SELÇUKLU SELÇUKLU MİMARİSİMİMARİSİ

Sosyal Yaşam ve Ekonomik DurumSosyal Yaşam ve Ekonomik Durum

Asya kültüründen göç eden ve 1077’de kurulan Anadolu Asya kültüründen göç eden ve 1077’de kurulan Anadolu Selçuklularında, Selçuklularında, tuğlayı, çiniyi ve taşı yoğurabilen çok tuğlayı, çiniyi ve taşı yoğurabilen çok sayıda mimar, doğunun sanat anlayışını Anadolu’ya sayıda mimar, doğunun sanat anlayışını Anadolu’ya uygulauyguladıdı. . Bu yıllarda Selçuklu sanatı zengin kültürünü Bu yıllarda Selçuklu sanatı zengin kültürünü yansıtan çok önemli eserler vermiştir. Selçuklu Devleti yansıtan çok önemli eserler vermiştir. Selçuklu Devleti 1277’de İlhanlı hakimiyeti altına girmiştir. 14. yy başında 1277’de İlhanlı hakimiyeti altına girmiştir. 14. yy başında Selçuklu mimarisi ve taş süslemeleri kuvvetini ve Selçuklu mimarisi ve taş süslemeleri kuvvetini ve canlılığını kaybetmiştir. Zaman içinde canlılığını kaybetmiştir. Zaman içinde Selçuklu devleti Selçuklu devleti yıkılyıkılarakarak birçok beyliklere bölün birçok beyliklere bölünecek ve ecek ve Osmanlı sancağı Osmanlı sancağı altında birleşeceklerdi. altında birleşeceklerdi.

Bu dönemde Anadolu Selçuklu mimarisi anonimleşmeye Bu dönemde Anadolu Selçuklu mimarisi anonimleşmeye ve klasikleşmeye başlamıştı.ve klasikleşmeye başlamıştı. İran mimarisinin boyut, süs İran mimarisinin boyut, süs ve gösterişive gösterişinini, Azerbaycan yorumunu; Anadolu dini , Azerbaycan yorumunu; Anadolu dini mimari örneği mimari örneği olan olan cami ya da eğitim amaçlı bir yapı cami ya da eğitim amaçlı bir yapı olanolan medrese ayırımı yapmaksızın medrese ayırımı yapmaksızın Selçuklu mimarisini tekrar Selçuklu mimarisini tekrar ettiler. Pettiler. Plana, kesite ve hatta taç kapının ana kurgusuna lana, kesite ve hatta taç kapının ana kurgusuna hemen hemen hiç dokunmaksızın giriş cephesine iki hemen hemen hiç dokunmaksızın giriş cephesine iki kanat ve üzerine iki minare eklediler. Böylece ön cephe kanat ve üzerine iki minare eklediler. Böylece ön cephe düzenlemesi ağırlık kazandı.düzenlemesi ağırlık kazandı.

Sosyal Yaşam ve Ekonomik DurumSosyal Yaşam ve Ekonomik Durum

Ön cephede çeşme, pencere gibi öğeler Anadolu’da Ön cephede çeşme, pencere gibi öğeler Anadolu’da daha önce de kullanılmıştı, geometrik süsleme daha önce de kullanılmıştı, geometrik süsleme yyerini erini bitkisel motiflere bırakması Orta Asya’nın tekstil bitkisel motiflere bırakması Orta Asya’nın tekstil sanatına bağlanır. sanatına bağlanır. Lotüs, akantüs ve palmetLotüs, akantüs ve palmet türünden türünden stilize birimler Antik Küçük Asya’da Mezopotamya ve stilize birimler Antik Küçük Asya’da Mezopotamya ve Mısır’da vardı. Bunun yanı sıra aslan kaplan gibi Mısır’da vardı. Bunun yanı sıra aslan kaplan gibi hayvan motifleri İran sanatındahayvan motifleri İran sanatındann alınmıştı. Diğer figürler alınmıştı. Diğer figürler ise Orta Asya göçebe kültürü, Şamanizm’e bağlı inanç ise Orta Asya göçebe kültürü, Şamanizm’e bağlı inanç dünyasının kozmolojik, astrolojik, mitolojik simgeleriydi. dünyasının kozmolojik, astrolojik, mitolojik simgeleriydi. Ölümsüzlüğü öbür dünyada yaşamak, göğü Ölümsüzlüğü öbür dünyada yaşamak, göğü kutsallaştırmak hemen hemen her dinin ana temasıydıkutsallaştırmak hemen hemen her dinin ana temasıydı. .

