Seminarski Rad - Teorija Postupne Neravnoteze

SPORTSKA AKADEMIJABEOGRAD

Seminarski radTEORIJA POSTUPNE NERAVNOTEŽE

Profesor: Student:Bojan Jovanović Milena Mitić 71/2010

Beograd, januar 2011. god.

SEMINARSKI RAD TEORIJA POSTUPNE NERAVNOTEŽE

UVOD - STARENJE

“Čovek stari onako kako je živeo.” - kaže kineska poslovica. Starenje je jedna velika enigma života. Starenje je deo ljudskog života i ljudske prirode pa je oduvek podsticalo ljude da pokušaju da shvate uzroke te pojave. Otkako postoje ljudski zapisi, nalaze se podaci da je starenje bilo značajna tema razmišljanja i proučavanja ljudi.

Svaki život ima svoj početak i kraj. Starenje je fenomen zajednički svim živim bićima, i zapisano je u našim ćelijama koje su programirane da se multipliciraju mnogo puta, ali nikada zauvek. Starenje, starost, kvalitet života osoba trećeg životnog doba i uopšte ponašanje starih ljudi, tema je koja poslednjih godina privlači pažnju mnogih naučnih radnika, istraživača, stručnjaka različitih profila pa i šire javnosti. Nauka o starenju (gerontologija) je poslednjih godina znatno napredovala. Napredovanje medicine i društva uopšte, objektivno su produžili život ljudi i znatno ublažila sve negativne manifestacije starosti.

Starost definišemo na osnovu bioloških i funkcionalnih pokazatelja, pa se razlikuju hronološka (kalendarska) i biološka starost. Na najjednostavnijem nivou, fizička starost je hronološko vreme postojanja ili broj jedinica standardnog vremena proteklo između rođenja i datuma posmatranja. Sa biološke tačke gledišta, starost se karakteriše poremećenom homeostatskom funkcijom, opadanjem psiho-fizičkih adaptivnih kapaciteta kao i promenama u biološko-molekularnim funkcijama. Biološko starenje predstavlja univerzalan biološki proces, prirodnu fazu u životnom ciklusu svake jedinke, koja se završava smrću.

U pokušajima određivanja prave prirode starenja, obično se razlikuje primarno i sekundarno starenje. Primarno starenje, ponekad nazvano fiziološko starenje, odnosi se na normalne, fiziološke procese koji su određeni unutrašnjim, biološkim faktorima, koji su neizbežni i posledica su sazrevanja ili protoka vremena, kao npr. menopauza kod žena ili usporavanje aktivnosti CNS-a. Sekundarno starenje odnosi se na patološke promene i opadanje s godinama koje je posledica spoljašnjih faktora, uključujući bolest, uticaje sredine i ponašanje, kao npr. uticaj buke na slabljenje sluha.

2


ISTORIJAT ISTRAŽIVANJA FENOMENA STARENJA

Gerontologija se konstituisala kao posebna naučna disciplina sredinom dvadesetog veka, ali svoje korene ima u dalekoj prošlosti, jer su se pojavom starenja i starosti bavili mnogi. Hipokrat je konstatovao da “stari ljudi boluju od hroničnih bolesti sve do smrti”. Pojavom starosti bavili su se Platon, Aristotel, Galen. Umetnici i književnici su takodje otkrili čovekovo starenje kao bogat izvor ideja za svoj umetnički rad.

Koreni gerontologije sežu do 15. veka, kada se pojavila knjiga „Gerontocomi” (1489.), Gabriele de Zerbi , koja se bavila isključivo patologijom starosti. U isto vreme je Leonardo da Vinči (1452-1519) utemeljio modernu anatomiju, pri čemu je posebnu pažnju posvetio anatomskim promenama u starosti. U okviru medicine javljala su se povremeno parcijalna proučavanja bolesti i promena u starosti. Tek od sredine 19. veka datira sistematsko bavljenje pitanjima starenja i starosti, tačnije od objavljivanja Prusovog priručnika o bolestima u starosti (1840.). Prvi pokušaji naučnog objašnjenja starenja javljaju se krajem 19. veka. U jednom od prvih radova Avgust Vajsman (August Weismann) 1889. godine donosi teoriju programirane smrti.

