Scenariusz 50 z kartą pracy. Muzyka jest sztuką (koncert ... › ...Uwaga: W miarę możliwości...

Język polski | Świat w słowach i obrazach. Gramatyka i stylistyka | Klasa 7 Szkoła podstawowa

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

AUTOR: Renata Faron-Radzka

1

SCENARIUSZ 50.MUZYKA JEST SZTUKĄ (KONCERT JANKIELA Z PANA TADEUSZA) lekcja dwugodzinna

Podstawa programowa: • I.1.1), 1.2), 1.4), 1.7), 1.8), 1.10), 1.11), 2.1), 2.3), 2.6), 2.7); III.1.2), 1.3), 2.4); IV.6)

Treści nauczania:• fragmenty Księgi XII z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza;• kontekst historyczny dzieła;• środki stylistyczne i ich funkcje;• recenzja.

Metody i formy pracy: • heureza, wykład, praca z tekstem; • praca indywidualna, grupowa, zbiorowa.

Materiały i środki dydaktyczne: • podręcznik Świat w słowach i obrazach: fragmenty Pana Tadeusza Adama Mickiewicza (s. 76–84); ilustracja Edwarda Lo-

evy’ego do Pana Tadeusza (s. 77); • nagrania utworów muzycznych:

– fragment koncertu Jankiela Jana Andrzeja Pawła Kaczmarka (ur. 1953)1, zob. http://culture.pl/pl/wideo/fragment-koncertu-jankiela-jana-a-p-kaczmarka-wideo [dostęp: 6.03.2017];

– temat muzyczny skomponowany przez Wojciecha Kilara do filmu Pan Tadeusz, zob. http://ninateka.pl/audio/kochajmy--sie-temat-z-filmu-pan-tadeusz [dostęp: 6.03.2017];

• reprodukcja wybranego dzieła plastycznego (np. Koncertu Jankiela Michała Elwira Andriollego); • karta pracy Historia w koncercie Jankiela.

Dodatkowe środki dydaktyczne:• przykładowe nagrania brzmienia cymbałów, Muzeum Dźwięku, zob. http://www.instrumentyludowe.pl/pl/cymbaly.html

[dostęp: 05.03.2017];• Piotr Dahling, Jankiel – historia, poezja i codzienność, tekst na podstawie referatu wygłoszonego podczas Konferencji Mu-

zyka w sztukach wizualnych XIX–XXI wieku, Instytut Sztuki PAN, 13–15 IV 2011, zob. http://www.demusica.pl/cmsimple/images/file/dahlig_muzykalia_13_judaica_4(3).pdf [dostęp: 05.03.2017].

Wprowadzenie

1. Uczniowie, pracując w parach, tworzą definicję pojęcia koncert. Zwracamy im uwagę na odpowiedni sposób sfor-mułowania definicji, a także uwzględnienie różnych znaczeń tego słowa – nie tylko dosłownych. Następnie chętni ucznio-wie czytają swoje definicje, zapisujemy notatkę.

Notatka:Koncert – 1. impreza artystyczna; program wokalno-instrumentalny (muzyczno-wokalny); 2. instrumentalny utwór muzyczny wykonywany przez solistę i orkiestrę/zespół; 3. wykonanie czegoś w mistrzowski sposób, doskonale; 4. dać koncert – w znaczeniu przenośnym: zachowywać się głośno, hałaśliwe zachowanie ludzi lub zwierząt.

2. Po zapisaniu definicji prosimy uczniów o wskazanie rodzajów koncertu ze względu na miejsce wykonania utwo-rów, typ muzyki/dominujący instrument itp.

1 Dnia 3 lipca 2011 roku obchodzono 200 rocznicę rozpoczęcia wydarzeń opisanych w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza. Z tej okazji tego samego dnia w warszawskiej Filharmonii Narodowej odbyła się światowa prapremiera Koncertu Jankiela Jana A.P. Kaczmarka. Wykonawcami utworu byli: Sinfonia Varsovia oraz soliści z zespołu cymbalistów Wasilinki (Białoruskiej Państwowej Akademii Muzyki), pod batutą Marca Minkowskiego. Koncert Jankiela, znany z kart epopei, chociaż nikt go nigdy nie słyszał, powstał na specjalne zamó-wienie Instytutu Adama Mickiewicza.