İlhanlılar Müslüman olmadıklarından dini amaçlı yapı İlhanlılar Müslüman olmadıklarından dini amaçlı yapı mimarisinde etkili olamadılar, sadece ulaşım ve mimarisinde etkili olamadılar, sadece ulaşım ve konaklama yapıları olan han ve kervansarayları konaklama yapıları olan han ve kervansarayları kullandılar. Saldırgan bir toplum olan İlhanlılar Selçuklu kullandılar. Saldırgan bir toplum olan İlhanlılar Selçuklu yapılarını ve dolayısı ile onların mimarisini kullanmış ve yapılarını ve dolayısı ile onların mimarisini kullanmış ve mimari açıdan bir yenilik getirmemişlerdir. Bulundukları mimari açıdan bir yenilik getirmemişlerdir. Bulundukları farklı bölgelerin farklı kültürleri etkisinde kalmışlardıfarklı bölgelerin farklı kültürleri etkisinde kalmışlardırr. .

MimariMimari

Yapıda kullanılmaya en uygun malzeme taş idi. Yapıda kullanılmaya en uygun malzeme taş idi. Anadolu’da en yaygın bulunan taş çeşidi olan tüf beyaz ile Anadolu’da en yaygın bulunan taş çeşidi olan tüf beyaz ile siyah arasında pek çok tonu olan bir malzemedir. Yapıda siyah arasında pek çok tonu olan bir malzemedir. Yapıda bulunan dikey taşıyıcılar ahşap direk, sütun ve bulunan dikey taşıyıcılar ahşap direk, sütun ve Kargir Kargir ayaklardır. Taş sütunların çoğu devşirmedir. Anadolu ayaklardır. Taş sütunların çoğu devşirmedir. Anadolu Selçuklu mimarisinde beşik tonoz çok sık kullanılan üst Selçuklu mimarisinde beşik tonoz çok sık kullanılan üst örtü biçimidir. Bununla birlikte, mihrap önü, eyvan, türbe, örtü biçimidir. Bununla birlikte, mihrap önü, eyvan, türbe, giriş, giriş, Revak Revak gibi öğeler kubbe ve çapraz tonoz ile gibi öğeler kubbe ve çapraz tonoz ile

örtülerek yapı içerisinde vurgulanır.örtülerek yapı içerisinde vurgulanır.

Bu dönemde Bu dönemde tonoz tonoz tipolojisinin çok çeşitli olması, tipolojisinin çok çeşitli olması, Selçukluların geometri bilgisinin ve taş şekillendirme Selçukluların geometri bilgisinin ve taş şekillendirme bilgisinin çok ileri düzeyde olduğunun bir göstergesidir. bilgisinin çok ileri düzeyde olduğunun bir göstergesidir. Yapının işlevi ve strüktürü göz ardı edilerek sadece ön Yapının işlevi ve strüktürü göz ardı edilerek sadece ön cephe düzeni üzerinde durulur. Ancak bu düzenleme cephe düzeni üzerinde durulur. Ancak bu düzenleme yüzeysel olduğundan kısa ömürlü olur. yüzeysel olduğundan kısa ömürlü olur.

