iyvnen qarTvelTaTvis
ganaTlebis iseT punktebad, saidanac Tvals adevnebdnen igini maSindel
literaturul-mecnierul moZraobas aRmosavleT-dasavleTSi. qarTvelebs,
romelnic warmoadgendnen saqristiano oaziss, musulmanTagan
garSemortymuls da Sewuxebuls, yovelTvis ar hqondaT mocaleoba amgvari
moRvaweobisaTvis, magram, roca garemoeba ki uwyobda maT xels, sul cota
xanSi amoudgebodnen xolme gverdSi dawinaurebul erebs da ar
Camouvardebodnen xolme maT arc azrovnebis siRrmiT da arc sifarToviT.
amis mizezi iyo da aris dResac qarTvel eris Zvelidanve tradiciuli
kulturosnoba. yoveli RirsSesaniSnavi sakiTxi msoflio eklesiisa
hpovebda gamoZaxils qarTvelebSiac. amiT aixsneba evstrati nikielis
Txzulebis Targmnac qarTulad, romelsac hqonda ufro literaturuli
mniSvneloba, vidre praqtikuli. da marTlac, hqondaT, Tu ara arsebiTad
dava saqarTvelos eklesias romis eklesiasTan da ramdenad gamoxatavda es
dava am eklesiaTarealur urTierTobas? cnobilia, rom saeklesio davani,
romelTa Sedegi iyo xolme ganxeTqileba eklesiaTa, garegnulad
emyarebodnen sarwmunoebrivs dogmebs da sakiTxebs, namdvilad ki
warmosdgebodnen sul sxva faqtorebis zegavleniT! politikurisa,
nacionalurisa, geografiulisa da ekonomiurisagan. es WeSmariteba ar
gamoparvia ganaTlebul qarTvel polemists me-IX s-sas arsen pirvels,
kaTolikoss, romelic somxebTan kamaTSi cxadad arkvevs mizezebs somxebis
marTlmadideblobisagan CamoSorebisas. is amtkicebs, rom perozma (458-484)
SeuTvala somxebs, an sxva rjuli miiReT, gareSe berZenTa sjulisa, an
aiyareniT Cemis samflobelodanao. `somxebma iTxoves sjuli iakobTa... da
maT garyvnes somxeTisa Sromili wmidisa grigolisi mravliTa RvawliTa da
cremliTamisiTa morwyulio~ (T. Jordania. qronikebi. 1 t. 316 gv; iv.
javaxiSvili: `istoriis mizani, wyaroebi da meTodebi,~ 1916 w. gv. 27). amasve
imeorebs anton I kaTolikosic (`mzametyveleba,~ gv. 213). laTin-berZenTa
ganxeTqilebasac aseve xsnian besarion kaTolikosic (1728 w.) da antonic
(1744-1788) besarioni ambobs: `berZnebma Svela sTxoves paps da dasavleTis
xalxebs, magram maT mosTxoves nacvlad amisa laTinTa sarwmunoebis miReba.
berZnebma iotis odena ar dauTmes da irCies sikvdili. moaxdines
florenciis kreba, merve krebad wodebuli maTgan da daadgines rac
undodaT~... (`grdemli~, wakiTxvis sazogad. # 596, gv. 9-11). anton I, romelic
miidrika kaTolikoba da mere iZulebiT dagmo igi, ambobs: `amao ars krebaY
florencias Sekrebulisa Sesakrebelisa, rameTu mizeziTa maxmedianTa
Sewevnisa moqeneobiTa sadame ewamnen mas aRmosavlelni SecTomilni~
(mzametyveleba~, gv. 524). TviT anton I-is da bevr sxva cnobil qarTvelTa
midrekileba kaTolikobisadmi me-18 s-Si aixsneba evropasTan politikur-
kulturul daaxlovebis da ara sarwmunoebrivis mizniT.
evstrati nikielze (+1117 wlis axlos) adre moxda formaluri CamoSoreba
aRmosavleT-dasavleT eklesiaTa urTierTisagan. mizezi ganxeTqilebisa iyo
metoqeoba romis papis da konstantinopolis patriarqs Soris. erTsac
undoda msoflio eklesiis Tavoba da meoresac. Zvelis romis papebs sxva da
sxva istoriulma pirobebma xeli Seuwyves erTian eklesiaSi upiratesoba
moepovebinaT. isini iTvlebodnen `pirvelad TanasworTa Soris.~ maTi saxeli
ixsenieboda aRmosavleTis eklesiebSi. amas ver urigdebodnen
konstantinopolis, axali romis, patriarqebi da cdilobdnen TviT daeWiraT
papTa adgili. amaSi xels uwyobda maT es garemoeba, rom dasavleTis
imperia ukve moSlili iyo da politikuri Zala ekavaT bizantiis
imperatorebs, romelnic xels uwyobdnen Tavis sataxto qalaqis
(konstantinopolis) mRvdelmTavarTa gandidebas. rodesac imperatorebi
afarTovebdnen Tavis samflobelos dasavleTiT, Sematebul adgilebs
eklesiurad umorCilebdnen Tavis sataxto qalaqis patriarqs. ase moiqca
iustiniane didi (527-565), romelmac CamoarTva paps Tesalonikis saegzarqoso
da gadasca konstantinopolis patriarqs. imperatorebma miakuTvnes
konstantinopolis patriarqs wodeba `msofliosi.~ romis papebic ar
uSvebdnen xelidan SemTxvevas samagieros gadasaxdelad. ravenis
saegzarqoso (saero olqi) erTxans eqvemdebareboda bizantiis imperatorebs,
romelTac eklesiurad daumorCiles igi Tavis patriarqs. Semdeg ravena
langobardebma daipyres, amaT kidev waarTva frankebis mefem pipin moklem
da miuZRvna romis paps. me IX s-Si berZnebma gaavrceles bulgareTSi
qristianoba, magram bulgareTis mefem borisma, berZnebze gulmosulma,
moiwvia romidan mRvdlebi, romelTac SemoiRes romis eklesiis wesebi
bulgareTSi: marxvaSi yvelisa da kvercxis xmareba, marxva SabaTobiT da
sxva.
yovelni, erTis moZRvrebis mimdevarni adamianni, miiltvian erTis mWidro
organizaciis Sesaqmnelad, romlis saTaveSi erTi adamiani unda iyos,
prezidenti iqneba, mefe, komisari Tu mRvdelmTavari. qristianebsac unda
hyavdeT erTi mTavroba. es sul sxva sakiTxia, Tu rogor unda
ganxorcieldes es erTobis idea, vin unda iyos Tavi eklesiisa, ueWvelad
romis papi da italieli, Tu sxva vinme. erTobis idea arasodes ar gamqrala
arc dasavleTs, arc aRmosavleT saqristianoSi. aleqsandriis patriarqis
titulia `msoflios msajuli,~ Tumca imis qvemdebare `msoflio~ eklesia
ganisazRvreba dRes morwmuneTa iseTi ricxviT, romelic ar aRemateba
Cvenebur zog mTavarxucesis olqis Semadgenlobis ricxvs. Cven ukve
movixseneT, rom aseTive tituli `msofliosi~ miisakuTra konstantinopolis
patriarqma, rasac papi grigol I medgrad winaaRudga. metoqeoba uflebis da
pativis moyvareoba iyo mizezi davisa da ganxeTqilebisa da ara xmiadis Tu
gafuebuli puris, an wylian Tu uwylo Rvinis xmareba ziarebis dros.
davis amtexi iyo konstantinopolis patriarqi foti, metad ganaTlebuli,
magram Tavmoyvare da udrek xasiaTis kaci. igi gaxda patriarqad
usamarTlobis mizeziT. misma winamoadgilem, patriarqma egnatem amxila
imperiis regenti varda, romelic Tavis rZalTan (Svilis colTan)
mruSobda; egnatem ar miuSva varda saziareblad, ris gamoc vardam gadaayena
igi. amis Semdeg aiyvanes patriarqis taxtze foti, romelic eris kaci
imJamad; ramdensame dReSi miaRebies mas mRvdlobis yvela xarisxi
patriarqobamde. rusi istorikosebi fotis gapatriarqebas kanonierad
cnoben. magram aseTi azri midgomiTia, logikuri afsurdia. egnatem mimarTa
paps simarTlisaTvis. papma fotis gapatriarqeba ar icna. raRa darCenoda
fotis: aiRo da miswera saerTo epistole (enciklika) aRmosavleTis
patriarqebs, sadac brals sdebda laTinebs sarwmunoebis SeryvnaSi da
mohyavs is gansxvavebani, romelnic SemoiRes laTinebma dogmatebSi da
sarwmunoebriv wesebis asrulebaSi. winadac arsebobdnen es gansxvavebani,
magram fotis axla dasWirda maTi gamomzeuroba!
