Schurend Scharnieren,over het belang van Policing of ...€¦ · Amsterdam-Amstelland, Haaglanden...

Schurend Scharnieren,over het belang van Policing of Communities

Schurend Scharnieren

Over het belang van

Policing of Communities

School voor Politieleiderschap Strategische Leergang Leidinggeven Auteurs: Alrita Borst Johan Sikkens Jan Swaan Daan van Winsen Begeleider: Prof. Dr. Arie de Ruijter Warnsveld, augustus 2009


2

Inhoud Inhoud .................................................................................................................................................... 2

Woord vooraf ....................................................................................................................................... 6

1 Inleiding ......................................................................................................................................... 8

1.1 Inleiding ............................................................................................................................................ 8

1.2 Consequenties voor de Nederlandse politie ....................................................................... 9

1.3 Politie in Ontwikkeling; een nieuwe visie op de politiefunctie ................................... 9

1.4 De onderzoeksvraag ................................................................................................................... 10

1.5 Theoretisch kader en methode van onderzoek ............................................................... 13

1.6 Relevantie ....................................................................................................................................... 14

1.6.1 Wetenschappelijke relevantie ....................................................................................... 14

1.6.2 Maatschappelijke relevantie .......................................................................................... 15

1.6.3 Opleidingsrelevantie ......................................................................................................... 15

1.7 Tot slot ............................................................................................................................................. 15

1.7.1 Leeswijzer .............................................................................................................................. 16

Deel I .................................................................................................................................................... 18

theoretisch onderzoek .................................................................................................................. 18

2 Community, een theoretische verkenning ..................................................................... 20

2.1 Inleiding .......................................................................................................................................... 20

2.1.1 De deelvraag ......................................................................................................................... 21

2.2 Wat zegt PiO over Communities ............................................................................................ 22

2.3 De herkomst van het begrip Community ........................................................................... 24

2.4 Community bezien vanuit een wetenschappelijk historisch perspectief .............. 24

2.5 Sociale cohesie in relatie tot de community ..................................................................... 26

2.6 De consequenties van afnemende sociale cohesie ......................................................... 28

2.6.1 Nieuwe vormen of andere kenmerken van communities ................................... 30

2.6.2 ‘Betwixt and between’ ...................................................................................................... 32

2.7 Conclusie ......................................................................................................................................... 33

2.8 Antwoord op de deelvraag ...................................................................................................... 34

3 Policing, een theoretische verkenning ............................................................................ 36

3.1 Inleiding .......................................................................................................................................... 36

3.1.1 De deelvraag ......................................................................................................................... 36

3.2 Wat zegt PiO Over Policing ...................................................................................................... 37

3.3 Policing bezien vanuit een wetenschappelijke perspectief ........................................ 38

3.4 Policing nader verkend ............................................................................................................. 41

3.5 Historische ontwikkelingen .................................................................................................... 41

3.5.1 Ontstaansgeschiedenis van politie en de politiefunctie ..................................... 41

3.5.2 Ontwikkeling van de politiefunctie vanaf de jaren’70.......................................... 43

3.6 Wetshandhaving in enge zin ................................................................................................... 45

3.7 Het geweldsmonopolie .............................................................................................................. 48

3.8 Het belang van informatie en administratieve taken .................................................... 48

3.9 De dagelijkse praktijk van de politiemedewerker .......................................................... 49

3.10 Conclusie ......................................................................................................................................... 52


4 Veiligheid, een theoretische verkenning ........................................................................ 56

4.1 Inleiding .......................................................................................................................................... 56

4.1.1 De deelvraag ......................................................................................................................... 57


3

4.2 Wat zegt PIO over Veiligheid? ................................................................................................ 57

4.3 Veiligheid historisch geborgd ................................................................................................. 59

4.4 Wetenschappelijke verkenningen van Veiligheid .......................................................... 61

4.4.1 Sociale veiligheid afgezet tegen maatschappelijke ontwikkelingen .............. 62

4.5 verheid en Sociale veiligheid .................................................................................................. 65

4.6 Conclusie ......................................................................................................................................... 66


5 Policing of Communities en de theoretische betekenis ervan in relatie tot

veiligheid ............................................................................................................................................ 70

5.1 Inleiding .......................................................................................................................................... 70

5.1.1 Policing of Communities als scharnier tussen samenleving en veiligheid. .. 71

5.1.2 De deelvraag ......................................................................................................................... 72

5.2 Policing of Communities wetenschappelijk bezien ........................................................ 72

5.2.1 Communities......................................................................................................................... 73

5.2.2 Policing ................................................................................................................................... 74

5.2.3 Veiligheid ............................................................................................................................... 77

5.3 Policing of Communities, een geïntegreerd beeld .......................................................... 78

5.4 Wat beoogt PiO met Policing of Communities ................................................................. 80

5.5 Onderstromen .............................................................................................................................. 81

5.6 Conclusie en antwoord op de hoofdvraag ......................................................................... 81

5.7 Tot slot ............................................................................................................................................. 83

Deel II, Empirisch Onderzoek ..................................................................................................... 84

6 Policing of Communities in Politie Nederland .............................................................. 86

6.1 Inleiding .......................................................................................................................................... 86

6.1.1 Bestaande onderzoeksdata ............................................................................................. 87

6.2 PiO over de doorwerking van Policing of Communities in de praktijk .................. 88

6.3 PiO in beeld en een visie die staat als een huis ................................................................ 88

6.3.1 Samenwerkingsgerichtheid met het oog op Veiligheid ....................................... 89

6.3.2 Verbinding en Vertrouwen met het oog op Veiligheid ........................................ 91

6.3.3 Professionaliteit met het oog op Veiligheid ............................................................. 92

6.4 De opbrengsten van vandaag.................................................................................................. 94

6.5 Conclusie ......................................................................................................................................... 95

7 Policing of Communities, een praktijkillustratie ......................................................... 98

7.1 Inleiding .......................................................................................................................................... 98

7.2 Onderzoeksopzet ......................................................................................................................... 99

7.3 Visie Politiekorps Zuid-Holland-Zuid “Waakzaam en Dienstbaar” ....................... 100

7.3.1 Waakzaam en Dienstbaar ............................................................................................. 100

7.3.2 Samenwerkingsgerichtheid in een netwerksamenleving ................................ 102

7.3.3 Verbinding en Vertrouwen .......................................................................................... 103

7.3.4 Professionaliteit, informatie en communicatie .................................................... 103

7.3.5 Resumerend ....................................................................................................................... 104

7.4 Het veldonderzoek ................................................................................................................... 104

7.4.1 Samenwerkingsgerichtheid in een netwerksamenleving ................................ 104

7.4.2 Verbinding en Vertrouwen .......................................................................................... 108

7.4.3 Professionaliteit ............................................................................................................... 110

7.5 Conclusie ...................................................................................................................................... 111

Deel III, Bevindingen en Aanbevelingen ............................................................................... 114

8 Naschrift en Aanbevelingen ............................................................................................... 116

8.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 116


4

8.2 Stand van zaken ........................................................................................................................ 116

8.3 Identiteit en Leiderschap ...................................................................................................... 122

8.4 Aanbevelingen ........................................................................................................................... 124

9 Bibliografie ............................................................................................................................... 126

10 Bijlage 1 ..................................................................................................................................... 130


5


6

Woord vooraf

Deze scriptie is geschreven als eindwerkstuk voor de Strategische Leergang

Leidinggeven aan de School voor Politieleiderschap. De schrijvers van deze scriptie zijn

werkzaam als leidinggevenden binnen de politieorganisaties van de regiokorpsen

Amsterdam-Amstelland, Haaglanden en IJsselland en bij het Korps Landelijke

Politiediensten.

Als onderwerp van deze scriptie hebben wij gekozen voor een thema dat voldoende

uitdaging bood vanuit wetenschappelijke invalshoek en dat ook iets kan op leveren voor

de politieorganisatie zelf. De grootste winst kan behaald worden als er een bijdrage

geleverd zou kunnen worden aan de veiligheid van de samenleving die wij dienen.

Wij hebben gekozen voor het uitdiepen van een onderdeel uit Politie in Ontwikkeling, de

strategische visie voor de politie. Het betreft hier het onderdeel Policing of Communities.

Met veel plezier hebben wij hieraan gewerkt, onder de bezielende en inspirerende

begeleiding van ‘onze’ Professor Arie de Ruijter.

Het liefst zouden we Policing of Communities zodanig uitwerken dat het concreet

vertaald kan worden naar de dagelijkse praktijk. Zodanig dat het van het richten vanuit

‘Politie in Ontwikkeling’ (PiO), via het inrichten van de organisatie ontwikkeld kan

worden naar een methode om uiteindelijk te kunnen verrichten. Al in onze eerste

verkenningen bleek dat dit niet eenvoudig is. Het begrip Policing of Communities is voor

velerlei uitleg vatbaar en in de praktijk wordt er ook op verschillende manieren mee

omgegaan. Het is zelfs denkbaar dat de praktijk van alledag meer voorbeelden geeft dan

we vooraf hadden kunnen bedenken. We ontdekten ook al snel dat de theorie over het

begrip Policing of Communities erg breed was. De literatuur bracht ons in meerdere

interessante onderzoeksgebieden. Dit heeft een rijke schakering aan bevindingen en

vragen opgeleverd. PiO is grotendeels benaderd vanuit een politie binnenperspectief.

Betrokkenheid en inbreng van de samenleving, de burgers, worden daarin gemist. Ook

wij hebben de onderzoeksvraag benaderd vanuit dit perspectief. Als onderzoekers

maken we zelf deel uit van de binnenwereld van de politie en uiteraard kleurt dit onze

opvatting, onze constructie van de werkelijkheid. Daarnaast heeft onze kennis over de

politiepraktijk de mogelijkheid geboden om extra kritisch naar het onderwerp te kijken.

Met veel plezier hebben we aan deze scriptie gewerkt. Met groot genoegen bieden we

hierbij het eindproduct aan.

Warnsveld, augustus 2009

Alrita Borst

Johan Sikkens

Jan Swaan

Daan van Winsen


7


8

1 Inleiding

De aanslagen op het World Trade Center in New York staan iedereen nog in het

geheugen gegrift. Een gebeurtenis die niet alleen dramatisch was voor de slachtoffers,

nabestaanden en de stad New York, maar vooral de wereld deed schudden op haar

grondvesten. De wereld werd zich bewust van een samenleving, die mondiaal was

veranderd. Niet alleen de omgeving zoals die door de 19e eeuwse Nederlandse auteur

Maurik vanaf een stadstoren kon worden beschouwd veranderde fysiek, maar ook de

vormen van samenleven waren veranderd. Met deze gebeurtenis werden wij ons ervan

bewust, dat de samenleving niet meer bestond uit kleine afgeschermde communities,

maar uit wereldwijde netwerken. Zowel daders als slachtoffers hadden godsdienstige en

etnische banden met personen over de gehele wereld en waren ingebed in een mondiaal

netwerk. Zij maakten deel uit van wereldomvattende gemeenschappen. Maar ook de

gebeurtenissen na de aanslagen maakten duidelijk dat wereldwijde netwerken een

essentiële rol spelen bij zowel het plegen van de aanslagen als bij de bestrijding ervan.

We leven in een netwerksamenleving, waarin het onduidelijk is aan wie of wat

gebeurtenissen zijn toe te schrijven. Er is sprake van steeds meer interacterende

factoren en gebeurtenissen kunnen plaatsvinden vanuit mondiale thematiek of juist

wereldwijde gevolgen veroorzaken. De kennis over gebeurtenissen wordt door

technologische ontwikkelingen live en tijdloos over de wereld verspreid.

Dat deze wereldwijde netwerken ook het niveau van het dorp of de buurt in de stad

raken, bleek wel bij de inval in Afghanistan die volgde op de aanslagen op 9/11. De

slager in een Amsterdamse buurt bleek plotseling niet alleen slager te zijn, maar ook

moslim en Afghaan. Hij werd door deze gebeurtenis een factor in het veiligheidsdenken.

Was hij soms ook gelieerd aan de daders, omdat hij mogelijk gezien werd als lid van

dezelfde gemeenschap of community? Of moest hij om diezelfde reden gezien worden

als een potentieel slachtoffer van bedreiging en/of discriminatie? Een ander voorbeeld

viel ons onlangs ten deel tijdens een lesmodule van de strategische leergang

1.1 Inleiding

Omstreeks het jaar 1850 beklimt de Amsterdamse schrijver Justus van Maurik als kleine

jongen de toren van de Oude Kerk in Amsterdam. Met de torenwacht als gids bekijkt hij de

stad. De stad was toen als een geheel te overzien. Het bonte patroon van torens en daken kon

beschouwd worden en de stadsgrenzen werden gemarkeerd door water of landbouwgrond.

Als hij na veertig jaar de toren weer beklimt, is Amsterdam inmiddels een wereldstad

geworden. “In het oosten, in het westen, in het zuiden, zo ver het oogt reikt, een zee van huizen,

torens en gebouwen, een oneindigheid van daken, schoorstenen en geveltoppen. Geen bomen,

geen weilanden meer in de verte, maar daken, huizen en nog eens daken… overal een nieuwe

stad! (…) Als een verslindend monster heeft de stad zich op al wat verder om haar heen weiland

en tuin was geworpen, en gulzig opgeslokt wat zij bereiken kon. Sloten werden wegen,

moestuinen veranderden in straten en waar vroeger vreedzame koeien rustig herkauwend in het

malse gras lagen, rijdt nu de elektrische tram door dichtbevolkte nieuwe wijken”

Van Maurik (1994: 18,19).


9

leidinggeven. Twee Amsterdamse vrouwen van Marokkaanse afkomst vertelden ons, dat

zij zich sinds de moord op Theo van Gogh in 2004 niet meer veilig voelen in Nederland.

Zij woonden beiden al meer dan veertig jaar in dezelfde buurt van Amsterdam en

hadden zich tot die gebeurtenis altijd welkom en veilig gevoeld. Nu voelen zij zich niet

meer thuis, omdat zij vanwege hun etnische afkomst over één kam worden geschoren

met de dader.

Door deze gebeurtenissen met mondiale effecten kreeg het veiligheidsbeleid in

Nederland en het denken hierover een nieuwe dimensie. Op welke wijze hebben wij

onze veiligheid georganiseerd en welke rol speelt de politie hierin? Verhoudt deze rol

zich tot haar kerntaken? Als we kijken naar de steeds complexer wordende omgeving,

dan rijst de vraag wat dat betekent voor de werkwijze van de politie. Als we zien dat de

wereld steeds meer een netwerksamenleving wordt, op welke manier werkt dat dan

door in de wijze waarop de politie invulling geeft aan haar taak? Hoe is het

samenwerken in die netwerken georganiseerd? Deze ontwikkelingen en de vragen die

het oproept, maken ons duidelijk dat de politie niet als enige verantwoordelijk kan zijn

voor de veiligheid van iedere burger. Dat zou een illusie zijn, kijkend naar

mogelijkheden, bevoegdheden en de rol die zij in de praktijk vervult. Werken aan

veiligheid betekent voor de politie per definitie samenwerken met partners in veiligheid.

Dat lijkt gemakkelijker gezegd dan gedaan, want waaruit bestaat deze samenwerking

dan? Zijn verwachtingen van partners in deze gelijk? Wat is in die samenwerking de

positie en het aandeel van de politie? Bovendien maakt een complexe omgeving het niet

gemakkelijker om eenduidig antwoord te geven op deze vragen. Het is lastig omdat door

de complexiteit geen sprake zal kunnen zijn van een één op één relatie met partners.

Temeer omdat oorzaak- gevolgketens onduidelijk zijn, is ook onduidelijk met wie het

partnerschap moet worden aangegaan om bepaalde resultaten te bereiken. Er is sprake

van een messy partnership, van blurring and blending, van vervaging en vermenging.

Bovendien kenmerkt de politie zich door het unieke gegeven dat aan haar het

geweldsmonopolie is toegekend. Dat gegeven maakt dat per definitie geen sprake is van

gelijkwaardig partnerschap en dat maakt de samenwerking met partners lastiger dan

op het eerste oog lijkt. Heeft de politie een antwoord op bovenstaande ontwikkelingen

en consequenties?

Het antwoord van de politietop op bovenstaande ontwikkelingen is “Politie in

Ontwikkeling” (PiO). In 2005 verscheen dit visiedocument van de Nederlandse Politie

vanuit het urgentiebesef, dat de politie aansluiting moet blijven zoeken bij de mondiale

ontwikkelingen. Het document is geschreven vanuit de opvatting dat de politie een

belangrijke rol speelt bij het bevorderen van de veiligheid van burgers (Projectgroep

Visie op de politiefunctie, 2005: 11). Veiligheid wordt zelfs gezien als de kroon op het

werk, waaraan de politie haar grootst mogelijke bijdrage levert (Projectgroep Visie op

de politiefunctie, 2005: 11,13). Met Community policing lag de nadruk op de

1.2 Consequenties voor de Nederlandse politie

1.3 Politie in Ontwikkeling; een nieuwe visie op de politiefunctie


10

gebiedsgebonden aanpak in wijken en buurten. De politie heeft echter te maken met

verschillende doelgroepen en (mondiale) netwerken, hetgeen vraagt om een

differentiatie in benadering; “Niet alle contacten verlopen via het loket van de wijk- of

buurtagent” (Projectgroep Visie op de politiefunctie, 2005: 17). De Nederlandse politie

zet daarom met haar nieuwe visie ondermeer in op Policing of Communities. Zij wil

daarmee het begrip maatschappelijke omgeving breder opvatten dan uitsluitend

geografisch en wil haar aandacht nadrukkelijk ook richten op andere gemeenschappen

of communities dan uitsluitend geografische eenheden. Met deze vernieuwde zienswijze

zoekt zij de aansluiting op de ontwikkelde netwerksamenleving alsmede een werkwijze

die past bij een complexe omgeving. Met Policing of Communities beogen de schrijvers

een andere, nieuwe zienswijze te introduceren waarbij samenwerking een belangrijke

basis vormt. Het is echter een zienswijze die nog veel vragen oproept. Het debat over de

nieuwe visie Policing of Communities is tot op heden onderbelicht gebleven;

Welke communities, anders dan de locale gemeenschappen, worden namelijk bedoeld?

In de visie wordt gesproken over voorbeelden als brancheorganisaties en het

bedrijfsleven. Maar zijn organisaties wel communities zoals bedoeld met Policing of

Communities? En wat wordt bedoeld met policing? Kan policing in dit verband worden

opgevat als het actief betrekken van een community bij veiligheid door de politie, of

moet Policing of Communities worden beschouwd als policing door de community zelf;

oftewel controle en regulering door de gemeenschap zelf? En komen we hiermee in de

buurt van een begrip als zelfredzaamheid, niet zo zeer van het individu maar van de

community als geheel? Past dit in het begrip Policing of Communities, zoals dat in Politie

in Ontwikkeling is bedoeld en welke rol of positie heeft de politie daar dan in? Wat is

dan het verschil met onze vertrouwde werkwijze volgens Community Policing? En last

but not least, waar hebben we het over als we spreken over veiligheid? Welke veiligheid

wordt dan bedoeld, subjectieve – of objectieve veiligheid, fysieke – of sociale veiligheid?

Al deze vragen prikkelden onze nieuwsgierigheid. Het lanceren van een nieuw begrip

suggereert op z’n minst, dat met Policing of Communities iets nieuws in het politiewerk

wordt geïntroduceerd. De wijze waarop de politie in staat is om in het kader van Policing

of Communities verbinding te maken en te behouden met de samenleving achten wij een

strategisch vraagstuk van essentieel belang. De strategische visie van de politie is

ontwikkeld om richting te geven aan de politiefunctie en beoogt daarmee van

toegevoegde waarde te zijn voor de uitvoering ervan. Om die reden richten wij ons in dit

onderzoek op een nadere verkenning van Policing of Communities, in de hoop aan de

vertaling van richten naar inrichten en verrichten een positieve bijdrage te leveren.

Ongeacht wat de inhoudelijke betekenis van Policing of Communities is, rijst ook de

vraag hoe Policing of Communities als begrip nu eigenlijk bedoeld is. Is het een punt op

de horizon, zoals in het visiedocument staat, of een principe, waarover hetzelfde

document spreekt? Is het een doel, een visie of een startbegrip, of moeten we het zien als

een werkwijze, een methode of een concept? Gezien het feit dat er nog teveel vragen

1.4 De onderzoeksvraag


11

bestaan over welke richting Policing of Communities beoogt en wat het begrip precies

betekent, kan er ons inziens nog geen sprake zijn van een concept of methode dat

implementatierijp is. Er is ook geen uitvoeringsprogramma aan gekoppeld. Wij gaan dan

ook uit van een zienswijze met nieuwe invalshoeken om aan het politiewerk in een

netwerksamenleving invulling te geven. Een zienswijze die in het kader van actuele

veiligheidsvraagstukken nog een vertaling dient te krijgen in het politiewerk van

alledag. Op dit moment lijkt de ontwikkeling van Policing of Communities niet

gestructureerd en eenduidig te verlopen. En als er al sprake is van ontwikkeling, is er

wellicht sprake van een rhizomatische ontwikkeling (Ten Bos in Blauwe Denkers

2007:11). Voor zover de politiekorpsen invulling en uitwerking geven aan de

verschillende punten van het visiedocument, doen zij dat zeer waarschijnlijk ieder op

geheel eigen wijze. Dat hoeft overigens niet erg te zijn en kan juist veel kansen bieden,

als er maar sprake is van een heldere richting. Daarom is het van belang te onderzoeken

of deze nieuwe zienswijze voldoende doordacht is om in de praktijk eenduidig ten

uitvoer te kunnen worden gebracht, dan wel wat eraan gedaan kan worden om dat te

bewerkstelligen.

Policing of Communities moet gaan functioneren als een scharnier tussen de politie en

de samenleving. En een goed werkend scharnier kenmerkt zich, doordat ze twee

afzonderlijke delen, bewegend met elkaar verbindt. Slechts de verbinding zorgt ervoor

dat het scharnier haar functie krijgt. Een scharnierpen zorgt ervoor dat het

verbindingsmechanisme soepel kan bewegen in de beoogde richting. Is de verbinding

niet aanwezig, onjuist tot stand gebracht of wordt deze niet onderhouden dan zal het

mechanisme gaan schuren of zelfs stagneren. Als Policing of Communities de

scharnierfunctie tussen visie en praktijk moet zijn, dan is het van belang om te weten op

welke wijze deze zienswijze invulling krijgt, of met andere woorden: welke onderdelen

hebben we in handen? Hoe wordt de ophanging beoogd en op welke wijze brengen we

de verbinding tot stand? Hoewel het begrip in de praktijk niet lijkt te zijn ingeburgerd, is

het in ieder geval een begrip dat lijkt te attenderen op een belangrijke verbinding;

namelijk die tussen de politie en de samenleving. Daarom is het ook absoluut de moeite

waard om de inhoudelijke betekenis ervan te verkennen, zodat in de praktijk een zo

maximaal mogelijke bijdrage aan veiligheid kan worden behaald met deze nieuwe

zienswijze. Daarvoor is het nodig om de onderscheidende begrippen uit deze zienswijze

te conceptualiseren en te problematiseren. Een exacte definitie van Policing of

Communities is niet wat wij nastreven. Wij kiezen ervoor om de in PiO aangegeven

richting te verduidelijken, waarbij voldoende ruimte overblijft voor noodzakelijke

variatie in de uitvoering. Wij achten het vanuit strategisch oogpunt van groot belang om

nog eens dieper door te zoeken naar de betekenis van het begrip Policing of

Communities. Dit lijkt ons zinvoller dan onmiddellijk met checklisten voor de dagelijkse

praktijk te komen.


12

Op grond van het bovenstaande definiëren wij de hoofdvraag van ons onderzoek als

volgt:

Om de centrale onderzoeksvraag te beantwoorden onderscheiden wij een aantal

subvragen die gerelateerd worden aan ons theoretisch onderzoek. De subvragen zijn

gericht op een nadere verkenning van de onderscheidende begrippen. Policing of

Communities wordt als het ware ontleed, waarbij ook veiligheid als kroon op het werk

separaat wordt onderzocht. Op basis van de centrale onderzoeksvraag zijn de volgende

subvragen ter beantwoording van deze onderzoeksvraag geformuleerd. De

beantwoording hiervan is beschreven in respectievelijk hoofdstuk 2, 3 en 4.

Theoretische subvragen

1 Hoe wordt het begrip Communities omschreven in de literatuur?

a. Wat zegt PiO over Communities?

b. Wat zegt de wetenschappelijke literatuur over Communities?

2 Hoe wordt het begrip Policing omschreven in de literatuur?

a. Wat zegt PiO over Policing?

b. Wat zegt de wetenschappelijke literatuur over Policing?

3 Hoe wordt het begrip Veiligheid omschreven in de literatuur?

a. Wat zegt PiO over Veiligheid?

b. Wat zegt de literatuur over Veiligheid?

Tijdens het uitvoeren van ons theoretisch onderzoek ter beantwoording van onze

hoofdvraag, kwamen wij een aantal factoren tegen, die door alle drie de begrippen heen

stroomden. Het vermoeden dat gaandeweg ons onderzoek rees, was dat uitdieping van

deze onderstromen, die we verwoord hebben in hoofdstuk 5.1, van groot belang zou

kunnen zijn voor verdere uitwerking en invulling van Policing of Communities in de

Politiepraktijk.

Als aanvulling op ons theoretisch onderzoek hebben we daarom besloten om empirisch

onderzoek te doen, vanuit de gedachte dat we hiermee een waardevolle aanvulling

zouden kunnen realiseren voor de politiepraktijk. Op basis van de thema’s uit de

onderstromen is dit onderzoek aan de hand van de onderstaande subvragen uitgevoerd.

Dit is gebeurd op basis van eerder gedaan veldonderzoek en weergegeven in Hoofdstuk

6, aangevuld met eigen veldwerk dat verwoord is in hoofdstuk 7.

Wat betekent Policing of Communities in relatie tot veiligheid?


13

Empirische subvragen:

4 Hoe wordt de uitwerking van PiO en specifiek van Policing of Communities

ervaren in de praktijk, volgens bestaande bronnen onderzoeksdata hierover,

afgezet tegen de theoretische verkenning?

5 Op welke wijze wordt aan Policing of Communities uitvoering gegeven door de

uitvoerende politiemedewerker, afgezet tegen de theoretische verkenning?

Wij hebben gekozen voor een conceptualiserend - en explorerend onderzoek waarbij de

onderscheidende begrippen uit Policing of Communities (Policing, Communities,

Veiligheid) vanuit de literatuur nader worden verkend. Wij gaan op zoek naar de

betekenis, de samenhang en de verbanden tussen verschillende begrippen. Het begrip

Communities wordt door ons voornamelijk verkend vanuit een sociologisch perspectief,

terwijl het begrip Policing zowel door de sociologische als door de bestuurlijke bril

wordt benaderd. Het is dus aan ons, onderzoekers, om beide begrippen vanuit de

literatuur te integreren en van een nieuw perspectief te voorzien. De integratie van deze

begrippen vindt u terug in hoofdstuk 5. Toch onderzoeken wij niet zomaar uit de losse

pols. Het perspectief van waaruit wij onderzoeken is het leefwereldperspectief, dat

vooral getypeerd wordt door de handelingstheorie (Pröpper, collegedictaat 1992). De

werkelijkheid wordt in deze theorie gevormd door menselijk handelen en verklaard

vanuit haar belevingswereld, de intenties en de regels die bij het handelen een rol

spelen. De politiefunctie bestaat voornamelijk uit menselijk handelen en leent zich

uitstekend voor deze theorie. In de sociaal-constructionistische visie van De Moor

worden organisaties door of voor mensen geconstrueerd en dus ook door en voor

mensen gereconstrueerd. Mensen zijn in zijn visie informatieverwerkende systemen die

op interpretatieve wijze hun gedragswereld construeren. Betekenisgeving en zingeving

zijn daarbij leidend (De Moor 1998:10). Ook de politietop heeft de veranderende

samenleving op haar wijze geïnterpreteerd en daaraan de visie over de ontwikkeling

van de politiefunctie gekoppeld. Het lijkt ons passend op een zelfde wijze het principe

van Policing of Communities en de uitwerking daarvan in de praktijk op de werkvloer te

onderzoeken. Wij laten daarbij de visie van de Nederlandse politietop niet buiten

beschouwing. Het principe Policing of Communities is immers met een beoogd doel door

deze top gelanceerd, zo veronderstellen wij. Omdat het principe niet los staat van het

uiteindelijke doel van de politie, namelijk een maximale bijdrage leveren aan veiligheid,

zijn wij van mening dat ook dit begrip nader moet worden verkend. Daarmee bakenen

wij de betekenisgeving aan Policing of Communities al gedeeltelijk af, omdat zij in het

licht van veiligheid en de rol die de politie daarbij vervult wordt bezien. Wij zijn ons

ervan bewust dat de betekenis waarschijnlijk een breder perspectief kent. Omwille van

omvang en tijd doen wij hier geen onderzoek naar. De verkenning van de onderscheiden

begrippen, de betekenis, de samenhang en de verbinding daartussen leggen wij vast in

het theoretische deel van ons onderzoek.

1.5 Theoretisch kader en methode van onderzoek


14

In het tweede deel verrichten wij een empirisch onderzoek. Wij richten ons daarbij op

bestaande data uit eerdere onderzoeken naar de uitwerking van de visie Politie in

Ontwikkeling in de praktijk en specifiek van Policing of Communities. Deze data

koppelen wij aan onze theoretische verkenning en aan een praktijkonderzoek. Voor het

praktijkonderzoek kiezen wij ervoor deze uit te voeren in één politiekorps en wel dat

korps dat op basis van bestaande data door PiO ambassadrice Aalberts (2009)

tegenover ons werd getypeerd als het korps, dat de ontwikkeling van PiO het beste ter

hand heeft genomen. Wij doen vooral op de werkvloer onderzoek naar de verrichtingen

in het kader van Policing of Communities, omdat bekende data vooral zijn verzameld

onder de bestuurders en beleidsmakers bij de politie, de zogenaamde managementcops.

Door middel van semi-gestructureerde interviews bij medewerkers, de streetcops,

verzamelen wij praktijkdata. De medewerkers worden op basis van hun kennis van het

gebiedsgebonden werken zowel in de praktijk als in de ondersteuning uitgezocht. Juist

omdat Policing of Communities een vervolgstap in het gebiedsgebonden werken lijkt te

zijn, richten wij ons op deze doelgroep. Dit type onderzoek sluit aan bij het gekozen

constructionistische perspectief van de leefwereld.

Wij gaan er hierbij van uit dat onderzoeksdata nooit objectief zijn, nooit een afbeelding

van de werkelijkheid geven, maar een verbeelding ervan zijn. Met andere woorden, geen

representatie maar een constructie vertegenwoordigen.

Omdat wij als onderzoekers zelf deel uitmaken van de binnenwereld van de politie, zal

onze constructie van de werkelijkheid hierdoor gekleurd zijn. Onze kanttekening hierbij

is het besef dat wij in belangrijke mate een binnenperspectief hanteren, terwijl ook de

constructie van de werkelijkheid door andere doelgroepen, waaronder bestuurders en

burgers zelf, van belang is. Helaas behoort het, gezien omvang en tijd, niet tot onze

mogelijkheden om beide zijden te belichten. Wij hopen dat onze bevindingen aanleiding

zijn of de basis vormen voor andere onderzoekers om met name het buitenperspectief te

belichten.

De resultaten worden uiteindelijk gekoppeld aan de conceptuele analyse. Dit leidt tot

een aantal bevindingen en aanbevelingen die in het laatste deel van ons onderzoek

worden weergegeven.

1.6.1 Wetenschappelijke relevantie

Met dit onderzoek beogen wij een bijdrage te leveren aan het vergroten van inzicht van

wetenschappers en politiechefs ten aanzien van de politiefunctie in het licht van de visie

zoals neergelegd in PiO. Het gaat hierbij om het problematiseren van begrippen die als

algemeen bekend worden verondersteld. Juist door conceptualiserend een onderdeel

van de politievisie te belichten beoogt het onderzoek een bijdrage te leveren aan een

zich permanent ontwikkelende organisatie. Deze ontwikkeling staat in directe

verbinding met de dynamiek van de maatschappij waarin de politie opereert. Wij willen

hier geen pasklare oplossing aanbieden, maar we willen vooral de dilemma’s

onderkennen. Hiermee blijft hetgeen in PiO beschreven is, de geest van de opstellers en

1.6 Relevantie


15

de uitvoerders aanscherpen. Dat moet uiteindelijk ten goede komen aan de

professionele ontwikkeling van het politievak.

1.6.2 Maatschappelijke relevantie

Een politie die maatschappelijk verankerd wil zijn, moet in verbinding staan met de

samenleving en haar communities. Juist omdat de politie als organisatie een specifieke

plaats inneemt in de samenleving, is het van groot belang dat zij goed zicht heeft op de

opvattingen die in de samenleving aan de orde zijn. Dit is essentieel voor het werken aan

veiligheid van burgers en voor de samenleving als geheel. Meer zicht op de betekenis

van een begrip als Policing of Communities kan helpen bij de plaatsbepaling van de

politie in de samenleving.

Een ander aspect van maatschappelijke relevantie is het verbeteren van het

functioneren van de Nederlandse Politie. Het uitwerken van het begrip Policing of

Communities als een van de principes uit de landelijke politievisie om de politiefunctie

verder te ontwikkelen, draagt bij aan het verbeteren van het functioneren van de politie.

Bovendien wordt daarmee een aanzet gegeven om een strategische visie die

richtinggevend is te vertalen naar de inrichting en verrichting in de praktijk van de

alledaagse samenleving. Hiermee lijkt overigens ook een empirische relevantie aan de

orde te zijn, namelijk het geven van inzicht in de betekenis van een strategisch gekozen

begrip.

1.6.3 Opleidingsrelevantie

De SLL leidt op voor strategisch politiemanagement. Invulling geven aan de visie voor de

politie mag worden beschouwd als een essentieel element van strategisch leiderschap.

Het leren conceptualiseren en problematiseren alvorens tot handelen over te gaan is een

element dat nog niet tot de herkenbare cultuur kan worden gerekend, maar wel degelijk

een belangrijk element is van strategisch leiderschap. Het schrijven van een scriptie

vanuit dit oogpunt biedt de mogelijkheid om met de opgedane kennis en vaardigheden

vanuit de opleiding deze competentie te trainen.

We hebben in dit hoofdstuk geprobeerd om u mee te nemen in onze gedachtegang, die

heeft geleid tot de centrale onderzoeksvraag “Wat betekent Policing of Communities in

relatie tot veiligheid”. Duidelijk werd dat de wereld van Justus van Maurik in de

afgelopen decennia veranderde van een eenvoudige overzichtelijke samenleving naar

een complexe netwerksamenleving, waarin veiligheid niet zomaar te organiseren is. De

consequenties voor de politiefunctie lijken aanzienlijk en de nieuwe politievisie wil

hierop anticiperen door de politieorganisatie met deze visie te richten op de veranderde

samenleving. Wij richten ons op een deel van de visie, namelijk Policing of Communities.

Het mag echter duidelijk zijn dat het lanceren van een nieuw principe vanuit strategisch

oogpunt niet automatisch betekent dat de politie anders en/of professioneler gaat

werken. We hebben gezien dat er zelfs meer vragen werden opgeworpen dan

antwoorden werden gevonden. Het begrip schuurt nog aan verschillende kanten en

1.7 Tot slot


16

scharniert niet goed tussen visie en praktijk. Daarom is het ook absoluut de moeite

waard en wellicht essentieel om de inhoudelijke betekenis van Policing of Communities

te verkennen.

1.7.1 Leeswijzer

In het eerste deel van het onderzoek wordt in hoofdstuk 2 tot en met 4 aan de hand van

literatuur een verkenning uitgevoerd naar respectievelijk de begrippen Community,

Policing en Veiligheid. De afzonderlijke begrippen worden samengevat en geïntegreerd

in hoofdstuk 5. Wij hopen dat door deze verkenning een deel van het scharnier tussen

visie en praktijk kan worden gemonteerd.

De uitkomsten van het empirisch onderzoek vormen het tweede deel, waarbij hoofdstuk

7 vooral een illustratieve beschrijving is van de praktijk. De resultaten uit het empirisch

onderzoek worden gekoppeld aan de conceptuele analyse. Dit leidt tot een aantal

conclusies en aanbevelingen. Zij vormen de scharnierpen, die de onderdelen verbindt en

waardoor beweging mogelijk wordt.

Voor de zakelijke lezer die weinig tijd heeft, is het lezen van hoofdstuk 5 en de

conclusies en aanbevelingen voldoende, maar wie geïnteresseerd is in de dieperliggende

en conceptualiserende gedachtegang, is het lezen van de hoofdstukken 2 tot en met 4

onmisbaar. Het empirisch onderzoek helpt u met uw verbeelding van de interpretatie.


17


18

Deel I

theoretisch onderzoek


19


20

2 Community, een theoretische

verkenning

De vanzelfsprekendheid die in de tijd van Van Maurik bestond over het noaberschap

tussen naaste buren, is langzamerhand verdwenen. Het is tekenend voor de

veranderende samenleving waarin de mobiliteit is toegenomen en buren niet meer voor

het leven naast elkaar wonen. De lokale community, waar buren deel van uitmaakten en

waar wonen en arbeid samen gingen, maakte plaats voor andere vormen van

samenleven. De kleine gemeenschap waarin mensen eeuwen hadden geleefd en

waarbinnen men elkaar in alle aspecten kende, veranderde naar meer anonieme

stedelijke agglomeraties. Door de toegenomen mechanisatie en industrialisatie trad

gelijkertijd een arbeidsdeling op met als gevolg dat de mensen elkaar nog slechts kenden

in één of een enkele hoedanigheid. Er ontstond functionele differentiatie en de

samenleving segregeerde.

De identiteit van een persoon wordt in mindere mate dan voorheen ontleend aan de

locale woongemeenschap en in toenemende mate aan wereldwijde netwerken.

Belangrijke elementen in de bepaling van de eigen identiteit zijn geloof, afkomst en

etniciteit. Dit proces wordt nog versterkt doordat mobiliteit wereldwijd toeneemt en

migratie over veel grotere afstanden plaats vindt dan in voorgaande eeuwen. Er is nu

sprake van wereldwijde interdependenties en interacties. De gecompliceerde wereld uit

het begin van de twintigste eeuw is meer en meer getransformeerd in een complexe

wereld, waar geen zicht meer bestaat op de gehele keten van afhankelijkheden. Het is

onduidelijk aan wie of wat gebeurtenissen zijn toe te schrijven. Naast de vraag van

attributie speelt ook de vraag op welke schaal gekeken wordt naar sociale

verschijnselen. De sociale cohesie die vaak zo kenmerkend was voor kleine lokale

gemeenschappen neemt met de verstedelijking af. De afnemende sociale cohesie is een

2.1 Inleiding

Noaberschap

Al maanden wonend op een nieuwe plek, buiten de bebouwde kom, in een 2,5 km lange

straat met 13 woningen werden we op een avond geconfronteerd met een vraag van onze

(fysiek) directe buren: “Willen jullie onze buren worden?” “Maar, wij zijn toch jullie buren?”,

was onze enigszins verbaasde reactie. “Nee, jullie wonen wel naast ons, maar zijn niet onze

buren. Het zijn van buren is hier een afspraak waaraan van oudsher ongeschreven rechten en

plichten zijn verbonden. Veel breder nog dan hulp bij rouw en trouw. En ben je eenmaal buren,

dan blijf je dat, ook al verhuis je naar elders”.

Noaberschap in de 21ste eeuw, het komt nog voor!

J. R. Sikkens (2009)


21

veelgehoorde klacht heden ten dage en wordt vaak geduid als oorzaak van veel

veiligheidsproblemen. Om als politie op een effectieve wijze in verbinding te blijven met

de samenleving worden andere inzichten gevraagd. Verbinden met de oude lokale

gemeenschappen is niet meer voldoende om een maximale bijdrage te leveren aan

veiligheid. De politie moet op een andere wijze leren kijken en meegroeien met de

“moderne” tijd. Dat vraagt ook een andere kijk op communities. Maar herkennen we

deze nog wel? En op welke wijze kunnen politie en communities in een actieve

wederkerigheid bijdragen aan antwoorden op het veiligheidsvraagstuk?

2.1.1 De deelvraag

Deze onbedoelde gevolgen van industrialisering zijn tekenend voor het gegeven dat

pogingen van mensen om hun omgeving naar de hand te zetten vaak gevolgen hebben

die ze aanvankelijk niet hadden voorzien. Mensen zullen altijd proberen de continuïteit

van hun samenleving te waarborgen: door verzorging en door bestraffing, samen ook

wel sociale controle genoemd. Traditionele verbanden zoals kerk, vereniging, omroep en

politieke partij die bij sociale controle en sociale regulering een belangrijke rol speelden

raken steeds verder naar de achtergrond. Er ontstaan gelijkertijd nieuwe vormen van

samenleven, samenwerken en samenzijn, waarbij mensen steeds meer hun eigen

arrangement samenstellen en opnieuw hun omgeving construeren.

Het mag duidelijk zijn dat technologische ontwikkelingen hieraan actief bijdragen. Door

de komst van (satelliet)televisie en internet zijn grenzen in tijd weggevallen, waardoor

real time en world wide gecommuniceerd kan worden en informatie kan worden

gewisseld. Er ontstaan nieuwe verbindingen waarbij het ‘online samenzijn’ een

belangrijk fenomeen is, waarbij de mens individueel kan bepalen wie hij of zij wil

ontmoeten, ongeacht de plaats waar iemand zich bevindt. Daar waar jaren geleden de

lokale gemeenschap gemakkelijk was te omschrijven, is dat met genoemde

ontwikkelingen niet meer zo eenvoudig. Het is dan ook de vraag waar de politiefunctie

zich in de nabije toekomst op moet richten. Welke vormen van samenleven zijn relevant

voor de politie in de uitoefening van haar functie om een maximale bijdrage te leveren

aan veiligheid. Als de sociale cohesie in de wijken, zoals wij die voorheen kenden

verdwijnt, is er dan nog sprake van een community of komen daar andere vormen voor

in de plaats. Als er sprake is van andere vormen is het de vraag of die door de politie

worden herkend. Zijn ze relevant en vraagt het wellicht een andere manier van kijken?

Daar waar we onze identiteit ontlenen aan deelname aan verschillende

gemeenschappen die we zelf kiezen, lijkt het alsof de politie zich nog steeds

voornamelijk richt op de gebiedsgebonden lokale gemeenschappen. Overigens is het

goed mogelijk dat deze werkwijze de juiste blijft, maar misschien moeten we een andere

bril opzetten als we de wijk ingaan en ons laten ondersteunen door nieuwe

hulpmiddelen zoals het internet. Zelfredzaamheid en betrokkenheid van de burger en

instanties bij veiligheid komen daarmee ook in een ander daglicht te staan. Deze zijn

steeds minder aanwezig in de traditionele gemeenschappen. Wellicht moeten we ook

hier anders naar kijken.


22

Deze mist over wat er van onze traditionele community is geworden en wat wordt

beoogd met communities zoals genoemd in PiO proberen wij in dit hoofdstuk te

verhelderen. Via een wetenschappelijke literatuurstudie over Communities proberen wij

er eerst achter te komen wat nu eigenlijk wordt verstaan onder Communities als

antwoord op de eerste deelvraag in ons onderzoek;

Het begrip Community wordt in PiO slechts drie keer genoemd en altijd in de combinatie

Community Policing. Het gebiedsgebonden werken waar de nadruk ligt op geografische

eenheden en het lokale bestuur is daar een voorbeeld van (Projectgroep Visie op de

politiefunctie 2005:16). Als we het document doorzoeken op het meervoudige begrip

communities dan vinden we deze vijf keer waarvan twee keer in de combinatie van

gated communities, slechts één keer in de combinatie van Policing of Communities en

twee keer zelfstandig. In zelfstandige vorm wordt de vertaling gehanteerd van ‘andere

gemeenschappen’ en met gated communities wordt de vergelijking gemaakt met de

ommuurde vesting. Deze vorm van community is eigenlijk zeer gebiedsgebonden en

wordt niet bedoeld met die ‘andere gemeenschap’ in de zin van Policing of Communities.

Bovendien spreekt PiO ook de onwenselijkheid uit van gated communities. Deze zijn

volgens de schrijvers niet nodig als de politie haar autoriteit in de openbare ruimte kan

waarmaken. En dat is nu juist waarover PiO ons inziens gaat: op welke wijze maakt de

politie in de veranderende omgeving haar autoriteit in de publieke ruimte waar en

welke spelers komen wij daarbij tegen en welke spelers kunnen de politiefunctie

versterken?