Renata Faron-Radzka




2

Notatka:Podział koncertów ze względu na typ muzyki/dominujący instrument, np.: koncert rockowy, popowy, symfoniczny, metalowy, folkowy, fortepianowy, skrzypcowy, jazzowy, koncert muzyki poważnej, poezji śpiewanej.Podział koncertów ze względu na miejsce wykonywania utworów, np.: koncert plenerowy, radiowy, kameralny, na żywo, klubowy.

Prezentacja materiału

3. Czytamy na głos tekst koncertu Jankiela (podręcznik, s. 77–81), a następnie proponujemy młodzieży wysłucha-nie dwóch utworów muzycznych: • fragmentu koncertu Jankiela autorstwa kompozytora muzyki filmowej, laureata Oskara – Jana Andrzeja Pawła Kacz-

marka (ur. 1953); • tematu muzycznego skomponowanego przez pianistę i kompozytora Wojciecha Kilara (1932–2013) do księgi XII Ko-

chajmy się z filmu Pan Tadeusz w reżyserii Andrzeja Wajdy (1999). Następnie prosimy uczniów, aby ocenili, do którego z fragmentów literackiego koncertu Jankiela odnoszą się lub mogą się odnosić przywołane muzyczne teksty kultury (pozostawiamy uczniom swobodę w odpowiedzi, zwracamy im jedynie uwa-gę na konieczność uargumentowania własnego stanowiska).

4. Krótko przedstawiamy historię popularności cymbałów na ziemiach polskich, a także wyjaśniamy, dlaczego to właśnie ten instrument stał się obok Jankiela bohaterem koncertu opisanego przez Mickiewicza. [Np. Cymbały stały się popularne, ponieważ – jak zaznaczył Piotr Dahling – cechuje je „muzyczna samowystarczalność”. Są nie tylko piękne wizualnie, ale przed wszystkim stanowią doskonały instrument, który pozwala na wydobywanie głów-nej melodii i tworzenie akompaniamentu. Cymbały są instrumentem strunowym (struny są naciągnięte na pudło rezonan-sowe, a dźwięki wydobywa się przez uderzanie w struny pałeczkami). Zdaniem Włodzimierza Kamińskiego cymbały trafiły do Europy około XI wieku z Persji. Do Polski dotarły z Turcji w cza-sach średniowiecza. Pierwszą informację na temat tego instrumentu przynosi XV-wieczny witraż krakowski. Warto pod-kreślić, że cymbały były „instrumentem migrującym”. Wraz z muzykami żydowskimi i romskimi grającymi zawodowo na ziemiach polskich cymbały stawały się coraz popularniejsze w różnych częściach Polski, począwszy od XVII wieku. Dla-tego też dwa wieki później instrument ten występował na Mazowszu, Kujawach, na Białorusi, Litwie, Polesiu i Rusi Kar-packiej. Cymbały stały się instrumentem łączącym kulturę miejską i wiejską, estetykę szlachecką z kulturą wsi polskiej. Trzeba pamiętać, że literacka wersja koncertu Jankiela wyrasta z muzycznych upodobań autora Pana Tadeusza, który re-interpretuje funkcję cymbałów w życiu kulturalnym narodu polskiego]. Na zakończenie charakterystyki cymbałów przedstawiamy uczniom przykłady brzmienia tego instrumentu. Można zapre-zentować nagrania z Muzeum Dźwięku.

5. Inicjujemy burzę mózgów zmierzającą do odpowiedzi na pytania: Kim był Jankiel? Czy tego bohatera można nazwać gwiazdą i/lub XIX-wiecznym celebrytą? Czego dowiadujemy się o tej postaci z fragmentu epopei Mickiewicza? [Np. Jankiel, żydowski muzyk, wirtuoz gry na cymbałach, popularyzator kultury polskiej na ziemiach zaboru rosyjskiego, polski patriota, społecznik, starzec z siwą brodą, który – mimo swej popularności wśród mieszkańców Soplicowa i oko-lic – nie może zostać nazwany XIX-wiecznym celebrytą. Współcześnie to pojęcie kojarzy się negatywnie, określa kogoś, kto „jest znany z tego, że jest znany”, nie wykazując się przy tym faktycznymi dokonaniami. Tymczasem stary Jankiel cieszył się szacunkiem innych, był wirtuozem gry na cymbałach, skarbnicą wiedzy, patriotą, strażnikiem pamięci o histo-rii Polski, uznanym wykonawcą muzyki z pogranicza sztuki użytkowej (np. do tańca) i sztuki wyrafinowanej, przezna-czonej tylko dla wybranych].