pirveli sadao sakiTxi, fotisagan wamoyenebuli, aris swavla suli
wmidis gamosvlaze sarwmunoebis simboloSi. suli wmidis Sesaxeb
aRmosavleTSi amboben: `romeli mamisagan gamovals,~ laTinebma ki SemoiRes:
`romeli mamisagan da Zisagan gamovals~ (Ielioque). fotis mohyavs 40
argumenti Tavis azris gasamartleblad, emyareba saRvTo werils, pirvelis,
meoris da mesamis msoflio krebaTa dadgenilebaT.
fotis enciklikis pasuxi gasces dasavleTis sasuliero mwerlebma:
eneasma (+871), parizis episkoposma da ratramnma (Ratramne), korbielma
benediqtelma berma (+868). eneasi iwyebs abraamidan da amtkicebs, rom RmerTi
`miuSvebs~ xolme qveynad codvaTa arsebobas Tavis erTgulTa ufro
gasamtkiceblad. aseTni RvTis mterni iyvnen Zvelad qananevelni, Semdeg
mwvalebelni da maT ricxvSi berZenni. berZnebs didad moaqvT Tavi Taviss
sibrZniT da mWermetyvelebiT; igini inTqebian dialeqtikur wvrimalebis
zRvaSi; isini amtkiceben; viTomc WeSmaritebis mze mxolod aRmosavleTSia
da misi sxivebi, rodesac dasavleTis qveynamde aRwevs ukve sibneled
iqcevian. namdvilad ki aRmosavleTSi daibada uTvalavi mwvalebloba, aqedan
ufro Cndebian `sasobni iqedneTani.~ ariozi, evnomiosi, fotini, amrkiani,
kerinfi, nestori, evtixi da sxvani. romis eklesia ganwmedilia petre
mociqulis sisxliT da amisTvis mwvaleblobis moTave episkoposni, araodes
yofila masSi.
ratramnis polemikuri pasuxi ufro sabuTiania. Tavisis swavlulobiT da
zneobrivis TvisebebiT is pativcemuli iyo TanamedroveTagan. misi pasuxi
`Contra grecorum~ sabuTiani da Tan TavSekavebuli kiloTia dawerili.
ratramni fotis mier moyvanil sabuTebiTve upasuxebs mas da umtkicebs,
rom, rogorc meore msoflio krebam Seavso sarwmunoebis simbolo pirvelis
krebisa, ise laTinTa eklesiis krebebma Seavses igi, rodesac saWiro Seiqmna
ganmarteba, cxadyofa ieso qristes bunebisa, romelic aris Tanaarsi da
Tanswori mamisa. aq dawvrilebiT ver gamovekidebiT mowinaarmdegeTa
dasabuTebebs. orTave mxare iseTs dialeqtikurs qselSi da burusSi axvevda
Taviss azrebs, rom SegviZlia maT Sesaxeb moviyvanoT daviT aRmaSeneblis
sityvebi; romlebiTac man mimarTa 1024 wels q. anisSi qarTvel-somexTa
sarwmunoebriv gaerTianebisaTvis momxdar saeklesio krebis monawileT:
`Tqven, mamano siRrmeTa sadame Sesrul xarT da ucnaurTa xedvaTa, viTarca
filosofosni da Cven verarasa uZlebT cnobad.~ sainteresoa Tu ram
gamoiwvia dasavleTSi swavla suliwmidaze, rom igi Zisganac gamovals.
dasavleTSi, gansakuTrebiT ispaniaSi Zlieri brZola hqonda roms
asianelebTan, romelTac ar swamdaT Zis RvTaebrioba. saWiro iyo
damtkiceba arianelebisaTvis, rom Ze Tana arsi da Tanasworia mama RvTisa.
am mizniT saWirod dainaxes gamoecxadebiaT, rom suli wmida gamovals
Zisaganca. arianelebTan brZolam didi saxeli gauTqva aRmosavleTis
eklesiebSi papebs. maSin fiqradac aravis mosvlia aRmosavleTSi laTinTa
mswavlis-suliwmidis Zisaganca gamomavlobis winaaRmdeg amoeRo xma. miT
umetes, rom am swavlis Semqmnelni iyvnen ganTqmulni mTels maSindels
saqristianoSi moZRvarni, rogorc avgustinea. pirvelad sityva `Zisaganca~
(Ieioque) Seitana sarwmunoebis simboloSi toledos krebam 689 welSi.
aaxenis krebam miiRo es damateba 809 welSi da iTxova papisagan misi Setana
`mrwamsSi~, papma leon mesamem, Tumca iziarebda xsenebul azrs es damateba
ar Seitana `mrwamsSi.~ rodis Seitana romma es damateba `mrwamsSi,~
danamdvilebiT ar aris cnobili. me IX s-Si jer kidev ar yofila Setanili.
albaT es moxda X-XI s-Si. sakiTxi sulis wmidis gamomavlobaze iyo erTad-
erTi dogmaturi sakiTxi fotis epistoleSi. sxva dogmatikur sakiTxs maSin
(IX s) ar Sexebian mopolimikeni. eklesiur-wesebriv sakiTxebSi, romelTa
gamoc davobdnen maSin, pirveli adgili eWira sakiTxs SabaTis marxvisas,
romelsac inaxavdnen dasavleTSi. patriarqi foti uaryofs SabaTobiT
marxulobas da efuZneba samociqulo 64-e kanons da trulis krebis 55-e
kanons. magram dasavleTSi ar scnobdnen arc samociqulo kanonebs da arc
trulis krebas. bevri ratramni miugebs fotis: dasavleTSiac yvelgan ar
marxuloben SabaTobiT, es adgilobrivis Cveulebis saqmea da sxva
araferio. mohyavs avgustines nalaparakevi, rom amis Sesaxeb arc saxarebaSi,
arc samociquloSi ar aris naTqvami araferio, da amisTvis ar unda
gvikvirdes, rom aris sxva da sxvaoba Tu kviris esa Tu is dRe rogor unda
Seinaxebodeso. Semdeg ratramns mainc mohyavs sabuTebi SabaTis
marxulobisa: es marxva petrem da pavlem dauweses romaelebsao.
Semdeg foti brals sdebs laTinebs did marxvis SemoklebaSi, ratramnic
umtkicebs, rom laTinebi ieso qristes, moses da elias msgavsad marxuloben
swored 40 dRes. meoTxe punktia mRvdelTa ucoloba laTinebSi. Tumca
fotis epistoleSi samRvdeloTagan wveris parsvaze araferia naTqvami,
magram ratramni amazedac iZleva pasuxs da amarTlebs romis praqtikas.
fotis Semdeg gavida TiTqmis ori saukune. orTave eklesia erTianad
sTvliden Taviss Tavs miuxedavad zemoTqmulisa. me XI s-Si astexes isev
dava aRmosavleTidan mixeil kerulliarim (+1059) da stodielTa monastris
berma nikita pektoratma. dasavleTma daupirispira maT kardinali humberti.
patriarqi mixeil kerullari iyo mousvenari da ficxi kaci, iman xeli
Seuwyo isaak komnins taxtze asvlaSi risTvisac imperatori didad
afasebda. magram patriarqs Tavs gauvida; iman gabeda eTqva
imperatorisaTvis, me Cemis xeliT dagadgi gvirgvini da SemiZlia kidec
wagarTvao. ar iqneba, rom ar swyenoda es imperators. patriarqma esec ar
ikmara; daiwyo saimperatoro xarisxis niSnebis miTviseba. Seimosa samefo
regaliebi, atarebda mewamul fexsacmelebs. imperatoris brZanebiT
patriarqi Seipyres da Casves monasterSi, sadac male mokvda. rodesac
ZalaSi iyo mixeil kerullarim pirvelma gailaSqra dasavleTis eklesiaze.