Met het concept van Policing of Communities wil de politie beter maatschappelijk

geïntegreerd werken door zich niet alleen te richten op geografische gebieden, maar ook

op andere gemeenschappen. De voorbeelden die in PiO worden genoemd zijn het

(georganiseerd) bedrijfsleven (winkeliersverenigingen, bedrijvencentra,

brancheorganisaties), sociale groeperingen en maatschappelijke organisaties

(bijvoorbeeld zorginstellingen, scholen, culturele instellingen, Amnesty International,

ANWB en consumentenbond). Dit alles onder het mom van “kennen en gekend worden

nieuwe stijl” (Projectgroep Visie op de politiefunctie 2005:16,17). Het is echter de vraag

of de gegeven voorbeelden voldoende dekkend zijn als het gaat om deze andere

gemeenschappen. Zijn bedrijven en organisaties wel communities en sluit men met een

dergelijke beperkte benadering geen communities uit? In ‘Maak de verbinding en je

begrijpt wat je ziet’ stelt Ten Bos dat de voorbeelden in PiO juist geen ‘communities’ zijn,

maar eerder tegenpolen daarvan, namelijk: organisaties (in ‘Blauwe Denkers’ 2007:11).

2.2 Wat zegt PiO over Communities

Hoe wordt het begrip Communities beschreven in de literatuur?

• Wat zegt PIO over Communities?

• Wat zegt de literatuur over Communities?


23

Is dat juist, of zijn organisaties meer dan systemen met een duidelijke hiërarchie en een

organisatiedoel? Is het ook niet denkbaar dat mensen om meerdere redenen dan alleen

het geldelijk gewin deelnemen aan een organisatie? Het begrip communities valt volgens

Ten Bos niet specifiek te definiëren. De Blauwe Denkers komen in hun verkenning op

basis van het betoog van Ten Bos tot het inzicht dat communities duiden op modernere

netwerken zonder hiërarchische sturing. Zij omschrijven communities als rhizomen,

waarbij communities ontstaan zonder structuur en zonder hiërarchie (Blauwe Denkers

2007:11). Soms verdwijnen rhizomen, maar ze komen altijd weer ergens tevoorschijn.

Andere wetenschappers zoals Castells en Wenger associëren het begrip communities

zoals we verderop zullen zien met informele netwerken, en sinds de ontwikkeling van

het internet ook met virtuele communities.

Uit bovenstaande vragen en dilemma’s blijkt dat er nog veel ruimte open ligt om die

andere gemeenschappen te typeren en dan hebben we nog niet eens de vraag aan de

orde gesteld op welke wijze deze gemeenschappen op veiligheid kunnen worden

gestuurd. De ruimte die PiO laat bestaan leidt tot verschillende interpretaties in de

praktijk. In Amsterdam-Amstelland stelt Leo Wilde als Programmamanager Divers

Samenleven en Samenwerken, dat Policing of Communities in PiO wordt beperkt tot het

extern netwerken, hetgeen volgens hem de kern raakt, maar niet volledig de lading dekt

(Wilde 2008:12). Ook hij verwijst hierbij naar de dynamische maatschappij en de sterk

toegenomen mobiliteit van de moderne mens die deelneemt aan verschillende (sociale)

activiteiten die niet noodzakelijkerwijs lokaal zijn georganiseerd. In het

meerjarenbeleidsplan 2007 – 2010 van de politieregio IJsselland worden communities

gezien als: “Gebiedsgrensoverstijgende gemeenschappen zoals het bedrijfsleven, internet,

maatschappelijke organisaties, banken en winkelketens” (‘Hartslag’:21). Daarmee sluit

deze regio aan bij de visie van PiO en laat dezelfde ruimte bestaan, zoals we die hiervoor

bij PiO constateerden. In de landelijke visie handhaving wordt aangegeven dat “Policing

of Communities ons de bril geeft, om de sociale structuur in een gebied en de weefsels

daarbinnen in kaart te brengen” (VPP 2008:5). Omdat deze beschrijving minder concreet

is, biedt het nog meer ruimte tot eigen interpretatie. De omschrijving suggereert dat het

begrip communities ‘beperkt’ wordt tot de sociale structuur in een gebied. Als

voorbeelden worden gegeven het bedrijfsleven, etnische - en religieuze groeperingen en

maatschappelijke organisaties. Ons inziens is een sociale structuur breder dan de

voorbeelden die worden opgesomd. Van een sociale structuur kunnen ook informele

netwerken deel uitmaken zonder dat zij zelf een hiërarchie of een organisatiestructuur

kennen. Bovendien laat een sociale structuur zich nauwelijks meer beperken tot een

geografisch gebied hebben we geconstateerd. Alhoewel de ingang tot verbinding

misschien wel gebiedsgebonden kan verlopen. En tot slot, in ‘PiO in beeld’ (niet

gepubliceerd) worden bijvoorbeeld het cameratoezicht zoals dat in een aantal regio’s

wordt vormgegeven en het werken met een vertrouwenspersoon voor het bedrijfsleven

gezien als Policing of Communities (Aalberts e.a. 2008: 22). Deze nota geeft niet direct

een omschrijving, maar vooral een opsomming van praktijkvoorbeelden. Er worden wel


24

een aantal criteria afgesproken, maar de nota laat het vooral over aan de verbeelding

van de lezer om een nadere interpretatie te geven van die andere gemeenschappen.

Om een beter idee te krijgen van de oorspronkelijke betekenis van Community gaan we

terug naar de oorsprong van het begrip. Het Engelse begrip community of communities

wordt doorgaans in het Nederlands vertaald in gemeenschap, maar vindt haar

oorsprong in het Latijn. De herkomst van het begrip community wordt vaak verklaard

vanuit twee begrippen, communitas en communis. Het Latijnse woord communitas,

betekent ‘gemene gronden’, tegenwoordig als ‘gemeente’ vertaald. Ook betekenissen als

gemeenschapszin, sociale gelijkheid, solidariteit en samenzijn worden aan dit begrip

verbonden. Communis, een combinatie van het Latijnse com (samen of met) en het

Etruskische munis (om redenen van) of het Latijnse unis (eenheid) wordt ook wel gezien

als de bron van het woord community. Beide begrippen hebben gemeen dat het gaat om

een vorm van gemeenschappelijkheid of samenzijn en veronderstellen een zekere

nabijheid die leidt tot solidariteit en gemeenschapszin. Gegeven de kenmerken van

lokale gemeenschappen, waarbij nabijheid, sociale cohesie en samenzijn de kern

vormen, lijkt communitas het begrip dat het meest voor de hand ligt om zich te doen

gelden als oorsprong van community. De samentrekking van het woord com (samen) en

het woord munis, (om redenen van), kort gezegd: ‘samen om redenen van’ lijkt het best

overeen te komen met de niet-lokale gemeenschappen. In dit begrip ligt een zekere

‘transactie’, een bewuste reden van samenzijn als grondslag voor het samenzijn

besloten.

Het begrip Community speelt al sinds jaar en dag een rol in onze samenleving. Er is dan

ook veel onderzoek naar gedaan. Omdat de geschiedenis het in zich heeft om de dag van

vandaag en de toekomst te verklaren nemen wij in dit hoofdstuk ook een kijkje in de

studies die de historie van het ontstaan en de werking van communities belichten.

De Duitse socioloog Tönnies die in de negentiende eeuw onderzoek deed naar de

veranderende samenleving en met name naar verstedelijking, constateerde dat van

oudsher aanwezige relaties afnamen of wegvielen, en dat er geen of andersoortige

relaties voor in de plaats kwamen. Mensen vertrokken van het platteland om te werken

in de steden. Ze kwamen hierdoor in grotere aantallen dichter bij elkaar te wonen.

Tegelijkertijd waren ze in die steden veel minder met elkaar verbonden dan in de

dorpsgemeenschappen die ze hadden verlaten. Tönnies maakte onderscheid in de

‘gegroeide’, de natuurlijke en de ‘georganiseerde’, gemaakte samenleving. Een

tweedeling die kort daarna ook door de socioloog Durkheim werd gemaakt. Volgens

Tönnies is er in elke samenleving een organisch aspect, een natuurlijk gegroeide

gemeenschapsband maar ook een mechanisch aspect, een kunstmatig georganiseerd

verband (Tönnies,1990 [1887]: 11-12).

2.3 De herkomst van het begrip Community

2.4 Community bezien vanuit een wetenschappelijk historisch perspectief


25

De ‘traditionele (organische) samenleving’ wordt door hem aangeduid als Gemeinschaft.

Een organische vorm van samenleven waarbinnen de mens is geboren. Relaties

waarmee hij zijn hele leven verbonden blijft, een nadrukkelijke verwijzing naar het

gezin. Maar ook een omgeving die zich kenmerkt door gewoonten en tradities en

waarbij het niet zozeer gaat om de individuele belangen. Een gemeenschappelijke

omgeving, samenwonen, noaberschap, vriendschap, gedeelde gebruiken en veelal religie

is wat hen bindt. Een omgeving waarin de onderlinge verhouding is gebaseerd op

wederzijds begrip (verständnis) niet op contracten. Gemeinschaft als ‘communitas’, een

wesenswille, een verlangen om samen te zijn als doel op zich. Tönnies (1990 [1887]: 16-

17) zag deze samenlevingen met name op het platteland.

Het ‘moderne samenleven’ waarbij de relatie tussen mensen niet zomaar is gegroeid

wordt door hem Gesellschaft genoemd. Het gaat hierbij om de ‘gemaakte’ samenleving.

Een samenleving zoals die vooral in de stedelijke gebieden wordt aangetroffen. Een

samenleving waarin een minder fundamentele verbondenheid geldt. Binnen de

Gesellschaft zijn de mensen volgens Tönnies (sociaal) gescheiden, zelfs wanneer ze

samenleven; de relaties in de stad zijn volgens hem onpersoonlijk en kil. Gesellschaft is

volgens hem een product van het denken zelf, van willekeur, van een calculerende

houding, van een vorm als middel om eigen doelen te bereiken. Het individu is minder

sterk verbonden met gemeenschappelijke gebruiken.

Toch kunnen we honderdvijftig jaar na Tönnies misschien wel constateren dat ook

steden op een steeds meer natuurlijke wijze groeien. Binnen steden zijn de verbanden

wellicht minder traditioneel, maar ze kenmerken zich volgens anderen dan Tönnies en

Durkheim wel degelijk en misschien veel sterker door de afhankelijkheden op basis van

andere, meer individuele identiteitskenmerken. Hierdoor zou zelfs sprake kunnen zijn

van kenmerken die een natuurlijk gevoel van gemeenschap bevorderen. Zo stelt de

Duitse socioloog Simmel dat mensen in de stad geprikkeld worden door andere stimuli.

“Ze ontwikkelen hierdoor een mentaliteit die hen in staat stelt zich tegen de omgeving te

weren” (Simmel, 1969 [1902]: 409-410). Om overeind te blijven moet men verstandelijk

reageren op de omgeving en proberen niet emotioneel betrokken te raken. Een rationele

houding in een zakelijke omgeving, die wordt beheerst door geld en economie. Dit leidt

tot gedeeltelijke ontwrichting van het gevoelsleven, ook in de houding tegenover de

ander. De contacten tussen mensen in de stad zijn onpersoonlijk en terughoudend

(Simmel, 1969 [1902]: 411-416). Gevreesd werd dat de ontstane differentiatie

verzwakking van de samenleving zou betekenen. Individualisering en segmentering

zouden de gevoelens van onderlinge solidariteit aantasten. Later, in 1970 noemt Stanley

Milgram (1970, 1461) dit verschijnsel ook wel ‘psychische overbelasting’. Op basis van

deze inzichten is het ook logisch te verklaren dat de traditionele vorm van sociale

cohesie in de stad afneemt. Volgens Paul Scheffer (2008) wordt dit ook nog eens

versterkt doordat vele immigranten in de grote steden terecht komen en het gevoel van

home-coming ontberen. Het verplaatsen van platteland naar de stad is al een hele

verandering. Deze wordt nog eens extra schokkend als deze stap ook nog wordt gezet


26

naar een ander land. Mensen raken ontwricht en zoeken andere methoden om greep te

blijven houden op hun omgeving. Daarentegen constateerde Louis Wirth (1938) in zijn

Urbanism as a way of life dat een van de kenmerken van steden juist is dat het sociaal

heterogene nederzettingen zijn. En Greenberg (1995) stelt dat steden plaatsen zijn waar

mensen in elkaars onmiddellijke nabijheid wonen en werken en met elkaar in contact

komen. Een plaats ook waar hindernissen voor een vrije uitwisseling van goederen en

gedachten zoveel mogelijk uit de weg zijn gehaald. Hij benoemt als belangrijkste

kenmerken van steden nabijheid, diversiteit en ook onderlinge afhankelijkheid.

Daarmee suggereert hij dat communities in de steden dezelfde kenmerken hebben als in

de lokale kleine gemeenschappen, alhoewel sociale cohesie een nauwere verbondenheid

met insluiting- en uitsluitingsprocessen veronderstelt dan nabijheid en onderlinge

afhankelijkheid. Wellicht herkennen we deze gemeenschappen minder, omdat ze andere

verschijningsvormen hebben.

In de traditionele lokale gemeenschappen was sociale cohesie een belangrijk kenmerk

van het samenleven. We hebben intussen geconstateerd dat een steeds groter deel van

de bevolking zich in steden concentreert, oftewel in Tönnies ‘gemaakte’ samenleving.

Dat de verbinding tussen mensen zich drastisch wijzigde is evident, maar de mate

waarin lijkt milder dan door Tönnies en Simmel weergegeven. Er vond weliswaar een

verschuiving plaats van Gemeinschaft naar Gesellschaft, waarbij sprake was van een

afnemende sociale samenhang, maar mensen bleven wel sociale groepen vormen

waarbinnen nieuwe c.q. andere vormen van solidariteit ontstaan. De mens blijft behoefte

houden aan interactie, sociale samenhang en het delen van gemeenschappelijke

belangen en waarden (sociale cohesie) zoals die ook in de traditionele gemeenschappen

centraal stonden. Sociale cohesie verwijst volgens Hart e.a. naar de deelname aan

maatschappelijke instituties, de sociale contacten die mensen onderling onderhouden,

maar ook naar hun oriëntatie op collectieve normen en waarden. “Dit kan vanuit tal van

motieven worden nagestreefd: vanuit altruïstische motieven, morele beginselen of

welbegrepen eigen belang, vanuit sociale controlemechanismen en groepsdruk of de

persoonlijke identificatie met anderen en de doelen die zij nastreven” (Hart e.a. 2002:8).

Sociale cohesie wordt meestal geassocieerd met positieve eigenschappen zoals empathie

en saamhorigheid. De effecten van sociale cohesie zijn echter ambigue. In tegenstelling

tot de positieve connotatie van het begrip, kent ‘sociale cohesie’ ook negatieve effecten

zoals groepsdruk. De groepsdruk c.q. de sociale controle kan zo groot zijn dat dit door

individuele betrokkenen als onvrij wordt ervaren. Sociale cohesie kan ook selectief zijn.

Een bekend voorbeeld is het eerdergenoemde ‘noaberschap’ in bepaalde gebieden,

waarbij buren ook konden worden uitgesloten. Hoe groter de interne cohesie van een

groep, des te strikter haar grenzen worden gemarkeerd en bewaakt. Ondanks de

keerzijde van de medaille biedt sociale cohesie in ieder geval voldoende zekerheid en

grip op de omgeving. Dat is waar mensen op uit zijn en waar zij te allen tijde naar blijven

zoeken. Een sterke interne sociale cohesie is vaak verbonden met het denken in termen

van geestverwanten en buitenstaanders, met vijandbeelden over andere groepen.

2.5 Sociale cohesie in relatie tot de community


27

“Sociale cohesie kan de vorm krijgen van een sterke interne gerichtheid van groepen,

gepaard met een drang tot het zich afsluiten van de samenleving in bredere zin en het

hanteren van groepsnormen die op gespannen voet staan met wat in de omringende

samenleving als juist wordt beschouwd”, aldus Hart e.a. (2002:5). Het is kennelijk een

natuurlijke behoefte van de mens om grenzen te trekken, bewust en onbewust zich te

onderscheiden van de ander, te selecteren, te ordenen, te interpreteren en te evalueren

en op deze wijze cultuur te ontwikkelen c.q. te hebben (De Ruijter 1998:27). Insluiting

van mensen gaat echter altijd gepaard met uitsluiting. Uitsluiting die noodzakelijk is om

tot deze groepsvorming te komen, maar die evenzeer leidt tot ‘vijandbeelden’ ten

opzichte van datgene wat zich buiten de groep afspeelt. Hiermee is ook gezegd dat

binnen communities sprake is van groepseigenheid, van cultuur, afkomst, van een eigen

model van de werkelijkheid, met eigen waarden, normen en regels. Kortweg gezegd,

sociale cohesie kan ook omschreven worden als het stelsel van zorg en straf dat tot doel

heeft de waarden van de eigen gemeenschap te bewaken.

Met de groei van het aantal niet geografisch verbonden groepen, is er tegelijkertijd

sprake van een groeiend aantal specifieke culturen c.q. culturele verschijningsvormen

(multiculturaliteit). Hierbij valt niet alleen te denken aan ras en religie, maar evenzeer

aan andere eigenschappen waaraan in toenemende mate de eigen identiteit wordt

ontleend, bijvoorbeeld homoseksualiteit, regionale afkomst, beroep en allerlei

interessegroepen. Groepen van mensen die allemaal een eigen wijze hebben om naar de

wereld om zich heen te kijken. Voor degene die zich binnen de groep bevindt is er

sprake van een representatie van de werkelijkheid, daar waar het voor een

buitenstaander niet meer dan een constructie van de werkelijkheid is waarop hij

geamuseerd, geïnteresseerd of geïrriteerd kan reageren (De Ruijter 2000:9). Op het punt

waar groepen, communities en actoren met tegenstrijdige opvattingen samenkomen,

kan strijd ontstaan. De Ruijter interpreteert de samenleving “als een arena, een

knooppunt waarin een netwerk van relaties tussen instellingen of gebruiken en actoren

samenkomen’, een ‘amalgaam’ van verschillende belangengroepen en sociale categorieën

die elkaar treffen in een ‘negociated’ order” (De Ruijter, 1998:30). Wij veronderstellen

dat communities als moderne gemeenschappen onderdeel uitmaken van die arena. De

arena’s zijn onderdeel van het grotere geheel en nooit geheel gesloten. Zij lopen door

elkaar heen en in elkaar over en oefenen daarbij invloed uit op elkaar en er worden

wisselende coalities gesloten. Individuen en groepen participeren daarbij nog eens in

meerdere arena’s tegelijkertijd, in verschillende hoedanigheden en in verschillende

rollen. De verschillende actoren zijn voortdurend verwikkeld in onderhandelingen,

teneinde invloed uit te oefenen, waarbij de eigen cultuur, geschiedenis en visie wordt

ingebracht. Er is sprake van onderscheid tot op het individuele niveau, waarbij mensen

zich identificeren met, maar ook differentiëren van anderen, van groepen, van culturen

en omgevingen. Mensen willen erkend worden in wie zij zijn als persoon en als individu.

Zij willen erkend worden in hun identiteit. En juist deze identiteit ontlenen mensen

steeds meer aan verschillende communities en steeds minder aan hun directe


28

woonomgeving. Ze maken immers deel uit van wereldwijde netwerken. Juist die

complexiteit veroorzaakt een verandering in de aard van communities. Daar waar de

woongemeenschap voor een ieder herkenbaar was, is het tegenwoordig niet meer

duidelijk herkenbaar van welke gemeenschappen in de arena mensen deel uitmaken.

Niet alleen het overzicht verdwijnt, maar ook de schijnbare stuurbaarheid van deze

communities. In ieder geval is het niet meer duidelijk waar relevante communities zich

ophouden en bewegen. Voor de politie maakt dit nogmaals duidelijk dat zij een andere

manier van verbinden moet ontwikkelen om haar informatiepositie te behouden.

Uit bovenstaande wordt duidelijk dat een community of andere gemeenschap dan de

traditionele lokale gemeenschap onderhevig is aan de dynamische ontwikkelingen van

onze samenleving. Ontwikkelingen in media, transport en technologie ondersteunen een

uitbreiding aan mogelijkheden voor mensen om deel te nemen aan een netwerk van

relaties en gemeenschappen. Ook Putnam heeft zich in de dynamiek van de samenleving

verdiept. In zijn boek ‘Bowling Alone’ stelt Putnam dat in de Verenigde Staten de

deelname aan het gemeenschapsleven, een vorm van het sociaal kapitaal, in de laatste

decennia fors is teruggelopen (Putnam, 2000:25-90). Hij signaleert een groeiende

individualisering die grote gevolgen heeft voor de sociale netwerken en de cohesie

binnen die maatschappij. Ook in Nederland is de laatste decennia sprake van afnemende

participatie in diverse vormen van georganiseerd gemeenschapsleven. Als voorbeeld

noemen we het teruggelopen ledental van o.a. de meeste politieke partijen, de

vakbonden, de kerken en in een belangrijk deel van het verenigingsleven. De cijfers

wijzen op individualisering van gedrag. Putnam verwoordde het door te beschrijven dat

er meer dan ooit aan bowling wordt gedaan, maar dat dit steeds meer alleen en minder

in groepsverband gebeurd. Dit geldt ook voor de sportbeoefening in Nederland. Steeds

meer mensen zijn actief aan sport gaan doen, maar deze groei doet zich voornamelijk

voor in de individuele of duosporten zoals fitness, wandelen, fietsen, joggen, tennis en

golf, terwijl de deelname aan teamsporten tegelijkertijd is afgenomen. De vraag is of er

daadwerkelijk sprake is van afnemende participatie in communities of dat er sprake is

van een gewijzigde setting. Op Putnam te geven kritiek is, dat hij zich vooral heeft

gericht op de traditionele organisatievormen zoals club- of verenigingsverbanden en

niet gekeken heeft naar nieuwe vormen van samenwerking of gemeenschappen, zoals

die bijvoorbeeld via internet ontstaan. Met de komst van nieuwe technieken zoals

internet en (beeld)telefoon, is de geografische verbinding in sociale contacten in ieder

geval niet meer voorwaardelijk.

Verbinding en sociale cohesie hebben nieuwe wegen gevonden. Castells (2004) spreekt

over deze nieuwe vormen in termen van informationele communities. Kunnen deze

communities ook daadwerkelijk worden gezien als die andere gemeenschappen in de

samenleving waarvan PiO spreekt? Kan het begrip communities breder worden opgevat

en kan er ook sprake zijn van communities wanneer er slechts of voornamelijk sprake is

van virtuele interactie met gedeelde activiteiten, intenties, afspraken, belangen,

2.6 De consequenties van afnemende sociale cohesie


29

behoeften, risico’s etc? Alleen al in Nederland staan vele miljoenen mensen met elkaar in

contact, vaak ontsproten en soms georganiseerd vanuit gedeelde waarden of een

gedeelde belangstelling. Door de komst van nieuwe media en internet is de

informatiedichtheid vooral de laatste decennia sterk toegenomen. De hele wereld ligt

hierdoor spreekwoordelijk ‘om de hoek’ en staat in verbinding met elkaar. Dit biedt

mensen eenvoudig de mogelijkheid contact te onderhouden met andere individuen uit

de groepen waarmee zij zich verbonden voelen, ook al zijn die anderen fysiek ver

verwijderd. Er is hierbij vaak geen sprake van ‘face to face’ contact, van sociale cohesie

en van samenleven zoals bij communities doorgaans het geval is. Op basis van een

internetsurvey bij ruim 4100 personen uit 2600 huishoudens komen onderzoekers tot

resultaten, die de effecten van internet op sociaal kapitaal gelijk stellen aan die van de

televisie: “The more time people spend using the internet, the more they lose contact with

their social environment” (Nie en Erbring 2000). Hiermee worden eerdere

onderzoeksresultaten in het HomeNet-onderzoek bevestigd: “The internet could be the

ultimate isolating technology that further reduces our participation in local communities

even more than television did before”(De Haan en Steyaert 2003:47). Steyaert vatte het

nog eens als volgt samen: “Je chat met de hele wereld maar je kent je buurman niet meer”.

Alhoewel een intensieve virtuele interactie niet direct hoeft te betekenen dat er sprake

is van een (internet)community mogen we deze vorm van interactie en dat wat ze kan

oproepen niet onderschatten. We kennen immers al genoeg voorbeelden van oproer en

grootschalige ordeverstoringen, maar ook positieve acties ter ondersteuning van het

goede doel, die zijn veroorzaakt door virtuele interactie zonder dat een gemeenschap

daarvoor verantwoordelijk was. Deze vorm van gemeenschapszin is wel degelijk van

belang in ons veiligheidsdenken en verdient het dan ook om niet vergeten te worden.

Daarbij komt dat in deze virtuele omgeving ook een nieuwe vorm van publieke ruimte is

ontstaan waarin mensen elkaar ontmoeten maar evenzeer belagen en bedreigen en

waarmee inbreuk wordt of kan worden gemaakt op de sociale veiligheid. Wij zijn echter

nog steeds erg geneigd om vanuit onze oude denkbeelden over sociale cohesie en

communities te oordelen. Dit, terwijl wij gelijkertijd veronderstellen dat onze huidige

maatschappij een andere manier van kijken vraagt om in de politiefunctie effectief te

blijven in een maximale bijdrage aan veiligheid. Dat vraagt bewustwording, gewenning

en betrokkenheid. Er wordt van ons een andere manier van verbinden gevraagd. Het is

de vraag of daarbij de voorbeelden uit PiO en de uitbreiding naar maatschappelijke

instanties, het bedrijfsleven, en sociale groeperingen, voldoende representatief zijn voor

de bewegingen die ons bezig houden in de samenleving. Gezien de ontwikkelingen van

onder andere de informatietechnologie neigen wij ernaar te constateren dat het richten

op de communities zoals PiO ze voorstaat niet voldoende is om verbonden te blijven met

de samenleving. Uit onze analyse blijkt nadrukkelijk dat er meer is dan het

georganiseerde bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en sociale groeperingen.

Informele netwerken en internetcommunities lijken minimaal even veel invloed uit te

oefenen, althans zeker die mogelijkheid te hebben. Overigens moeten wij daarbij niet


30

vergeten dat ook onze eigen medewerkers van de jongste generatie deel uitmaken van

diverse gemeenschappen in de beschreven arena. Moeten we niet meer gebruik maken

van hun kennis en hun stijl van leven, alvorens we ze in onze eigen koker van normen en

waarden dwingen?

2.6.1 Nieuwe vormen of andere kenmerken van communities

Dat is natuurlijk wel de centrale vraag; gaat het om nieuwe communities die wij nog niet

herkennen, of is er sprake van een gewijzigde setting met nieuwe kenmerken van

communities? Laten we eens kijken wat er in de wetenschap nog meer gezegd wordt

over communities, gemeenschappen en hun kenmerken.

Mensen participeren zoals we gezien hebben in meerdere groepen tegelijkertijd en

bevinden zich feitelijk in verschillende netwerken, waarin vele actoren actief zijn. Op

welke wijze communities zich in die wereldwijde netwerken als nieuwe

gemeenschappen manifesteren is in de wetenschap al langere tijd onderwerp van

onderzoek. Het is met name Castells geweest, die uitgebreid onderzoek naar netwerken

in een veranderende samenleving heeft gedaan. Het is volgens Castells een

netwerkeconomie, die in staat is om real time en op een mondiale schaal als een eenheid

te werken “the material organization of timesharing social practices that work through

flows” (Castells 1996: 92). Dit mondiale netwerk wordt door Castells space of flows

genoemd, bestaande uit verschillende samenhangende elementen: private netwerken,

bedrijfsintranetten, semi-openbare, gesloten en publieke open netwerken zoals internet.

“De vervlechting van deze netwerken leidt ertoe dat er wereldwijde, nieuwe organisatie- en

productievormen ontstaan die een ‘informationele ruimte’ vormen en die processen van

globalisering ondersteunen” (Castells 1996:412). Ook Castells ziet onze traditionele

verbanden steeds meer naar de achtergrond geraken en ziet daarvoor in de plaats meer

tijdelijke, op gedeelde belangen gebaseerde losse verbanden, oftewel netwerken zoals

hij ze noemt. Er heeft zich een netwerksamenleving ontwikkeld. De sociale structuur

wordt daarbij door Castells (2004:3) weergegeven als “de organisatorische regelingen

tussen mensen omtrent productie, consumptie, reproductie, ervaring en het vermogen tot

betekenisvolle ‘culturele’ communicatie”. De netwerksamenleving is volgens Castells

overigens niet het gevolg van de technologische revolutie maar kwam volstrekt toevallig

tot stand in een periode van economische, sociale, politieke en culturele veranderingen,

die geleid heeft tot de opkomst van nieuwe vormen van sociale organisaties, waarbij de

kracht van de informatisering is gebruikt. Ook Frissen is de mening toegedaan dat

informatie- en communicatietechnologie weliswaar cruciaal is voor de veranderingen

maar niet de oorzaak (Frissen 2005:5). Netwerken kennen geen structuur, geen richting

of ordening, geen hiërarchie. Ze functioneren niet zoals de traditionele samenlevingen

maar evenmin als organisaties en bedrijven. Daarmee is Castells dezelfde mening

toegedaan als Ten Bos, die deze netwerken typeert als ‘rhizomatisch’: “een niet van

bovenaf georganiseerde samenhang van dingen, planten of mensen” (Ten Bos e.a.,

2005:144-148). Een rhizoom heeft geen richting en kan alle kanten opgaan en daar waar

men een deel verwijdert komt het elders weer op. Een rhizoom heeft geen begin en eind,


31

geen duidelijk waarneembare groeirichting, en als een deel ervan wordt verwijderd,

ontwikkeld de rest van het rhizoom zich desondanks verder. Ten Bos wijst daarbij op

het internet, criminele netwerken, geruchtencircuits en markten. Overigens kan deze

ongeorganiseerdheid ook binnen organisaties bestaan. Ook Castells (2004:3) wijst er op,

dat een netwerk geen centrum kent maar alleen knooppunten. Knooppunten kunnen

worden verwijderd of nutteloos worden en vervangen worden door andere. “The

network is the unit, not the node” aldus Castells. Ten Bos plaatst het rhizoom tegenover

de boomstructuur, met een duidelijke centrale as, groeiend vanuit een bepaalde richting,

veel meer dan het rhizoom verbonden aan een specifieke plek en daarmee veel

kwetsbaarder. Traditioneel vertonen mensen vooral ‘boomgedrag’, zich uitend in een

geordende samenleving. Ook binnen de overheid wordt het ‘boomdenken’ veelvuldig

gebruikt en ook wij zijn daar een exponent van; zelfs bij het beïnvloeden van meer

rhizomatische omgevingen zoals jeugdculturen. De enige wijze echter waarop invloed

kan worden uitgeoefend op een rhizomatische omgeving, is door ook zelf rhizomatisch

te denken en te handelen. De politie zal om effectief te kunnen zijn met andere woorden

steeds meer ‘in de rhizomen moeten hangen’.

De consequenties van de informatietechnologie voor de samenleving hebben wij eerder

al kort aangehaald. Wij hebben gesproken over internetcommunities. Velen onder ons

vragen zich af of hier wel sprake is van communities zoals in PiO bedoeld. Wij kunnen

ons immers nauwelijks een goede voorstelling maken van de wijze waarop sociale

cohesie zich bijvoorbeeld manifesteert in een internetcommunity. Terwijl we de

voorbeelden kennen van bijvoorbeeld gamers die bijna leven op het internet, en

regelmatig bijeenkomsten organiseren waarbij het gevoel van home-coming en

verbondenheid nadrukkelijk aanwezig is. Wenger e.a. typeren deze internetcommunities

als: “Groepen met gedeelde interesses die hun bezorgdheid, een reeks van problemen of een

passie voor een onderwerp en hun kennis en expertise op dat gebied door continue

interactie willen verdiepen” (Wenger e.a. 2002:4). Zij stellen tevens dat een kenmerk van

communities is dat zij niet kunnen worden ontworpen. Ze ontstaan vanuit een gedeelde

interesse, dus rhizomatisch in termen van Ten Bos. Daarmee herkennen wij opnieuw het

organische kenmerk van communities zoals door Tönnies is omschreven met het begrip

Gemeinschaft. Organisaties worden hierin niet gezien als communities, maar zij kunnen

een community wel faciliteren door middelen beschikbaar te stellen zoals technologie

maar ook huisvesting, budget en dergelijke. Dit sluit aan op de stelling van Ten Bos

(2007:11) dat bedrijven en organisaties niet tot communities gerekend moeten worden,

maar anderzijds kunnen zij daarin wel een rol vervullen.

Een belangrijk verschil met een geografische community is, dat in veel van de overige

communities het aansluiten en actief meedoen hieraan in belangrijke mate een initiatief

van het individu betreft. Dergelijke communities sluiten aan bij de intrinsieke behoefte

van mensen. Hobby’s, liefhebberijen en passies maar ook werk c.q. beroep, afkomst en

etniciteit vormen de drijfveer van mensen om zich aan te sluiten. Een ander belangrijk


32

verschil met de geografische communities is de soms explosieve groei maar evenzeer

het soms korte bestaan van deze al dan niet virtuele communities. Lang niet alle

communities die worden gestart blijken op lange termijn succesvol of worden als

community herkend. De sociale aspecten van communicatie blijven gehandhaafd, maar

er is een nieuwe dimensie in communicatie opgetreden met nieuwe mogelijkheden tot

verbinding. Netwerksamenleving is daarom een goed bruikbaar begrip voor de

veranderingen die we zien. Het begrip verwijst naar een complex geheel van

ontwikkelingen. De netwerksamenleving beperkt zich daarmee dan ook niet tot de

informatisering, maar omgekeerd heeft de informatisering grote invloed op vrijwel alle

aspecten van de traditionele samenleving. Wij constateerden eerder al, dat de

gewijzigde ordening grote invloed heeft op de positie en het optreden van de overheid

en op de politiefunctie en dat wordt door de inzichten van Castells, Ten Bos, Wenger e.a.

nog eens ondersteund.

2.6.2 ‘Betwixt and between’

De verschuiving van ‘lidmaatschap’ van één (lokale) community naar betrokkenheid bij

meerdere communities in de arena van de samenleving heeft niet alleen consequenties

voor de vormen waarin wij samenleven, maar is ook van invloed op de sociale identiteit

van mensen. Mensen verkeren in steeds wisselende rollen en/of levenssferen. Zij

ontlenen hun identiteit(en) ondermeer aan deze rollen en het zich identificeren met één

of meer communities. Op deze sociale identiteit zijn mensen ook aanspreekbaar en deze

identiteiten zijn mede bepalend voor de manier waarop zij zich met hun omgeving en

met de samenleving in bredere zin verhouden. Dit is een belangrijk gegeven voor de

politie waar het gaat om (veiligheids)vraagstukken die in relatie staan met deze

communities. Herkent de politie de vereenzaamde jongere op het schoolplein met

problemen die 'zomaar' om zich heen gaat schieten? Hoe kan men de veiligheid van

burgers, van overheden en van de eigen organisatie waarborgen? Natuurlijk is het

onmogelijk om van iedereen de verschillende ‘identiteiten’ te kennen. Het zou daarom

van belang kunnen zijn, dat de diender zich op straat voortdurend afvraagt wat de

betekenis is van datgene wat hij ziet. Hij zou zich voortdurend moeten verwonderen en

moeten voorkomen dat hij verkokerd raakt vanuit eerdere ervaringen. Wellicht is het

met de juiste betekenis mogelijk om mensen aan te spreken op hetgeen hij als identiteit

herkent of waarneemt. Dat zou een opening kunnen betekenen voor beïnvloeding, met

ruimte en respect voor het individu. Dit lijkt echter vrijwel onmogelijk. Routinisering en

internalisering zijn processen die door ervaring altijd in het menselijk denken en

handelen op de loer liggen. Het is daarom des te meer van belang dat het besef aanwezig

is dat mensen hun identiteit niet alleen meer ontlenen aan de buurt waarin ze wonen,

maar dat hun sociale identiteit tevens wordt bepaald door andere plaatsen in hun

netwerk, binnen andere communities, via internet, vanuit een andere cultuur, het land

van herkomst maar ook de religie. Uiteindelijk gaat het erom of de politie in staat is om

zich met haar omgeving te verbinden, niet slechts vanuit een ‘strafrechtelijke’

beoordeling maar bovenal door ‘te kijken’ en zich te ‘verbazen’ over hetgeen wordt

waargenomen. Dit sluit aan op het pleidooi van Charles Taylor, om “een open en


33

onderzoekende houding te hebben jegens onze omgeving” (van Leeuwen en Tinnevelt,

2005:108). Een complexe omgeving vraagt van de politie de vaardigheid van het

meervoudig kijken. We zullen vervolgens moeten selecteren en betekenis moeten geven

aan hetgeen zich voor onze ogen voltrekt. Het aannemen van een identiteit of zelfs

meerdere identiteiten, zoals hiervoor omschreven, past bij een complexe omgeving

waarin geen overzicht meer aanwezig is. Mensen raken volgens Victor Turner daarin

‘betwixt and between’(Wapedia, 21-05-2009) oftewel gemangeld, ze hebben meerdere

loyaliteiten. Ze zijn lid van de ene community, maar ook verbonden met een aantal

andere. Grenzen zijn daarbij moeilijk of niet meer te trekken. Voor een deel van de

mensen, bijvoorbeeld de migranten, geldt dat zij niet meer behoren tot de samenleving

waarvan zij onderdeel uitmaakten, maar evenmin onderdeel uitmaken van de

samenleving waarin zij terecht zijn gekomen. Aandacht voor de verschillende

identiteiten van mensen oftewel ‘Policing of Identities’ lijkt misschien nog wel meer voor

de hand te liggen dan het richten op communities. Ondanks een gebrek aan overzicht

biedt dit mogelijk zelfs meer kansen voor de politie dan de zoektocht naar de

onderscheidende communities zoals we tot nu toe hebben beschreven.

De industrialisatie is van grote invloed geweest op de transformatie van een

samenleving met traditionele communities, waarin iedereen elkaar in elke hoedanigheid

kende en sociale cohesie een bindende rol vervulde, naar een netwerksamenleving,

waarin mensen hun identiteit aan meerdere lidmaatschappen ontlenen dan alleen de

woonbuurt en de sociale cohesie sterk is afgenomen. Er zijn nieuwe verbindingen

ontstaan. De consequenties voor de politiefunctie zijn ontegenzeggelijk. De vraag dient

zich aan op welke wijze de politie haar autoriteit in de publieke ruimte waar kan maken

en welke spelers daarbij een belangrijke rol kunnen vervullen. Samenwerking of

maatschappelijk geïntegreerd werken is het sleutelwoord geworden. PiO richt zich op

het georganiseerde bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en sociale groeperingen

en bakent daarmee het maatschappelijk geïntegreerd werken in haar samenwerking af

tot georganiseerde eenheden met hiërarchie en structuur. De boodschap om met deze

gedefinieerde communities samen te gaan werken in het kader van veiligheid suggereert

dat deze samenwerking op dit moment niet of onvoldoende plaatsvindt. Wij zijn de

mening toegedaan, mede gebaseerd op eigen ervaringen, dat zeker in de grote steden

deze vorm van samenwerken al enige jaren gestalte krijgt. Een intensivering van deze

samenwerking is altijd mogelijk. Het is de vraag of deze samenwerking voldoende

antwoord geeft op de dynamische ontwikkelingen die onze samenleving de laatste

decennia heeft ondergaan. Wij constateren dat er meer is en dat informele netwerken en

internetcommunities minimaal zoveel invloed lijken uit te oefenen, danwel daartoe de

mogelijkheid te hebben. In ons veiligheidsdenken moeten we deze zeker niet vergeten.

Wij hebben betoogd dat door deze mondiale ontwikkelingen het begrip community niet

meer past bij de huidige samenleving en dat beter gesproken kan worden van

netwerkstructuren of sociale structuren die zich kenmerken door knooppunten. De

2.7 Conclusie


34

kenmerken van de community lijken te zijn verdwenen of hebben een andere setting

gekregen waardoor ze niet meer herkenbaar zijn. Een organisatie is naar de definitie van

een aantal wetenschappers geen community, omdat het alle kenmerken van een

community mist, hiërarchie en structuur kent. Bovendien beperkt het begrip community

de spelers die een rol kunnen spelen in het publieke domein met het oog op veiligheid.

Daarmee constateren wij dat ook PiO niet het juiste begrip hanteert en er beter aan had

gedaan om over netwerken of identiteiten te spreken. Hiermee lijkt de wetenschap

mogelijkheden te bieden voor een ruimere interpretatie van het begrip Community dan

PiO en dat moet tot inspiratie leiden voor de ontwikkeling van de politiefunctie.

Deze brede interpretatie biedt de politie naast kansen ook een enorme uitdaging. Het

vraagt van politiemensen een andere, meervoudige manier van kijken naar de omgeving

en een actieve houding ten aanzien van nieuwe technologische mogelijkheden. De wijze

waarop wij verbinding met de samenleving zoeken vraagt om nieuwsgierigheid zonder

verkokerde blik. Wij beseffen dat routinisering en internalisering in het menselijk

denken en handelen altijd op de loer liggen, waardoor dit meer een wens dan een

realiteit lijkt. Het besef en de discussie hebben echter altijd hun eigen effecten.

We hebben geconstateerd dat de wereld snel verandert en dat de functie van lokale

communities in belangrijke is aangevuld met - en getransformeerd naar - nieuwe

vormen van gemeenschappen. Mensen zijn steeds minder verankerd in uitsluitend hun

eigen lokale omgeving. Ze wonen in een dorp, stad of wijk maar leven op vele andere

plaatsen tegelijkertijd. Niet langer de buurt of de directe omgeving zijn bepalend voor de

identiteit van mensen. Veel meer wordt hun identiteit bepaald door wie ze zijn op grond

van die vele andere plaatsen en relaties binnen de netwerksamenleving waarmee ze

verbonden zijn. Met Policing of Communities is in PiO een nieuwe filosofie op het

politiewerk geïntroduceerd. Een denkwijze waarin het blikveld van Politie Nederland

wordt verbreed naar die ‘andere’ communities. De uitleg die in PiO aan het begrip

communities wordt gegeven sluit echter niet aan op hetgeen daarover in de literatuur is

beschreven, noch op hetgeen daaronder in het hedendaags taalgebruik wordt verstaan.

Hiermee geeft PiO een andere richting aan, dan het begrip in de wetenschap en in de

samenleving doet. Begripsverwarring, verschillen in interpretatie en uitwerking kunnen

hiervan het gevolg zijn, daar waar het begrip in zichzelf uitstekend aansluit op

belangwekkende ontwikkelingen in de samenleving. De richting die in PiO wordt

gegeven, “beter maatschappelijk geïntegreerd werken door zich niet alleen te richten op

geografische gebieden, maar ook op andere gemeenschappen”, is een inspirerende

richting die getuigt van realiteitszin. Het verengen echter van het begrip, zoals dat in PiO

gedaan wordt in de genoemde voorbeelden (door vooral te verwijzen naar organisaties

en het bedrijfsleven), doet afbreuk aan dit uitgangspunt. Communities duiden veel meer

op moderne netwerken, de space of flows, waarbinnen mensen zich vrijelijk bewegen,

verbindingen aangaan en beëindigen en waarin ze meerdere loyaliteiten kunnen

2.8 Antwoord op de deelvraag


35

hebben. Gemeenschappen zijn niet meer duidelijk afgebakend en het is lang niet altijd

duidelijk waar de relevante communities zich bevinden.

Dit betekent dat er voor de politie meer dan ooit een dilemma ontstaat, doordat zij zich

aan de ene kant moet richten op (mondiale) netwerken, de space of flows en dat zij zich

aan de andere kant moet richten op de identiteit van individuen. Dit vraagt een alerte en

onderzoekende politie met een open mind voor - en anticiperend op - nieuwe

maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. Dit neemt niet weg dat de lokale

omgeving voor de politie een belangrijke plaats binnen die samenleving is en blijft, waar

contact gemaakt kan worden met bewoners en communities. Mensen weten zich

ondanks alle ontwikkelingen immers nog steeds verbonden met een fysieke omgeving.

Het besef echter dat andere informele netwerken en internetcommunities veel invloed

uitoefenen is hierin van belang. De verankering van de politie in lokale omgevingen kan

met andere woorden maar ten dele antwoord geven op de veiligheid van mensen en

omgevingen en zal zich dan ook veel meer moeten richten op (wereldwijde) netwerken.


36

3 Policing, een theoretische

verkenning

In het voorgaande hoofdstuk is een analyse gemaakt van het begrip Community.