Eyvan:Eyvan: Anadolu anıtsal ve anonim mimarisinde Anadolu anıtsal ve anonim mimarisinde görülen eyvan, Mezopotamya mimarisinin erken görülen eyvan, Mezopotamya mimarisinin erken çağlarında ortaya çıkmıştır. Tonozla örtülü, dikdörtgen çağlarında ortaya çıkmıştır. Tonozla örtülü, dikdörtgen planlı, bir tarafı açık, üç tarafı kapalı bu hacim planlı, bir tarafı açık, üç tarafı kapalı bu hacim sonradan İslam mimarisine geçmiştir. Saraylarda da sonradan İslam mimarisine geçmiştir. Saraylarda da kullanılan eyvanlar kralların kabul salonu olarak kullanılan eyvanlar kralların kabul salonu olarak kullanılmaktaydı. Diğer yapılarda ise bulunduğu iklim kullanılmaktaydı. Diğer yapılarda ise bulunduğu iklim bölgesinin koşullarına uygun olarak gölgeli, yarı açık bölgesinin koşullarına uygun olarak gölgeli, yarı açık

oturma mekanı idi.oturma mekanı idi.

Türk Üçgeni;Türk Üçgeni; küresel bir bingi elemanı olan pandantifin küresel bir bingi elemanı olan pandantifin yanı sıra farklı açılarda yerleştirilmiş üçgen yüzeylerle yanı sıra farklı açılarda yerleştirilmiş üçgen yüzeylerle zemin planını çokgene taşıyan bir geçiş kuşağıdır. zemin planını çokgene taşıyan bir geçiş kuşağıdır.

Bir diğer geçiş elemanı Bir diğer geçiş elemanı tromptromp ise; kare zemin planını ise; kare zemin planını örtü planında sekizgene taşıyan kemerlerden oluşan örtü planında sekizgene taşıyan kemerlerden oluşan kemer bingili geçiş kuşağıdırkemer bingili geçiş kuşağıdır

MimariMimari

Taç kapıTaç kapı:: Ortaçağ Türk-İslam mimarisinde Ortaçağ Türk-İslam mimarisinde kullanılan ve genellikle çok az pencereli ya da kullanılan ve genellikle çok az pencereli ya da penceresiz, sağır duvarlarla çevrili camilerin, penceresiz, sağır duvarlarla çevrili camilerin, medreselerin, kervansarayların girişlerinde medreselerin, kervansarayların girişlerinde çoğunlukla yüksekliği yapının yüksekliğine eşit ve çoğunlukla yüksekliği yapının yüksekliğine eşit ve cepheden dışarı doğru büyük bir niş şeklinde cepheden dışarı doğru büyük bir niş şeklinde taşan yapı öğesidir. Zengin taş oyma taşan yapı öğesidir. Zengin taş oyma bezemeleriyle süslüdür. bezemeleriyle süslüdür.

Kökeni yine eyvan gibi İran mimarisinden gelir. Taç kapı Kökeni yine eyvan gibi İran mimarisinden gelir. Taç kapı dikdörtgen bir çerçeve içerisinde tonoz ya da kubbe dikdörtgen bir çerçeve içerisinde tonoz ya da kubbe parçası ile örtülü, dikdörtgen planlı bir giriş mekanıdır. Bu parçası ile örtülü, dikdörtgen planlı bir giriş mekanıdır. Bu mekanın iki yanında nişler vardır. Dış yüzeyi bitkisel ve mekanın iki yanında nişler vardır. Dış yüzeyi bitkisel ve geometrik bezemeyle, girinti genellikle geometrik bezemeyle, girinti genellikle mukarnasla mukarnasla (stalaktit) örtülür. Girintinin dış köşelerinde çoğunlukla iki (stalaktit) örtülür. Girintinin dış köşelerinde çoğunlukla iki tane taşıyıcı olmayan sütun yer alır.tane taşıyıcı olmayan sütun yer alır.