6. Uczniowie, pracując w parach, porównują plastyczne wyobrażenia Jankiela i jego gry. Korzystają z zawartej w podręczniku (s. 77) reprodukcji ilustracji Edwarda Loevy’ego do Pana Tadeusza oraz innego dzieła, wybranego przez nauczyciela (można je wyświetlić na tablicy multimedialnej lub rozdać w postaci wydruku), np. Koncertu Jankiela (1881) Michała Elwira Andriollego, ilustracji do jednego z pierwszych wydań poematu Mickiewicza.Uwaga: W miarę możliwości można zaproponować przykłady innych dzieł plastycznych, np. obraz Koncert Jankiela Jana Czesława Moniuszki (XIX w.); rysunek Cypriana Norwida Jankiel (1848); rysunek Juliusza Kossaka Polonez i koncert Jankiela (1879); obraz Maurycego Trębacza Cymbalista / Koncert Jankiela (1901).

7. Po upływie określonego czasu (8–10 minut) wybrane osoby przedstawiają wyniki pracy na forum klasy. Wspólnie uzupełniamy ich spostrzeżenia, zapisujemy je w postaci notatki.




3

Notatka:Na obydwu dziełach Jankiel został umieszczony w centrum i ma wygląd charakterystyczny dla starszego Żyda (długa broda, tradycyjny strój). Ubiór lepiej widać na ilustracji Loevy’ego, który ukazał Jankiela w długim, czarnym chałacie i z jarmułką na głowie (na ilustracji Andriollego bohater nosi inne nakrycie głowy – futrzaną czapkę). Obydwa wizerunki łączy także widoczne skupienie Jankiela w czasie gry na instrumencie. Główna różnica dotyczy tła: Loevy przedstawił jedynie grajka i jego instrument, podczas gdy na ilustracji Andriollego Jankiel jest otoczony tłumem słuchaczy. Jego postać niemal ginie wśród innych ludzi. Bohater nie zwraca jednak uwagi na otoczenie, skupia się jedynie na swojej grze. Twarz Żyda przypomina oblicze natchnionego artysty, proroka.

Notatkę możemy uzupełnić o informacje o Jankielu w nawiązaniu do Pana Tadeusza. [Ten żydowski bohater pojawia się po raz pierwszy w księdze IV Dyplomatyka i łowy, w scenie rozgrywającej się w karcz-mie: W środku arendarz Jankiel, w długim aż do ziemi / Szarafanie, zapiętym haftkami srebrnemi, / Rękę jedną za czarny pas jedwabny wsadził, / Drugą poważnie sobie siwą brodą gładził (Ks. IV, w. 223–226). Autor poematu położył duży nacisk na oddanie wyglądu Jankiela: czarny szarafan (długi, czarny płaszcz); na głowie sztrajmł (okrągła, futrzana czapka; inne nazwy: spodik, lisiura, sztrajmel); siwa broda; gesty i mimika starca].

8. Prosimy uczniów, aby pracując w parach i odwołując się do tekstu zamieszczonego w podręczniku (s. 77–81), zinterpretowali funkcjonowanie historii i muzyki w koncercie Jankiela (karta pracy). Wybrane lub chętne pary przedstawiają swoje wnioski na forum klasy. W miarę potrzeby uzupełniamy spostrzeżenia młodzieży. [Koncert Jankiela stał się muzyczną wizją historii Polski z przełomu XVIII/XIX wieku. Odwołanie się do dziejów narodu polskiego, a także dobór środków ekspresji spowodowały, że Mickiewiczowi udało się odtworzyć uczucia i emocje od-zwierciedlające ducha tamtych wydarzeń. Muzyka pozwoliła przekazać prawdę historyczną. Koncert Jankiela nie był zwykłą melodią do tańca. Przekraczał granice czasu i możliwości słowa, doskonale ilustrował najważniejsze wydarzenia z historii współczesnej ówczesnych Polaków. Jankiel wpisał się w teorię głoszoną przez Franciszka Liszta (1811–1886) i Hektora Berlioza (1803–1869). Zgodnie z tą koncepcją muzyka powinna wyrażać treści pozamuzyczne (np. literackie)].