Amerikanac Ignaz Nascher smatra se rodonačelnikom gerijatrije. On je 1905. godine gerijatrijom nazvao specijalnu granu medicine koja se bavi zdravljem i lečenjem starih ljudi. Prvo gerijatrijsko društvo je osnovao 1912. godine u Njujorku, a 1914. godine je objavio knjigu o zdravstvenim karakteristikama i lečenju starih. Jedno od prvih značajnih objavljenih radova bila je knjiga psihologa Grenvil Stenli Hola (Granville Stanley Hall) “Senescencija: druga polovina života”, iz 1922. godine. Knjiga je sadržala pregled dotadašnjih saznanja o starenju i starosti iz raznih naučnih područja: biologije, medicine, psihologije, sociologije, filozofije, pa čak i istorije i književnosti. Intenzivnija istraživanja u oblasti starenja i starosti započinju tridesetih godina dvadesetog veka. Grupa engleskih naučnika 1939. godine osniva Međunarodni klub za istraživanje u oblasti starenja i starosti. Važan korak u istraživanju ovog fenomena bio je rad profesora Pitera Medavara (Peter Medawar), izložen pred Londonskim kraljevskim društvom 1951. godine, pod nazivom “Nerešen problem u biologiji” (An Unresolved Problem in Biology). Rad je postavio osnovna načela čitavoj seriji novih istraživanja i teoriji starenja poznatoj kao teorija akumuliranih mutacija. Hartman (1957.) je smatrao da starenjem organizma slabi i njegova sposobnost da se odupre slobodnim radikalima, koji se vremenom akumuliraju i dovode do sve većeg poremećaja u ćelijskom metabolizmu. Szilard (1959.) je formulisao teoriju da spontane mutacije stvaraju defektne ćelije i da se procesi mutacija češće javljaju kod starijih osoba. Bjorksten (1963.) smatra da do starenja dolazi zbog povećanja uzajamnog povezivanja proteina (naročito kolagena) i molekula DNK. Orgel (1963.) je smatrao da je starenje posledica akumulacija genetskih grešaka u molekulu DNK. Akumulacijom ovih grešaka stvaraju se pogrešne replikacije. Sacher (1966.) poistovećuje organizme i mašine, jer kao što mašina ne može da radi kada nema goriva i kada joj je mehanizam istrošen, tako i za organizme postoji ograničena količina energije i vek trajanja. Shock (1974.) zastupa teoriju da je starenje posledica slabijeg rada endokrilnih i kontrolnih mehanizama.

3


Od polovine 20. veka gerontologija beleži uzlaznu liniju, ali sa jednim ozbiljnim nedostatkom. Gerontolozi su fokusirani samo na biološke probleme starosti. Pri kraju 20. veka se njihovo interesovanje pomera ka socijalnim pitanjima, što ima za posledicu formiranje biološkog, psihološkog i socijalnog učenja u gerontologiji.

BIOLOŠKE TEORIJE STARENJA

Iako ne postoji opšte prihvaćena definicija pojma starosti, jasno je da sve teorije starenja govore o sledećim karakteristikama:

- štetnost (opadanje funkcija);- progresivnost (postepenost napredovanja);- endogena osnova (nije rezultat promenjenih uslova spoljašnje

sredine);- univerzalnost (pogadja sve jedinke),

Iako ne postoji jedna jedinstvena, sveobuhvatna teorija koja bi objasnila proces starenja u svoj složenosti, ipak postoje pokušaji da se teorijski objedine i obrazlože empirijski nalazi u okviru pojedinih disciplina koje se bave starenjem kao predmetom proučavanja. Tako se obično spominju biološke, socijalne i psihološke teorije starenja, koje pokušavaju da objasne ulogu tri grupe faktora - bioloških, socijalnih i psiholoških u procesu starenja. Brojna ispitivanja su nastojala da objasne starenje kao biološki proces. Međutim, ona čine samo deo naučnih otkrića u vezi sa opštim odlikama starenja, jer svaka ljudska individua se ne može posmatrati samo kao biološko, već i kao psihološko i socijalno biće.