albaT ifiqra axla maqvs dro, romis paps CamovSorde da imis pirvelobac
miviTvisovo, laTinTa momakvdinebel codvad wamoayena maTi Cveuleba
ufuvar puriT wirvisa. gamosca epistole bulgareTis mTavarepiskoposis
saxeliT, apuliis episkoposis ioamnne tranielisadmi. im droSi apulia,
kalabria da sicilia eqvemdebareboda konstantinopolis patriarqs.
kerullaris viTom surda aqauri eklesiebi daecva laTinTa
cdomilebaTagan. am epistoleSi igi gvarian TavSeukaveblad da uzrdelad
gmobs romis eklesiis zogierT sxvaobas wesebSi. am epistolem Tumca
SinaarsiT moklem, iqonia sabediswero Sedegi: aRmosavleTisa da
dasavleTis eklesiebi daSordnen sruliad erTmaneTs. amave xanebSi berma
nikita pektoratmac daswera wigni `laTinTa winaaRmdeg.~ aqac igive
sakiTxebia aRZruli, rac kerulliaris epistoleSia, da bevri sxvac, Tumca
ara axalni, romelTac kerullari ar Sehxebia. arc es wignia didis
Rirsebisa. humberti advilad abaTilebs nikitas nawarmoebs.
humberti iyo frangi. Tavis droisaTvis friad ganswavluli,
benediqtelTa ordenis beri. mecniereba iyo imisi sayvareli saqme. misi
pasuxi seriozuli da moswrebulia. is emyareba saRvTo werils, istoriasa
da msjelobas. sabuTebi da azrovneba mdidari aqvs, mxolod saerTo kilo
misis pasuxebisa ver aris darbaisluri.
rogorc ukve iTqva, umTavresi braldeba, patriarq mixeil kerullaris
da nikita pektoratisagan wamoyenebuli, aris laTinTagan ufuvar puris
xmareba ziarebisaTvis. kerullari da nikita amtkiceben, rom qristem
serobaze ixmara gafuvebuli puri, _ `artosi~ da ara xmiadi _ `azima~ _ o.
xmiadis puris xmareba ziarebisaTvis uriaoba aris, radgan xmiadis xmareba,
rogorc usrulis puris, RmerTma ubrZana moses da ZeTa israilisaTa
Zvelis paseqisaTvis, xolo qristem daawesa axali pasqa, romlisTvisac
ixmara gafuebuli puri, `artosio,~ `artosad~ aris moxseniebuli serobaze
xmarebuli purio da sxva. amaze humberti sabuTianad miugebs, rom `artosad~
saRvTo werilSi iwodeba orivenairi puri, ganurCevlad, rom serobaze
qristem Seasrula ziareba da pasqa ufuvar purze, radgan mas ar SeeZlo
sxvanairad moqceuliyo, radgan TviT, misive sityviT, `igi movida ara
dahxsnad sjulisa, gina winaswarmetyvelTa, aramed aRsrulebad~ (mT. 5.17);
qristes rom gafuebuli puri exmara, maSin igi damrRvevi iqneboda sjulisa
da am codvisaTvis Tanamdebi sikvdilisa. imas rom aseTi puri exmara, maSin
iuda maSinve ganTqvamda mas, radganac es iqneboda udidesi danaSauli; maSin
qristes sikvdili iqneboda ara CvenTa codvaTaTvis, aramed misTa
piradTaTvis, sadRa iqneboda qristes sikvdilis mier CvenTa codvaTa
daxsnao?
bevrnairad uvlian am sakiTxs mokamaTeni. erTni amtkiceben, rom
gafuebuli puri sruli da wmidaa; meoreni, rom aseTia mxolod ufuvari,
radganac gafuvebuli puris dedad ixmareba an yurZnis wvenis qafi, an
ludis deda, an naxarSi qerisa, cercvisa, an damJavebuli rZe, an sxva ram;
yovelive es uwmindurad iTvleba kacis TvalSi da arc aseTis dedisagan
warmomdgari puri SeiZleba iyos wmida, amisaTvisao, ganagrZobs humberti,
mociquli pavle ityvis: `cota safuvari mTels nazels xrwniso,~ aqedan
cxadia, xmiadi ufro wmidaa gafuvebulze, radgan Sesdgeba mxolod wmida
fqvilisagan.
rasakvirvelia, verc erTi mxare ver daajerebda mopirdapires Tavisis
argumentaciiT, radgan namdvili mizezi maTis cxare polemikisa imarxeboda
sadao sagnebis gareSe: vin unda iyos Tavi msoflio eklesiisa?
namdvili mizezi xmiadis puris SemoRebisa dasavleTSi kardinal bonas
azriT, iyo sruli Sewyveta eklesiaSi Zvelis Cveulebisa, romliTac
morwmuneT yovelTvis mohqondaT Tavis saxlebidan ziarebisaTvis puri, ris
gamoc puris mzadeba gadavida RvTismsaxurTa xelSi, romelTac jer
uwindeli sidide Secvales purisa, radgan axla ziarebas iRebdnen
yovelTvis mxolod mRvdelmsaxurni, mere ki SemoiRes sxva wesi mzadebisa,
radganac xmiadi puri ufro saadvilo mosamzadebelia, misi xmareba ki
kanoniT akrZaluli ar iyo. am axsnas SeiZleba davumatoT, rom
mRvdelmsaxurni, romelTac evalebodaT mzadeba saidumlosaTvis saxmar
purisa, dasavleTis eklesiaSi iyvnen ucoloni da, maSasadame, ver
daixmardnen amisTvis Taviss colebs, xmiadi puri ki mzaddeba uCqaresad,
uadvilesad, vidre gafuvebuli (...полемика между греками и латинсками на вапросы объ опдъсиока).
mixeil kerullarim pirvelma aRZra mSTvaris Wamis Sesaxeb sakiTxi.
Taviss epistoleSi igi swers: `rogor sWamT Tqven, latinebi, mSTvarsa,
romelSiac rCeba sisxli? gana ar iciT, rom cxovelis sisxli aris misi
suli da vinc sWams sisxls, sWams sulsa? am mxriT Tqven xarT sruliad
warmarTni, radgan eseni moklulsa da mobegvilsa sWamen.~ humberti miugebs
amaze jer saxarebis sityvebiT, mere samociqulosiT saWmlis xmarebis
Sesaxeb mohyavs mociqulis sityvebi: `numca vin ukve ganvikiTxavs Tqven
sawmliT~ (kol. 2.16); TviT ufalma sTqva `araTu piriT Semavali Seaginebsa~
(maTe 15,11). mere humberti ambobs, aseTis, Tu iseTis saWmlis xmareba aris
saqme qveynis Cveulebisa; wamalSi, romelsac sneuli xmarobs, aTasnairi
uwminduroba urevia, magram amisTvis mas aravin hgmobs: yovelive RvTis
qmnilebaa da araferi ar unda daigmos, raica miiRebis locviTa. humberti
umatebs: is ki ar gegonoT, rom Cven marTla yvelafers vWamdeT, Tu vinme
saWmelad ixmars sisxls, an raime leSs, Tu didad ar uWirs, aseTs
mivusjiT xolme mZime sakanonos. bolos humberti ironiulad SeniSnavs,
berZnebs saWmlis sakiTxSi aseTis dawvrimalebisagamo: `xom ar gnebavT
daarigoT yvela ucodinari, rogor da ra moamzadon saWmelad, xom ar
gnebavT gaxdeT uzenaes mzareulebad yvela erisaTvis?
Semdeg kerullari exeba didmarxvis Senaxvis wess. me-IX s-Sic iyo
aRZruli es sagani, magram ar yofila maSin sakmaod amowuruli. me XI-s-Si
Seexen mas sxva mxriv. Tqvenao, _ eubneba kerullari dasavleTelebs, ar
hgalobT didmarxvaSi alliluias, hgalobT mas mxolod aRdgomisao.
