SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI · mevcut durumla beklenen gelişmeler kıyaslanarak,...

DPT: 2585 � ÖİK: 597

ULAŞTIRMA ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU

BORU HATTI ULAŞTIRMASI ALT KOMİSYONU RAPORU

ANKARA 2001

SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI

http://ekutup.dpt.gov.tr/ulastirm/oik596.pdf

ISBN 975 � 19 � 2724-2 (basõlõ nüsha)

Bu Çalõşma Devlet Planlama Teşkilatõnõn görüşlerini yansõtmaz. Sorumluluğu yazarõna aittir. Yayõn ve referans olarak kullanõlmasõ Devlet Planlama Teşkilatõnõn iznini gerektirmez; İnternet adresi belirtilerek yayõn ve referans olarak kullanõlabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir.

Bu yayõn 750 adet basõlmõştõr. Elektronik olarak, 1 adet pdf dosyasõ üretilmiştir.

Ö N S Ö Z Devlet Planlama Teşkilatõ�nõn Kuruluş ve Görevleri Hakkõnda 540 Sayõlõ Kanun Hükmünde Kararname, �İktisadi ve sosyal sektörlerde uzmanlõk alanlarõ ile ilgili konularda bilgi toplamak, araştõrma yapmak, tedbirler geliştirmek ve önerilerde bulunmak amacõyla Devlet Planlama Teşkilatõ�na, Kalkõnma Planõ çalõşmalarõnda yardõmcõ olmak, Plan hazõrlõklarõna daha geniş kesimlerin katkõsõnõ sağlamak ve ülkemizin bütün imkan ve kaynaklarõnõ değerlendirmek� üzere sürekli ve geçici Özel İhtisas Komisyonlarõnõn kurulacağõ hükmünü getirmektedir. Başbakanlõğõn 14 Ağustos 1999 tarih ve 1999/7 sayõlõ Genelgesi uyarõnca kurulan Özel İhtisas Komisyonlarõnõn hazõrladõğõ raporlar, 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ hazõrlõk çalõşmalarõna õşõk tutacak ve toplumun çeşitli kesimlerinin görüşlerini Plan�a yansõtacaktõr. Özel İhtisas Komisyonlarõ çalõşmalarõnõ, 1999/7 sayõlõ Başbakanlõk Genelgesi, 29.9.1961 tarih ve 5/1722 sayõlõ Bakanlar Kurulu Kararõ ile yürürlüğe konulmuş olan tüzük ve Müsteşarlõğõmõzca belirlenen Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Özel İhtisas Komisyonu Raporu genel çerçeveleri dikkate alõnarak tamamlamõşlardõr. Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ ile istikrar içinde büyümenin sağlanmasõ, sanayileşmenin başarõlmasõ, uluslararasõ ticaretteki payõmõzõn yükseltilmesi, piyasa ekonomisinin geliştirilmesi, ekonomide toplam verimliliğin arttõrõlmasõ, sanayi ve hizmetler ağõrlõklõ bir istihdam yapõsõna ulaşõlmasõ, işsizliğin azaltõlmasõ, sağlõk hizmetlerinde kalitenin yükseltilmesi, sosyal güvenliğin yaygõnlaştõrõlmasõ, sonuç olarak refah düzeyinin yükseltilmesi ve yaygõnlaştõrõlmasõ hedeflenmekte, ülkemizin hedefleri ile uyumlu olarak yeni bin yõlda Avrupa Topluluğu ve dünya ile bütünleşme amaçlanmaktadõr. 8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ çalõşmalarõna toplumun tüm kesimlerinin katkõsõ, her sektörde toplam 98 Özel İhtisas Komisyonu kurularak sağlanmaya çalõşõlmõştõr. Planlarõn demokratik katõlõmcõ niteliğini güçlendiren Özel İhtisas Komisyonlarõ çalõşmalarõnõn dünya ile bütünleşen bir Türkiye hedefini gerçekleştireceğine olan inancõmõzla, konularõnda ülkemizin en yetişkin kişileri olan Komisyon Başkan ve Üyelerine, çalõşmalara yaptõklarõ katkõlarõ nedeniyle teşekkür eder, Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ�nõn ülkemize hayõrlõ olmasõnõ dilerim.

Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Ulaştõrma Özel İhtisas Komisyonu Raporu Hava Yolu Ulaştõrmasõ Alt Komisyonu Raporu




VIII. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI

BORU HATTI ULAŞTIRMASI ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU

ADI VE SOYADI KURULUŞU

Başkan : Füsun İVAK BOTAŞ

Başkan Yardõmcõsõ : İlhan TOPKAYA TPAO

Raportör : Bekir YURT DPT

Şennur ÜVEZ BOTAŞ

Koordinatör : Osman Olcay GÜNEĞİ DPT

Üyeler : Mustafa SAĞIR ETKB

Nilgün AÇIKALIN PİGM

Cengiz CÜCÜ TPAO

Oğuz ERTÜRK TPAO

Mehmet ERGÜDER TPAO

Mehmet KUL TPAO

Ahmet AYSER TPAO

Veli ÇELİK BOTAŞ

Özden ALP BOTAŞ

Oğuz HAN BOTAŞ

Necdet BARIŞ POAŞ

M. Cevat ŞAHİN POAŞ

Dinçer GÜZELCE POAŞ

Erdim SEÇKİN TÜPRAŞ

Metin KORÇAK TSE

A.Aydõn BABİLA TSE

Hüseyin EVİNÇ MTA

Mehmet TANRIKUL DİE

F. Dilek KARADELİ EİEİ

Prof. Dr. Yunus BORHAN İTÜ

Prof Dr. Nurettin SONEL Ankara Üniversitesi



Prof. Dr. Cahit ERALP ODTÜ

Doç Dr. Nizami AKTÜRK Gazi Üniversitesi

Aydõn ÇOLAK Zonguldak Karaelmas Üniversitesi

Gönül BALKIR Bayõndõrlõk ve İskan Bakanlõğõ

Yusuf ANMAN Çevre Bakanlõğõ

Ünsal ALLIOĞLU Yozgat Valiliği

Ahmet YILMAZ Kayseri Büyükşehir Belediyesi

Murat ÖNDER Türk Loydu

Hüseyin AYDEMİR Köy Hizmetleri

Burçin PAMUKSUZ Hazine Müsteşarlõğõ

Hakkõ ÖNCEL Deniz Ticaret Odasõ



İ Ç İ N D E K İ L E R SAYFA NO

BÖLÜM I : BORU HATTI ULAŞTIRMASI ALT SEKTÖRÜNÜN TANIMI 1

BÖLÜM II : SEKTÖRÜN MEVCUT DURUMU

1. DÜNYADA PETROL VE DOĞAL GAZ BORU HATLARINA 2

GENEL BAKIŞ

1.1 HAM PETROL BORU HATLARI 2

1.2 DOĞAL GAZ BORU HATLARI 4

2. TÜRKİYE'DEKİ DURUM 6

2.1. SEKTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN KURULUŞLAR 8

2.2. MEVCUT KAPASİTE VE KAPASİTE KULLANIMI 12

2.2.1. HAM PETROL BORU HATLARI 12

2.2.2. DOĞAL GAZ BORU HATLARI 16

2.2.3. ÜRÜN BORU HATLARI 21

2.3. DOĞAL GAZ ANLAŞMALARI 26

2.4. MEVCUT YATIRIMLAR 28

BÖLÜM III. : PLANLANAN YATIRIMLAR 35

BÖLÜM IV. : TEKNOLOJİ 41

BÖLÜM V. : UZUN DÖNEMDE (2001-2023) TALEPTE, ARZDA, 42

REKABET GÜCÜNDE GELİŞME EĞİLİMLERİ

BÖLÜM VI. : MEVCUT DURUMUN VII PLAN HEDEFLERİ İLE 43

KARŞILAŞTIRILMASI

BÖLÜM VII. : SEKTÖRÜN SORUNLARI 45

BÖLÜM VIII. : SEKİZİNCİ PLAN DÖNEMİNDE BEKLENEN GELİŞMELER 47

BÖLÜM IX. : SEKİZİNCİ PLAN DÖNEMİ İÇİN HEDEFLER VE 50

POLİTİKALAR

BÖLÜM X. : ÖNGÖRÜLEN AMAÇLARA ULAŞILABİLMESİ İÇİN 52

YAPILMASI GEREKLİ YASAL VE KURUMSAL

DÜZENLEMELER VE UYGULANACAK POLİTİKALAR

Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Ulaştõrma ÖİK Raporu Boru Hattõ Ulaştõrmasõ Alt Komisyonu Raporu

http://ekutup.dpt.gov.tr/ulastirm/oik597.pdf 1

BÖLÜM I : BORU HATTI ULAŞTIRMASI ALT SEKTÖRÜNÜN TANIMI

Boru hattõ ulaştõrmasõ alt sektörü, ham petrol, petrol ürünleri ve doğal gazõn boru hatlarõ ile

taşõnmasõ konusunda planlayõcõ, yatõrõmcõ ve işletmeci kuruluşlarõn faaliyetlerini kapsamaktadõr.

Boru Hattõ Ulaştõrmasõ Özel İhtisas Komisyonu, VIII. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Boru Hattõ

Ulaştõrmasõ Ö.İ.K. Raporu'nu hazõrlamakla görevlendirilmiştir. Bu maksatla, mevcut boru hattõ

ulaştõrma imkanlarõ tespit edilmiş ve VII. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ'ndaki hedeflerle,

gerçekleşmeler karşõlaştõrõlmõştõr. 2001-2005 yõllarõ arasõnda beklenen gelişmeler belirlenmiş,

mevcut durumla beklenen gelişmeler kõyaslanarak, muhtemel darboğazlar ve çözüm önerileri ifade

edilmiş, boru hattõ ulaştõrmasõ sektörünün sorunlarõ, alõnmasõ gerekli önlemler, ilke ve politikalar

konusunda görüşler belirtilmiştir.



BÖLÜM II : SEKTÖRÜN MEVCUT DURUMU

1- DÜNYADA PETROL VE DOĞAL GAZ BORU HATLARINA GENEL BAKIŞ

Gelişmenin vazgeçilmez unsurlarõndan biri olduğunu her geçen gün daha güçlü delillerle

kanõtlayan enerji ve enerjinin verimli kullanõmõ hõzlõ bir küreselleşme sürecinde bulunan

dünyamõzda arz kaynağõ ülkelerle talep merkezlerinin çeşitli taşõma yollarõ ve en önemlisi boru

hatlarõyla birbirine bağlanmasõnõ zorunlu kõlmõştõr. Çünkü, gerek kara, gerekse deniz taşõmacõlõğõna

göre yatõrõm maliyeti daha yüksek olan boru hattõ taşõmacõlõğõ, diğer taşõma şekillerinden daha

süratli, daha ekonomik ve daha emniyetli olup, yapõlan yatõrõmõ da kõsa sürede itfa etmektedir.

19. yüzyõl sonlarõnda, küçük çaplõ ve kõsa mesafeli hatlar ile başlayan petrol ve doğal gaz

taşõmacõlõğõ, artan tüketime, talebe ve teknolojik gelişmelere paralel olarak, günümüzde daha büyük

çaplõ borularla, daha uzun mesafelerde ve yüksek basõnçlarda yapõlmaktadõr.

1.1 HAM PETROL BORU HATLARI

Dünya petrol rezervlerinin % 65�ine, petrol üretiminin de % 30�una sahip bölge Orta Doğu

Bölgesidir. Bu bölgede Suudi Arabistan, hem rezerv hem de üretim bakõmõndan önde gelmektedir.

Suudi Arabistan�õn Basra Körfezinde bulunan Ras Tanura, Abqaiq, Ju�aymak bölgesinden güney

batõya 48"lik 2 paralel hat ile, IPSA 2 Boru Hattõ uzanmakta, ham petrolü Yanbu�ya taşõmaktadõr.

Basra Körfezi�nin kuzeyinde Irak�õn Mina-El Bakr limanõnõ ve Zubair petrol sahasõnõ birbirine

bağlayan ham petrol boru hattõ, IPSA-2, daha sonra güneye inerek, IPSA I�e paralel ilerlemekte ve

Yanbu limanõna ulaşmaktadõr. Irak�õn zengin petrol yataklarõnõn bulunduğu Kerkük�ten petrol, farklõ

bir kaç boru hattõ ile Akdeniz�e ulaştõrõlmaktadõr. Bunlardan başlõcalarõ Kerkük�ten Ceyhan�a,

İsrail�de Hayfa Limanõna ve Lübnan�da Tripoli limanõna uzanan hatlardõr. İran�õn Ahwaz petrol

yataklarõndan bir hat kuzeye, Erak üzerinden Tahran�a ulaşmakta, diğer bir ham petrol boru hattõ da

Abadan üzerinden Körfeze inmektedir.



Eski Sovyetler Birliği�nin önemli petrol yataklarõndan biri Volga-Ural sahasõdõr. Bu sahada

üretilen petrol 4 hat ile kuzeye taşõnarak Gorki�de branşmanlara ayrõlmaktadõr. Branşmanlardan biri

daha kuzeyde Leningrad�da son bulurken, diğer bir hat Polatsk, Beyaz Rusya üzerinden Litvanya�ya

ulaşmaktadõr. Diğer iki hat Ryazan üzerinden Moskova�ya gelmektedir. Bu sahadaki petrolü

Avrupa�ya taşõyan bir boru hattõ sistemi (2 hat) Beyaz Rusya üzerinden, Polanya�ya girmekte,

oradan da Almanya�da Schwedt�e ulaşmaktadõr. Aynõ sahadan güneye inen 4 hatlõk diğer bir boru

hattõ sistemi Kurgan üzerinden Omsk�a ulaşmakta burada ikiye ayrõlarak , biri daha güneyde

Semerkant üzerinden Chardzhau�ya, diğeri de Novosibirsk�e ulaşmaktadõr.

Eski Sovyetler Birliği�nin zengin petrol yataklarõndan biri de Hazar Denizi ve

Azerbaycan�da bulunmaktadõr. Burada üretilen petrol, boru hattõ sistemi ile Shemakha ve Tiflis

üzerinden Karadeniz kõyõsõnda Batum�a ulaşmaktadõr. Güney Kafkasya�da Çeçenistan�dan geçen

diğer bir boru hattõ sistemi (2 hat) Hazar Denizi kõyõsõndaki Mahaçkale�den başlayarak, Başkent

Grozni üzerinden geçmekte ve Stravropol�ü takip ederek kuzeyde Krasnador�dan Novorossysk

limanõna ulaşmaktadõr.

Kuzey Amerika�da Amerika Birleşik Devletleri ile Kanada�yõ birleştiren Interprovincial

ham petrol boru hattõ Kanada Atkinson�dan güneye, Washington�a kadar uzanmaktadõr. Texas

eyaletindeki zengin petrol yataklarõndan ülkenin dört bir yanõna ham petrol boru hattõ döşenmiştir.

Dünyanõn önemli boru hatlarõndan biri de 1287 km. uzunluğundaki Trans Alaska hattõdõr.

Dünyanõn en uzun ham petrol taşõma hattõ Kanada'daki, 34" çapõnda ve 3220 km.

uzunluğunda olan ve Manitabo'dan Ontorio'ya ulaşan hattõr.

Dünyanõn diğer önemli petrol hatlarõ ise; Cezayir'de Hassi Mesaeud'den Akdeniz'e inen 24"

ve 34 "lik hatlar ile Arjantin'i kuzeyden güneye kateden 24" ve 30"lik hatlarõn yanõsõra,

Hindistan'da Mathural ile Kutch Körfezi arasõndaki 24"lik ve Çin'deki bir kõsõm boru hatlarõdõr.

Orta Doğu'da ise, Basra Körfezi'nden Lübnan-Sidon'a uzanan ve 1950'de tamamlanan 30"lik 1720

km uzunluğundaki 25 Milyon ton/yõl kapasiteli hattõr.



1.2 DOĞAL GAZ BORU HATLARI

Rusya Federasyonu'ndan Doğu Avrupa'ya uzanan ve 1972 yõlõnda işletmeye alõnan Transgas

hattõ 4 ayrõ hat halinde 3736 km uzunluğunda olup, kapasitesi 75 Milyar m3/yõldõr. Rus gazõnõ

Avusturya ve İtalya�ya taşõyan 1974 yõlõnda işletmeye alõnan TAG I ve TAG II�nin toplam

uzunluğu 1411 km. olup toplam kapasitesi 17 Milyar m3/yõldõr. Rus gazõnõ Almanya ve Fransa�ya

taşõyan ve 3 hattan oluşan toplam 1070 km uzunluğundaki MEGAL hattõ 1988 yõlõnda işletmeye

alõnmõş olup, kapasitesi 22 Milyar m3/yõldõr. Yine Rus gazõnõ Almanya�ya taşõyan ve 1992 yõlõnda

işletmeye alõnan STEGAL hattõ 316 km. uzunluğunda ve 8 Milyar m3/yõl kapsitededir.

Rusya�dan sonra Avrupa�nõn gaz ihtiyacõnõ karşõlayan ikinci ülke Cezayir�dir. Cezayir

gazõnõ Akdeniz altõndan kõtaya taşõyan Trans Med hattõ önce İtalya�ya oradan da Slovenya�ya

uzanmaktadõr. Uzunluğu 1955 km., kapasitesi de 25 Milyar m3/yõldõr. Yine Cezayir gazõnõ Fas

üzerinden İspanya ve Portekiz�e ulaştõran Magrep-Europe hattõ 1861 km olup, kapasitesi 9.7 Milyar

m3/yõldõr.