Preko tri stotine fizioloških teorija nastalo je u nastojanju da se objasni starenje kao biološki proces. To potvrdjuje tezu da još uvek nije jasno šta je starenje i koji su uzroci starenja. Filozofi i naučnici su uzroke videli u opadanju toplote ljudskog organizma (Aristotel), energetskom životnom kapitalu (Spenser), iscrpljivanju životne supstance (Leob), opadanju seksualnog hormona (Voronov), smanjenju funkcije hipofize (Ašajm) i dr.

Klasifikacija teorija starenja izvršena je prema različitim kriterijumima i u najvećem broju slučajeva nijedna od klasifikacija nije zadovoljila većinu naučnika koji se bave problemom starenja. Sam proces starenja je toliko složen da je najverovatnije posledica kako genetičkih tako i stečenih interakcija i procesa, što otežava njegovo definisanje na osnovu jednostarnog posmatranja. Glavne biološke teorije starenja obuhvataju evolucioni, sistemski i ćelijski nivo. U stručnoj literaturi se navode brojne teorije starenja. Klasične teorije starenja se mogu podeliti u tri grupe: fiziološke ili stohastičke teorije starenja, genetske ili programirane teorije starenja i sistemske teorije starenja ili teorije postupne neravnoteže.

4


Fiziološke ili stohastičke teorije starenja

Fiziološke ili stohastičke teorije starenja objašnjavaju starost kao rezultat istrošenosti tj. dugog veka korišćenja. Ove teorije pretpostavljaju da je proces starenja rezultat samog života, odnosno rezultat nakupljenih oštećenja izazvanih slučajnim unutrašnjim i spoljašnim događajima iz svakodnevnog života, npr. bolestima, povredama, štetnim materijama i sl. Fiziološke teorije starenja su:

- teorija slobodnih radikala, oštećenja izazvana slobodnim radikalima predstavljaju osnovni faktor koji dovodi do procesa starenja tkiva, ali i ključni faktor u razvoju mnogobrojnih degenerativnih oboljenja. Aktivni radikali kiseonika, koji nastaju metabolizmom masti, oštećuju makromolekule ćelije, najpre molekul DNK.

- teorija unakrsne povezanosti, teorija bazirana na promenama molekula, što uključuje i DNK i RNK. Stvaraju se molekulski agregati i molekul gubi funkciju.

- teorija nakupljanja optadnih materija, zasniva se na stvaranju pigmenta starenja - lipofuscina, koji se nagomilava u tkivu i organima i ometa im funkciju.

Genetske ili programirane teorije starenja

Genetske ili programirane teorije starenja polaze od pretpostavke da je starenje ugrađeno u genetski sistem, odnosno da je genetski određen svojevrsni plan starenja, koji se aktivira odmah nakon reproduktivne zrelosti. Starenje nastaje zbog grešaka u genetskom programu, bilo zbog nakupljanja mutacija, bilo zbog opadanja genetske kontrole. Osnovna je ideja da su specifični geni i njihove promene odgovorni za dužinu života. Genetske teorije su:

- teorija somatske mutacije, smatra se da se u organizmu događaju mutacije koje dovode do starenja;

- teorija greške, starenje organizma propisuje grešci u transkripciji DNK, a sposobnost obnavljanja se smanjuje sa porastom životne dobi. Ova teorija u prvi plan stavlja DNK i RNK kao genetski informacijski sistem ćelija. Stvorena informacija u tom sistemu je podložna pogrešci, a rezultat te pogreške je nakupljanje molekula koji ne deluju pravilno na materije u organizmu. Tako stvorene mutacije i materije koje ne podržavaju pravilnu razmenu materija konačno dovode do poremećaja funkcije ćelija, tkiva, organa i na kraju organizma, što definišemo kao starenje.

5


- teorija programiranog starenja, govori o tome da postoje specifični geni koji dovode do promena u ćelijama, što rezultira starenjem. Prema toj teoriji završetak života je svakom od nas programiran i sve je zapisano u genima.