`aliluia~ ebrauli sityvaa da niSnavs: `aqebdiT mosrulsa RmerTsa,
adidebdiT da akurTxevdiT mas.~ ar hgalobT agreTve: `aqebdiT~ da
`kurTxeul ars momavalio.~ meore sayvedurs ugzavnis dasavleTis eklesias
nikita pektorati: `didmarxvaSi sruli wirva SeiZleba mxolod SabaT-
kvires, Tqven ki yoveldRe asrulebT da maSasadame marxvasac arRvevT,
radgan eziarebiT xolme, maSin, rodesac saRamomde araferi ar unda vWamoT
an vsvaT. humberti amazedac Sesafers pasuxs iZleva. jer ebraulis
ucodinarobaSi iWers kerullaris: `alliluia~ niSnavs `aqebdi~-s, magram
Tu es `kurTxeul ars momavals~ niSnavs, aravisgan gagvigoniao,
`alliluias~ Cven vgalobT didmarxvaSio da sxva. yoveldRe ziarebis
gasamarTleblad didmarxvaSi humberts mohyavs luka maxarebelis sityvebi:
`morwmuneni mudam Jam iyvnes gankrZalulmoZRvrebasa mas mociqulTasa, da
ziarebasa da gantevebasa purisasa da locvisa, dRiTi-dRed gankrZalul
iyvnes taZarsa mas Sina erTxel, da gantexdes pursa da miiRebdes saxliTi-
saxlad~ (saq. 2,42-46), aqedan sCans, rom morwmuneni yovel dRe loculobdnen
da gantexdnen pursa; Tqven ki vina xarT, rom bedavT sTqvaT: `kviraSi
ordRes unda Sesruldes sruli wirva da danarCen xuT dRes ara srulio?~
TviT ufalma ara usrulo, aramed sruli wirva uanderZa Tavis mociqulebs;
man akurTxa puri, gantexa da daariga, ara mxolod akurTxa, ara dastova
gantexili meore dRemde, ar gantexa da gadasdva gverdze, aramed gantexili
maSinve daariga. amasTanave, Tu Tqven winadagebuls da pirvel-Sewiruls
meore dRes aRamaRlebT, gana ar gamodis, rom Tqven erTsa da imave
msxverplSewirulobas asrulebT orjer?~
sakvirvelia, rom kerullari da nikita pektorati ar exebian sakiTxs
suli-wmidis gamomavlobis Sesaxeb; wvrimal sakiTxebs ki ar stoveben,
rogoric aris: marxva SabaTobiT, mRvdelTa colianoba da sxva.
SesaZlebelia, es sakiTxi mniSvnelovnad aRar miaCndaT me XI-s-Si.
II
aseTi dava hqondaT berZenTa da laTinTa. qarTvelTa saukeTeso
warmomadgenelni ki am davas ganze edvnen. qarTveli kaTolikoso ver
dauwyebda davas verc romis paps, verc konstantinopolis patriarqs
pirvelobaze. amis gamo qarTvel ganaTlebul kacisaTvis ufro naTeli iyo
maTi davis sagani. giorgi mTawmindelisaTvis misis drois laTinni iseTive
marTlmadidebelni iyvnen, rogorc berZenni da qarTvelni. rodesac giorgim
1065 wels waiyvana 80 axalgazrda aTonze ganaTlebis misaRebad, Seiara
konstantinopolSi. iq man inaxula imperatori konstantine dukiwi, romelac
gamohkiTxa qarTvelTa sarwmunoebaze, eTanxmebian berZenTa sarwmunoebas Tu
arao. giorgim upasuxa, rom saqarTveloSi araodes mwvalebloba ar yofila
da arc iqnebao. Semdeg imperatorma hkiTxa laTinTa da berZenTa davis
Sesaxeb, ras niSnavs, rom Cven comovan pursa da Rvinos, wyliT Sezavebuls,
vxmarobT ziarebisaTvis, laTinebi ki xmiad pursa da uwylo Rvinosao, me
mefe var, bevri saero saqme maqvs da ar mesmis kargad sadavo sagnebio.
giorgim upasuxa, rom berZnebSi bevrnairi mwvalebloba iyo xolme, garna
TqvensaviT morwmune mefeni moiwvevdnen xolme krebebs da gamoiZiebdnen
swavlas Sesaxeb ieso qristesisa. am krebebze daadgines comovanis da
marilianis puris xmareba ziarebisaTvis. comi niSnavs qristes sulierebas,
xolo marili gonierebas iseTs, rogoric yovel adamians aqvs; ase daaweses
winaaRmdeg apolinarisa, romelic ieso qristes xorcs usrulod ugonebod
miiCnevda (aseve xsnis evstrati nikieli comisa da marilis mniSvnelobas)
(ix. teqstis me-7 gv.) sCans, giorgi mTawmindels (+1065) ukve kargad scodnia
polemika laTinTa da berZenTa, evstrati nikielze (daax. +1117) adre). xolo
wyliT Sezavebuli Rvino moaswavebs iesos gverdidan gardmoTxeul sisxlsa
da wyals. `xolo hromTa, vinaTgan erT gzis icnes RmerTi, araodes
midrekil arian da arca odes wvaleba Semosrul ars maT Soris. da
viTarca igi maSin Tavman mociqulman petre Sewira usisxlo igi msxuerpli
da umetesRa viTarca Tavadman ufalman misca mowafeTa Ramesa mas
serobisasa, egred aRasruleben igini, da ara raY ars mas Sina ganyofilebaY,
oden sarwmunoebaY marTal iyos, xolo mTavarTa maT hromTa ganixares~
(aTonis iveriis monastris xelnaweri 1074 wlisa, aRapebiTurT; gv. 332-333).
mixeil TamaraSvils giorgi mTawmindelis moyvanils sityvebidan
gamohyavs daskvna, rom saqarTvelos eklesia giorgi mTawmindelis dros da
Semdegac 1230 wlamde roms emorCileboda, Tumca berZnebi CamoSorebul
iyvneno (ix. misi `istoria kaTolikobisa saqarTveloSi.~ 1902 w. gv. 13), viTom
ase iyo imTaviTveo; amis sabuTad mohyavs kirionisadmi papis grigol I-is
miwerili werili (iqve gv. 24), magram TviT giorgi mTawmindelis `cxovreba~
naTel hyofs, rom saqarTvelos eklesia sruliad damoukidebeli iyo.
giorgi antioqiis patriarqs, romelsac undoda saqarTvelos eklesia
morCilebaSi hyoloda, eubneba: `Cven varT ganaTlebuli andria
pirvelwodebulisagan, romelac moiyvana qristesTan Zma Tvisi petre...~
Suenis esreT, raTa wodebuli igi mwodebelsa daemorCilos, rameTu petresi
jer ars, raTa daemorCilos mwodebelsa Tvissa da Zmasa andrias da raTa
Tqven Cven dagvimorCilneT~ (aTonis iveriis monastris 1074 wlis xelnaweri,
_ `aRapebiTurT~, gv. 315). cxadia giorgi mTawmindeli hgulisxmobs
saqarTvelos eklesias, yovel patriarqisgan damoukideblad, romTan
saqarTvelos eklesias hqonda keTilganwyobileba da ar emorCileboda mas.
giorgis azriT petre mociquls Seusrulebia romSi ziareba aseTs purze,
rogorzedac TviT ufals saidumlo serobaze da amas misdeven laTinnio.
giorgi aq icavs laTinebis Sexedulebas xmiad purze. berZnebSi da CvenSi
ase ar ariso, da es moxda imis gamo, rom mwvaleblebma (apolinaris
mimdevrebma) uarhyves qristes bunebaSi kacobrivi Tvisebebi. amas ambobs
giorgi aRmosavleT-dasavleT eklesiaTa daSorebis (1054) TerTmeti wlis
Semdeg, rodesac jer kidev ar iyo ganelebuli simxurvale berZen-laTinTa
davisa. yuradRebis Rirsia erTi garemoebac, mefis SekiTxva da giorgis
pasuxi sxva sagans.
