UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET ZA KRIMINALISTIKU, KORIMINOLOGIJU I SIGURNOSNE STUDIJE.

DIPLOMSKI RAD

Savremeni terorizam

Student: Mentor:

Alen Kozić doc.dr.Jasmin Jahić

Sarajevo, 2016

SADRŽAJ:

UVOD............................................................................................................................................................ 3

1. SAVREMENI TERORIZAM I NASILJE...........................................................................................................................52. DEFINICIJA SAVREMENOG TERORIZMA...................................................................................................................103. NASTANAK SAVREMENOG TERORIZMA...................................................................................................................114. UZROCI SAVREMENOG TERORIZMA.......................................................................................................................13

4.1. Objektivni uzroci terorizma...................................................................................................................134.2. Subjektivni uroci terorizma...................................................................................................................14.........................................................................................................................................................................

5.KLASIFIKACIJA SAVREMENOG TERORIZMA................................................................................................................156. SEPARATISTIČKO-SECESIONISTIČKI TERORIZAM.........................................................................................................167. SPIRALA SAVREMENOG-GLOBALNOG TERORIZMA.....................................................................................................198. VEZA IZMEĐU ORGANIZOVANOG KRIMINALITETA I TERORIZMA ...................................................................................209. SUPROSTAVLJANJE TERORIZMU-OTKLANJANJE UZROKA..............................................................................................21

ZAKLJUČAK................................................................................................................................................... 24

LITERATURA................................................................................................................................................. 25

2

UVOD

Posljednjih godina došlo je do povećanja problema vezanih za unutrašnju i međunarodnu bezbijednost. Povećan broj “starih” i pojava novih bezbjednosnih problema, prije svega, u zemljama koje se nalaze u tranzicionom ili posttranzicionom procesu, u velikoj meri su posljedica strukturne krize u savremenom društvu (svijetu), kao i novih međunarodnih okolnosti i odnosa u kojima dolazi do drastičnog porasta organizovanog kriminaliteta. Novi oblici ugrožavanja bezbijednosti predstavljaju pretnju globalnoj bezbijednosti, tako što svojim postojanjem i negativnim djelovanjem ugrožavaju bezbijednost društva u cjelini, a takođe, omogućavaju drugim ugrožavajućim oblicima da nastanu, traju, i da se u budućnosti razvijaju još opasniji oblici ugrožavanja bezbijednosti, kako na nacionalnom, tako i na međunarodnom nivou.

U savremenim međunarodnim odnosima dominantnu prijetnju bezbijednosti predstavljaju: terorizam, organizovani kriminalitet, sistemska korupcija, ilegalna trgovina oružjem, sistematsko kršenje ljudskih prava i sloboda, ali i etnički, unutrašnji konflikti. S obzirom da je terorizam poslednjih godina prerastao u globalnu prijetnju bezbijednosti i alarmantnu vrstu nasilja u savremenom svijetu, utvrđivanje njegove strukture, sadržine i uzroka, jedan je od ciljeva političkih, pravnih i bezbjednosnih nauka.

Terorizam u osnovi predstavlja historijsku pojavu, koja je stara koliko i sama država, mada se često posmatra kao fenomen savremenog ljudskog društva. Međutim, savremeni oblici terorizma imaju sasvim novu dimenziju koja proističe iz različitih historijskih, društvenoekonomskih i političkih razloga, kao i iz razvoja nauke i tehnologije. Iako terorizam predstavlja pošast savremenog civilizacijskog poretka, još uvek ne postoji jedna opšteprihvaćena i univerzalna definicija terorizma, jer “terorizam nije ni malo lako definisati”. Terorizam ima mnoštvo pojavnih oblika, pa ga, osim složenosti, karakteriše i promjenljivost.

Značenje reči terorizam mijenjalo se tokom historije, kako bi se prilagodilo riziku svakog narednog perioda, stoga nije nimalo iznenađujuće što je veoma teško odrediti trajniju definiciju ovog pojma. Takođe, jedan od razloga je što politika koju vode moćne države ima dvostruke standarde, a neke od njih čak koriste terorizam kako bi izazvale sukobe i nestabilnost u određenom regionu, ali bez učešća sopstvenih vojnih snaga.

Savremeni međunarodni terorizam je u stalnom porastu bez obzira na sve organizovanije suprotstavljanje međunarodne zajednice i na mjere koje se preduzimaju radi njegovog suzbijanja. Zahvaljujući faktorima koji ga generišu, međunarodni terorizam se obnavlja i usavršava na sve višem tehničko-tehnološkom nivou, a efikasnost mu se konstantno povećava.

3

Uz stalnu primjenu novih, različitih metoda i oblika djelovanja, međunarodnim terorizmom postižu se, naizgled, potpuno suprotni efekti: očekuje se da će se problemi koji su izazvali terorizam riješiti većom demokratizacijom, ublažavanjem ili uklanjanjem socijalno-političkih uzroka koji vode ka njegovom obnavljanju, ali i da se pojačanom represijom, gušenjem osnovnih građanskih prava ili uvođenjem vanrednog stanja (uvođenje državnog terorizma protiv terorizma) može otkloniti terorizam.

U prvom slučaju, ukoliko primoraju vlast na demokratizaciju uslova života u jednom društvu i na rješavanje pojedinih pitanja za koja su teroristi zainteresovani, oni postižu, djelimično ili potpuno, ciljeve svoje aktivnosti. U drugom slučaju, ukoliko se politička reakcija države ispolji kroz pojačanu kontrolu i prinudu, narušiće se međunarodni ugled zemlje i moguće je njeno izolovanje u međunarodnoj zajednici, što je, takođe, ostvarenje djela ciljeva planera terorizma. U tom slučaju, teroristička aktivnost u takvoj zemlji, posebno ako stratezi terorizma uspiju da pred svjetskim javnim mnjenjem zamijene uzroke i posljedice, dobija privid borbe za progresivnu promjenu društva i uslova života svake pojedine individue u tom društvu.