Teorije postupne neravnoteže

Teorije postupne neravnoteže starenje objašnjavaju postupnim poremećajima tri velika i povezana funkcionalna sistema za regulaciju tela: imunološkom, neuroendokrinom i centralno-nervnom sistemu. Teorije postupne neravnoteže obuhvataju tri teorije:

- imunološka teorija ili teorija autoimuniteta, bazira se na promenama imunološkog sistema u starosti. Imunološki sistem je programiran da slabi tokom vremena što ljude čini podložnijim za bolesti.

- neuroendokrinološka teorija ili teorija “biološkog sata”, dolazi do smanjenje sposobnosti u funkciji endokrinih žlezda, koje progresivno gube svoje delovanje, smanjujući sintezu hormona. Smanjenjem sinteze hormona dolazi do niza patoloških reakcija i promena.

- stres teorija, promene u centralnom nervnom sistemu koje se odražavaju na niz značajnih funkcija, jer gubitak moždanih ćelija menja pojedine aspekte metabolizma i mentalnih funkcija.

TEORIJA POSTUPNE NERAVNOTEŽE

Teorije postupne neravnoteže ili sistemske teorije pronalaze uzrok starenja van ćelije, objašnjavajući ga promenama u imunološkom, neuroendokrinom i centralnom nervnom sistemu. Ove teorije kažu da mozak, endokrine žlezde ili imuni sistem postepeno počinje da otkazuju u njihovoj funkciji. Ne samo da počinju da otkazuju, oni mogu da stare različitim brzinama proizvodeći neravnotežu među sistemima, kao i smanjenu efektivnost unutar svakog pojedinačnog sistema.

Kako centralni nervni sistem tako i endokrini sistem služe kao regulatori i integratori ćelijskih funkcija i sistema organa. Kvarovi imunog sistema izazivaju ove kontrolne mehanizme i ostavljaju starije individue ranjivim za razne tipove bolesti. Zbog toga što je starenje mnogo vidljivije kada je kompleksna koordinacija i integracija sistema potrebna za pravilno funkcionisanje mnogi istraživači su predložili da se jedna opšta teorija starenja može razviti kroz bolje razumevanje ovih kontrolnih mehanizama. Jedna rana teorija starenja kaže da se smrt dešava kada jedan ili više od ovih regulatornih procesa otkažu (Frolkis, 1968). Sve je više dokaza da su regulatorni procesi posebno ranjivi tokom starenja.

Razlikujemo tri teorije koje pripadaju ovoj grupi: neuroendokrinološka teorija, imunološka teorija i stres teorija.

6


Neuroendokrinološka teorija

Neuroendokrini regulatorni sistemi integrišu aktivnosti ćelija, tkiva i organa i omogućavaju telu da se prilagodi realnim i opaženim izazovima okoline kao što su povećanje ili smanjenje temperature, povećanje fizičkog rada ili psihološkim pretnjama. Neuroendokrini sistem zahteva ispravno funkcionisanje kako centralnog nervnog sistema tako i endokrinog sistema. Hipotalamusno oslobađanje i inhibitorni hormoni koje luči hipotalamus mozga regulišu žlezdu hipofizu. Hipofiza redom reguliše tiroidnu žlezdu, nadbubrežnu žlezdu i oslobađanje polnih hormona, estrogena i testosterona.

Primarni cilj teorija starenja je osa hipotalamus-hipofiza i čak je postulirano da se unutar hipotalamusa nalazi neka vrsta “biološkog sata” koji kontroliše brzinu starenja. Hipofiza je glavna žlezda zbog njenog velikog uticaja na ostale hormonske funkcije. Ona kontroliše oslobađanje hormona ljudskog rasta, tiroidnih hormona i glukokortikoida, koji redom kontrolišu brzinu metabolizma. Tiroidni hormon nije pravi regulatorni hormon, već on stimuliše produkciju drugih hormona da bi pojačao njihove funkcije; na primer, pojačava dejstvo hormona rasta, kortizona, i estrogena. Nivo mnogobrojnih hormona opada sa starenjem. Kada je nivo tiroidnog hormona nedovoljan, kao kod hipotiroidizma, simptomi starenja se ubrzavaju. Terapija zamenom tiroidnog hormona, međutim, umanjuje ili eliminiše ove simptome ubrzanog starenja.