YAPI ÇEŞİTLERİYAPI ÇEŞİTLERİ

Çok ayaklı camilerÇok ayaklı camiler:: Çoğunlukla ahşap malzeme ile Çoğunlukla ahşap malzeme ile örtülü tavan, yine ahşap malzeme ya da taş sütunlarla örtülü tavan, yine ahşap malzeme ya da taş sütunlarla taşıtılır. Bu strüktürün kökeni eski İran cami mimarisine taşıtılır. Bu strüktürün kökeni eski İran cami mimarisine dayanır. Bu döneme ait örnekler; 11.yy sonunda inşa dayanır. Bu döneme ait örnekler; 11.yy sonunda inşa edilen Sivas Ulu cami (Danişmentliler), 12 yy da inşa edilen Sivas Ulu cami (Danişmentliler), 12 yy da inşa edilen Niksar Ulu cami, 13 yy da yapılan Beyşehir Ulu edilen Niksar Ulu cami, 13 yy da yapılan Beyşehir Ulu cami (ahşap sütunlu), Konya Alaeddin Cami (Ulu cami) cami (ahşap sütunlu), Konya Alaeddin Cami (Ulu cami) devşirme malzeme ile yapılan ahşap tavanlı ilk camilere devşirme malzeme ile yapılan ahşap tavanlı ilk camilere örnektir.örnektir.

Bursa Ulu CamiBursa Ulu Cami

13991399 ‘da inşa edilen Bursa ‘da inşa edilen Bursa Ulu cami Ulu cami yaklaşık 10 m yaklaşık 10 m den oluşan kubbelerden den oluşan kubbelerden meydana gelir. Tamamen meydana gelir. Tamamen kesme taştan yapılmış, kesme taştan yapılmış, planda yer alan aydınlık planda yer alan aydınlık fenerinin altında havuz yer fenerinin altında havuz yer alır. Etkileyici bir taç kapısı alır. Etkileyici bir taç kapısı ve iki yan girişi vardır. ve iki yan girişi vardır.

Bursa Ulu Cami Planı

Bursa Ulu CamiBursa Ulu Cami

Görünüş

Giriş Cephesi Taç Kapı Detayı

Bursa Ulu CamiBursa Ulu Cami

Mihrap detayı

İç Mekan Görünüşü

Çok ayaklı camilerin varyasyonlarıÇok ayaklı camilerin varyasyonları;; Bu yapılarda iç Bu yapılarda iç mekanda mihrap duvarı önündeki açıklığın bir kubbe ile mekanda mihrap duvarı önündeki açıklığın bir kubbe ile örtülerek bu alan vurgulanır, sonraki dönemlerde bu örtülerek bu alan vurgulanır, sonraki dönemlerde bu kubbeli hacim boyutları büyüyerek sütunlarla taşınan kubbeli hacim boyutları büyüyerek sütunlarla taşınan bölümlere egemen olmuş ve plan bu yönde gelişerek bölümlere egemen olmuş ve plan bu yönde gelişerek cami mimarisi değişmeye başlamıştır. 1031’de inşa cami mimarisi değişmeye başlamıştır. 1031’de inşa edilen Silvan Ulu cami 12. yüzyılda bugünkü şeklini edilen Silvan Ulu cami 12. yüzyılda bugünkü şeklini almıştır. 12. yüzyıl sonu Van Ulu cami, 13. yüzyıl almıştır. 12. yüzyıl sonu Van Ulu cami, 13. yüzyıl başında Mardin yakınlarında inşa edilen Kızıltepe Ulu başında Mardin yakınlarında inşa edilen Kızıltepe Ulu cami cami

Camilerin genel özellikleriCamilerin genel özellikleri

Düz, eğimsiz toprak malzeme ile kaplı üst örtü Düz, eğimsiz toprak malzeme ile kaplı üst örtü Çok az pencereli sağır duvarlarÇok az pencereli sağır duvarlar Sonradan eklenen minarelerSonradan eklenen minareler Süslü taç kapılarSüslü taç kapılar Dış cepheler son derece sade ve gösterişsiz, iç Dış cepheler son derece sade ve gösterişsiz, iç

mekanda çini, alçı ya da taş oyma mihrapları, iyi işçiliği mekanda çini, alçı ya da taş oyma mihrapları, iyi işçiliği olan minberleri, boya ile süslü duvar ve üst örtüleri dikkat olan minberleri, boya ile süslü duvar ve üst örtüleri dikkat çeken özelliklerdir. çeken özelliklerdir.