evstati nikiels Tavi mouyria laTinTa winaaRmdeg mimarTul
braldebaTaTivs, romelnic aRniSnulni arian fotis da kerullaris
epistoleebSi da nikita pektoratis wignebSi, mxolod sxva braldebanic
daumatebia: laTinTa monazonni Roris cmelis (jer gadaudnobeli qoni-
sabas leqs.) nadnobsa sWameno, episkoposni beWdebs atareben xelze, xatebs
da wm. nawilebs ara scemen Tayvansao, orni Zmani orTa daTa SeirTven
colebadao, xorcielis da yvelieris aReba erT dRes (didmarxvis pirvel
orSabaTs) iciano; wirvaze damswreni, vinc ar eziarebian, urTierTas ambors
uyofen da am amboris yofas ziarebis mniSvnelobas aZleveno;
mRvdelTmTavarni sabrZolvelad gadian omSi; naTels scemen erTis
STayvaniT wyalSi da erTxel moiwodeben samebis saxelsao. yvela
braldebas evstrati hyofs sam kategoriad: 1) romelime Tanawarsvlisa arian
Rirs e.i. yuradRebis Rirsni ar ariano; 2) romelnime daujerebel, e.i.
miuRebeli; 3) romelnime saltolvel da garemisaqcevel, e.i. sruliad
dasagmobi. pirvel kategoriis braldebaT ekuTvnis bilwis mWameloba, e.i.
zogierT uwmindur cxovelTa da mfrinvelTa Wama laTinTa mier, radganac
aRmosavleTSiac (biTinia, Trakia) sWamen aseTebsao. mRvdelmsaxurTagan
wveris parsvac ar aris didi codva, radganac aRmosavleTSic viparsavT
mrgvlad Tavze Tmasa petre mociqulis Txemis ar Sexebia, garda imisa,
risTvisac mixeil kerullarim astexa gangaSi. swavlas suliwmidis Sesaxeb
arc erTi modaveTagani aRar ixseniebs. aseTi garemoeba adasturebs im
wvrimalobas, romelsac iCenda orive mxare. (belatis?) pativsacemadao
(dRevandel qarTvel bevr mamebs xelSeuxebel siwmideT miaCniaT sasuliero
pirTa Tma da wveri!) Roris qonic nebadarTulia mamaTa mier monazonTaTvis,
gansakuTrebiT iseT adgilebSi, sadac zeTi ar iSovebao. arc beWdis tarebaa
didi codva, radganac Cvenebic icmen oqrosTvlebsao. ujero qorwineba
(orTa daTa orTa ZmaTadmi miTxoveba) da mRvdelmTavarTa brZolad gasvlac
_ advilad sakurnebeli codvaa; CvenSiac bevr uwesobas Cadian episkoposnio.
daujerebel, e.i. yovlad miuRebel kategorias ekuTvnis iseTi gadaxveva
sjulisagan, rogorc xatTa da wmidaTa neStTa upativcemuloba. aq evstrati
unda gulisxmobdes dasavleTis eklesiaSi xatebis nacvlad qandakebaTa
xmarebas, agreTve im garemoebas, rom wmidaT neStis kulti ar aris
miRebuli romis eklesiaSi ise, rogorc aRmosavleTSi. ruseTSi magaliTad
400 meti uxrwneli wmidaTa gvamia gamocxadebuli xalxis pativ-Tayvanis
sacemlad. aseve iyo saberZneTSiac. saqarTveloSi aseTi kulti TiTqmis ar
arsebula. arc aris gamocxadebuli uxrwnelad arc erTi wmidis gvami.
cTomilebaTa mesame kategoriasve miakuTvnebs evstrati mSTavaris
(dauklavad mkvdar saqonlis, an mfrinvelis xorcis) Wamas, SabaTobiT
marxulobs, didmarxvis pirvel Svideulis darRvevas. mRvdelTa ucolobas,
wirvaze urTierTis amboris yofis miCnevas ziarebas, erTgzis CaSvebas
wyalSi naTlisRebis dros, ucomo puris xmarebas ziarebisaTvis da swavlas
suli wmidis Zisaganca gamosvlaze. laTinTa CamoTvlil CveulebaTa da
debulebaTa gasabaTileblaT evstrati nikieli imeorebs Zvel sabuTebs
fotisa, kerullaris da nikita pektoratisagan moyvanilebs.
evstrati nikielis palemikur naTargmn Txzulebas gareSe laTinTa
winaaRmdeg qarTul enaze ar aris cnobili sxva am gvari Txzuleba me-18 s-
mde. am saukuneSi ki qarTvelTagan mxurvaled gailaSqra laTinTa
winaaRmdeg besarion kaTolikosma (1728-35) Taviss `grdemliT~, romelzedac
unda damsxvreuliyo kaTolikoba. `grdemlis~ Sinaarsidan cxadad sCans, rom
besarion kaTolikoss xelTa hqonebia rogorc evstrati nikielis Txzuleba,
ise sxva wyaroebic. laTinTa winandel cdomilebebs besarion kaTolikosi
umatebs axlebsac. naTlisRebis sxurebiT Sesrulebas, erT da imave dRes
erTsa da imave trapezze wirvis Sesrulebas, swavlas gansawmedelis Sesaxeb
da sxva. `ara CemiT, aramed wmidaTa mociqulTa da yovlad brZen da
winaswarmetyvelTa da RmerTSemosilTa mamaTa mier Tqmulsa SemoviReb...
maTvepirTagan dacvivnebul nabiWevsa Semovkreb.~ ase iwyebs Tavis
sapolemiko Txzulebas bes. kaTolikosi (`grdemli.~ w. kiTx. saz. # 596 gv.
3). Semdeg gadadis codvaTa warmoSobaze. eSmaki aris kacTa naTesavis
macTunebeli da areulobis momxdeni. evas Secodeba, abelis sikvdili,
warRvnis win urwmunoeba da garyvnileba, qamis mamisadmi upativcemloba,
cru winaswarmetyvelTa gamravleba, _ es sul eSmakis saqmeao. eSmakTan
sabrZolvelad movida TviT qriste xatiTa kacisaTa da mogvca sjuli da
mcneba, magram eSmakis cda mainc grZeldeba, wmidaTa axovanebis
gamosaCineblad... eSmaki ganagrZobs RvarZlis Tesvas Soris ifqlisa...
gamoaCina cru qristeni, rogorc irodi, romelic Tavis Tavs qristed
uwodebda, Semdeg svimon mogvi, arioz da sabelios (arioz erTsa bunebasa
samebisasa ganhkveTda, xolo sabelioz samTa maT gvamTa wm. samebisasa
Sehreva da Serwymida), nestori... evtiqi da dioskore, aleqsandriis
patriarqi, xatTa mebrZoloba. Camovarda mSvidobianoba, magram eSmaki ar
scxreboda. aRmosavleTiT aRadgina qristianobis mterni, romelTac
Seamcires da daamdables aRmosavleTis sapatriarqoni. jeri midga
bizantiaze. mefem Svela sTxova paps da dasavleT, magram maT mosTxoves
laTinTa sarwmunoebis miReba. berZnebma iotis odeni ar dauTmes da irCies
sikvdili. moaxdines florenciis kreba, merve krebad wodebuli maTgan da
daadgines, rac undodaT: a) papi aRamaRles umetes yovelTa patriarqTa,
RvTis magierad, meored qristed qveyanasa zeda gamoacxades; b) suli wmida
Zisaganca gamosulad aRiares, raica ar yofila miRebuli krebaTagan; g)
naTlisReba mcired wylis SexebiT ganaweses; d) ufuvariT sefiTa wirva da
erTs dResa erTsa da imave mRvdels neba misces mravlis wirvis
Sesrulebisa, ueklesiod saerTo saxlTa Sina; e) ziareba eriskacTa
ganuweses sxviTa sefiTa, ara imiT, romliT eziarebian mRvdelni, da
litoniT RviniT, romelic ara miaxlebul ars trapezsa da CvilTa ara
aziareben 15 wlamde; v) orad gahyves jojoxeTi: erTSi Sesulni saukunod
satanjvels ganicdian, maT veRaras uSvelis verc wmidaTa oxa da verc
morwmuneTa vedrebani; xolo meore jojoxeTSi Sedian mosavni papisani,
romelnic mcired Jam da adre ganwmendilni gamovleno... marxva sruliad
mospes eris kacTa da samRvdeloTaTvisacao... oTxSabaTs ara da SabaTs ki
imarxveno; ZaRlebi SeyavT qalsa da kacs eklesiaSio; sul axal-axali
wesebi SemoaqvT, romlebic SvidTa krebaTagan ar aris miRebuli. `xolo
aRmosavleTisa eklesiani da oTxnive sapatriarqoni, _ didi ruseTi da Cven
qarTvelni masve da erTsa sarwmunoebasa zeda vgieT Seurevelsa... da umetes
Cven qarTvelTa, odes mogvecnes sarwmunoeba WeSmariti da naTeli RvTis
mcnebebisa SegviwynareT wm. mociqulisa andrias mier dRiTgan, arRara odes
midrekil ars naTesavi Cveni urwmunoebad... mociqulTa da mamaTa
naTqvamisTvis arc dagviklia da arc Segvimatebia (`grdemli~), gv. 15-16).