Avrupa�ya gaz ihracatõnda üçüncü sõrayõ alan Norveç�in, Kuzey Denizi�ndeki Frigg gaz

sahasõnõ İngiltere�nin kuzeyine bağlayan Frigg-Norway hattõ 350 km uzunluğunda olup, 12 Milyar

m3/yõl kapasiteye sahiptir. Norveç gazõnõ ithal eden ülkelerin başõnda gelen Almanya�ya Norveç�ten

uzanan Norpipe hattõ 440 km uzunluğunda, Statpipe hattõ ise 880 km uzunluğunda olup, toplam

kapasiteleri de 18 Milyar m3/yõldõr. Norveç�in Kuzey Deniz sahasõndan Batõ Avrupa�da Belçika�ya

uzanan Zeepipe hattõnõn uzunluğu 850 km kapasitesi de 12 Milyar m3/yõldõr. Aynõ sahadan Kuzey

Deniz'i altõndan uzanarak Norveç kõyõsõnda Kollsnes�e bağlanan Zeepipe II-A ve Zeepipe II-B

hatlarõ sõrasõyla 303 km ve 245 km uzunluklarõnda ve 12 Milyar m3 ve 18 Milyar m3/yõl

kapasitededir. Norveç�ten Almanya�ya oradan da Avusturya ve Hollanda�ya uzanan Europipe hattõ

620 km uzunluğunda olup, kapasitesi 13 Milyar m3/yõl'dõr. NorFra hattõ da Norveç�in Kuzey Denizi

sahasõ Troll�den deniz altõndan Fransa�ya (Dunkirk�e) uzanmaktadõr. Bu hat 850 km uzunluğunda,

14 Milyar m3/yõl kapasitededir. Fransa sõnõrlarõ içinde 185 km uzunluğunda 44� çapõnda inşa edilen

Artere des Hauts-de-France hattõ Fransa içindeki dağõtõm sistemine bağlanmaktadõr. 660 km

uzunluğunda ve 8 Milyar m3/yõl kapasiteli MIDAL hattõ da Kuzey Denizi sahasõnõ Almanya�ya

bağlamaktadõr.



Avrupa�ya gaz ihracatõnda dördüncü sõrayõ alan Hollanda�nõn gazõnõ, 830 km

uzunluğundaki TENP-Transitgas hattõ, Almanya, İsviçre ve İtalya�ya ulaştõrmaktadõr. 1974 yõlõnda

işletmeye alõnan hattõn kapasitesi 7 Milyar m3/yõldõr. Hollanda gazõnõ ayrõca Belçika ve Fransa�ya

taşõyan Poppel-Blaregnies hattõ 164 km uzunluğunda olup, kapasitesi de 12.7 Milyar m3/yõldõr.

Bu belli başlõ hatlara ilaveten İngiltere�yi Avrupa kõtasõnda Belçika, Fransa ve Almanya�ya

bağlayan UK-Continent Gas Interconnector hattõ 238 km uzunluğunda, 20 Milyar m3/yõl

kapasitededir. Rus gazõnõ Bulgaristan üzerinden Yunanistan�a taşõyan hat ise 870 km uzunluğunda

ve 7 Milyar m3/yõl kapasitededir.

Dünyanõn en büyük doğal gaz rezervlerini topraklarõnda bulunduran Eski Sovyetler

Birliği�ndeki bu sahalarõ Batõ ve Doğu Avrupa�ya bağlayan en büyük ana iletim hatlarõ da şu şekilde

sõralanabilir; 249 km uzunluğundaki Bratstvo Hattõ, 660 km. uzunluğundaki Shebelinka-İzmail

hattõ, 3600 km uzunluğundaki Northern Lights hattõ, 2750 km. uzunluğundaki Soyuz hattõ, 4451 km

uzunluğundaki Urengoy hattõ, 4605 km uzunluğundaki Progress hattõ.

Orta Doğu�nun zengin petrol ve gaz yataklarõna sahip ülkesi İran�õn Nar ve Kangan

sahalarõnõn gazõ IGAT I ve IGAT II doğal gaz hatlarõ ile Kuzey�de Hazar�a taşõnmaktadõr. Hatlarõn

toplam uzunluğu 1070 km.dir.

Irak ve Kuveyt arasõnda bulunan Rumalia-Shuabi hattõ 250 km. uzunluğunda ve 4 Milyar

m3/yõl kapasitededir. Sharjah-Ras Al-Khaimah hattõ da 360 km uzunluğunda olup, 3.1. Milyar

m3/yõl kapasitededir.

Dünyadaki en uzun gaz iletim hattõ ise Alaska�dan Kanada�ya uzanmakta olup toplam

uzunluğu 7700 km.dir. Amerika kõtasõnda boru hatlarõ ile doğal gaz taşõmacõlõğõnõn en yoğun

yapõldõğõ ülkeler ABD ve Kanada�dõr. Kanada�dan ABD�ye gaz taşõyan Pasific Gas Transmission

Boru Hattõ, Northern Border ve Mid Western Boru Hattõ bulunmaktadõr. 3700 km. uzunluğundaki,

36" çapõndaki, Trans-Kanada doğal gaz boru hattõ Albarta'dan Montreal'e uzanmaktadõr.



2. TÜRKİYE'DEKİ DURUM

BOTAŞ, boru hatlarõ ile petrol taşõmacõlõğõnõ Irak-Türkiye, Ceyhan-Kõrõkkale, Batman-

Dörtyol ve Şelmo-Batman Ham Petrol Boru Hatlarõ ile sürdürmektedir.

Bu hatlardan Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattõ Ağustos 1990'da Irak'õn Kuveyti işgal

etmesinden sonra, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararõ gereğince, Irak'a uygulanan

ambargo nedeniyle, o tarihten Aralõk 1996 tarihine kadar atõl vaziyette kalmõştõr. Aralõk 1996'dan

itibaren, BM Güvenlik Konseyi'nin Irak'a verdiği kõsõtlõ petrol sevkiyatõ izinleri doğrultusunda,

altõşar aylõk dönemler halinde sevkiyatlar yapõlmaktadõr.

1970 yõlõnda keşfedilen Hamitabat ve Kumrular Doğal Gaz Sahalarõndaki üretim

çalõşmalarõnõ takiben, doğal gazõn bir boru hattõ ile 1976 yõlõnda Põnarhisar Çimento Fabrikasõna

verilmeye başlanmasõ ile ülkemizin enerji talebinin karşõlanmasõnda, ilk doğal gaz projesi

gerçekleştirilmiştir. 1975 yõlõnda keşfedilen Çamurlu sahasõndaki doğal gaz da, 1982 yõlõndan

itibaren bir boru hattõ ile Mardin Çimento Fabrikasõna verilmeye başlanmõştõr.

Alternatif bir enerji kaynağõ temin etmenin yanõsõra, doğal gazõn ekonomimizde ve enerji

sektöründe daha ağõrlõklõ pay almasõnõ sağlamak ve bazõ şehirlerimizde gittikçe yoğunlaşan hava

kirliliğine çözüm getirmek amacõyla, dünyanõn en zengin doğal gaz rezervlerine sahip olan S.S.C.B.

ile yapõlan görüşmeler neticesinde, 18 Eylül 1984 tarihinde, Türkiye ve eski Sovyetler Birliği

Hükümetleri arasõnda doğal gaz sevkiyatõna dair bir anlaşma yapõlmõştõr. 14 Şubat 1986 tarihinde

de, BOTAŞ ile Sovyetler Birliği'nin doğal gaz ticareti konusunda yetkili kuruluşu

SOYUZGAZEXPORT arasõnda, 25 yõl süreli Doğal Gaz Alõm-Satõm Anlaşmasõ imzalanmõştõr.

26 Ekim 1986 tarihinde inşaasõna başlanan Rusya Federasyonu-Türkiye Doğal Gaz Boru

Hattõ, 23 Haziran 1987 tarihinde ilk durağõ olan Hamitabat'a, Ağustos 1988'de de Ankara'ya

ulaşmõştõr. Sanayi kuruluşlarõnõn doğal gaz kullanabilmelerini sağlamak amacõyla, Rusya

Federasyonu-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattõ güzergahõndaki çeşitli sanayi bölgelerine dağõtõm

hatlarõ yapõlmõş olup, talepler doğrultusunda, yeni hatlarõn yapõmõ da gerçekleştirilmektedir.



Rusya Federasyonu-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattõ, İzmit-Karadeniz Ereğli Hattõ ile Batõ

Karadeniz Bölgesi'ne, Bursa-Çan Hattõ ile Çan'a uzatõlmõştõr.

Ayrõca, Ankara, İstanbul, Bursa, Eskişehir ve İzmit il merkezlerinde yapõlan doğal gaz

dağõtõm şebekeleri ile de, bu il merkezlerinde konut ve ticari sektörde doğal gaz kullanõmõ

sağlanmaktadõr.

Doğal gaz kullanõmõnõ yurt çapõnda yaygõnlaştõrma çalõşmalarõ kapsamõnda da, Doğu

Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Hattõ, Samsun-Ankara Doğal Gaz İletim Hattõ, Karacabey-İzmir

Doğal Gaz İletim Hattõ ile Çan-Çanakkale Doğal Gaz İletim Hattõ'nõn yapõm çalõşmalarõ

sürdürülmektedir.Yaklaşõk 600�er km.'lik Güney ve Konya-İzmir Doğal Gaz İletim Hatlarõnõn

ihalesi de 2000 yõlõ içinde gerçekleştirilecektir. Doğal gaz yeraltõ deposuna yönelik araştõrma ve

yatõrõm faaliyetleri de yoğun bir şekilde devam etmektedir.

Diğer taraftan, mevcut ürün boru hatlarõnõn tam kapasite kullanõlmamasõ ve yeni ürün boru

hatlarõ yapõlmamasõ nedeniyle, ülkemizde boru hattõ ile ürün taşõmalarõ oldukça yetersizdir.

Petrol ürünlerine olan talepteki artõşa paralel olarak, gerek çevre, gerekse ürün taşõma

maliyetleri açõsõndan, ürünlerin boru hatlarõ ile taşõnmasõ ekonomik bulunmaktadõr. Bu kapsamda,

Milli Güvenlik Kurulu'nun kararlarõ uyarõnca, mevcut askeri ürün boru hatlarõ ve depolarõnõn

kullanõlabilirliği, Türkiye ürün ağõnõn geliştirilmesi ve rafinerilerin söz konusu boru hatlarõna

bağlantõlarõnõn yapõlabilirliğinin tespiti için Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlõğõ/Petrol İşleri Genel

Müdürlüğü koordinasyonunda BOTAŞ, POAŞ, TÜPRAŞ ve Milli Savunma Bakanlõğõ yetkililerinin

katõlõmõyla çalõşmalar başlamõştõr.

Stratejik amaçla kurulmuş olan Kõrõkkale Rafinerisi'nin mevsimsel olarak karşõlaştõğõ ürün

fazlalõğõ problemini gidermek ve ürünlere çõkõş sağlayabilmek için halihazõrda kapasitesinin %66'sõ

kullanõlmayan Doğu-Batõ Hattõ Sisteminin Kõrõkkale Rafinerisi'ne bağlanmasõ hususu

öngörülmektedir. Bu bağlamda, mevcut NATO boru hatlarõnõn sivil amaçlarla kullanõlõp

kullanõlamayacağõ araştõrõlmakta, bunun için NATO ve milli bütçe imkanlarõ çerçevesinde

yapõlmasõ gereken yatõrõm tutarõnõn tespit edilmesine çalõşõlmaktadõr. Bu konu ile ilgili ön

çalõşmalar halen devam etmekte olup, Genel Kurmay nezdinde yapõlacak koordinasyonu

müteakiben, detaylõ fizibilite çalõşmasõ 2000 yõlõnda tamamlanacaktõr.



2.1. SEKTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN KURULUŞLAR Boru Hattõ Ulaştõrmasõ sektöründe faaliyet gösteren başlõca kuruluşlar ve işlevleri aşağõda belirtilmiştir. A. Boru Hatlarõ ile Petrol Taşõma A.Ş. (BOTAŞ)

BOTAŞ, Boru Hatlarõ ile Petrol Taşõma A.Ş., 27 Ağustos 1973 tarihinde, Türkiye

Cumhuriyeti ile Irak Cumhuriyeti Hükümetleri arasõnda imzalanan Ham Petrol Boru Hattõ

Anlaşmasõ�nõn amacõ olan Irak ham petrolünün, İskenderun Körfezi�ne taşõnmasõnõ gerçekleştirmek

üzere, 7/7871 sayõlõ Kararnameye istinaden 15 Ağustos 1974 tarihinde Türkiye Petrolleri Anonim

Ortaklõğõ (TPAO) tarafõndan kurulmuştur.

Ancak, BOTAŞ'õn üstlenmiş olduğu ve üstleneceği görevler de dikkate alõnarak, 8 Şubat

1995 tarih ve 95/6526 sayõlõ Bakanlar Kurulu Kararõ ile BOTAŞ�õn, Türkiye Petrolleri Anonim

Ortaklõğõ�nõn Bağlõ Ortaklõğõ statüsünden çõkarõlarak, Teşekkül olarak yapõlanmasõna karar

verilmiştir. BOTAŞ halen, bir iktisadi devlet teşekkülüdür.

BOTAŞ�õn başlangõçta 200 Milyon TL. olan sermayesi, zaman içinde artmõş. 7 Nisan 1999

tarih ve 99/T-9 sayõlõ YPK kararõ ile de, 150 Trilyon TL�ye ulaşmõştõr.

BOTAŞ Genel Müdürlüğü�nün merkezi Ankara�dadõr. Genel Müdürlüğe bağlõ Ankara

Bölge Müdürlüğü, Yapracõk-Ankara�da; Ceyhan Bölge Müdürlüğü, Yumurtalõk-Ceyhan�dadõr.

Ayrõca, Dörtyol-İskenderun�da Dörtyol İşletme Müdürlüğü, Marmara Ereğlisi-Tekirdağ�da LNG

(Sõvõlaştõrõlmõş Doğal Gaz) Terminal İşletme Müdürlüğü, Bursa'da Bursa İşletme Müdürlüğü,

Eskişehir'de Eskişehir İşletme Müdürlüğü bulunmaktadõr.

Başlangõçta, boru hatlarõ ile petrol taşõmacõlõğõ yapan BOTAŞ�õn faaliyetleri, 1987 yõlõndan

itibaren boru hatlarõ ile doğal gaz taşõmacõlõğõ ve doğal gaz ticareti ile genişlemiş ve BOTAŞ,

hizmet fonksiyonlarõnõn yanõsõra, ticari bir hüviyet de kazanmõştõr. BOTAŞ, halen doğal gazõn

ithali, dağõtõmõ, satõşõ ve fiyatlandõrmasõ konularõnda Türkiye�de tekel konumundadõr.



BOTAŞ�õn �Türkiye içinde ve dõşõnda her türlü petrol, petrol ürünleri ve doğal gaz boru

hatlarõ inşa etmek, ettirmek ve inşa edilmiş boru hatlarõnõ devralmak, satõn almak veya kiralamak,

boru hatlarõ ile petrol, petrol ürünleri ve doğal gaz taşõmak, anõlan boru hatlarõnda nakledilecek ham

petrol ve doğal gazõ satõn almak ve satmak� şeklinde belirlenmiş olan faaliyet alanõna, 1995 yõlõnda,

�yurt dõşõnda petrol ve doğal gazõn teminine yönelik arama, sondaj, üretim, taşõma, depolama ve

rafinaj gibi tüm petrol ameliyelerini yapmak� hususu da ilave edilmiştir.

BOTAŞ 1997 yõlõnda, TURUSGAZ (GAZPROM, BOTAŞ, GAMA ortaklõğõ) Şirketi'ne

%35 hisse ile iştirak etmiştir. Rusya�dan alõnacak olan 8 Milyar m3 ilave doğal gaz TURUSGAZ

Şirketi aracõlõğõ ile ithal edilecek olup, konuya ilişkin anlaşma 18 Şubat 1998 tarihinde, BOTAŞ ile

TURUSGAZ arasõnda imzalanmõştõr.

B. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklõğõ (TPAO)

Türkiye Petrolleri A.O., 1954 yõlõnda 6326 Sayõlõ Petrol Yasasõna göre çõkarõlan 6327 Sayõlõ

Yasa ve 3803 Sayõlõ Kararname ile özel hukuk bölümlerine tabi bir Anonim Ortaklõk olarak

kurulmuş ve petrol ameliyeleri ile petrol ürünlerinin her türlü ticari işlemlerini Petrol Yasasõ'na göre

kamu adõna ve özel hukuk hükümlerine göre yapmakla görevlendirilmiştir.

TPAO'nun ana görevi, kamu adõna ham petrol ve doğal gaz aramak, bulduğu ham petrol ve

doğal gaz sahalarõnõ işletmektir. Kuyularda üretilen ham petrol tali boru hatlarõ ile terminallere,

doğal gaz ise tüketim yerlerine taşõnmaktadõr.

TPAO'nun sermayesi 100 Trilyon TL.dõr. Kuruluş, Batman-Dörtyol Ham Petrol Boru

Hattõnõ, Şelmo-Batman, Adõyaman-Sarõl, Sarõcak-Pirinçlik Ham Petrol toplama hatlarõnõ, ürettiği

doğal gazõ tüketim yerlerine taşõyan Çamurlu-Mardin, Kumrular-Põnarhisar, Kumrular-Trakya Cam

Fabrikasõ, Karacaoğlan-Hamitabat doğal gaz boru hatlarõnõ gerçekleştirmiştir. Bu hatlardan Batman-

Dörtyol Ham Petrol Boru Hattõ 1984 yõlõnda BOTAŞ'a devredilmiştir.



TPAO, ayrõca, Dodan civarõnda ürettiği karbondioksiti Batõ Raman ham petrol sahasõna boru

hattõ ile taşõmakta ve üretim faaliyetlerinde kullanmaktadõr.