YAPI ÇEŞİTLERİYAPI ÇEŞİTLERİ

MedreseMedrese:: Kökeni Horasan ve Türkmenistan konut tipine Kökeni Horasan ve Türkmenistan konut tipine dayanan iç avlulu ve eyvanlı, eğitim amaçlı inşa edilen dayanan iç avlulu ve eyvanlı, eğitim amaçlı inşa edilen yapılardır. 12.yy’ dan itibaren Anadolu’da gelişmeye yapılardır. 12.yy’ dan itibaren Anadolu’da gelişmeye başlamıştır. Ortada yer alan avlunun üzeri açık ya da bir başlamıştır. Ortada yer alan avlunun üzeri açık ya da bir kubbe ile örtülü olmasına göre açık ya da kapalı kubbe ile örtülü olmasına göre açık ya da kapalı medrese olmak üzere ikiye ayrılırlar. Avlu çevresinde yer medrese olmak üzere ikiye ayrılırlar. Avlu çevresinde yer alan “hücre” denilen mekanlar oturma ve okuma işlevine alan “hücre” denilen mekanlar oturma ve okuma işlevine hizmet eder. Bu odalar ile avlu arasında revaklı bir bölüm hizmet eder. Bu odalar ile avlu arasında revaklı bir bölüm de bulunabilir. Medrese planlarında kuvvetli bir simetri de bulunabilir. Medrese planlarında kuvvetli bir simetri dikkat çeker. Giriş aksı karşısında büyük bir eyvan bütün dikkat çeker. Giriş aksı karşısında büyük bir eyvan bütün avluya hakimdir. Medreselerin çoğunda kurucuların avluya hakimdir. Medreselerin çoğunda kurucuların türbesi de bulunur. Taş oyma bezemeler duvarları türbesi de bulunur. Taş oyma bezemeler duvarları süsler. süsler.

Medrese çeşitleriMedrese çeşitleri

Kapalı medreselerKapalı medreseler; Anadolu’da ilk ortaya çıkan ; Anadolu’da ilk ortaya çıkan medrese çeşididir. Tokat ve Niksar’da 12. yüzyılın ikinci medrese çeşididir. Tokat ve Niksar’da 12. yüzyılın ikinci yarısında yapılmış “Yağıbasan Medresesi” ilk yarısında yapılmış “Yağıbasan Medresesi” ilk örneklerdendir. Avluyu örten kubbede bir açıklık bulunur. örneklerdendir. Avluyu örten kubbede bir açıklık bulunur. Diğer örnekler Konya Karatay Medresesi (1251) ve İnce Diğer örnekler Konya Karatay Medresesi (1251) ve İnce Minareli Medrese (1265-67). Kırşehir “Cacabey Minareli Medrese (1265-67). Kırşehir “Cacabey Medresesi (13. yy)”, “Taş Medrese (1278)”. Medresesi (13. yy)”, “Taş Medrese (1278)”.

Açık medreselerAçık medreseler; Eyvanların sayısı ve avluyu ; Eyvanların sayısı ve avluyu çevreleyen çevreleyen revağınrevağın düzenlenmesine göre farklı çeşitleri düzenlenmesine göre farklı çeşitleri vardır. İki katlı örnekleri de vardır. Kayseri Çifte Medrese vardır. İki katlı örnekleri de vardır. Kayseri Çifte Medrese (1205), Sivas’ta Büyük Keykavus Şifahanesi (1218), (1205), Sivas’ta Büyük Keykavus Şifahanesi (1218),