Na osnovu navedenog, jasno je da nosioci terorizma, prvenstveno posredstvom ofanzivne strategije, odnosno terorističke agresije, pokušavaju da od žrtve (objekta napada) iznude političke ustupke. U većini slučajeva, ispoljena teroristička agresija pokreće odbrambeno-zaštitni mehanizam napadnutog objekta, to jest, dolazi do neoružanog i sukcesivno oružanog, a u određenim okolnostima, i masovnog oružanog sukoba između agresora i branioca. Prema tome, terorizam nije samo najgrublji oblik nasilja, kako se smatra i terminološki označava, već planski, sveobuhvatan i kontinuirani sukob, najčešće između država i pojedinih ili grupa država protiv šire organizovane terorističke organizacije, u kome napadač, usklađenim neoružanim delatnostima i oružanim aktivnostima, nastoji da kod napadnutog izazove strah zbog kojeg će ovaj pristati na političke ustupke, odnosno na potčinjavanje svoje volje napadaču.

4

1. Savremeni terorizam i nasiljePojam nasilja ima istorijsku prirodu. U modernom dobu on se određuje u

odnosu prema osnovnim ljudskim i građanskim pravima koja su proklamovana u Francuskoj građanskoj revoluciji i koja predstavljaju osnov modernog humanizma.

U konkretnom smislu, priroda vladajućeg poretka uslovljava prirodu vladajućeg nasilja. U liberalnom kapitalizmu vladajuće nasilje zasnivalo se na principu bellum omnium contra omnes. U monopolističkom kapitalizmu vladajuće nasilje zasniva se na principu „Uništi konkurenciju!“. U njemu ne dominira borba između građana, koji su svedeni na atomizovane privatne subjekte, već borba između mamutskih korporacija. Savremeno vladajuće nasilje uslovljeno je time, da je kapitalizam postao totalitarni poredak destrukcije. Ono ima destruktivni i totalitarni karakter.

Istorijski gledano, nasilje ima emancipatorsku dimenziju. Polazeći od Američke i Francuske građanske revolucije, Marks je došao do zaključka da je „sila babica istorije“. U vrijeme nastanka kapitalizma, građanski teoretičari su insistirali na pravu suprotstavljanja vladajućem nasilju, uključujući i oružanu borbu. Lok i Kant smatraju da slobodni građani nemaju samo pravo da se suprotstave nasilju koje ugrožava njihovu slobodu, već da je suprotstavljanje nasilju njihova najvažnija građanska obaveza.

Za Njegoša, „tiranstvu stati nogom za vrat je ljudska dužnost najsvetija“. Lenjin na tragu emancipatorskog nasleđa građanske misli dolazi do teorije o „neopravdanim“ (osvajačkim) i „opravdanim“ (slobodarskim) ratovima. U Marksovom shvatanju proleterske revolucije nasilje nije cilj, već je sredstvo za obračun s kapitalističkom tiranijom. Razvojem političkih institucija, revolucionarno nasilje postaje samo jedno od mogućih sredstava za ukidanje kapitalizma. Što se tiče Engelsovog zalaganja za „diktaturu proletarijata“, ono je besmisleno, jer nakon (istinske) socijalističke revolucije neće biti klasa već samo slobodnih ljudi koji žive od svoga rada.

U savremenom svijetu nasilje koje je usmjereno protiv kapitalističkog poretka i savremenog imperijalizma dobija oznaku „terorizam“. Rukovodeći se klasnim i kolonijalnim principom, ideolozi kapitalizma ne prave razliku između borbe za slobodu i terorizma, tačnije, oni svode borbu radnika protiv kapitalizma i borbu porobljenih naroda protiv imperijalizma na „terorizam“. U osvojenim zemljama kolonijalni zavojevači borce protiv kolonijalnog jarma nazivaju „banditima“, „ubicama“, „monstrumima“…

Pojam „terorizam“ objedinjuje u sebi tradicionalne kvalifikacije boraca protiv klasnog poretka i kolonijalizma. Istovremeno, on podrazumijeva i

5

spontano suprotstavljanje gnjevnih mladih ljudi kapitalističkom poretku koji ih je lišio budućnosti.

Nije „terorizam“ kada kapitalisti, rukovodeći se gramzivošću, prouzrokuju havarije na nuklearnim elektranama što ima pogubne posljedice za živi svet; kada dnevno zapale na hiljade požara u brazilskoj džungli; kada iz aviona sistematski zaprašuju otrovima i teškim metalima zemljište i vodene tokove; kada svakodnevno bace u okeane na hiljade kontejnera punih nuklearnog otpada i kada naftom zagade mora i obalu i pri tom ubiju milione životinja; kada fosfornim bombama spale čitave gradove i kada projektilima punjenim osiromašenim uranijumom kontaminiraju reke i zemljište; kada, zahvaljujući ekonomskom fašizmu, primoravaju ljude da proizvode i konzumiraju zatrovanu hranu i genetski modifikovane žitarice; kada kapitalisti izbace sa posla milione ljudi i primoraju žene da se sterilišu da bi dobile posao; kada najrazvijenije kapitalističke zemlje ekonomskim mjerama i političkim i vojnim pritiscima unište ekonomije nerazvijenih zemalja i na taj način uzrokuju patnju i smrt desetine miliona djece; kada ljudi bivaju gurnuti u dužničko ropstvo i lišeni osnovnih ljudskih i građanskih prava; kada američki kapitalisti izazivaju ratove i kada stvaraju ratnu histeriju da bi obezbijedili opstanak američke vojne industrije; kada CIA stvara terorističke grupe koje služe za izazivanje građanskih ratova i cijepanje postojećih država…. – ali je „terorizam“ kada grupa nezadovoljnih mladih ljudi iz pariskih predgrađa, koji žive na marginama društva, polupa stakla na luksuznim automobilima, razbije izloge prodavnica u elitnim delovima grada, ili gađa kamenicama oklopljene i do zuba naoružane policajce koji štite vladajući poredak koji stvara socijalnu bijedu i uništava život.

