PRAGMATYKApodstawy

NIEPOROZUMIENIE

Ostatnie nieporozumienie, w którym brała/em udział:• co się stało?• jak to się stało?• co zostało powiedziane?

CZY MA PAN ZEGAREK?

JAK MÓWIMY?

„Mowa jest kontrolowana przez zasady, których uczymy się jako części naszej kultury, tak jak gramatyki i leksyki, które tworzą nasz język.”

(Hudson, 1998)

NORMY1) Ile się mówi?

1) Puliya (południowe Indie): nie ma powodu, by mówić, więc mówi się bardzo mało (Gardener, 1966);

2) Roti (wchodnia Indonezja): podstawową przyjemnością w życiu jest mówienie (Fox, 1974);

2) Ile osób może mówić w jednym momencie?1) Antigua (zachodnie Indie): dowolna liczba osób, jeśli masz coś do

powiedzenia, mów tak długo, aż Cię usłyszą (Reisman, 1974);3) Ile informacji podaje się innym?

1) Atol Nukulaelae: podczas plotkowania nie podaje się tożsamości osoby, o której się mówi lub podje się tę informację w odcinkach (Besnier, 1994);

2) część Madagaskaru: nie podaje się imion lub dokładnego opisu osoby, o której się mówi (Keen, 1977);

4) Specyficzne normy

IMPLIKATURY

Uczeń: Teheran leży w Turcji, co nie, panie psorze?Nauczyciel: Jasne, a Warszawa leży w Armenii, prawda?

Pytania:1) Co nauczyciel chce przez to powiedzieć?2) Skąd to wiemy?3) Na jaką zasadę w komunikacji to wskazuje?4) Proszę podać inny przykład eksploatacji tej

zasady.

REGUŁA PRAWDZIWOŚCI (Grice: maksyma jakości):Wypowiadaj tylko takie sądy, w których prawdziwość sam wierzysz

– i w których prawdziwość masz podstawy wierzyć.Krótko: mów prawdę.

Rodzic: Jak ci poszedł ten egzamin?Student: Gorzej, niż się spodziewałem.Rodzic: Ale jaką ocenę dostałeś?Student: Strasznie się czepiał. Najpierw coś wspominał o nieobecnościach, potem próbował mnie pytać z części eksperymentalnej. Jak mu powiedziałem, że tego nie było w programie, to się wściekł i zaczął mnie maglować z historii psychologii.Pytania:1) Jakiego wyniku egzaminu możemy się spodziewać?2) Skąd to wiemy?3) Na jaką zasadę w komunikacji to wskazuje?4) Proszę podać inny przykład eksploatacji tej zasady.

REGUŁA INFORMACYJNOŚCI (Grice: maksyma ilości):Nie przekazuj adresatowi ani więcej, ani mniej informacji, niż jest to

niezbędne dla prawidłowej realizacji celów w danej fazie dialogu.Krótko: Dostarczaj dokładnie tyle informacji, ile trzeba.

X: Jakie jest twoje zdanie na temat Świętego Kościoła Katolickiego?Y: Człowieku, Ruskie wygrali z Holandią.

Pytania:1) Jakich poglądów na temat Kościoła

Katolickiego możemy się spodziewać?2) Skąd to wiemy?3) Na jaką zasadę w komunikacji to wskazuje?4) Proszę podać inny przykład eksploatacji tej

zasady.

REGUŁA RZECZOWOŚCI (Grice: Maksyma stosunku):Niech treść twoich wypowiedzi nie oddala się zbytnio od

podstawowego aktualnego kierunku wypowiedzi.Krótko: Mów na temat.

Kolega 1: I co powiedział Heniek na ostatni wyczyn Ali?Kolega 2: Użył pod jej adresem pewnego pięcioliterowego słowa na K.

Pytania:1) Co jest nie tak?2) Skąd to wiemy?3) Na jaką zasadę w komunikacji to wskazuje?4) Proszę podać inny przykład eksploatacji tej

zasady.

REGUŁA ORGANIZACJI (Grice: Maksyma sposobu):Nadawaj swoim wypowiedzą taką formę, aby odbiorca miał jak

najmniejsze trudności z przypisaniem im właściwej interpretacji.Krótko: Mów zrozumiale.