Sivas Buruciye Sivas Buruciye MedresesiMedresesi

Hacı Mesud Medresesi olarak da Hacı Mesud Medresesi olarak da bilinen Buruciye Medresesi, bilinen Buruciye Medresesi, kapısındaki yazıttan anlaşıldığı kapısındaki yazıttan anlaşıldığı üzere 1271’ de Muzafferiddin üzere 1271’ de Muzafferiddin Barucirdi tarafından yaptırılmıştır. Barucirdi tarafından yaptırılmıştır. Mimarı bilinmemektedir. Açık Mimarı bilinmemektedir. Açık medreselere örnek olan bu yapı medreselere örnek olan bu yapı dört eyvanlıdır ve eyvanlardan dört eyvanlıdır ve eyvanlardan birisi giriş olarak düzenlenmiştir. birisi giriş olarak düzenlenmiştir. Avlusunda yer alan yazılardan Avlusunda yer alan yazılardan medresenin bir mescidi ve medresenin bir mescidi ve kütüphanesinin olduğu kütüphanesinin olduğu anlaşılmaktadır. Yapı iki katlı anlaşılmaktadır. Yapı iki katlı kesme taştan yapılmıştır. kesme taştan yapılmıştır.

Sivas Buruciye MedresesiSivas Buruciye Medresesi

Giriş cephesi

Kesit

Sivas Buruciye MedresesiSivas Buruciye Medresesi

Medresenin giriş cephesinde taç Medresenin giriş cephesinde taç kapının iki yanında mukarnaslarla süslü kapının iki yanında mukarnaslarla süslü pencereler, köşelerde yivli kuleleri ile pencereler, köşelerde yivli kuleleri ile düzenli bir görünüşe sahiptir. Planda ve düzenli bir görünüşe sahiptir. Planda ve cephede kuvvetli bir simetri göze cephede kuvvetli bir simetri göze çarpar. Bu simetri iç ile dış arasında çarpar. Bu simetri iç ile dış arasında uyumu sağlar. Genellikle medreselerde uyumu sağlar. Genellikle medreselerde iç ve dış uyumuna önem verilmezken iç ve dış uyumuna önem verilmezken bu yapıda bir bütünlük oluşturmaktadır. bu yapıda bir bütünlük oluşturmaktadır. Taç kapıdaki geometrik ve bitkisel Taç kapıdaki geometrik ve bitkisel bezemeler dışarı taşmamaktadır, yer bezemeler dışarı taşmamaktadır, yer yer yüzeyden taşan motifler de yer yüzeyden taşan motifler de görünüşü ağırlaştırmamaktadır. görünüşü ağırlaştırmamaktadır.

Taç Kapı görünüşü

YAPI ÇEŞİTLERİYAPI ÇEŞİTLERİ Konaklama yapılarıKonaklama yapıları:: 12. yy sonunda Akdeniz çevresi ile doğu12. yy sonunda Akdeniz çevresi ile doğu

arasında ticaretin yollarının gelişmesi, bu yollar üzerinde konaklama arasında ticaretin yollarının gelişmesi, bu yollar üzerinde konaklama

gereksinimini ortaya çıkarmıştır. gereksinimini ortaya çıkarmıştır. Kervansaraylar Kervansaraylar veve hanlar hanlar bu bu amaçla inşa edilen yapılardır. Bu yapılar genellikle iki tarafı amaçla inşa edilen yapılardır. Bu yapılar genellikle iki tarafı revaklarla çevrili bir avlu ile büyük kapalı hacimden oluşur. Üstü açık revaklarla çevrili bir avlu ile büyük kapalı hacimden oluşur. Üstü açık avlu develerin barınağı olarak kullanılırken kapalı bölüm yolcuların avlu develerin barınağı olarak kullanılırken kapalı bölüm yolcuların barınağı olarak kullanılır. barınağı olarak kullanılır.