C. Petrol Ofisi Anonim Şirketi (POAŞ)

Petrol Ofisi A.Ş.nin temel görevi, halkõn ve Milli Savunmanõn ihtiyaçlarõ olan petrol ve

petrol ürünlerini satõnalmak, ithal etmek, memleketin muhtelif yerlerinde stoklar meydana getirmek,

dağõtõmõnõ tanzim etmek, petrol ve petrol ürünlerinin nakline mahsus tank ve her türlü nakil

araçlarõnõ inşa etmek, kiralamak, satõnalmak ve satmaktõr. POAŞ rafinerilerden, depolarõna

sevkettiği petrol ürünlerinin yaklaşõk % 60'õnõ denizyolu, % 37'sini boru hattõ ve bakiye bölümünü

karayolu ile taşõmaktadõr.

POAŞ bu görevlerinin yanõnda madeni yağ ve gres üretimi, dağõtõm ve pazarlamasõ ile deniz

tanker filosu işletme faaliyetlerini sürdürmekte, hava ve deniz ikmal hizmeti de yapmaktadõr.

20.05.1957 tarih ve K/1902 sayõlõ Koordinasyon Kurulu Kararõ ile NATO enfrastrüktür programõ

gereğince ülkemizde yapõlmakta olan akaryakõt tesisleri ve boru hatlarõnõn, idare, işletme, bakõm ve

muhafazasõ, Petrol Ofisi'nce kurulmuş olan ANT Başkanlõğõ ve Milli Savunma Bakanlõğõ arasõnda

koordineli olarak gerçekleştirilmektedir. POAŞ'õn sermayesi 20 Trilyon TL.dir. Şirket hisselerinin

% 7.3'ü İstanbul Menkul Kõymetler Borsasõ'nda işlem görmektedir. Petrol Ofisi A.Ş.; hissesinin

yüzde 51`I satõlmak suretiyle 2000 yõlõnda özelleştirilmiştir.

D. Türkiye Petrol Rafinerileri Anonim Şirketi (TÜPRAŞ)

Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş., 1983 yõlõnda ülkemizdeki kamuya ait rafinerilerin bir çatõ

altõnda toplanarak daha verimli çalõşmalarõnõ sağlamak maksadõyla kurulmuştur. 1961 yõlõndan beri

faaliyet gösteren İPRAŞ'õn (İstanbul Petrol Rafinerisi A.Ş.) Ana Sözleşmesi, 25 Ekim1983 tarihinde

yapõlan Olağanüstü Genel Kurul Toplantõsõ'nda, TÜPRAŞ Ana Sözleşmesi'ne dönüştürülmüş ve

TÜPRAŞ'õn tescil ve ilanõ 16 Kasõm 1983 tarihinde tamamlanmõştõr. O tarihe kadar TPAO'na bağlõ



olarak faaliyet gösteren İzmir, Batman Rafinerileri ile yapõmõ devam eden Kõrõkkale Rafinerisi yeni

kurulan TÜPRAŞ'a devredilmiştir.

TÜPRAŞ'õn kuruluşunda 17.2 Milyon Ton/yõl olan ham petrol işletme kapasitesi 1984

yõlõnda İzmir Rafinerisi Darboğaz Giderme Projesinin son bölümünün tamamlanmasõ sonunda 17.6

Milyon ton/yõl olmuştur. Ayrõca, yapõmõ tamamlanan 5.0 Milyon ton/yõl kapasiteli Kõrõkkale

Rafinerisi'nin 1986 yõlõnda, yine 5.0 Milyon ton/yõl kapasiteli İzmir Rafinerisi Tevsii Projesi'nin

1987 yõlõnda devreye alõnmasõndan sonra TÜPRAŞ'õn hampetrol işleme kapasitesi 27.6 Milyon

ton'yõla ulaşõrken, ülkemiz hampetrol işleme kapasitesi, özel sektör tarafõndan işletilen Ataş

Rafinerisi ile birlikte, 32.0 Milyon ton/yõl olmuştur. TÜPRAŞ'a ait dört petrol rafinerisinin

hampetrol işleme kapasiteleri; İzmit Rafinerisi 11.5 Milyon ton/yõl, İzmir Rafinerisi 10 Milyon

ton/yõl, Kõrõkkale Rafinerisi 5.0 Milyon ton/yõl ve Batman Rafinerisi 1.1 Milyon ton/yõl'dõr.

10 Temmuz 1990 tarihinde özelleştirilmesine karar verilen TÜPRAŞ'õn Sermayesi

Özelleştirme İdaresi Başkanlõğõ'na devredilmiş ve 1991 yõlõnda sermayesinin %2.5' i halka arz

edilmiştir. 1999 yõlõ itibariyle TÜPRAŞ'õn kayõtlõ sermayesi 100 trilyon TL, çõkarõlmõş sermayesi

74.8 trilyon TL olup, hisselerinin %35'i İstanbul Menkul Kõymetler Borsasõ'nda işlem görmektedir.

TÜPRAŞ'õn amaç ve faaliyet konularõ; yurt içinde ve yurt dõşõnda petrol rafinerileri ve ek

tesisleri ile her türlü yardõmcõ ve tamamlayõcõ tesisleri kurmak, satõn almak, bu tesislere iştirak

etmek, işletmek, her çeşit hampetrol ve petrol ürünlerini temin, ihraç, ithal etmek ve depolamak,

sahibi bulunduğu rafinerilerde ham petrol veya yarõ mamul petrol işlemek, bunlardan her çeşit

petrol ürünü, ara ürün ve yan ürünleri elde etmek, ham petrolün işlenmesiyle elde edilen ürünleri

depolamak, paçallamak, dağõtõm şirketlerine satmak, bu faaliyetlerin yürütülmesi amacõ ile gerekli

her türlü araç, gereç, malzeme, madde ve tesisleri yapmak, kurmak veya temin etmektir.



2.2. MEVCUT KAPASİTE VE KAPASİTE KULLANIMI

2.2.1. HAM PETROL BORU HATLARI

1- Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattõ

Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattõ Sistemi, Irak�õn Kerkük ve diğer üretim sahalarõndan,

elde edilen ham petrolü Ceyhan (Yumurtalõk) Deniz Terminali�ne ulaştõrmaktadõr. Yõllõk 35 Milyon

ton taşõma kapasiteli boru hattõ, 1976 yõlõnda işletmeye alõnmõş ve ilk tanker yüklemesi 25 Mayõs

1977�de gerçekleştirilmiştir.

1983 yõlõnda başlayõp,1984 yõlõnda tamamlanan I. Tevsi Projesi ile hattõn kapasitesi 46.5

Milyon ton/yõl�a yükseltilmiştir. I. Boru Hattõ�na paralel olan ve 1987 yõlõnda işletmeye alõnan II.

Boru Hattõ ile de yõllõk taşõma kapasitesi 70.9 Milyon ton�a (500 Milyon Varil) ulaşmõştõr.

BOTAŞ, hattõn Türk topraklarõnda kalan kõsmõnõn mülkiyetine sahip olup, bu kõsmõn

işletilmesi, kontrolü, bakõm ve onarõmõnõ da üstlenmiştir. Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattõ�nõn,

Irak ve Türkiye bölümlerinin uzunluklarõ ayrõ ayrõ aşağõda verilmiştir.

IRAK TÜRKİYE TOPLAM BORU UZUNLUK ÇAPI I. Hat 345 641 986 km. 40"

II. Hat 234 656 890 km. 46"

TOPLAM 579 1.297 1.876 km.

Boru hattõnõn işletimi, etkin bir telekomünikasyon sistemi ile sağlanmaktadõr. Bu sistem

sayesinde boru hattõ işletmesi, Irak ve Türkiye�deki ana kontrol merkezlerinden otomatik olarak

kontrol edilmektedir.

Ham Petrol Boru Hattõ Sisteminin Türkiye sõnõrlarõ içinde kalan kõsmõnda; 6 adet pompa

istasyonu, 1 adet pig istasyonu vardõr. Ayrõca, Ceyhan Deniz Terminali�nde de, herbiri 135.000 m3



hacminde 12 adet depolama tankõ, toplam 10.000 m3 kapasiteli 1 adet relief tankõ, iskeleye yanaşan

tankerlerin boşalttõklarõ suda bulunan petrolün (slop petrol) ayrõştõrõlarak petrol elde edilmesini

sağlayan, ikisi 30.000 ikisi m3 ve biri 35.000 m3 kapasiteli 3 adet safra suyu arõtma tesisi (ballast),

87.5 m3 kapasiteli 8 adet slop tankõ, 3000 m3 kapasiteli 1 adet balast slop tankõ, 75 m3kapasiteli 2

adet surge tankõ, toplam 144 m3 kapasiteli 4 adet iskele slop tankõ ve 15.000-300.000 DWT�lik dört

tankerin yanaşabileceği 1.950 m. uzunluğunda iskele bulunmaktadõr. Terminalde, iskeleye ham

petrol ikmali yapmak üzere yanaşan tankerlere gerekli hizmetleri verebilmek amacõyla da 5 adet

römorkör, 5 adet palamar botu ve 4 adet pilot botu mevcuttur.

Birleşmiş Milletler�in Irak�a uyguladõğõ ambargo ile Ağustos 1990�da işletmeye kapatõlan

Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattõ, BM ile Irak arasõnda varõlan anlaşma doğrultusunda, sõnõrlõ

petrol sevkiyatõ için 16 Aralõk 1996 tarihinde, tekrar işletmeye alõnmõş olup, Birleşmiş Milletler

tarafõndan Irak�a verilen izinler doğrultusunda altõşar aylõk dönemler itibariyle, petrol sevkiyatõ

devam etmektedir.

2- Batman-Dörtyol Ham Petrol Boru Hattõ

Batman ve çevresinden elde edilen ham petrolü tüketim noktalarõna ulaştõrmak üzere, 4

Ocak 1967 tarihinde Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklõğõ tarafõndan işletmeye açõlan hattõn

mülkiyeti, 10 Şubat 1984 tarihinde, BOTAŞ�a devredilmiştir. Boru hattõ, Batman�dan İskenderun

Körfezi�ne ulaşarak, Dörtyol�da son bulmaktadõr. Yõllõk kapasitesi 3.5 Milyon Ton olan boru

hattõnõn uzunluğu 511 km.�dir. Boru hattõna entegre edilen besleme kollarõyla Batman, Diyarbakõr

ve Sarõl Bölgesi�nde üretilen ham petrol de Dörtyol�a taşõnmaktadõr. Batman�da ve Dörtyol

Terminalinde toplam 14 adet depolama tankõ ayrõca, Sarõl�da 4, Diyarbakõr�da 4 adet tank

bulunmaktadõr.

Tanklarõn adet ve toplam kapasiteleri: Adet Kapasite m3

Ham Petrol Tankõ (Batman Terminali) 7 175.000

Ham Petrol Tankõ (Dörtyol Terminali) 7 175.000

Ballast Tankõ (Dörtyol Terminali) 1 6.000

TOPLAM 15 356.000



1.320 m. uzunluğunda olan Dörtyol Terminali İskelesine, azami 65.000 DWT�lik tankerler

yanaşabilmektedir.

3- Şelmo-Batman Ham Petrol Boru Hattõ

Şelmo sahasõnda üretilen ham petrolü, Batman Terminali�ne taşõyan boru hattõnõn uzunluğu

42 km., yõllõk kapasitesi 800.000 Ton�dur.

4- Ceyhan-Kõrõkkale Ham Petrol Boru Hattõ

Kõrõkkale Rafinerisi�nin ham petrol ihtiyacõnõ karşõlayan boru hattõ, Türkiye Petrolleri

Anonim Ortaklõğõ�ndan, Ekim 1983 tarihinde, BOTAŞ�a devredilmiş olup, Eylül 1986 tarihinde

işletmeye açõlmõştõr. 448 km. uzunluğunda olan hattõn kapasitesi 5 Milyon ton/yõl�dõr. Ceyhan

Deniz Terminali�nden başlayarak, Kõrõkkale Rafinerisi�nde son bulan boru hattõ sistemi 2 adet

pompa istasyonu, 1 adet pig istasyonu, 1 adet DT (Kõrõkkale) İstasyonu, 3 adet 50.000 m3�lük

depolama tankõ, 5 adet 10 m3�lük slop tankõ, 1adet 1.500 m3�lük relief tankõ ve rafineri sahasõnda

bulunan terminalden oluşmaktadõr.



YILLAR İTİBARİYLE

HAM PETROL BORU HATTI

TAŞIMALARI

IRAK-TÜRKİYE CEYHAN KIRIKKALE

BATMAN-DÖRTYOL

ŞELMO-BATMAN

YILLAR METRİK TON

VARİL METRİK TON

VARİL METRİK TON

VARİL METRİK TON

VARİL

1984 41.681.383 312.344.601 - - 1.666.370 11.664.596 324.163 2.269.147

1985 47.905.933 358.373.386 - - 2.376.750 17.198.878 301.375 2.223.922

1986 48.082.047 359.364.601 505.037 3.756.258 2.712.200 19.935.142 258.279 1.903.990

1987 59.215.498 441.417.742 2.107.450 15.641.928 2.899.580 20.934.975 229.587 1.691.778

1988 78.557.605 584.465.255 2.520.538 18.711.898 2.778.041 19.446.291 233.375 1.633.629

1989 82.908.658 616.355.245 2.472.883 18.399.648 3.161.095 22.419.197 190.079 1.402.769

1990 45.670.052 339.939.462 2.850.850 21.129.529 3.167.416 22.544.360 218.024 1.526.169

1991 - - 2.424.102 17.697.404 3.948.704 27.943.557 180.500 1.331.954

1992 - - 2.804.287 20.374.214 3.618.253 25.731.611 175.509 1.295.005

1993 - - 3.316.484 24.209.581 3.247.414 23.041.312 108.977 804.096

1994 - - 3.086.620 22.648.049 3.150.505 22.288.827 147.514 1.088.186

1995 - - 3.373.418 24.886.953 2.854.938 20.146.397 112.742 831.632

1996 697.922 5.215.471 3.991.846 29.642.258 2.398.139 16.979.492 101.812 750.888

1997 17.340.395 134.562.359 3.713.051 27.644.116 2.646.695 18.752.768 95.338 703.099

1998 37.359.046 277.670.736 3.174.016 23.435.171 2.404.978 17.128.234 87.361 644.237

1999 41.332.656 305.603.103 3.925.368 28.786.443 2.499.113 17.767.059 82.909 610.632

5- Ham Petrol Toplama Boru Hatlarõ

TPAO tarafõndan işletilen ham petrol toplama boru hatlarõ, kuyulardan çõkarõlan ham

petrolün küçük çaplõ hatlarla (3-12") ana istasyonlarda toplandõktan ve burada proses edildikten

sonra BOTAŞ'a ait terminallere taşõmakta kullanõlan boru hatlarõdõr.



Boru Hattõ Uzunluk Boru Çapõ Kapasite (varil/gün)

Sarõcak-Pirinçlik 42 km. 6-8" 15.000 varil/gün

Adõyaman-Sarõl 82 km. 12" 60.000 varil/gün

2.2.2. DOĞAL GAZ BORU HATLARI

1. Rusya Federasyonu-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattõ

1970'li yõllarda yaşanan Petrol krizlerinden sonra tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de

alternatif enerji kaynaklarõ arayõşlarõ başlamõş, yapõlan çalõşmalar ve görüşmeler sonucunda 18

Eylül 1984 tarihinde, Türkiye Cumhuriyeti ve eski Sovyetler Birliği Hükümetleri arasõnda Doğal

Gaz sevkiyatõna ilişkin bir anlaşma imzalanmõştõr. İmzalanan doğal gaz sevkiyatõ anlaşmasõ

kapsamõnda BOTAŞ tarafõndan çalõşmalara başlanõlmõş ve 1985 yõlõnda yaptõrõlan Türkiye Doğal

Gaz Kullanõm Etüdü ile doğal gaz tüketim potansiyeli ve muhtemel güzergah belirlenmiştir.

Bu paralelde, 14 Şubat 1986 tarihinde, Ankara�da, BOTAŞ ile SOYUZGAZEXPORT

arasõnda 25 yõl süreli Doğal Gaz Alõm Satõm Anlaşmasõ imzalanmõştõr. Anlaşmaya göre; 1987

yõlõndan itibaren, tedricen artan miktarlarda gaz alõmõ başlayacak, 1993�te maksimum miktar olan

5-6 Milyar m3/yõl�a ulaşacaktõr.

Rusya Federasyonu-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattõ, Bulgaristan sõnõrõnda Malkoçlar'dan

ülkemize girmekte, Hamitabat, Ambarlõ, İstanbul, İzmit, Bursa, Eskişehir güzergahõnõ takip

ederek Ankara�ya ulaşmaktadõr. Hat 842 km uzunluğunda olup, boru çaplarõ 24" ve 36" arasõnda

değişmektedir.

75 bar basõnca göre dizayn edilen boru hattõnda, Kõrklareli, Pendik ve Eskişehir�de

kompresör istasyonlarõ, Malkoçlar�da ana ölçüm istasyonu ve pig tesisi bulunmaktadõr. Ana kontrol

merkezi Ankara-Yapracõk�tadõr.



26 Ekim 1986 tarihinde inşasõna başlanan hat, 23 Haziran 1987 tarihinde Hamitabat�a

ulaşmõştõr. Bu tarihten itibaren, yerli doğal gazõn yanõsõra, ithal doğal gaz da, Hamitabat�taki

Trakya Kombine Çevrim Santralõnda elektrik enerjisi üretiminde kullanõlmaya başlanmõştõr. Hat,

Ağustos 1988�de Ankara�ya ulaşmõştõr. Doğal gaz, Temmuz 1988�de İGSAŞ�ta, Ağustos 1988�de

Ambarlõ Santralinde, Ekim 1988�de de Ankara�da konut ve ticari sektörde kullanõlmaya

başlanmõştõr.