Kapitalizam se obračunava s emancipatorskim naslijeđem građanskog društva i proizvodi oblike političke borbe koji imaju destruktivni karakter. Savremeni „terorizam“ je na kapitalistički način degenerisani oblik borbe protiv kapitalizma, što znači destruktivno nasilje koje se koristi sredstvima i metodima kapitalizma koji samo doprinose intenziviranju procesa destrukcije. On je jedan od oblika u kome se pojavljuje vladajući duh destruktivnog kapitalističkog iracionalizma. On ne teži stvaranju novog, već uništenju postojećeg svijeta.To je suštinska razlika između revolucionarne borbe i terorističkih akcija. U terorističkom nasilju ne dominira vizionarska svijest već fanatizam koji je posledica sve bespoštednijeg uništavanja čitavih naroda od strane najmoćnijih kapitalističkih korporacija. Tipičan primjer је „islamski terorizam“: on je neminovna posledica sve agresivnijeg nastojanja Zapada da uništi muslimane i ovlada naftnim izvorima.

Sve dublja egzistencijalna kriza svijeta stvara uslove za razvoj religioznog fanatizma koji ima fatalistički i destruktivni karakter. Za fanatike koji glorifikuju iluzorni svijet „na nebu“ ovozemaljski svijet predstavlja samo odskočnu dasku za odlazak u „vječnost“. Ubijanjem „nevjernika“ stiče se

6

ulaznica za „rajske vrtove“. Terorizam koji je zaodjenut velom religioznog fanatizma zasniva se na anti-egzistencijalnom nihilizmu. Međutim, samo naivan čovek može da vjeruje da će iskorjenjivanjem religije biti iskorijenjeno nasilje.

Preko 99% mladih „terorista“ nije pročitalo ni jednu knjigu religioznog sadržaja koje Mišel Onfre, u Ateološkoj raspravi, proglašava za izvor njihovog nasilništva. Istovremeno, gotovo svim „teroristima“ na Zapadu glavna duhovna hrana su proizvodi kapitalističke industrije zabave: holivudski filmovi, kompjuterske „igrice“ i sportske predstave u kojima je nasilje dobilo spektakularnu dimenziju. 

Onfre „previđa“ najvažnije: nasilništvo mladih je uslovljeno prirodom vladajućeg poretka i njihovim položajem u društvu. Ono je posljedica toga što su mladi, pogotovu oni koji žive u getima, svedeni na „prljavu“ radnu snagu i „huligane“. Onfreova namjera je očigledna: prebacujući odgovornost na religiju, on lišava vladajući kapitalistički poredak odgovornosti za sve veće nasilje u društvu. Istovremeno, on ne pravi razliku između nasilničkog karaktera i nasilničke svijesti. Isto tako, on ne pravi razliku između nasilništva mladih kao imitiranja modela ponašanja i nasilništva kao izraza nezadovoljstva postojećim svijetom. Destruktivno ponašanje mladih je na kapitalistički način degenerisani oblik ispoljavanja njihovog opravdanog nezadovoljstva svojim životom i svijetom u kome žive. Onfre, poput vladajućih religija, prikriva pravu prirodu monopolističkog kapitalizma i poseže za „antropološkim argumentom“ koji drži čovjeka u socijalno-darvinističkoj ravni koja je karakteristična za liberalni kapitalizam.

Onfreu ne pada na pamet da ukaže na to, da se država i pravni sistem, kao i druge institucije kapitalističkog društva, ne suprotstavljaju nasilju, već su regulativni mehanizmi kapitalizma kao nasilničkog (destruktivnog) poretka. Tipičan primjer su pravila fair-playa u sportu. Pod “nasiljem u sportu” podrazumeva se ono ponašanje koje prekoračuje pravilima utvrđene granice „sportske borbe“. Nije nasilje ukoliko bokser, „na propisani način“, udarcem u glavu usmrti svog „protivnika“, ali je nasilje ukoliko ga nogom udari u zadnjicu. U prvom slučaju, biće proglašen „šampionom“; u drugom slučaju, biće diskvalifikovan. Nasilje nije ono ponašanje koje ugrožava slobodu i život čoveka, već vladajući poredak. Sport je spektakularna reklama destruktivnog nasilja i kao takav je poziv na nasilje. „Vrhunski sportisti“, koji se služe najgorim oblicima destruktivnog nasilja, postali su „idoli“ mladih. Sportom se uništavaju međuljudski odnosi koji se zasnivaju na solidarnosti i vizionarska svest i mladi bivaju uvučeni u kapitalističku vrijednosnu i životnu sferu. Nije slučajno što je sport najmilije čedo kapitalizma. 