Giriş kısmında yapının idari bölümü yer alır. Büyük Giriş kısmında yapının idari bölümü yer alır. Büyük kervansaraylarda kervansaraylarda

avlunun ortasında küçük bir mescit de olabilir. Duvarlar kalın, sağır avlunun ortasında küçük bir mescit de olabilir. Duvarlar kalın, sağır ve çok yüksektir. Plan sistemi Orta Asya ve Horasan mimarisinden ve çok yüksektir. Plan sistemi Orta Asya ve Horasan mimarisinden gelir, geleneksel Anadolu mimari karakteri ile birleştirilmiştir. gelir, geleneksel Anadolu mimari karakteri ile birleştirilmiştir.

Ribat-ı Şerif Ribat-ı Şerif KervansarayıKervansarayı

Nişapur-Serahs eski ticaret Nişapur-Serahs eski ticaret yolu üzerinde 1114/1115 yolu üzerinde 1114/1115 yıllarında inşa edilen bu yıllarında inşa edilen bu yapı iki avlulu yapı iki avlulu kervansaraylara örnektir. kervansaraylara örnektir. Her iki avlu da revaklarla Her iki avlu da revaklarla çevrilidir. Kervansarayın dış çevrilidir. Kervansarayın dış duvarının dört köşesinde duvarının dört köşesinde kuleler bulunur. Dış portalin kuleler bulunur. Dış portalin bulunduğu cephe duvarı bulunduğu cephe duvarı yarım silindir formundaki dizi yarım silindir formundaki dizi ile dekoratif bir görünüme ile dekoratif bir görünüme kavuşturulmuştur. kavuşturulmuştur.

Ribat-ı Şerif KervansarayıRibat-ı Şerif Kervansarayı

Bu kervansaray tamamen tuğladan yapılmıştır. Diğer kervansaraylarda uygulanan geometrik düzen ve simetri burada da görülür. İç Asya’da en önemli özellik bu düzen ve simetridir.

SSağlık yapılarıağlık yapıları:: Anadolu Selçuklu dönemi Anadolu Selçuklu dönemi darüşşifalarıdarüşşifaları, eğitim yapıları olan medreselerin plan , eğitim yapıları olan medreselerin plan şemasına sadık kalınarak inşa edilmişşemasına sadık kalınarak inşa edilmiştirtir. Anadolu . Anadolu Selçuklularının ilk medresesi Kayseri’deki Gevher Selçuklularının ilk medresesi Kayseri’deki Gevher Nesibe Darüşşifa ve Medresesi 13. yy’ın ilk yıllarında Nesibe Darüşşifa ve Medresesi 13. yy’ın ilk yıllarında çok gelişmiş bir sağlık ve eğitim kompleksi olarak inşa çok gelişmiş bir sağlık ve eğitim kompleksi olarak inşa edilmiştir. edilmiştir. Bir diğer örnek de İlhanlı hükümdarı adına Bir diğer örnek de İlhanlı hükümdarı adına yaptırılan Amasya Bimarhanemsidir. yaptırılan Amasya Bimarhanemsidir.

Amasya Bimarhane'siAmasya Bimarhane'si

1301309’de inşa edilen 9’de inşa edilen bu yapı iki bu yapı iki eyvanı, yanlarda revakları, açık eyvanı, yanlarda revakları, açık avlusu ve tek katlılığıyla yine avlusu ve tek katlılığıyla yine medrese planına sahiptir. medrese planına sahiptir. Akıl Akıl hastalıklarının tedavisinde su sesi ve hastalıklarının tedavisinde su sesi ve müzik kullanılan yapı aynı zamanda müzik kullanılan yapı aynı zamanda ilaçların üretim yeri olarak da ilaçların üretim yeri olarak da kullanılmaktaydı. Bina hem tıp kullanılmaktaydı. Bina hem tıp eğitiminin yapıldığı hem de eğitiminin yapıldığı hem de hastaların tedavi edildiği bir yerdi.hastaların tedavi edildiği bir yerdi.