9. Odnosząc się do spostrzeżeń zawartych w karcie pracy, uczniowie wykonują polecenie 12. (podręcznik, s. 83) – oceniają język Pana Tadeusza.

10. Klasa wykonuje polecenie 10. (podręcznik, s. 83). Zwracamy uwagę, że poemat Mickiewicza przedstawił żydowskie-go muzyka jako wirtuoza, świadka historii i proroka. Podniósł też wartość samej muzyki Jankiela.

11. Prosimy uczniów o wskazanie ich ulubionych utworów muzycznych. Chętni wypowiadają się na ten temat – zwra-camy uwagę na sposób argumentacji i słownictwo dotyczące brzmienia utworu (tempa, natężenia i wysokości dźwięków itp.). Jeśli czas na to pozwala, możemy sporządzić krótki słowniczek.

12. Recenzja utworu muzycznego – ćwiczenie 16. (podręcznik, s. 83–84). Uczniowie czytają fragmenty recenzji Łukasza Waligórskiego Ta muzyka to Williams w czystej postaci (podręcznik, s. 84). Prosimy o wskazanie w tekście fragmentów o charakterze informacyjnym i oceniającym.

Podsumowanie

13. Uczniowie wykonują polecenie 6. (podręcznik, s. 82) – proponują tytuł omówionego fragmentu Pana Tadeusza, tak aby tytuł ten ujmował (wyrażał) to, co w tekście z ich punktu widzenia najważniejsze. Uzasadniają swoje propozycje.

14. Zadanie domowe (do wyboru): a) Wykonaj pisemnie polecenie 15. (podręcznik, s. 83).b) Przygotuj się do dyskusji na temat: W jaki sposób współczesna młodzież pojmuje patriotyzm? Przedstaw swoje sta-

nowisko w tej sprawie, przygotuj argumenty. c) Dla chętnych: Zinterpretuj koncert Jankiela z pozycji muzykologa. Wykorzystaj w swojej pracy terminy muzyczne: mez-

zo forte (dość głośno), forte (głośno), fortissimo (bardzo głośno), piano (cicho), agitato (burzliwie), adagio (wolno), itp.

Cele (zindywidualizowane)Uczeń zdolny (szybkie tempo pracy)• interpretuje fragmenty Pana Tadeusza z uwzględnieniem właściwych kontekstów – przede wszystkim historycznego;• trafnie odczytuje odczucia i stany emocjonalne bohaterów utworów literackich; • wyjaśnia, na czym polega zaprezentowany przez Mickiewicza model patriotyzmu; • wskazuje w tekstach kultury charakterystyczne dla nich środki wyrazu i określa ich wpływ na kształt utworu; • aktywnie uczestniczy w lekcji;• porównuje różne teksty kultury (tekst informacyjny i tekst ikoniczny).




4

Uczeń na poziomie średnim (średnie tempo pracy)• dokonuje interpretacji głosowej przywołanego fragmentu Pana Tadeusza; • określa tematykę tekstu;• wyszukuje fragmenty ilustrujące grę na cymbałach; • przypomina wydarzenia historyczne przywołane w koncercie Jankiela; • charakteryzuje głównego bohatera przywołanego fragmentu poematu; • potrafi wskazać środki poetyckie w tekście, rozumie ich funkcje;• wypowiada się na temat wysłuchanych utworów muzycznych; • stara się porównywać różne teksty kultury (tekst informacyjny i tekst ikoniczny).• formułuje wypowiedź argumentacyjną;• wskazuje w tekście informacje i opinie. Uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych (wolne tempo pracy)• wyjaśnia znaczenie słowa koncert;• czyta fragmenty Pana Tadeusza i określa ich tematykę;• wydobywa z tekstu wskazane informacje, cytuje;• opowiada o wrażeniach estetycznych (np. o utworach muzycznych, które lubi);• wyraża swoje zdanie na wskazany temat i popiera je poprawnie skonstruowanym argumentem;• wymienia elementy tekstu ikonicznego.