Gebleken is dat het niet gemakkelijk is om een dergelijk breed begrip te

conceptualiseren. In dit hoofdstuk kijken we naar het begrip Policing. Het is een Engels

begrip dat zich kennelijk niet gemakkelijk laat vertalen in het Nederlands. Niet alleen om

die reden maar ook vanwege de toenemende internationalisering van het politiewerk

blijft het Engelse begrip algemeen gehanteerd. Wij kennen het begrip Policing in

Nederland al langer in verschillende contexten. Community-Policing, waarbij het

gebiedsgebonden werken centraal staat, is daarvan wel de meest bekende. Maar ook een

begrip als Reassurance-Policing is recent in het Nederlandse politievakjargon

binnengeslopen. Overigens blijkt bij de introductie van dit nieuwe begrip ook

conceptuele verwarring op te treden. Stephen Bloomfield, Chief Superintendent bij de

Metropolitan Police in Londen, plaatst dit begrip in de context van de ‘policing paradox’,

waarbij dalende criminaliteitscijfers samengaan met stijgende gevoelens van

onveiligheid. ‘Reassurance Policing’ als activiteit van de politie is er op gericht, deze kloof

tussen politie en bevolking te dichten. De vraag is of een dergelijke - directe en

enkelvoudige - benadering ook kan worden gevonden voor Policing of Communities

(Easton, 2007).

Policing of Communities is een van de inzichten waarop de visie in PiO is gebaseerd. Er

is weinig onderzoek gedaan naar wat hiermee precies wordt bedoeld en wat dan met

name policing inhoudt. Policing is een werkwoord, dat afgeleid is van het zelfstandig

naamwoord politie. Daarmee lijkt het een activiteit te zijn die iets zegt over het werk van

de politie. Het is een nieuw inzicht dat richting beoogt te geven aan de politiefunctie.

Vanuit dat oogpunt is het bestuderen van het begrip policing vanuit een bestuurlijk

perspectief wenselijk. Het gaat dan immers om richting geven en sturingsconcepten.

3.1.1 De deelvraag

Policing lijkt dus een bekend begrip, maar is daarmee ook de rol en positie van de

politieorganisatie bekend? Als policing slechts de activiteit of de taak van de

politieorganisatie is, kunnen we eenvoudig teruggrijpen naar datgene wat in de

politiewet staat geschreven. De lange debatten die over de politiefunctie zijn en worden

gevoerd suggereren echter dat het begrip nog niet zo eenvoudig te duiden is. Om

uiteindelijk een beeld van Policing of Communities te kunnen schetsen, is het van belang

3.1 Inleiding

“We gaan naar een veilige plek, waar geen politie is om de rust te herstellen”

Heer Bommel


37

om het begrip Policing nader te verkennen. We gaan hiertoe eerst te rade bij het

gedachtegoed van Frans Denkers, één van de eerste sociale wetenschappers die bij de

Nederlandse politie werd aangesteld. Hij keek met argusogen naar de ontwikkeling van

het veiligheidsthema en de grote rol die politie en justitie daarin vervullen. Criminaliteit

was naar zijn idee in de eerste plaats een zaak van burgers zelf. Hij introduceerde in dat

verband het begrip zelfredzaamheid en ontwikkelde concrete ideeën over hoe burgers

zelf konden optreden. Hij was voor publieke moraal en tegen institutionele

disciplinering. Hij was een vroege vertegenwoordiger van een gedachte die nu min of

meer gemeengoed is: burgers dienen zelf meer verantwoordelijkheid te nemen voor hun

veiligheid. Vanuit zijn blik bezien is Policing misschien wel een activiteit, maar niet één

die persé door de politie moet worden uitgevoerd.

Wat als Frans Denkers gelijk heeft, wat is dan nog de rol van de politie? Allereerst

verkennen wij wat in het visiedocument “Politie in Ontwikkeling” wordt gezegd over

Policing. Aansluitend voeren wij een verkenning uit naar Policing. Wij doen dit aan de

hand van de volgende deelvragen;

Daar waar politie staat voor de organisatie en de mensen die een functie uitoefenen, is

policing een begrip dat activiteiten of actie suggereert. Het is een werkwoord. Wij

hebben niet de pretentie om een definitie te formuleren, maar wel om vanuit de

attenderende waarde van Policing een heldere interpretatie te geven op basis waarvan

de verrichting een meer eenduidige richting krijgt.

Het begrip policing komt in het visiedocument “Politie in Ontwikkeling” negen keer

voor. Slechts eenmaal wordt Policing gebruikt in de context van Policing of

Communities. Als Policing in haar werkwoordvorm echter grofweg betekent datgene

wat de politie doet of moet doen, dan kan het visiedocument in haar geheel beschouwd

worden in het teken van policing, als datgene wat de grootst mogelijke bijdrage moet

leveren aan de essentie van de politiefunctie, Veiligheid (Projectgroep Visie op de

Politiefunctie 2005:13). Het is dan niet zo verwonderlijk dat het begrip expliciet slechts

enkele keren wordt genoemd. “Politie in Ontwikkeling” is een nieuw hoofdstuk in de

biografie van de Nederlandse politie. Deze visie moet de brug vormen tussen het heden

en de toekomst.

Bernard Welten, korpschef Amsterdam-Amstelland, heeft als voorzitter van de

Projectgroep Visie op de Politiefunctie in een interview aangegeven dat de politie

dreigde vast te lopen in verhoogde prestatiedruk, overvraging en fragmentatie van de

3.2 Wat zegt PiO Over Policing

Hoe wordt het begrip Policing omschreven in de literatuur?

• Wat zegt PIO over Policing

• Wat zegt de literatuur over Policing?


38

politiefunctie. Met de ontwikkeling van de in PiO vastgelegde visie wil de politietop een

dreigende functiecrisis voor zijn (in Tijdschrift voor de Politie 2005: 5). Als policing in

PiO gaat over de rol of functie van de politie is dit des te meer reden om goed na te

denken wat policing in de nabije toekomst inhoudt. Maar zoals velen, stellen ook wij de

vraag welke nadere invulling dan behoort bij de visie; welke communicatiestrategie en

welk implementatieplan zijn nodig om de visie tot uitvoering te brengen? En is het

eigenlijk erg dat er weinig inrichtende en verrichtende handreikingen zijn meegegeven

aan de visie, of biedt dit zelfs meer kansen dan velen direct na het uitkomen van PiO

dachten? Volgens Welten is de nota bedoeld om richting te geven aan ontwikkelingen

van het politievak (2005: 6). Het is volgens hem belangrijk om te weten waarvoor de

politie er is, zodat ook het imago van de politie positief kan worden beïnvloed. Het

document moet daarom een duidelijke boodschap overbrengen op de omgeving en aan

de politieorganisatie, waarmee de meest concrete en dringende problemen ten aanzien

van de politiefunctie en de politieorganisatie hanteerbaar worden gemaakt voor de

politie zelf en voor burgers, bestuurders, politiek en partners in veiligheid (2005: 6).

Daarnaast geeft hij aan dat Politie in Ontwikkeling vooral de kracht van een idee is

waarlangs we de toekomst veiliger kunnen maken (in Een visie die staat als een huis

2007: 7). Bij het idee van maakbaarheid van veiligheid stellen wij onze vraagtekens,

maar wel duidelijk is dat de nota vooral een gedachtegoed moet uitdragen. Bovendien

maakt deze zienswijze ons duidelijk dat Policing gaat over dat wat de politie doet.

Daarmee wordt het begrip niet synoniem aan politie. Omdat PiO met Policing of

Communities juist de nadruk legt op samenwerken met derden en op de

maatschappelijke verankering, wordt aangegeven dat policing niet het exclusieve recht

is van de politie, maar dat ook anderen in deze activiteiten delen. Des te meer reden om

te zoeken naar wat policing nu eigenlijk inhoudt.

Ons inziens zit de kracht van PiO vooral in de attenderende waarde die het heeft op de

ontwikkeling van de politiefunctie. Het prikkelt de discussie en het debat en daarmee

maakt het de professionals en andere betrokkenen scherp. Ook andere leden van de

politietop onderschrijven dit. Bob Visser, korpschef van de regiopolitie Kennemerland

refereert in hetzelfde document aan de discussie binnen de Raad van

Hoofdcommissarissen over de visie. Hij getuigt van het aanwezige besef dat de nota een

vertrekpunt is voor een reis die nooit af is en die ruimte biedt om tijdens de reis nieuwe

wegingen in te brengen (in: Een visie die staat als een huis 2007:5).

Daar waar politie staat voor de organisatie en de mensen die een functie uitoefenen, is

policing een begrip dat activiteiten suggereert, zoals gezegd, het is een werkwoord.

Dr. Ronald van Steden hanteert de volgende definitie van Policing:

“Policing kan worden gezien als het werkwoord van police, oftewel ‘politie’ uitvoeren

over…”. Policing of Communities staat daarmee voor het uitoefenen van de politietaak

binnen communities. Het gaat daarbij om de politie als functie en daarbij gaat het om een

pluraliteit van sociale controle mechanismen: georganiseerde vormen van toezicht op - en

3.3 Policing bezien vanuit een wetenschappelijke perspectief


39

handhaving van - geïnstitutionaliseerde normen en waarden in een specifieke sociale

omgeving” (2007).

Ook Michael Rowe sluit zich aan bij deze omschrijving. Volgens hem refereert Policing

aan brede processen van sociale regulering, die de routines van alledag ondersteunen

(Rowe 2008:4). Opvallend in de opvatting van beiden is dat er niet gesproken wordt

over de politieorganisatie of politiefunctionarissen die de functie van policing

uitoefenen. De definitie laat ruimte om ook anderen de functie te laten uitoefenen. Ook

Politie in Ontwikkeling legt de nadruk op samenwerking met anderen en de

noodzakelijke betrokkenheid van de samenleving en daarmee is policing geen

monopolie van de politie en dus ook niet synoniem aan politie. Van Steden wijst in dat

kader ook op de toenemende verspreiding van de politiefunctie over tal van

organisaties. Denk daarbij aan de toenemende groei van particuliere

beveiligingsorganisaties, stadswachten, stadstoezichthouders, verkeersregelaars,

parkeerwachten, buurtconciërges, wijkvaders, straatcoaches en nog vele andere vormen

(van Steden 2007). Volgens Rowe laat de historie zelfs zien, dat policing in brede termen

moet worden geïnterpreteerd en niet kan worden geassocieerd met de activiteiten van

een specifieke organisatie (Rowe 2008:17). De politieorganisatie als wets- en

ordehandhaver vertoont in enge zin een aantal functies van policing, maar er bestaan in

het alledaagse leven meer vormen van sociale regulering. Rowe noemt daarbij het

voorbeeld van de scholen, die in secundaire zin veel invloed hebben op de socialisatie

van jongeren ter voorbereiding op hun volwassen functioneren in de maatschappij

(Rowe 2008:4). Bovendien heeft de politie in haar speelveld met zoveel andere

maatschappelijke instanties, diensten en representanten te maken, dat het welhaast

onmogelijk is, om de enge definiëring te handhaven. De Nederlandse politie wil het niet

laten afweten als het er om spant. “Te midden van veel partijen die een cruciale rol spelen

waar het gaat om de integriteit van de samenleving en de veiligheid van de burger, is de

politie de instantie waarop altijd een beroep kan worden gedaan. Ook als andere spelers

het hebben laten afweten” (Projectgroep Visie op de politiefunctie 2005:13).

Ook Reiner en Newburn constateren dat de politie als organisatie te maken heeft met

een toenemende concurrentie en spreken zelfs van een concurrerende pick ’n mix

policing industry (2007: 345). Met deze manier van omschrijven geven zij ons inziens

aan dat policing het uitvoeren van activiteiten is, maar dat deze zeker niet uitsluitend

uitgevoerd behoeven te worden door de politie zelf. Bovendien zien we dat de politie de

laatste jaren onderwerp is geworden van toenemende managementcontrole ter

verantwoording aan de overheid die zoekt naar waar voor haar geld. Als het gaat om de

politiefunctie lijkt het voor de politie steeds complexer om haar rol en misschien wel

haar identiteit te herkennen, zowel voor zichzelf als door anderen. Met de toenemende

versplintering is het de vraag wat in policing nog de politieorganisatie onderscheidt van

de andere organisatievormen van policing.


40

De deelvraag die in dit hoofdstuk aan de orde komt is: Wat wordt verstaan onder

Policing? Maar ook deze vraag kan breed worden beschouwd. We hebben eerder

geconstateerd dat policing niet het exclusieve recht van de politieorganisatie is. Daarom

is het noodzakelijk om ook de deelvraag van onze onderzoeksvraag af te bakenen.

Vanuit de context van Policing of Communities als te ontwikkelen zienswijze van de

politie, beperken wij ons tot het begrip in de context van het functioneren van de politie.

Met andere woorden, de activiteiten die de politie verricht of zou moeten verrichten.

Daarmee blijven we dicht bij het beoogde doel van PiO om de politieorganisatie richting

te geven. De vraag die wij ons stellen is of het begrip inhoudelijk voldoende helder is om

de beoogde richting te geven aan het politiewerk. Het gaat dan niet zozeer om de juiste

vertaling van het begrip als wel om de inhoud die eraan wordt toegekend. Bovenstaande

inzichten tonen aan dat een omschrijving van Policing wordt gegeven die onbegrensd

lijkt en dat schetst onmiddellijk het probleem. Op deze wijze lijkt het bijna onmogelijk

om Policing als de functie van de politieorganisatie zodanig te beschrijven dat het voor

een ieder in zowel de interne organisatie, als in de maatschappij helder en eenduidig is.

Dit laat onverlet dat we toch een poging willen doen. Bovendien zijn wij van mening,

zoals we al eerder hebben aangegeven, dat niet persé een definitie, maar het debat dat

over een begrip ontstaat, zal helpen in het conceptualiseren en betekenisgeving. In de

huidige situatie lijkt het alsof iedereen ervan uitgaat dat een eenduidige omschrijving

bestaat, simpelweg omdat tot op heden niemand of slechts enkelen, zoals Van Steden,

het ter discussie hebben gesteld.

Behalve een theoretisch onderbouwde definitie mogen we de praktijk van alledag in ons

onderzoek niet negeren. Reiner, Newburn (2007) en Rowe (2008) verwijzen in hun

onderzoek ook naar het belang van de praktijk van alledag. De politiepraktijk kent soms

een andere werkelijkheid dan de theorie veronderstelt. Het is vooral de politiesociologie

die in beeld brengt op welke wijze politiewerk concreet gestalte krijgt. Daar waar in

Nederland kwalitatief politiesociologisch onderzoek nog schaars blijkt, is dit type

onderzoek vooral in Engeland en Amerika aanwezig. Gezien het feit dat het Engelse

politiesysteem grote gelijkenissen vertoont met het Nederlandse systeem, mogen we

aannemen dat resultaten uit deze onderzoeken serieus kunnen worden betrokken bij

onze verkenning.

Het zijn vooral Michael Rowe en Tim Newburn die zeer recent onderzoek hebben

verricht naar het begrip Policing. Beiden zijn verbonden aan criminologische

onderzoeksinstituten in Engeland. Daarnaast is Tim Newburn betrokken bij het

onderzoeksprogramma aan de Vrije Universiteit van Amsterdam gericht op Veiligheid

en burgerschap. In dit onderzoeksprogramma wordt onder leiding van Ronald van

Steden onderzoek verricht naar de pluriforme politiefunctie. Van Steden is de mening

toegedaan dat er nog maar weinig wordt getheoretiseerd over de trends in de

uitoefening van de politiefunctie (2007). Het onderzoeksprogramma vindt vanuit

bestuurskundige invalshoek plaats in samenwerking met diverse faculteiten waaronder

die van de sociale wetenschappen.


41

De conceptualisering van het begrip Policing wordt in samenhang met Communities

(Hoofdstuk 2) en in relatie tot veiligheid (Hoofdstuk 4) belicht in hoofdstuk 5. De

dilemma’s die zich daarbij voordoen komen in hoofdstuk 5 aan bod. Nu eerst een nadere

wetenschappelijke verkenning van Policing als functie van de politie.

Policing is een functie die niet vanuit een laboratoriumsituatie kan worden gedefinieerd.

Zowel in de interne organisatie als in de maatschappij zijn immers verwachtingen

aanwezig ten aanzien van de functie van de politie. Vanuit de verschillende belangen en

posities is het goed mogelijk dat deze verwachtingen uiteen lopen. Eind jaren ’60 kwam

de kloof tussen politie en samenleving duidelijk tot uiting. Dit was het begin van wat

leiden zou tot het rapport ‘Politie in Verandering’. Dit rapport betekende het begin van

het gebiedsgebonden politiewerk.

De functie van de Nederlandse politie heeft de afgelopen jaren een ontwikkeling

ondergaan die door verschillende factoren is beïnvloed. We proberen tot een invulling

van Policing te komen door een aantal belangrijke invloeden te bekijken. Rowe benoemt

de volgende invloeden: a. Historische ontwikkelingen met betrekking tot de positie van

de politie, b. de juridische grondslag van wetshandhaving en het geweldsmonopolie, c.

de bureaucratische administratieve taken en last but not least, d. de dagelijkse praktijk.

De politie Nederland en de wijze waarop zij werkt is niet vanuit het niets ontstaan.

Opnieuw geeft de geschiedenis inzichten waardoor de huidige situatie begrijpelijk wordt

en de toekomst wellicht beter is te verkennen. Cultureel bepaalde aspecten kunnen

daardoor beter worden ingeschat. We gaan daarom eerst terug in de tijd om beter

inzicht te verkrijgen in de politiefunctie van heden ten dage. Waar komen de begrippen

politie en policing vandaan en hoe heeft de politiefunctie zich ontwikkeld tot wat zij nu

is?

3.5.1 Ontstaansgeschiedenis van politie en de politiefunctie

Zowel het woord politie als het woord policing zijn afgeleide begrippen uit het oude

Grieks. Polis wordt door de Grieken als term gebruikt voor een socio-politiek, een socio-

geografisch gegeven of een burcht. Soms wordt Polis vertaald als stadstaat, wat zoveel

betekent als een exclusieve en autonome gemeenschap, gevormd door haar burgers. De

hoofdkenmerken van een Polis zijn dat het weinig uitgestrekt is, waarbij het grootste

gedeelte wordt ingenomen door platteland en haar dorpen. De Polis streefde naar het

bewaren van de integriteit van haar eigen territorium en naar het recht zichzelf het

recht te geven en dit ook te doen gelden. Het hoofdstreven van een Polis was gericht op

een eigen Politeia, wat zoveel betekent als staatsregeling. Politeia, politiek en politie

hebben volgens Elzinga e.a. als gemeenschappelijk kenmerk de algemene taak tot

bescherming en instandhouding van de gemeenschap (Elzinga e.a. 1995: 9). Met de

staatsregeling werd beoogd de orde en de vrede in de gemeenschap te bewaren. Het

recht op orde en vrede werd in de oudheid al als een belangrijke waarde in een

3.4 Policing nader verkend

3.5 Historische ontwikkelingen


42

gemeenschap erkend. Bovendien kan hieruit worden afgeleid dat een belangrijke rol

was weggelegd voor de overheid om deze waarden en normen te handhaven. Op basis

van de taalhistorie kunnen we stellen dat het begrip politie verwijst naar het

staatsapparaat dat als functie heeft het bewaren van orde en vrede in een gemeenschap

aan de hand van een staatsregeling, gebaseerd op geldende normen en waarden van

betreffende gemeenschap. Afgeleid van deze betekenis en refererend aan de definitie

van Van Steden houdt het begrip policing ons inziens in het uitoefenen van deze functie

door de politie. In haar oorsprong is zij daarmee de sterke arm van de overheid. Ook

huidige onderzoekers zoals Reiner en Newburn zijn van mening dat de term politie

verwijst naar staatsorganisaties die professionals voortbrengt die getraind en toegerust

worden om als specialisten in policing te werk te gaan (Reiner e.a. 2007: 344). Het

woord staatsorganisatie en het trainen van eigen professionals suggereert evenals de

historie, dat deze organisaties als representant optreden van de overheid. Volgens hen

zijn dergelijke organisaties karakteristiek voor iedere moderne samenleving. In

verschillende landen en afhankelijk van het historisch verloop kennen zij natuurlijk per

land een andere verschijningsvorm als uitkomst.

Om meer inzicht te verkrijgen in de functie van de politie is het ook van belang om terug

te kijken naar de ontstaansgeschiedenis van het Nederlandse politiestelsel. Zoals Fijnaut

in zijn geschiedschrijving aangeeft is de geschiedenis van de Nederlandse Politie niet

begonnen in de Franse tijd, maar heeft deze periode wel een grote invloed gehad

(Fijnaut 2007: 9,13). In de eerste jaren van de Franse revolutie (1789 -1791) is het

eerste politiestelsel ontwikkeld. Door de grondwetgevende vergadering is de

‘Declaration des droits de l’homme et du citoyen’ op 26 augustus 1789 opgesteld. Deze

verklaring bevatte de grondslagen voor het nieuwe regime, dat werd gedomineerd door

de burgerij en gekenmerkt door een aantal rechten. Veiligheid was een van de rechten

waarmee de burgerij haar pas verworven vrijheid veilig wilde stellen ten overstaan van

het proletariaat. In deze verklaring werd tevens bepaald dat burgers een politie nodig

hebben1.

Hieruit blijkt dat in den beginne de burgerij een belangrijke stem had in het ontstaan en

de rol van de politie. De politie als organisatie is er voor alle burgers, is neutraal en in de

uitoefening van haar functie verzorgt ze het recht op veiligheid. Overigens ging de

oprichting van een dergelijk apparaat niet zonder slag of stoot. Zoals Fijnaut aangeeft

ontstond voor het eerst een apparaat dat op een uniforme manier stelselmatig over het

hele land was georganiseerd en dat permanent controle kon uitoefenen op het doen en

laten van de bevolking. Als sterke arm van de overheid had het apparaat bovendien het

vermogen om protest en verzet de kop in te drukken. Tegen dit autoritaire systeem

bestond verzet (Fijnaut 2007:13). Hier ontstond een spanningsveld met de

democratische beginselen, maar er bestond geen alternatief. Het is immers onmogelijk

1 Artikel 12 Declaration des droits de l’homme et du citoyen: “La garantie des droits de l’homme et du

citoyen nécessite une force publique qui est instituée pour lávantage de tous et non pour lútilité

particulière de ceux à qui elle est confiée”.


43

om maximale veiligheid te garanderen zonder dat daardoor de vrijheden, ook een

grondrecht, van mensen worden beperkt. De politie wordt in de uitvoering van die

paradox als instrument gebruikt. Het mag duidelijk zijn dat deze paradox pregnanter is

al naar gelang het type overheid waarvan de politie deel uitmaakt. Onder een totalitair

regime zullen de vrijheden van mensen eerder worden ingeperkt ten gunste van het

regime dan in een democratie.

Ook Roberg e.a. zijn van mening dat in het kader van policing de activiteiten en

gedragingen van de politie voor een groot deel worden bepaald door het type overheid

waarvan ze deel uitmaakt. In totalitaire regimes worden de aspecten van het leven in de

gevestigde orde gecontroleerd door één persoon, één partij of een kleine groep

individualisten, terwijl een democratische samenleving gebaseerd is op het idee van een

participerende overheid. Daar gaat de democratie zowel over de rechten en vrijheden

die individuen toekomen, als over de beperkingen die de overheid worden opgelegd om

haar macht te gebruiken (Roberg 2009: 6). In een democratie is derhalve de scheiding

van machten in het kader van checks and balances van groot belang. In Nederland

functioneert het politieapparaat in een democratisch bestel. De functie van de politie

(policing) kent per definitie een spanningsvolle relatie met onze democratische

rechtsbeginselen. Ze representeert immers, weliswaar legitiem, overheidsmacht en

overheidsdwang om mensen aan wetten te houden die ze overigens zelf hebben bedacht

of hebben laten bedenken (staatsregeling). Democratische beginselen berusten op

consensus, participatie, vrijheid en gelijkheid. Op basis van democratische beginselen

wordt de politiefunctie vaak noodgedwongen uitgeoefend ter bescherming van de

vrijheid en de veiligheid van de gemeenschap juist door democratische beginselen

tijdelijk buiten werking te stellen. Daarmee lijkt de politiefunctie zich te allen tijde te

bevinden in een paradox. Het politieapparaat is gewend en getraind om met deze

paradox om te gaan. En ook haar omgeving zal hier blijvend mee moeten leren omgaan.

In 1957 verandert de situatie doordat in de Politiewet een tweede taak wordt

toebedacht namelijk ‘hulpverlenen aan hen die deze behoeven’. Daarmee wordt ze - in

eerste instantie vooral op papier - naast de sterke arm van de overheid ook dienaar van

de samenleving en ontstaat er meer openstelling voor de omgeving. Dit zal leiden tot een

ommekeer in haar functioneren. Eind jaren ’60 werd de noodzaak van deze verandering

plotseling ook zichtbaar op straat.

3.5.2 Ontwikkeling van de politiefunctie vanaf de jaren’70

Tot de jaren’70 was de Nederlandse Politie intern georiënteerd, reactief en

staatsrechtelijk gericht op de uitvoering van interne regels en procedures. De politie

stelde zich op als orde- en wetshandhaver en deed onderzoek naar criminaliteit conform

het wetboek van strafrecht. Door haar hulpverlenende taakstelling en meer openstelling

voor haar omgeving raakte de politie steeds meer doordrongen van haar omgeving. Het

rapport ‘Politie in verandering’ in 1977 was daar voornamelijk verantwoordelijk voor.

De opstellers van deze rapportage zagen in de maatschappelijke ontwikkelingen een

noodzaak voor de politie om haar werkwijze drastisch te veranderen en zich meer

maatschappelijk en bestuurlijk te oriënteren in haar werkwijze. Volgens van der Torre


44

e.a. moet de politie op basis van deze rapportage toenadering zoeken tot publieke en

private instanties met het oog op een integrale probleemoplossing van

samenlevingsvraagstukken (van der Torre e.a. 1998:8). Maatschappelijk worden de

sociale politietaken benadrukt in plaats van de staatsrechtelijke, waarbij het

beschermen van de burger tegen machtsmisbruik voorop staat. In plaats van de

ondergeschiktheid worden vooral de eigen verantwoordelijkheid en de lokale kennis

van de politiemensen benadrukt. Zij moeten de maatschappelijke banden met hun

omgeving aanhalen en hun discretionaire bevoegdheid van handelen wordt groter. Deze

werkwijze vraagt van de individuele agent meer inzicht en een zorgvuldige

belangenafweging alsmede meer basiskennis van haar netwerken. Organisatorisch

betekent dit dat de wijkpolitie in de vorm van wijkteams, wijkagenten / buurtregisseurs

ontstaat (van der Torre e.a. 1998:8). Met deze ontwikkeling kwam ook de integrale

veiligheidaanpak tot ontwikkeling. In deze periode zijn verwachtingen geschapen die

niet zomaar zijn terug te draaien, waardoor steeds meer werd gevraagd van de politie.

Het gebiedsgebonden werken is diep geworteld en blijft een leidend principe voor de

Nederlandse Politie (Projectgroep Visie op de politiefunctie 2005: 15).

Hierna blijkt dat de legitimiteit van de politie onder druk komt te staan. De criminaliteit

stijgt, ordeverstoringen nemen toe en de maatschappij verhardt. Bovendien komt de

repressieve capaciteit van politie, Openbaar Ministerie en gevangeniswezen onder druk

te staan waardoor gedogen en niet-vervolgen toeneemt. Het mag geen verrassing zijn

dat de hulpverleningstaken van de politie daarbij onder druk komen te staan. Volgens

van der Torre e.a. leidt dat ertoe dat kleine wetsovertredingen mede door onmacht

buiten het politiële- justitiële systeem worden geplaatst (van der Torre e.a. 1998:10).

Uiteindelijk leiden deze ontwikkelingen tot een soort nieuw realisme waarbij in de jaren

’80 en ’90 het idee steeds meer wordt losgelaten dat de staat, in casu de politie, alleen

verantwoordelijk is voor de openbare orde en de rechtsorde in het veiligheidsbeleid

(van der Torre e.a. 1998:10). In wisselwerking met het maatschappelijk middenveld, het

bestuur, de bedrijfssector en de burgers wordt de eigen verantwoordelijkheid van een

ieder benadrukt. Bij het verleggen van de verantwoordelijkheid in veiligheidszorg is het

dan ook niet verwonderlijk dat op een bijna natuurlijke wijze nieuwe vormen van de

politiefunctie ontstaan. Voorbeelden zijn de private toezichthouders, bestuurlijke

handhavers, maar ook de politiesurveillant aan de onderkant van de organisatie

enzovoort. Op deze wijze wordt de politiefunctie gedifferentieerd en verspreid en

verandert de functie van de politieorganisatie. De schaduwkant is dat de grenzen van

handhaving voor met name de burger, maar soms ook de professionals, vervagen.

In het gebiedsgebonden werken staan de maatschappelijke gerichtheid en het

samenwerken met bestuur centraal. Dat blijkt een groot goed in de huidige

maatschappij, want ook Politie in Ontwikkeling blijft hieraan vasthouden (Projectgroep

Visie op de politiefunctie 2005: 15). Daarmee wordt duidelijk dat de politie in de huidige

complexiteit van samenleven uitsluitend in staat is om haar grootst mogelijke bijdrage


45

aan veiligheid te leveren in de samenwerking met partners. Wij realiseren ons dat

daarmee de functie van de politie noch voor de interne organisatie, noch voor de taak-

en de maatschappelijke organisatie duidelijker wordt, maar het is wel de realiteit van

het politiewerk. Omwille van haar legitimiteit is vanaf eind jaren’90 wel een

ontwikkeling op gang gebracht waarbij verantwoording centraal staat en de focus op

prestaties en transparante resultaatverantwoordelijkheid is gelegd. De handhavende

taak van de politie krijgt nadrukkelijk weer aandacht, maar een complexere omgeving

dan in de jaren ’70 draagt ertoe bij dat vooral de externe netwerken in het

gebiedsgebonden werken de aandacht krijgen. In de jaren’70 was dit anders, toen werd

vooral aandacht aan de politiecultuur en de interne structuur geschonken (van der

Torre 1998:12). Er is dus sprake van behoorlijke verschuivingen in de werkwijze van de

politie. Maar ook de omgeving is vele malen complexer en dynamischer geworden.

Toenemende verstedelijking en processen als migratie leiden tot het bij elkaar komen

van verschillende culturen en werelden, maar ook tot individualisering en een

afnemende sociale cohesie (Scheffer 2008). Mensen kennen en begrijpen elkaar niet

meer. In de beschrijving van Community hebben we al gezien dat onze wereld

tegelijkertijd groter en kleiner wordt door onder andere de enorme ontwikkelingen op

het terrein van de informatietechnologie. De politie is nu maatschappelijk verankerd. Zij

kan niet meer functioneren zonder samenwerking met partners. Dat betekent ook dat de

omschrijving van Policing niet in een zin is samen te vatten maar een veelomvattend

begrip is geworden. Duidelijk is wel dat de politie organisatie zich richt op haar bijdrage

aan veiligheid.

Als we teruggaan naar de oorsprong van de politie en de verwijzing van dit begrip naar

het bewaren van orde en vrede in een gemeenschap aan de hand van een staatregeling

gebaseerd op geldende normen en waarden van betreffende gemeenschap, dan zou

wetshandhaving de functie van de politie heel dicht benaderen. Het is in ieder geval een

wezenlijk onderdeel van de politiefunctie. Bovendien is een meer open houding ontstaan

en is de politie gaan meebewegen met de maatschappelijke ontwikkelingen. De

toegenomen maatschappelijke rol in de politiefunctie heeft geleid tot een toename van

de mate van eigen verantwoordelijkheid van de politieambtenaar. De discretionaire

bevoegdheid van handelen is daarbij vergroot. Het werken op straat stelt politiemensen

telkenmale voor een beslissing op welke wijze zij een bijdrage leveren aan

maatschappelijke veiligheid. De discretionaire bevoegdheid verschaft hen de vrijheid om

de wetshandhaving op eigen wijze en vaker vanuit de maatschappelijke rol te

interpreteren. Vele wetten worden dan ook niet afgedwongen door het optreden van

politiemensen. Tot voor kort werd de diefstal van een fiets maatschappelijk ‘gedoogd’ en

zoals we eerder al aanhaalden, werden kleine wetsovertredingen buiten het politiële- en

justitiële systeem gebracht. Dat leidde er mede toe dat de legitimiteit van de politie

onder druk kwam te staan. De laatste jaren is in een reactie door de politiek de focus

gelegd op verantwoording van prestaties en transparante resultaten. De politie lijkt

daardoor in een spagaat te komen, want ook de maatschappelijke rol wordt nog steeds

3.6 Wetshandhaving in enge zin


46

als essentieel voor de functie van de politie onderschreven. De politie wordt als een

onmisbare partner gezien in de aanpak van veel sociale problematiek in relatie tot de

maatschappelijke veiligheid. In tegenstelling tot wetshandhaving is deze functie minder

gemakkelijk in resultaatverantwoording te presenteren, simpelweg omdat het resultaat

afhankelijk is van de mate van samenwerking en dus meerdere afhankelijkheden kent.

Wij zijn er van overtuigd dat als de politie zich puur zou bezig houden met

wetshandhaving in enge zin bij velen het gevoel van een totalitair systeem zou opleven,

waarin geen ruimte is voor binding met de samenleving. Bovendien blijkt de politie zich

onder invloed van een steeds complexere samenleving nadrukkelijker te ontwikkelen

als een kennis- en informatiebedrijf met een toegevoegde waarde voor een veilige

samenleving in samenwerking met andere organisaties. Deze informatiepositie is

grotendeels gebaseerd op de verbinding die politiemensen hebben in de samenleving.

Rowe ontkent niet dat wetshandhaving een wezenlijk onderdeel uitmaakt van de

politiefunctie, maar omschrijft dit op zo’n wijze dat het meer dan voldoende ruimte open

laat voor de maatschappelijke rol en de bijbehorende discretie van handelen;

‘The purpose of the police is to uphold the law fairly and firmly; to prevent crime; to pursue

and bring to justice those who break the law; to keep the Queen’s peace; to protect, help

and reassure the community; and to be seen to do this with integrity, common sense and

sound judgement’ (Rowe 2008:9).

Rowe maakt met zijn definitie duidelijk dat de politie een sterke rol heeft in het

handhaven van de wet, fairly en firmly. Maar hij geeft tegelijkertijd aan dat de politie dit

op een manier moet doen waarbij gezond verstand, integriteit en een oprecht oordeel

leidend zijn. Dat betekent volgens Rowe dat het beoordelingsvermogen van de

individuele diender van belang is om de juiste keuzes te maken in de uitvoering van het

politiewerk. Daar hoort wetshandhaving bij, maar de maatschappelijke rol kan

aanleiding zijn om een andere keuze te maken. Dat betekent dat Rowe de visie

ondersteunt, dat politie niet alleen betekent wetshandhaving volgens de regels

uitvoeren, maar ook dat eigen beoordeling op basis van gezond verstand, integriteit en

oprecht oordelend vermogen leidend moeten zijn. Daarmee zegt Rowe dat de politie oog

moet hebben voor de omgeving en de context. Maar het is met name de praktijk van

waaruit de geluiden opgaan dat wetshandhaving niet synoniem is aan de essentie van

politiewerk. Helmoed Wierda, plaatsvervangend korpschef regiopolitie Kennemerland

heeft in 2005 gesprekken gevoerd met prominente Nederlanders om erachter te komen

wat de essentie van het politiewerk is. Hij verzet zich hiermee tegen de tendens dat de

samenleving met haar politie omgaat alsof het een maatschappelijke onderneming of

een commercieel bedrijf is door de invoering van de prestatieconvenanten, die

voornamelijk aan wetshandhaving zijn gelieerd. Waarbij hij het belang niet onderkent

dat moet worden gehecht aan de mening van de samenleving over hetgeen zij belangrijk

vindt (Wierda 2005: 9). Men zou zijn essay ook kunnen lezen als een pleidooi voor de

professionaliteit van de politie en het respect dat deze verdient van de samenleving. In


47

feite spreekt Wierda zich hiermee ook uit over de relatie tussen politiek en politie: de

politiek wordt in ons democratisch bestel geacht de burgers in de samenleving te

vertegenwoordigen.

Frissen spreekt zijn zorg uit over de wijze waarop de politiek zich verhoudt tot de

samenleving en de politie. Het feit dat in zijn ogen de politiek zich het primaat toe-eigent

van denken en probleem oplossen suggereert dat de samenleving en de politie dat zelf

niet kunnen. Ook hij schetst de paradox waarin de politie wordt gezogen door de nadruk

die gelegd wordt op het boeven vangen en bonnen schrijven, terwijl de politie

gelijkertijd deel uitmaakt van de samenleving en al haar netwerken. Hij waarschuwt de

politiek voor het gevaar dat de politie teveel van haar maatschappelijke functie wordt

afgehaald ten gunste van de wetshandhaving (in: In gesprek over de essentie van

politiewerk 2005: 58). De samenleving zit zijn inziens niet meer zo in elkaar en dat zou

afbreuk doen aan de toegevoegde waarde van de politiefunctie voor de

maatschappelijke veiligheid. In de ogen van Frissen zou de politie nog wel meer de

maatschappelijke kant mogen opzoeken in de zin van het sluiten van relevante

samenwerkingsverbanden en coalities met maatschappelijke sleutelfiguren in haar

omgeving zoals bedrijven, burgers, intellectuelen etc. Daarmee kan ze haar prestige en

maatschappelijke betekenis vergroten volgens Frissen (in: In gesprek over de essentie

van politiewerk 2005: 65). Tot slot heeft ook Dokters van Leeuwen, voormalig voorzitter

van het College van Procureurs Generaal, zich uitgesproken over de politiefunctie. Hij

constateert dat het keuzeproces met betrekking tot waar de politie voor staat en waar zij

niet voor staat in Nederland nauwelijks op gang komt. Blijkbaar wil men niet kiezen en

zijn inziens heeft dat mede te maken met de aard van de werkzaamheden van de politie:

“De politie moet waken over het algemene belang van de gemeenschap, en omdat we niet

precies weten wat het algemene belang is, weten we kennelijk ook niet wat die politie

precies is” (in: In gesprek over de essentie van politiewerk 2005: 67).

De controle op het functioneren van de politie is breed georganiseerd. Dat zou meteen

een verklaring kunnen zijn waarom wij de politiefunctie niet beperken tot enkel en

alleen wetshandhaving. Wij willen immers dat de politie onderdeel van de samenleving

is en zich niet daarbuiten opstelt. De verklaring van Docters van Leeuwen geeft wel aan

waardoor mogelijk zoveel partijen zich bemoeien met het functioneren van de politie.

Immers, het ontbreken van een duidelijke functieomschrijving geeft ruimte voor velerlei

kritiek.

Uit bovenstaande wordt duidelijk dat er een breed draagvlak is voor de bredere

omschrijving van de politiefunctie en dat wetshandhaving in haar context deel uitmaakt

van die functie. Maar een antwoord op de vraag waar dan het onderscheid ligt tussen de

politie en andere organisatievormen die ook een rol vervullen in processen van sociale

regulering hebben we nog niet. Mogelijk bieden de toegewezen bevoegdheden en

instrumenten een antwoord op die vraag.


48

De politie representeert de overheid in processen van sociale regulering, ooit ontstaan

voor wetshandhaving en het bewaren van vrede en veiligheid. Daartoe heeft zij een zeer

bijzonder instrument gekregen, namelijk het monopolie op gebruik van geweld.

Pogingen om policing als functie van de politie te definiëren hebben zich ook op dit

geweldsmonopolie geconcentreerd. Bij het beëdigen van nieuwe politiemensen

benadrukte oud-hoofdcommissaris mr. J. Wiarda altijd dat dit monopolie juist aan de

politie was gegeven om er zeer zorgvuldig en met de nodige terughoudendheid gebruik

van te maken. De doctrine van minimaal gebruik van geweld vanuit haar monopolie is

een belangrijke component van de politielegitimiteit aldus Reiner in ‘Introduction of

Policing’ (Rowe 2008: 10). Onder invloed van toenemend geweld in de maatschappij

wordt de roep om ook andere handhavers en toezichthouders uit te rusten met

(beperkte) geweldsmiddelen groter. In het geweldsmonopolie onderscheidt de politie

zich tot op heden nog steeds als representant van de overheid ten opzichte van andere

organisatievormen die zich bezig houden met het reguleren van sociale processen.

Vanuit democratisch oogpunt is het een paradox dat een instituut als de politie geweld

mag gebruiken, daar waar zij haar bestaansrecht ontleent aan het bewaren en behouden

van de vrede en het voorkomen danwel doen stoppen van geweld. Om die redenen moet

deze bevoegdheid zo terughoudend en beperkt mogelijk worden gehouden. Het wordt

voor overheid en burger onoverzichtelijk als deze bevoegdheid ook door anderen kan

worden toegepast en het monopolie daarmee verdwijnt. Rowe voegt daar nog aan toe

dat net als bij wetshandhaving de realiteit van politiewerk suggereert dat het gebruik

van het geweldsmonopolie minder voorkomt door het kenmerk van dwang, dat ermee

gepaard gaat. Onderhandeling c.q. communicatie die de politiecontacten met burgers

karakteriseert zijn eerder aan de orde in de contacten tussen burgers en politie (Rowe

2008: 17). Daarbij sluiten wij niet uit dat juist door de mogelijkheid van het toepassen

van dwangmatige kracht deze interactie tot stand komt. Het monopolie leidt dan tot

zorgvuldigheid en terughoudendheid. Dat benadrukt maar weer eens dat het bezit van

dit geweldsmonopolie er juist op is gericht er minimaal gebruik van te maken en

derhalve moet met deze toewijzing uiterst zorgvuldig worden omgegaan. De politie

wordt niet voor niets getraind en gecertificeerd in het toepassen van geweld onder

strikte regels en procedures. De toewijzing van het geweldsmonopolie is het instrument

waarmee de politie zich met name onderscheidt van anderen in policing.

Alhoewel het een taboe lijkt om erover te spreken is de hoeveelheid administratief werk

een niet weg te denken deel van het politiewerk en zou om die reden ook een

belangrijke aanwijzing kunnen zijn in de omschrijving van policing. Bovendien hangt het

succes in de navolging van de activiteiten op straat mede af van de kwaliteit van

administratieve procedures. Niet alleen als het gaat om wetshandhaving, maar ook in

haar maatschappelijke functie speelt de administratieve functie een grote rol. Denk

daarbij aan bijvoorbeeld woningbouwcoöperaties die vaak afhankelijk zijn van

3.7 Het geweldsmonopolie

3.8 Het belang van informatie en administratieve taken


49

politiegegevens om feitelijk een eind te maken aan overlast, veroorzaakt door huurders.

De functie van de politie lijkt steeds meer een bureaucratie te worden van

administratieve taken, maar ook steeds meer de toegangspoort voor anderen naar de

systemen die het politiewerk opvolgen zoals het justitiële systeem. Deze

werkzaamheden staan op gespannen voet met de gewenste aanwezigheid op straat in de

maatschappij om verbinding te maken en van daaruit haar informatiepositie te

versterken (Rowe 2008: 13). De toenemende informatietechnologie en de

informatiepositie die de politie inneemt in een steeds complexer wordende

maatschappij lijken daar mede debet aan. De politie zal ook in de toekomst te maken

hebben met deze paradox. Informatie is immers pas van meerwaarde als ze gedeeld

wordt. Policing bestaat dus naast informatie verzamelen ook uit delen van deze

informatie om haar toegevoegde waarde te bewijzen. Daarvoor lijken administratieve

processen onontbeerlijk. Het is al eerder gezegd, maar deze functie zou wel eens van

toenemend belang kunnen worden in de samenwerking met partners in een

netwerksamenleving. De politie zal steeds meer een kennis- en informatieorganisatie

worden ten dienste van andere organisaties die ook een rol van betekenis spelen in

sociale regulering. Het is de kunst om dit systeem te blijven voeden met actuele

informatie vanuit de samenleving, zodat niet alleen de politie maar ook anderen kunnen

anticiperen op trends en ontwikkelingen in het sociale leven. Het mag duidelijk zijn dat

ontwikkelingen die de stabiliteit van de samenleving bedreigen daarbij prioriteit

genieten. Maar het is juist het vinden van die balans die paradoxaal is. De enorme

tijdsinvestering die gepaard gaat met de bureaucratie van administratieve taken dreigt

de informatiepositie te beperken. Deze kan alleen maar op peil worden gehouden door

midden in de samenleving te acteren, te beleven en te signaleren.