Odgovarajući nivoi estrogena kod žena izgleda da štite od nekih simptoma starenja, na primer, pogoršanja kardiovaskularne funkcije. Posle menopauze, kada nivoi estrogena naglo opadnu, biološko starenje se ubrzava. Zamene za hormon estrogena izgleda da obrću ovaj proces. Ako se kontrolni procesi ovih regulatornih hormona pokvare, dolazi do disbalansa, dalje naprežući kontrolne mehanizme. Neuravnotežen regulatorni sistem prouzrokuje loše funkcionisanje u svakom od njegovih komponenata, a svaki kvar prouzrokuje još veći stres na ostalim komponentama ovog sistema. Tako, promene povezane sa starenjem u izvesnim aspektima neuroendokrinih kontrolnih mehanizama rezultiruju u inicijalnom endokrinom disbalansu, proizvodeći druge fiziološke i metaboličke disbalanse koji dalje menjaju kontrolne mehanizme. Na kraju, dolazi do poremećaja ravnoteže mnogih hormonskih i fizioloških sistema, rezultat koji je Finch (1976) nazvao kaskada metaboličkih smetnji koje se opisuju kao simtomi starenja.

Imunološka teorija

Drugi tip teorije postupne neravnoteže je imunološka teorija ili teorija autoimuniteta. Prema ovoj sistemskoj teoriji starenja mnogi efekti karakteristični za starenje nastaju zbog smanjene sposobnosti imunog sistema da razlikuje sopstvene od stranih proteina, što objašnjava veću učestalost autoimunskih bolesti kod starijih osoba. Starenje imunog sistema se ranije opisivalo kao slabljenje imunoloških funkcija kod starijih osoba. Međutim, pod uticajem novijih teorija starenja, sada se smatra da to nije jednostavno smanjenje imunološke reaktivnosti, već se radi o kompleksnom procesu restrukturiranja imunog sistema. Zagovornici ove teorije predlažu da tokom starenja imuni sistem, koji normalno napada strane supstance kao što su virusi ili kancerogene ćelije u telu, gubi sposobnost da razlikuje strane antigene od normalnih materijala tela.

7


Stvaraju se antitela koja reaguju sa normalnim ćelijama i uništavaju ih ili neuspevaju da ih prepoznaju i da unište male štetne mutacije koje se dešavaju u ćeliji. Ovo se naziva autoimunitet, dvostruko smrtonosan zbog toga što imuni sistem sve manje štiti od stranih objekata, već aktivno počinje da uništava sopstvenog domaćina. Prema ovoj teoriji, autoimunitet može biti osnovni mehanizam starenja.

Stres teorija

Kod starih osoba javljaju se upadljive promene funkcije centralnog nervnog sistema koje se ispoljavaju u vidu motornih, senzitivnih i psihičkih ispada. Promene u centralnom nervnom sistemu odražavaju se na niz značajnih funkcija jer gubitak moždanih ćelija menja pojedine aspekte metabolizma i mentalnih funkcija. Iako je teško odrediti primarne procese starenja i odvojiti ih od sekundarnih procesa, nema sumnje da je hronološka dob povezana sa širokim rasponom promena u centralnom nervnom sistemu. Te promene variraju od velikih neuroanatomskih promena do mikroskopskih promena u dendritičkom stablu i neuralnog gubitka. Jedno od najbolje dokumentovanih otkrića odnosi se na smanjenje ukupnog volumena i težine mozga, koje je uzrokovano starenjem. Mozak teži od 930 do 1350 grama kod normalinh 70-89-godišnjaka (Katzman & Terry 1983). Ovi autori objavili su studiju u kojoj skupljanje mozga izražavaju u delovima celebralnog volumena. Oni su primetili redukciju od 1% između starosne dobi od 20-49 i 80-89 godina. Neki istraživači su istakli kohortni efekat uzrokovan manjom težinom mozga osoba rođenih oko II svetskog rata. U studijama koje su ispravile kohortni efekat, gotovo nikakva promena nije primećena između dobi od 20 i 50 godina, ali zatim sledi pad od 2% po dekadi do dobi od 90.