Sõnai sektörde doğal gaz kullanõmõ ise, Ağustos 1989�da başlamõş olup, doğal gaz ana hat

güzergahõnda bulunan çeşitli sanayi kuruluşlarõnca değişik amaçlarla kullanõlmaktadõr.

Doğal gaz, Ankara�dan sonra, İstanbul�da Ocak 1992�de, Bursa�da Aralõk 1992�de, İzmit�te

Eylül 1996�da, Eskişehir�de ise Ekim 1996�da konut ve ticari sektörde kullanõma sunulmuştur.

Doğal gazõn şehiriçi dağõtõmõ Ankara�da EGO, İstanbul�da İGDAŞ, İzmit�te İZGAZ, Bursa ve

Eskişehir�de BOTAŞ tarafõndan yapõlmaktadõr.

2. İzmit-Karadeniz Ereğli Doğal Gaz İletim Hattõ

Rusya Federasyonu-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattõ'nõn, Batõ Karadeniz Bölgesi'ne

uzatõlmasõ amacõyla yapõlan yaklaşõk 194 km. uzunluğunda ve boru çaplarõ 16", 18" ve 24" arasõnda

değişen İzmit-Karadeniz Ereğli Doğal Gaz İletim Hattõ 1996 yõlõnda işletmeye alõnmõştõr.

3. Bursa-Çan Doğal Gaz İletim Hattõ

Rusya Federasyonu-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattõ, Bursa'dan Bandõrma üzerinden Çan'a

uzatõlarak, Karacabey, Bandõrma ve Çan'daki sanayi tesislerinde doğal gazõn kullanõmõ sağlanmõştõr.

Yaklaşõk 208 km. uzunluğunda ve boru çaplarõ 8" ile 24" arasõnda değişen Bursa-Çan Doğal Gaz

İletim Hattõ 1996 yõlõnda işletmeye alõnmõştõr.



4. Diğer Doğal Gaz Boru Hatlarõ

TPAO tarafõndan işletilen doğal gaz boru hatlarõ, kuyulardan üretilen doğal gazõn küçük

çaplõ hatlarla ana istasyonlarda toplanõp burada proses edildikten sonra tüketim yerlerine

taşõnmasõnda kullanõlmaktadõr.

Boru Hattõ Uzunluk Boru Çapõ

Çamurlu-Mardin 90 km. 6"

Dodan-B. Raman 90 km. 10"

Hamitabat-Trakya Cam Sanayii 34.6 km. 6 5/8"-8 5/8"

Değirmenköy-Trakya Cam Sanayii 48 km. 8"

Silivri-Değirmenköy 18 km. 10"

Değirmenköy-Ak Enerji 21 km. 8"

5. Türkiye LNG İthal Terminali

Doğal gaz kaynaklarõnõn çeşitlendirilmesi ve arz güvenliğinin sağlanmasõ amacõyla, Cezayir

ile yõlda 2 Milyar m3 doğal gaz eşdeğeri LNG (Sõvõlaştõrõlmõş Doğal Gaz) alõmõ için 20 yõl süreli bir

anlaşmanõn 14 Nisan 1988 tarihinde imzalanmasõnõ takiben Marmara Ereğli'sinde LNG İthal

Terminali yapõlmõş ve Ağustos 1994'te işletmeye alõnmõştõr. Halen Terminalin tevsii çalõşmalarõ

sürdürülmektedir.



YILLAR İTİBARİYLE DOĞAL GAZ ALIM MİKTARLARI

(Bin m3) YILLAR RUSYA

FEDERASYONU

TPAO CEZAYİR AVUSTURALYA

(*)

KATAR

(*)

NİJERYA TOPLAM

1987 432.958 85.958 85.996 - - - 518.954

1988 1.135.862 41.972 - - - 1.177.834

1989 2.985.665 113.608 - - - 3.099.273

1990 3.246.466 109.289 - - - 3.355.755

1991 4.031.483 64.772 - - - - 4.096.255

1992 4.430.332 30.688 - - - - 4.461.020

1993 4.951.675 23.220 - - - - 4.974.895

1994 4.956.734 1.775 417.833 - - - 5.376.342

1995 5.560.443 - 1.058 .377 240.120 - - 6.858.940

1996 5.524.409 - 2.435.888 80.343 - - 8.040.641

1997 6.574.016 - 3.299.585 - - - 9.873.601

1998 6.538.644 150.323 3.133.306

(**)

- 560.843 - 10.383.116

1999 8.692.352 299.344 3.603.560 - - 77.222 12.672.478

(*) Spot alõm miktarlarõdõr. (**) Aralõk ayõnda Cezayir'den spot LNG olarak alõnan 82.731 Bin m3 dahildir.



YILLAR İTİBARİYLE DOĞAL GAZ SATIŞ MİKTARLARI (Bin m3) YILLAR ELEKTRİK GÜBRE KONUT SANAYİ TOPLAM 1987 512.729 - - - 512.729 1988 1.016.773 149.231 47 - 1.166.051 1989 2.712.326 375.278 6.986 4.746 3.099.336 1990 2.555.410 492.636 49.345 218.032 3.315.423 1991 2.859.240 476.832 186.926 540.093 4.063.091 1992 2.579.619 640.113 371.890 841.468 4.433.090 1993 2.469.847 796.958 551.692 1.094.024 4.912.520 1994 2.752.001 612.359 810.675 1.034.179 5.209.214 1995 3.850.480 731.842 1.014.012 1.172.289 6.768.623 1996 4.137.027 830.032 1.889.025 1.060.530 7.916.614 1997 5.009.379 761.363 2.457.615 1.492.976 9.721.333 1998 5.485.080 492.626 2.654.592 1.603.380 10.235.680 1999 7.957.178 144.322 2.873.764 1.400.008 12.375.272



2.2.3. ÜRÜN BORU HATLARI

1. Petrol Ofisi'ne Ait Boru Hatlarõ

Bu boru hatlarõ kõsa mesafeli olup, rafineriler ile Petrol Ofisi tesisleri arasõndadõr.

Boru Hattõ Adet Uzunluk Boru Çapõ

İzmit Rafinerisi (Yarõmca)- 2 Hat 10.5 km. 12" POAŞ İzmit Bölge (Derince) İzmir Rafinerisi- 7 Hat 4 km. 8" POAŞ Aliağa Tesisleri

Mersin Ataş Rafinerisi- 1 Hat 0.94 km. 10" POAŞ Mersin Bölge



PETROL OFİSİ'NE AİT OLAN BORU HATLARI İLE YAPILAN TAŞIMALAR

(M. TON) YILLAR İZMİT

RAFİNERİSİ İZMİR RAFİNERİSİ

POAŞ ALİAĞA ATAŞ

RAFİNERİSİ

POAŞ İZMİT BÖLGE

TESİSLERİ

TESİSLERİ (4 km.)

POAŞ MERSİN BÖLGE

TESİSLERİ

TOPLAM

(10,5 km.) (0,94 km.) 1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1.858.906

2.115.365

2.103.828

2.514.729

2.251.951

2.341.385

2.478.915

2.358.356

-

-

144.828

535.137

465.191

575.389

593.993

568.566

314.124

372.888

271.194

320.008

371.886

574.296

305.358

359.462

2.173.030

2.488.253

2.519.850

3.369.874

3.089.028

3.491.070

3.378.266

3.286.384

1989 2.356.277 646.417 493.343 3.496.037

1990 2.243.628 729.572 409.217 3.382.417

1991 1.861.978 754.821 188.582 2.805.381

1992 1.655.839 946.942 342.302 2.945.083

1993 1.815.578 810.347 435.848 3.061.773

1994 1.640.111 904.391 285.347 2.829.849

1995 1.494.029 818.795 334.088 2.646.912

1996 1.341.664 794.247 183.258 2.319.169

1997 1.167.197 848.939 152.166 2.168.302

1998

1999

1.009.878

747.122

867.393

649.980

194.858

338.836

2.072.129

1.735.938



2. Askeri Boru Hatlarõ

POAŞ ANT Başkanlõğõ'nca işletilmekte olan NATO Boru Hattõ Sisteminin kapasitesi ve

sistemden geçirilmekte olan askeri yakõt miktarlarõ ile sistemin atõl kapasitesi aşağõdaki

belirtilmektedir.

A- Boru Hattõ Sistemini Batõ ve Doğu olmak üzere iki bölümde ele almak mümkündür.

1. BATI BORU HATTI SİSTEMİ

1.1- Antalya-Eskişehir Hattõ 8"

1.2- Eskişehir-İzmit-İstanbul-Çorlu Hattõ 6" (İzmit Rafinerisine bağlõ)

1.3- Çorlu-Saroz Hattõ 8"

1.4- Eskişehir-Bandõrma Hattõ 4"

1.5- Bandõrma-Edincik Hattõ 6"

1.6- Aliağa-Çiğli Hattõ 8"

1.7- İzmit Rafinerisi ile irtibatõ olan İstanbul hattõnda 80 m3/h çalõşõlmaktadõr. (Günde 18

saat çalõşõlacağõ varsayõlarak) kapasitenin hemen hemen tamamõna yakõnõ sivil yakõt

naklinde kullanõlmaktadõr.

1.8- İzmit-Eskişehir hattõnda ise, % 50 atõl kapasite bulunmaktadõr.

2. DOĞU BORU HATTI SİSTEMİ 2.1- Mersin-Osmaniye Hattõ 10"

2.2- İskenderun-Osmaniye Hattõ 8"

2.3- Osmaniye-Malatya Hattõ 8"

2.4- Malatya-Akgedik-Erzincan-Erzurum-Horasan Hattõ 6"

2.5- Malatya-Elazõğ Hattõ 6"

2.6- Elazõğ-Muş Hattõ 6"

2.7- Elazõğ-Diyarbakõr-Batman Hattõ 4", Ayrõca, Elazõğ-Diyarbakõr arasõnda 6"lik

ikinci hat yapõlmõş ve 1999 yõlõ içinde işletmeye açõlmõştõr.



2.8-Doğu Boru Hattõ Sistemine yakõt, Mersin ve İskenderun Terminallerinden girmektedir.

Doğu Boru Hattõ Sisteminde yaklaşõk %60 atõl kapasite mevcut bulunmaktadõr.

B- İzmit-Eskişehir arasõndaki hariç bu atõl kapasiteler sivil-askeri yakõt birliği sağlandõğõ

takdirde kullanõlabilir duruma gelebilmektedir. Çünkü sistemden ayrõ cins olarak sivil

yakõt geçirmek altyapõ yetersizlikleri ve barõş zamanõ askeri yakõt tüketim hõzõnõn düşük

olmasõ nedeniyle mevcut haliyle mümkün değildir. ASKERİ BORU HATLARIYLA

YAPILAN SİVİL TAŞIMALAR (TON)

YILLAR İZMİT'TEN İZMİT'TEN İZMİT'TEN ATATÜRK HV.

HARAMİDERE'DEN

ÇUKURHİSAR'A ÜMRANİYE'YE MEYDANI'NA ATATÜRK HV. MYD.'NA

TOPLAM

1981 56.713 - 31.140 - 87.853

1982 45.312 - 64.282 - 109.594

1983 120.800 - 44.522 - 165.322

1984 169.593 31.396 63.388 - 264.377

1985 98.189 54.964 77.117 12.000 242.270

1986 41.977 100.303 59.017 - 201.297

1987 63.198 154.371 67.553 75.963 361.085

1988 6.217 148.451 61.891 147.719 364.278

1989 1.134 118.365 46.859 127.964 294.322

1990 - 128.927 42.037 167.914 338.878

1991 180.113 95.550 24.270 159.318 459.251

1992 - 73.135 46.656 190.961 310.752

1993 14.318 63.703 273.035 39.793 390.849

1994 10.698 39.181 203.346 211.201 464.426

1995 6.747 27.570 225.112 254.074 513.503

1996 - 20.690 218.629 294.725 534.044

1997 - 20.880 115.567 420.093 556.540

1998

1999

-

-

48.497

14.669

116.883

91.996

442.200

440.118

607.580

546.783



3. İzmit (İpraş)- İstanbul (Haramidere) 16� Akaryakõt Boru Hattõ Sistemi

TÜPRAŞ'õn İzmit Rafinerisi'nden alõnacak beyaz ürünlerin (Motorin, Benzin, Jet Yakõtõ)

İstanbul�un ihtiyacõnõ karşõlamak için Petrol Ofisi Genel Müdürlüğü�nün (POAŞ) Haramidere�deki

depolarõna taşõnmasõ amacõyla DLHİ tarafõndan geliştirilen bu projede, boru hattõnõn kapasitesi

günde 20 saat ve yõlda 300 gün çalõşma esnasõna göre 4.200.000 m3/yõl (3.3 Milyon Ton/yõl) olarak

planlanmõştõr.

Proje T.C. Bayõndõrlõk ve İskan Bakanlõğõ'nõn 1977 yõlõnda Yatõrõm Programõnda yer

almõştõr. Projede kullanõlacak kredi ancak 1984 yõlõnda İslam Kalkõnma Bankasõ�ndan sağlanabilmiş

ve 15,7 Milyon ABD Dolarlõk kredi anlaşmasõ, 9 Ocak 1985 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu

kredinin 10 Milyon Dolarlõk kõsmõ kullanõlmõştõr.

Boru Hattõnõn Anadolu yakasõ 87 km., Trakya kõsmõ 40 km. olmak üzere, toplam 127 km ve

16 inç olarak tasarlanmõş boru hattõ sisteminde, 1 adet pompa istasyonu, 4 adet pig istasyonu ayrõca

Kanlõca-Baltalimanõ arasõnda 1200 m. uzunluğunda Boğaz geçişi öngörülmüştür.

Projede, 127 km.'lõk boru hattõ inşaatõ tamamlanmõştõr. Pompa istasyonunun 3 adet pompa

motor gruplarõ satõn alõnmõştõr.1200 mt. uzunluğundaki Boğaz geçişi inşaatõ ile ilgili mühendislik

hizmetleri tamamlanarak projeleri hazõrlanmõştõr.

Proje, Yüksek Planlama Kurulu'nun 1989 yõlõnda aldõğõ 89/T-64 sayõlõ karar ile T.C.

Ulaştõrma Bakanlõğõ Demiryollarõ, Limanlar ve Hava Meydanlarõ İnşaatõ Genel Müdürlüğü'nden

BOTAŞ�a devredilmiştir.

BOTAŞ'a devredilen proje ile ilgili olarak yapõlan çalõşmalarda, hattõn doğal gaz iletim hattõ

olarak kullanõp kullanõlamayacağõ araştõrõlmõş, ancak sonuç olumsuz olmuştur.

Daha sonra, hattõn şehiriçi doğal gaz dağõtõmõnda kullanõlmasõ amacõyla, İGDAŞ�a (İstanbul

Doğal Gaz Dağõtõm Anonim Şirketi) devredilmesi için çalõşmalar yapõlmõş ancak bir sonuca

ulaşõlamamõştõr.

Projenin tamamlanarak beyaz ürün taşõmacõlõğõnda kullanõlmasõ amacõyla, çeşitli dağõtõm

şirketleri ile görüşmeler, çalõşmalar yapõldõysa da, somut bir gelişme sağlanamamõştõr.



2.3. DOĞAL GAZ ANLAŞMALARI

BOTAŞ tarafõndan hazõrlanan doğal gaz arz-talep projeksiyonlarõna göre; Ülkemizin doğal

gaz talebinin, 2000 yõlõnda, 16 Milyar m3'e 2005 yõlõnda, 46,4 Milyar m3'e, 2010 yõlõnda 55.1

Milyar m3�e, 2020 yõlõnda 82.7 Milyar m3�e ulaşacağõ belirlenmiştir. Bu talebi karşõlamak için

çeşitli çalõşmalar yürütülmektedir.

Rusya Federasyonu

1987 yõlõnda imzalanan 25 yõllõk doğal gaz anlaşmasõ kapsamõnda Rusya Federasyonu�ndan

alõnan yõllõk 6 Milyar m3�lük doğal gaz miktarõna ilaveten, 8 Milyar m3�/yõl�lõk doğal gaz alõmõ

için 10 Aralõk 1996 tarihinde 23 yõllõk bir Anlaşma imzalanmõştõr. 8 Milyar m3'lük ilave doğal gaz

alõmõ Turusgaz Şirketi'nden 18 Şubat 1998 tarihinde imzalanan anlaşma paralelinde

gerçekleştirilecektir. Yine Rusya Federasyonu�ndan Karadeniz geçişli bir hat ile 16 Milyar m3/yõl

doğal gaz ithali için de, 15 Aralõk 1997 tarihinde 25 yõllõk Doğal Gaz Alõm-Satõm Anlaşmasõ

imzalamõştõr.

Cezayir

1988 yõlõnda Cezayir ile imzalanan 20 yõl süreli anlaşmaya göre; Cezayir�den alõnan yõllõk 2

Milyar m3 doğal gaz eşdeğeri LNG miktarõ, 1995 yõlõnda imzalanan bir Zeyilname ile yõllõk 4

Milyar m3�e çõkarõlmõştõr.

Nijerya

Nijerya�nõn NLNG firmasõ ile 9 Kasõm 1995 tarihinde imzalanan 20 yõl süreli LNG Alõm-

Satõm Anlaşmasõna göre; Nijerya�dan yõlda 1.2 Milyar m3 doğal gaz eşdeğeri LNG alõnacaktõr.

Alõm Kasõm 1999'da başlamõştõr.