„Borba protiv terorizma“ je ideološka maska sa kojom nastupa američki imperijalizam, koja odgovara nacističkoj „borbi protiv judeo-boljševizma“ koja je bila pokriće za uništenje Jevreja i Slovena i za osvajanje „životnog prostora“

7

(Lebensraum) za njemački kapital. Ona је izgovor za uspostavljanje „novog svetskog poretka“ koji se zasniva na američkom imperijalizmu. Oni koji terorišu svijet, u formi „borbe protiv terorizma“ nastoje da se obračunaju sa svakim ko ugrožava njihovo nastojanje da svijet pretvore u koncentracioni logor. „Borba protiv terorizma“ je, zapravo, borba Zapada da stekne monopol nad nasiljem, a to znači da teror postane ekskluzivno sredstvo Zapada za vladanje svijetom. 

„Zaštita od terorizma“ koja se nudi ima маfijaški karakter: onaj ko ne prihvati čelični zagrljaj „svjetskog žandara“ biće izložen najgorem teroru. „Svjetski terorizam“ postaje „glavna opasnost koja prijeti čovječanstvu“ – tо neprestano ponavljaju sluge američke politike širom sveta da bi se dodvorile svojim gazdama. Kroz odnos prema terorizmu mogu se prepoznati prave ambicije i domašaj američke politike : „borba protiv terorizma“ nema blokovski i ideološki, već globalni i anti-egzistencijalni karakter. Istovremeno, kapitalisti u najrazvijenijim zemljama Zapada nastoje, putem kontrolisanih informacionih medija, da izazovu egzistencijalnu paniku koja treba da dovede do toga, da građani bespogovorno prihvate takvu „zaštitu od terorističke opasnosti“ koja podrazumijeva da budu lišeni osnovnih građanskih i ljudskih prava.

Na djelu je totalitarna „integracija društva“ pod dominacijom najreakcionarnijih političkih snaga. Desetine miliona kamera, prisluškivanje, čipovanje građana poput čipovanja pasa i žigosanja stoke, upadanje u stanove, kidnapovanje, mučenje, „tihe“ likvidacije, totalna kontrola medija, razmještanje specijalnih vojnih jedinica po gradovima, stvaranje koncentracionih logora… „Borba protiv terorizma“ je, zapravo, oblik u kome kapitalisti zavode ogoljenu diktaturu.

Ekocid je napogubniji oblik kapitalističkog terora. To je ništeće nasilje. „Potrošačko društvo“ je najviši stepen u razvoju kapitalizma kao ekocidnog poretka. U “konzumerskoj” fazi razvoja destruktivni potencijali kapitalizma doživjeli su metastazu i on je postao totalitarni destruktivni poredak. Zapravo, sam na kapitalistički način uslovljeni život postao je teror nad čovjekom. Svaki segment društvenog života i svaki dio prirode podređeni su destruktivnom procesu kapitalističke reprodukcije. Kada sam život postane teror nad čovjekom, onda je besmisleno nastojanje da se terorizam definiše u normativnoj ravni i reguliše zakonima.

Postajanje kapitalizma totalitarnim poretkom destrukcije, i u tom kontekstu uništavanje emancipatorskog naslijeđa građanskog društva i čovjeka kao humanog i biološkog bića, predstavlja nezaobilazno polazište kako za kritiku kapitalizma, tako i za političku borbu protiv kapitalizma. Ne može politička procjena mogućeg društvenog zbivanja da bude polazište u kritici kapitalizma. Takav pristup je neprihvatljiv ne samo zbog istine, već je prije svega iz egzistencijalnih razloga. Nezavisno od toga šta u konkretnom

8

političkom trenutku može da se uradi, priroda kapitalizma mora da bude polazište u kritici kapitalizma.

Nije „voluntarizam radikalne političke svesti“ taj koji proizvodi „juriš na barikade“ (Negt), već sve dramatičnije uništavanje života od strane kapitalizma nameće „juriš na barikade“ kao legitimni oblik političke borbe protiv kapitalizma. Bez spremnosti radničke klase da izađe na barikade, sve druge političke opcije same po sebi su proizvođenje političke galame koja ništa bitno ne može da promjeni. Militarizacija radničke klase i mladih na temelju borbe za opstanak života na planeti i na temelju humanističke vizionarske svesti ima prvorazredni egzistencijalni značaj.Umjesto pacifističkog vaspitanja, kod mladih treba razviti volju za borbu protiv kapitalizma i za stvaranje humanog svijeta. 

Imajući u vidu da ekonomska kriza kapitalizma pogađa sve veći broj ljudi, kao i da dovodi do biološkog propadanja naroda koji žive u najrazvijenijim kapitalističkim državama, „odlaganje“ radikalne političke opcije može da dovede do stvaranja takve „političke klime“ koja će iznjedriti novi fašizam. Istovremeno, bez političkog organizovanja i svakodnevnog političkog angažmana radnika, juriš na barikade ne može da ima istinski revolucionarni, što znači vizionarski, već pobunjenički i rušilački karakter. Revolucionara borba nije samo borba protiv vladajućeg poretka, već i borba za humani svijet.

Pojam revolucionarnog nasilja treba odrediti po principu da se do konkretne humanosti može doći u odnosu prema konkretnoj nehumanosti. Drugim riječima, priroda kapitalizma kao totalitarnog destruktivnog poretka uslovljava prirodu borbe protiv kapitalizma. Ukoliko se to nema u vidu, zalaganje za „humanizam“ postaje isprazna „humanistička“ retorika.