Załącznik 1.

Karta pracy – przykładowe odpowiedzi:

Wydarzenia z historii Polski przywołane

w koncercie Jankiela

Sposób oddania historii w muzyce Jankiela

Reakcje i uczucia słuchaczy

Środki poetyckie zastosowane

przez MickiewiczaUchwalenie Konstytucji 3 maja – 1791 r.

•początkowo delikatna gra Jankiela •radosne, głośne granie melodii

Poloneza Trzeciego Maja

•poderwanie młodszych słuchaczy do tańca•wywołanie u starszych słuchaczy

wspomnień o uchwaleniu Konsty-tucji 3 maja

•porównanie, np. Znowu gra: już drżą drążki tak lekkiemi ruchy, / Jak gdyby zadzwoniło w stronę skrzydło muchy •epitety, np. ciche, ledwie słyszalne

brzęczenia•animizacja, np. Skoczne dźwięki

/ Radością oddychają, radością słuch poją

Konfederacja targowicka – 1792 r. •nagłe wprowadzenie fałszywego akordu jako zapowiedź Targowicy•zmiana nastroju muzyki•wprowadzenie nieprzyjemnych

dźwięków•pęknięcie struny w cymbałach

Jankiela

•początkowo odebranie fałszywe-go akordu jako pomyłki mistrza•rozdrażnienie•smutek•strach i rozpacz

•porównanie, np. puścił fałszywy akord jak syk węża •pytania retoryczne, np. Czy instru-

ment niestrojny? czy się muzyk myli?•epitety, np. zdradziecka struna

Rzeź Pragi – 4 listopada 1794 r. •kolejna zmiana melodii i granie wyższych dźwięków•melodia szybka i rytmiczna •takt marszu•muzyka obrazująca wojnę, atak,

szturm, wystrzały

• jęk i płacz dzieci•przerażenie wiejskich kobiet

•wyliczenia, np. Takt marszu, wojna, atak, szturm, słychać wystrzały•porównania, np. głosy zdusił, jakby

wbił do ziemi




5






przez MickiewiczaPowstanie Legionów Polskich we Włoszech – 1797 r.

•kolejna zmiana melodii•wprowadzenie lekkich i delikat-

nych dźwięków•ściszenie granej muzyki •pieśń żołnierska O żołnierzu

tułaczu

•wspomnienia żołnierzy•rozrzewnienie•wspominanie losów żołnierskich

(tułaczki) i smutek

•epitety, np. lekkie i delikatne•animizacja, np. kilka cienkich

strónek/ jęczy •przerzutnie, np. już rozpierzchłe

tony / Łączą się i akordów wiążą legijony

Mazurek Dąbrowskiego / wyprawa Napoleona na Rosję – 1812 r.

•zmiana dźwięków i odegranie Mazurka Dąbrowskiego •upuszczenie pałeczek przez Jan-

kiela

•entuzjazm•klaskanie z radości •wzruszenie Żyda na widok genera-

ła Józefa Dąbrowskiego

•porównanie, np. stróny zadzwoni-ły, jak trąby mosiężne•apostrofa, np. „Jenerale! – rzekł

– ciebie długo Litwa nasza / Czekała...” •epitety, np. czapka lisia, dziwny

rumieniec




6

Karta pracy: Historia w koncercie Jankiela

Odwołując się do tekstu zamieszczonego w podręczniku (s. 77–81), zinterpretuj powiązanie historii i muzyki w koncercie Jan-kiela. W swojej odpowiedzi uwzględnij reakcje i uczucia słuchaczy, a także środki poetyckie zastosowane przez Mickiewicza.






przez MickiewiczaUchwalenie Konstytucji 3 maja – 1791 r.

Konfederacja targowicka – 1792 r.

Rzeź Pragi – 4 listopada 1794 r.

Powstanie Legionów Polskich we Włoszech – 1797 r.

Mazurek Dąbrowskiego / wyprawa Napoleona na Rosję – 1812 r.

Scenariusz 50 z kartą pracy. Muzyka jest sztuką (koncert ... › ...Uwaga: W miarę możliwości...

Documents

Transcript of Scenariusz 50 z kartą pracy. Muzyka jest sztuką (koncert ... › ...Uwaga: W miarę możliwości...