İran

İran ile 8 Ağustos 1996 tarihinde, 23 yõllõk bir Doğal Gaz Alõm-Satõm Anlaşmasõ

imzalanmõştõr. Buna göre, 3 Milyar m3/yõl ile başlayacak olan doğal gaz ithalatõ, plato periyotta

10 Milyar m3/yõl�a ulaşacaktõr. Yapõlan görüşmeler sonucunda, teslimatlarõn başlangõç tarihinin



30 Temmuz 2001 olmasõ; kontrat süresinin yeni başlangõç tarihinden itibaren 25 yõla çõkarõlarak

2026 yõlõna kadar uzatõlmasõ hususunun 2020 yõlõnda müzakere edilmesi, alõm miktarlarõnõn 2001

yõlõnda 3 Milyar m3 ile başlayarak 2007 yõlõnda 10 Milyar m3�e çõkacak şekilde revize edilmesi

hususlarõnda taraflar anlaşmaya varmõşlardõr.

Türkmenistan

29 Ekim 1998 tarihinde Cumhurbaşkanõmõz ile Türkmenistan Devlet Başkanõ arasõnda, bir

Çerçeve Anlaşmasõ imzalanmõştõr. Anlaşmaya göre; Türkmenistan�dan sağlanacak 30 Milyar m3

Türkmen gazõnõn 16 Milyar m3�ü Türkiye�nin, 14 Milyar m3�ü de Avrupa�nõn ihtiyacõnõ

karşõlayacaktõr. Bu Anlaşma ile Türkiye alacağõ Türkmenistan gazõnõn ihraç hakkõna da sahip

olmuştur.

21 Mayõs 1999 tarihinde de, Türkmenistan Hidrokarbon Kaynaklarõ Yetkili Mercii ile

BOTAŞ arasõnda, Aşkabat�ta 16 Milyar m3/yõl doğal gaz için 30 yõl süreli �Doğal Gaz Alõm-Satõm

Anlaşmasõ� imzalanmõştõr. Anlaşmaya göre; doğal gaz alõmõ 2002 yõlõnda başlayacak olup, yõllar

itibariyle artarak, 2013 yõlõnda 16 Milyar m3/yõl'a ulaşacaktõr.

Diğer

Irak'taki sahalarõn geliştirilmesi ve Irak'a uygulanan Ambargonun kalkmasõna bağlõ olarak,

Irak�tan, yõlda 10 Milyar m3 Irak doğal gazõnõn boru hattõ ile Türkiye�ye taşõnmasõ konusunda 26

Aralõk 1996 tarihinde Irak ile bir çerçeve anlaşma imzalanmõştõr.

Mõsõr ile de, Akdeniz�in altõndan geçerek Türkiye�ye ulaşacak bir boru hattõyla, yõlda 10

Milyar m3 doğal gazõn alõmõna ilişkin olarak, 22 Haziran 1998 tarihinde bir Mutabakat Zaptõ

imzalanmõştõr. Mõsõr�dan Türkiye�ye karadan ve denizden iki alternatif ile Mõsõr doğal gazõnõn

taşõnmasõ hususunda bir protokol de 26 Şubat 1999 tarihinde imzalanmõştõr. Ayrõca, Mõsõr doğal

gazõnõnõn Türkiye'ye ihracõ amacõyla, iki ülkenin ilgili bakanlarõ arasõnda, 26 Temmuz 1999

tarihinde, İskenderiye�de, bir Protokol imzalanmõştõr. Protokolde Taraflar, Mõsõr�dan Türkiye�ye

deniz altõndan inşa edilecek bir hatla, yõlda 4 Milyar m³ doğal gaz ihracõ konusunda niyet beyanõnda

bulunmuşlardõr. Protokolün geçerlilik süresi, yürürlüğe giriş tarihinden itibaren 18 aydõr.



19 Kasõm 1999 tarihinde İstanbul�da Azerbaycan ve Türkiye arasõnda Azerbaycan'da gaz

sahalarõ bulunup geliştirildiği takdirde ve aynõ zamanda eğer Türkiye'nin de gaz ihtiyacõ olursa,

Türkiye'nin Azerbaycan'dan gaz temin edeceğine dair bir Mutabakat Zaptõ imzalanmõştõr.

Diğer taraftan, Mõsõr, Yemen, Norveç, Katar, Nijerya gibi ülkelerden de, LNG alõmõna

ilişkin çalõşmalar devam etmektedir.

2.4. MEVCUT YATIRIMLAR 1. RUSYA FEDERASYONU-TÜRKİYE DOĞAL GAZ BORU HATTI KAPASİTE ARTTIRIM YATIRIMLARI

Batõdan alõnacak gazõn, tüketicilere kadar istenilen basõnçta ve miktarda ulaştõrõlabilmesi

için, ana hattõn taşõma kapasitesinin artõrõlmasõ amaçlanmaktadõr.

Bu amaç doğrultusunda, bir taraftan ana hat üzerindeki mevcut Kõrklareli Kompesör

İstasyonunun ve Malkoçlar Ölçüm İstasyonunun kapasitelerinin artõrõlmasõ, diğer taraftan da hat

üzerinde yeni kompresör istasyonlarõnõn inşaatõ ve �loop� adõ verilen yeni boru hatlarõnõn yapõmõna

gerek duyulduğundan, aşağõda belirtilen yatõrõmlara başlanõlmõştõr.

- Malkoçlar Ölçüm İstasyonu Tevsii

Malkoçlardaki mevcut ölçüm istasyonunun 8 Milyar m3/yõl olan kapasitesi 14 Milyar m3'e

çõkarõlmõştõr.

- Kõrklareli Kompresör İstasyonu (CS-1) Modifikasyonu

Kõrklareli Kompresör İstasyonu (CS-1) Rusya�dan alõnan gazõn sõnõrlarõmõz içinde taşõnmasõ

ve dağõtõlmasõ için ihtiyaç duyulan basõnç değerlerine ulaştõran ilk istasyon olduğundan, ilave doğal

gazõn ana hatta enjeksiyonunun yapõlabilmesi için kurulu gücünün artõrõlmasõ gerekmektedir.

Kompresör İstasyonundaki mevcut üç ünitesinden ikisinin gücü 8 MW'tan 10.5 MW'a

çõkarõlmõştõr. Üçüncü ünitenin modifikasyonu ile ilgili çalõşmalar sürdürülmekte olup, 2000'de

tamamlanacaktõr. Ayrõca, dördüncü ünitenin de ilave edilmesi planlanmaktadõr.



- Pendik Kompresör İstasyonu (CS-3) Yapõmõ

Mevcut doğal gaz sistemine yeni müşterilerin eklenmesi ve mevcut müşterilerin de yüksek

kapasite ve yüksek basõnçlarda çalõşma ihtiyaçlarõ nedeniyle Pendik civarõnda bir kompresör

istasyonu yapõlmõştõr. İstasyondaki 23 MW gücündeki iki kompresör ünitesinden birincisi Mart

1998'de, ikincisi ise Ekim 1998'de devreye alõnmõştõr.

- Eskişehir Kompresör İstasyonu (CS-5) Yapõmõ

Eskişehir Pig İstasyonu'na 6.3 MW gücünde bir kompresör istasyonu kurularak 1998

yõlõnda işletmeye alõnmõştõr. Eskişehir Kompresör İstasyonu'nu (CS-5) 24 saat devrede

tutabilecek şekilde yedekleme yapõlabilmesi amacõyla, bir ünite ilave edilmesi ile ilgili

çalõşmalar sürdürülmektedir.

- Ambarlõ Kompresör İstasyonu (CS-2) Yapõmõ

Rusya Federasyonu�ndan alõnan yõllõk 6 Milyar m3 doğal gaza ilaveten alõnacak olan 8

Milyar m3 ilave gazõn tüketicilere kadar istenilen basõnçta ve miktarda taşõnabilmesi için üçüncü

bir kompresör istasyonu da Ambarlõ�da yapõlmakta olup, çalõşmalar sürdürülmektedir.

Kompresör İstasyonu 2000 yõlnda işletmeye alõnacaktõr.

- Loop Yapõmõ

Doğal Gaz Dağõtõm Hatlarõ Projesi kapsamõnda üç bölümde yapõlan 36 km.�lik I.Loop

(Malkoçlar-Kõrklareli Kompresör İstasyonu (CS-1)'u 77 km�lik II.Loop (Önerler-Esenyurt)'u ve

48 km�lik III.Loop (Hersek-Yumurtatepe) 1998 yõlõnda tamamlanmõştõr. 99 km.'lik Kõrklareli-

Önerler ile 62 km.'lik Yumurtatepe-İnegöl Looplarõnõn yapõmõ için detay dizayn ve malzeme

teminine yönelik mühendislik ve inşaat çalõşmalarõ sürdürülmekte olup, kredi anlaşmasõ

imzalanmõştõr. Sözkonusu looplarõn 2000 yõlõ içinde tamamlanmasõ planlanmaktadõr. Ayrõca,

2000 yõlõnda Seçköy-Karacabey Loop�u, Karacabey-Çanakkale Loop�u ve İnegöl-Ankara

Loop�unun da yapõmlarõna başlanõlacaktõr.



2. KARACABEY-İZMİR DOĞAL GAZ İLETİM HATTI

Doğal gaz kullanõmõnõn yurt çapõnda yaygõnlaştõrõlmasõ çalõşmalarõ kapsamõnda, mevcut

Doğal Gaz Ana İletim Hattõ�nõn, Bursa�dan İzmir ve Aliağa�ya uzatõlmasõyla, doğal gazõn bu

güzergahtaki sõnai ve konut sektöründe kullanõma sunulmasõ planlanmaktadõr.

Bu projenin ilk bölümü olan 208 km�lik Bursa-Çan Doğal Gaz İletim Hattõ�nõn yapõmõ

1996 yõlõnda tamamlanmõştõr. İkinci aşamada hattõn Karacabey�den güneye yönelerek İzmir�e

ulaştõrõlmasõ planlanmaktadõr. Bu bölümün uzunluğu ise 251 km olup, boru çapõ 36"dõr. Yapõm

çalõşmalarõ sürdürülmekte olan hat, 2002 yõlõnda tamamlanacaktõr.

3. ÇAN-ÇANAKKALE DOĞAL GAZ İLETİM HATTI

Doğal gaz kullanõmõnõn, yurt çapõnda yaygõnlaştõrõlmasõ çalõşmalarõ kapsamõnda; Bursa-

Çan Doğal Gaz İletim Hattõ Çan�dan Çanakkale�ye uzatõlacaktõr. Hattõn uzunluğu yaklaşõk 130

km. olup, boru çapõ 12"dir. Hattõn yapõm çalõşmalarõ sürdürülmekte olup, 2000 yõlõnda işletmeye

alõnmasõ planlanmaktadõr.

4. DOĞU ANADOLU DOĞAL GAZ ANA İLETİM HATTI

Doğal gaz talebinin bir bölümünün daha karşõlanmasõ için Ülkemizin doğusunda bulunan

doğal gaz kaynaklarõndan alõnacak doğal gazõn boru hattõ ile Ülkemize taşõnmasõ

planlanmaktadõr.

Bu kapsamda geliştirilen Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Hattõ 5 bölüm halinde inşa

edilmekte olup, bu bölümler aşağõda verilmiştir.

- Doğubayazõt-Erzurum :

Hat 301 km. uzunluğunda ve 48" çapõnda olup, 2000 yõlõ içinde tamamlanmasõ

planlanmaktadõr.



- Erzurum-Sivas (İmranlõ) :

Hat 325 km. uzunluğunda ve 48" çapõnda olup, Mayõs 2001 yõlõnda tamamlanmasõ

planlanmaktadõr.

- Sivas (İmranlõ)-Kayseri :

Hat 260 km. uzunluğunda 48" çapõnda olup, Mayõs 2001 yõlõnda tamamlanmasõ

planlanmaktadõr.

- Kayseri-Ankara :

Hat 320 km. uzunluğunda 40" çapõnda olup, Mayõs 2001 yõlõnda tamamlanmasõ

planlanmaktadõr.

- Kayseri-Konya-Seydişehir :

Hat 230 km'si 40" ve 110 km'si 16" uzunluğunda olup, 2001 yõlõnda tamamlanmasõ

planlanmaktadõr.

Hattõn Doğubayazõt-Erzurum bölümü özkaynaktan, diğer bölümleri kredili olarak

yapõlmakta olup, tüm kredi sözleşmeleri 1999 yõlõ içinde imzalanmõştõr.

Yine, bu proje kapsamõnda yapõlmakta olan Doğubayazõt (CS-1) Kompresör İstasyonu ile

ilgili çalõşmalar da sürdürülmektedir.

5. SAMSUN-ANKARA DOĞAL GAZ İLETIM HATTI

Enerji sektörü içerisindeki payõ gittikçe artmakta olan doğal gaz ihtiyacõmõzõn bir

bölümünü daha karşõlamak amacõyla, 16 Milyar m3/yõl Rus doğal gazõnõn Karadeniz geçişli bir

boru hattõ ile Samsun'a ulaştõrõlmasõ planlanmaktadõr.

BOTAŞ ile VEP Gazexport arasõnda 15 Aralõk 1997 tarihinde imzalanan 25 yõl süreli

Doğal Gaz Alõm-Satõm Anlaşmasõ ile 16 Milyar m3/yõl Rus doğal gazõ Karadeniz'den geçirilerek

Samsun'a çõkacak bir boru hattõ ile Türkiye'ye sevk edilecektir.

Rusya Federasyonu'ndan 2001 yõlõndan itibaren alõmõna başlanõlacak olup, alõm tedricen

artarak plato periyodda 16 Milyar m3'e ulaşacaktõr.



Hattõn Türkiye bölümü olan 500 km. uzunluğundaki Samsun-Ankara bölümü,

Samsun'dan başlayõp Amasya, Çorum, Kõrõkkale güzergahõnõ takip ederek Ankara'ya ulaşacak

olup, çalõşmalar sürdürülmektedir.

6. DOĞAL GAZ YERALTI DEPOLAMA PROJESI

Doğal gazõn mevsimsel, günlük ve saatlik tüketim taleplerinin düzenlenmesi; õsõ

farklõlõğõna bağlõ olarak, yaz aylarõnda azalan õsõnma amaçlõ gazõn, kõşõn artan ihtiyacõ karşõlamak

ve önümüzdeki yõllarda ortaya çõkacak olan doğal gaz arz açõğõna çözüm getirmek amacõyla,

doğal gazõ yeraltõnda depolamak için çalõşmalar yapõlmaktadõr.

K.Marmara (Silivri) Doğalgaz Yeraltõ Depolama Projesi

TPAO'nun Silivri açõklarõndaki Kuzey Marmara Doğal Gaz Sahasõ'nõn üretim sonrasõnda,

yeraltõ depolama amaçlõ kullanõmõ planlanmaktadõr.

Sözkonusu sahadaki üretim için deniz kõyõsõna 2.5 km. açõkta sabitlenen bir üretim

platformu ile Türkiye-Rusya Doğal Gaz Ana Boru Hattõ arasõna 14�, 7.5 km. borulama

yapõlmõştõr.

K. Marmara Sahasõnõn 2004 yõlõnda depo olarak hizmet vermeye başlamasõ

öngörülmektedir.

21 Temmuz 1999 tarihinde TPAO ile BOTAŞ arasõnda "Doğal Gaz Depolama ve

Yeniden Üretim Anlaşmasõ" imzalanmõştõr. Bu anlaşmaya göre, Kuzey Marmara ve

Değirmenköy doğal gaz sahalarõ TPAO tarafõndan gerekli yatõrõmlar yapõlarak yeraltõ gaz deposu

olarak geliştirilip, işletilecek ve her yõl depolanan ve geri üretilen doğal gaz için BOTAŞ,

TPAO'ya bir ücret ödeyecektir.



Değirmenköy Doğal Gaz Yeraltõ Depolama Projesi

Silivri Sahasõ�ndan başka bu bölgede TPAO�nun doğalgaz keşfettiği bir başka saha da

Değirmenköy Sahasõ olup, Ana Hatta uzaklõğõ 3 km. mesafede ve karada bulunmaktadõr. Bu

sahada, K. Marmara (Silivri) Doğal Gaz Sahasõ gibi tüketildikten sonra yeraltõ depolama amaçlõ

kullanõma sunulabilecektir.

K. Marmara Sahasõ gibi Değirmenköy Sahasõ da 2004 yõlõnda depo olarak hizmet

vermeye başlayacaktõr.

Yapõlan mühendislik çalõşmalarõna göre K. Marmara ve Değirmenköy Projelerine yönelik

bazõ bilgiler aşağõdaki gibidir.

Proje Alanõ : K. Marmara (Offshore) Değirmenköy(Onshore)

Kõyõdan Uzaklõk : 2.5 km. -

Deniz Suyu Derinliği : 43 m. -

Rezervuar Derinliği : 1150 m. 1080 m.

Rezervuar Kalõnlõğõ : 60 m 150 m.

Gözeneklilik : % 20 % 10

Geçirgenlik : 50 mD 30 mD.

Ana Hatta Uzaklõk : 7.5 km. 3 km.

Mevcut Kuyu Sayõsõ : 5 1

Açõlacak Kuyu Sayõsõ : 6 5

Rezervuar Basõncõ : 145 Bar 130 Bar

Rezervuar Hacmi : 3700 106 m3 600 106 m3

İşletme Gazõ : 1300 106 m3 300 106 m3

Yastõk Gazõ : 1600 106 m3 280 106 m3

Üretim Kapasitesi : 9 106 m3/gün 2 106 m3/gün

Enjeksiyon Kapasitesi : 3-7 106 m3/gün 1.8 106 m3/gün



Tuz Gölü Doğal Gaz Yeraltõ Depolama Projesi

Tuz Gölü�nün güneyindeki Sultanhanõ civarõnda bulunan tuz domlarõnõn yeraltõ deposu

olarak kullanõlõp, kullanõlamayacağõ konusunda çalõşmalar yapõlmaktadõr. Projenin mühendislik

ve danõşmanlõk hizmetlerine katõlmak isteyen firmalar 15.12.1999 tarihi itibariyle davet edilmiş

olup, yeterli görülen firmalar teklif vermek için çağõrõlacaktõr. Bu çalõşmalar için öngörülen süre

18 aydõr.