U savremenom svijetu pojam nasilja izlazi iz okvira morala i politike i pojavljuje se u egzistencijalnoj sferi. Ne mogu više humanistički ideali modernog društva, koji su proklamovani u Francuskoj građanskoj revoluciji, da budu polazište u borbi protiv kapitalizma. Isto tako, savremena kritika kapitalističkog nasilja ne može da bude ograničena na klasne i međuljudske odnose, već mora imati u vidu opstanak čovječanstva. Kapitalistička nehumanost ima antiegzistencijalni karakter. Otuda savremena humanost ne može da ima samo slobodarsku, već pre svega egzistencijalnu prirodu. Kao totalitarni poredak destrukcije kapitalizam je dao novi kvalitet razvoju društva: mogućnost konkretne slobode čoveka ne pojavljuje se više u odnosu prema ropstvu, već u odnosu prema sve realnijoj mogućnosti uništenja svijeta. Borba za slobodu čovjeka postala je borba za opstanak čovječanstva.

Kapitalizam je dovukao čovječanstvo na ivicu provalije i na taj način je ukinuo prostor za političke igre sa kojima se kupuje vrijeme kapitalizmu. Sve bespoštednije uništavanje života primorava čovjeka da učini ono što je

9

neophodno da bi sprečio uništenje čovjječanstva. Čovek postaje žrtva kapitalizma i na taj način, što ga kapitalizam primorava da upotrebi i ona sredstva u borbi za opstanak života koja su strana njegovom ljudskom biću i koja ne odgovaraju viziji humanog društva. Sve dramatičnije uništavanje svijeta dovodi do toga, da pitanje revolucionarnog nasilja postaje sve manje etičko, a sve više prvorazredno egzistencijalno pitanje.

Na poslednjem istorijskom bojištu ostala su dva smrtna neprijatelja: kapitalizam i čovječanstvo. Kapitalizam je odavno krenuo u ništeći rat protiv čovječanstva. Radi se o tome da čovječanstvo krene u opšti rat protiv kapitalizma, što podrazumijeva upotrebu svih oblika borbe којi mogu da dovedu do njegovog uništenja.

2. Definicija savremenog terorizma

Termin “terorizam” potiče od latinske riječi “terror” koji označava sredstva zastrašivanja, nasilja do uništavanja vrijednosti i ljudskih života. Historijski se obično vezuje za jakobinsku diktaturu, kao i za Oktobarsku revoluciju u Rusiji ( “crveni” i “bijeli” terror ). Postoji srodnost terorizma i ekstermizma ( nacionalistički, ljevičarski, konfesionalni id r. ). Po nekim osobinama, neustrašivosti i samoubilačkom žrtvovanju aktera, sličan je japanskim “kamikazama” .

Savremeni terorizam karakteriše teritorijalno širenje, obuhvatajući čitave svjetske regione, zatim njegovo umnožavanje i pojačavanje intenziteta terorističkih akata. Globalni terorizam se sve više pokazuje kao vrsta rata postindustrijske ere.

Sa ovim obilježjima se ipak ne iscrpljuje odrednica globalnog terorizma. Neke značajne osobine se pokazuju u zemljama koje su direktno ugrožene spolja otporu, kao nastavak izgubljenog rata, kao posljednje moguće sredstvo, svodeći se samim tim na uski krug učesnika, ekstremnih pojedinaca i grupa. Stoga se do pouzdanije i potpunije definicije može doći samo praćenjem tekućih dešavanja na svjetskoj sceni, naravno sa preovladavanjem ideoloških predznaka i samoodređenja, koja po pravilu nemaju neki negativan smisao.

Po svoj prilici je prošo vrijeme kada su kriminal, korupcija, narkomanija i mafijašenje, provala nasilja, sada i terorizam i izbjeglištvo u društvenim naukama izdvajani u oblast socijalne patologije. U međuvremenu su se granice pomjerile, ovi fenomeni su zahvatili čitav svijet i srasli sa strukturama i funkcijama velikih sistema. A to možda najviše važi za terorizam, naročito zbog njegove brutalnosti i izazivanja masovne nesigurnosti u svakodnevnom životu.

10

3. Nastanak savremenog terorizma

Početkom devedesetih godina XX veka, autohtone i manje-više samostalne terorističke grupe počele su da slabe i da preispituju svoje fundamentalne postavke.

Period od 1980. do 1983. godine, označila su dva uporedna procesa. S jedne strane, regularne snage bezbijednosti mnogih zemalja su povukle nekoliko značajnih poteza, kojima su pojedine terorističke organizacije razbijene ili natjerane da napuste tradicionalna polja dejstva, a s druge strane, za dijelove terorističkih organizacija, koji su prebjegli iz matične zemlje u inostranstvo, zainteresovale su se obaveštajne službe, koje su preuzele kontrolu i otpočele manipulaciju sa njima.

Istovremeno, došlo je do čvršćeg povezivanja raznorodnih terorističkih organizacija na osnovu zajedničkog interesa za preživljavanje. U okviru te “međunarodne” saradnje, terorističke organizacije su često u kontaktu sa terorističkim grupama, stvorenim uz pomoć i podršku pojedinih obaveštajnih službi ili sa grupama terorista koji su bili u vezi sa specijalizovanim organima pojedinih država. Tako se, dobijanjem “pokroviteljstva”, pojavio državni terorizam.

Eksperti tvrde da se sve manje primjenjuju stari oblici terorizma. Naime, sve je manje tradicionalnih, čvrsto povezanih i organizovanih, te iz jednog centra rukovođenih terorističkih organizacija i mreža, a sve više “domaćih”, etnički i vjerski inspirisanih terorista kojima je publicitet dovoljna nadoknada za sve rizike kojima se izlažu. To se, međutim, ne može reći za vođe, koji sve više imaju veoma visoke političke pretenzije ili se čak nalaze na visokim političkim položajima.