Het is om die reden dat alle initiatieven om de administratieve last te verlichten worden

omarmd. De dagelijkse praktijk van de politiemedewerker bestaat echter uit meer dan

de administratieve last.

Rowe constateert dat studies die de aard van het politiewerk bestuderen laten zien dat

wetshandhaving slechts voor een klein deel van het politiewerk geldt. Ordehandhaving

en dienende functies vanuit de maatschappelijke rol blijken significanter in termen van

tijd en bronnen die hen worden toegewezen (Rowe 2008: 17). Daarmee bevestigt hij

gelijkertijd dat de functie van de politie niet vanuit een laboratoriumonderzoek kan

worden gedefinieerd. Politiemensen worden geacht wetten te handhaven en uitvoering

te geven aan geformuleerd beleid. Juist vanuit haar maatschappelijke rol heeft de politie

meer ruimte gekregen voor haar eigen verantwoordelijkheid en discretionaire

bevoegdheid. De wijze waarop die ruimte wordt benut is een interessant gegeven voor

het definiëren van de politiefunctie. Vanuit bestaande politiesociologische onderzoeken

is duidelijk geworden dat de theorie en het geformuleerde beleid niet altijd

overeenkomt met de dagelijkse praktijk. Beleidsmakers doen een poging om te

formuleren wat zij verwachten dat door uitvoerders wordt gedaan. Ook met de visie

3.9 De dagelijkse praktijk van de politiemedewerker


50

neergelegd in PiO proberen managers richting te geven aan de uitvoering van de

politiefunctie. Maar de eigen beleidsvrije ruimte van de uitvoerder doet sterk

vermoeden dat er wel eens discrepantie kan ontstaan tussen het geformuleerde beleid

en de uitvoering. Bovendien hebben we gezien dat Rowe het gezonde verstand als een

belangrijke factor definieert in de uitvoering van de politiefunctie. Alleen al vanuit deze

gegevens kunnen en willen we er niet omheen dat de dagelijkse praktijk van de

politiemedewerker een belangrijk referentiepunt is voor een omschrijving van de

politiefunctie.

Onze vooronderstellingen over de discrepantie tussen beleid en uitvoering worden niet

alleen door Rowe maar ook door Braun bevestigd. Braun constateerde in haar

onderzoek naar de sturing van de politie, dat een cultureel verschil bestaat tussen

managers en uitvoerders en dat dit verschil ook als probleem wordt erkend in de

aansturing van het politiewerk (Braun 1999:137). Maar als er sprake is van een

cultureel verschil dan impliceert dat tevens dat dit verschil niet gemakkelijk te

overbruggen is. Eerder al werd hetzelfde geconstateerd door de criminologe Reuss-

Ianni. Zij introduceerde in 1984 de begrippen streetcops en managementcops in haar

boek over ‘Two cultures of policing’. Zij laat in haar boek zien dat managers een totaal

andere benadering van een probleem kiezen dan uitvoerders. Dit lijkt verklaarbaar,

omdat juist die uitvoerders te maken krijgen met de problemen van alledag en ervaren

wat praktisch haalbaar is. Daarbij speelt dat de 24-uurs bereikbaarheid en de

handhavende taak van de politie in relatie tot haar maatschappelijke rol een variatie aan

maatschappelijke vraagstukken op haar bordje terecht doen komen. Verwachtingen zijn

op deze functie gebaseerd en worden daarmee gedeeltelijk verklaard. Ook Braun erkent

dat ieder zijn eigen verwachtingen heeft over het functioneren van de politie, terwijl zij

gelijkertijd constateert dat het handhaven van de openbare orde en veiligheid niet het

exclusieve domein is van de politie (Braun 1999:166). Alhoewel het onderscheid tussen

beleid en uitvoering nog steeds wordt erkend, moet hierbij wel worden vermeld dat

Reuss-Ianni het politiewerk bij de uitvoerders heeft onderzocht door participerende

observatie, terwijl zij slechts met enkele managers heeft gesproken. Toch zou de

houdbaarheid van haar bevindingen wel eens van langere duur kunnen zijn. Deze

meerwaarde heeft zij zelf voorspeld op basis van haar bevindingen, dat houding en

gedrag, waarden en de manier waarop dingen worden gedaan, niet veranderen door het

systeem. Bovendien concludeert zij dat de loyaliteit van de uitvoerder allereerst ligt bij

de eigen werkeenheid en vervolgens pas bij het totaal. De uitvoerder zal dus altijd eerst

de problemen in zijn directe omgeving als zijn verantwoordelijkheid zien en daarin

vindt in de loop der jaren geen wezenlijke verandering plaats. Het zijn vooral de

managers die onder politieke invloed staan en niet de uitvoerders, die gewoon hun ding

blijven doen (Reuss-Ianni 1984: 121, 122).

Deze politieke invloed reikt verder dan het inhoudelijk politiewerk en leidt de laatste

jaren tot een steeds meer politieke rol van managers. Juist vanuit deze rol zou het


51

belangrijk kunnen zijn dat managers meer streetwise leren kijken en denken om een

politieke vertaling te kunnen maken. Niet voor niets wordt de signalerende - en

adviserende rol van de politie in PiO benadrukt. Nu lijkt het dat de politieke invloed

managers afdrijft van de uitvoering, waardoor ook de beeldvorming van deze uitvoering

verandert of gevormd wordt op basis van oude ervaringen en daaraan gekoppelde

beelden. Hierdoor wordt de kloof vergroot, want de uitvoering doet haar ding wel,

hebben we geconstateerd. Als dit zo is, dan betekent dat impliciet dat beleidsmakers

minder van toegevoegde waarde zijn voor de uitvoering van de politiefunctie dan door

henzelf wordt verondersteld. Ook Bittner beargumenteerde in 1974 al, dat alle functies

van de politie gemeenschappelijk hadden dat er geen andere dienst is aan te wijzen, die

de verantwoordelijkheid voor deze functies op zich neemt (in: ‘Introduction of Policing’

2008: 16). Hij gaat ervan uit dat het vervullen van deze publieke diensten waarschijnlijk

haar legitimiteit inhoudt, het vertrouwen van het publiek verzekert en bijdraagt aan

criminaliteitsbestrijding en wetshandhaving. De Ruijter spreekt in dit verband ook wel

van een politieorganisatie in de rol van de maatschappelijke vuilophaaldienst (College

03-06-2009). Hij is van mening dat het een niet te onderschatten functie is waarmee de

politieorganisatie zich als frontlijn- en 24-uursorganisatie onderscheidt van vele andere

deelnemers in het veiligheidsveld. Wellicht gaat de bevinding van Bittner nog steeds op

en doen uitvoerders letterlijk wat zich aandient en wat nergens anders kan worden

ondergebracht. Deze wereld verschilt wezenlijk met die van de manager (Reuss-Ianni

1984: 124). De uitvoerder heeft zijn eigen belevingswereld en handelt daar naar. Het is

met name Lipsky die daarbij een ander element benadrukt. Hij ziet in de interactie van

de diender met de burger een belangrijke voorwaarde voor de invulling van zijn functie

(Lipsky 1980:54). Hij typeert de street-level bureaucraat waaronder hij de

politieambtenaar schaart als “een overheidsdienaar die in het kader van zijn werk direct

interacteert met de burger, en die beschikt over een substantiële discretie in de uitvoering

van zijn werk” (Lipsky 1980: 3). De interactie met de burger en de discretionaire

bevoegdheid zijn naar zijn mening onontbeerlijk voor de meest gewenste

functievervulling door de diender. In deze interactie past immers niet een standaard

antwoord. Hij ontkent daarmee niet het probleem van de stuurbaarheid op basis van

deze bevoegdheid. Deze kan men moeilijk inperken en dat is ook niet altijd nodig. Het is

zelfs de kracht van een politieorganisatie in een democratisch bestel waar interactie met

de burger als bron voorop staat (Lipsky 1980: 197). Daarnaast benadrukt Lipsky de

waarde van professionaliteit. Ondanks dat er ook schaduwkanten zitten aan het werken

met professionals is hij vooral de mening toegedaan dat zij bovenal zelf weten wat hun

functie inhoudt en wat er van hen wordt verwacht. Deze stelling kunnen wij van harte

onderschrijven, maar het wordt daarmee niet gemakkelijker in een omgeving die steeds

dynamischer en complexer wordt, waarin de wereld tegelijkertijd groter en kleiner

wordt en het lijkt alsof de politie voortdurend handen tekort komt. Juist in een

organisatie die werkt met professionals, is het geven van richting van groot belang.

Zowel Braun als Lipsky onderkennen het belang van een missie en duidelijk

geformuleerde doelen, waarbij zij gelijkertijd signaleren dat deze vaak niet duidelijk zijn


52

voor de street-level bureaucraat of ze gewoonweg niet kennen danwel de vertaling niet

kunnen maken. De betrokkenheid van professionals bij de invulling van de politiefunctie

moeten we daarom niet willen onderschatten als het gaat om een juiste vertaling van

beleid naar uitvoering en omgekeerd. Ook daarin moet sprake zijn van actieve

wederkerigheid voor het meest effectieve resultaat. Juist de kennis van het straatwerk

speelt daarbij een belangrijke rol. De waarde van PiO, dat richting geeft zonder de

professionele handelingsruimte te beperken, zou in dit verband wel eens veel groter

kunnen zijn dan velen bij het uitkomen van de visie beseften.

Wij hebben in dit hoofdstuk gepoogd om aan de hand van PiO en een literatuurstudie

een heldere invulling te geven aan het begrip Policing. Daarbij hebben wij geconstateerd

dat de mening breed wordt gedeeld dat Policing als werkwoord van het uitoefenen van

de politiefunctie meer is dan dat wat de politie doet. Zowel de opstellers van de

politievisie PiO als de wetenschap zijn deze mening toegedaan. We zien de afgelopen

decennia ook een beweging waarbij steeds meer taken die van oudsher door de

politieorganisatie werden uitgevoerd, worden overgenomen door andere organisaties.

De vraag wat dan de politieorganisatie onderscheidt van die anderen is dan ook reëel.

Een verkenning naar een antwoord op deze vraag heeft ons onderzoek meteen

afgebakend tot een onderzoek naar de politiefunctie van de politieorganisatie. Door PiO

wordt duidelijk gemaakt dat de politie in haar doelstelling om een maximale bijdrage te

leveren aan veiligheid niet alleen aan de zeilen staat te hijsen. Het woord bijdragen

suggereert al dat er ook anderen zijn die een bijdrage leveren. Dat meerdere partijen

betrokken zijn in de beantwoording van het veiligheidsvraagstuk vergt een nauwe

samenwerking. Er is hierdoor sprake van een pick ’n mix, waardoor communicatie,

informatie en afstemming essentieel worden om effectief te blijven. De bijdrage die de

politie moet leveren wordt omschreven in PiO als de ontwikkeling van de politiefunctie

en daarmee gaat PiO ons inziens in haar totaliteit over policing.

Behoudens de wetshandhavende functie van de politie, heeft de politie een

nadrukkelijke maatschappelijke rol gekregen en zich daardoor maatschappelijk

verankerd. Naast het zijn van de sterke arm is de politie de dienaar van de samenleving

geworden. Dat maakt dat de grenzen van wat tot de politiefunctie behoort minder voor

de hand liggen. Het is haar discretionaire bevoegdheid en de plaats in de samenleving

die de politie meer ruimte heeft gegeven voor invulling van haar eigen

verantwoordelijkheid. Ondanks de toegenomen focus op transparantie en

resultaatverantwoording aan de overheid blijft de politiemedewerker de ruimte zoeken.

Zolang de medewerker in verbinding wil blijven staan met de omgeving kan hij ook niet

anders. De medewerker zal oppakken wat op zijn pad komt. Dokters van Leeuwen

verwoordde eerder al; Kennelijk willen we niet kiezen en weten we ook niet goed wat de

politie precies is. Daaruit mag men misschien afleiden, dat het ook wel gemakkelijk is om

een instantie te hebben die de problemen die nergens anders zijn onder te brengen als

3.10 Conclusie


53

vanzelfsprekend oppakt. De Ruijter noemt de politie zelfs de maatschappelijke

vuilophaaldienst en kent daarmee de politie een onderscheidende rol toe ten opzichte

van andere vormen van policing. In het kader van sturingsperikelen is het nu juist deze

rol die de politietop niet wenst. Het blijkt echter tot op heden, ondanks alle

beleidsvoornemens wel een groot deel van de werkelijkheid die we niet kunnen

ontkennen. De oude theorie over de discrepantie wat managementcops beleidsmatig

uitdenken en wat streetcops op straat uitvoeren lijkt nog van actuele waarde. Misschien

moeten we de functie van het zijn van de maatschappelijke vuilophaaldienst wel

koesteren, maar wordt het tijd om de verwerking van dat waar de politie tegen aan loopt

organiseren. Het saneren en het recyclen is het proces dat niet in het verlengde van de

politiefunctie ligt maar een verantwoordelijkheid is van andere partners. Daar liggen

ons inziens kansen om de samenwerking met anderen, zowel het georganiseerde

bedrijfsleven, de maatschappelijke organisaties maar ook de burger zelf te intensiveren.

Het principe van signaleren en adviseren wordt op deze wijze gekoppeld aan de

politiefunctie. Het zou de ontwikkeling van de politiefunctie ten goede komen als de

managers (opnieuw) streetwise leren kijken, ervaren en verbeelden, zodat een

realistische vertaling kan plaatsvinden van beleid naar uitvoering en andersom. Met

deze inzichten denken wij dat een helder perspectief wordt gecreëerd op hoe de politie

met de voeten in de modder kan staan, zonder dat zij overspannen wordt van het

spanningsveld waarin zij zich bevindt. Het gaat tenslotte om de maximale bijdrage die de

politie kan leveren aan een veilige samenleving. Ons rest nog een analyse van Veiligheid

in het speelveld van de samenleving.

Het begrip policing wordt in PiO niet expliciet uitgewerkt. Dat zou het beeld kunnen

oproepen van een grote omissie, die tegelijkertijd ruimte geeft voor verwarring en

mogelijkheden tot het geven van veel verschillende invullingen van eenzelfde begrip.

Aan de andere kant zou PiO gelezen kunnen worden als datgene wat de politie zou

moeten doen, zou moeten ‘policen’. Als Policing op die manier wordt opgevat, gaat heel

PiO over policing, maar of het zo bedoeld is, is niet in het visiedocument zelf te

achterhalen.

In de wetenschappelijke literatuur is policing beschreven als een activiteit die te maken

heeft met toezicht en corrigeren in de maatschappelijke samenleving. Het gaat om

handhaven van orde en rust binnen de gemeenschap, met als doel het handhaven van

normen en waarden van de community. Deze vorm van ordehandhaving hoort bij

communities, waarbij bijvoorbeeld insluiten en uitsluiten behoren tot instrumenten van

die gemeenschap. Dit sluit aan op de begrippen zelfredzaamheid en sociale controle,

zoals we die kennen in de samenleving. Policing is dus een activiteit, die vanuit

communities zelf wordt uitgevoerd, en die deels is overgedragen aan de politie. Dit kan

doordat de politie in de Nederlandse samenleving haar legitimatie vindt in de bevolking;

de samenleving heeft onderdelen van policing overgedragen aan de politieorganisatie.

De meest kenmerkende daarvan is de overdracht van het geweldsgebruik. Daarvan



54

heeft de samenleving zelfs gesteld dat dit instrument nog uitsluitend door de

politieorganisatie mag worden gebruikt.

Dit betekent dat de politie zich goed bewust dient te zijn van de effecten indien zij

optreedt in de samenleving. Door dit optreden komt de politie binnen in een bestaande

sociale orde en maakt daar inbreuk op. Het is van belang om de gangbare normen van de

community te kennen en zo mogelijk te betrekken in de vorm en wijze van optreden.

Dit betekent ook dat de gemeenschap heel goed zelf in staat is om policing in hun eigen

Community uit te voeren. Binnen de wettelijke grenzen zou de politieorganisatie

communities daarop zelfs kunnen aanspreken en daartoe stimuleren.


55


56

4 Veiligheid, een theoretische

verkenning

Bovenstaande metafoor geeft weer op welke wijze Boutellier naar veiligheid kijkt. Hij

ziet veiligheid als een ordenend principe. Veiligheid is een zo algemeen aanvaard en

bekend begrip dat deze zich moeilijk laat definiëren. Toch is het in het kader van onze

studie wenselijk om het begrip nader te duiden. Want is het duidelijk waar wij het over

hebben, als we veiligheid ter sprake brengen? En als we veiligheid als kroon op het

politiewerk zien, over welke vorm van veiligheid hebben we het dan? We hebben eerder

al geconstateerd dat de politie niet alleen verantwoordelijk is voor veiligheid. De

metafoor van het voetbalveld maakt dit nog eens duidelijk. Een voetbalteam kan niet

winnen met spelers die voor zichzelf gaan en het teamwerk niet ondersteunen. Iedere

speler heeft daarin zijn eigen verantwoordelijkheid en soms moet hij iets harder lopen

om een ander te helpen die wellicht niet zo goed in vorm is die dag. Als we niet weten

wat we onder veiligheid in relatie tot de politiefunctie verstaan, dan weten we ook niet

welke keuzes we moeten maken in het werk, met andere woorden hoe we onze

verdediging in het veld moeten organiseren. Dat veiligheid in de betekenisgeving minder

voor de hand ligt dan we denken blijkt wel uit de toename van wetenschappelijke

studies naar dit begrip of liever gezegd naar dit fenomeen. Niet voor niets is in

Amsterdam een leerstoel “Veiligheid en Burgerschap” opgericht en is in de afgelopen

tien jaar aan de Vrije Universiteit een zelfstandige studierichting veiligheidsstudies bij

de faculteit bestuurskunde ontwikkeld. Overigens suggereert ook de titel van de

leerstoel dat veiligheid hand in hand gaat met burgerschap, waarbij burgers op basis van

eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid een bijdrage leveren aan een veilige

omgeving. Veiligheid is in belangrijke mate een attenderend begrip en minder een

definiërend begrip; niemand is er tegen, maar ook vrijwel niemand weet precies wat het

4.1 Inleiding

De metafoor van het voetbalveld !

“Het strafrechtelijk systeem staat in de goal om in de laatste instantie aanvallen op de veiligheid

af te slaan. Maar de keeper kan dit niet alleen. De verdediging voor de goal wordt dan ook

gevormd door professionele veiligheidsbewakers als politie, particuliere bewaking en justitiële

jeugdzorg, die zich bezighouden met risicobeheersing. Veiligheid behelst echter meer dan

strafrecht en risicobeheersing. Meer richting het middenveld bevinden zich organisaties die niet

direct met veiligheid te maken hebben, maar wel relevant zijn, zoals scholen,

woningcorporaties, welzijnsinstanties, etc. Deze partijen houden zich bezig met normen. Voorin

het veld staan de burgers en de sociale verbanden tussen de burgers, het sociaal kapitaal.”

Prof. dr. H. Boutellier


57

is. Wij gaan een poging wagen om in dit hoofdstuk iets meer inhoudelijke richting te

geven aan het begrip veiligheid

4.1.1 De deelvraag

Policing of Communities beoogt als een richtinggevend principe aan de politiefunctie

een bijdrage te leveren aan veiligheid. In voorgaande hoofdstukken hebben wij zowel

het begrip Policing als het begrip Communities proberen te verhelderen. Een aantal

zaken is daarbij duidelijk geworden. Het werken in en met communities is breder dan de

oorspronkelijke gebiedsgebonden aanpak van de politie. Mondiale ontwikkelingen

hebben er immers toe geleid dat nieuwe vormen van communities zijn ontstaan. De

politiefunctie onderscheidt zich door het. Daarnaast kan de politie, - metaforisch

gesproken – gezien worden als de maatschappelijke vuilophaaldienst van de

samenleving om vervolgens in samenwerking met anderen de problemen te verwerken

of door te geleiden. In het kader van ons onderzoek is het dan ook niet nodig om

veiligheid in de volle breedte te beschouwen. Wij beperken ons voornamelijk tot de

betekenisgeving van veiligheid in relatie tot de politiefunctie in de samenleving, waarin

het gedrag en het handelen van mensen centraal staan.

Wij doen dit aan de hand van de volgende deelvraag:

In het voorwoord van PiO (2005) gaat Welten, als voorzitter van de projectgroep Visie

op de politiefunctie, in op de functie van de politie in de samenleving. Hij maakt de

verbinding tussen veiligheid, de veranderende maatschappij en de politie. De vele

veranderingen in onze maatschappij maken het volgens Welten nodig om “een alerte

aanwezigheid op de hoofdinfrastructuren te realiseren om een belangrijke bijdrage te

leveren aan meer veiligheid en aan het terugdringen van criminaliteit. Dit vereist een

proces waarbij sprake is van permanente interactie tussen de politie en haar

omgeving”(in: Politie in Ontwikkeling 2005: 4).

Hoewel PiO stelt dat veiligheid essentieel is, lijkt het alsof het begrip veiligheid daarin

niet nader wordt gedefinieerd. De toenmalige korpschef van politie Haaglanden

Bouman, vroeg zich tijdens de ontwikkeling van het visiedocument al af wat de visie

beoogde met Veiligheid (in: Een visie die staat als een huis 2007: 11). Wel wordt

gewezen op de lokale, interlokale en internationale verwevenheid van de

veiligheidsproblematiek. “Met de toegenomen dreiging van criminaliteit en terrorisme is

onveiligheid een onderdeel van het bestaan geworden” (Projectgroep Visie op de

politiefunctie 2005:11). Daarmee suggereert de projectgroep dat een veilige omgeving

4.2 Wat zegt PIO over Veiligheid?

Hoe wordt het begrip Veiligheid omschreven in de literatuur ?

• Wat zegt PIO over Veiligheid?

• Wat zegt de literatuur over Veiligheid?


58

altijd een illusie zal blijken te zijn. Negatief benaderd is onveiligheid in haar ogen

immers onderdeel van het bestaan. We zien dat terug in de wijze waarop de politie

communiceert met de samenleving. Ze presenteert criminaliteitscijfers en

oplossingspercentages om aan te tonen dat het veiliger wordt in de samenleving. Maar

in plaats van veiligheid tonen deze cijfers juist onveiligheid aan. We spreken immers

over aantal aangiften, aangehouden verdachten, de omvang van delicten als

woninginbraken en het bijbehorende oplossingspercentage van slechts 10%. We

noemen zelfs de wijken waarin deze feiten worden gepleegd en benoemen de

slachtofferkans. Het is de vraag of we met deze vorm van communiceren

veiligheid(s)gevoel) daadwerkelijk bevorderen of dat we zelfs onveiligheid(s)gevoel)

stimuleren.

Criminaliteit en onveiligheid worden door burgers het meest frequent genoemd als

maatschappelijk probleem waaraan de overheid prioriteit moet geven. De grote

belangstelling bij bestuur en politiek voor veiligheidsvraagstukken en de ruime

belangstelling van de media voor alles wat de politie doet, is dan ook niet verrassend. In

het verlengde hiervan worden ook steeds meer en steeds hogere eisen aan de politie

gesteld en tegelijkertijd wordt het beeld dat de samenleving heeft van de politie steeds

diffuser: “waar dient de politie wel voor te staan en waar niet voor?” (Projectgroep Visie

op de politiefunctie 2005:11). De politie realiseert zich heel goed, dat het bevorderen

van veiligheid uitsluitend mogelijk is wanneer naast haar bijdrage daaraan ook een

bijdrage wordt geleverd door de politiek, het bestuur, het Openbaar Ministerie, maar

ook publieke en private organisaties en de burgers zelf. We staan met meer spelers in

het veld. De rol van de politie hierbinnen is relatief bescheiden maar onmisbaar

(Projectgroep Visie op de politiefunctie 2005:12). De politie ziet het dan ook als haar

taak hieraan de grootst mogelijke bijdrage te leveren. Maar over welke veiligheid heeft

PiO het dan? Op verschillende manieren en plaatsen komt het begrip veiligheid terug in

de visie. Er wordt weliswaar niet een eenduidige concrete definitie geformuleerd, maar

het is wel mogelijk om een beeld te vormen van de veiligheid waarover de opstellers van

PiO het hebben.

In PiO worden relaties gelegd met o.a. aanslagen, terreur, polarisatie, criminaliteit en

met de feitelijke en gevoelde onveiligheid die dit met zich meebrengt binnen de

samenleving. In een toelichting op de missie “Waakzaam en dienstbaar staat de politie

voor de waarden van de rechtsstaat”, spreekt de visie zich uit over het bewaren van de

vrede in het maatschappelijk verkeer, het beschermen van leven, vrijheid en eigendom,

het voorkomen van optreden van eigenrichting en het reduceren van sociale

onveiligheid in en ten behoeve van de gemeenschap. Ons inziens bevatten deze visie-

elementen begrippen die gerelateerd kunnen worden aan het fenomeen veiligheid en

die ons blikveld lijken af te bakenen met betrekking tot het soort veiligheid waar de

politiefunctie toe dient. Samengevat gaat het om gedragingen van mensen in het

publieke domein die democratische waarden als vrijheid (dreigen) aan (te) tasten. We

hebben het dan over sociale veiligheid. In PiO wordt gesteld: “Sociale veiligheid betreft de


59

ordelijke gang van zaken in de publieke ruimte en het beschermd zijn van mensen tegen

(vermeende) bedreiging van lijf en goed. Sociale veiligheid betekent dat mensen zonder

angst over straat gaan, hun kinderen met een gerust hart naar school sturen, ergens een

winkel kunnen beginnen en daarbij beschermd zijn tegen criminaliteit en hinderlijke

overlast” (Projectgroep Visie op de politiefunctie 2005: 38).

De projectgroep hecht blijkbaar veel waarde aan het duiden van sociale veiligheid als

grootste goed, aangezien zij hier verder gaat dan richting geven. Zij geeft zelfs aan dat in

het kader van de professionaliteit van de politie het aan haar is te beoordelen of

maatschappelijke problemen worden aangepakt via de rule of law, de bottom line van

het strafrecht bij aanpak van problemen, of via de rule of engagement. Bij deze laatste

aanpak wordt bij conflicten enerzijds uitgegaan van respect, zelfvertrouwen en sociale

redzaamheid en anderzijds van het (h)erkennen van andermans waarden en belangen

afgezet tegen algemene waarden en normen (Projectgroep Visie op de politiefunctie

2005:37).

Aan de relatie tussen vrijheid en veiligheid besteedt PiO extra aandacht. Er is sprake van

een veiligheidsparadox. De burger wenst dat de politie vooral optreedt tegen anderen

als het gaat om veiligheid. Naast maximale veiligheid eist de burger aan de andere kant

maximale vrijheid. Behalve het feit dat zich hier een paradox in de veiligheidspolitiek

manifesteert speelt deze vorm van consumentisme volgens PiO een rol in de relatie

tussen burger en politie. De burger vraagt meer dan voorheen en eist het recht op

veiligheid zelfs op. En in de benadering van de onveiligheidsproblematiek is subjectieve

(on)veiligheid een belangrijk issue geworden (Projectgroep Visie op de politiefunctie

2005: 26). Daar waar we in het kader van PiO spreken over sociale veiligheid mag het

subjectieve gevoel van (on)veiligheid niet ontbreken.

We weten nu dat PiO meer zegt over de soort veiligheid waar de politie haar bijdrage

aan wil en kan leveren dan we in eerste instantie voor ogen hadden. Het gaat vooral om

de sociale veiligheid. Om te voorkomen dat er verkokering in ons blikveld gaat ontstaan,

maar ook om te onderzoeken wat nu onder sociale veiligheid anders dan door

politieogen kan worden verstaan, doen wij hier een wetenschappelijke verkenning naar

sociale veiligheid. Maar deze verkenning start niet zonder dat wij eerst een korte blik in

de historie van Veiligheid hebben geworpen. Wellicht verklaart deze historie een deel

van onze werkelijkheid.

In het Romeinse recht wordt voor veiligheid het begrip Securitas gebruikt in combinatie

met pax, wat vrede betekent en met libertas dat vrijheid betekent (Van Zuijlen 2004:8).

Securitas staat voor duurzaamheid en rust en voor bescherming tegen geweld in het

publieke domein. Sinds de middeleeuwen werd Securitas gebruikt om de bescherming

van het leven en van eigendom van personen en goederen te duiden. Alhoewel de politie

zich volgens het strafrecht niet meer beperkt tot het publieke domein heeft deze vorm

4.3 Veiligheid historisch geborgd


60

van veiligheid haar geldigheid nog niet verloren. In het kader van publiek domein

spreken we ook wel van openbare veiligheid, openbare orde en binnenlandse veiligheid.

Van Zuijlen geeft daarbij aan dat de binnenlandse veiligheid een dubbele betekenis

heeft, namelijk zowel de bescherming tegen medeburgers als de bescherming tegen de

staat (Van Zuijlen 2008:35). Veiligheid is als zodanig sinds 31 januari 1795 in Nederland

vastgelegd in de “verklaring van de Rechten van de Mens en van de Burger”. In artikel 2

worden natuurlijke rechten van de mens die haar niet ontnomen kunnen worden

opgesomd. Gelijkheid, vrijheid, veiligheid, eigendom en tegenstand aan onderdrukking

komen de mens toe als natuurlijke rechten (Van Zuijlen 2008: 50).

In de Grondwet van 1983 wordt Veiligheid niet nader gedefinieerd, maar ook hierin is ze

wel geborgd in artikel 103. Daarin is de uit- of inwendige veiligheid verbonden met een

uitzonderingstoestand. Uitwendige - of externe veiligheid betreft de bescherming van de

Nederlandse samenleving als geheel, de defensie van het land. De inwendige of interne

veiligheid gaat over de bescherming van het individu ten opzichte van anderen en de

bescherming van de burger tegen de staat. Volgens van Zuijlen is de staat de grote

beschermer van het geheel en hij concludeert dat veiligheid in de betekenis van een

grondrecht het best gezien kan worden als een sociaal grondrecht, waarmee het een

instructienorm is voor de overheid (Van Zuijlen 2004:65,73).

Het belang van veiligheid wordt vanuit de rijksoverheid gemarkeerd in 1984 als het

rapport Roethof2 meldt, dat voorkoming en bestrijding van de kleine criminaliteit

voortaan beschouwd moet worden als een zaak van de samenleving als geheel. Dit werd

door het kabinet opgepakt met het beleidsplan: ‘Samenleving en Criminaliteit’ (1985).

Het was een nieuwe oriëntatie op de veiligheidspolitiek, met termen als integrale

veiligheid, veiligheidsnetwerken, criminaliteitspreventie en sociale veiligheid.

Samenwerken werd gezien als de hoeksteen van het veiligheidsbeleid, hetgeen

gesymboliseerd wordt door de begrippen sociale zelfredzaamheid, eigen en

gezamenlijke verantwoordelijkheid (SMVP, 2006: 6-7 en 36).

Sindsdien is veiligheid door het kabinet in steeds belangrijker mate op de agenda gezet.

In de 90er jaren kwamen er Integrale Veiligheidsrapportages. En in 2002 presenteerde

het kabinet Balkenende I het Integrale Veiligheidsprogramma ‘Naar een veiliger

Samenleving’ (2002), een ambitieus programma van maatregelen gericht op het

terugdringen van criminaliteit en overlast en de bevordering van de veiligheid in

Nederland, gevolgd door ‘Veiligheid begint bij Voorkomen’ (2007). De aandacht ging

daarbij vooral uit naar vormen van criminaliteit waarmee de burgers en

bedrijven/instellingen in de publieke ruimte worden geconfronteerd. Concreet staat in

2 Hein Roethof was voorzitter van de, door de Minister van Justitie ingestelde, commissie Kleine

Criminaliteit, voor onderzoek naar de ontwikkeling van de kleine criminaliteit. De commissie constateerde

dat bestrijding niet langer gezocht moest worden in law and order maar in preventie en sociale controle

(SMVP, 2006: 31)


61

het huidige kabinetsplan, ‘Samen werken, samen leven’ over veiligheid, dat het gaat om

een samenleving waarin mensen zich veilig, vertrouwd en met elkaar verbonden voelen

(2007: 61-71). Daarbij is wederzijds respect, elkaar geen overlast bezorgen of geweld

gebruiken tegen een ander, de titel waaronder veiligheid is gekoppeld aan de omgang

van burgers met elkaar, zowel individueel als in de relaties tussen groepen; kortom, hier

wordt de link gelegd tussen veiligheid en samenleving. Het huidige binnenlandse beleid

richt zich tegen normovertredend gedrag; normen die zijn vastgelegd in wettelijke

regels, wat de rechtszekerheid van burgers op dit punt zeer groot maakt.

In het ‘Groot woordenboek der Nederlandse taal Van Dale’ (1996) staat de volgende

omschrijving van “Veilig”:

1. Buiten gevaar, beschermd tegen personen of gevaren die iemand bedreigen,

2. Men of iets is tegen aantasting of gevaar verzekerd.

Het beschermen tegen personen of gevaren wordt in PiO met zoveel woorden

omschreven als het beschermen van leven, vrijheid en eigendom. In de omschrijving van

sociale veiligheid wordt zelfs gesproken over bescherming van mensen tegen bedreiging

van lijf en goed. En historisch gezien is de politie als sterke arm van de overheid

ingesteld om de orde en de vrede te bewaren en heeft daar zelfs het geweldsmonopolie

voor gekregen. In PiO komt deze rol mede terug in het bewaren van de vrede in het

maatschappelijk verkeer waarbij vrijheid een nadrukkelijke rol speelt. Al deze

omschrijvingen lijken nog niet te zijn aangetast door de tand destijds. Het begrip

Securitas kent immers een gelijke betekenis.

Niet alleen in de historie maar ook nu nog start veiligheid bij enkele

basisverworvenheden van de mens. Van Zuijlen verwijst naar het werk van de Britse

filosoof John Locke, die zegt dat ieder mens van nature recht heeft op leven, gezondheid,

vrijheid en bezit, waarbij iedereen op basis van de natuurwet gerechtigd is deze

natuurlijke rechten te beschermen en overtreders te bestraffen. Van Zuijlen beschouwt

dit als de kern van veiligheid; de bescherming van leven en goederen van de mens tegen

anderen (Van Zuijlen 2004:15). PiO sluit in deze aan op deze wetenschappelijke

omschrijving die gebaseerd is op de basisverworvenheden van de mens.

In de wetenschap zien we enerzijds aanhangers van de positieve benadering van

veiligheid door het gebruik van een term als beschermen en anderzijds aanhangers van

een negatieve benadering, die vooral omschrijven wat er ontbreekt om veiligheid te

kunnen typeren. In deze laatste categorie valt Vanderveen. In ‘Meten van Veiligheid’ heeft

Vanderveen via conceptualisatie en operationalisatie de kern van veiligheid concreet

gemaakt en inhoud gegeven. Zij typeert veiligheid als “de afwezigheid van gevaar of de

(waargenomen) dreiging van gevaar”. Met gevaar doelt zij op schade, letsel en andere

ongewenste gevolgen. Zij maakt daarbij vervolgens het klassieke onderscheid tussen

objectieve en subjectieve veiligheid (Vanderveen 2004: 78–80). De subjectieve

veiligheid is een belangrijk element van de sociale veiligheid waar de politiefunctie zich

4.4 Wetenschappelijke verkenningen van Veiligheid


62

op moet richten volgens PiO. Subjectieve veiligheid refereert aan de persoonlijke

ervaringen van een individu, met inbegrip van interpretaties van situaties en

gebeurtenissen. Hierbij gaat het vooral om de betekenis die een individu aan een

gebeurtenis of aan (on)veiligheidscijfers geeft. Dan gaat het om zorgen over, of angst

voor slachtofferschap, onveilige situaties waarin mensen bang zijn zelf terecht te komen.

Dit is voor iedereen en per situatie verschillend. Hierbij gaat het om het oordeel van de

persoon in een bepaalde situatie. Objectieve veiligheid verwijst naar meer direct

kenbare situaties, omstandigheden en gebeurtenissen die door meerdere personen

kunnen worden waargenomen en in grote mate min of meer onafhankelijk van die

personen zijn, zoals bijvoorbeeld materiële schade, aantal aangiften en

oplossingspercentages.

Daarnaast wordt in de wetenschap ook nog een onderscheid gemaakt naar denkbeeldige

veiligheid, of schijn(on)veiligheid. Iemand kan zich veilig voelen maar het rationeel

gezien niet zijn en andersom. Deze schijnveiligheid kan goed worden verduidelijkt aan

de hand van maatregelen tegen terrorisme. Muller, Rosenthal en de Wijk stellen, dat

volledige veiligheid niet bestaat en toegepaste technische en/of fysieke maatregelen

meer een symbolische werking hebben (Muller e.a. 2008: 289).

In de negatieve benadering zien we de laatste jaren een oprekking van het begrip

veiligheid. Ook de afwezigheid van gedragingen die hinder, overlast of gevoelens van

onbehagen opleveren wordt steeds vaker onder veiligheid begrepen (Bijleveld en Van de

Bunt, 2003). Of mensen zich veilig voelen wordt meer en meer beïnvloed door gedrag

van (jonge) mensen die rondhangen, luidruchtig zijn, in groepen bijeen zijn etc. Deze

hinder wordt in het veiligheidsbeleid ook steeds vaker gebruikt in overheidsstukken, in

de media, in debatten etc. Het wordt ook nadrukkelijk benoemd als

veiligheidsvraagstukken die onder de noemer van sociale veiligheid worden aangepakt.

Over sociale veiligheid lopen de omschrijvingen niet ver uiteen behoudens het feit dat

een engere - of ruimere omschrijving wordt gehanteerd. De essentie blijft veelal

hetzelfde. Met sociale onveiligheid wordt bedoeld de bedreiging van veiligheid die niet

van buiten komt (vanuit andere landen, de natuur of vanuit de technologie) maar van

binnenuit: misdrijven en overtredingen die tot conflicten leiden tussen (groepen)

burgers onderling. Sociale veiligheid gaat dan over het handelen of gedrag tussen

mensen in de samenleving, aldus Bruinsma (2004: 190). Helsloot benadrukt daarmee

het verschil met fysieke veiligheid (2004: 345).

4.4.1 Sociale veiligheid afgezet tegen maatschappelijke ontwikkelingen

Het begrip veiligheid maakt volgens Boutellier een snelle ontwikkeling door en in zijn

rede bij het Emititieforum KU Leuven typeert Boutellier veiligheid als een

samenlevingsproject, waarbij behoefte aan veiligheid groeit doordat de wereld steeds

dynamischer en onzekerder geworden lijkt te zijn (Boutellier 2009). Daarmee verwijst

Boutellier naar samenwerking in de samenleving als een voorwaarde om maximale

veiligheid te garanderen. We wijzen nog eens op de metafoor van het voetbalveld die


63

Boutellier gebruikt om duidelijk te maken dat het gaat om meer dan 1 speler. Spelers die

een eigen rol en verantwoordelijkheid hebben in het bereiken van een gezamenlijk doel:

Veiligheid, sociale veiligheid.

Wat vandaag de dag verstaan kan worden onder veiligheid wordt sterk beïnvloed door

de sociale veranderingen in onze samenleving. Aan de hand van Trends van het Centraal

Planbureau (Sociaal Cultureel Plan, 2000) beschrijft Boutellier in vijf thema’s wat de

kern van de ontwikkelingen is die van invloed zijn op veiligheid. Individualisering,

informalisering, informatisering, internationalisering en intensivering zijn de vijf

ontwikkelingen die de basis vormen van een sterk veranderde cultuur en sociale

omgeving (Boutellier 2009:2). Tezamen dragen zij bij aan een samenleving die voor

burgers onzekerder oftewel ‘vloeibaarder’ is geworden. Van een relatief eenvoudige

samenleving zijn we gegroeid naar de zogenaamde netwerksamenleving. Boutellier

verwijst hiermee naar Pools-Britse socioloog en filosoof Zygmunt Bauman die in dit

verband spreekt van liquid modernity. Dit leidt enerzijds tot meer normoverschrijdingen

en grotere risico’s en roept anderzijds het verlangen op naar bescherming en naar de

gestolde moraliteit van het (straf)recht. Opnieuw is hier sprake van de paradox waarbij

veiligheid wordt verlangd onder de conditie van maximale vrijheid.

Boutellier verdiept zich verder in het thema veiligheid, bezien tegen de achtergrond van

de netwerkmaatschappij, de ontwikkeling van de samenleving zoals eerder geschetst. In

die netwerksamenleving is behoefte aan een antwoord op een uitdijende wereld van

flitskapitaal, flexibilisering van de arbeid, instant oorlogsvoering, virtuele realiteiten en

multimediale informatiestromen3. Veiligheid verwijst hierbij naar zijn etymologische

voorloper feilig of velig, dat zoiets als betrouwbaarheid en geborgenheid betekent4. In

onze verkenning naar het begrip communities werd ons al duidelijk dat de mens altijd

zoekt naar iets van geborgenheid en cohesie of verbinding, in welke vorm dan ook.

Boutellier redeneert dat wat ons nog verbindt in deze individuele samenleving de

afwijzing van het slachtofferschap is. Mensen zijn het niet persé eens over hoe een ideale

samenleving eruit ziet, maar wijzen wel allemaal discriminatie, moord en verkrachting

af.

Naast negatief gedefinieerde veiligheid – criminaliteit, overlast, antisociaal gedrag -

kunnen we met andere woorden positieve veiligheid onderscheiden: existentiële

veiligheid die samenhangt met identiteit en gemeenschap, met het gevoel erbij te horen

en er te mogen zijn. Boutellier spreekt ook van Contractual Security waarbij hij verwijst

naar Crawfort (2003), die het vrijwillige en preventieve veiligheid noemt (Boutellier

3 ‘split-second capital transactions, flex-time enterprises, variable life working time, the blurring of the

life-cycle, the search for eternity through the denial of death, instant wars, and the culture of virtual

reality, all are fundamental phenomena, characteristic of the network society …’ (Castells, 2000, p. 494).

4 Deze redenering wordt ondersteund door de herhaaldelijk aangetoonde discrepantie tussen de kans om

slachtoffer te worden en het gevoel van onveiligheid (Oppelaar & Wittebrood, 2006; ook benadrukt door

Van den Brink, 2006). Zelfs nu de criminaliteit afneemt, blijft de behoefte aan veiligheid bestaan.


64

2007:27). Het zich zonder problemen laten fouilleren voor aanvang van een

voetbalwedstrijd, bij een popconcert en op Schiphol, of het filmen op deze plaatsen en in

het warenhuis of zich onderwerpen aan fraudebestendige maatregelen in het bancaire

verkeer, zijn hiervan voorbeelden. Het gaat om maatregelen waarvoor de burger

impliciet toestemming geeft door gebruik te maken van deze publiekprivate

voorzieningen.

Een verruiming van maatregelen om de veiligheid te waarborgen wordt dus niet alleen

via de rechtshandhaving geregeld, maar de uitwerking leidt wel tot rechtszekerheid

voor ordening en rust van de burger. De burger beroept zich op zijn fundamentele recht

op daadwerkelijke handhaving als het gaat om veiligheid. Het gaat dan om de

rechtszekerheid van de burger en de vrijheid om zich binnen normen in het samenzijn

van anderen en de staat te bewegen.

In dat verband wordt ook wel gesproken van openbare orde en openbare veiligheid.

Volgens Muller e.a gaat het bij openbare veiligheid om een feitelijke situatie en is fysieke

veiligheid een andere term hiervoor. Niet securitas maar safety duidt op het vitale belang

van deze vorm van veiligheid (Muller e.a. 2006: 267). Vooral in wetten die te maken

hebben met rampenbestrijding en zware ongevallen worden regels rondom openbare

veiligheid gegeven.

Bij openbare orde gaat het om het ordelijke verloop van het gemeenschapsleven en is

sprake van sociale veiligheid. Openbare orde is de - naar tijd en plaats bepaalde-

normale gang van zaken op de voor het publiek toegankelijke plaatsen, welke gang van

zaken wordt gekenmerkt door een overwegende mate van vrijheid deze plaatsen in

overeenstemming met hun bestemming te gebruiken door de afwezigheid van overlast

als gevolg van het gedrag van mensen (Muller e.a. 2006: 121-123).

Hiervoor heeft de wetgever regelingen voor openbaar orderecht nodig geacht om een

veilige situatie te bewerkstelligen. Veel bepalingen uit het strafrecht hebben uiteindelijk

het doel om de veiligheid te bewerkstelligen.