MAKSYMY GRICE’A1)REGUŁA PRAWDZIWOŚCI (Grice: maksyma jakości): Wypowiadaj tylko takie sądy, w których prawdziwość sam wierzysz – i w których prawdziwość masz podstawy wierzyć. Krótko: mów prawdę.2)REGUŁA INFORMACYJNOŚCI (Grice: maksyma ilości): Nie przekazuj adresatowi ani więcej, ani mniej informacji, niż jest to niezbędne dla prawidłowej realizacji celów w danej fazie dialogu. Krótko: Dostarczaj dokładnie tyle informacji, ile trzeba.3)REGUŁA RZECZOWOŚCI (Grice: Maksyma stosunku): Niech treść twoich wypowiedzi nie oddala się zbytnio od podstawowego aktualnego kierunku wypowiedzi. Krótko: Mów na temat.4)REGUŁA ORGANIZACJI (Grice: Maksyma sposobu): Nadawaj swoim wypowiedzą taką formę, aby odbiorca miał jak najmniejsze trudności z przypisaniem im właściwej interpretacji. Krótko: Mów zrozumiale.

Dlaczego to tak działa?Zakładamy ZASADĘ KOOPERACJI – założenie, że nadawca komunikatu racjonalnie współpracuje z odbiorcą w procesie przekazywania informacji.Jeżeli wypowiedź jawnie się z tym nie zgadza – szukamy takiej jej interpretacji , która nie łamie zasady kooperacji.

TERMINOLOGIATaki wniosek nazywamy IMPLIKATURĄ KONWERSACYJNĄ:

„Ta część informacji niesionej przez komunikat językowy, która nie będąc zawarta w samej dosłownej treści komunikatu, jest

wnioskowana przez odbiorcę na podstawie dodatkowych założeń [zasady kooperacji]”

(Szymanek 2001)

KILKA ĆWICZEŃJurek wpadł pod tramwaj i zupełnie zniszczył swój ślubny garnitur. Niektórzy politycy koalicji zaakceptowali plan premiera. Orkiestra zagrała coś, co z całą pewnością było marszem MendelssohnaA: Czy smakowała Pani zupa? B: Mój mąż przyrządza mniej słone potrawy.A: Muszę natychmiast zatelefonować do rodziców. B: Tuż za rogiem mieszka mój kolega.

(Szymanek 2001)

NIEPOROZUMIENIE

Wyjaśnienie w kategoriach teorii implikatur:• co zostało powiedziane?• co zostało zrozumiane?• jak możemy wyjaśnić różnicę między

jednym a drugim?

AKTY MOWY

TEORIA AKTÓW MOWY Austin, Searle:

reguły regulujące VS reguły konstytutywne; „akty mowy są czynnościami wykonywanymi w sposób szczególny przez wypowiadanie wyrażeń zgodnie z owymi zbiorami reguł konstytutywnych” (Searle 1987) dla każdego aktu mowy istnieje taki zbiór reguł, który określa warunki konieczne i wystarczające, by dany akt był spełniony skutecznie i niewadliwie

TEORIA AKTÓW MOWYTypy reguł Typ czynności illokucyjnej

Prosić DziękowaćReguła zawartości zdaniowej

Przyszła czynność A wykonywana przez S.

Przeszła czynność A wykonana przez S.

Reguła przygotowawcza 1. S jest w stanie zrobić A. M jest przekonany, że S jest w stanie zrobić A.

2. Nie jest oczywiste zarówno dla M jak też dla S, że S przy normalnym przebiegu zdarzeń zrobi A z własnej woli

A przynosi korzyść M i M jest przekonany, że A przynosi mu korzyść.

Reguła szczerości M chce, by S zrobił A. M czuje się wdzięczny lub żywi uznanie za A.

Reguła istotna Uchodzi za próbę skłonienia S by zrobił A.

Uchodzi za wyraz wdzięczności czy uznania

DLACZEGO TRZYMAMY SIĘ REGUŁ?koncepcja TWARZY E.Goffmana: działając staramy się zachować twarz, nie stracić twarzy; twarz jest krucha, wrażliwa; możliwość jej utrzymania zależy od częściowo od działań innych; chronimy twarz innych, by inni chronili naszą;

KONCEPCJA TWARZY cd. kontynuacja: Brown i Levinson (1978, 1987):

podział twarzy: twarz pozytywna (twarz solidarności):

uznanie i akceptacja dla cudzych działań;

twarz negatywna (twarz władzy): uznanie prawa innych do ich działań i zachowań;