Istražujući neke novije terorističke akte, grupa francuskih analitičara je došla do zaključka da je većina terorističkih aktivnosti tzv. gradske gerile izvedena u blizini sedišta velikih informativnih agencija, u vreme pripreme udarnih informativnih emisija na radiju i na televiziji ili u vrijeme održavanja neke medijski zanimljive aktivnosti, kao što su veliki sportski spektakli, organizovane proslave nekih značajnijih jubileja i slične manifestacije na kojima se okupljaju mase ljudi. Osnovni razlog za to bila je mogućnost za medijsko prikazivanje terorističkog djela i pominjanje izvršioca terorističkog akta, ( kakvi politički ili drugi efekti se mogu očekivati ako niko ne zna ko je izvršio teroristički akt? ).

U poslednje vreme, gubi se granica između terorizma i organizovanog kriminala; niko više ne može da razgraniči dokle seže terorizam s odakle počinje kriminal najniže vrste. Razlog je prost – tamo gde se razvija terorizam, postoji odlična podloga za organizovanje sistematskog, planiranog i organizovanog kriminala jer se te dvije djelatnosti izvanredno dopunjavaju.

11

Mnogi proizvodi industrije proizvoda široke potrošnje imaju tzv. dvojnu namjenu, i nije potrebno posebno znanje da se različite bezopasne komponente spoje u opasne eksplozivne neprave ili visoko toksične materije. Takvi proizvodi se, najčešće, mogu nabaviti na tržištu po dosta pristupačnoj ceni ( npr., dosta jak eksploziv se može napraviti od šećera, pamučne vate, sumpora i ćumura, naravno, uzetim u određenim razmjerama ).

Takođe, napredak u istraživanjima u oblasti bio-medicine, omogućio je da se neke opasne bakterije i virusi izdvoje i upotrijebe kao biološko oružje. Tome je doprinio i neregulisani status biološkog oružja na međunarodnom nivou i teškoće međunarodne zajednice da ostvari kontrolu nad takvom vrstom eksperimenata ili sprovođenja odluke o zabrani korištenja te vrste oružja u svijetu. Za sada, preko trideset visoko otpornih virusa i bakterija, izazivača visoko zaraznih i smrtonosnih bolesti, mogu da se koriste u masovnim napadima na pojedine dijelove sveta. Među njima su najrasprostranjeniji antraks, žutica, velike boginje, kolera, grip, ebola i drugi.

Terorizam često služi za prikrivanje slabosti i nemoći neke organizovane sile da se društvu nametnu sopstveni stavovi, politika i interesi. Tipičan primjer su teroristički akti šiptarskih terorista na Kosovu i Metohiji i agresija NATO-a na SRJ tokom 1998. i u prvoj polovini 1999. godine. Više ili manje, zavisno od trenutne međunarodne političke situacije i interesa velikih sila, prije svega SAD, teroristi sa tog prostora uživaju podršku nekih uticajnih međunarodnih činilaca.

Ta podrška postojećim terorističkim organizacijama ogleda se u finansiranju, isporukama oružja, obučavanju, pružanju utočišta, snabdijevanju putnim ispravama, logističkoj podrški i drugom. Uočava se i direktna teroristička podrška i djelatnost pojedinih zemalja na međunarodnom planu, što se ispoljava organizovanjem terorističkih grupa koje se iz zemlje ili sa teritorije trećih zemalja ubacuju u zemlju objekat dejstva, ili se formiraju unutar zemlje čije bezbjedonosne interese nastoje da ugroze.

U koncepciji nastupa prema zemljama objektima napada, primjenjuju se i metodi koji su osuđeni i zabranjeni Poveljom Ujedinjenih nacija. Jedan od njih je i korištenje secesionizma kao oružja za postizanje političkih ciljeva, budući da se secesionizam kvalifikuje kao terorističko delo. Na takav način je razbijena SFR Jugoslavija, na sličan način je pokušano razbijanje SR Jugoslavije njenim pretvaranjem u hibrid nazvan “državna zajednica”, ( do sada nezabiljeležen u međunarodnoj pravnoj praksi ), a u okviru nje se sada pokušava razbijanje Srbije okupacijom Kosmeta, podsticanjem pobune na jugu Srbije i buđenjem separatizma u Vojvodini.

12

4. Uzroci nastanka terorizma

Uzroci savremenog terorizma su vrlo nejasni što predstavlja najveći problem za globalnu borbu protiv terorizma. Uzroci terorizma se “hrane” nagomilanim i veoma dubokim protivriječnostima (klasnim, vjerskim, političkim…), neprihvatljivim uslovima života kao i neostvarenim ambicijama određenih društvenih grupa.

Terorizam mogu podstaknuti: ekonomske i socijalne razlike unutar država; nacionalna neizvijesnost odnosno ekstremni nacionalizam i šovinizam; kolonijalna i nekolonijalna nezavisnost; neriješena etnička struktura i granice države; vjerska zastranjenost kao i neostvarene političke ambicije.

Uzroci terorizma mogu biti i: krutost sistema, zakona, propisa: osjecaj ugroženosti; osjecaj krivice i manje vrijednosti; osjecaj beskorisnosti itd.1

Ekonomski uzroci terorizma su najmanje podložni bilo kakvim procjenama. Do nedavno je terorizam bio najizraženiji u siromašnim regionima, ali to više nije pravilo. Ekonomski uzroci terorizma su raznovrsni i složeni pa ih je veoma teško kontrolisati.