Een netwerksamenleving brengt volgens Victor Bekkers (2004) ook grotere risico’s met

zich mee en de sturing op een veilige samenleving wordt zijn inziens daardoor steeds

lastiger. Hij combineert in dit verband de netwerksamenleving zoals Castells die

benoemd heeft met de risicosamenleving van Beck. Beck (1992) heeft het over de

onbedoelde of onbekende effecten van modernisering en de besluiten die daarover

worden genomen zoals bijvoorbeeld besluiten over genetische manipulatie. Nieuwe

bedreigingen hebben de neiging locatie- en tijdoverstijgend te zijn (BSE, vogelpest,

dioxine in veevoer) waarbij een diffuus netwerk van actoren samen gaat met een

onduidelijke oorzaak - gevolg relatie. Hij geeft aan dat het gesprek en het debat

nadrukkelijker zouden moeten gaan over de aard van de risico’s en de negatieve effecten

van de verknopingen, zoals deze nu aanwezig zijn en zich ontegenzeggelijk ook zullen

ontwikkelen. De mondialisering en de wereldwijde interdependentie, zoals we die

hebben geconstateerd bij onze verkenning naar communities, geven hiervoor


65

verklaringen. Volgens Bekkers heeft zijn onderzoek aangetoond dat er in Nederland

geen besef is van de toegenomen risico’s door vervlechting en het intensieve gebruik

van de infrastructuur. Bovendien vindt hij het gebruikte sturingsmodel van command

and control veel te eenzijdig. Een variëteit in risico’s vereist een variëteit in

besturingsmethodieken. Andere modellen zijn noodzakelijk om de veranderde situatie

te leiden. En dat is nu juist wat PiO beoogt te doen met onder andere een principe als

Policing of Communities.

In het coalitieakkoord 2007 wordt veiligheid in het algemeen benoemd als kerntaak van

de overheid maar wordt ook de medeverantwoordelijkheid van burgers,

ondernemingen en organisaties aan veiligheid benadrukt. Van de overheid mag

verwacht worden dat zij optreedt wanneer de veiligheid echt in de knel komt

(Beleidsprogramma kabinet 2007: 63). Er wordt dus een beroep gedaan op eigen

verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid zonder dat expliciet wordt gemaakt wat deze

verantwoordelijkheid inhoudt. Er blijven hierover grote onduidelijkheden bestaan, met

name over de omvang van ieders verantwoordelijkheid. Het vergroten van de sociale

veiligheid is niet alleen het doel van de overheid maar expliciet ook van de politie.

Door het Sociaal en Cultureel planbureau wordt met de term sociale (on)veiligheid

geduid op criminaliteit, overlast en onveiligheidsbeleving (Noije en Wittebrood

2008:11). Ook hieruit blijkt dat naast de feitelijke criminaliteit en overlast ook

onveiligheidsbeleving tot sociale veiligheid wordt gerekend. Daarmee sluit PiO aan bij

het overheidsbeleid. De waarde die aan sociale veiligheid wordt toegekend mag blijken

uit een dik rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau met de titel ‘Sociale

veiligheid ontsleuteld: veronderstelde en werkelijke effecten van veiligheidsbeleid’ (2008).

De ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties hebben

opdracht gegeven tot dit rapport met het oogpunt om enerzijds een beleidstheorie te

formuleren en beleid te onderbouwen en anderzijds om inzicht te verkrijgen in het

rendement van de investeringen in veiligheid. Het gaat ons te ver om de rapportage

integraal te behandelen, maar een aantal opvallende inzichten hieruit willen wij u, in het

kader van ons onderzoek, niet onthouden.

De overheid zet uiteenlopende maatregelen in om de sociale veiligheid te vergroten.

Deze variëren van meer politie op straat en cameratoezicht tot opvang en begeleiding

van risicojongeren en het opleggen van zwaardere straffen. Deze maatregelen zijn

gebaseerd op een aantal veronderstellingen, maar vooral op de veronderstelling dat de

criminaliteit en de overlast in de toekomst hierdoor verminderen en de burger zich

veiliger gaat voelen (Noije en Wittebrood 2008:12). Onderzoekers constateren dat het

merendeel van de maatregelen gebaseerd is op veronderstellingen, maar nooit

geëvalueerd. Hierdoor is het vaak niet mogelijk om eventuele effecten aan de

maatregelen toe te schrijven. Wel kunnen ze op basis van hun onderzoek uitspraken

doen over de plausibiliteit van de maatregelen en daarin komen wij een aantal

opvallende zaken tegen.

4.5 verheid en Sociale veiligheid


66

Formeel toezicht door de politie leidt tot afname van de criminaliteit en de overlast en

met name als dit plaatsvindt op hot spots en hot times. Ook wordt ondersteund dat

zichtbare aanwezigheid effectief is voor het terugdringen van de onveiligheidbeleving

(Noije en Wittebrood 2008:17, 18). Uit een experiment van de Juxta’s5 in Amsterdam

blijkt dat dit effect maximaal is als de politie dan ook verbinding maakt met de omgeving

(2008). De beleidsveronderstelling dat cameratoezicht als vorm van formeel toezicht

criminaliteit en overlast voorkomt is twijfelachtig en dat hiermee de

onveiligheidbeleving kan worden verminderd wordt zelfs ontkend (Noije en Wittebrood

2008:17). Daarentegen worden maatregelen, bedoeld om doelwitten beter te beveiligen

en daardoor potentiële daders te weerhouden van het plegen van delicten, ondersteund.

Overigens worden burgers en ondernemers in deze maatregelen gestimuleerd hun eigen

verantwoordelijkheid te nemen (Noije en Wittebrood 2008:17). Onderzoekers geven

daarbij aan dat het erop lijkt dat gelegenheidsbeperkende maatregelen op lokaal niveau

ten volle worden ingezet, waarbij deze zich ook richten op potentiële slachtoffers en

situaties. Zij houden daarbij een pleidooi voor de inzet van functioneel toezicht zoals

huismeesters en conducteurs, welke veelbelovend lijkt maar ontbreekt in de

beleidstheorie van de overheid (Noije en Wittebrood 2008:17, 18).

Als het gaat om de rechtshandhaving dan blijkt het verhogen van de pakkans vooral

gunstig uit te pakken als de politie haar inzet concentreert op hot spots en hot times, Een

afschrikwekkende werking van de pakkans doet zich vooral voor als de politie gericht en

anticiperend optreedt in plaats van reactief. De verhoogde pakkans zou echter weinig

afschrikkende werking hebben op de verdachten zelf (Noije en Wittebrood 2008:15, 16).

Vanuit het oogpunt van maatschappijbeveiliging is de aanpak van veelplegers effectief.

Gedurende langere tijd ondervinden zij vrijheidsbeneming. De maatschappij ervaart

direct effect van een vorm van bescherming.

In dit hoofdstuk hebben we geprobeerd om het begrip veiligheid een nadere invulling te

geven als het gaat om de (toekomstige) politiefunctie. Waar aanvankelijk leek dat het

een begrip was met vele gezichten, bleek ons dat er toch veel gemene delers zijn te

vinden als het gaat om de afbakening, zoals door ons geformuleerd. Het gaat bij Policing

of Communities voornamelijk om het bewerkstelligen van sociale veiligheid. Het

reduceren van sociale onveiligheid in en ten behoeve van de gemeenschap wordt zelfs

als doel in PiO genoemd. In het verlengde daarvan wordt tevens aandacht besteed aan

het bewaren van vrede in het maatschappelijk verkeer, het beschermen van leven,

vrijheid en eigendom en het voorkomen van optreden van eigenrichting. PiO beschrijft

zelfs sociale veiligheid als de ordelijke gang van zaken in de publieke ruimte en het

beschermd zijn van mensen tegen (vermeende) bedreiging van lijf en goed. Daarmee

5 Juxta is een ‘tegenspraakproject’ binnen het korps Amsterdam – Amstelland, waarin jonge

onderzoekers, afgestudeerd in niet politiespecifieke studierichtingen van binnenuit het korps voorzien

van commentaar.

4.6 Conclusie


67

sluit zij aan bij het idee van sociale veiligheid van de overheid en van veel

wetenschappers. Het gaat daarbij vooral om gedragingen en handelingen van en tussen

mensen in de publieke ruimte.

Veiligheid is van oudsher al geborgd in regelingen (o.a. Grondwet) en in ons

democratisch rechtsbestel. Hierin wordt ook de basis gevonden die als gemene deler

geldt voor sociale veiligheid. Zowel de wetenschap als PiO gaan uit van de

basisverworvenheden van de mens waarbij vrijheid een centrale rol vervult. Daardoor

ontstaat wel de zogenaamde veiligheidsparadox, waarbij burgers van de overheid

enerzijds maximale veiligheid verlangen en tevens maximale vrijheid. Zowel PiO als de

overheid maar ook wetenschappers houden daarbij een pleidooi voor zelfredzaamheid

en eigen verantwoordelijkheid. Boutellier hanteert daarbij de metafoor van het

voetbalveld waarbij spelers met ieder een eigen verantwoordelijkheid moeten

samenspelen om het doel van veiligheid te behouden. De opstelling van zijn spelers

maakt daarbij duidelijk dat op verschillende niveaus spelers betrokken zijn in het spel,

maar dat niemand zonder de ander kan.

Sociale veiligheid gaat dus over gedragingen van en tussen mensen in de publieke

ruimte waarbij bescherming tegen dreiging van criminaliteit, overlast en hinder die tot

conflicten kunnen leiden tussen burgers onderling de essentie is. Daaraan werd

nadrukkelijk toegevoegd dat ook (on)veiligheidsgevoel een onderdeel van sociale

veiligheid uitmaakt. De overheid en ook de politie hebben zich tot doel gesteld het

onveiligheidsgevoel te reduceren. Dat blijkt echter nog niet zo gemakkelijk. Maatregelen

en beoogde effecten lopen hier nog wel eens uiteen.

Met bovenstaande denken wij een bevredigend antwoord te hebben gevonden op onze

deelvraag in het onderzoek. Evenals bij de andere deelvragen blijken de mondiale

ontwikkelingen in de samenleving van invloed te zijn op zowel Communities en Policing

maar niet in de laatste plaats ook op Veiligheid.

Zowel Boutellier als Bekkers schetsen de gevolgen van de netwerksamenleving, waarbij

grotere risico’s zich aandienen, en het overzicht en de sturing op een veilige

samenleving lastiger worden. De vergelijking met de risicosamenleving is verhelderend.

Nieuwe bedreigingen zijn locatie- en tijdoverstijgend en hebben een mondiaal karakter,

waarbij een diffuus netwerk van actoren gepaard gaat met een onduidelijke oorzaak-

gevolg relatie. Beiden attenderen op het onvoldoende bewustzijn en besef van deze

risico’s. Wij zijn van mening dat dit ook voor de politie geldt en dat andere vormen van

samenwerking hooguit aan deze risico’s tegemoet komen. Op welke wijze Policing of

Communities hierin voorziet en richting geeft aan de politiefunctie in de samenleving

wordt in hoofdstuk 5 uiteen gezet door de drie begrippen te integreren.

bescherming.


68

Het begrip veiligheid heeft vele betekenissen. Niet alle vormen van (on)veiligheid

kunnen daarbij echter tot het aandachtsgebied van de politie worden gerekend. PiO

biedt daarin in enkele aanknopingspunten wat in dit verband onder veiligheid moet

worden verstaan. Veiligheid wordt veelvuldig aangehaald en een aantal malen

teruggebracht tot de term sociale veiligheid. Dit begrip is echter niet nader gedefinieerd.

Achterwege laten van een nadere begripsomschrijving kan leiden tot begripsverwarring

maar biedt anderzijds veel ruimte aan de politie om haar taak nader in te vullen.

Ons onderzoek naar het begrip veiligheid in de wetenschap is met name gericht op het

begrip sociale veiligheid. Hiervoor zijn meerdere redenen onder andere de verwijzing

vanuit PiO. Veel belangrijker dan deze verwijzing is echter de algemeen aanvaarde

definitie van sociale veiligheid in de wetenschap, waarbij de sociale veiligheid zich richt

op de interactie binnen de samenleving. Ook is leidend voor deze keuze dat in de

politiewet staat dat de politie de taak en rol heeft om voor veiligheid, orde en rust te

zorgen binnen de gemeenschap.

Het begrip sociale veiligheid is in de wetenschappelijke literatuur gedefinieerd als de

veiligheid tussen personen onderling en die tussen personen en de staat. Dit sluit aan bij

policing dat, zoals we in hoofdstuk 3 gezien hebben, gaat over bewaking van orde en

rust binnen de gemeenschap.

Dit bekent voor de politie dat de invulling van taak en rol op het gebied van veiligheid

zich dient te concentreren op sociale veiligheid. Met deze focus kan de politie haar eigen

professionaliteit ontwikkelen en versterken. Dit wil niet zeggen dat alle andere soorten

van inbreuk op het normale patroon in de samenleving aan de waarneming van de

politie voorbij gaan. Echter deze observaties dient de politie als maatschappelijke

vuilophaaldienst, te signaleren en door te geven aan de betreffende verantwoordelijke

organisatie of instantie.

Omdat de politie midden in de samenleving haar werkveld heeft en ook daar haar

legitimatie vandaan moet halen, is het van zeer groot belang, dat die eigen

professionaliteit; de focus op sociale veiligheid, met die omgeving communiceert.

Het maakt duidelijk wat wel en niet tot de taak behoort.



69


70

5 Policing of Communities en de

theoretische betekenis ervan in

relatie tot veiligheid

Het vertrekpunt voor deze scriptie was onze interesse voor het begrip Policing of

Communities als een van de punten op de horizon in PiO. De aanvankelijke ambitie om

dit begrip, dat in PiO summier wordt beschreven, uit te werken op een zodanige manier

dat het in brede zin praktisch toepasbaar zou worden, hebben we al snel moeten

opgeven. We kwamen er achter dat PiO slechts summier ingaat op de betekenis van het

begrip. De stap naar implementatie was daarmee veel te groot. Eerst dienden we een

vraag te beantwoorden die meer duidelijkheid gaf over de waarde van dit attenderende

begrip. De vraag naar de betekenis van Policing of Communities, specifiek in relatie tot

veiligheid; het hoofddoel van de Nederlandse politie. Het werd de hoofdvraag van deze

scriptie: “Wat betekent Policing of Communities in relatie tot veiligheid?”

We wilden verduidelijken hoe de samenhang tussen de begrippen, Policing,

Communities en veiligheid was. Om die samenhang te ontdekken bleek het nodig om

eerst deze drie afzonderlijke begrippen te onderzoeken. Dat hebben we voor ieder van

de drie begrippen afzonderlijk gedaan aan de hand van de vraag wat PiO zelf zegt over

het betreffende begrip en vervolgens aan de hand van wat de wetenschappelijke

literatuur ons zegt over dit begrip.

In de voorgaande hoofdstukken is op deze afzonderlijke deelvragen antwoord gegeven.

In dit hoofdstuk wordt de samenhang tussen deze begrippen aangegeven. De vraag

wordt beantwoord aan de hand van de vraag wat de wetenschappelijke betekenis is van

Policing of Communities op basis van de begripsverkenning. Bovendien kijken we naar

wat PiO met het begrip beoogt.

Met de beantwoording van deze vragen zouden we toekomen aan de beantwoording van

de hoofdvraag en daarmee aan het eind van onze scriptie.

5.1 Inleiding

Er was eens een klusje te doen en allen waren ervan overtuigd dat iemand het zou doen.

Iedereen kon het doen maar niemand wilde het doen.

Iemand werd kwaad omdat het iedereen zijn taak was.

Allen dachten dat iemand het kon doen, maar iedereen realiseerde zich dat niemand het

wilde doen.

Tenslotte beschuldigde iedereen iemand terwijl niemand deed wat ze met zijn allen

konden doen. anonymus.


71

Echter, in het onderzoek dat we tot nu toe hebben uitgevoerd, zijn we gestuit op een

aantal thema’s. Deze lopen als onderstromen door ons onderzoek. Ze leiden tot een

vraag die van belang is voor de verdere ontwikkeling en uitwerking van - onder andere –

Policing of Communities. De vraag is overigens veel breder van belang, maar zou

essentieel kunnen zijn voor de nadere invoering van Policing of Communities. Het is de

vraag naar de eigen identiteit en positionering van de politie in een samenleving die zich

enorm aan het ontwikkelen is.

Om meer zicht te krijgen op deze identiteit en positionering in relatie tot Policing of

Communities willen we als aanvulling op onze hoofdvraag een empirisch onderzoek

doen. In dit onderzoek zullen we op basis van de onderstromen, kijken naar de

doorwerking van Policing of Communities in de praktijk van het politieveld. Het belang

van ons onderzoek voor het politieveld zal hierdoor toenemen.

Dit onderzoek zal in deel II, het empirisch onderzoek, worden uitgewerkt.

5.1.1 Policing of Communities als scharnier tussen samenleving en veiligheid.

“De politie wil het begrip maatschappelijke omgeving in ruimere zin opvatten en haar

aandacht nadrukkelijk ook richten op andere gemeenschappen (communities)”

(Projectgroep Visie op de politiefunctie 2005:16-17). Een zinsnede uit PiO die onze

aandacht trok, omdat we ons afvroegen wat precies bedoeld wordt met Policing of

Communities. We wilden weten wat het inhield en wat het onderscheid is met de

traditioneel gebiedsgebonden aanpak door middel van Community Policing. In de

afgelopen drie hoofdstukken hebben we een theoretische verkenning gedaan naar de

onderscheidende begrippen van Policing of Communities met het oog op Veiligheid. Dat

bleek nog niet zo eenvoudig.

Ons aanvankelijke idee, om de richting die PiO met deze zienswijze aangeeft, uit te

werken naar een model of een methode die kon worden uitgerold binnen politie

Nederland, voelde vertrouwd: een richtinggevend principe, dat niet nader is

geconcretiseerd, uitwerken tot een concreet plan. Dat past ook bij wat wij gewend zijn in

ons dagelijks werk als leidinggevenden bij de politie.

Al snel kwamen we tot de ontdekking dat Policing of Communities niet zo eenvoudig is

uit te werken naar een methode en dat deze zienswijze meer vragen opwierp dan

antwoorden gaf. Passend in de lijn van een strategische leergang hebben wij via een

nadere verkenning de betekenis van Policing of Communities in relatie tot veiligheid te

achterhalen alvorens we ons in het handelen van de uitvoering storten. Dit

voortdurende zoeken naar vragen heeft ons geleerd om naar een onderliggend niveau te

kijken en dat kan alleen maar positief bijdragen aan de professionaliteit van ons zelf en

ons vak. Problematiseren en conceptualiseren van begrippen zijn geen activiteiten die

politiemensen op het lijf geschreven is. De politiecultuur kenmerkt zich vooral door

handelend optreden in plaats van het doordenken naar een onderliggend niveau van

nieuwe ideeën. Dat is in de praktijk van alledag vaak een zeer waardevolle eigenschap,

maar voor het succesvol implementeren van nieuwe ideeën meestal onvoldoende

voorwaardenscheppend. Uit een onderzoek dat door Politie en Wetenschap is


72

uitgevoerd blijkt dat “gebrekkige implementatie van ambitieuze vernieuwende concepten

welhaast een systeemkenmerk vormt van de politie als organisatie” (Politie en

Wetenschap, 2008). Voor het succesvol implementeren van een nieuwe strategie is het

van belang om een gemeenschappelijke opvatting over de betekenis van de strategie te

hebben. Doel en richting moeten minimaal bekend zijn. Verschil in opvatting hoeft

overigens een succesvolle implementatie niet in de weg te staan, maar dan dient op zijn

minst duidelijk te zijn welke (waarden)verschillen er bestaan en wat de waarde is van

het uitwerken van deze verschillende opvattingen als bijdrage aan de strategie

ontwikkeling. In dit hoofdstuk proberen wij de verschillende begripsverkenningen te

integreren om zo inhoud te geven aan Policing of Communities. Daarmee krijgt het

hoofdstuk een samenvattend en integrerend karakter. Wij creëren hiermee de

scharnierpen voor ons eerste scharnier. Een deur hangt niet stevig en draait niet soepel

op 1 scharnier. Vandaar dat in het tweede deel van ons onderzoek het tweede scharnier

wordt gecreëerd door een beperkt empirisch onderzoek uit te voeren.

5.1.2 De deelvraag

Uit onze theoretische verkenning blijkt dat de drie begrippen, policing, communities en

veiligheid, op verschillende manieren kunnen worden benaderd en meerdere

betekenissen kunnen hebben. Definities hebben wij in de regel niet gevonden, danwel ze

voldeden onvoldoende aan de eisen van de huidige tijd. Daarmee zijn het vooral

attenderende begrippen geworden die wij vanuit het ‘selectie-variatieperspectief’

betekenis geven. Variatie staat voor het genereren van een zo groot mogelijke veelheid

aan alternatieven, argumenten, gegevens en overige ideeën. Het gaat om creativiteit, het

aanscherpen en uitbreiden van bestaande (probleem)beelden. De andere dynamiek is

die van selectie. Selectie houdt in het selecteren uit deze variatie aan informatie ten

behoeve van verdere betekenisgeving en van verrichting in de praktijk. Onder selectie

wordt ook de bewerking of verwerking van de variatie verstaan. De bewerking kan

meerdere zaken inhouden, zoals een herformulering, verdieping, concretisering,

samenvoeging en dergelijke. Op basis van dit perspectief komen wij in dit hoofdstuk tot

beantwoording van onze hoofdvraag;

Wij starten dit keer met de variatie aan beelden vanuit de wetenschappelijke benadering

weer te geven om vervolgens een inschatting te maken wat PiO met Policing of

Communities beoogt of zou kunnen beogen.

We hebben geconstateerd dat de samenleving de afgelopen decennia drastisch is

gewijzigd. Mondiale processen als industrialisering en verstedelijking hebben onder

5.2 Policing of Communities wetenschappelijk bezien



73

andere geleid tot massale immigratie en veranderende sociale – en culturele processen.

De informatie- en communicatietechnologie hebben een hoos aan mogelijkheden

gegeven waardoor deze processen versneld worden ondersteund. Deze hebben geleid

tot een andere samenleving, waarin het overzicht is zoekgeraakt en traditionele vormen

van samenleven zijn vervaagd. De samenleving is getransformeerd naar een

netwerksamenleving. Het kan dan ook niet anders dat deze ontwikkelingen

ontegenzeggelijk consequenties hebben voor de politiefunctie. Daarom heeft de top van

de politie Policing of Communities geïntroduceerd als nieuwe zienswijze om de politie

voor te bereiden op ontwikkelingen die haar functie zal ondergaan. Verkenningen van

het begrip hebben de navolgende inzichten opgeleverd.

5.2.1 Communities

Mensen leven van oudsher in groepen bij elkaar. Van oorsprong waren het de lokale

gemeenschappen die de identiteit van de mens voor het overgrote deel bepaalden.

Andere verbindingen waren immers nauwelijks aan de orde. Uit deze tijd stamt ook het

begrip Community, een begrip dat duidt op gemeenschap en vanuit het Latijn verbonden

wordt aan solidariteit, sociale gelijkheid, nabijheid en samenzijn. Sociale cohesie vormt

een kenmerk van een community. Het is de lijm die de community bijeen houdt. Tönnies

spreekt in dit verband over Gemeinschaft, waarbij de onderlinge verhouding is

gebaseerd op wederzijds begrip, van nature ontstaan door vriendschap, omgeving etc.

Door de mondiale ontwikkelingen is de sociale cohesie afgenomen. Individualisering

nam toe en mensen gingen meer en meer functionele relaties aan. Met de term

Gesellschaft duidt Tönnies op deze meer moderne vorm van samenleven waarin minder

fundamentele verbondenheid geldt. Alhoewel de mens volgens Lesscher altijd behoefte

blijft behouden aan bekenden om hem heen en ergens bij wil horen, is het grote verschil

met vroeger dat de mens daar nu meer ‘rationele’ keuzes in maakt. Afhankelijkheden

zijn veranderd en niet meer gebaseerd op de leefgemeenschap. Door technologische

ontwikkelingen zijn grenzen en tijd verloren gegaan en is het mogelijk om op ieder

moment met iedereen over de wereld in contact te treden. Mensen gaan zich steeds

vaker en meer verbinden met andere soort gemeenschappen die vaak een vluchtig

karakter hebben. De sociale cohesie zoals we die in de oude leefgemeenschappen

kenden verdwijnt steeds meer in de huidige samenleving. Dat is ook de veel gehoorde

klacht en de informeel vaak aangewezen oorzaak van de problemen die we ondervinden

in de huidige samenleving. Buren kennen elkaar niet meer en mensen kunnen zich ten

opzichte van hun woonomgeving verschuilen achter de voordeur. Door sociale cohesie

werden mensen opgenomen in groepen maar ook buitengesloten. Daar waar dit in de

traditionele community nog een herkenbaar proces was, is deze nu onzichtbaar

geworden.

De kenmerken van de traditionele community lijken heden ten dage niet meer op te

gaan. Is er dan nog wel sprake van communities of hanteren we een oud begrip in een

samenleving waarin netwerkstructuren veel dominanter zijn geworden.

Netwerkstructuren kenmerken zich door het ontbreken van structuur, hiërarchie en een

centrum. Ze functioneren niet als traditionele samenlevingen maar evenmin als


74

organisaties of bedrijven en bestaan vooral uit knooppunten. Ze ontstaan als een

rhizoom en kunnen dus even zo snel weer verdwijnen om later weer ergens zichtbaar te

worden. Het is derhalve heel goed denkbaar dat het begrip communities niet meer van

deze tijd is en als zodanig misleidend. J. Berting stelde in dit verband: “De sociologie zal

de vraagstukken van de 21ste eeuw niet kunnen aanpakken met een erfgoed dat

grotendeels uit de 19de eeuw stamt. Hoe belangrijk dat erfgoed ook is, het mag geen

belemmeringen opleveren voor het onbevangen kijken naar de diepingrijpende

veranderingen waarvan wij deel uitmaken" (J.Berting 1995, blz. 26). We zoeken dan

immers naar vormen van samenleven die niet meer bestaan.

Aan de andere kant ontstaan netwerkstructuren ook op basis van onderlinge

afhankelijkheden en nabijheid. Deze kunnen ook virtueel zijn in plaats van fysiek. De

wereld is immers door mondiale ontwikkelingen tegelijkertijd groter en kleiner

geworden. Vanuit dat oogpunt kunnen netwerkstructuren wellicht ook gezien worden

als een moderne vorm van community. Het is dan de vraag of er andere vormen

ontstaan of dat de setting alleen verandert. Onlangs verscheen in de Volkskrant (20-07-

2009) een artikel met de titel “Echt samen op internet het nieuws ondergaan”. Daarin

werd uitgebreid verslag gedaan van de wijze waarop de fans van Michael Jackson via de

website Facebook Connect, gezamenlijk de herdenking na zijn dood hebben

meegemaakt. Er wordt gesproken over een sociaal netwerk waarin mensen tijdens de

live-uitzending met elkaar konden praten en berichtjes konden sturen. Ook Castells

heeft het belang van de digitale ontwikkeling neergezet en is de mening toegedaan dat

er nog steeds sprake is van communities. Of deze vorm van erbij horen voldoet is ons

inziens maar de vraag. Fysieke verbinding blijft waarschijnlijk altijd een basisbehoefte

ondanks de (post)moderniteit.

De verschuiving van het lidmaatschap van één lokale community naar betrokkenheid bij

netwerkstructuren in de arena’s van de samenleving is ook van invloed op de sociale

identiteit van mensen. Doordat zij in steeds wisselende rollen contacten hebben,

ontlenen zij hun identiteit aan steeds meer verbindingen. De mens is een soort bundel

geworden van deelidentiteiten. De situatie bepaalt in belangrijke mate welke hiervan

wordt geactiveerd. Mensen bezitten dus meervoudige en wisselende deelidentiteiten en

zijn daarop ook aanspreekbaar. Dat maakt dat mensen betwixt en between raken

vanwege meerdere loyaliteiten. Het lastige is dat deze niet altijd voor een ieder in de

omgeving herkenbaar zijn. Dit zou een pleidooi zijn voor de politie om zich te richten op

de meervoudige en wisselende identiteiten van burgers waarmee ze verbinding maakt.

Dat lijkt bijna een onmogelijke taak want hoe doe je dat als deze zowel vluchtig als

anoniem kunnen zijn?

5.2.2 Policing

Het is ons al snel duidelijk geworden dat policing een actief werkwoord is dat eigenlijk

in de meest eenvoudige uitleg staat voor dat wat de politie doet. Dat is echter wel heel

algemeen en vaag en geeft ook weinig richting. Wetenschappers buigen zich de laatste

decennia dan ook steeds vaker over de politiefunctie. Waarschijnlijk omdat deze functie


75

zo prominent vierentwintig uur per dag in de samenleving wordt uitgeoefend en

iedereen er zijn eigen verwachtingen bij heeft, zonder dat een eenduidig beeld heerst.

Van Steden (2007) spreekt over de politie als functie waarbij het gaat om een pluraliteit

van sociale controlemechanismen: georganiseerde vormen van toezicht op - en

handhaving van - geïnstitutionaliseerde normen en waarden. Rowe vat policing nog

breder op door te refereren aan processen van sociale regulering, die de routines van

alledag ondersteunen (Rowe 2008:4). Beiden laten zich in hun omschrijving niet uit over

diegene die policing uitvoert. In de praktijk wordt duidelijk dat niet alleen de

politieorganisatie, maar een keur aan organisaties en instanties zich met processen van

sociale controle en – regulering bezig houden. Er is een grote versplintering opgetreden

van organisaties die zich bezig houden met taken in het kader van policing, zoals

hiervoor omschreven. Sociale controle en sociale regulering zijn niet het exclusieve

recht van de politie. Integendeel, ook maatschappelijke instanties zoals scholen hebben

een verantwoordelijkheid in de socialisatie van jongeren, maar zelfs goed burgerschap

gaat over een bredere verantwoordelijkheid in het kader van socialisatie. Er gaan

geluiden op dat deze brede invulling van policing het bestaansrecht van de politie

bedreigt. Wij zijn een andere mening toegedaan en deze wordt door onze verkenning

versterkt. Wat de politie onderscheidt van de andere organisaties die taken oppakken in

het kader van policing, blijft een interessante vraag.

Daar waar de politie ooit als sterke arm van de overheid is begonnen ter bescherming

van de verworven vrijheid en veiligheid van de burger en wetshandhaving de kerntaak

was, is haar rol uitgebreid naar een maatschappelijke functie in het kader van

hulpverlening aan hen die deze behoeven. De rol van de politie is in de loop der jaren

veranderd onder invloed van de veranderingen in de samenleving. Vanuit dit

gezichtspunt is het ons inziens logisch dat men als organisatie de verbinding aangaat

met die samenleving, omdat men haar ten dienste wil zijn. In verbinding zijn met de

omgeving is voorwaardelijk voor het vertrouwen dat de burger wonend in die omgeving

heeft. Dat betekent dat de politie moet meebewegen met de maatschappelijke

ontwikkelingen en een open houding hierin moet betrachten. We hebben al eerder

gezien dat de laatste decennia de omgeving vele malen complexer en dynamischer is

geworden en om effectief te blijven moet ook de politie dynamischer en flexibeler

worden ten aanzien van haar taakstelling. Of is dat nu juist wat een overspannenheid

bewerkstelligt van vraag en aanbod? Wordt met die toegenomen flexibiliteit duidelijk

wat de omgeving mag verwachten? De meningen over waar het meebewegen uit moet

bestaan verschillen. Want moet de politie zich beperken tot haar kerntaken en zich

voornamelijk weer richten op de wetshandhaving? Wat onder kerntaken wordt verstaan

is discutabel. Het is maar net vanuit welk perspectief op de politiefunctie men vertrekt.

Beperken tot de wetshandhaving is ons inziens zelfs onmogelijk, gezien de

maatschappelijke verankering die de politie intussen heeft bewerkstelligd. Prominente

wetenschappers zijn deze mening ook toegedaan. Juist die maatschappelijke

verankering maakt dat de politie meerwaarde heeft in het veiligheidsvraagstuk van de


76

samenleving, maar de meerwaarde maakt nog niet het onderscheid. Het toegekende

geweldsmonopolie is dat wat de politie juridisch onderscheidt van iedere andere

organisatie, maar wij hebben gezien dat vooral de dagelijkse praktijk en de daaraan

verbonden informatiepositie de politie meer uniek maakt in haar maatschappelijke rol.

De dagelijkse praktijk kenmerkt zich door een variatie aan veiligheids- en

maatschappelijke vraagstukken die iedere dag in grote en kleine vorm op het bordje van

de diender komen te liggen. Veel van deze problemen worden in ogen van de managers

niet benoemd als taken van de politie, echter als niemand meer weet bij wie ze

thuishoren is de politie blijkbaar de enige instantie die gehoor geeft.

Het is de maatschappelijke rol in relatie tot de dagelijkse praktijk die de politie meer

ruimte heeft gegeven voor haar eigen verantwoordelijkheid in de uitvoering van haar

functie. De diender op straat beschikt namelijk over een specifieke en bepalende

discretionaire bevoegdheid. Hij kan zelf de beslissing nemen of hij bij een overtreding

vanuit wetshandhaving verbaliseert of dat hij deze met een gesprek afdoet, ongeacht

wat beleidsmakers meegeven als uitgangspunt. Wetenschappers hebben gewaarschuwd

voor de prestatiecontracten en de onbedoelde effecten daarvan als het gaat om de

maatschappelijke rol van de politie. Wij achten deze onbedoelde effecten minimaal. Het

evenwicht in de rol van wetshandhaver en die van maatschappelijk dienaar zal zich

vanuit de professionaliteit herstellen. De dagelijkse praktijk van de diender zal daarvoor

de basis leggen. Dat is de afgelopen jaren van meebewegen met veranderingen al

bewezen. Wij duiden dan op de discrepantie die bestaat tussen wat beleidsmakers

bedenken en dat wat uitvoerders in de praktijk brengen. Onderzoekers van weleer zoals

Reuss-Ianni (1984) en Lipsky (1980) hebben al gewezen op de verschillende

belevingswerelden en bijbehorende werkelijkheden van managementcops en streetcops.

In Nederland heeft Braun (1999) jaren later dezelfde uitkomsten gevonden met haar

onderzoek naar sturingsperikelen bij de politie. Uiteindelijk blijkt dat het werk op straat

niet zoveel verandert en dat dienders oppakken wat voor handen komt. Bittner

beargumenteerde in 1974 al dat er geen andere dienst is aan te wijzen die de

verantwoordelijkheid voor deze functies op zich neemt. Hij gaat er zelfs vanuit dat dit de

legitimiteit van de politie inhoudt, het vertrouwen van het publiek verzekert en

bijdraagt aan criminaliteitsbestrijding en wetshandhaving. De Ruijter (2009) spreekt

ook wel van een politieorganisatie in de rol van de maatschappelijke vuilophaaldienst.

Als frontlijnorganisatie onderscheidt de politie zich hiermee van iedere andere

organisatie en maatschappelijke instelling. Dat de politie als eerste in aanraking komt

met de problemen van de samenleving neemt niet weg dat niet alle problemen door de

politie moeten en kunnen worden opgelost. De wetenschap ondersteunt deze stelling.

Samenwerken is het sleutelwoord. Het is niet erg om als eerste met de problemen in de

samenleving te maken te krijgen, maar de verwerking ervan in de vorm van sorteren en

doorverwijzen alsmede het recyclen, om in de metafoor van de vuilophaaldienst te

blijven, ligt bij vele andere partijen dan de politie. Daartoe is zij immers onvoldoende

toegerust. De relatie met de burger is een nadrukkelijke voorwaarde voor het invullen


77

van de juiste functie, aldus Lipsky. Verbinding door maatschappelijke verankering en

vertrouwen zijn voorwaarden om in deze rol een volwaardige partner in samenwerking

te zijn. Het gaat dan immers om de informatiepositie, de politie als poortwachter van

informatie. Juist dan kan zij ons inziens ook haar signalerende en adviserende rol ten

volle benutten ten gunste van een veilige samenleving. Voorwaarde voor succesvolle

samenwerking is wel dat alle partners daartoe uitgerust zijn en dat zij zich tenminste

bewust van de eigen verantwoordelijkheid. Daar schort het nu nog wel eens aan.

Systeemmaatregelen als een ketenaanpak kunnen daar onder lijden.

5.2.3 Veiligheid

Als we een begrip willen noemen dat zo vanzelfsprekend wordt gebruikt in ons

dagelijkse bestaan zonder te expliciteren wat we daarmee bedoelen, dan is het wel

veiligheid. Waarom dan toch een verkenning? Zowel overheid als politie hebben zich tot

doel gesteld de veiligheid in de samenleving te verhogen. Daarbij maken zij zich geen

illusie over het te bereiken doel, want het bewustzijn is aanwezig dat 100% veiligheid

een utopie is. Wel streven partijen naar een maximale bijdrage aan veiligheid en wat dan

maximaal is blijft onduidelijk. Dat kan ook niet anders, want het begrip veiligheid is voor

vele interpretaties vatbaar. We hebben het dan niet over de feiten en cijfers die we

kunnen meten, maar over de subjectieve beleving. Uit onderzoek blijkt dat de

veiligheidbeleving een veel grotere rol speelt in de samenleving dan de objectieve

veiligheid.

De discussie over wat veiligheid is, ontstaat als mensen een meetbare doelstelling willen

nastreven en willen weten wat de effecten zijn van hun handelen. Voor de politie speelt

daarbij het legitimiteitvraagstuk een rol. Zij ontleent haar bestaansrecht al van oudsher

aan haar beschermende taak van vrijheid en veiligheid in de samenleving. Om echter te

weten of men de juiste dingen doet, moet men weten welke effecten men wil bereiken.

Dan lijkt het nader bepalen van welke soort veiligheid men nastreeft noodzakelijk. Toch

denken wij dat voor ieder mens het begrip veiligheid een eigen interpretatie van de

werkelijkheid kent. Daarmee relativeren wij ook onze verkenningen en zijn wij er ons

van bewust dat deze ook vanuit onze eigen verwachtingen en interpretaties zijn gedaan.

Zoals gezegd wordt veiligheid in vele samenstellingen genoemd. Fysieke veiligheid,

sociale veiligheid, objectieve veiligheid, subjectieve veiligheid, schijnveiligheid,

binnenlandse veiligheid etc. Wij hebben ons beperkt tot het nader verkennen van het

begrip sociale veiligheid. De politie werkt in en voor de samenleving waar gedragingen

en handelen van en tussen (groepen) mensen centraal staat. Sociale veiligheid richt zich

op de gedragingen, handelingen maar ook op het veiligheidsgevoel van mensen. Hinder

en overlast worden tegenwoordig namelijk steeds vaker als onveilig ervaren. Boutellier

ziet het zelfs als een samenlevingsproject. Hij signaleert een toenemende behoefte aan

sociale veiligheid, mede veroorzaakt door de mondiale ontwikkelingen van een

dynamischer wordende wereld met toenemende onzekerheden. Wetenschappers,

beleidsmakers en uitvoerders zijn het er over eens dat sociale veiligheid alleen positief


78

kan worden beïnvloed door samenwerking. Wij kunnen het niet laten om nogmaals de

metafoor van het voetbalveld aan te halen, waar veiligheid het doel is en deze wordt

bewaakt door de verdediging bestaande uit professionele veiligheidsbewakers

waaronder de politie. Op het middenveld bewegen zich partijen die relevant zijn voor

veiligheid waaronder scholen, woningbouwcorporaties, welzijnsinstanties en in de spits

staat de burger met zijn sociale verbanden. Als iemand het laat afweten in het spel wordt

het risico van een tegendoelpunt groter. Maar dat betekent ook dat af en toe een speler

iets harder moet lopen om een ander die even minder lekker draait te compenseren.

Vanuit de achterhoede heeft de politie waarschijnlijk een goed zicht op waar risico’s en

aantasting van de veiligheid in een samenleving plaatsvindt. Vanuit die positie kan zij

ook signaleren en adviseren.

In een netwerksamenleving vraagt het samenspel om professionaliteit, omdat deze

vorm van samenleven grotere risico’s met zich meebrengt. Nieuwe bedreigingen zijn

vaker locatie- en tijdoverschrijdend en minder voorspelbaar. Bovendien wordt het

moeilijker om greep te krijgen op deze bedreigingen. Het is overigens de vraag of we

greep willen hebben. Wij vragen ons ook af of deze wens niet een illusie is. Misschien is

het wel effectiever om de ogen open te houden voor signalen. Bij de dreigende

grieppandemie wordt dezelfde strategie gehanteerd. De politie is echter gewend aan een

model van Command & Control. Dat vergt dus een andere manier van kijken en werken.

Het mag duidelijk zijn dat de veranderende samenleving van een traditionele familiaire

community-samenleving is getransformeerd tot een netwerksamenleving. Dat dit

consequenties heeft voor de politiefunctie is ook gebleken in ons onderzoek. Dat

betekent dat de gebiedsgebonden aanpak, zoals we deze tot op heden kenden, een goede

basis is omdat de politie nu eenmaal daarop tot in haar haarvaten is georganiseerd.

Bovendien moet niet worden onderschat wat de invloed is van de bestuurlijke

component in het politiebestel, zonder dat wij daarover een waardeoordeel willen

geven. Bovendien blijft de wijk als geografische eenheid, een niet onbelangrijk gegeven

in de samenleving. Het lijkt dan ook praktisch en zeker op korte termijn onmogelijk om

hieraan te willen tornen. Het blijkt wel noodzakelijk om ook andere inzichten in het

verlengde van de gebiedsgebonden aanpak te ontwikkelen en daartoe is Policing of

Communities ontstaan. Uit ons onderzoek leiden wij af dat de titel niet geheel de lading

dekt. De term communities lijkt in de huidige tijd van netwerkstructuren niet meer op te

gaan. Simpelweg omdat een netwerkstructuur de kenmerken van een community mist

en communities langzamerhand in de traditionele vorm verdwijnen. De samenleving

ontbeert de sociale cohesie die het ook zo overzichtelijk maakte. De politie moet dus een

moderne bril opzetten om vanuit andere perspectieven de samenleving te benaderen.

De verbinding bestaat al, maar deze moet worden onderhouden en doorontwikkeld in

de tijdsgeest van nu om zo maximaal mogelijk bij te dragen aan veiligheid. Wij zeggen

niet dat dit gemakkelijk is en we bieden ook geen kant en klare oplossing, maar hopelijk

wel het besef. De functie van de politie zit zo in de maatschappij verankerd dat de politie

5.3 Policing of Communities, een geïntegreerd beeld


79

met gemak kan zeggen dat haar maatschappelijke rol een kerntaak is. In dat kader is

haar meest fundamentele rol waarschijnlijk dat zij als eerste de problemen van de

samenleving opvangt. We hebben dat de rol van de maatschappelijke vuilophaler

genoemd, wat overigens niet betekent dat de verwerking in de vorm van sorteren en

recyclen ook voor de politie is. Dat zou een overspannen vraag veroorzaken met alle

onbedoelde gevolgen van dien. Het vereist wel dat burgers en partners ook zijn

voorbereid op de eigen rol in het kader van sociale veiligheid. Bovendien wordt de

functie van poortwachter van informatie dan nog essentiëler. Juist vanuit de

frontlijnorganisatie kan een signalerende en adviserende rol van meerwaarde zijn voor

beleidsmakers.

De samenleving als netwerksamenleving betekent ook dat mensen niet zo gemakkelijk

meer te plaatsen zijn in een bepaalde community, waardoor gedrag te verklaren is en

een beroep op de sociale controle of op de sociale regulering kan worden gedaan. We

hebben te maken met burgers die meerdere en wisselende identiteiten hebben door

soms vluchtige lidmaatschappen van meerdere gemeenschappen, zowel fysiek als

virtueel.

Mensen raken betwixt en between, gemangeld en dat moeten politie, maar ook partners

in sociale regulering, leren herkennen om vervolgens een eigen verantwoordelijkheid te

nemen. Dat betekent dat de politie er niet alleen voor staat, maar dat samenwerking met

anderen in toenemende mate van belang is om haar functie op de juiste wijze te

vervullen. Bovendien is de functie van policing geen exclusief recht van de

politieorganisatie.