Tarsus Doğal Gaz Yeraltõ Depolama Projesi

Türkiye Şişecam Soda Sanayii A.Ş.�nin Mersin�de kurulu bulunan Soda Tesisleri�nin

hammadde temini için işletmekte olduğu tuz yataklarõnõn ileride doğal gaz depolama amaçlõ

kullanõlabilirliği ve bu doğrultuda gerek BOTAŞ�õn gerekse Soda Sanayii A.Ş.�nin amaçlarõna

uygun ortak bir proje teklif edilmiş olup, yapõlan görüşmeler neticesinde Şişecam Soda Sanayi

A.Ş.�nin danõşmanõ olan Chemkop (Polonya) Firmasõna bir Ön Fizibilite hazõrlatõlmõştõr.

Tuz Gölü ve Tarsus Projelerine ait bazõ teknik özellikler şöyledir.

Lokasyon : Tuz Gölü Güneyi Tarsus-Mersin arasõ

Aksaray-Sultanhanõ Reşadiye Köyü

Mevcut Kuyular : 2 Adet 3 Adet

Tuz Alanõ : 60 km2 15 km2

Tuz Derinliği : 700-1300 m. 636-794 m.

Tuz Kalõnlõğõ : 800-1300 m. 210-320 m

Kuyu Başõ Basõncõ : 80-225 Bar 5-165 Bar

Kuyu Sayõsõ : 20 20

Tatlõ Su Kaynaklarõ : Mamasun ve Hirfanlõ Barajlarõ, Berdan Çayõ, DSİ

(Tuz Eritme için) Yeraltõ suyu Kanallarõ, Yeraltõ suyu

Bir mağaranõn hacmi : 500.000 m3 350.000 m3

İşletme Gazõ : 1.4000 106 m3 920 106 m3

Yastõk Gazõ : 600 106 m3 460 106 m3

Üretim Kapasitesi : 5-12 106 m3/gün 25-35 m3/gün

Enjeksiyon Kapasitesi : 3-7 106 m3/gün 5-8 106 m3/gün



BÖLÜM III. PLANLANAN YATIRIMLAR

1- HAM PETROL BORU HATLARI

- Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattõ Projesi

BOTAŞ, Türkiye�nin coğrafik konumunun verdiği avantajlardan faydalanarak çeşitli

uluslararasõ petrol ve doğal gaz boru hatlarõ projelerinin geliştirilmesi ve hayata geçirilmesi için

çalõşmalar yapõlmaktadõr. Bu bağlamda, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattõ Projesi,

Hazar Havzasõnda bulunan Kazakistan, Azerbaycan gibi ülkelerde üretilen ham petrolün, boru

hattõ ile Akdeniz'e taşõnmasõ, buradan da tankerlerle dünya pazarlarõna ulaştõrõlmasõ amacõ ile

geliştirilmiştir.

Proje�nin Dünya Bankasõ finansmanõ ile yaptõrõlan Fizibilite Etüdü, Çevresel Etki

Değerlendirme Etüdü ve Detaylõ Güzergah Etüdü tamamlanarak, Temmuz 1998'de Dünya

Bankasõ'nca onaylanmõştõr.

29 Ekim 1998 tarihinde Ankara�da biraraya gelen Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan,

Özbekistan, Kõrgõzistan ve Gürcistan Devlet Başkanlarõ ortak bir deklarasyon imzalayarak, bu

projeye siyasi destek verdiklerini açõklamõşlardõr.

27 Ekim 1998 tarihinde de, ABD�den TDA (Trade Development Agency) ile T.C. Hazine

Müsteşarlõğõ tarafõndan, �Bakü-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattõ ve Türkiye�nin ilgilendiği Diğer

Boru Hatlarõ için Kõsmi Danõşmanlõk Hizmet Anlaşmasõ�na yönelik 823.000 ABD $'õ tutarõnda

Hibe Anlaşmasõ imzalanmõştõr. Bu çerçevede, 13 Ocak 1999 tarihinde, C.C. Pace firmasõ ile

Müşavirlik Hizmeti Sözleşmesi imzalanmõştõr. Bilahare, sözkonusu kredi miktarõ 17 Ağustos

1999 tarihinde 250.000 ABD $'õ ve 28 Ekim 1999 tarihinde de 250.000 ABD $'õ olmak üzere,

toplam 500.000 ABD $ arttõrõlmõştõr.



Projenin gerçekleştirilmesine yönelik olarak, Türk, Azeri ve AIOC Gruplarõnca ayrõ ayrõ

sürdürülen çalõşmalarõn koordine edilmesi ve tek bir grup olarak organize olmasõ amacõ ile Mayõs

1999 tarihinde imzalanan protokol doğrultusunda Türk (ETKB, BOTAŞ, PİGM, Dõşişleri

Bakanlõğõ) ve Azeri (SOCAR, BP-AMOCO) çalõşma gruplarõ oluşturulmuştur.

Türkiye ve Azerbaycan Çalõşma Grubu Başkanlarõ arasõnda 13 Nisan 1999 tarihinde

İstanbul'da bir protokol imzalanmõştõr.

Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattõ Projesi ile ilgili olarak, 17-19 Kasõm 1999

tarihlerinde yapõlan Avrupa Güvenlik İşbirliği Teşkilatõ (AGİT) Zirvesi'nde; ABD şahitliğinde,

İstanbul'da, Türkiye Cumhuriyeti, Azerbaycan Cumhuriyeti, Gürcistan Cumhuriyeti Hükümetleri

arasõnda Hükümetlerarasõ Anlaşma imzalanmõş olup, ekine konulan Geçiş Ülkesi Anlaşmalarõ,

Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti'nin vereceği Garanti Mektubu ve Proje katõlõmcõlarõ ile BOTAŞ

arasõnda imzalanacak olan Anahtar Teslim Müteahhitlik Anlaşmasõ da parafe edilmiştir.

Ayrõca, yine AGİT Zirvesinde Gürcistan, Türkiye, Kazakistan ve Azerbaycan arasõnda

imzalanan İstanbul Deklarasyonu'nda, Kazakistan herhangi bir boru hattõ için taahhüt etmediği

petrolünün Bakü-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattõ'na verilmesi ile ilgili niyet beyanõnda

bulunmuştur.

2- DOĞAL GAZ BORU HATLARI

- Türkmenistan-Türkiye-Avrupa Doğal Gaz Boru Hattõ

Bu etüdle, Avrupa ve Türkiye�nin 2000�li yõllarda ortaya çõkacak gaz açõğõnõ karşõlamak

için alternatif bir kaynak olarak Türkmenistan doğal gazõnõn Türkiye�ye, Türkiye üzerinden de

boru hattõ ile Avrupa�ya taşõnmasõ amacõyla yapõlmasõ planlanan boru hattõ projesinin

değerlendirilmesi yapõlmaktadõr.



Hazar geçişli Türkmenistan-Türkiye-Avrupa Doğal Gaz Boru Hattõ Projesi'nin, Bechtel

ve General Electric Capital'dan oluşan "Pipeline Solutions Group (PSG)" liderliğinde bir

Konsorsiyum tarafõndan yapõlacağõ 13 Şubat 1999 tarihinde, Türkmen yetkililerince

açõklanmõştõr.

21 Mayõs 1999 tarihinde Türkmenistan ile 30 yõl süreli Doğal Gaz Alõm-Satõm Anlaşmasõ

imzalanmõştõr. Anlaşmaya göre, plato periyodda 16 Milyar m3/yõl doğal gaz Türkiye'de

kullanõma sunulacaktõr

Türkmenistan�õn liderliğine PSG�yi atadõğõ konsorsiyuma, Eylül 1999 tarihinde, Shell

firmasõ da ortak olmuştur.

17-19 Kasõm 1999 tarihinde, İstanbul'da düzenlenen AGİT Zirvesinde, 18 Kasõm 1999'da

ABD şahitliğinde, Türkiye, Türkmenistan, Azerbaycan ve Gürcistan arasõnda TCP (Trans

Caspian Pipeline) Projesine ilişkin Hükümetlerarasõ Deklarasyon imzalanmõştõr.

Hazar geçişli Türkmenistan-Türkiye-Avrupa Doğal Gaz Boru Hattõ Projesi ile ilgili olarak

Türkmenistan, Azerbaycan, Türkiye ve Gürcistan arasõnda imzalanmasõ planlanan "Trans

Caspian Pipeline Interstate Framework Agreement" (Hükümetlerarasõ Anlaşma) üzerinde

çalõşmalar devam etmektedir.

- Irak-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattõ Projesi

Proje ile Irak�ta bulunan doğal gaz sahalarõnõn geliştirilerek üretilecek olan 10 Milyar

m3/yõl gazõn, Kerkük�ten Ceyhan�a uzanacak bir doğal gaz boru hattõ ile Türkiye�ye getirilmesi

amaçlanmaktadõr.

Irak�tan Türkiye�ye doğal gaz arzõ konusundaki Çerçeve Anlaşma, 26 Aralõk 1996�da, iki

ülkenin ilgili Bakanlarõ tarafõndan imzalanmõştõr.



Proje ile ilgili çalõşmalar Türk tarafõ olarak, BOTAŞ, TPAO ve TEKFEN tarafõndan

yapõlmaktadõr.

Projeye katõlõm için ilgilenen şirketlerin seçimi ve Mansuria sahasõ üretim paylaşõmõ ile

ilgili konularda çalõşmalar sürdürülmektedir.

- Mõsõr-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattõ

Mõsõr doğal gazõnõn Mõsõr'dan Türkiye'ye taşõnmasõ ile ilgili olarak ilgili bakanlar

tarafõndan;

- 22 Haziran 1998 tarihinde Mutabakat Zaptõ imzalanmõştõr.

- 26 Şubat 1999 tarihinde Mõsõr'dan Türkiye'ye karadan ve denizden olmak üzere iki

alternatif ile Mõsõr gazõnõn taşõnmasõ hususunda bir protokol imzalanmõştõr.

- 26 Temmuz 1999 tarihinde İskenderiye'de Mõsõr doğal gazõnõn Türkiye'ye ihracõ

amacõyla bir protokol imzalanmõştõr. Protokolde taraflar Mõsõr'dan Türkiye'ye deniz

altõndan inşa edilecek bir hatla yõlda 4 Milyar m3 doğal gaz ihracõ konusunda niyet

beyanõnda bulunmuşlardõr. Protokolün geçerlilik süresi, 18 aydõr.

26 Temmuz 1999 tarihli Protokol uyarõnca, Mõsõr (El-Ariş) ile Türkiye (Ceyhan) arasõnda

Akdeniz�in altõndan geçecek doğal gaz boru hattõna ilişkin teknik ve ekonomik çalõşmalar

kapsamõnda BOTAŞ bünyesinde yapõlan projenin fizibilite çalõşmalarõ tamamlanmõştõr.

- Konya-İzmir Doğal Gaz İletim Hattõ

Proje ile Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Hattõ Konya'dan Isparta, Burdur, Denizli,

Nazilli üzerinden İzmir'e uzatõlacaktõr. Hattõn uzunluğu yaklaşõk 613 km. ve boru çapõ 40"dir.

2000 yõlõnda hattõn ihalesine çõkõlmasõ planlanmaktadõr.



Ayrõca, bu hat üzerinden alõnacak branşman hatlarõ ile güzergaha yakõn Afyon, Uşak gibi

illere de gaz arzõ yapõlabilecektir.

- Güney Doğal Gaz İletim Hattõ

Güney Doğal Gaz İletim Hattõ ile doğal gaz kullanõmõnõn, yurt çapõnda yaygõnlaştõrõlmasõ

çalõşmalarõ kapsamõnda, Güney ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizin doğal gaz ihtiyacõnõn

karşõlanmasõ hedeflenmektedir. Güney Doğal Gaz İletim Hattõ�nõn ihalesine 2000 yõlõnda

çõkõlmasõ planlanmaktadõr.

560 km. uzunluğunda, 40" çapõnda olan hat, Sivas'tan Malatya'ya, Malatya'dan

Kahramanmaraş, Gaziantep, Osmaniye, Adana üzerinden Mersin'e uzatõlacaktõr. İskenderun'a ve

Karaman'a da branşman hatlarõ yapõlacak olup, bu merkezlerde de doğal gaz kullanõma

sunulacaktõr.

- II. LNG İthal Terminali

Türkiye�nin giderek artan doğal gaz talebinin bir kõsmõnõn daha LNG ile karşõlanabilmesi

ve doğal gaz arz kaynaklarõnõn çeşitlendirilmesi amacõyla, Cezayir, Nijerya, Katar, Mõsõr,

Yemen, Norveç gibi ülkelerden LNG temin edilmesi planlanmaktadõr.

Bu amaçla, 4-6 Milyar m3 kapasiteli bir LNG İthal Terminalinin İzmir/Aliağa�da

kurulmasõ planlanmaktadõr.

BOTAŞ, LNG teminine ilişkin tüm çalõşmalarõnõ, İzmir/Aliağa�da kurulmasõ planlanan

yeni LNG Terminaline sevk edilecek LNG�nin;

- Satõn alõnacağõ şirketlerden üretim ve sõvõlaştõrma tesislerinde ve ayrõca taşõma

faaliyetlerini yürüten şirketlerin sermayesinde hisse sahibi olunmasõ,



- Buna karşõlõk sözkonusu ülkelerdeki ilgili şirketlerin de Türkiye�deki gazlaştõrma

tesislerini yapõp işleten şirketin sermayesinde hisse sahibi olunmasõ,

halkalarõndan oluşan komple bir zincir içerisinde planlamaktadõr.

LNG alõmõnõn ilkelerinin ve LNG terminalinin hangi modele göre kurulup işletileceği

hususlarõnõn belirlenmesine ilişkin çalõşmalar sonucunda hazõrlanan şartnamelere göre, basõn

duyurusu 7 Mayõs 1998 tarihinde yapõlarak, firmalarõn teklifleri alõnmõş olup, çalõşmalar devam

etmektedir.

II. LNG İthal Terminalinin yapõlmasõ planlanan PETKİM'e ait Çandarlõ Körfezi Karaağaç

Koyundaki arazinin satõn alõnmasõ için PETKİM'in ve ÖZELLEŞTİRME İDARESİ'nin olumlu

görüşleri alõnmõş olup, zemin etüdü çalõşmalarõ yapõlmaktadõr. Sözkonusu terminalin yapõmõna

yönelik mühendislik çalõşmalarõna da Tractebel/Parmaş Konsorsiyumu 5 Ekim 1999 tarihi

itibariyle başlamõş olup, çalõşmalar 2000 yõlõnda tamamlanacaktõr.



BÖLÜM IV. TEKNOLOJİ

Boru Hattõ projelerinin malzeme temin ve inşasõnda uluslararasõ kabul ve geçerliliği olan

standardlar uygulanmaktadõr.

Doğal gaz boru hatlarõ sisteminin dizayn ve inşasõyla ilgili olarak ANSI B 31-8

(Amerikan Standardõ), sözkonusu boru hattõ kaynağõ için API 1104 (Amerikan Standardõ,)

sistemde kullanõlan vana ve pig istasyonlarõ için API 6D (Amerikan Standardõ)

kullanõlmaktadõr.

Diğer taraftan, Türk Standardlarõ Enstitüsü teknolojik gelişmelere paralel olarak, gerek

ülkemizdeki mevcut, yapõlmakta olan ve planlanan boru hatlarõ gerekse Türkiye'den geçerek

başka ülkelere uzanacak petrol ve doğal gaz boru hatlarõ projeleri ile bir enerji terminaline

dönüşecek olan yurdumuz için boru hatlarõnõn önemine binaen bu konuda da gerekli

standardlarõn hazõrlanmasõ çalõşmalarõnõ büyük bir hõzla sürdürmektedir.

Türk standardlarõna, tebliğlere, kararlara, yönetmeliklere vb. uygulamalara uyulmasõ;

üretilen mal ve hizmetlerin kalite seviyesini yükseltecek, kõt kaynaklarõn verimli kullanõlmasõnõ

sağlayacaktõr. Kamu ihalelerinde ve satõn alõmlarõnda, yeraltõ ve yerüstü yapõlarõnda, aşağõdaki

öncelik sõrasõna göre standardlara uygunluk esas alõnmalõdõr.

1. Türk Standardlarõ

2. Avrupa Topluluğu Standardlarõ (EN)

3. Uluslararasõ Standardlar (ISO)

4. Yabancõ Ülke Standardlarõ (DIN,API,ANSI vb.)

Kullanõlan ürün ile ilgili Türk Standardlarõ mevcut değilse, Türk Standardlarõ

Enstitüsü'ne müracaat edilerek, sözkonusu ürün için kalite uygunluk (TSEK) belgesi temin

edilmelidir.



BÖLÜM V. UZUN DÖNEMDE (2001-2023) TALEPTE, ARZDA, REKABET GÜCÜNDE

GELİŞME EĞİLİMLERİ

Ülkemizin doğal gaz talebinin karşõlanmasõ amacõyla, çeşitli doğal gaz alõm satõm

anlaşmalarõ imzalanmõştõr. Bu anlaşmalara ilaveten ülkemizin artan doğal gaz talebine paralel

olarak, BOTAŞ'õn yeni anlaşma görüşmeleri de devam etmektedir.