Uzroci ugrožavanja predstavljaju pojave i procese koji svojom kombinacijom dovode do terorizma, kao negativne društvene pojave. Oni podrazumijevaju objektivno postojanje onih društvenih stanja i odnosa, koja se mogu utvrditi i koji kao takvi dovode do pojave terorizma. Istraživanje uzroka terorizma moguće je samo na osnovu svestranog ispitivanja stanja u svakom društvu i datom vremenu, koje mora biti kvalitativno upečatljivo, da bi se terorizam mogao tumačiti kao značajni društveni fenomen, sa dozom simptomatične društvene pojave.

Međutim, s obzirom na to da trenutno nema konsenzusa o pojmu terorizma, nema ni saglasnosti o uzrocima koji dovode do pojave terorizma. Različiti autori utvrđuju različite uzroke terorizma, u skladu sa svojim shvatanjima pojave terorizma, koja su često dijametralno različita.

4.1. Objektivni uzroci terorizma

Kad spomenemo ovaj pojam u prvom redu misli se na funkcionisanje, odnosno nefunkcionisanje društvenih/državnih institucija, nedovoljno obrazovanje stanovništva, siromaštvo, otuđenost, izolovanost pojedinca i društvenih grupa, postojanje organizovanog kriminaliteta, itd. Mnoge države danas nisu sposobne da samostalno rješavaju unutrašnje probleme i suprostavljene interese, što se negativno odražava na bezbjednost društva i predstavlja pogodno tlo za nastanak terorizma. 1 Whittaker, D.J.; “The Terrorism Reader”, London, Routledge, 2001.

13

Unutrašnje krize, ukoliko su još rezultat različitih oblika pritisaka i uticaja iz okruženja (politički, ekonomski, tehnološki, itd. ) , neminovno dovode do dalje proizvodnje i produbljivanja negativnih tendencija, sa ciljem destabilizovanja pravnog poretka, a time i do narušavanja nacionalne bezbijednosti i stabilnosti političkog sistema.

Iz navedenog proizilazi da osnovni objektivni uzroci terorizma leže u dubokim društvenim promjenama (ekonomskim, etničkim, vjerskim, klasnim, socijalnim, političkim itd.), koje su nastale kao posljedica procesa globalizacije i uspostavljanja ''novog svetskog poretka'' . Kao neki objektivni uzroci terorizma mogu se navesti: nedemokratsko ustavno uređenje države, nefunkcionisanje državnih institucija, ekonomske i socijalne razlike unutar država , ekstremni nacionalizam i fanatizam, neriješeni etnički problemi , kolonijalna i neokolonijalna zavisnost, neriješena pitanja granica i državne, vjerska zastranjenost - klerošovinizam i fundamentalizam , želja za ekspanzijom i hegemonijom (nacionalna, teritorijalna, ekonomska, socijalna, verska i kulturna dominacija) itd.

4.2. Subjektivni uzroci terorizma

Subjektivni uzroci terorizma – pod kojima se podrazumijeva procjena terorista da se neodrživo društveno stanje (objektivni uzroci terorizma) može promijeniti samo nasiljem, odnosno da je nasilje najbrža, najcjelishodnija, najefikasnija i, u datim okolnostima, jedina moguća varijanta delovanja. Iz navedenog proizilazi da subjektivni uzroci terorizma nastaju zbog objektivnih uzroka terorizma.

Naime, objektivni uzroci terorizma imaju za posljedicu stvaranje društvene klime koja se ogleda u eroziji autoriteta državne vlasti, u kojoj pojedinci (mladi, obrazovani, sposobni ljudi) i određene društvene grupe (etničke, političke, itd.) ne mogu da nađu svoje mesto, što vodi gubljenju poverenja u politički sistem i društvene vrijednosti. U ovakvim slučajevima izdvajaju se ''novi'' autoriteti, personalizovani u nekoj ličnosti, koji pomoću određenih mehanizama identifikuju pojedince ili društvene grupe koje indoktriniraju određenim sadržajima, obuče u rukovanju različitim vrstama vatrenog oružja i eksplozivnih sredstava, materijalno i finansijski obezbijede, a potom usmjere na pažljivo odabrane mete napada.

Stvara se duboko ukorijenjeno vjerovanje da je terorizam jedini ispravan, pravi put. Pored ovih, uzroci terorizma su često i neostvarene ambicije određenih društvenih grupa, koje se ogledaju u želji za vlašću ( neostvarene političke ambicije ), zatim verska zaslepljenost, želja za osvetom , avanturizam itd.

14

5. Klasifikacija savremenog terorizma

Do skoro su navođene dvije glavne vrste terorizma: - Ekstremno-separatistički i- Državni.

Prvi je odavno na evropskoj sceni ( bakijski, korzikanski, albanski i dr. ), izuzetno i u SAD-u ( „Teksas republika“, „Bijeli nacionalisti“ i dr. ). Talasi globalizacije su donijeli „međunarodni virus terorizma“ ( izraz Malkolma Rifkina ) ili „globalni terorizam“, danas u dvije glavne i međusobno suprostavljene varijante. Jedna je u krilu islamskog fundamentalizmasa aspiracijom stvaranja „svjetske islamske zajednice“. Taj terorizam je ilegalan, utopistički, izrazito vjerski i osvetnički ( otuda oubičajeni naziv „vjerski terorizam“ ). U borbi za „prioritetni američki prostor“ i „novi svjetski poredak“, sa amblemom demokratije, u sklopu ekonomske i političo-vojne ekspanzije, američki State Department, takođe pribjegava terorističkim akcijama, često radi veće efikasnosti, odnosno manjih troškova, umjesto pokretanja kompletnih vojnih efektiva. Tako se došlo do razlikovanja „lošeg“ i tobože „dobrog“ terorizma. Ono što se sada dešava pred našim očima jeste njihovo sukobljavanje, sa tendencijom pretvaranja u neku vrstu rata.