Policing of Communities betekent in het verlengde misschien ook dat de politiefunctie

zich moet richten op de verschillende identiteiten waarmee ze te maken krijgt. Wellicht

spreken we dan eerder van Policing of Recognition, waarbij herkenning en erkenning

van wat er aan de hand is in de samenleving en wie daar welke rol vervult, centraal

staat. Verbinding en vertrouwen spelen daarbij nog steeds een centrale rol. Charles

Taylor pleit daarom voor een open en onderzoekende houding jegens de mensen in de

omgeving. Dat betekent dat politiemedewerkers moeten leren om anders en meervoudig

te kijken naar hun omgeving en ze moeten zich bewust worden van de mogelijkheden en

de risico’s van de samenleving in een andere setting. Als politiemensen letterlijk en

figuurlijk de straat op gaan, moeten zij continue verbaasd zijn over alles wat zij zien en

zichzelf vragen leren stellen over hun waarnemingen in plaats van direct concrete

antwoorden geven. Dat vraagt niet alleen een andere meervoudige manier van kijken en

denken, dat vraagt ook een professionaliseringsslag. Dat betekent dat een andere

cultuur nodig is. Wij erkennen vanuit ons realisme dat dit nog niet zo eenvoudig is en

misschien wel een illusie. Internalisering- en routiniseringsprocessen blijken

hardnekkig te zijn en terugkerend in het menselijk handelen en denken. Dat Policing of

Communities een andere zienswijze is dan we gewend zijn is ook al door de Blauwe

denkers onder de aandacht gebracht.


80

Politie in Ontwikkeling zegt eigenlijk niet heel veel in directe zin over Policing of

Communities, behoudens dat de politie maatschappelijk geïntegreerd wil werken,

waarbij zij naast de wethandhavende taak de maatschappelijke rol als dienaar van de

samenleving benadrukt. Maar dat is niet nieuw. De nadruk in het kader van Policing of

Communities legt PiO in het feit dat de politie niet alleen verantwoordelijk is voor het

bijdragen aan veiligheid maar dat dit de samenleving als geheel is. PiO voegt daar nog

aan toe dat kennen en gekend worden nieuwe stijl hier van toepassing is. Zij bedoelt

daarmee dat van de politie een differentiatie in benadering wordt gevraagd. Deze

benadering past ook prima in de wetenschappelijke verkenning van het begrip waarbij

wij hebben geconstateerd dat een andere manier van kijken voorwaardelijk is om

inhoud te geven aan Policing of Communities.

Onze verkenningen hebben duidelijk gemaakt dat de voorbeelden die PiO van

communities noemt niet worden geschaard onder de wetenschappelijke definitie van

Community. Het zijn organisaties en volgens Ten Bos is dat de tegenpool van

communities. Ze zijn namelijk doelbewust en rationeel georganiseerd en missen

meerdere kenmerken van een community. Wij denken echter dat het niet zo relevant is

of organisaties nu wel of niet tot communities behoren. De essentie van ons betoog is de

verbinding en het vertrouwen die nodig zijn om in een netwerksamenleving met elkaar

samen te werken. Juist die samenwerking is noodzakelijk om het spel met zo min

mogelijk risico’s te spelen en er het meeste rendement uit te halen. De voorbeelden die

in PIO benoemd worden getuigen wel van het feit dat de term communities in onze ogen

te gemakkelijk wordt gebruikt en daarmee enigszins misleidend is voor de richting die

zij beoogt te geven met Policing of Communities. Het besef dat de wereld niet ophoudt in

wijken en buurten is van groter belang, evenals het besef dat mensen anders bewegen in

netwerkstructuren en dus meerdere en wisselende identiteiten hebben. Het vraagt dus

vooral een andere bril waarmee de politie de omgeving benadert.

Het is in ieder geval duidelijk dat de omschrijving van PiO over Policing of Communities

genoeg ruimte overlaat voor eigen interpretaties en dat lijkt ons juist positief. Het

politiewerk op straat zal niet teveel veranderen. Dienders zullen blijven aanpakken wat

hen voor de voeten komt, ongeacht wat door beleidsmakers wordt aangedragen. En dat

blijft wat ons betreft een fundamentele functie van de politie op voorwaarde dat andere

partners direct aansluiten. Wij zijn dan ook niet bevreesd dat de uitwerking van Policing

of Communities een te grote differentiatie kent. Opnieuw lijkt ons dat de geboden

variatie in mogelijkheden leidt tot selectie. Daar waar selectie mogelijk is, biedt dat ook

de mogelijkheid het beste te kiezen. Dit proces van variëren met ideeën en vervolgens

selecteren zou tot een kwaliteitsverbetering kunnen of moeten leiden. Policing of

Communities lijkt dus meer een attenderende waarde te hebben dan dat zij een

afgebakend concept is of wordt ten behoeve van de uitvoering. De vraag is alleen of dat

ook is wat de Raad van Hoofdcommissarissen of de projectgroep ermee heeft beoogd.

5.4 Wat beoogt PiO met Policing of Communities


81

We hebben een uitgebreide verkenning van Policing of Communities verricht vanuit een

theoretisch kader. Daarbij is het duidelijk geworden dat er veel ruimte bestaat om eigen

werkelijkheden te creëren met betrekking tot de uitvoering van Policing of

Communities. Er is geen sprake van concepten die klaar liggen om geïmplementeerd te

worden. Wel wordt beoogd dat de attenderende waarde de dialoog op gang brengt om

vooral een variatie aan mogelijke uitvoeringsplannen te bedenken waarna een selectie

van de meest effectieve plannen kan worden gemaakt. Korpsen zullen zich daarbij voor

elkaar open moeten stellen. Tijdens ons onderzoek werd wel duidelijk dat in het kader

van onze centrale vraagstelling eigenlijk één onderliggende vraag overheerst; Wat is de

identiteit en positionering van de politie in het maatschappelijk veld zoals zich dat

ontwikkelt? Hierop is geen eenduidig antwoord gekomen, maar wel manifesteren zich

enkele centrale thema’s die als onderstromen in de uitvoering van de hedendaagse

politiefunctie worden herkend. Herkenning van deze onderstromen geeft wellicht meer

richting aan de variatie van uitvoeringsplannen, om vanuit de nieuwe zienswijze

Policing of Communities bij te dragen aan veiligheid. Deze onderstromen lijken niet

nieuw, maar krijgen een extra dimensie als we ze tegen het licht houden van de

veiligheid en de netwerksamenleving;

1. Op welke wijze komt de samenwerkingsgerichtheid tot uiting in een

netwerksamenleving; welke rol spelen nieuwe of andere communities dan de

traditionele buurtgemeenschap daarbij;

2. Op welke wijze komt de verbinding met communities in de samenleving als

voorwaarde voor vertrouwen tot stand;

3. Welke rol vervult de politie vanuit haar professionaliteit ten opzichte van de

samenleving en haar partners;

Deze onderstromen of thema’s zijn in het empirisch onderzoek het uitgangspunt voor de

verkenning van Policing of Communities in de praktijk.

Policing of Communities is geen kant-en-klaar concept maar vooral een nieuwe

zienswijze op de politiefunctie in een netwerksamenleving. De uitwerking van deze

zienswijze ontbreekt en PiO laat daartoe veel ruimte over. Het getuigt van moed en

misschien wel van innovatie in het denken om de term te lanceren. Het heeft ook vooral

een attenderende waarde. De vraag is echter of het politieveld dit aan kan. Bestaat niet

het gevaar dat de term wordt genegeerd als uitvoerders niet direct de toegevoegde

waarde ontdekken? De politie karakteriseert zich toch nog steeds met een cultuur van

handelen. Deze nieuwsgierigheid heeft ons geprikkeld tot de nadere verkenning en dat

heeft tot verrassende inzichten geleid zonder dat er concrete plannen uit voort komen.

5.5 Onderstromen

5.6 Conclusie en antwoord op de hoofdvraag


82

De meerwaarde van het debat over Policing of Communities zit in het feit dat dit leidt tot

delen van inzichten. Daarmee kan richting geven worden omgezet naar inrichten en

verrichten. Het debat zet ons aan het denken en daarmee komt Policing of Communities

hopelijk op de kaart te staan. Het debat leidt mogelijk ook tot een variatie aan

uitwerkingen, zodat een selectie van de beste ideeën kan worden gemaakt. Zolang het

debat op gang wordt gehouden zullen nieuwe ideeën op komen borrelen en blijft

selectie mogelijk. Daarbij ontstaat ruimte voor eigen interpretaties en werkelijkheden

en dat is ons inziens een voorwaarde voor vernieuwende creativiteit. Het perspectief

van variatie-selectie geeft aan de visie PiO een nadrukkelijke meerwaarde. Het is de

vraag of de opstellers van de visie dit ook voor ogen hebben gehad.

Policing of Communities is wel degelijk een nieuw inzicht waarbij de onderliggende

vraag zich richt op de identiteit en positionering van de politie in het maatschappelijk

veld zoals zich dat ontvouwt. De politie moet meebewegen en zich richten op

samenwerkingsverbanden. Niet alleen met de burger, maar ook met organisaties,

groeperingen, maatschappelijke instanties en instellingen etc. Dat betekent dat ook

anderen een rol hebben in de politiefunctie; een functie die dus niet uitsluitend de

politieorganisatie toebehoort. Omdat de politie als enige overal en altijd in de

samenleving aanwezig is, krijgt zij als eerste te maken met de (sociale) problemen. Deze

rol van maatschappelijk vuilophaler is ons inziens fundamenteel om zich te

onderscheiden van andere maatschappelijke organisaties, maar uitsluitend onder

voorwaarde dat partners direct volgen in de verwerking van de problemen en de politie

er niet mee laten zitten. De politie vervult hier nadrukkelijk een scharnierfunctie.

Verbinden en vertrouwen op basis van professionaliteit zijn voorwaarden om deze

functie op de juiste manier te vervullen en daarmee een maximale bijdrage aan

veiligheid te leveren.

Tot slot willen wij nog opmerken dat de politie misschien wel een specifieke rol heeft als

het gaat om de scharnierfunctie in de verbinding tussen samenleving en bestuur, wat

moet leiden tot vitale coalities. Dat betekent volgens Pieter Tops dat de politie

burgerinitiatieven serieus moet nemen en ervoor moet zorgen dat deze worden

doorgeleid naar het bestuur. Zonder steun vanuit het bestuur zal het effect van de

initiatieven vanuit burgers minimaal zijn, aldus Tops (in: Secondant 2008: 16). Een

scharnierpunt kenmerkt zich doordat het beweging in de verbinding houdt en dat is nu

net wat de politie in de toekomst geacht wordt te doen op basis van Policing of

Communities. Meebewegen met de dynamiek van de samenleving en in de

samenwerkingsverbanden zorgt ervoor dat het niet gaat schuren, dus onderhoud

plegen.


83

In deel I van ons onderzoek hebben we gekeken naar de betekenis van Policing of

Communities in relatie tot veiligheid. We hebben dit gedaan door te kijken naar wat PiO

daarover zegt en naar wat de wetenschappelijke literatuur hierover aangeeft.

Wij hebben daarbij ook geconstateerd dat wat beleidsmakers bedenken niet altijd ten

uitvoer wordt gebracht conform dat wat werd beoogd. De visie Politie in Ontwikkeling is

in 2005 neergelegd. Bijna vier jaar later zijn wij nieuwsgierig of er conform onze

verkenningen ook veranderingen in de praktijk zichtbaar zijn die op een of andere

manier te herleiden zijn naar Policing of Communities. Wij zijn ons bewust van het feit

dat een onderzoek naar de effecten niet significant kan zijn, vanwege het ontbreken van

een nulmeting en het gebrek aan een vooraf vastgesteld programma. Toch willen wij

minimaal ter illustratie een blik werpen in de praktijk en een beperkte toets uitvoeren

hoe het in de praktijk staat met de uitvoering van de visie. Wat vinden wij ervan terug?

Daarom kiezen wij voor een explorerend empirisch onderzoek. Wij doen dit als

aanvulling op de hoofdvraag van deze scriptie, gebaseerd op de onderstromen zoals we

die tijdens onze theoretische verkenning hebben ontdekt.

5.7 Tot slot


84

Deel II, Empirisch Onderzoek


85


86

6 Policing of Communities in Politie

Nederland

In het eerste deel van ons onderzoek hebben wij een theoretische verkenning

uitgevoerd naar de onderliggende betekenis van het begrip Policing of Communities in

relatie tot veiligheid. Het begrip Policing of Communities komen we in de literatuur niet

als zodanig tegen. Dit neemt niet weg dat deze voor Nederland nieuwe richting elders in

de wereld al is ingevoerd of beproefd. Zo zijn de ‘andere’ gemeenschappen in het

Belgische concept van Community Policing al nadrukkelijk betrokken en zien we ook in

ander landen, waaronder Engeland, een bredere interpretatie van het concept van

Community Policing. Met de keuze bovenal vanuit verkenning van de begrippen PiO te

benaderen, hebben wij ons in ons onderzoek beperkt tot de Nederlandse situatie.

Uit de theoretische verkenning bleek dat de onderscheidende begrippen een brede

betekenis kennen en dat ze vanuit meerdere perspectieven kunnen worden beschouwd.

Het gaat om begrippen die vooral een attenderende waarde hebben en daarmee passen

in een richtinggevende visie, maar evenzeer kunnen leiden tot verschillen in opvatting.

Naast de vraag of PiO in de praktijk wel echt tot leven is gekomen, stelden de leden van

de Raad van Hoofdcommissarissen zich ook de vraag of in de praktijk de door hun

beoogde richting werd gevolgd. Door Huijser van Reenen, korpschef regiopolitie

Zaanstreek-Waterland, werd bijvoorbeeld erkend dat het document koersbepalend is,

waarbij hij gelijkertijd aantekende dat het handen en voeten geven aan het document

nog wel moeite zal kosten (in: Aalberts e.a. 2007: 19). De voorzitter van de Nederlandse

Politiebond uitte kritiek door op te merken dat het document zich kenmerkte door een

gebrek aan nadenken over hoe men dit soort dingen in een organisatie neerzet (in:

Aalberts e.a. 2007: 36). Toch wordt overwegend positief gedacht over de politievisie. Om

de visie in de praktijk tot leven te brengen en te monitoren en te zien of daadwerkelijke

uitwerking in de praktijk plaats vindt, zijn door de Raad van Hoofdcommissarissen twee

ambassadeurs aangesteld, Aalberts en Hazenberg. Na onze theoretische verkenning zijn

ook wij benieuwd wat in de praktijk kan worden waargenomen van Policing of

Communities en of deze waarnemingen ook toegevoegde waarde hebben met

betrekking tot veiligheid.

Dit temeer, daar wij ter beantwoording van de hoofdvraag tijdens ons theoretisch

onderzoek onderstromen tegenkwamen (5.1) waarbij het vermoeden rees, dat

6.1 Inleiding

“Het is nodig dat we één boodschap hebben, waarin we aangeven wat we belangrijk vinden

voor ons vakmanschap, onze waarden”.

Stoffel Heijsman in ‘Een visie die staat als een huis’


87

uitdieping hiervan van groot belang zou kunnen zijn voor de verdere uitwerking en

invulling van Policing of Communities in de Politiepraktijk.

Als aanvulling op ons theoretisch onderzoek hebben we daarom besloten om een

empirisch onderzoek te doen, vanuit de gedachte dat we hiermee een waardevolle

aanvulling kunnen realiseren voor de politiepraktijk. Op basis van de thema’s uit de

onderstromen is dit onderzoek aan de hand van de onderstaande subvragen uitgevoerd.

In dit hoofdstuk richt het onderzoek zich op hetgeen in eerder veldonderzoek is verricht.

We doen dit in aanvulling op hoofdstuk 1, aan de hand van een 4e empirische subvraag

namelijk:

4. Hoe wordt de uitwerking van PiO en specifiek van Policing of Communities ervaren in

de praktijk, volgens bestaande bronnen onderzoeksdata hierover, afgezet tegen de

theoretische verkenning?

6.1.1 Bestaande onderzoeksdata

Voordat we ons stortten in het veldonderzoek zijn we op zoek gegaan naar reeds

bestaande onderzoeksresultaten uit de praktijk. Daarbij stuitten wij op een onderzoek,

verricht door de twee PiO-ambassadeurs, waarbij zij alle leden van de Raad van

Hoofdcommissarissen hebben geïnterviewd over de mogelijke uitwerking van Politie in

Ontwikkeling. Met gebruikmaking van de metafoor van een reis die de politie gaat

maken, bleken onder de leden verschillen van inzichten te bestaan over het vertrekpunt

van de visie. Daar waar de een het liefst een uitgestippeld reisplan hanteerde, vertrok de

ander liever zonder plan om onderweg te ontdekken wat er op zijn pad kwam in deze

ontwikkeling. Ook niet alle leden van de raad hebben de visie gelijk omarmd en

geïnternaliseerd. Omdat de reis in deze ontwikkeling niet door de politie alleen kan

worden voltooid, zijn in de interviews ook essentiële betrokkenen uit de tweede ring

geïnterviewd, zoals de voorzitter van het korpsbeheerdersberaad, de voorzitters van de

politievakbonden, topambtenaren van de ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken

en Koninkrijksrelaties en de voorzitter van het college van PG’s. De resultaten van deze

interviews zijn vastgelegd in: ‘Een visie die staat als een huis: in gesprek over Politie in

Ontwikkeling’ (Aalberts e.a. 2007).

Over dit onderzoek hebben wij een open gesprek gevoerd met Aalberts, een van de twee

ambassadeurs. Uit dat gesprek bleek ons, dat onlangs een tweede onderzoek door hen is

verricht naar de uitwerkingen in de praktijk van PiO. De twee ambassadeurs hebben

daartoe alle korpsen bezocht en hebben interviews gehouden met korpsdirectieleden.

Daarbij hebben zij gevraagd naar schoolvoorbeelden van activiteiten, projecten en/of

programma’s die onder de vlag van de politievisie in de praktijk zichtbaar waren. Ook

hebben zij werkbezoeken afgelegd. De resultaten van dit onderzoek zijn vastgelegd in

een nog niet gepubliceerd document met de titel ‘PiO in beeld’ (Aalberts e.a. 2008). Met

dank aan Aalberts voor de toestemming, gebruiken wij de uitkomsten van ‘PiO in Beeld’

in ons onderzoek.

Aan de hand van de thema’s samenwerkingsgerichtheid, verbinden en vertrouwen en

professionaliteit, die wij als onderstromen hebben herkend in onze theoretische


88

verkenning, belichten wij de resultaten van beide onderzoeken. Daarbij moet worden

opgemerkt, dat de onderzoeken zich hebben gericht op de uitwerking van PiO als totale

visie, terwijl wij ons in onze theoretisch verkenning hebben beperkt tot een

conceptualisatie van Policing of Communities als onderdeel van de visie.

De politie wil door middel van Policing of Communities maatschappelijk geïntegreerd

werken. Daarbij veronderstellen we dat vooral de sociale of maatschappelijke veiligheid

aan de orde is. Het veiligheidsvraagstuk speelt zich voor een belangrijk deel lokaal af,

maar in PiO wordt eveneens de aandacht gevestigd op de maatschappelijke omgeving in

ruimere zin. De politie wil zich nadrukkelijk ook richten op andere gemeenschappen die

niet geografisch gebonden zijn. Deze strategie is niet vrijblijvend maar behelst het

aangaan van informatierelaties: “het over en weer informeren van diensten en instanties,

kennen en gekend worden nieuwe stijl”. En “Betrokkenheid en sociale zelfredzaamheid van

burgers, zowel individueel als gezamenlijk in (lokale) netwerken, vormen een essentiële

factor in het bevorderen van veiligheid van hun leefomgeving” (PiO 2005:70). In

hoofdstuk twee hebben we geconstateerd dat organisaties daarbij een belangrijke rol

kunnen spelen, maar ze zijn in deze niet per definitie de doelgroep van de politie. Het is

belangrijk dat in de visie nadrukkelijk naar voren komt dat veiligheid niet het exclusieve

domein van de politie is, maar een verantwoordelijkheid van de samenleving als geheel.

De politie heeft wel een belangrijke rol. Zij kan individuele burgers, maar ook

communities, bedrijven en organisaties mobiliseren en ondersteunen in sociale

zelfredzaamheid en zich met hen verbinden. Hiermee levert zij een bijdrage aan de

verbinding, de sociale cohesie in de samenleving. De nabijheid van de politie, maar ook

beschikbaarheid, aanwezigheid, bereikbaarheid en persoonlijk gekend worden van de

politie, is daarbij van groot belang. “De toegevoegde waarde van de politie is haar

vermogen arrangementen te ontwikkelen die inspelen op verschillende contexten. Juist in

dit vermogen schuilt de kracht van de politie bij het bevorderen van sociale

zelfredzaamheid. Sociale zelfredzaamheid komt niet uit de lucht vallen, je moet het

organiseren” (PiO 2005:71). De vraag is of de politie in staat is geweest activiteiten te

organiseren in relatie tot veiligheid vanuit de visie van PiO. We kijken wat bestaande

onderzoeken hierover zeggen.

In ‘Een visie staat als een huis’ (2007) zijn de leden van de Raad van

Hoofdcommissarissen en direct betrokkenen bevraagd naar hun visie op de uitwerking

van PiO. Het betreft een eerste gestructureerde bevraging van deze zorgdragers voor de

veiligheid. Hiermee komt naar voren dat iedereen het er wel over eens is dat PiO

koersbepalend is. Maar ook dat er nog veel dient te gebeuren, waarvan wordt ingeschat

dat dit wat moeite zal kosten. In ‘PiO in beeld’ (2008) is door middel van werkbezoeken

en interviews onderzocht welke schoolvoorbeelden er in de praktijk uitwerking geven

aan PiO. Omdat geen nulmeting is verricht en geen duidelijk programma van activiteiten

aan PiO was gekoppeld, bleek het ingewikkeld om de effecten ervan te meten. Bovendien

6.2 PiO over de doorwerking van Policing of Communities in de praktijk

6.3 PiO in beeld en een visie die staat als een huis


89

geeft PiO een beperkte lading aan de verschillende punten op de horizon waardoor geen

duidelijke grenzen zichtbaar waren. Daarom hebben de onderzoekers eerst een aantal

criteria geformuleerd aan de hand waarvan gerichte interviews konden worden

gehouden en aan de hand waarvan voorbeelden uit de praktijk konden worden

gerangschikt. De aard en het doel van het onderzoek interviews en/of werkbezoeken

brengen met zich mee dat de criteria verschillen. Toch blijken ze ook allemaal de

onderliggende vraag naar de identiteit en de positionering van de politie in het kader

van veiligheid te raken. Is er sprake van positionering van de politie in een

netwerksamenleving of hoe verhoudt de politie zich tot veiligheid in de hedendaagse

context? Is er sprake van het vergroten van vertrouwen en verbinden? Is er sprake van

professionalisering van de politiefunctie als een eigenstandige bijdrage aan veiligheid?

Op welke wijze wordt de rol van de politie in veiligheid geoptimaliseerd en hoe staat het

met de samenwerkingsgerichtheid? Allemaal vragen gelieerd aan de criteria die leidend

zijn in beide onderzoeken. Wij herkennen in deze criteria opnieuw de

gemeenschappelijke delers die we eerder hebben samengevat in de door ons benoemde

onderstromen;


netwerksamenleving; Welke rol spelen nieuwe of andere communities dan de






Ondanks dat deze thema’s een eigen dimensie kennen worden in de uitwerking ook

grijze gebieden zichtbaar. Alle punten op de horizon blijken zoveel raakvlakken te

hebben dat niet altijd te onderscheiden is tot welk thema een betoog behoort. Veiligheid

wordt in de thema’s niet expliciet benoemd, maar speelt als kroon op het werk een

prominente rol in zowel ons onderzoek als in die van de twee ambassadeurs. Veiligheid

hangt als een paraplu boven de thema’s.

6.3.1 Samenwerkingsgerichtheid met het oog op Veiligheid

Samenwerking met het oog op veiligheid loopt als een rode draad door beide

onderzoeken. Niet verwonderlijk, want ook in ons theoretisch onderzoek kwam dit

thema prominent naar voren. Veiligheid is daarbij niet meer synoniem voor politie

volgens onderzoekers en geïnterviewden. De veiligheid is een gedeelde

verantwoordelijkheid van alle bekende (keten)partners, waarbij geïnterviewden

opmerken dat de politie niet altijd een primaire rol heeft. Deze conclusie wordt door

onze theoretische verkenning ondersteund. Het bestuur dient veelal de regie te voeren

en daarom is het van belang dat het bestuur wordt meegenomen in het gedachtegoed

van PiO ( in: Aalberts e.a. 2007:15, 16). Voor het leveren van haar bijdrage aan veiligheid

is het van belang om helderheid te verkrijgen over wat deze veiligheid dan inhoudt. Het

is volgens onderzoekers met name de politie die baat heeft bij deze helderheid. De

politie kan deze echter niet alleen tot stand brengen. Ook daarbij heeft de politie haar


90

partners en andere betrokkenen nodig (in: Aalberts e.a. 2007: 51). Ook wij

constateerden dat wij, onderzoekend vanuit het binnenperspectief, een beperkte

conceptualisatie konden bewerkstelligen van begrippen als veiligheid en Policing of

Communities. Daarbij blijft het altijd moeilijk om verschillende belevingswerelden bij

elkaar te brengen tot een gedeelde beleving. Een eerste aanzet vanuit een

binnenperspectief door vooral te problematiseren en te conceptualiseren zal leiden tot

deelname van ook andere betrokkenen aan het debat. Desondanks is het jammer dat

PiO teveel vanuit een binnenperspectief is geschreven. In de ogen van Visser is PiO

echter niet iets nieuws maar een volgend hoofdstuk in de politiebiografie (in: Aalberts

e.a. 2007:21). Een hoofdstuk waarin we vooral leren om van buiten naar binnen te

kijken en allianties aangaan met de buitenwereld. En dat is daarmee ook het doel van

Policing of Communities. Dat de uitwerking van PiO niet alleen door de politie tot stand

kan worden gebracht zal inherent hieraan zijn. Ons is opgevallen dat de samenwerking

om tot de visie PiO te komen en deze in de praktijk uit te rollen een prominent

onderwerp van discussie is (geweest). Doordat de projectgroepleden van de

visieontwikkeling deze al gedurende de totstandkoming doorleefd hebben, hebben zij

een voorsprong op de andere leden van de Raad van Hoofdcommissarissen. Bij velen

overheerst de teleurstelling dat de visie te weinig met z’n allen is doorleefd en dat

internalisatie in de breedte nog moet plaatsvinden (in: Aalberts 2007:19). Vandaar

wellicht de reden waarom het noodzakelijk lijkt om ambassadeurs aan te stellen om de

visie tot leven te brengen. Overigens overheerste deze mening ook bij direct

betrokkenen, zoals bij de politieministeries. Het is dan ook geen verrassing dat zo divers

als het interne draagvlak binnen de Raad is gecreëerd, zo ook de ontwikkeling binnen de

diverse korpsen op gang is gekomen. In verschillende korpsen zijn initiatieven tot stand

gekomen, waaronder korpsbijeenkomsten, themadagen, presentaties in regionaal

colleges etc. De initiatieven verschillen per korps en bovendien hebben onderzoekers

geconstateerd dat er initiatieven zijn ontstaan die niet direct in verband zijn te brengen

met PiO, maar die wel getuigen van hetzelfde gedachtegoed (in: Aalberts e.a. 2007:21).

Volgens onderzoekers hebben korpsen behoefte aan maatwerk aan ontwikkelingen in

het kader van PiO met een regionale- en lokale kleur en passend bij de biografie van het

korps (in: Aalberts e.a. 2007:21). Korpsen staan niet stil en hadden al een eigen

dynamiek in het veiligheidsveld.

Tijdens de werkbezoeken bleek dat het Amsterdamse project ‘Ondernemingen en

Veiligheid’ als schoolvoorbeeld genoemd werd van Policing of Communities. Het project

is gericht op het samen met ondernemers veiliger maken van de branche. Maar ook het

concept ‘Regionale Toezichtruimte’ zoals uitgevoerd in IJsselland waarbij meerdere

partners samenwerken om met behulp van beschikbare registratiemiddelen, veelal

camera’s, de veiligheid op een locatie te verbeteren, wordt onder Policing of

Communities geschaard. De samenwerking binnen een toezichtruimte kan echter niet

worden gezien als een samenlevingsverband (community), maar heeft het karakter van

een samenwerkingsverband, een organisatie. Deze projecten zijn gericht op het zoeken


91

van samenwerking met organisaties en daarvan hebben wij eerder geconstateerd, dat

deze uitstekend kunnen faciliteren in het werken aan veiligheid, maar niet expliciet de

kenmerken van een community hebben. Het is ons inziens discutabel waarom deze

projecten vallen onder de noemer Policing of Communities. Een gesprek met

onderzoekster Aalberts maakte ons duidelijk dat zij van mening is, dat PiO vooral gaat

over de samenhang tussen de tien punten en het eigenlijk een ongelukkige keuze is om

deze te onderscheiden. Ze staan allemaal in het kader van veiligheid benoemd en

daarmee is PiO met name gericht op de wijze waarop de politie haar rol pakt in

samenwerking met anderen. Daarmee maakt zij het onderscheid tussen de

onderscheidende tien punten kleiner en minder relevant en benadrukt zij vooral de

richting van PiO. De veiligheid concentreert zich op die van mensen, goederen,

informatie en geldstromen, die alleen in nauwe samenwerking met partners kan worden

gerealiseerd.

De richting van PiO is duidelijk en geeft veel ruimte om via geheel verschillende

netwerken de rol van de politie in te vullen. Een voorbeeld hiervan is de grote variëteit

aan manieren waarop in samenwerking met de Rotterdamse Haven informatie van

partners wordt gebruikt om kennis van de toekomst te benutten. In Zuid-Holland-Zuid is

een veiligheidsociëteit met een "doe" en een "leerfunctie". Beide functies dienen de

partners in veiligheid enthousiast te maken om lokale veiligheidsproblemen integraal

aan te pakken, waarbij de regierol van de gemeente voorop staat. Alhoewel de

veiligheidssociëteit door de onderzoekers wordt gerangschikt onder het punt

Ondergeschiktheid met gezag, kunnen daaruit voortvloeiende projecten gerangschikt

worden onder Policing of Communities. Daarmee wordt ook weer eens duidelijk dat

policing door meerdere partijen kan worden uitgevoerd en dat de kracht zit in de

samenwerking. Uit het onderzoek blijkt dat de Community in vele projecten nog wel

traditioneel wordt benaderd, door vanuit de politie zich vooral te richten op de wijk of

een andere te onderscheiden doelgroep in de wijk. De wijk, het bedrijventerrein, de

branchevereniging en dergelijke zijn de onderwerpen waar de plannen om de veiligheid

te verbeteren zich op richten. Slechts in een enkel geval wordt er gezocht naar andere

combinaties waarin mensen relaties met elkaar (kunnen) hebben. Kortom: de duiding

van communities is traditioneel. Wat een groot deel van de plannen typeert is de

organisatorische omschrijving en aanpak, waarin natuurlijk heel goed de samenwerking

naar voren komt. Maar het doel en de specificatie van de verbetering van de veiligheid

zijn mager omschreven en worden voor de uitvoerenden onvoldoende duidelijk

gemaakt.

6.3.2 Verbinding en Vertrouwen met het oog op Veiligheid

Voor het vertrouwen in de politie is het van belang dat de politie goed wordt beoordeeld

op haar bijdrage aan veiligheid, stellen onderzoekers. Hiertoe dienen echter politiek,

bestuur, openbaar ministerie en politie wel greep te krijgen op het begrip veiligheid (in:

Aalberts e.a. 2007: 11). Aalberts en Hazenberg typeren veiligheid zelfs als een

‘veelkoppig monster’ (Aalberts e.a. 2007:11). In het theoretisch deel constateerden wij


92

dat beredeneerd vanuit Policing of Communities vooral de sociale veiligheid centraal

staat. In onderliggende onderzoeken blijkt dat de zorgdragers voor veiligheid geen

duidelijke scheiding aanbrengen tussen fysieke- en sociale veiligheid. De

veiligheidbeleving, ook wel subjectieve veiligheid genoemd, wordt daarnaast veelvuldig

benoemd. Wij hebben de veiligheidsbeleving in ons onderzoek ondergebracht bij de

sociale veiligheid en gaan er van uit dat met name de sociale veiligheid in PiO centraal

staat. Daarbij vooronderstellen wij dat met name de sociale veiligheid van invloed is op

het vertrouwen van de burger in de politie. Over de objectieve veiligheid is men het wel

eens. Dit zijn de feiten en de cijfers. Daarbij merkt ook Akerboom, Nationaal Coördinator

Terreur Bestrijding, op dat hij zich afvraagt of het de burger om de objectieve veiligheid

gaat. Hij is van mening dat het de burger veel meer gaat om het maatschappelijk klimaat

van nu, dat zich kenmerkt door agressie en hufterigheid. “Zo’n klimaat kan je alleen maar

aan als je deze voelt en daarvoor zal de politie zintuigen moeten ontwikkelen om

veenbranden aan te zien komen”: aldus Akerboom (in: Aalberts e.a. 2007:12). Hij voegt

daar nog aan toe dat de politie hiervoor authentiek en professioneel verbinding moet

zoeken met de wereld om haar heen. Tot op heden is het gebiedsgebonden werken het

concept dat leidt tot verbinding tussen politie en buurten. Er bestaat onder de leden van

de Raad volledige overeenstemming dat gebiedsgebonden werken een essentieel

element uit de Nederlandse politiebiografie blijft. Het gaat daarbij om de relatie die

bestaat met de bevolking, fijnmazig en herkenbaar. Maar ook zorgen voor de balans

tussen dienstverlening en handhaving (in: Aalberts e.a. 2007:23). Kuijs ondersteunt de

visie dat een belangrijke rol van politiemensen het ondersteunen van communities is in

het nemen van verantwoordelijkheden voor hun samenleven (in: Aalberts e.a. 2007:23).

Verbinden met de samenleving en zeker een netwerksamenleving is op zich geen

vanzelfsprekendheid constateren onderzoekers. En daarmee ontstaat een spanningsveld

met vertrouwen, want verbinden vormt wel een voorwaarde in het scheppen van

vertrouwen. En vertrouwen is een belangrijke prestatie-indicator voor de politie.

6.3.3 Professionaliteit met het oog op Veiligheid

Met name het onderzoek ‘PiO in beeld’ had tot doel om te zoeken naar mogelijkheden om

PiO praktisch uit te leggen, na te gaan wat binnen de politieopleidingen aangepast moest

worden om PiO tot een succes te maken en de stuurgroep in staat te stellen

wetenschappelijk onderzoek te laten verrichten naar de effectiviteit en landelijke

toepasbaarheid. Maar bovenal was het doel om na te gaan hoe de bijdrage aan veiligheid

vergroot kan worden (Aalberts e.a. 2008:2). Een duidelijke omschrijving van het begrip

Veiligheid zou de professionaliteit van de politie ten goede komen. Zij is dan enerzijds in

staat om haar activiteiten beter te richten en haar rol te begrenzen en anderzijds om

met partners en burgers helderheid te verkrijgen over ieders verantwoordelijkheid in

veiligheid. Gaten die dan vallen worden beter toebedeeld aan de eigenaar. De term

veiligheid blijkt binnen de politie en haar directe omgeving zeer breed te worden

uitgelegd. Waar de één zich afvraagt wat er eigenlijk met veiligheid wordt bedoeld,

noemen anderen onderwerpen van hondenpoep tot terreur elders in de wereld. Velings,

oud korpschef Limburg-Zuid, is van mening dat veiligheid verschillende werkelijkheden


93

kent, afhankelijk van de bestuurslaag van waaruit naar veiligheid wordt gekeken (in:

Aalberts e.a. 2007:11). Het ontbreekt aan een heldere definitie van veiligheid. Aan de

geïnterviewden is gevraagd om duidelijkheid te verschaffen over de rol van de overheid

met betrekking tot invloed op de veiligheidsbeleving. Hoe repressief moet de politie

zijn? Moet de politie altijd de schuldvraag onderzoeken of vaker genoegen nemen met

het feit dat volstrekte veiligheid onmogelijk is? Met andere woorden: welke boodschap

zendt de overheid uit? Deze vragen gaan over de onzekerheid die van invloed is op de

veiligheidsbeleving. Iedereen is het wel eens over de plek waar de politie haar rol

vervult: het publieke domein. Men realiseert zich wel dat zaken die zich afspelen in het

private domein zich kunnen uiten in het publieke domein. Zo wordt de ontwikkeling van

internet als nieuwe kans gezien om ook vanuit het private domein collectieve

intelligentie te genereren ten behoeve van opsporing en dienstverlening (in: Aalberts

e.a. 2007: 12-13).

Intussen zijn alle leden en partijen van mening dat de visie wel degelijk een toegevoegde

waarde heeft. De visie wordt vooral gewaardeerd omdat het waardensturing in zich

heeft (Aalberts e.a. 2007:19). Ondanks meningsverschillen over de groeimogelijkheden

die de visie schept, wordt in z’n algemeenheid de mening toegedaan dat de visie zal

leiden tot meer aandacht voor inhoud en vakmanschap. De waardering wordt breed

uitgesproken voor het ontstaan van evenwicht tussen handhaving en dienstverlening.

Hiermee lijkt de visie tegemoet te komen aan meer duidelijkheid over wat policing voor

de politie inhoudt en wie daarbij betrokken moeten worden. Wat echter nog

belangrijker is voor de uitwerking in de praktijk, is dat het de diender op straat

aanspreekt. In het hoofdstuk over policing hebben we immers gezien dat de

discretionaire bevoegdheid nog steeds grote invloed heeft en beleid niet altijd het werk

op straat gericht beïnvloedt. De voorzitter van de Nederlandse Politiebond zegt in zijn

interview dat we ons moeten realiseren dat de basis van het politiewerk niet zozeer

verandert, welke visie ook ontwikkeld wordt en dit ondanks internationalisering en

veranderende technieken (in: Aalberts e.a. 2007:36). In de praktijk wordt de politie

geconfronteerd met problemen die door niemand anders worden opgepakt en deze

passen niet altijd in de visie zoals deze nu is gepresenteerd. Daarom is het belangrijk dat

de visie een vertaling krijgt naar de praktijk van alledag, verbonden aan actuele

veiligheidsvraagstukken. En deze alledaagse praktijk kan op uiteenlopende locaties

verschillen. Een geheel andere manier van kijken naar policing zou de wijze van het

combineren en vergaren van informatie kunnen zijn. Door informatie te ontleden, de

gegevens te verbinden uit zeer verschillende bronnen, wordt middels de techniek

binnen het Korps Landelijke Politie Diensten een methodiek ontwikkeld en beproefd om

Informatie Gestuurde Politie vorm te geven. Het is een vorm van ontrafelen van

netwerken. Door dit gebruik van gegevens komen onbekende relaties en contacten aan

het licht en wellicht ook nieuwe communities. Deze verschillende invalshoeken maken

duidelijk dat PiO volgens onderzoekers vooral een richtinggevend kader is (in: Aalberts

e.a. 2007:21). Juist die alledaagse praktijk waarbij de diender tussen alle facetten van de


94

samenleving opereert, ondersteunt de stelling dat PiO dient te worden uitgewerkt in

samenwerking met de omgeving en daarbij behoren onze partners en direct

betrokkenen. Zo stelt de voorzitter van het korpsbeheerdersberaad: “dat we een

maatschappelijk georiënteerde politie hebben die met de poten in de modder staat en

tegelijkertijd nadenkt. En dat doet de politie allebei heel goed” (in: Aalberts e.a. 2007:32).

Vanuit Justitie klinkt het geluid door dat het belangrijk is dat de politie afspraken maakt

over wie welke taak aanpakt en het ook aandurft om deze ook over te laten aan anderen,

zoals de gemeente. Dat dit voor de politie moeilijk is wordt erkend vanwege het feit dat

het bijna in de genen van de politie zit zaken op te pakken (in: Aalberts e.a. 2007:33).

Eerder noemden we dit de rol van de maatschappelijke vuilophaaldienst, dat door

wetenschappers als de Ruijter en Bittner als een fundamentele taak van de politie wordt

beschouwd. Vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties was

dit overigens de reden om de kerntakendiscussie te starten (in: Aalberts e.a. 2007:40).

Als we onze bevindingen ernaast leggen zouden we eerder moeten spreken over de

taakverdeling bij de vuilverwerking in plaats van wat de kerntaak is van de vuilophaler.

Met deze laatste discussie lossen we het probleem van overspannenheid niet op. Veel

belangrijker is om te weten hoe andere organisaties en de burger zelf een rol vervullen

in het sorteren en het recyclen van het vuil. Daarin zou de overheid een faciliterende en

regisserende rol moeten vervullen. Pas dan kan de politie zich richten op haar eigen

professionaliteit.

Om aan veiligheid invulling te geven blijkt uit bovenstaande onderzoeken dat in alle

korpsen de afgelopen jaren activiteiten, projecten en programma’s gestart zijn die

gerelateerd kunnen worden aan de uitgangspunten van PiO. Dit is op zich niet vreemd,

omdat politiethema’s als veiligheid en de relatie met de (lokale) omgeving al sinds jaar

en dag tot de kerntaken en het instrumentarium van policing worden gerekend. In alle

korpsen worden voorbeelden aangetroffen van activiteiten die het gedachtegoed van

PiO uitdragen, maar die niet altijd als zodanig worden gecommuniceerd of worden

herkend. Bijna alle plannen worden verricht in samenwerking met andere partners voor

veiligheid waarbij de politie lang niet altijd de regie heeft, of anders gezegd zichzelf als

verantwoordelijk probleemhouder ziet. Zo wordt de bredere betekenis aan policing

gegeven, maar is duidelijk dat niet de politie het probleem op haar bordje heeft, hoewel

dat niet altijd wordt erkend door de burger. Deze constatering maakt nog niet dat het

voor de politie helder is wat haar rol dan in deze samenwerking steeds moet zijn. Wij

zijn van mening dat die rol ook kan verschillen, afhankelijk van fasering, de mate van

professionalisering van zowel politie als haar partners en de aard van het

veiligheidsvraagstuk. Maar bovenal wordt het niet duidelijk, omdat we nu eenmaal

moeite hebben om een heldere definitie te geven aan het begrip veiligheid.

Na bovenstaande analyses van twee praktijkonderzoeken blijft de vraag wat nu de winst

is van Politie in Ontwikkeling en in het bijzonder van Policing of Communities als

richtinggevend principe. Al eerder is opgemerkt dat de begrippen vooral een

6.4 De opbrengsten van vandaag


95

attenderende waarde hebben. De politieorganisatie is vanuit haar probleemoplossend

vermogen niet sterk in het problematiseren van nieuwe uitgangspunten, begrippen etc,

maar neigt snel naar invulling en oplossing van nieuwe richtingen. De analyse maakt

duidelijk dat het van wezenlijk belang is om naar onderliggende niveaus achter een visie

te zoeken en door het debat de visie hanteerbaar te maken in de praktijk. Wij denken

daar met dit onderzoek een bijdrage aan te leveren. Policing of Communities als

richtinggevend principe blijkt dan een wezenlijk andere mogelijkheid te bieden in het

kijken naar de omgeving en de rol van politie en andere organisaties en netwerken in

het veiligheidsvraagstuk. Maar in de praktijk is het vooral een voortzetting op de wijze

waarop we al policing bedreven. Een voortzetting waarin we onze werkwijze en

zienswijze aanpassen aan de veranderende omgeving. Daarmee pretenderen wij niet dat

de toegevoegde waarde minimaal is, want het continue herijken en scherp blijven op

wat wij als politie doen en of dit nog wel bijdraagt aan veiligheid is van wezenlijk belang

voor de legitimiteit van de politie. In de praktijk hebben we gezien dat de politie nog

steeds actief werkt aan het veiligheidsvraagstuk en ook zoekt naar nieuwe

mogelijkheden. Wij zijn van mening dat PiO hieraan een positieve impuls geeft en dat het

minder van belang is op welke wijze deze vorm krijgt. Het ‘variatie-selectieperspectief’

biedt zelfs de mogelijkheid om de beste praktijkvoorbeelden tot gewin van de

Nederlandse Politie te maken. De toegevoegde waarde van de praktijkonderzoeken zit

vooral in de benchmarking die voor de korpsen wordt verricht. De politie is vaak zo

druk met haar directe regionale- en lokale omgeving dat zij niet kijkt naar de positieve

ontwikkelingen bij de buren. Wellicht kunnen deze onderzoeken en ook toekomstige

onderzoeken daaraan bijdragen. Daarnaast bieden de onderzoeken inzicht in de eisen

die aan de professionaliteit worden gesteld van de individuele politiemens, zodat ook

opleiding en selectie van de professionals kan worden aangepast.

‘Politie in Ontwikkeling’ is de start geweest van een groot aantal ontwikkelingen in

Politie Nederland. Met nieuwe noties als Nodale oriëntatie en Policing of Communities

wordt het veiligheidsvraagstuk in alle korpsen vanuit andere en nieuwe perspectieven

bekeken. Daarbij is lang niet altijd sprake van aansluiting op de begrippen zoals deze

binnen PiO zijn verwoord, maar het gezamenlijk met anderen werken aan veiligheid is

wel de grootste gemene deler van de verschillende projecten en dat wat PiO beoogt.