2000 yõlõ planlanan doğal gaz ve LNG alõm miktarlarõ toplam 15.800 Milyon Cm3'tür. Bu

miktarõn, 10.800 Milyon Cm3'ünün doğal gaz, kalan 5.000 Milyon Cm3'lük kõsmõnõn LNG,

olarak temin edilmesi planlanmakta olup, LNG'nin 4.000 Milyon Cm3'ünün Cezayir'den ve 1

Milyar Cm3'ünün Nijerya'dan ithal edilmesi planlanmaktadõr. Doğal gaz alõmõnõn ise; 300

Milyon Cm3'ünün TPAO'dan, 6.000 Milyon Cm3'ünün Rusya Federasyonu'ndan ve 4.500 Milyon

Cm3�nün yine Rusya Federasyonu'ndan Turusgaz aracõlõğõyla gerçekleştirilmesi

öngörülmektedir.

Ülkemizde doğal gaz talebi her geçen gün artmakta olup, talebin, 2010�da 55,1 Milyar

m3�e ve 2020 yõlõnda ise 82,7 Milyar m3�e ulaşmasõ öngörülmektedir. Ancak, yaptõğõmõz doğal

gaz alõm anlaşmalarõna göre, halen 56 Milyar m3 doğal gaz ve 5.2 Milyar m3 doğal gaz eşdeğeri

LNG olmak üzere, toplam 61.2 Milyar m3�lük doğal gaz arz imkanõmõz bulunmaktadõr.

Doğal gazõn temiz bir enerji kaynağõ oluşu, özellikle elektrik ve sanayi sektöründe verimli

bir kullanõm imkanõ oluşu, doğal gazõn ülkemizdeki talebinin başlangõçtan günümüze kadar

kaydettiği hõzlõ artõşõn, gelecekte de aynõ şekilde devam etmesini sağlayacaktõr.

Ayrõca, şehirlerimizde doğal gaz kullanõmõ da hõzla yaygõnlaşmaktadõr. Şehirlerin hava

kirliliği problemleri dikkate alõndõğõ zaman, çevre dostu bir yakõt olma özelliği dolayõsõyla konut

ve ticari sektörde kullanõlan doğal gaza şehirlerden kullanõm talepleri de hõzla artmaktadõr.

Beş yõllõk aralõklarla 2000 yõlõndan 2020 yõlõna kadar sektörel bazda doğal gaz talebi ve

kaynaklar bazõnda doğal gaz arzõ Türkiye Doğal Gaz Arz-Talep Tablosu'nda görülmektedir.


42a http://ekutup.dpt.gov.tr/ulastirm/oik597.pdf

T Ü R K İ Y E

D O Ğ A L G A Z A R Z � T A L E P T A B L O S U Y I L L A R 2000 2005 2010 2015 2020

S E K T Ö R E L B A Z D A T A L E P (Milyon SM3) K O N U T 2.928 6.621 8.389 9.397 9.806 S A N A Y İ 2.871 8.831 10.971 12.239 15.147 G Ü B R E 839 929 929 929 929 E L E K T R İ K 9.418 30.002 34.867 44.867 56.867 T O P L A M T A L E P 16.056 46.383 55.156 67.432 82.749 K A Y N A K L A R I B A Z I N D A A R Z (Milyon CM3) R U S Y A F E D E R A S Y O N U 6.000 6.000 6.000 6.000 6.000 I. L N G (M A R M A R A E R E Ğ L İ S İ) 5.200 5.200 5.200 5.200 5.200 İ R A N 0 9.000 10.000 10.000 10.000 R U S Y A F E D E R A S Y O N U (İ L A V E) (B A T I) 4.500 8.000 8.000 8.000 8.000 R U S Y A F E D E R A S Y O N U (M A V İ A K I M) 0 10.000 16.000 16.000 16.000 T Ü R K M E N İ S T A N 0 8.200 12.200 16.000 16.000 T P A O 300 0 0 0 0 T O P L A M A R Z (Milyon SM3) 16.128 45.625 56.395 60.130 60.130 A R Z - T A L E P F A R K I (Milyon SM3) 72 -758 1.239 -7.302 -22.619



BÖLÜM VI. MEVCUT DURUMUN VII. PLAN HEDEFLERİ İLE

KARŞILAŞTIRILMASI

VII. Plan döneminde boru hattõ taşõmacõlõğõ açõsõndan bir hayli somut adõmlar atõlmõş

olup, bu kapsamda;

VII. Plan döneminde öngörülen doğal gaz arz kaynaklarõnõn çeşitlendirilmesi, arz

güvenliğinin sağlanmasõ hedefi de bu dönemde büyük ölçüde gerçekleştirilmiş İran,

Türkmenistan, Nijerya ile yeni alõm anlaşmalarõ imzalanõrken, mevcut arz kaynaklarõ olan Rusya

Federasyonu ile Cezayir'den de ilave alõmlar için yeni anlaşmalar imzalanmõştõr.

VII. Plan döneminde, mevcut Rusya Federasyonu-Türkiye DGBH�nõn kapasite arttõrõmõ

için yapõlan kompresör istasyonu, loop gibi çeşitli yatõrõmlarõn büyük bölümü tamamlanmõştõr.

Yapõmõ devam eden kompresör ve looplar da VIII. Plan döneminde tamamlanmõş olacaktõr.

Diğer taraftan, yeni veya ilave alõmlarõ Türkiye içinde taşõmak üzere Doğu Anadolu

Doğal Gaz Ana İletim Hattõ ile Samsun-Ankara Doğal Gaz İletim Hattõ Projelerinin yapõm

çalõşmalarõ başlamõştõr.

Ayrõca, Türkmenistan-Türkiye-Avrupa DGBH Projesini gerçekleştirmek üzere bir

konsorsiyumun kurulmasõ, konsorsiyumun çalõşmalarõna başlamasõ da VII. Plan döneminde

kaydedilen önemli bir gelişmedir.

VII. Plan döneminde yaşanan önemli bir diğer gelişme ise, Bakü-Tiflis-Ceyhan HPBH

Projesinin hayata geçirilmesine yönelik somut adõmlarõn Kasõm 1999'da yapõlan AGİT

Zirvesinde atõlmasõdõr. AGİT Zirvesinde, Projeye ilişkin hükümetlerarasõ anlaşma Türkiye,

Azerbaycan ve Gürcistan tarafõndan imzalanmõş, anlaşmanõn ekine konulan geçiş ülkesi

Anlaşmalarõ ile Hükümet Garantisi ve Anahtar Teslimi Müteahhitlik Anlaşmasõ da

paraflanmõştõr.



VII. Plan döneminde hedeflenen konutlarda doğal gaz kullanõmõnõ arttõrmak için doğal

gaz yeraltõ deposu yapõlmasõ hususunda ise; TPAO�nun Kuzey Marmara ve Değirmenköy

Sahalarõnõn depolama amaçlõ kullanõmõ için çalõşmalar yapõlmaya, başlamõş, Tuz Gölü�ndeki tuz

domlarõnõn ve Tarsus yakõnlarõndaki soda yataklarõnõn doğal gaz yeraltõ deposu olarak

kullanõmõna yönelik de ön değerlendirmeler yapõlmaktadõr.

Ağustos 1990 tarihinde, BM�nin Irak�a uyguladõğõ ambargo paralelinde kapatõlan Irak-

Türkiye HPBH VII. Plan döneminde, Aralõk 1996�da , kõsõtlõ petrol sevkiyatõ için yeniden

işletmeye açõlmõştõr. Irak-Türkiye HPBH�nda sevkiyat 6 aylõk dönemler itibariyle devam

etmektedir.

VII. Planda yer alan �Askeri amaçlõ ürün boru hatlarõndaki boş kapasiteden, sivil amaçlõ

taşõmalar için daha fazla yararlanõlmasõ� önerisinden hareketle, Milli Güvenlik Kurulu�nun

tavsiye kararõ paralelinde, çalõşmalar başlatõlmõştõr.

VII. Plan döneminde Avrupa Birliği ile bütünleşme ve Türkiye'nin, dünya ekonomisi

içindeki payõnõ hergün biraz daha arttõrma ve dolayõsõyla siyasi ağõrlõğõnõ hissettirme amacõ

doğrultusunda, rekabet üstünlüğünün en temel faktörlerinden birisi olan kalitenin yükseltilmesi,

standardlarõn topluma mal edilmesi, toplam kalite yönetimi anlayõşõnõn yaygõnlaştõrõlmasõ için

Türk Standardlarõ Enstitüsü'nce çalõşmalar sürdürülmektedir.



BÖLÜM VII. SEKTÖRÜN SORUNLARI

A. Ulaştõrma sektöründe, boru hattõ ulaştõrmasõnõn da yer aldõğõ alt sistemlerin birbirlerini

tamamlayõcõ bir yapõ içerisinde gelişebilmesi ve diğer sektörlerin taşõma gereksinimlerinin

yerinde, zamanõnda, en ekonomik ve en güvenli biçimde karşõlanabilmesi için sistemin bir

bütün olarak ele alõnmasõnõ sağlayacak bir ulaştõrma ana planõ mevcut değildir. Bu durum

ulaştõrma alt sektörlerinin hemen hepsinde plansõz, birbirinden bağõmsõz, kõsa vadeli

çözümlere yönelinmesine neden olmakta, sektörde verimliliğin arttõrõlmasõ, mevcut

kapasitelerin etkin bir biçimde kullanõlmasõ, öncelikle doğru tespit edilerek yeni

kapasitelerin eşgüdüm içerisinde programlanmasõ, alt yapõnõn güvenli ve ekonomik bir

hizmeti eksiksiz olarak yerine getirilebilmesine yönelik yapõsal düzenlemelerin yapõlmasõ,

alt sektörlerarasõ gerekli işbirliği ve koordinasyonun temini gibi temel konularda beklenen

gelişmeler sağlanamamaktadõr. Bu sorun tüm diğer ulaştõrma alt sektörlerinin olduğu gibi,

boru hattõ ulaştõrma sektörünün de birinci sorunudur.

B. Yeni boru hattõ yatõrõmlarõnõn başta doğal gaz boru hattõ yatõrõmlarõ olmak üzere, bir Enerji

Planõ ile ilişkilendirilmek suretiyle programlanmasõ bugüne kadar sağlanamamõştõr. Bu

nedenle, doğal gaz boru hattõ yatõrõmlarõnõn, doğal gazõn Türkiye genel enerji dengesi

içindeki yerini uzun vadeli olarak belirleyecek kapsamlõ bir çalõşmaya dayandõrõlmasõ ilkesi

de bugüne kadar uygulanamamõştõr.

C. Doğal gazõn konut ve ticari sektörde kullanõmõnõn yaygõnlaştõrõlabilmesine paralel olarak,

doğal gaz yeraltõ depolama yatõrõmlarõ gerçekleştirilememiştir.

D. Rafineri ürünlerinin karayolu taşõmalarõna göre daha ekonomik ve güvenli olan boru hatlarõ

ile taşõnmasõ konusunda kayda değer bir gelişme sağlanamamõştõr.

E. Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattõ'ndaki petrol sevkiyatõndaki kõsõtlamalar kaldõrõlmamõş

ve hattõn kapalõ kaldõğõ yaklaşõk 7 yõllõk dönemde oluşan yaklaşõk 2.5 Milyar $'lõk

BOTAŞ�õn gelir kaybõ tazmin edilmemiştir.



F. 1999 yõlõnda başlayan bir uygulama ile Bütçe Kanununa eklenen bir madde ile doğal gaz

gayri safi satõş hasõlatõnõn %15'inin Maliye Bakanlõğõ'na pay olarak ödenmesi

kararlaştõrõlmõştõr. Bu husus doğal gazõn yurt çapõnda yaygõnlaştõrõlmasõna yönelik boru hattõ

yatõrõmlarõnõ ve doğal gaz teminini olumsuz yönde etkilemektedir.

G. Mevcut doğal gaz şehir dağõtõm şebekelerinde farklõ ülke standardlarõ kullanõlmõştõr.

Ülkemizde doğal gaz sektörü hõzla büyüdüğünden, malzeme kullanõmõ ve yapõm

metodlarõnda aynõ standardlar esas alõnarak; kurulacak tesislerin kontrol ve idamesi

kolaylaştõrõlmalõ, işletme ve bakõm masraflarõ azaltõlmalõ, insan ve eşya için riski en aza

indirerek çevreyi korumalõ ve bütünlük sağlanmalõdõr.

H. 1989 yõlõnda DLHİ'den BOTAŞ'a devredilen İzmit (İPRAŞ)-İstanbul (Haramidere) 16"

Akaryakõt Boru Hattõ Tesisi İnşaatõ Projesi, bu güne kadar ekonomiye kazandõrõlamamõştõr.

I. Boru hatlarõnõn planlama ve projelendirme aşamasõnda, hat güzergahõ tespiti yapõlmadan önce

bütün çevre etkilerinin belirlenerek değerlendirilmesi ve tespit edilen olumsuz etkilerin

önlenmesi için, hazõrlanmasõ gereken Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Raporlarõ, boru

hattõ yatõrõmlarõnõn karakteristiği dikkate alõndõğõnda, projelerde gecikmeye neden olmaktadõr.

İ. Boru hattõ ulaştõrmasõ sektöründe faaliyet gösteren kuruluşlar arasõnda koordinasyon

eksikliği bulunmaktadõr.



BÖLÜM VIII. SEKİZİNCİ PLAN DÖNEMİNDE BEKLENEN GELİŞMELER

Dünyada

1980'li yõllarõn ikinci yarõsõndan itibaren çevre sorunlarõnõn, ülkelerin enerji politikalarõnõ

ciddi boyutlarda etkilemeye başladõğõ görülmekte olup, dünya çapõnda enerji üretiminin ve

kullanõmõnõn insan sağlõğõ ve çevreye etkisi dikkate alõnarak çevre kirliliğine karşõ önlemler

alõnmaya başlanmõştõr. Temiz bir yakõt olan doğal gazõn alternatif enerji kaynağõ olarak

kullanõmõnõn, dolayõsõyla dünyada doğal gaz iletim ve dağõtõm hatlarõnõn artmasõ Sekizinci Plan

döneminde de beklenen bir gelişmedir.

Türkiye'de

Ülkemiz, zengin hidrokarbon kaynaklarõna sahip Hazar Bölgesi ve Orta Doğu Bölgesi

ülkeleri ile bu kaynaklara ihtiyaç duyan Batõ ülkeleri arasõnda bir geçiş ülkesidir. Ayrõca,

ülkemiz hõzla artan enerji talebi ile de, bu hidrokarbon kaynaklarõ için potansiyel bir pazardõr.

Bu kapsamda, Türkmenistan-Türkiye-Avrupa Doğal Gaz Boru Hattõ ve Bakü-Tiflis-

Ceyhan Ham Petrol Boru Hattõ Projeleri'nin hayata geçirilmesine yönelik somut adõmlar atõlmõş

olup, bu hatlarõn Sekizinci Plan döneminde tamamlanmasõ planlanmaktadõr.

2000 yõlõnda yapõmõna başlanõlmasõ öngörülen Güney Doğal Gaz İletim Hattõ ve Konya-

İzmir Doğal Gaz İletim Hattõ�nõn VIII. plan döneminde tamamlanacaktõr.

VII. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ döneminde yapõmõna başlanõlan Doğu Anadolu Doğal

Gaz Ana İletim Hattõ, Samsun-Ankara Doğal Gaz İletim Hattõ ve Karacabey-İzmir Doğal Gaz

İletim Hattõ'nõn 2001 yõlõnda, Çan-Çanakkale Doğal Gaz İletim Hattõ'nõn 2000 yõlõnda, işletmeye

alõnmasõ planlanmaktadõr.



Türkiye çapõnda doğal gaz talep projeksiyonlarõnõ belirlemek amacõyla �Doğal Gaz

Master Plan Çalõşmasõ�nõn, 2000 yõlõnda yaptõrõlmasõ planlanmaktadõr. Böylece, daha önceki

plan dönemlerinde de, õsrarla yapõlmasõ istenen bir husus hayata geçirilmiş olacak ve bu plan

doğrultusunda da doğal gaz kullanõmõnõ yaygõnlaştõrma çalõşmalarõ daha sağlõklõ olarak

gerçekleştirilecektir. Bir model çalõşmasõ ile Türkiye Genel Enerji Dengesi içinde doğal gazõn

payõnõn ne olmasõ gerektiği de belirlenmiş olacaktõr.

Doğal gaz yeraltõ depolama tesislerinin yapõmõ konut ve ticari sektörde doğal gaz

kullanõmõnõ arttõracaktõr.

VIII. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ döneminde, BM tarafõndan Irak'a uygulanan ambargo

nedeniyle, kõsõtlõ petrol sevkiyatõ yapõlan Irak-Türkiye Ham Petrol Hattõ'nda sevkiyatlardaki

kõsõtlamalarõn kaldõrõlmasõ beklenmektedir.

Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattõ ile taşõnan ham petrol Ceyhan terminalinden

uluslararasõ piyasaya pazarlanmaktadõr. Bu ham petrolün bir kõsmõ da TÜPRAŞ Rafinelerinde

işlenmektedir. Kõrõkkale Rafinerisi, boru hattõ ile Irak�tan Ceyhan�a gelen ham petrol, yerli ham

petrol ve deniz yolu ile yurtdõşõndan temin edilen diğer ham petrollerle ikmal edilmektedir.

Kõrõkkale Rafinerisi�nde Kerkük ve yerli hampetrol haricinde 100.000 ton�luk kargolar halinde

deniz tankerleri ile getirilen sõnõrlõ sayõda düşük pour�lu ham petroller ( İran light, Saharan

Blend v.s. ) boru hattõ ile Kõrõkkale�ye ulaştõrõlarak işlenmektedir. Ancak gelen ham petrollerle

hem deniz, hem de dünya rayiçlerine göre çok pahalõ olan boru hattõ navlunu ödenmesi,

Kõrõkkale Rafinerisi�nde işlenen ham petrolün maliyetini artõrmaktadõr.