Semdeg avtori swers (`grdemli~ T. II) marTlmadidebeli sarwmunoebis
aRsarebas da arCevs (Tavi III-IV) laTinTa swavlas suliwmidis
gamomavlobaze. sabuTebi saerTod igivea, rac evstrati nikiels aqvs, an imis
win mopaeqreT. Tqven ambobTo, _ mimarTavs bes. kaTolikosi laTinT, rom
mamisagan da Zisagan gamovals siyvaruli, e.i. suli wmidao. magram
siyvaruli aris saTnoeba da ara gvamovnebao. Tqven scdebiT, rodesac
ambobT, rom suliwmidis Zisaganca gamomavlobis damamtkicebelia
qristesagan Seberva mowafeTa mimarT da Tqma: `miiReT suli wmida~-o. Tu
mowafeebma maSin miiRes suli wmida me-50-e dRes raRa moxda, nuTu meored
miiRes suli wmidao? maSin amaRlebis dRes naTqvami sityvebi qristesagan:
`odes movides Tqvenzeda suli wmida,~ da sxva, raRas unda niSnavdes?
Seberva qristesagan iyo gamomsaxveli kacobriv mSvinvisa, maCvenebeli, rom
aRdgomis Semdeg qristes hqonda Cveulebrivi buneba kacisa,
amisaTvisveuCvenebda Wrilobebsac, sWamda mociqulTa winaSe da sxva.
Seberva mSvinvarebaa, orTqli da qari, xolo suliwmida arc orTqlia da
arc qari. Seberva qristesi iyo momzadeba suliwmidis misaRebad, rogorc
mRvdeli Seberavs xolme mosanaTlavs pirs naTlisRebis dros.
gansakuTrebuli sabuTianobiT arRvevs bes. kaTolikosi laTinTa
Sexedulebas papis Tavobaze eklesiaSi (`grdemli~, Tavi VII). mohyavs qristes
sityvebi: `hrqua ieso mowafeTa TvisTa, xolo Tquen nu iwodebiT rabbi,
rameTu erT ars moZRvari Tqueni qriste. xolo Tquen yovelni Zmani xarT;
da mamiT nu vis hxadiT queyanasa zeda, rameTu erT ars mama Tqueni, romel
ars caTa Sina; nuca gerqmian Tquen winamZRvar, rameTu erT ars winamZRvar
Tquenda qriste.~ mohyavs magaliTi saxarebidan salomeasi da ZeTa misTa-
ioanes da iakobisa. pirvel soflio krebaze xuTnive patriarqni Tanasworad
iyvnen miCneulni. mohyavs giorgi mTawmindelis cxovrebidan misi paeqroba
antioqiis patriarqTan, romelsac umtkicebda, TviT antioqia unda
daemorCilos saqarTvelos kaTolikoss, radgan CvenSi eklesia daaarsa
andria pirvelwodebulma, romelic petreze maRla idga, Tu ki iyo
mociqulTa Soris ufros-umcrosobao. giorgis ar uTqvams antioqiis
patriarqisTvis, Sen ki ara xar Tavi eklesiisa, aramed romis papio. Tundac
petre yofiliyos Tavi mociqulTa, es imas ar niSnavs, rom romis papebsac
gamouklebliv hqondeT misni saTnoebanio. ase rom iyos, maSin episkoposni
da patriarqni TvisTa winamosaydreTa msgavsni iqnebodnen ara TvisiTa
saTnoebiTa, aramed SemdgomiTi-Semdgomad TanamosaydrebiTa da patriarqni
ierusalimisani TviT qristesi da wmidis mociqulisa iakob Zmisa uflisa,
aleqsandriis patriarqni markozisa da antioqiisa TviT petre mociqulisa,
rameTu pirveli saydari ese ars (qristesi) petresi. maS rad ixseniebian
Tavad mRvdelTmoZRvarTa: didi basili, an grigoli RvTis metyveli,
grigol noseli da sxvani. agreTve rad ixseniebian sofliosa mnaTobebad
hromis papebi: klimenti, silibistro, leonti, kelestin, grigol
dioloRosi da sxvani, da ara yovelni papni, romelnic ara iyvnen mobaZav
petresi? yvela patriarqni sworni arian. kidev metic: TviT mitropolitni
da episkoposnic miuwerdnen papebs ase Zmasa da mRvdelsa da Tanamwirvelsa
episkopossa hromisasa... TviT papebic miwer-moweraSi arsad ar iCendnen uwin
patriarqTa da sxva episkoposTa zeda upiratesobas. mociqulebma ganiyves
Tormetad yovelive qveyana da hqadages TavTavisad da aravin ar hyavdaT maT
Tavad da mbrZaneblad. mociqulebic xandaxan brundebodnen ierusalimSi,
auwyebdnen Tavis moqmedebas ara petres, aramed iakobs, Zmasa uflisasa da
keTilad warvidodnen.
rogorc samebis erT-erTi piris ufrosad aRiareba gmobaa samTave pirisa,
ise petres ufrosoba sxva mociqulebze _ gmobaa petresi da sxvaTa
mociqulTac. `warvediT da moimowafeniT yoveni warmarTni~ - uTxra ufalma
yvelas da ara petre mociquls mxolod. `aha wargavlineb Tqven, viTarca
cxovarTa Soris mgelTa,~ - aqac sCans Tanasworoba yvela mociqulTa.
samgzis Tqmis Semdeg, qristesagan petresadmi: `aZoven cxovarni (kravni)
Cemni~-o, myis moiqca petre da ixila ioanne, misdevda ra, da sTqva ufals:
`ufalo xolo ese ra?~ miugo iesom: `ukeTu mindes yofa magisi, vidremde
movide, Senda ra, Sen me Semomideg.~ ukeTu erTi mowafec ki ar Caabara am
SemTxvevaSi petres da uTxra, Sen SenTvis izruneo, miTumetes sxva yvela
mowafeT ar daudgenda Tavad petres. _ `movediT da SemomideqiT da gyvneT
Tqven mesaTxevle kacTa~ (mT. 4, 19), `Tqven xarT naTelni soflisani,
marilni qveynisani~ - es sityvebi yvela mociquls ekuTvnoda, yvelani zogad
(calke) waravlina saqadageblad, yvelas uTxra: `raJams dajdes Ze kacisa
saydarTa zeda, dasxediT Tqvenca aTormetTa saydarTa aTormetTa tomTa
israelisaTa. ara marto erTi da ori, aramed aTormetnive zogad,
Tanasworad. bevri sxva adgilebia saxarebaSi cxadmyofelni, rom petre ar
iyo Tavi mociqulTa, magram sityvis gagrZeleba ar aris saWiro...
avtoris azriT laTinebis Cveuleba sxurebiT naTlisRebis Sesrulebisa,
ar aris misaRebi; laTinebi embazsac ki ar xmarobeno; naTlobas asruleben
eris kacni da deda kacnio. xolo deda kacs rom ar SeuZlia naTlisRebis
Sesruleba, es cxadad sCans wm. ninos cxovrebidan. wm. ninom moaqcia
qristes sarwmunoebaze mefe-dedofali da eri, magram TviT ver idva Tavs
naTlisRebis Sesruleba, aramed gamoiTxova konstantine didisgan
episkoposi da mRvdelni da amaT monaTles eri mtkvarSi SiSvlad Casuli da
yovelTa asoTa TvisTa ganbaniT da ara sxurebiT erTisa mxolod asoisa.