Feitelijk lijken de projecten zich niet zo zeer bezig te houden met Policing of

Communities maar bovenal met ‘policing of the networksociety’. Zowel de (geografische)

communities, de nodes, de lokale oriëntatie, informatiesturing, programmasturing en

signaleren en adviseren zijn naar deze vorm van policing te herleiden. De twee

onderzoekende ambassadeurs stellen zich uiteindelijk de vraag of implementeren of

ontwikkelen aan de orde is ten aanzien van het gedachtegoed PiO. Zij concluderen dat

vooral denken, voelen en van daaruit handelen door middel van experimenten PiO in de

praktijk zal brengen en het besef van de juiste richting zal geven. Ook wij hebben met

deze vraag geworsteld, maar constateren dat deze vraag misschien niet gesteld had

moeten worden. Het basispolitiewerk verandert waarschijnlijk niet veel, zoals we eerder

6.5 Conclusie


96

constateerden. Wel zijn we van mening dat stimuleren van innovaties de politie zal doen

ontwikkelen en dat daarmee de visie van PiO in de praktijk zichtbaar wordt.

In dit hoofdstuk hebben wij aan de hand van drie onderstomen inzicht geboden in de

onderzoeken die in de praktijk de uitwerking van PiO onder een vergrootglas hebben

gelegd. Uit het gesprek met Monique Aalberts bleek ons dat zij grote verschillen hebben

geconstateerd in de uitwerking van PiO in de verschillende korpsen. We hopen dus op

het lerende effect van deze onderzoeken. Uit hetzelfde gesprek bleek ons informeel dat

het politiekorps Zuid-Holland-Zuid in de ontwikkeling en internalisering van PiO grote

stappen voorwaarts heeft gezet en als voorbeeld kan dienen voor de andere korpsen.

Dat maakt ons nieuwsgierig. Want alhoewel het voor ons in het beschikbare tijdbestek

onmogelijk is om een toets bij alle korpsen uit te voeren, willen wij toch minimaal een

praktijkillustratie verbinden aan onze theorie. Daarom doen wij een beperkte toets in

het politiekorps Zuid-Holland-Zuid.


97


98

7 Policing of Communities, een

praktijkillustratie

Bovenstaand krantenartikel is een prachtig voorbeeld van de wijze waarop onze

samenleving verandert onder invloed van onder andere technologische ontwikkelingen.

Het ontstaan van een nieuw wij-gevoel, home-coming en verbondenheid is kenmerkend

voor die ‘andere gemeenschap’ of nieuwe ‘community’ zoals we in onze theoretische

verkenning hebben laten zien. Daaruit blijkt opnieuw dat de netwerksamenleving

waarin wij leven veronderstelt dat burgers zich niet laten vangen op die ene plek die

wijk heet. Hiermee wordt nog eens concreet duidelijk gemaakt dat deze ontwikkelingen

van de politie een andere manier van werken vergen die zich naast de geografische

gebieden richt op andere gemeenschappen. De visie in PiO onderschrijft dit belang als

doorontwikkeling op de fijnmazige gebiedsgebonden politiezorg die nog steeds

essentieel blijft. In het eerste deel van ons empirisch onderzoek werd al duidelijk dat

politiekorpsen allemaal op een of andere wijze activiteiten ontplooien die onder de

paraplu van PiO zijn te brengen. Aanvullend hierop en in relatie tot de door ons

onderkende onderstromen is vervolgens in eigen veldwerk onderzoek verricht. Dit

onderzoek is verricht in het politiekorps Zuid-Holland-Zuid. Dit korps is als goed

voorbeeld uit het onderzoek, dat door de PiO-ambassadeurs is verricht in ‘PiO in beeld

naar voren gekomen’. Om die reden en vanwege de beperkt beschikbare tijd hebben wij

in dit korps een steekproef gehouden naar de ontwikkelingen in het kader van PiO en

specifiek gericht op Policing of Communities. Wij zijn ons bewust van het feit dat dit

onderzoek geen representatief resultaat oplevert, maar het geeft ons minimaal inzicht in

de uitwerking van PiO op de werkvloer van het politiebedrijf. Eerdere onderzoeken

7.1 Inleiding

Internet wordt domein van straatcultuur dinsdag 30 juni 2009 | 18:13

ROTTERDAM (ANP) - De straatcultuur onder jongeren breidt zich uit van de openbare ruimte naar internet. Via sociale netwerken als Hyves ontmoeten jongeren uit alle lagen van de bevolking, van verschillende etnische afkomst en uit diverse gemeentes elkaar en vormen gaandeweg een groep.

Hun ik-cultuur verschuift naar een wij-gebeuren. Ze voelen zich aan elkaar verbonden en komen steeds verder van de burgercultuur af te staan. Leraren merken dat zij nog maar moeilijk contact krijgen met jongeren, omdat ze elkaar niet meer begrijpen. ,,Over een jaar of drie wordt pas echt duidelijk wat deze nieuwe straatcultuur voor gevolgen heeft'', zei dinsdag jongerenwerker Frank van Strijen van Jeugd enzo. Woensdag overhandigt hij in Rotterdam zijn boek Van de straat aan minister Andre Rouvoet (Jeugd).

Stentor Zwolle


99

hebben zich immers gericht op de visie van de korpsleidingen op de uitwerking van PiO

in de praktijk. In dit hoofdstuk vindt de uitwerking plaats van het veldonderzoek dat wij

hebben verricht in de maanden juni en juli 2009 in het politiekorps Zuid-Holland-Zuid.

Ons onderzoek is verricht aan de hand van een 5e empirische subvraag namelijk:

5. Op welke wijze wordt aan Policing of Communities uitvoering gegeven door de

uitvoerende politiemedewerker, afgezet tegen de theoretische verkenning?

De korpsleiding was al een aantal malen bevraagd naar de uitwerking van PiO in de

praktijk en mede daarom hebben wij ons gericht op de uitvoerende medewerkers. Het

gaat er uiteindelijk om welke resultaten het voorgenomen beleid oplevert in de praktijk.

De vertaling van beleid naar uitvoering is bovendien niet zo vanzelfsprekend als het lijkt.

Ook hebben we gezien dat in de praktijk de politiemedewerker zijn ‘ding’ gewoon blijft

doen en dat hij wat op hem afkomt blijft oppakken, ongeacht wat het beleid hem

aandraagt. Uiteraard hebben wij voor ons onderzoek toestemming gevraagd aan de

korpsleiding en deze ook verkregen.

In de theoretische verkenning hebben wij een aantal onderstromen of thema’s ontdekt

die ten grondslag liggen aan de onderliggende vraag van ons onderzoek wat de identiteit

en positie van de politie is in de samenleving zoals deze zich ontvouwt. Het onderzoek

naar bestaande onderzoeksdata over de uitwerking van PiO hebben wij in hoofdstuk zes

aan de hand van deze thema’s beschreven. Deze thema’s zijn gerelateerd aan het doel

van veiligheid in een netwerksamenleving;


netwerksamenleving; Welke rol spelen nieuwe of andere communities dan de






Aangezien onze theoretische verkenning gebaseerd is op de intenties van PiO

veronderstellen wij dat de door ons geformuleerde onderstromen of thema’s ook een

basis vinden in PiO. Om te bezien op welke wijze de visie van PiO zijn uitwerking heeft

gekregen in de beleidsvoering van het korps hebben wij deze thema’s getoetst aan het

visiedocument 2007-2010 van Politie Zuid-Holland-Zuid ‘Waakzaam en Dienstbaar’.

Vervolgens hebben wij op basis van dezelfde thema’s en in combinatie met de toets op

het visiedocument een aantal interviews gehouden met respondenten die een

dwarsdoorsnede van het korps vertegenwoordigen. Om een beeld te krijgen van de

wijze waarop in het korps richting wordt gegeven aan de hand van PiO hebben wij

gekozen om een startinterview te houden met de korpscontroller. Hij is de persoon die

zowel betrokken is bij de visieontwikkeling van het korps alsmede bij de vertaling naar

7.2 Onderzoeksopzet


100

de uitvoering. Deze rol veronderstelt dat hij een goed overzicht heeft van de

ontwikkelingen in het korps. Door hem zijn wij verwezen naar de districtchef van

Dordrecht-Zwijndrecht die tevens het programma gebiedsgebonden werken in het

proces van handhaving heeft doorontwikkeld. Verondersteld werd dat deze respondent

een goed overzicht zou kunnen geven op de uitwerking van Policing of Communities. Via

deze respondent zijn de overige respondenten uitgezocht die allen werkzaam zijn in de

uitvoering van het politievak op straat, danwel dit werk inhoudelijk ondersteunen

vanuit een projectmatige invalshoek. Voorwaarde voor de keuze was dat de

respondenten well-informed moesten zijn en direct bij de uitvoering betrokken.

Uiteindelijk hebben wij acht interviews gehouden onder de navolgende functies;

- Korpscontroller

- Districtchef

- Wijkteamchef

- Beleidsmedewerker district

- Buurtagent/wijkagent

- Projectleider

- Thematisch rechercheur/coördinator specifieke doelgroepen

De interviews hebben wij gehouden volgens een semi-gestructureerde opzet. Daarbij

zijn de drie boven genoemde thema’s die als onderstromen uit het theoretisch kader

kwamen, leidend geweest. Maar eerst de uitwerking van het visiedocument 2007-2010

“Waakzaam en Dienstbaar”.

In hoofdstuk 6 is al naar voren gekomen dat de korpsen van wie de hoofdcommissaris

deel heeft genomen aan de projectgroep die de politievisie PiO heeft ontwikkeld, een

voorsprong hebben. De korpschef heeft immers de ontwikkeling van de visie doorleefd

en is meer dan gemiddeld betrokken bij de uitvoering ervan. In de praktijk blijkt dan ook

dat de korpsen van deze korpschefs meer dan gemiddelde aandacht hebben voor de

doorvertaling van deze politievisie in hun eigen korps. De korpschef van het Korps

Landelijke Politie Diensten Bik was als lid van de projectgroep PiO een van de

medeauteurs en onder zijn verantwoordelijkheid is de visie 2007-2010 ‘Waakzaam en

Dienstbaar’ tot stand gekomen. De verwachting is dan ook dat bij het inrichten en

verrichten van de politiefunctie in Zuid-Holland-Zuid de landelijke visie doorklinkt.

7.3.1 Waakzaam en Dienstbaar

In de inleiding en het eerste hoofdstuk van het visiedocument wordt nadrukkelijk

stilgestaan bij de landelijke visie in PiO. Het korps Zuid-Holland-Zuid stelt daarin dat het

zich committeert aan de landelijke visie, zich realiserend dat dit invloed zal hebben op

het korps. De nieuwe visie van het korps zoekt dan ook aansluiting bij de tien punten op

de horizon waarin de onderstaande principes van eminent belang zijn. De voorgaande

visie van het korps kende het motto ‘Samen alert werken aan veiligheid’ waarbij de

7.3 Visie Politiekorps Zuid-Holland-Zuid “Waakzaam en Dienstbaar”


101

leidende thema’s waren: Resultaat, Professionaliteit en Gezamenlijkheid. Juist door een

beperkt aantal leidende thema’s te benoemen lijkt de implementatiekracht van het

korps vergroot te worden bij het inrichten en verrichten. Wij constateren dat deze

thema’s ook in de door ons geconstateerde onderstromen terugkeren. Gezamenlijkheid

verwijst immers naar samenwerking zowel met partners als de samenhang intern

tussen de verschillende processen, maar ook naar verbinding die voorwaardelijk is voor

vertrouwen. Professionaliteit verwijst naar onze positie in de samenleving en de wijze

waarop wij ons vakmanschap inzetten. Alertheid relateert het korps aan waakzaamheid.

Een alerte politie is volgens het korps in staat om veel problemen voor te blijven, klein te

houden en waar onvermijdelijk is adequaat te bestrijden. Bovendien betekent een

waakzame politie dat deze oog heeft voor het ongewone, het afwijkende (Waakzaam en

Dienstbaar 2006:3). Dienstbaarheid wordt door het korps vertaald in de zienswijze dat

de politie ten dienste staat van de democratische rechtstaat, de instituties die haar

representeren en de veiligheid van de burgers. Daarbij staat vermeld dat dit ook

betekent datgene te doen waar de burgers behoefte aan hebben (Waakzaam en

Dienstbaar 2006:3). De politie doet dat wat het meest oplevert aan het reduceren van

onveiligheid en daarmee acht het korps deze uitspraak richtinggevend voor de vraag of

een bepaalde activiteit tot de taken van de politie behoort. Ons inziens blijft met deze

laatste zienswijze de onduidelijkheid bestaan over de rol en de positie van de politie in

de samenleving. Hiermee kan ook worden beargumenteerd dat de taak van het

maatschappelijk vuilnisvat wel degelijk een functie van de politie is. Daarmee is het

probleem dat door overvraging, politisering, fragmentatie en prestatiedruk wordt

gegenereerd niet opgelost.

Ook in de nieuwe korpsvisie worden drie leidende thema’s benoemd;

Resultaatgerichtheid, Professionaliteit en Actieve Wederkerigheid.

Een directe relatie tussen de missie, de leidende thema’s en de landelijke visie wordt

gelegd met de ‘Nodale Oriëntatie’ en het ‘Ondergeschiktheid met gezag’ waarin de

ontwikkeling van persoonlijk meesterschap en professionaliteit een essentiële rol

vervult. Het korps getuigt daarbij van het inzicht dat de politie zich vooral op de

geografische gebieden heeft gericht en dat het hen daardoor enigszins is ontgaan dat een

enorme mobiliteit is ontstaan tussen locaties en (groepen) mensen, zoals ook het

krantenartikel over de verschuiving van de straatcultuur getuigt. Om op deze

verschuivingen in de samenleving als politie adequaat te kunnen reageren wordt

impliciet ook aan de andere principes zoals ‘policing of communities’ richting gegeven.

Persoonlijk meesterschap is een van de speerpunten die in het visiedocument wordt

benoemd als antwoord op de vooral onvoorspelbare ontwikkelingen. Dat betekent in de

visie van Zuid-Holland-Zuid dat medewerkers een inschatting kunnen maken van

ontsporingen in de maatschappij. Juist die ontsporingen die minder grote gevolgen

hebben moeten door de politie worden herkend door midden in de maatschappij te

staan, middenin de stromen zoals die door mobiliteit als via het internet op gang komen.

Daarvoor moet de politie dichtbij de burger blijven staan, maar op meer creatieve


102

manieren dan tot nu toe. Persoonlijk meesterschap betekent dan ook anders leren kijken

en zowel patronen als afwijkingen leren herkennen.

De visie van Zuid-Holland-Zuid is ontwikkeld door het Regionaal Managementteam en

daarna door middel van zestien korpsbijeenkomsten voorzien van input door alle

medewerkers. Zijn de door ons onderkende onderstromen terug te vinden in het

visiedocument?

7.3.2 Samenwerkingsgerichtheid in een netwerksamenleving

In de voorgaande missie werd gezamenlijkheid als leidend thema opgevoerd. Het korps

is van mening dat deze discipline in denken en doen onvoldoende effect heeft gehad. Dat

is de reden waarom dit thema is vervangen door Actieve Wederkerigheid. Het korps is

van mening dat van de leidinggevenden naast resultaatgerichtheid meer externe

oriëntatie wordt vereist teneinde de samenwerkingsverbanden met partners en burgers

een impuls te geven. Ontwikkeling is daarbij ondenkbaar als er eenzijdige

veiligheidsconcepten worden ontwikkeld. Veiligheid is wel het doel volgens het korps,

maar niet de kerntaak. De kerntaken liggen besloten in de vijf basisprocessen van de

politie, handhaving, opsporing, noodhulp, intake en ondersteuning. Daarom wordt

jaarlijks onder regie van de gemeenten en in samenhang met het OM, burgers en politie

een veiligheidsplan ontwikkeld. De gemeenten die het voortouw hierin nemen, kunnen

zelfs rekenen op een pluspakket aan politiediensten. Daarbij valt te denken aan

bijvoorbeeld de inzet van een openbare ordeteam. Het korps geeft aan dat er de

afgelopen jaren al veel is gebeurd, maar dat het op een punt is aanbeland dat er nieuwe

aanvullende strategieën nodig zijn, waarbij het uitgangspunt is dat de politie in staat

moet worden geacht om andere partners meer te laten bijdragen dan zij nu doen, om de

weerstand tegen criminaliteit in de samenleving te verhogen. Alhoewel nog niet alle

mogelijkheden zijn benut, lijkt er een soort verzadiging te zijn ontstaan van de maximale

repressieve effecten van het strafrecht en de veelplegeraanpak.

Voorbeelden van partnerschap worden genoemd in de zin van cameratoezicht,

infrastructurele maatregelen en product-markt-combinaties zoals het leerpark in

Dordrecht, waar in samenspraak met de buurtagent gewerkt wordt aan fysieke en

sociale veiligheid. Dit laatste kan ook gaan gelden voor ziekenhuizen,

verzorgingstehuizen, winkelcentra, stations en bedrijventerreinen. Tot slot wordt in dit

verband de aandacht gevestigd op het onderwerp “Senioren en Veiligheid”, zonder dat

daarvoor concrete plannen worden benoemd. Met name dit laatste voorbeeld past in de

aanpak van Policing of Communities waarbij senioren als een type community worden

gedefinieerd. Met de vergrijzing van onze samenleving lijkt dit in toenemende mate een

essentiële groep die aandacht verdient in het kader van veiligheid.

Een vermelding waard is de komst van de Veiligheidssociëteit, waarin onder

verantwoordelijkheid van bestuurders in de regio initiatieven worden ontplooid op het

gebied van veiligheid. Nadrukkelijk wordt hierbij de samenwerking gezocht met de

lokale politiechef, de brandweercommandant en het hoofd GHOR en met

vertegenwoordigers uit het maatschappelijk veld zoals bijvoorbeeld de schooldirecteur

als het gaat om schoolveiligheid, senioren of de directeur van een verzorgingstehuis.


103

Deze initiatieven moeten uitmonden in concrete activiteiten die ook als benchmark

elders kunnen worden ingezet. Buurtbemiddeling is zo’n initiatief dat een concrete

uitwerking kreeg in de regio.

7.3.3 Verbinding en Vertrouwen

Het korps had zich bij de voorgaande missie al ten doel gesteld de klanttevredenheid

met 10% te verhogen. Deze interne doelstelling werd “+ 10” genoemd en mondde uit in

diverse activiteiten. In de nieuwe visie wordt deze interne doelstelling vooral

gerelateerd aan het dienstbaar willen zijn in ‘Ondergeschiktheid met gezag’ en aan het

opbouwen van vertrouwen in de politie door de burger. Het programma wordt in de

nieuwe visie van het korps doorgezet met als benoemde resultaten: a. het persoonlijk op

de hoogte houden van de burger door iemand die verstand heeft van de zaak, b. het

kennen van de buurtagent door 51% van de inwoners, en c. het bejegenen, houding en

gedrag van politiemedewerkers moeten te allen tijde gericht zijn op de tevredenheid van

de burger. En de noodhulp zal in het kader van bereikbaarheid en beschikbaarheid

geprofessionaliseerd worden. Opleidingsprogramma’s, een bejegeningprofiel en

specifieke programma’s moeten positief bijdragen aan gestelde doelen. In de visie van

het korps wordt dienstbaar als een breder begrip dan ‘de burger centraal’ beschouwd en

wordt deze ook breder in de organisatie toegepast.

Verbinden als voorwaarde voor vertrouwen wordt niet alleen benoemd in het kader van

externe oriëntatie, maar ook intern tussen de verschillende processen om uiteindelijk in

de buitenwereld betere resultaten te bereiken.

7.3.4 Professionaliteit, informatie en communicatie

Het korps legt vooral de nadruk op de ‘Nodale Oriëntatie’ dat in een programma wordt

weggezet zodat hieraan een sterke impuls kan worden gegeven met een

verantwoordelijk programmaleider. Nodale oriëntatie is in de ogen van het korps een

andere manier van politie bedrijven. Het moet leiden tot andere vormen van toezicht- en

handhavingstrategieën, maar is ook van belang voor de informatie-inwinning en –

verwerking. Deze andere vormen van politie bedrijven vragen een doorontwikkeling

van de professionaliteit van de individuele medewerker. In de visie staat letterlijk

beschreven dat ook de politie met behoud van haar actiegerichtheid, steeds meer een

houding zal moeten ontwikkelen naar eerst denken en dan doen (Waakzaam en

Dienstbaar 2006:15). Zowel het niveau van ontwikkelen op thema’s als opsporing,

gebiedsgebonden werken en leiderschap vragen een intensivering in opleiding. Het

korps is van mening dat organisaties die met meer intelligentie zijn ingericht, met

mensen die gevoel en talent hebben voor de realiteit van de straat, innovatiever en

strategischer kunnen functioneren met een beter resultaat. Daarmee signaleert zij een

spanning met de zittende mensen. Professionaliteit betekent ook bewust gebruik willen

maken van nieuwe technische hulpmiddelen, zoals de technische vernieuwingen de

maatschappij dit ook van ons vereist (2006:15).


104

7.3.5 Resumerend

Uit de analyse van het visiedocument van Politie Zuid-Holland-Zuid blijkt dat zeker in de

geest van PiO beleidsvoornemens worden neergelegd. Daarbij zijn de tien punten op de

horizon niet direct toepasbaar, maar indirect wel herkenbaar. In ieder geval is het besef

aanwezig dat een andere wijze van politie bedrijven en een andere manier van kijken

naar de omgeving wordt gevraagd van iedere politiemedewerker. En dat is nog niet zo

gemakkelijk realiseerbaar. Routine in de dagelijkse praktijk en internalisering van

bestaande processen verandert men niet zomaar. Het korps zet in op deze dynamiek

door via programmasturing stevige impulsen te geven. Daarbij realiseert men zich dat

een koerswijziging niet drastisch kan plaatsvinden omdat de reeds ingeslagen weg eerst

uitgewandeld moet worden. Dat kan omdat de richting niet wezenlijk anders lijkt te zijn

met de nieuwe landelijke visie op het politievak, maar vooral nieuwe bestrating of

verbreding van het pad betekent.

De tijd is gekomen om de praktijk in Zuid-Holland-Zuid te onderzoeken. Wij hebben dit

gedaan door middel van een exploratief onderzoek, waarin de belevingswereld van de

uitvoerders naast de voornemens van de beleidsmakers wordt gezet. Deze

belevingswereld wordt geschetst aan de hand van wat medewerkers in hun dagelijkse

praktijk ervaren en uitvoeren en daarmee wordt naast de beleidsvoornemens een eigen

werkelijkheid gecreëerd. Daarvoor hebben wij acht semi-gestructureerde interviews

gehouden met een dwarsdoorsnee van medewerkers in het korps aan de hand van de

eerdergenoemde centrale thema’s; Samenwerkingsgerichtheid, Verbinding en

Vertrouwen en Professionaliteit.

Wij zijn ons bewust van het feit dat onze vraagstelling, hoe objectief en open ook gesteld,

te allen tijde een sturingseffect in zich heeft. De vraagstelling is nooit waardevrij en

beïnvloedt als vraagstelling de respondent in zijn antwoord. Het onderzoek is tentatief

en geeft in onze ogen een illustratie van een mogelijke vertaling van een visie naar de

uitvoering in de praktijk. Onze bevindingen ondersteunen wij met citaten uit de

interviews.

7.4.1 Samenwerkingsgerichtheid in een netwerksamenleving

Dat de samenleving de afgelopen decennia drastisch is getransformeerd naar een

netwerksamenleving wordt door alle respondenten onderkend. Dat de politie in deze

context alleen kan werken aan veiligheid is voor hen geen vraag meer, maar een

antwoord. Bij alle respondenten hebben wij gevraagd naar de wijze waarop zij daaraan

invulling geven en welke voorbeelden zij kunnen noemen. Het gebiedsgebonden werken

blijkt uit het merendeel van de antwoorden de meest essentiële ontwikkeling van de

afgelopen jaren te zijn. Het doel is vooral dicht bij de burger de buurtagent verbinding te

laten maken met deze burger door kennen en gekend worden. De buurtagent wordt

daarbij geacht zijn verantwoordelijkheid te nemen en niet te verwijzen naar

specialismen. Sinds begin jaren’90 blijkt dat het gebiedsgebonden werken een

beproefde werkmethode van het korps is geworden. Vanaf 2006 heeft deze methode een

7.4 Het veldonderzoek


105

extra impuls gekregen door de schaalgrootte van het wijkgebied aan te passen en de

wijkzorg nadrukkelijk te ontzien van de logistieke last van de andere processen zoals

noodhulp en opsporing. Alle wijkteams werden eenduidig ingericht met buurtagenten,

wijkmedewerkers, een wijksecretariaat, een teamchef met een plaatsvervanger.

Gedegen opleidingen werden verplicht gesteld voor alle buurtagenten waarbij vooral

aandacht werd besteed aan vakmanschap en wijkgericht werken, gericht op het aangaan

van allianties.

“Toen besloten werd dat wijkzorg uit de logistiek van opsporing zou worden gehaald om

zich meer te kunnen richten op de aanwezigheid in buurten en wijken was de reactie van

een wijkagent: Wij doen dus niet meer aan opsporing! Het is dus altijd moeilijk om beleid te

vertalen naar de uitvoering, omdat dit door uitvoerenden vaak zwart-wit wordt uitgelegd”

(Beleidsondersteuning)

Een van de allianties die het korps is aangegaan is de samenwerking in de

Veiligheidssociëteit. Juist de deelname vanuit het maatschappelijk veld maakt deze

samenwerkingsvorm bijzonder. Een tweede bijzonder element is dat de setting van

samenwerking geheel informeel maar niet vrijblijvend is. Wordt tijdens een bespreking

een probleem erkend, dan wordt deze onder verantwoordelijkheid van een

burgemeester opgepakt, aldus de projectleider. Daarmee is dit project een voorbeeld

van de uitwerking van PiO. Alle respondenten weten van het bestaan en van de functie,

maar niet allemaal herkennen ze de producten van deze sociëteit. De operationeel

actieve medewerkers ervaren of herkennen niet direct de effecten van de

Veiligheidssociëteit. Het programmabureau is ondergebracht bij de politie onder andere

met een medewerkster afkomstig van de gemeente. Het onderbrengen bij de politie

heeft toch nog vooral te maken met het feit dat de politie het meest praktisch invulling

weet te geven. Ten aanzien van de veiligheidsvraagstukken blijkt de politie nog steeds

de motor te zijn volgens een beleidsondersteuner en een projectleider.

Buurtbemiddeling, burgerparticipatieprojecten en het project om schade te verhalen op

vernielers zijn voorbeelden waarin een samenwerkingsverband is ontstaan in het kader

van veiligheid. In de praktijk blijkt dat vooral de medewerkers, die in een gemeente

werken waar de burgemeester een initiatief heeft omarmd van de producten en

resultaten van de Veiligheidssociëteit weten.

“De veiligheidssociëteit, dat is iets van de burgemeesters”(wijkagent, wijkteamchef)

“Juist door de informele setting en de vrijheid om al of niet mee te doen aan de

veiligheidssociëteit, maakt dat deelnemers niet voor elkaar willen onderdoen en al

helemaal niet als een burgemeester het probleem adopteert. Dat leidt vrijwel altijd tot een

succesvol resultaat”(beleidsondersteuner)


106

“Niet altijd worden door de vrijwillige deelname problemen onderkend, danwel opgepakt.

Redenen zijn vaak de vertragende werking van samenwerken, het niet aansluiten bij de

lokale problematiek of gebrek aan financiën. Maar wordt een probleem geadopteerd dan

wordt ook met veel energie en enthousiasme gewerkt aan het resultaat”(projectleider)

Een nieuwe fase van de Veiligheidssociëteit is het betrekken van de burger bij de aanpak

van veiligheidsproblemen. Het draagvlak hiervoor groeit omdat bij de sociëteit een

luisterend oor voor de veiligheidsproblemen wordt gevonden, maar ook de partners die

daarin een verantwoordelijkheid dragen. De zelfredzaamheid en eigen

verantwoordelijkheid van de burger wordt daarmee opnieuw een positie gegeven”

(projectleider).

Met name het betrekken van de burger in allianties zoals voorgesteld door het

veiligheidshuis zijn volgens hoogleraar bestuurskunde Pieter Tops van essentieel

belang. Hij spreekt van vitale coalities; “Een effectieve vorm van samenwerking tussen

verschillende partijen waar leven en scherpte in zitten” (in: Secondant oktober 2008:16).

Op deze wijze wordt volgens hem de overheid gereed en ontvankelijk gemaakt voor de

burger die aangeeft iets te hebben gezien en er iets aan te willen doen. Er wordt iets

gemeenschappelijks tot stand gebracht, elkaar versterkend en ondersteunend. Dat is

volgens Tops wezenlijk iets anders dan doen wat de burgers willen. Bovendien is hij van

mening dat één of twee personen nodig zijn om de kar te trekken en deze trekkers

moeten onvoorwaardelijk gesteund worden door het bevoegd gezag, door het bestuur.

“Kenmerkend was de samenwerking tussen overheidsdiensten, die wel gingen luisteren in

de buurt, de woon- of werkomgeving of bij de bedrijven op het bedrijventerrein, maar

daarna als overheidsdiensten de aanpak ter hand namen. Het was vooral werk van de

overheidsdiensten die anderen aangaven wat van hen werd verwacht”(projectleider).

“Er was niemand die de kar trok om de uitvoering van alle mooie plannen ook

daadwerkelijk ter hand te nemen en te sturen. Er werd geen capaciteit vrijgemaakt. Door

het aanstellen van mij en mijn collega is capaciteit vrijgemaakt om daadwerkelijk de

activiteiten ter hand te nemen” (projectleider).

“Op deze wijze worden instituten, organisaties, verenigingen, instellingen en deskundigen

verenigden verbonden in een netwerk om gezamenlijk te werken aan

veiligheidsvraagstukken”(projectleider).

Bij het opstellen van de jaarlijkse wijkschouw is sprake van een andere vorm van

samenwerken. Wijkagenten en teamchefs wandelen jaarlijks met verschillende partners

waaronder gemeentevertegenwoordigers en burgers door de wijk en bespreken wat er

het komende jaar aan speerpunten moet worden behandeld in het kader van veiligheid.

De veiligheidsplannen die hieruit ontstaan bevatten concrete activiteiten met


107

verantwoordelijkheden voor verschillende partners. Hierdoor is het mogelijk om elkaar

het gehele jaar door te blijven aanspreken op resultaten en kunnen we spreken van een

vitale coalitie.

“De essentie van politiewerk is in mijn ogen in gezamenlijkheid werken aan veiligheid. Dat

betekent voor mij dat we als politie nog meer de burger moeten betrekken bij ons werk en

niet slechts het aflopen van een wensenlijstje van diezelfde burger, maar vooral

gezamenlijk optrekken”(beleidsondersteuner).

“De jaarlijkse schouw verschaft mij de gelegenheid om met een plan onder de arm ook de

gemeente te monitoren op haar toezeggingen. Zo houden we de afspraken onderling

scherp”(wijkagent).

Vele mooie voorbeelden, maar ook een kanttekening. Samenwerken is niet van de

laatste jaren en dus niet nieuw. Het wordt voor verschillende partners wel steeds

duidelijker welke rol zij hebben in de samenwerking met de politie, evenals dat voor de

politie steeds duidelijker wordt. Blijkbaar ontstaat er door de jaren heen een soort

groeimodel en hebben een juiste verhouding en professionaliteit in

samenwerkingsverbanden tijd nodig om te ontwikkelen. Dat betekent niet dat wij in

onze interviews op de werkvloer veel vernieuwing hebben ervaren, wel veel activiteit.

Een andere kijk op de omgeving en daarop anticiperende samenwerkingsverbanden is

nog geen praktijk.

“Natuurlijk is het zo dat wij als politie vaak de eerste klappen opvangen van nieuwe

problemen, maar daarna is het wel van belang om direct de samenwerking te zoeken en

andere verantwoordelijken erbij te halen. Een voorbeeld is de huisvestingsproblematiek

van arbeidsmigranten. Samen met bewoners en woningbouwcorporaties is nu de 5% norm

afgesproken”(wijkteamchef).

“Mijn evenknie binnen de gemeente, de gebiedsmanager is een belangrijke partner. Andere

partners in mijn netwerk zijn; Het zorgnetwerk,ondernemers, bewonersorganisaties,

sociale dienst en het jongerenwerk”(wijkagent).

“Ik heb de cursus Wijkzorg net afgerond en voor mij was een eye-opener dat ik er als politie

niet alleen voor sta, maar vooral de verbinding en de samenwerking met omgeving en

partners moet zoeken”(wijkagent).

“Ik heb een wijkplan gemaakt en besproken met bewonersorganisaties. Omdat ik niet zo’n

goede presentator ben heb ik het op dvd gezet en de metafoor van klassieke muziek

gebruikt. Dat sprak mensen aan. In het plan staan duidelijke doelen en resultaten

benoemd. Ook hebben we de activiteiten benoemd en wie voor welke activiteit en resultaat


108

wat moet doen. Verantwoordelijkheden zijn duidelijk en de deelname van burgers loopt

goed”.(wijkagent)

Een andere kritische kanttekening gaat in de richting van de interne samenwerking of

liever gezegd naar de integratie van de verschillende werkprocessen. In het onderzochte

korps lijken de werkprocessen weinig geïntegreerd. Integratie van werkprocessen is een

voorwaarde om een zo maximaal mogelijke bijdrage te leveren aan veiligheid.

“Binnen de politie kost het nogal wat moeite om met elkaar gericht aan hetzelfde doel te

werken. Zo betekent opsporing nu het wegwerken van zaken en ervaar ik geen

basisgedachte dat opsporen ook verricht kan worden vanuit een belang van de burger. Wij

moeten ons realiseren dat het belang van een zaak voor de burger een andere beleving kan

hebben dan voor de politiemedewerker”(wijkagent).

7.4.2 Verbinding en Vertrouwen

Vertrouwen is een voorwaarde om te verbinden. Het is daarom interessant om te weten

op welke wijze het korps aan het vertrouwen van de samenleving werkt. Dat geldt voor

burgers, maar ook voor organisaties, groeperingen instellingen en netwerken. Een

thema dat wij eigenlijk niet alleen van binnenuit kunnen beoordelen, omdat het om iets

gaat dat de ander toebehoort. Maar als men niet beter weet verandert men ook niet, dus

vanuit dat gegeven is het een verkenning waard naar de beleving van de medewerker.

Door een aantal respondenten wordt de interne doelstelling van +10 genoemd als

voorbeeld voor de wijze waarop de burger door de medewerkers van het korps wordt

benaderd en aan vertrouwen wordt gewerkt. In dit project moest de klanttevredenheid

met 10% worden verhoogd. Dat heeft geleid tot allerlei activiteiten waarmee onder

andere de bewustwording van de medewerker in houding, gedrag en bejegening werd

vergroot. Uit de respons over deze doelstelling bleek dat er vele activiteiten op de

werkvloer werden ontplooid, maar dat de paraplu ontbrak. In de nieuw te ontwikkelen

visie geven respondenten aan dat het thema ‘Duurzaam Vertrouwen’ leidend wordt.

Daar zal vooral via programmamanagement invulling aan worden gegeven. Gedrag van

medewerkers en verwachtingen van de burger komen dan centraal te staan naast een

visie van het korps op de eigen identiteit.

“Door ambassadeurs in de organisatie aan te stellen, die drie keer per jaar bijeen komen

om de voortgang van de projectdoelstelling te bespreken en activiteiten te ontplooien werd

de doelstelling levend gehouden en telkenmale nieuwe activiteiten ontwikkeld. Wij

brachten met medewerkers bedrijfsbezoeken onder andere bij een opleiding voor

stewardessen. Wij nodigden deze bedrijven ook uit in ons huis om ons kritische feedback te

geven op wat zij bij ons zagen en waarover zij zich verbaasden”(beleidsondersteuner).

“Collega’s hebben nog moeite om klanttevredenheid te onderscheiden van vertrouwen. Het

een suggereert niet automatisch het ander. Dat vergt enige uitleg”(beleidsondersteuner)


109

Sinds PiO is ontwikkeld is de aandacht vooral gericht geweest op Actieve

Wederkerigheid. Daaruit zijn onder andere de gezamenlijke veiligheidsplannen ontstaan

en is een poging ondernomen om met klantenpanels te gaan werken. Daaruit blijkt dat

het moeilijk is om de belangstelling warm te houden. Mensen nemen vaak alleen deel als

zij een eigen probleem op de agenda kunnen krijgen. Na behandeling ervan verdwijnen

ze ook weer van het toneel. In district de Hoeksewaard (meerdere gemeenten) is dit

initiatief mislukt, omdat de burger in dat gebied geen betrokkenheid kent bij de

Hoeksewaard maar alleen bij zijn eigen gemeente en woonomgeving. Het landelijke

project ‘Laat wat van je horen’ is ook in Zuid-Holland-Zuid geïntroduceerd, maar werkt

in de praktijk nog niet naar wens. Medewerkers blijken teveel op routine te varen en

kunnen zich zonder controlemechanisme nauwelijks deze werkwijze eigen maken,

ondanks dat ze wel het besef hebben van de achterliggende gedachte en daar ook

waarde aan hechten.

Naast deze voorbeelden worden in het korps diverse initiatieven ontplooid om met de

samenleving in verbinding te komen. Toch erkennen medewerkers dat het lastig is om

hier vernieuwend in te zijn en om de verbinding warm te houden.

“De buurtagent staat centraal in ons korps. Daaromheen hebben wij de andere processen

georganiseerd. De buurtagent is op straat, vooral als er veel publiek op straat is en maakt

verbinding”(beleidsondersteuner).

“Wij hebben via het wijkgericht werken vele contacten en een breed netwerk. Ik vind niet

dat we daar optimaal gebruik van maken. Vooralsnog is onze informatiepositie in de wijk

erg belangrijk en proberen wij afwijkingen van het ‘normale’ te signaleren. Daarop kunnen

we verder onderzoek doen”(wijkteamchef)

“Wij maken nog geen gebruik van nieuwe netwerkstructuren. Wij zetten nog echt in op de

inmiddels traditionele wijze van buurtgericht werken. Natuurlijk hebben wij contacten met

sportverenigingen en bedrijven. Zij weten ons wel te vinden maar we sturen nauwelijks op

het gebruik van kennis die bij hen aanwezig is over de wijk en op hun rol in

veiligheid”(wijkteamchef).

“Door als wijkagent veel in je wijk te zijn leg je contacten. Dit persoonlijk contact zorgt

voor meer contacten en dat leidt tot vertrouwen op voorwaarde dat je doet wat je zegt.

Vooral het voor elkaar krijgen van kleine zaken doet veel goed. Je moet verbinding niet

maken vanuit je vak of functie maar vanuit de betrokkenheid met je wijk. Dat doen wij

beter dan andere instanties”(wijkagent)

“Je bent aanspreekbaar voor alle groeperingen in de wijk ongeacht kleur, afkomst, sexe of

leeftijd”(wijkagent)


110

In onze multiculturele samenleving blijkt dat vertrouwen winnen en verbinding maken

niet altijd op dezelfde wijze gaan. Als politie moeten we daar oog voor hebben. Vanuit

tegenstellingen is het immers nog nooit gelukt om wederzijds vertrouwen te creëren en

verbinding te maken. Het korps Zuid-Holland-Zuid heeft twee medewerkers volledig

belast met de contacten in de grote Antilliaanse gemeenschap. De essentie is vooral het

kennen en gekend worden en het elkaar met respect behandelen. Dat betekent in de

praktijk dat problemen niet altijd conform het boekje en de bestaande regels worden

opgelost. Dat vraagt van de medewerkers, maar ook van bevoegd gezag een andere

manier van kijken en het lef om een andere benadering te hanteren. Intussen is onder de

deskundigen een landelijk en internationaal netwerk ontstaan en vindt uitwisseling van

kennis en informatie plaats.

“Het verkrijgen van vertrouwen is bij de doelgroep essentieel maar ook heel moeilijk, er is

bijna altijd wantrouwen. Het opbouwen van een vertrouwensrelatie vraagt tijd en

wederzijds respect. Je verdiepen in de cultuur van die ander is een must”

(contactpersoon/rechercheur)

In delen van het verzorgingsgebied is nog sprake van sociale cohesie omdat er sprake is

van traditionele en kleine gemeenschappen. In die gebieden zijn de criminaliteit en de

onveiligheidsbeleving relatief laag. Respondenten ervaren het als een belangrijke factor

in de samenleving, maar zien nauwelijks mogelijkheden deze te stimuleren. Zij erkennen

ook dat sociale cohesie nagenoeg aan het verdwijnen is. Deelname aan gezamenlijke

initiatieven wisselt sterker en wordt vluchtiger.

Bovendien is het vaak de overheid die gezamenlijke initiatieven ontplooid.

Zelfredzaamheid kent een andere werkelijkheid volgens geïnterviewden. De

verwachting dat de politie alle problemen kan oplossen, lijkt soms meer werkelijkheid

dan illusie.

“Vannacht was een aanhanger op de weg gewaaid. De eigenaar lukt het niet om deze

alleen te verplaatsen. Dus werd de politie maar gebeld. En natuurlijk hebben ze deze man

niet aan zijn lot overgelaten of verwezen”(beleidsondersteuner).

“In deze wijk worden veel activiteiten ontplooid door de gemeente om onderlinge binding

te stimuleren. Op zichzelf erg positief maar ik zie niet de toegevoegde waarde voor het

bevorderen van sociale cohesie. Het zijn altijd dezelfde mensen die deelnemen, of om

redenen van senioriteit (hebben tijd) of vanwege een belang van tijdelijke aard doordat ze

getroffen zijn door een incident”(wijkteamchef).

7.4.3 Professionaliteit

PiO acht de ontwikkeling van de politiefunctie van belang in ondergeschiktheid met

gezag. Daarmee wordt bedoeld dat de politie vanuit haar deskundigheid een eigen

verantwoordelijkheid heeft om haar bijdrage te leveren aan veiligheid. In de

theoretische verkenning bleek ons al dat deze bijdrage nog niet zo eenvoudig is in te


111

vullen. Duidelijk is dat verwachtingen van de burger en van partners een belangrijke rol

spelen en invloed hierop uitoefenen. De discretionaire bevoegdheid en het maken van

eigen keuzes op zowel individueel als op organisatieniveau passen daarbij. De dagelijkse

praktijkervaringen moeten in dit verband niet worden onderschat. Zij vormen immers

mede de basis op grond waarvan de beeldvorming over de ontwikkelingen in de

samenleving plaatsvindt. Uiteraard moeten de aangegeven kaders door het bevoegd

gezag hierbij in ogenschouw worden genomen.

Het is de vraag op welke wijze de politie zich in haar beeldvorming ontwikkelt en welke

positie zij inneemt.

“Vriendelijk als het kan, streng als het moet”(wijkagent).

“Ik krijg zicht op het werkgebied en de ontwikkelingen in de samenleving door het concept

van gebiedsgebonden werken, in contacten met de wijkagenten, de raadsleden en met

partners en burgers als we de wijkschouw doen. “(beleidsondersteuner).

“Ik probeer professionals (buurtagenten) in te zetten die affiniteit met de wijk hebben.

Medewerkers uit de noodhulp hebben deze affiniteit veel minder, daar zit ik minder op te

wachten”(wijkteamchef)

“Het is van belang dat de buurtagent met de juiste visie de wijk ingaat. Hij moet het

buurtbelang en zijn rol daarin echt tussen de oren hebben anders slaan we de plank met

het wijkgericht werken mis”(wijkteamchef).

“Niet alleen de zelfredzaamheid van de burger maar ook die van de medewerker kan nog

wel verbeterd worden. Ik moet medewerkers soms letterlijke opdrachten verstrekken en

merk dan nog dat er een zwart/wit uitleg aan wordt gegeven in de

uitvoering”(wijkteamchef).

“Wij anticiperen nog onvoldoende op de wijze waarop samen leven in de maatschappij zich

ontwikkelt. Van digitale mogelijkheden maken we nauwelijks gebruik en zijn er eerder

terughoudend in. We weten zelfs geen raad met een burger die aan de balie komt melden

dat hij op marktplaats zijn gestolen tv is tegengekomen. De burger wordt dan van het

kastje naar de muur gestuurd”(beleidsondersteuner).