Treba spomenuti da je normalno starenje teško odvojiti od propadanja centralnog nervnog sistema povezanog sa poremećajima i bolestima vezanim za starenje. Neke promene vezane za starenje, uključujući smanjenje težine mozga, gubitak neurona ili mijelina, kao i atrofija režnja pokazuju značajno poklapanje sa normalnim starenjem mozga. Druge promene su ograničene na normalni mozak, ali su brojnije i raširenije kod Alchajmerove bolesti. Te promene uključuju povećanje formacije slobodnih radikala. Kako se formacija slobodnih radikala povećava s godinama, neki istraživači smatraju to povećanje odgovornim za neuralni gubitak u mozgu koji stari.

8


ZAKLJUČAK

Još uvek ne znamo odgovor na pitanje zašto starimo. Različite teorije starenja tek delimično zadovoljavaju naša saznanja o tom procesu. Starenje obično znači nešto što je usko povezano s hronološkom starosti, ali ne i njoj identično. Starije osobe se po mnogo čemu međusobno razlikuju. Te razlike su nastale, pre svega, zbog različitih životnih uslova kroz koje su te osobe prošle i iskustava koja su stekle. Stil života određuje koliko ćemo i kako stariti i time poboljšati kvalitet života.

Starenje je zbirni pojam za skup procesa, koji doprinose pogoršanju zdravlja i konačno smrti, kao krajnje posledice starenja. Fizički proces starenja napreduje iz dana u dan, a time utiče na naše kognitivne, psihičke, socijalne i duhovne karakteristike. Proces starenja je jedino u ljudskoj populaciji evolucijski promenjen, pa je prosečna starost ljudi produžena nekoliko puta u odnosu na dužinu života ljudi u prvim civilizacijama. Prosečan životni vek danas iznosi oko 75. godina. Starenje, starost, kvalitet života osoba trećeg životnog doba i uopšte ponašanje starih ljudi, tema je koja poslednjih godina privlači pažnju mnogih naučnih radnika, istraživača, stručnjaka različitih profila pa i šire javnosti. Jedno od centralnih pitanja savremene gerontologije je upravo dužina života i mogućnosti njegovog produženja.

Starenje je prirodan, vremenski zavisan proces koji karakteriše progresivna pojava ireverzibilnih promena u ćelijama, tkivima i organima. O uzrocima starenja postoje različite hipoteze i teorije. Iako za sada ne postoji jedinstvena definicija, niti jedinstven stav o tome kada i kako nastupa starost i koji su njeni uzroci, sigurno je da u trenutku nastanka započinje proces starenja svakog živog bića, pa i čoveka.

Iako se genetska teorija, teorija oštećenja, teorije postepenog disbalansa, neuroendokrine regulacije i autoimuniteta, razmatraju nezavisno, što se više proučavaju, sve više se čini da one i nisu tako potpuno nezavisne jedna od druge. Neki aspekti ovih teorija su pre komplementarni nego što isključuju jedan drugog: neki gen koji je možda povezan sa imunološkom funkcijom, postaje defektan, izazivajući veću podložnost napadima slobodnih radikala, što za uzvrat remeti neuroendokrinu imunološku ravnotežu. Tako, starenje se može pojaviti usled interakcije između genetske teorije, fiziološke teorije i teorije sistema.

9


LITERATURA

Gerontologija, 1/2009, časopis Gerontološkog društva Srbije, Beograd, 2009.

Gerontologija, 1/2004, časopis Gerontološkog društva Srbije, Beograd, 2004. Vern L. Bengtson PhD, K. Warner Schaie PhD - Handbook of Theories of

Aging, Springer Publishing Company, 1998. Ben Best - Mechanisms of Aging, Anti-Aging Clinical Protocols

2004-2005. American Academy of Anti-Aging Medicine, 2004. Waneen W. Spirduso, Karen L. Francis, and Priscilla G. MacRae - Physical

Dimension of Aging (2nd edition), Human Kinetics Publishers, 2005. Olgica Vrndić, Irena Kostić, Ilija Jeftić - Medicinski časopis, časopis Srpskog

lekarskog društva, Kragujevac, 2010.

10

Seminarski Rad - Teorija Postupne Neravnoteze

Documents

Transcript of Seminarski Rad - Teorija Postupne Neravnoteze