xalxi moaqcia da mere gagzavna mRvdelze. vin icis, ramdeni suli
mokvdeboda unaTlavi, magram ninom ver gabeda mociqulTagan dadgenili
wesis darRveva, rom dedakacs neba ara aqvs naTlisRebis Sesrulebisao.
mironcxebaze avtori SeniSnavs: ukeTu dedakacs aZlevT naTlisRebis
Sesrulebis nebas, ratom ar aZlevT mironcxebis Sesrulebis nebas mRvdels,
romelic sxva saidumloebs asrulebso.
ar SeiZleba erTma mRvdelma mravalgzis swiros da eziaros erT da imave
dReSio. arc kerZo saxlebSi wirva SeiZlebao. tyuilad marTleloben
laTinebi Tavs. sadac ar aris eklesia, iq vwiravT kerZo saxlSio; maS sadac
mRvdeli ar iyos, eris kacs awirvieTo. wm. ninos dros, sanam patara eklesia
aSendeboda, wirvac ar SeusrulebiaTo. fsalmunebis da galobis Secvla
raodenadme SeiZleba, xolo wirvis wesis iotis odenis Secvla ki arao. _
ar SeiZleba widovan dedaTa, arc mama kacTa, meuRleTa Tana yofilTa, masve
dResa ziareba. _ ucomo puris da uwylo Rvinis xmarebis winaaRmdeg
besarion kaTolikoss mohyavs argumentebi evstrati nikielis da sxvaTa.
laTinebi aziareben ubralo RviniTa da puriTa. am ukanonobam Camoacala
paps mravalni `mefenio~. inglizisa, kalginisa, Svetisa da saqsonTao.
laTinebi bavSvebs ar aziareben, radgan ziareba Segnebulad unda miiRos
kacma da aseTi Segneba ki bavSvebs ara aqvTo. magram aseTs Segnebulobas
ratom naTlobisaTvis ar moiTxovTo. Tu ki bavSvs, romelsac saSodan
ganTavisufleba gaZnelebuli aqvs, wylis mcired sxurebiT naTlavT, sanam
saSodan ganTavisufldebodes (albaT dedakacebi naTlavdnen), rad ar unda
vaziaroT igive da sxva bavSvebio. da mohyavs sabuTebi saRvTo werilidan
dasamtkiceblad, rom uziareblad, rogorc unaTlavad veravin Seva
sasufevelSio.
`grdemlis~ 31 Tavi Seexeba Tu rodis Seicvleba puri da Rvino
liturgiaze. ara sityvaTa: `miiReT da sWameT~-is warmoTqmis droso,
rogorc laTinebi amtkiceben, aramed suliwmidis mowodebis drosao.
ufalma serobaze madloba Seswira mamasa (da sulsaca) da mere sTqva:
`miiReT da sWameT~..., da gabrielmac axara qalwuls da uTxra: `suli wmida
movides Senzeda~, da maSin Seisxa ufalma xorci. iakobis, uflis Zmis,
wirvaSi, markoz maxareblisaSi, klimis (klimenti, romis pirveli
episkoposis) wignSi, basili didis da ioane oqropiris wirvebSi Semdgomad
uflis sityvaTa: `miiReT da sWameT...~ aris mowodeba sulis wmidisa. magram
laTinebs aRarc mamani swamT arc mociqulni da arc TviT meufe qriste,
aramed meore qriste _ romis papio.
marxvis Sesaxeb bes. kaTolikosi ase msjelobs (32 Tavi `grdemlisa~).
marxva uflisagan aris nakurTxi: mose, elia, samoeli, ioane naTlimcemeli
da mociqulni da TviT qriste marxulobdnen. adamma gemos moyvarebiT
dakarga samoTxe, xolo meore adamma marxviTa da locviT mogvipova xsna da
Cvenc gvianderZa marxva da locva. Tvinier amisa uxilavTa ZalTa Zleva da
gansxma SeuZlebelia. magram laTinni amas ar mihxedven da arRveven
marxvasao. oTxSabaTis marxvis darRvevis da SabaTobiT marxulobisa gamo
laTinebTan bes. kaTolikoss mohyavs ukve naxsenebi sabuTebi da wm.
nikolozis Sesaxebi legenda, oTxSabaT-paraskeobiT ZuZus ar swovdao. aRm-
is eklesia mtkiced inaxavs marxvas, dasma ki TiTqmis sul mospo igi, radgan
iq didmarxvaSi xorcis garda yvelafers sWamen. aRm-TiT, sioniT,
ierusalimiT, gamovidnen winaswarmetyvelni, mociqulni, TviT qriste da
gvianderZes marxvis dacva, xolo das-TiT, hromiT, italiiT, fariziT ar
viciT vinme gamosuliyo aseTnio.
laTinni sWamen yovelsave cxovelis xorcsa, sisxlsa, mSTvarsa (leSsa
namxecarsa); amboben, ara yoveli pirSi Semavali warswymeds lacsao, magram
RmerTma TviT ganhyo noes dros cxovelni wmidani ara wmidanTagan. Zveli
sjuli Semdegac mtkiced Seinaxes mociqulTa, garda winadacveTilobisa da
Roris xorcis uWmelobisa, magram esec gasarCevad uriaTa da mahmadianTagan.
Rori Sinauri cxovelia da sxvaSi araferSia gamosadegi, Tu ara saWmelad.
Semdeg avtors mohyavs cnobili adgili `saqmeTagan mociqulTasa~ mSTvaris
akrZalvaze (saq. 5.29). im krebaze, romelzedac es sakiTxi gadawyda,
ufrosobda ara petre, aramed iakobi. romaelni Tu mainc petres ityvian
eklesiis Tavad, Cven vityviT andrias, Zmasa da momwodebelsa qristesadmi
petress; efeselni ioannes, didi somsiTi barTlomes, afxazni svimon
kananels da hindoni Tomas; da ase wavkidebT mociqulT, romelnic sworni
arian. noes aRukrZala sisxlis Wama, xolo laTinni sisxlsac sWamen da
mSTvarsac, TviT xeliT aSToben laTinni. _ aq bes. kaTolikosi evstrati
nikielis sabuTebs imeorebs, magram ufro mourideblad amxilebs
kaTolikebs.
romSi papis nebarTviT ori sameZao saxlia, romelTa Semosavali papebs
mierTmevao. siZvas arc mRvdelni da arc erni ar eridebian da amas
yuradRebas ar aqceven laTinnio. kacebs da qalebs ZaRlebi SehyavT
eklesiaSi da wirvis dros ZaRlebi Tavis bunebis moTxovnilebas iqve
ikmayofilebeno. mainc ra gasakvirvelia esa, rodesac ubralo sameZao
saxlSiac ki asruleben Jamis wirvasao. nu iqadinn laTinni romis sididiT
SedarebiT aRm-is mcire qalaqebTan da Rarib qveynebTan, radgan `Wirni
marTalTani mraval arian.~ beTlemi patara iyo, magram iq iSva ieso da isic
ara Sig, aramed qalaqsa gared-qvabSi. ase aTavebs bes. kaTolikosi
`grdemls~ (38 TaviT).
damowmebuli wyaroebi, literatura
1. saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi, sscsa f. #2100
saqme 59. gv. 3.
2. iqve... gv. 4.
3. sscsa f. 2100 saqme. 59. furc. 2.
4. sscsa f. 2100 saqme. 59. furc. 4.
5. sscsa f. 2100 saqme. 60. furc. 2.
6. sscsa f. 2100 saqme. 59. furc. 3.
7. sscsa f. 2100 saqme. 66. furc. 1.
8. sscsa f. 2100 saqme. 61. furc. 1.
9. sscsa f. 2100 saqme. 56. furc. 1.
10. uwmidesi da unetaresi sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi
kalistrate cincaZe `Cemi mogonebebidan~ Tbilisi 2001 w. gv. 79-82.
11. sscsa f. 2100 saqme. 57. furc. 3.
12. iqve... furc. 4.
13. Jurn. `axali sityva~ 1918 w. #1. gv. 3-4.
14. Jurn. `axali sityva~ 1918 w. #4. gv. 3.
15. sscsa f. 2100 saqme. 62. furc. 3-7.