Amasya Bimarhane'siAmasya Bimarhane'si

İlhanlılar tarafından yaptırılan bu bina Büyük İlhanlılar tarafından yaptırılan bu bina Büyük Selçuklu kültürünün eşsiz mimarisinin bir Selçuklu kültürünün eşsiz mimarisinin bir tekrarı durumundadır. tekrarı durumundadır.

YAPI ÇEŞİTLERİYAPI ÇEŞİTLERİ

Mezar YapılarıMezar Yapıları:: Türbe (kümbet) Türbe (kümbet) olarak adlandırılan mezar yapısı, olarak adlandırılan mezar yapısı, İslam mimarisinde özellikle Türklerin egemenliğinde gelişmiş bir İslam mimarisinde özellikle Türklerin egemenliğinde gelişmiş bir yapı çeşididir. İki tip mezar yapısı vardır; yapı çeşididir. İki tip mezar yapısı vardır;

1- kare planlı ve üst örtüsü kubbe olan mezar yapıları, 1- kare planlı ve üst örtüsü kubbe olan mezar yapıları, 2- poligonal ya da daire planlı silindir formunda kule gibi yüksek iki katlı 2- poligonal ya da daire planlı silindir formunda kule gibi yüksek iki katlı

mezarlardır. Alt kat kısmen toprağın içine gömülmüştür, kare planlı mezarlardır. Alt kat kısmen toprağın içine gömülmüştür, kare planlı bu mekan “mezar odası adını alır. Üst katta simgesel olarak lahitler bu mekan “mezar odası adını alır. Üst katta simgesel olarak lahitler de bulunabilir. İç mekan kubbe ile, dış üst örtü taş malzemeden de bulunabilir. İç mekan kubbe ile, dış üst örtü taş malzemeden örülmüş piramidal ya da konik bir külahla örtülmüştür. Orta Asya örülmüş piramidal ya da konik bir külahla örtülmüştür. Orta Asya geleneğine göre mumyalanma tekniği ile ölüler gömülür. Melik Gazi geleneğine göre mumyalanma tekniği ile ölüler gömülür. Melik Gazi Kümbeti (1250), Kayseri Döner Kümbet (1275), Ahlat Ulu Kümbet Kümbeti (1250), Kayseri Döner Kümbet (1275), Ahlat Ulu Kümbet (1273), Sivas Şeyh Hasan Bey Kümbeti , Akkent Seyit Mahmut (1273), Sivas Şeyh Hasan Bey Kümbeti , Akkent Seyit Mahmut Hayrani Türbesi gibi örnekler incelenebilir. Hayrani Türbesi gibi örnekler incelenebilir.

Güdük MinareGüdük Minare

Şeyh Hasan Bey Kümbeti olarak Şeyh Hasan Bey Kümbeti olarak da bilinen yapı 1347 de inşa da bilinen yapı 1347 de inşa edilmiştir. Türbe 6 m yükseklikte, edilmiştir. Türbe 6 m yükseklikte, 9.80x9.80 m boyutlarında kare 9.80x9.80 m boyutlarında kare plan üzerine oturtulmuştur. İç plan üzerine oturtulmuştur. İç mekanda tonoz önce düz bir mekanda tonoz önce düz bir pandantif, daha sonra üç sıra pandantif, daha sonra üç sıra büyük ölçekte mukarnas sırası büyük ölçekte mukarnas sırası sonrası küresel kubbe sonrası küresel kubbe oturtulmuştur. İç duvar ve tonoz oturtulmuştur. İç duvar ve tonoz kalın bir sıva ile kaplanmıştır. kalın bir sıva ile kaplanmıştır. Türbenin iç yüksekliği 15 m dir. Türbenin iç yüksekliği 15 m dir.

Sivas Güdük Minare planı

Türbenin gövdesini meydana Türbenin gövdesini meydana getiren tuğla aralarına getiren tuğla aralarına yerleştirilen firuze renkte kare yerleştirilen firuze renkte kare çini parçalar ile etkileyici bir çini parçalar ile etkileyici bir görünüme sahiptir. görünüme sahiptir.

Güdük Minare cephe görünüşü