Sekizinci plan döneminde tamamlanmasõ planlanan Bakü-Ceyhan Ham Petrol Boru

Hattõ'ndan Kõrõkkale ve Batman Rafinerilerine petrol arzõ yapõlmasõ durumunda, hem bu

rafinerilerin daha fazla ham petrol işlemesi sağlanacak, hem de ülkemiz ekonomisine olumlu

katkõda bulunulmuş olacaktõr.



Ürünlerin boru hattõ ile taşõnmasõ, karayolu taşõmasõna göre çok daha ekonomik

olmasõnõn yanõ sõra, karayollarõndaki trafik yükünün azalmasõ ve trafik emniyetinin sağlanmasõ

açõsõndan da önem taşõmaktadõr. Bu nedenle petrol rafinerilerinde üretilen ürünlerin, tüketimin

yoğun olduğu bölgelere boru hatlarõ ile ulaştõrõlmasõ tercih edilecektir.

Ülkemizin üç tarafõnõn denizlerle çevrili olmasõ nedeniyle, deniz kõyõsõnda bulunan İzmit

ve İzmir Rafinerileri ürettikleri ürünleri kolayca tüketim merkezlerine ulaştõrabilmektedir.

Ancak, İzmit Rafinerisi�nin Trakya�ya, İzmir Rafinerisi�nin de Ege Bölgesi�nin iç kõsõmlarõndaki

büyük merkezlere ürün boru hattõ ile bağlanmasõ yararlõ olacaktõr.

Gazyağõ, jet yakõtõ, motorin gibi ürünlerin kükürdünü gideren desulfürizasyon üniteleri

ile, çok düşük kükürtlü motorin, jet yakõtõ, nafta gibi ürünler üreten hidrokraker ünitelerinde

proses yüksek basõnç ortamõnda hidrojen gazõ ile birlikte gerçekleştirilmektedir.Hidrojen gazõ

doğal gazdan elde edilmekte olduğundan, rafinerilerin hidrojen üretimi için de doğal gaza

ihtiyacõ vardõr. Bu nedenle, yeni doğal gaz boru hatlarõ planlanõrken, rafinerilerin konumu da

dikkate alõnmalõ ve rafinerilerin hidrojen gazõ üretimi ve temiz yakõt gereksinimi karşõlanmalõdõr.

Ülkemizin LPG talebi hõzla artmakta olup, 1999 yõlõnda 3.3 Milyon ton olan Türkiye

LPG talebinin, 2004 yõlõnda 5.0 Milyon ton, 2010 yõlõnda 7.0 Milyon ton olmasõ beklenmektedir.

Ülkemizdeki rafinerilerde yõlda ancak 700 � 800 Bin ton LPG üretmekte olup, önümüzdeki

yõllarda da LPG üretiminde önemli bir artõş olmayacaktõr. Halen 2.5 � 3.0 Milyon ton LPG dõş

ülkelerden temin edilmektedir. Ülkemizin LPG dõşalõmõ 2004 yõlõnda 4.0, 2010 yõlõnda ise

6.0 Milyon ton�u aşacaktõr. Mevcut LPG terminallerinin yükünü azaltmak için ülkemizin doğal

gaz ikmalinin hõzla artõrõlmasõ ve büyük şehirlerin doğal gaz şebekelerinin tamamlanmasõ gerekli

görülmektedir.



BÖLÜM IX. SEKİZİNCİ PLAN DÖNEMİ İÇİN HEDEFLER VE POLİTİKALAR

Uygun aralõklarla güncelleştirilecek bir Ulaştõrma Ana Planõ tüm ilgili sektörlerin etkili

katõlõmõyla ve ivedilikle hazõrlanarak uygulamaya konulmalõ, yeni boru hattõ yatõrõmlarõ bir

Enerji Ana Planõ çerçevesinde programlanõp gerçekleştirilmelidir.

Bir Ulaştõrma Ana Planõ çerçevesinde boru hattõ sektöründe yapõlacak tüm yatõrõmlar

detaylõ teknik ve ekonomik fizibilite etüdlerine dayandõrõlmalõ ve proje seçiminde sosyal yararlar

da gözönünde bulundurulmalõdõr.

Ülkemize ekonomik ve siyasi güç kazandõracak uluslararasõ ham petrol ve doğal gaz boru

hattõ yatõrõmlarõna önem verilmeli, bu yatõrõmlarõn gerekli teşvik tedbirlerinden faydalanabilmesi

için her türlü düzenleme yapõlmalõdõr.

Şehirlerdeki hava kirliliğinin önlenmesi amacõyla, çağdaş bir yakõt olan doğal gazõn

konut ve ticari sektörde kullanõmõnõn arttõrõlmasõ için doğal gaz yeraltõ depolama tesislerinin

yapõlmasõna ilişkin çalõşmalar yoğun bir şekilde sürdürülmelidir.

Uzun dönemde Türkiye genel enerji dengesi içinde doğal gazõn payõ; enerji sektöründeki

ilgili tüm kuruluşlarõn katõlacağõ bir model çalõşmasõ ile saptanmalõ ve elde edilen sonuçlara

göre, yeni doğal gaz boru hattõ ve depolama yatõrõmlarõ öncelikle arz kaynağõnõn

çeşitlendirilmesine ve arz güvenliğinin sağlanmasõna yönelik olarak planlanmalõdõr.

Boru hattõ yatõrõmlarõnda aksaklõğa yol açõlmamasõ ve doğal gaz temininde sorun

yaşanmamasõ için doğal gaz satõş hasõlatõnõn %15'nin Maliye Bakanlõğõ'na pay olarak ödenmesi

hususu uygulamadan kaldõrõlmalõdõr.

Boru hatlarõnõn planlama ve projelendirme aşamasõnda, hat güzergahõ tespiti yapõlmadan

önce bütün çevre etkilerinin belirlenerek değerlendirilmesi ve tespit edilen olumsuz etkilerin

önlenmesi için, hazõrlanmasõ gereken Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Raporlarõnõn

hazõrlatõlmasõna gereken önem verilmelidir.



Boru hattõ yatõrõmlarõnõn birden fazla ilden geçtiği dikkate alõnarak, 48" ve daha küçük

çaplõ boru hattõ yatõrõmlarõnõn ÇED kapsamõndan muaf tutulmalõsõnõn yararlõ olacağõ

düşünülmektedir.

1989 yõlõnda DLHİ'den BOTAŞ'a devredilen İzmit (İPRAŞ)-İstanbul (Haramidere) 16"

Akaryakõt Boru Hattõ Tesisi İnşaatõ Projesi�nin, BOTAŞ'tan alõnarak, projeyi gerçekleştirebilecek

ürün dağõtõm faaliyetleri ile ilgili bir kuruluşa veya kuruluşlara devredilmesi araştõrõlmalõdõr.

Ülkemizin artan petrol ihtiyacõnõn yeni ham petrol boru hatlarõ ile ikmal edilmesi, deniz

taşõmalarõna göre çok daha az fire oranlarõ nedeniyle de, tercih edilmelidir.

Şehirlerdeki doğal gaz dağõtõm faaliyetlerinin özel sektör tarafõndan kurulacak dağõtõm

şirketleri tarafõndan üstlenilmesi ve kurulacak dağõtõm şirketlerinde yerel yönetimlerin de

hisselerinin olmasõnõ sağlayacak bir yapõ oluşturulmalõdõr.

Sanayide doğal gaz dönüşüm ve kullanõm yatõrõmlarõ teşvik edilmelidir.

Boru hatlarõ fizibilite, proje yapõmõ ve işletme faaliyetlerinde etkin görev yapabilecek

nitelikli personelin yetiştirilmesine önem verilmelidir.

Boru hatlarõ projelerini hazõrlayabilecek, müşavirlik yapabilecek yurt içi mühendislik ve

müşavirlik kuruluşlarõ desteklenip, teşvik edilmelidir.

Boru hatlarõ ile ilgili konularda üniversite-sanayi işbirliği geliştirilmeli, üniversitelerdeki

mevcut bilgi birikiminden istifade edilmelidir.

Boru hatlarõ ile ilgili Türk Standardlarõnõn hazõrlanmasõ hõzlandõrõlmalõdõr.

Sektörde yapõm ve işletme faaliyetlerinde kullanõlan malzemelerin yurt içinde imal

edilebilmesi için sanayi kesimi teşvik edilmelidir.

Sektördeki kuruluşlar arasõnda daha etkin bir koordinasyon sağlanmalõdõr.



BÖLÜM X. ÖNGÖRÜLEN AMAÇLARA ULAŞILABİLMESİ İÇİN YAPILMASI

GEREKLİ YASAL VE KURUMSAL DÜZENLEMELER VE UYGULANACAK

POLİTİKALAR

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlõğõ bünyesinde yürütülmekte olan �Doğal Gaz Piyasasõ

Serbestleştirme Çalõşmalarõ� kapsamõnda yapõlacak yasal düzenlemeler sonucu, 1987 tarih ve

3378 sayõlõ yetki kanunu ile doğal gaz faaliyetlerinde getirilen kõsõtlamalar kaldõrõlarak piyasanõn

serbestleştirilmesi gerçekleştirilecektir. Öngörülen düzenlemeler ile doğal gazõn temininden son

kullanõcõlara sunumuna kadar olan evrelerde, yatõrõmlar ile işletmecilik faaliyetlerinde kamu

idarelerinin düzenleyici işlevleri yanõnda, benimsenen yeni ekonomik yaklaşõmlar doğrultusunda

özel girişimcilerin de önemli işlevler üstlenmeleri mümkün olabilecektir.

Dünyada örnekleri birçok ülkede görüldüğü üzere, piyasalarõn ilk dönemlerinde en kolay

ve en az riskle oluşturulmasõ yaklaşõmõ ile bir kamu kuruluşunun özel haklar verilerek

görevlendirilmesi uygulamasõ, doğal gaz için 3378 sayõlõ yetki kanununa istinaden çõkarõlan 350

ve 397 sayõlõ Kanun Hükmünde Kararnameler ile ülkemizde de uygulanmaktadõr. Kanundaki

tanõmõ ile bir petrol olan doğal gazõn, aranmasõndan dağõtõmõna kadar olan faaliyetlerin Petrol

Kanunu da dahil olmak üzere bazõ genel kanunlara kõsõtlamalar getirerek, doğal gaz

faaliyetlerinde bir kamu, hizmet alanõ oluşturarak bir geçiş dönemi başlatõlmõştõr. Doğal gaz

konusunda girilmiş olunan taahhütler ile ilgili bir aksamaya neden olmaksõzõn, piyasanõn

gelişmesinde ve işlemesinde gerekli olan fiziki ve hukuki altyapõlarõn oluşturulduğu dönem olan

geçiş döneminin bitirilerek piyasanõn düzenlemeler çerçevesinde serbestçe işleyebildiği bir

duruma getirilmesi serbestleştirme çalõşmalarõnõn temel amacõdõr.

Halen ithal edilen doğal gazõn iletimi, dağõtõmõ ve satõşõ konularõnda BOTAŞ�õn, şehir

içlerinde dağõtõmõ konusunda BOTAŞ ve belediye kuruluşlarõnõn 397 sayõlõ KHK çerçevesinde

aldõklarõ izinler ile tekelleri mevcut bulunmakta ve ilave olarak TPAO�nun üretmekte olduğu

yerli doğal gazõn iletimi, fiyatlandõrmasõ ve satõşõ Petrol Kanunu hükümleri çerçevesinde

yürütülmektedir. Dolayõsõ ile doğal gazõn temininden dağõtõmõna kadar olan tüm aşamalarda

sadece kamu kuruluşlarõnõn olduklarõ tekelci yapõlarõn mevcudiyeti sözkonusudur. 1954 yõlõnda



çõkarõlan Petrol Kanunu ile, serbest piyasa ekonomisi felsefesine uygun olarak yapõlan

düzenlemeler doğrultusunda gelişmesi benimsenen piyasasõ içerisinde yer alan doğal gaz için

getirilen kõsõtlamalarõn kaldõrõlmasõ sonucu kamu tekellerinin yerini özel tekellerin almasõnõn

önlenmesi en önemli unsurdur. Bu amaç doğrultusunda tekelci yapõda piyasanõn teminden son

kullanõma kadar aşamalarda birbirine geçmiş olan faaliyetlerin, rekabeti mümkün kõlacak şekilde

ayrõştõrõlmasõ ve rekabete açõlmasõ gerekli görülmektedir.

Doğal gaz piyasasõ için faaliyet alanlarõnõn temin, iletim ve dağõtõm başlõklarõ altõnda

ayrõştõrõlmasõ ile rekabetin en üst düzeye çõkarõlmasõ mümkün olabilecek ve niteliği nedenleri ile

hala tekelci özelliğini korumasõ gerekli faaliyetlerin özel düzenlemeler kapsamõnda tutulmasõ

mümkün olabilecektir.

Doğal gazõn temini konusunda, daha çok yabancõ kaynaklara bağõmlõ olunduğu

bilinmektedir. Ancak, Türkiye'nin bulunduğu coğrafi konum, ülkeye farklõ kaynaklardan ve

farklõ yönlerden doğal gazõn girmesini ve gerekli düzenlemelerin yapõlmasõ durumunda gazõn

gazla rekabetini mümkün kõlacaktõr. Benimsenen yeni ekonomik yaklaşõmlar doğrultusunda,

kamunun ticari faaliyetlerde yer almamasõ ve ticarette haksõz rekabete sebebiyet vermemesi

ilkelerine uygun olarak doğal gaz temini ile ilgili kõsõtlamalarõn kaldõrõlmasõ ve tamamen

rekabete açõlmasõ mümkün olacaktõr.

Doğal gazõn dağõtõmõ konusunda, şehir içi evsel ve ticari kullanõm dõşõnda kalan her türlü

kullanõcõnõn, satõcõsõnõ kendisi seçme imkanõna sahip olabilecektir. Organize sanayi bölgeleri,

kullanõcõ birlikleri gibi yapõlarõn ve elektrik santralleri ile gübre fabrikalarõ gibi büyük

kullanõcõlarõn, kendi hatlarõ ile bağlanarak tercih edecekleri temin edicilerden (toptan satõcõ)

doğal gaz almalarõ, dağõtõm alanõnda da rekabeti engelleyici yapõlarõn oluşmamasõnõ

sağlayacaktõr. Bu tür yapõda, kendi toptan satõcõsõnõ seçme imkanõ bulamayan şehiriçi evsel ve

ticari kullanõcõlarõn dağõtõm hizmetlerinden yararlandõrõlmalarõnõ teminen, sadece bulunduğu

yerleşim bölgesi ile sõnõrlõ olmak üzere imtiyaz yapõlarõ oluşturulacaktõr.

Doğal gaz piyasasõnda toptan satõcõlar tarafõndan ticari bir mal olarak sunulan doğal gazõn

iletimi, depolanmasõ ve gerekmesi halinde gazlaştõrõlmasõ konularõnõn, iletim faaliyetleri olarak



diğer faaliyetlerden ayrõştõrõlmasõ rekabetin engellenmemesi açõsõndan zorunludur.

Taşõmacõlõktan çok, doğal gazõn dönemsel kullanõm farklõlõklarõnõ dengeleyici olarak bekletme

hizmetlerinin sunulacağõ depolama faaliyetleri de zorunlu bir kamu hizmeti yaklaşõmõ dõşõnda

piyasanõn talebi ile ortaya çõkabilecektir.

Serbestleştirilmiş doğal gaz piyasasõnõn hiçbir ayrõmcõlõğa yer vermeyecek şekilde

işlemesi, özellikle ulusal boyuttaki iletim faaliyetlerinin yürütülebilmesine bağlõ olacaktõr.

Ülkemizde henüz gelişimini tamamlamamõş ve piyasasõ oluşmamõş olan Ulusal İletim

Şebekesinin, ihtiyaçlarõ karşõlayacak şekilde ve ülke kalkõnma planlarõna uygun olarak kamu

tarafõndan bir bütün olarak geliştirilmesi çok önemlidir. Ulusal iletici olarak BOTAŞ'õn

üstleneceği bu işlev çerçevesinde, Ulusal İletim Şebekesinin planlanmasõnda esas olacak olan

önceliklerin değerlendirilmesinde kullanõlacak olan ağõrlõk puanlarõnõn ilgililerce tartõşõlmasõ ve

belirlenmesi gerekmektedir.

Ulusal İletim Şebekelerinin gelişim puanlarõnõn Beş Yõllõk Plan dönemlerinde revize

edilerek ilan edilmesi, piyasada faaliyet gösteren girişimcilerin ve kullanõcõlarõn kendi

planlamalarõnõ yapmasõna imkan verecektir.

Bu planlama çalõşmalarõnda;

a) Endüstriyel kullanõm potansiyeli en çok,

b) Çevre sorunlarõ yoğun,

c) Nüfus yoğunluğu fazla,

d) Sosyal ve/veya ekonomik nedenlerle kalkõnma planlarõnda öncelik tanõnmõş

yörelere erişime öncelik verilmelidir.

Plan hazõrlama çalõşmalarõnda yukarõdaki öncelik sõrasõ değiştirilmeksizin, yeni

değerleme kriterlerinin geliştirilmesi ve ağõrlõk puanlarõnõn her beş yõllõk dönem için tespiti,

yürürlükteki düzenlemeler kapsamõnda yapõlmalõdõr.

SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI · mevcut durumla beklenen gelişmeler kıyaslanarak,...

Documents

Transcript of SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI · mevcut durumla beklenen gelişmeler kıyaslanarak,...