16. sergo vardosaniZe `uwmidesi da unetaresi sruliad saqarTvelos
kaTolikos-patriarqi uwmidesi da unetaresi kirion II. 1993 w. gv. 16.
17. sscsa f. 2100 saqme. 11. gv. 1-3.
18. sergo vardosaniZe `saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo
eklesia 1917-1952 wlebSi.~ Tbilisi, 2001 w. gv. 61.
19. saqarTvelos sapatriarqo arqivi f. 539.
20. gaz. `komunisti~. 1925 w. 6 ianvari.
21. sergo vardosaniZe `sruliad saqarTvelos kaTolikos patriarqi
uwmidesi da unetaresi ambrosi~. Tbilisi, 2005 w. gv. 46.
22. saqarTvelos sapatriarqo arqivi, episkoposi daviT kaWaxiZe. saqme
#1523, gv. 35.
23. saqarTvelos sapatriarqo arqivi. kaTolikos-patriarqi qristefore III-
is fondi #6508.
24. iqve... gv. 3.
25. sergo vardosaniZe `saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo
eklesia 1917-1952 wlebSi~. Tbilisi 2001 w. gv. 82.
26. sergo vardosaniZe `sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi
uwmidesi da unetaresi ambrosi~, Tbilisi 2005 w. gv. 81.
27. saqarTvelos uaxlesi istoriis saistorio arqivi (suicsa) fondi 284.
saqme. 300. gv. 41.
28. suicsa f. 284. gv. 107.
29. saarqivo moambe. 2008 w. #1. gv. 23.
30. saqarTvelos sapatriarqo arqivi f. 112. gv. 1-3.
31. saqarTvelos sapatriarqo arqivi f. 539. gv. 11.
32. saqarTvelos xelnawerTa erovnuli centri, kalistrate cincaZis
fondi, saqme #102. gv. 330.
33. iqve... gv. 22-23.
34. sergo vardosaniZe `saqarTvelos marTlmadidebeli eklesia 1917-1952
wlebSi.~ Tbilisi. 2001 w. gv. 130.
35. iqve... gv. 131-132.
36. xelnawerTa erovnuli centri. kalistrate cincaZis f. #102. gv. 446-448.
37. saqarTvelos sapatriarqo arqivi episkopos daviT kaWaxiZis saqme.
#1651. gv. 8.
38. xelnawerTa erovnuli centri, kalistrate cincaZis fondi #102. gv.
280-350.
39. xelnawerTa erovnuli centri, kalistrate cincaZis fondi. #42.
40. saqarTvelos sapatriarqo arqivi. episkopos daviT kaWaxiZis saqme.
#1866.
41. sscsa. f. 2100 saqme. 58. furc. 1-5.
42. ioseb stalini `leninizmis sakiTxebi~ Tbilisi 1936 w. gv. 232.
43. g. leoniZis sax. literaturis muzeumi. dekanoz nikita TalakvaZis
memuarebi. #3929. gv. 199.
44. s. vardosaniZe `saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo eklesia
1917-1952 wlebSi~ Tbilisi 2001 w. gv. 140.
45. mitropoliti anania (jafariZe) `saqarTvelos saeklesio krebebi~ wigni
III, Tbilisi. 2003 w. gv. 168-170.
46. iqve... gv. 171.
47. xelnawerTa erovnuli centri, vasil karbelaSvilis fondi. #272. gv. 6.
48. prezidentis arqivi. f. 14. saq. 354. saqaR. 37. gv. 133.
49. xelnawerTa erovnuli centri. vasil karbelaSvilis f. #31. ram. 57.
50. suicsa cakis fondi #284, ac. 3. saqme. 700. gv. 2.
51. xelnawerTa erovnuli fondi, vasil karbelaSvilis f. #31. gv. 872-873.
52. saqarTvelos sapatriarqo arqivi, baTum-Semoqmedis eparqia dok. 1752.
53. iqve... gv. 15.
54. saqarTvelos sapatriarqo arqivi. bodbis eparqia. dok. #1649.
55. suicsa f. 284. aRw. 3. saqme. 291.
56. sscsa. f. 2100 saqme. 31.
57. xelnawerTa erovnuli centri. kalistrate cincaZis fondi #49, 50.
58. sscsa. f. 2100. saqme. 67. gv. 3.
59. sergo vardosaniZe `saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo
eklesia 1917-1952 wlebSi.~ Tbilisi 2001 w. gv. 152.
60. sscsa f. 2100 #1 saqme. 117.
61. sergo vardosaniZe `saqarTvelos marTlmadidebeli samociqulo
eklesia 1917-1952 wlebSi.~ Tbilisi 2001 w. gv. 153-154.
62. ipolite varTagava mogonebebi. ix. g. leoniZis sax. literaturis
muzeumi, fondi #6760/7 gv. 15.
63. saqarTvelos sapatriarqo arqivi, episkoposi daviT kaWaxiZe, saqaRalde
#1523. gv. 3.
64. iqve... gv. 7.
65. iqve... gv. 9.
66. iqve... gv. 20.
67. iqve... gv. 17.
68. iqve... gv. 24.
69. iqve... gv. 39.
70. iqve... gv. 69.
71. iqve... gv. 103.
72. iqve... gv. 110.
73. iqve... gv. 111.
74. iqve... gv. 116.
75. saqarTvelos sapatriarqo arqivi episkoposi daviT kaWaxiZe #1866. gv. 7.
76. iqve... gv. 8.
77. xelnawerTa erovnuli centri, f. #31. gv. 600.
78. sergo vardosaniZe `sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqi
uwmidesi da unetaresi kalistrate~ Tbilisi 2004 w. gv. 42.
Серго Вардосанидзе Католикос-Патриарх Всея Грузии Святейший и Блаженнейший Христофор III
(1927-1932гг.)
Католикос-Патриарх Всея Грузии Святейший и Блаженнейший Христофор III
(Цицкишвили) руководил Грузинской православной Церковью в тяжелейшее время для народа и церкви. Большевисткое оккупационное правительство с 15 апреля 1921 года объявили Грузинскую Православную и Апостольскую Церковь вне закона, начали административное закрытие храмов и монастырей, гонение и физическую ликвидацию духовных лиц, разграбление и уничтожение церковных святынь.
Выступивший против этого насилия Католикос- Патриарх Святейший и Блаженнейший Амвросий и весь Священный Синод с 13 января 1923 года были заключены в тюрьму.
Святейший и Блаженнейший Амвросий чрезвычайным указом назначил Урбнийского епископа Христофора Патриаршим местоблюстителем.
Владыко Христофор не соглашался с мнением Патриарха Амвросия, не признававшего большевисткого правительства, и сам старался находить общий язык с большевиками.
Тем временем большевисткое правительство спровоцировало внутренний раскол в Грузинской Церкви… В декабре 1926 года, сторонники сотрудничества с большевиками, в обход Патриарха Амвросия в Кутаиси созвали церквный собор, и образовали временное правление Грузинской православной Церкви, председателем которого избрали Цхум-Абхазского митрополита Христофора…
26 июня 1927 года на IV церковном соборе митрополит Христофор был избран Католикос-Патриархом Всея Грузии.
Новоизбранный Патриарх объявил курс сотрудничества и лояльности с государством, но этим не уменьшил тяжелого состояния Церкви и священнослужителей.
Если до патриаршества Христофор критиковал Святейшего Амвросия за непримеримое отношение с правительством, то после сам стал противником большевисткого насилия и беззакония.
Святейший и Блаженнейший Христофор был многосторонне развитой личностью и его жизнь проходила в эпоху противостояния. Естесственно это отразилось в его деятельности. У него были сторонники и противники…
Жестокая реальность вынуждала искать компромиссы… Компромиссы всегда сопровождаются с жестким оппонированием и непопулярностью,
но существуют эпохи, когда без этого выживание не возможно. Святейший и Блаженнейший Христофор III искренне верил, что его курс
компромисса необходим для физического сохранения Грузинской Церкви. Хотя история безжалостна, иногда для оценки личности эмоциональный настрой
предпочтительнее холодного анализа.