Zowel in de korpsvisie als in de activiteiten die in de praktijk worden ondernomen, is

het gedachtegoed van PiO herkenbaar in Zuid-Holland-Zuid. Met name het

gebiedsgebonden werken heeft de laatste jaren een vlucht genomen in het korps, maar

wij stellen vraagtekens bij PiO als aanjager hiervan. Het is duidelijk dat Bik als een van

de grondleggers de visie kenbaar heeft gemaakt; iedere respondent kent de visie

minimaal als term. Er is veel energie aanwezig alsmede betrokkenheid bij de functie,

gericht op de veiligheid in de wijk. Dat is een cultuurelement dat het korps mag

7.5 Conclusie


112

koesteren. Er worden veel activiteiten ondernomen die gericht zijn op samenwerking

met externe partners. Vooralsnog zijn deze initiatieven gebaseerd op de bestaande

vormen van samenwerken en verbinden. De gebiedsgebonden aanpak, zoals het korps

deze heeft doorontwikkeld heeft nog geen lange geschiedenis in het korps en vraagt dus

tijd om te rijpen. Dat betekent dat ieder korps waarschijnlijk een eigen tempo heeft van

ontwikkelingen. Voor zover wij kunnen overzien vanuit onze eigen ervaringen in andere

korpsen heeft PiO niet geleid tot een gelijke mate van professionalisering van korpsen

en heeft het hooguit een versnelling teweeg gebracht voor een aantal korpsen. De nog

relatief jonge doorontwikkeling van gebiedsgebonden werken is waarschijnlijk ook de

oorzaak van het feit dat wij nauwelijks voorbeelden hebben kunnen ontdekken van

Policing of Communities. Het korps richt zich nog voornamelijk op Community Policing

en heeft weinig oog voor andere gemeenschappen, anders dan doelgroepen. Het richten

op knooppunten van netwerkstructuren in de samenleving staat nog in de

kinderschoenen.

We hebben een mooie illustratie van de doorwerking van PiO in de praktijk beleefd en

danken de korpsleiding voor de gelegenheid die zij zonder belemmering heeft geboden.

De medewerkers uit het korps hebben ons transparant en open ontvangen en zonder

schroom onze vragen beantwoord. Wij zijn ze daar dankbaar voor. En de gesprekken die

wij met hen hebben gevoerd, hebben het respect voor het werk op straat allen maar

weer doen toenemen.


113


114

Deel III, Bevindingen en Aanbevelingen


115


116

8 Naschrift en Aanbevelingen

In de voorafgaande scriptie hebben we onderzoek gedaan aan de hand van onze

hoofdvraag:

Voor de lezer die niet de tijd heeft om de gehele scriptie te lezen, biedt het lezen van

hoofdstuk 1 en 5 en dit laatste hoofdstuk een goed alternatief. Voor degenen die

uitsluitend geïnteresseerd zijn in de hoogtepunten van deze scriptie, volstaat het lezen

van hoofdstuk 8.

In dit hoofdstuk geven we een overzicht van ons onderzoek in paragraaf 8.2. Dit bestaat

uit een terugblik op de theoretische verkenning en een samenvatting van onze

empirische aanvulling hierop. Daarna gaan we in paragraaf 8.3 kort in op twee

onderwerpen die van belang zijn voor de ontwikkeling van het politieleiderschap. We

brengen Policing of Communities in verband met Identiteit en Leiderschap.

Tot slot sluiten we in paragraaf 8.4 af met enkele aanbevelingen. Wij wensen een ieder

veel plezier bij het lezen van deze scriptie en zijn uiteraard graag bereid tot een dialoog

over de inhoud ervan.

De Nederlandse politie zet in op Policing of Communities (PiO). Zij wil daarmee het

begrip maatschappelijke omgeving breder opvatten dan uitsluitend geografisch en de

aandacht nadrukkelijk ook richten op andere gemeenschappen (communities). Met deze

zienswijze zoekt de politie aansluiting op de zich verder ontwikkelende

netwerksamenleving met een werkwijze die past bij een complexe omgeving. Met

Policing of Communities beogen de schrijvers van PiO een andere, nieuwe zienswijze te

introduceren waarbij samenwerking een belangrijke basis vormt. Een zienswijze echter

die bij Alrita Borst, Johan Sikkens, Jan Swaan en Daan van Winsen, als schrijvers van

deze scriptie de nodige vragen opriep. Wat gaan we dan (anders) doen, wat zijn deze

communities en in welke relatie staan zij tot veiligheid? Vragen die zijn vervat in de

onderzoeksvraag: “Wat betekent Policing of Communities in relatie tot veiligheid?” Een

onderzoek naar drie complexe begrippen en naar de spin off van een nieuw begrip uit

PiO na vier jaar.

8.1 Inleiding

8.2 Stand van zaken



117

Communities.

We hebben in ons onderzoek gezien, dat mensen steeds minder verankerd zijn binnen

hun eigen lokale omgeving. Men woont weliswaar in een dorp, stad of wijk maar leeft

tegelijkertijd op meerdere andere plaatsen. Familie en buurt zijn niet langer uitsluitend

bepalend voor de identiteit van mensen. Zij identificeren zich meer en meer met zelf

gekozen omgevingen, zowel in hun feitelijk leven als op het internet. Met Policing of

Communities wil Politie Nederland zich met name ook richten op die andere

omgevingen. Omgevingen die in de literatuur vooral worden gekend als ‘informele

netwerken’ maar die de laatste decennia ook als virtuele netwerken worden opgevat.

Het woord communities lijkt in dit verband een twijfelachtige, of tenminste een

verwarrende keuze. Het traditionele begrip community verwijst naar lokale

gemeenschappen waarin de onderlinge verhoudingen gebaseerd waren op samen

wonen, vriendschap, home coming, gedeelde gebruiken, sociale cohesie en vaak ook

religie. Kan het begrip communities breder worden opgevat? De nieuwe communities

worden slechts in beperkte mate bepaald door de traditionele kenmerken. Een meer

hedendaagse uitleg van het begrip communities zou ook die moderne netwerken

moeten omvatten. Netwerken, de zogenaamde space of flows, waarbinnen mensen zich

vrijelijk bewegen en verbindingen onderhouden en waarbinnen ze meerdere loyaliteiten

kunnen hebben. Voorbeelden hiervan zijn diverse acties ter ondersteuning van ‘goede

doelen’, de organisatie van patiëntengroepen en ook via internet georganiseerde

demonstraties zoals de scholierenacties rondom de 1040 uren norm. Hierbij is

misschien niet direct sprake van een community, maar wel van gedeelde belangen en/of

gemeenschapszin. Het gaat veel meer dan voorheen om het gericht opkomen voor

belangen, identiteiten of thema’s dan om specifieke vast afgebakende communities.

Mensen verkeren immers in steeds wisselende omgevingen, rollen en/of levenssferen.

Dit gaat dan ook veel verder dan de ‘enge’ benadering in PiO, waarin als voorbeelden

van communities vooral organisaties (zoals ANWB en Consumentenbond) worden

genoemd.

Voor de politie betekent deze netwerksamenleving belangrijk dilemma. Enerzijds

acteren mensen meer en meer als individu, maar daar waar zij zich wel verbinden met

anderen, zijn de omgevingen waaraan zij zich verbinden niet meer altijd even kenbaar.

Dit heeft consequenties voor de politiefunctie. Waar in traditionele omgevingen relaties

werden aangeknoopt op basis van locatie en vertrouwen, is dit binnen de nieuwe

omgevingen lang niet meer zo duidelijk. Misbruik en inbreuk op de veiligheid van

mensen hebben nieuwe verschijningsvormen gekregen. Het gaat om nieuwe

omgevingen waarbinnen de politie zich vanuit haar traditionele manier van denken en

handelen nog maar schoorvoetend begeeft en waarmee ze het risico loopt achterop te

raken en daarmee op een belangrijk deel van de samenleving de aansluiting te verliezen.

Hoe en waar sluit de politie op deze omgevingen aan? Hoe kan de politie in een

dergelijke complexe omgeving maximaal bijdragen aan veiligheid en “Wat is de betekenis

van Policing of Communities in relatie tot veiligheid?” Dat is de hoofdvraag deze scriptie.


118

Policing.

We hebben gezien dat Policing (politie uitvoeren over…) niet synoniem is aan politie

maar in de context van Policing of Communities vooral gericht is op verregaande

samenwerking. Policing is met andere woorden een activiteit die niet slechts aan de

politie is. Dit neemt niet weg dat er zowel binnen de organisatie van de politie, als

daarbuiten in de maatschappij, verwachtingen bestaan ten aanzien van de functie van de

politie. Het uitoefenen van politie is een gedeelde verantwoordelijkheid in het

bewerkstelligen van sociale veiligheid en veiligheidsbeleving. De politie speelt daarin

een initiërende en adviserende rol en heeft een belangrijke maatschappelijke functie in

het uitvoeren van ‘politie’ maar is niet bepalend. Een maatschappelijke functie die door

de politiek onder druk is komen te staan door een toegenomen wetshandhaving

enerzijds en aanscherping van controlling anderzijds. De politie onderscheid zich van de

andere organisaties en burgers door het geweldsmonopolie, haar informatiepositie en

de, uit de 24-uurs beschikbaarheid voortvloeiende, rol van maatschappelijke

‘vuilophaaldienst’. Het is vooral intern bij de politie dat deze laatste rol niet altijd wordt

erkend, ondanks de belangrijke maatschappelijke waarde die deze rol in zich heeft, een

rol die ook breed wordt gewaardeerd en die ook vanuit de samenleving van de politie

wordt verwacht. Ook intern is in dit opzicht een verschil in opvatting tussen de

beleidsplannen van de Managementcops en datgene wat de streetcops op straat

uitvoeren. In onze opvatting moet de politie de rol van maatschappelijke

vuilophaaldienst wel koesteren, maar moet er gelijkertijd meer werk van gemaakt

worden dat het vervolg in de keten, de verantwoordelijkheid van onze partners, beter

wordt georganiseerd. De politie moet haar partners daarop aanspreken en stimuleren.

Het is ook in de rol van maatschappelijke vuilophaaldienst dat de politie haar informatie

verzamelt, intervenieert in conflicten in de samenleving en dat zij burgers beschermt

tegen dreigingen, overlast en hinder in de openbare ruimte. Anders gezegd, het is juist in

deze rol dat de politie zich inzet tegen aantasting van veiligheid. Hiermee komen we uit

bij de vraag over welke veiligheid we het hebben in relatie tot de rol van de politie.

Veiligheid heeft immers vele betekenissen en niet alle vormen van (on)veiligheid

kunnen tot de politietaak worden gerekend.

Veiligheid.

We hebben gezien dat het begrip veiligheid in PiO als doel voor de politie wordt beperkt

tot de ‘sociale veiligheid’ waaronder wordt verstaan: “de ordelijke gang van zaken in de

publieke ruimte en het beschermd zijn van mensen tegen (vermeende) bedreiging van lijf

en goed”. Anders gezegd, mensen moeten veilig over straat kunnen gaan en zij moeten

ook in hun privéleven beschermd zijn tegen criminaliteit en verstoring van hun

veiligheid en hun veiligheidsgevoel. Vanuit ons onderzoek sluiten we aan op het begrip

sociale veiligheid als hetgeen waaraan de Nederlandse Politie haar bijdrage wil leveren.

Met name de hierin geduide veiligheidsdimensie sluit aan op hetgeen in de Politiewet

maar ook door de bevolking en in de literatuur doorgaans als politietaak wordt opgevat.

Het gaat in dit verband om aantasting van de (omgevings)veiligheid, in de vorm van


119

criminaliteit en overlast. De politie dient zich te richten op het bestrijden van conflicten

tussen (groepen) burgers onderling. Sociale veiligheid gaat met andere woorden over

het handelen of gedrag tussen mensen in de samenleving (Bruinsma 2004: 190).

Policing of Communities in relatie tot veiligheid.

Met Policing of Communities kiest Politie Nederland naast Community Policing en de

nodale oriëntatie, voor een derde oriëntatie in haar bijdrage aan veiligheid. Naast de

gerichtheid op lokale omgevingen (Community Policing) wil de politie ook nadrukkelijk

aandacht hebben voor de netwerksamenleving. Een gedegen kennis van deze

netwerksamenleving is hiervoor noodzakelijk. De keuze voor het begrip Policing of

Communities sluit niet precies aan op hetgeen daaronder in het algemeen wordt

verstaan. Het sluit wel aan bij het begrip community policing zoals we dat al langer

kennen en de bredere interpretatie van dit begrip zoals dat bijvoorbeeld in België en het

Verenigd Koninkrijk wordt gehanteerd. Verduidelijking van het begrip Policing of

Communities, geeft meer richting. Op grond van het onderzoek dat we in deze scriptie

hebben weergegeven, komen wij tot de conclusie dat de term Policing of Networks meer

recht doet aan de bedoeling van PiO.

Voor de invulling in de praktijk is het wel van belang dat er binnen dit begrip ruimte

blijft voor eigen interpretaties en handelswijzen, als voorwaarde voor vernieuwende

creativiteit. Benchmarking kan hierin een belangrijke toegevoegde waarde hebben in het

hanteerbaar houden en het onderzoeken en expliciteren van goede ontwikkelingen ten

behoeve van alle korpsen.

Kortom, Policing of Communities is een nieuw inzicht, waarbij de onderliggende vraag

zich richt op de identiteit en positionering van de politie in het maatschappelijk veld. De

politie moet daarin meebewegen en zich richten op samenwerking. Policing of

Communities gaat over de bijdrage die de politie levert aan orde, rust en veiligheid in de

brede context van de moderne netwerksamenleving, het is niet het exclusieve

werkterrein van de politie. Zij levert haar bijdrage in nauwe samenwerking met andere

partijen en burgers.

De praktijk

Ons onderzoek naar de begrippen Policing of Communities en veiligheid gaven een

aantal onderstromen aan. De eerste onderstroom is de wijze waarop de

samenwerkingsgerichtheid in een netwerksamenleving tot uiting komt en de rol van

de ‘nieuwe’ communities daarbij. De tweede onderstroom heeft betrekking op de wijze

waarop de verbinding met communities in de samenleving tot stand komt als

voorwaarde voor de derde onderstroom; vertrouwen. De laatste onderstroom betreft

de professionaliteit van de politie. Op basis van deze onderstromen hebben we in de

praktijk onderzocht hoe PiO en specifiek Policing of Communities in de praktijk

doorwerkt.


120

Het onderzoek in de praktijk is op twee manieren uitgevoerd. Ten eerste is gebruik

gemaakt van bestaand onderzoek dat is verricht door de ambassadeurs van PiO. Hun

onderzoek richt zich op de uitwerking van PiO in het politieveld en haar directe

omgeving. Ten tweede is een praktijktoets uitgevoerd bij de regiopolitie Zuid-Holland-

Zuid (ZHZ), waar een aantal well-informed medewerkers zijn geïnterviewd.

Veldonderzoek

De ambassadeurs van PiO hebben in 2007 (Aalberts e.a. 2007) interviews gehouden met

alle korpschefs en essentiële betrokkenen uit de tweede ring, zoals de voorzitters van

het Korpsbeheerdersberaad, het college van PG’s en politiebonden evenals

topambtenaren van de ministeries van Justitie en BZK. Vervolgens is door hen in 2008

(Aalberts e.a. 2008) een tweede ronde langs de korpsmanagementteams gehouden

waarin naast interviews ook documenten zijn geïnventariseerd, waarin

schoolvoorbeelden werden genoemd van activiteiten, projecten en/of programma’s in

de verschillende regio’s. Het beeld uit de interviews is dat allen PiO een koersbepalend

document voor de politie vinden. Er is echter nog veel te doen, hetgeen nog de nodige

moeite zal kosten.

Voor de geïnterviewden staat de samenwerking met partners om invulling te geven aan

veiligheid, niet ter discussie. Ook is men het er over eens dat niet de politie maar veelal

het bestuur de regierol heeft. Gezien de relaties en onderscheiden doelgroepen die in de

documenten genoemd worden, is de duiding van communities traditioneel, er wordt

over de netwerksamenleving (zoals, virtuele en snel wisselende communities) amper

gesproken. Daarnaast geven de geïnterviewden aan dat men behoefte heeft aan

duidelijkheid over het begrip veiligheid. Dit wordt nu door hen heel verschillend

uitgelegd, van hondenpoep tot terreur, en ook de typering ‘veelkoppig monster’ wordt

gebruikt als aanduiding voor het begrip veiligheid. Er bestaat een duidelijke behoefte om

het begrip veiligheid te bepalen en dit af te stemmen met de omgeving.

De beantwoording van de vraag over de uitwerking van PiO en specifiek de ervaring in

de praktijk van Policing of Communities versus de theoretische verkenning kan kort zijn.

Het kernwoord is namelijk verduidelijking van de begrippen Policing of Communities en

veiligheid binnen de politie en haar omgeving. Daarbij past een andere manier van

kijken naar de omgeving en een andere wijze van acteren in die omgeving.

Praktijktoets

In de visie ‘Waakzaam en Dienstbaar’ van de regio Zuid-Holland-Zuid, zijn de

onderwerpen van de onderstromen - samenwerking, verbinden, vertrouwen en

professionaliteit - met synoniemen benoemd. Het gaat in ZHZ om een andere wijze van

politie bedrijven en een andere manier van kijken naar de omgeving. Dit vraagt van de

politiemedewerker persoonlijk meesterschap dat bestaat uit kennis en vaardigheden om

een inschatting te kunnen maken van ontsporingen in de maatschappij. Deze visie moet


121

ook leiden tot andere vormen van toezicht- en handhavingstrategieën en wijze van

informatie-inwinning en -verwerking, die door het korps nodale oriëntatie wordt

genoemd. Het korps is zich bewust dat de routine in de dagelijkse praktijk en

internalisering van bestaande processen die niet zomaar veranderen. Men wil dit

bereiken door de ingeslagen weg door te zetten binnen de contouren van de nieuwe

landelijke visie, PiO.

In gesprek met medewerkers van de regio ZHZ komt het gebiedsgebonden werken als

de meest essentiële ontwikkeling naar voren. Dit wordt vorm gegeven door de

buurtagent verbinding te laten maken met de burger, kennen en gekend worden is het

motto. De aanpak is dan een verdeling van activiteiten tussen burger,

overheidsorganisatie en politie, ieder met zijn eigen rol en verantwoordelijkheid.

Naast een schouw is in ZHZ gewerkt met klantenpanels. Het contact tussen burgers en

politie blijkt lastig vast te houden. De ervaring leert dat burgers voornamelijk

geïnteresseerd zijn in het aankaarten van eigen problemen en dat zij na behandeling

daarvan afhaken. Naast het werken met doelgroepen, zoals Antillianen en de Roma’s en

enkele andere geografische of organisatorische groepen is er in ZHZ geen gerichte

inspanning op ‘nieuwe’ communities. De geïnterviewden geven aan dat sociale cohesie

van belang is voor een veiliger samenleving, maar dat deze meer en meer afneemt en dat

zij nauwelijks mogelijkheden zien om dit positief te beïnvloeden. Zo constateren zij dat

de zelfredzaamheid afneemt en dat tegelijkertijd de verwachting dat de politie alle

problemen moet oplossen groeit.

Policing of Communities wordt vooral gezien als een voorzetting van gebiedsgebonden

politiezorg. Bij policing wordt daarbij niet alleen gedacht aan de politie. Aandacht voor

veiligheid wordt gedeeld met partners. Een mooi voorbeeld hiervan is de

veiligheidssociëteit.

Bij de geïnterviewden bestaat teleurstelling over de geringe betrokkenheid bij de

totstandkoming van PiO. De kennis van de straat is hierdoor onvoldoende herkenbaar in

PiO terug te vinden. Uit de geïnventariseerde activiteiten, projecten etc. blijkt niet van

een één op één relatie met Policing of Communities. De ingezette beweging stemt wel

positief.

Wij hebben in ons veldonderzoek geconstateerd dat de kloof tussen managementcops en

streetcops groot is. Managementcops acteren en leven in een ander veranderingstempo,

met andere beelden van de werkelijkheid dan de streetcops. Daarbij nemen zij bij het

ontwikkelen van ideeën de uitvoerenden onvoldoende mee in hun gedachtegang. Dit

leidt tot beelden waarbij het management vaak aanneemt dat de ontwikkeling in de

praktijk verder is dan de praktijk feitelijk uitwijst. Gelijkertijd hebben uitvoerenden het

beeld dat het management geen idee heeft over hoe het in de werkelijkheid toegaat.


122

In de praktijk in ZHZ blijkt de doorontwikkeling van gebiedsgebonden werken in de

sfeer van Community-Policing nog in volle gang te zijn. Dit direct interacteren met de

omgeving is wel één van de grote kwaliteiten van de politie. De invulling van de

maatschappelijke functie als ‘vuilophaaldienst’, is een rol waarmee de politie zich

onderscheidt op het terrein van de sociale veiligheid en veiligheidsbeleving.

Policing of Communities in relatie tot identiteit.

Zoals we gezien hebben levert de politie haar bijdrage in nauwe samenwerking met

andere partijen en burgers. Om dat goed te kunnen doen, is een goed begrip van de

samenleving noodzakelijk.

Het is noodzakelijk te beseffen dat de wereld is veranderd. Sinds Tönnies zijn

’gemeinshaft’ beschreef, heeft zich een ontwikkeling voorgedaan die maakte dat mensen

meer gingen reizen en meer in verbinding kwamen met andere gemeenschappen.

Mensen kregen meer dan in de traditionele communities, waarin de identiteit

grotendeels werd bepaald door het feit dát men in die gemeenschap werd geboren, de

gelegenheid om hun eigen identiteit te kiezen. Sterker, het werd mogelijk om als

individu verschillende (deel)identiteiten te construeren. Belangrijke elementen in deze

constructie zijn geloof, afkomst en etniciteit. Het kan zijn dat de identiteit van een

persoon volstrekt verschilt van de gemeenschap om hem heen.

Daarbij komt dat individuen zich in meerdere (sociale en geografische) omgevingen

bewegen en in verschillende rollen. Daarbij identificeren mensen zich voortdurend met

(wisselende) groepen, terwijl zij zich gelijkertijd differentiëren van andere

gemeenschappen. Mensen willen erkend worden in hun identiteit en zij willen worden

aangesproken op die identiteit, die mede bepalend is voor de manier waarop zij zich met

hun omgeving en met de samenleving in bredere zin verhouden. Dit is een belangrijk

gegeven voor de politie waar het gaat om (veiligheids)vraagstukken die in relatie staan

met gemeenschappen van personen met gelijke identiteiten.

Voor de politie betekent dit dat een benadering die uitsluitend is gebaseerd op de locale

of geografische gemeenschap, niet meer toereikend is in deze tijd. Een benadering op

basis van identiteit zou daarvoor in de plaats moeten komen, of tenminste als

aanvullende blik gehanteerd dienen te worden.

In onze studie hebben wij gezien dat ‘communities’ zoals bedoeld in Policing of

Communities meer te maken heeft met netwerken dan met lokaliteit. Wat ons betreft

zou het overwegen waard zijn om in plaats van te spreken over Policing of Communities

voortaan te spreken over Policing of Identities.

Een deel van de botsingen in de samenleving hebben te maken met botsingen tussen

identiteiten. Doordat mensen met gelijke identiteiten zich verspreid hebben over de

gehele wereld, zijn de wereldwijde netwerken ontstaan. Voor sommige personen geldt

8.3 Identiteit en Leiderschap


123

echter dat zij zich gemangeld voelen tussen hun eigen identiteit en die van de mensen in

de gemeenschap om hen heen. Dit gevoel van Betwixt and between, kan een van de

oorzaken van onveiligheid en/of onveiligheidsgevoel zijn.

Voor een politie, die bijdragen aan veiligheid als haar hoogste doel ziet, is kennen en

herkennen van de verschillende identiteiten daarom van essentieel belang.

Dat betekent tegelijkertijd dat ook van de politie verwacht mag worden dat zij

transparant is over haar eigen identiteit. En daarvoor is het nodig dat de politie als

organisatie eenduidig is in die eigen identiteit. Vanzelfsprekend komt dan ook de vraag

op naar de verhouding tussen de identiteit van de politie en die van de netwerken in de

samenleving die zij dient.

In ons veldonderzoek hebben wij onderzocht wat de identiteit en positionering van de

politie is, in het maatschappelijk veld zoals zich dat ontwikkelt. Hierop is geen eenduidig

antwoord gekomen, maar wel manifesteren zich de volgende centrale thema’s:

samenwerkingsgerichtheid, verbinding, vertrouwen en professionaliteit.

Naar onze mening zal het effect van Policing of Communities ten zeerste versterkt

worden als de politie zich aan de hand van deze thema’s richt op de

netwerksamenleving die zij dient.

Policing of Communities in relatie Leiderschap

Het is de taak van de politieleiding om dit gestalte te geven. Het gaat hierbij om het

leiding geven aan de politieorganisatie in de hierboven genoemde richting. Hier komt

het neer op de verbinding tussen streetcops en managementcops, het gaat om leiding

geven aan de eigen organisatie. Vier thema’s van leidinggeven, zoals deze door De

Ruijter in zijn SLL college zijn aangegeven worden daarin door ons als leidend gezien.

Richting, Ruimte geven, Rekenschap afleggen en Resultaten laten zien. Deze 'vier R-brug’

is naar onze mening een goed handvat om het beeld van de bevindingen op het gebied

van leiderschap binnen de politie weer te geven:

PiO geeft richting aan de politie, PiO geeft aan wat de politie wil zijn en wat zij tot haar

taken rekent. Dit is belangrijk omdat dit ook de positie van de politie weergeeft in haar

rol in de maatschappij. Daarbij dient afstemming met de medewerker in het veld

behouden te worden. Het afbreukrisico is de ontwikkelsnelheid die in de top hoog is en

aan de basis nauwelijks gevolgd kan worden. Daarnaast ontwikkelen medewerkers zelf

samen met burgers en andere participanten in veiligheid, initiatieven om de veiligheid te

verbeteren.

Aanbeveling: Vanuit de basis komende initiatieven meer leidend laten zijn voor invullen

van verbetering van de veiligheid, verbetering van contact met de samenleving.

Dit leidt tot ruimte voor verdere ontwikkeling en implementatie van PiO zonder strak

invoerings- en of implementatieschema. Dit is goed omdat vernieuwing en innovatieve

ruimte nodig is om tot ontwikkeling te komen. Dit gebeurt thans vooral vanuit eigen


124

initiatief. Aanmoediging en ondersteuning in het benutten van deze ruimte bepleiten wij

zodat de ontwikkelingen, ideeën, initiatieven van onderuit de organisatie het beleid en

daarmee de activiteiten mede richting kunnen geven.

Richting en ruimte geven zijn de essentie in leiderschap. Uit eigen ervaring en uit ons

onderzoek zagen en hoorden wij dat resultaat en rekenschap geven daarbij een (te)

belangrijk onderdeel is geworden in de dagelijkse sturing van de politie. Natuurlijk zijn

beide van belang maar het kan ook vanuit de volgende invalshoek:

Van een organisatie als de politie, mag verwacht worden dat zij transparant is over haar

resultaten. Zij dient hierover rekenschap af te leggen aan de gemeenschap. De taak en

rol van de politie in de samenleving geeft een unieke kans om te rapporteren over de

veiligheid in die samenleving. Van origine is de politie gericht op attenderen en

corrigeren van onjuist gedrag, zo nodig met de sterke arm. Hierdoor is de focus veelal

gericht op onveiligheid, de negatieve perceptie van veiligheid, zoals het aantal aangiften,

misdrijven, noodoproepen enz. Door veiligheid te benaderen vanuit het standpunt van

wat goed gaat, wordt de belangrijke component van subjectieve veiligheid positief

geprikkeld. Een kleine nuancering met grote gevolgen, immers: ‘verwachtingen gaan

vooraf aan ervaringen’

Als frontlijn organisatie die 7/24 uur in de maatschappij aanwezig is, blijft het uiteraard

van belang dat de politie haar resultaten presenteert aan de samenleving. Resultaten

waarin ook aandacht wordt gegeven aan maatschappelijke ontwikkelingen en trends en

de wijze waarop de politie met haar partners hieraan het hoofd heeft geboden.

Zoals we gezien hebben is met Policing of Communities een derde oriëntatie voor Politie

Nederland gekozen. Een oriëntatie die voortbouwt op de benadering die zich sinds het

rapport “Politie in verandering” richtte op de aanpak van lokale, geografisch gevormde

communities. Policing of Communities is als aanvullende oriëntatie van groot belang

voor de politie, omdat communities zich tegenwoordig op vele andere manieren

voordoen dan uitsluitend geografisch. Deze oriëntatie vraagt om een omslag in denken

en handelen, waarbij wordt aangesloten op de snel veranderende samenleving. In Politie

in Ontwikkeling is door ons een scharnierfunctie onderkend, waarbij visie en praktijk

afzonderlijk stevig zijn vormgegeven en gelijkertijd met elkaar zijn verbonden. De titel

van deze scriptie is ontleend aan het feit, dat de politie in onze samenleving een

scharnierfunctie vervult. Als geen ander opereert de politie in meerdere omgevingen

(werelden) tegelijkertijd. Zij fungeert bijvoorbeeld als scheidsrechter, intermediair,

hulpverlener, doorverwijzer en opspoorder. Door haar bijzondere rol in de samenleving

kan zij beschouwd worden als maatschappelijke ‘vuilophaaldienst’. Een waardevolle rol

die zij wat ons betreft met trots kan vervullen. Een functie waarbij de verbinding tussen

de verschillende spelers in het maatschappelijk veld niet altijd even soepel verloopt, niet

in de laatste plaats als gevolg van de eigen opstelling van de politie. Door de 24-uurs

aanwezigheid van de politie komt zij vaak als eerste in contact met maatschappelijke

8.4 Aanbevelingen


125

problemen. Door hier meer de signalerende en adviserende rol in te vullen, kunnen de

verantwoordelijkheden worden ingevuld door de organisatie die de taak en rol heeft

voor de betreffende kwestie. Dit houdt in dat de politie niet in alle gevallen bemoeienis

heeft of moet behouden. In de praktijk blijkt het voor de politie lastig om het signaleren

en adviseren te scheiden van eigenaarschap van een probleem. Door te verbinden en

mee te bewegen met de dynamiek van de samenleving is op basis van professionaliteit

en vertrouwen een scheiding in ieders rol te maken. Zo kan de bijdrage aan veiligheid in

de maatschappij maximaal worden ingevuld. Dit ‘schurend scharnieren’ tussen de

organisaties en burgers in de samenleving, vraagt aandacht vakmanschap en onderhoud.

De politie zal haar samenwerkingsgerichtheid moeten vergroten, zich nog sterker met

de traditionele maar vooral ook de nieuwe (netwerk)omgevingen moeten verbinden en

daarin het vertrouwen van die omgevingen weten te winnen. Dit ook in haar groeiende

rol als kennis- en informatieorganisatie met een belangrijke toegevoegde waarde voor

een veilige samenleving. Deze informatiepositie komt grotendeels tot stand op die

plaatsen waar de politie sterk in verbinding is met de ‘haarvaten’ van de samenleving.

De waarde van deze informatie kan ons inziens nog vergroot worden als zij in ruimere

mate dan nu het geval is, wordt gedeeld met de samenleving waaruit zij voortkomt.

PiO draagt bij aan bewustwording en zet een interactief en iteratief proces in gang, in de

veronderstelling dat het in de praktijk wordt opgepakt. Een proces waar wij met ons

onderzoek zijn ingestapt en wat ons tot de volgende aanbevelingen heeft gebracht:

• De politie dient een open en onderzoekende houding te hebben jegens haar

omgeving.

• De politie richt zich actief op en verbindt zich met de netwerksamenleving,

inclusief het internet en virtuele communities daarbinnen.

• De Politie stimuleert actief ‘self-policing’ binnen communities.

• De politie moet meer investeren in en gebruik maken van het kompas van de

jonge en hoger opgeleide medewerkers. De beschikbaarheid van internet voor

iedere politieambtenaar op de eigen werkplek, is hierin een must.

• Bij ieder plaats delict is standaard aandacht voor ‘andere’ omgevingen en wordt

ook de digitale plaats delict bevroren.

• Naast het opwaarderen van het uitvoerende niveau, dienen politieleiders meer

streetwise te worden.


126

9 Bibliografie

Literatuur en documentatie

Aalberts, M.M.J. dr., drs. A. Hazenberg (2008). PiO in beeld. Den Haag: niet

gepubliceerd.

Aalberts, M.M.J. dr., drs. A. Hazenberg (2007). Een visie die staat als een huis: In

gesprek over Politie in ontwikkeling. Den Haag: Barlock.

Bik, R. (2006). Waakzaam en Dienstbaar: Visiedocument 2007-2010 Politie Zuid- Holland-

Zuid. Dordrecht: Politie Zuid-Holland-Zuid.

Blauwe Denkers (2007). Maak de verbinding en je begrijpt wat je ziet: Een nadere

verkenning van Policing of Communities. Warnsveld: School voor

Politieleiderschap.

Berting, J (1995). Het kwetsbare maatschappelijke midden, over veranderende

grondprincipes van het samenleven. Afscheidsrede, 14 sept. 1995 Erasmus

Universiteit, Amsterdam/Meppel: Boom.

Bos. R. prof. dr. ten, R. Kauflingfreks (2005). Stra: Een wonderlijk woordenboek voor de

weldenkende manager. Zaltbommel: Thema.

Boutellier, J.C.J. prof. dr. (2007). Nodale orde, Veiligheid en burgerschap in

een Netwerksamenleving. Inaugurele rede bij de aanvaarding van de Frans

Denkers leerstoel Veiligheid & burgerschap. Amsterdam: Vrije Universiteit.

Boutellier, J.C.J. prof. dr.(2009). De veiligheidsutopie: Over vitaliteit, bescherming en

Burgerschap. Inleiding Emititieforum. Leuven: Katholieke Universiteit.

Braun, D. dr. (1999). Sturingsperikelen in de politieorganisatie: Een verkennende

antropologische studie. Amsterdam: Vrije Universiteit.

Bruinsma, G.J.N. (2004). Oorzaken van veranderingen in onveiligheid. In:

Veiligheid: Studies over inhoud, organisatie en maatregelen, onder redactie E.R.

Muller (pp. 189-211). Alphen aan den Rijn: Kluwer.

Castells, M. (1996). The rise of the network society, in The Information Age: economy,

society and culture, Vol 1. Oxford: Blackwell.

Castells, M. (edited by) (2004). The Network Society: A Cross-cultural perspective.

Cheltenham UK: Edward Elgar Publishing Limited.

Easton, M. (2007). Reassurance policing: een alliantie tussen burgers en politie?, in

Politiejournaal – Politieofficier, oktober 2007.


127

Elzinga, D.J. prof. mr., mr. P.H.S. van Rest, mr. Dr.J. de Valk (1995). Het Nederlands

Politierecht. Zwolle: W.E.J. Tjeenk Willink.

Fijnaut, C. (2007). De geschiedenis van de Nederlandse Politie. Amsterdam: Boom.

Frissen, P.H.A. (2005). Reflecties op electronische communicatie. In De noodzaak van

meervoudigheid en ontregeling, nr. 1. Ministerie van Economische Zaken: Den

Haag.

Greenberg, M. (1995). The poetics of Cities. Columbus: Ohio State University Press.

Haan, de J. En Steyaert J (2003). Jaarboek ICT en samenleving, De sociale dimensie van

technologie. Amsterdam: Boom.

Hart de, J e.a. ( 2002). Zekere banden: Sociale cohesie, leefbaarheid en veiligheid. Den

Haag: Sociaal en cultureel Planbureau.

Helsloot, I. (2004). Fysieke veiligheid, in Veiligheid, studies over inhoud, organisatie

en maatregelen, onder redactie van E.R. Muller. Alphen aan de Rijn: Kluwer.

Leeuwen, B. van, R. Tinnevelt (2005). De multiculturele samenleving in conflict.

Leuven/Amersfoort: Acco.

Lipsky, M. (1980). Street-level Bureaucracy: Dilemmas of individuel in public services.

New York: Russell Sae Foundation.

Maurik van, J. (1994). De horizon van Amsterdam: Vertellingen van een stadswandeling.

Amsterdam: De Arbeiderspers.

Milgram, S. (1970). The experience of Living in Cities: A psychological Analysis. In:

Science, Vol. 167 ( March 13) 1461-68. New York: University of New York.

Moor de, W. (1998) [1992]. Arbeidsmotivatie als managementinstrument. Houten: Bohn

Stafleu van Loghum.

Muller, E.R., Rosenthal, U., Wijk de, R. (2008). Terrorisme, Studies over terrorisme en

terrorismebestrijding. Alphen aan de Rijn: Kluwer.

Newburn, T. (2008). Handbook of Policing, Devon: Willan Publishing.

Noije, L. van, K. Wittebrood (2008). Sociale Veiligheid ontsleuteld: Veronderstelde en

werkelijke effecten van veiligheidsbeleid. Den Haag: Sociaal en Cultureel

Planbureau.

Projectgroep Visie op de Politiefunctie, (2005). Politie In Ontwikkeling. Den Haag:

Nederlands Politie Instituut.

Pröpper, I.M.A.M. (1992). Organisatiekunde, collegedictaat. Amsterdam: Vrije

Universiteit.


128

Putnam R.D. (2000). Bowling alone: The collapse and revival of American community.

New York: Simon and Schuster.

Regiopolitie IJsselland (2007), Hartslag. Meerjarenbeleidsplan 2007-2010.

Reiner, R. Newburn T. (2007). Doing research on crime and justice. Oxford: Oxford

University Press, Inc.

Reuss-Ianni, E. (1984). Two cultures of Policing: streetcops and managementcops.

New Brunswick, Londen: Transaction Books.

Roberg, R. Novak, K. Cordner, G. (2009). Police and Society, Oxford: Oxford University

Press, Inc.

Rowe, M. (2008). Introduction to policing. London: SAGE Publications Ltd.

Ruijter, de A. e.a. (1998) Multiculturalisme: Werken aan ontwikkelingsvraagstukken.

Utrecht: Lemma bv.

Ruijter, de A. prof. Dr. (2000). De multiculturele arena, rede in verkorte vorm

uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar Sociale

Wetenschappen aan de Katholieke Universiteit Brabant. Tilburg: Katholieke

Universiteit Brabant.

Scheffer, P. (2008). Het land van aankomst. Amsterdam: De Bezige Bij.

Simmel, G. (1969 [1902]). The Metropolis and Mental Life, onder redactie K.H. Wolff

(409-424), in The Sociology of Georg Simmel, New York: The Free Press.

Steden van, R. (2007). Onderzoeksvoorstel pluriforme politiefunctie. Amsterdam: Vrije

Universiteit.

Tönnies, F. (1990 (1887). Gemeenschap en Maatschappij, door Martin Ruebens, in

Grondbegrippen van de zuivere sociologie, Leuven/Amersfoort: Acco.

Tops, P.J. prof. dr. (2008). Ondersteuning en controle gaan hand in hand, in

Secondant # 5, oktober 2008. Amsterdam: Atlas.

Torre, E.J van der, E.R. Muller, U. Rosenthal, R.J. in ‘t Veld (1998). Beroepsprofielen van

Politieagenten: De kwaliteit en dilemma’s van het politiewerk. Deventer: Gouda

Quint.

Van Dale (1996). Handwoordenboek van hedendaags Nederlands. Utrecht/Antwerpen:

Lexicografie bv.

Vanderveen, G.N.G. (2004). Meten van veiligheid, in Veiligheid, studies over inhoud,

organisatie en maatregelen, onder redactie van E.R. Muller. Alphen aan de Rijn:

Kluwer.


129

Voorziening voor Product- en Procesontwikkeling (VPP) (2008). Brengen van

balans: Visie op handhaven. De Bilt: VTS Politie Nederland.

Wenger, E., R. McDermott, W.M. Snyder (2002). Cultivating Communities of Practice,

Boston: Harvard Business School Press.

Wierda, H. (2005). In gesprek over de essentie van politiewerk. Leiden: Drukkerij De

Brink.

Wilde L. (2008). Van Galgenveld tot buurtregie: Policing of Communities. Amsterdam:

Politie Amsterdam-Amstelland.

Wirth, L. (1938). Urbanism as a way of life. In: American Journal of Sociology, XLIV:

1-24. Chicago: The University of Chicago Press.

Zuijlen van, R.W. (2004). Veiligheid als begrip: fundering van de rechtsorde. In:

Veiligheid, studies over inhoud, organisatie en maatregelen, onder redactie van

E.R. Muller. Alpen aan de Rijn: Kluwer.

Zuijlen van, R.W. (2008). Veiligheid als opdracht: Een onderzoek naar veiligheid als

fundamenteel recht en als positieve verplichting van de staat in het licht van de

politietaak tot strafrechtelijke rechtshandhaving. Nijmegen: Wolf Publishers

Websites

http://wapedia.mobi/en/Victor_Turner 21-05-2009


130

10 Bijlage 1 Vragenlijst semi-gestructureerde interviews

Algemeen

1. Wat is uw naam, leeftijd en functie?

2. Sinds wanneer werkt u in deze functie?

3. Weet u wat de doelen van uw organisatie zijn?

4. Op welke wijze levert u een bijdrage aan deze doelen?

Netwerken/samenwerken

5. Wat is voor u de essentie van uw functie ?

6. Wat is daarin uw bijdrage aan veiligheid ?

7. Als het uitgangspunt is dat de politie maatschappelijk geïntegreerd wil

werken, wat betekent dat voor u in uw dagelijks werk?

8. Op welke wijze dragen uw contacten bij aan veiligheid ?

9. Heeft uw functie de laatste 5 jaar een wezenlijke verandering ondergaan? En

zo ja welke ?

10. Herkent u knooppunten van sociale netwerken in uw werk(gebied) ? vb

Moskee.

11. Maakt u deel uit van een of meerdere netwerken? En hoe ziet of zien deze er

uit?

- Bestaan er naast geformaliseerde partners (harde contacten) anderen

(zachte contacten) deel uit van uw netwerk en zo ja wie?

- Op welke wijze ontdekt u relevante partijen tbv een

samenwerkingsverband?

12. Wat is uw rol in samenwerking met partners en derden met het oog op een

veiliger omgeving?

13. Waarin onderscheidt de politie zich ten opzichte van andere deelnemers in

een samenwerkingsverband ?

14. Wie is de bepalende actor in uw samenwerkingsverbanden? (of ontstaan ze

rhizomatisch)?

15. Waarin verschilt uw rol heden ten dage in het kader van integrale veiligheid

ten opzichte van 5 jaar geleden of waarin denkt u dat deze zou moeten

verschillen?

16. Kunt u voorbeelden noemen van nieuwe samenwerkingsverbanden die

succesvol zijn in hun doelstelling ten aanzien van veiligheid?


131

Vertrouwen en verbinden

17. Op welke wijze maakt u verbinding met de verschillende netwerken?

18. Wie zijn sleutelfiguren in uw werk en waarom?

19. Wat ervaart u als belemmeringen in uw werk of vanuit uw rol voor

vertrouwen en verbinding met de omgeving?

20. Waarin ziet u vanuit dezelfde positie de kansen voor vertrouwen en

verbinding?

21. Speelt sociale cohesie een belangrijke rol mbt vertrouwen en verbinden in het

samenleven en zo ja wat ervaart u daarvan in uw werkpraktijk ?

22. Welke rol kunt u vervullen ter bevordering van sociale cohesie?

23. Is zelfredzaamheid een thema in uw burgercontacten en

samenwerkingsverbanden? Zo ja op welke wijze wordt daaraan invulling

gegeven? Wat is daarbij uw rol?

24. Welke rol speelt het principe van actieve wederkerigheid in uw werk? En op

welke wijze komt dit tot uiting in de praktijk?

25. Kunt u voorbeelden noemen van situaties uit de praktijk waarin vertrouwen

en verbinden een cruciale betekenis hadden?

Professionaliteit

26. Heeft u voldoende zicht op wat zich in uw maatschappelijke werkomgeving

afspeelt? Zo ja, wat is dat dan?

27. Op welke wijze ontwikkelt u voldoende zicht op uw werkgebied?

28. Op welke wijze geeft u richting aan samenwerking in een netwerk?

29. Welke rol speelt de digitalisering van de maatschappij in uw werk? En wat is

uw mening daarover?

30. Op welke wijze ontvangt u sturing in uw werk en biedt deze voldoende

richting?

31. Op welke wijze oefent u invloed uit vanuit uw informatiepositie?

32. Kunt u een omschrijving geven van een gemiddelde werkdag van u?

Tot slot

33. Wat doen wij of u goed als politie ?

34. Waarin kunnen wij of kunt u verbeteren, wat zijn daarbij uw wensen?

35. Hoe ziet u de toekomst van uw werk/functie ?


132

Schurend Scharnieren,over het belang van Policing of ...€¦ · Amsterdam-Amstelland, Haaglanden...

Documents

Transcript of Schurend Scharnieren,over het belang van Policing of ...€¦ · Amsterdam-Amstelland, Haaglanden...