Aktuelno sociološko proučavanje može da otpočne od prethodne osnovne klasifikacije i pretpostavke da je u pitanju jedna svjetska pojava i to u stalnom porastu, iako su izvori često i naizgled lokalni. Međutim, povezivanje svih izvora i akciono ukrštanje prevladava ovaj privid fragmentacije i prolaznosti. Uz to su česti i paradoksi, kao u slučajevima da se, u ciljevima i organizaciji, različiti terorizmi ukrštaju pa i sarađuju. Osama bin Laden, svojevremeno obučavan u SAD-u ( CIA ) i potom angažovan protiv Sovjeta u Afganistanu, živi je svjedok tog paradoksa „ globalnog terorizma“. Tako se čitava šema savremenog terorizma komplikuje i usložnjva, upućujući nas na rekonstrukciju glavnih historijskih i relevantnih i aktuelnih dešavanja. Analitička disekcija se time prenosi na dinamički plan, u kojem pojave i tendencije postaju jasnije, a uzroci i posljedice mijenjaju mjesta.

U ekološkom pogledu, taj terorizam još uvijek nije pokrio čitavu zemaljsku površinu. Dok se lokalno fragmentiranodavno održavao u regionima Azije i Okeanije, tokom XX stoljeća je najizrazitiji bio u zapadno evropskim regionima ( Italija, Španija, Francuska, Velika Britanija, Balkan ) i djelimično u SAD-u, uglavnom kao ekstremna struja glavnih separatističko-secesionističkih pokreta. Reklo bi se i ne sasvim slučajno, kada su se takvi pokreti rasplamsali u zemljama Bliskog istoka, potom i na sjeveru i istoku Afrike, u nekim slučajevima kao nastavak ratova u tamošnjim državama, pojavio se i jačao terorizam. To daje povoda da se prethodna klasifikacija dopuni prema regionalnim osobinama, razlikujući evropski terorizam od dalekoistočnog,

15

bliskoistočnog, azijskog, a možda i sa još užom lokacijom ( italijanski, španski, balkanski, francuski i dr. ).

Naravno da su sve te podjele vrlo uslovne i preliminarne, pogotovo ako se ima u vidu geografski raspon tj.mjesto izvršenih akcija i terorističkog organizacionog jezgra, kao i razlike u permanenciji i žestini udara. „Evropski terorizam“ je pretežno individualistički i lokalan, obično uperen protiv visokih zvaničnika i vremenski dosta prorijeđen. „Arapski terorizam“ je, sudeći prema akterima i zahvatu masovan i s osloncem na svoje ispostave van centra, djeluje praktično u svim zemljama/kontinentima i po tome je zaista „globalan“. S obzirom na svirepost i posljedice koje za sobom ostavlja, mogu se povlačiti uporedne linije prema kriteriju „anticivilizacijske granice“ relevantne za tipološke konstrukcije.

6. Separatističko-secesionistički terorizam

U svom prilogu o terorizmu i njegovim izvorima, Ivan Šijaković polazi od kolektivnog, odnosno etničkog identiteta.2 To jeste jedan izvor, ali sa napomenom da terorizam nije organski ugrađen i svojstven ovom identitetu, već se javlja tek u određenim situacijama, recimo u slučaju poraza u ratu i na nivou osujećenosti. Jer, osujećenost maksimalizuje identifikaciju sa kolektivitetom i njegovom tragedijom, ateroristički incentiv potencira svijest o ugroženosti i nemoći da se integritet zaštiti regularnim sredstvima.

Uz to, separatističko-secesionistički terorizam ima svoje faze i transformacije, naročito one u mijenjanju mjesta između cilja i sredstava, kao čina osvete i dr. Čečenski secesionisti npr. prešli su na taj terorizam poslije izgubljenog rata. I po pravilu je taj terorizamiz osujećenosti najsuroviji, pojačan vjerskim fanatizmom i ratničkom tradicijom. To se pokazalo u slučaju uzimanja djece za taoce u Beslanu ( Sjeverna Osetija ), u akciji koju su planirale čečenske i inguške vođe Šamil Basajer i Aslan Bashadov.

Stoga, terorističke akcije privlače fanatike, pogotovo religiozne ljude u svom fanatizmu lišene lične odgovornosti, kod kojih su česte zamjene cilja sa osvetom i nerazlikovanja dužnih i nevinih ( zatečenih ). To važi, ne samo za separatističko-secesionističke, nego i za uzvratne mjere državnog poredka, pri čemu strane mjesta kao izazovi i odgovori, uzroci i posljedice, kao terosristički akti i legalne sankcije.

Prethodnu konstrukciju potvrđuju primjeri klasičnog/evropskog terorizma. Pored toga, separatističko-secesionistički terorizam je karakterističan za male zemlje, tzv. periferijske etnije probuđene u eri modernizacije i proljeća

2 Ivan Šijaković, „Terorizam i problem identiteta“, Sociologija br.3,Beograd,¸2002. ( str.241-254 )16

nacija3. A to širenje nije samo ekološko nego i strukturalno, naročito uključivanjem vjerske komponente. Tako nastaje „dvokomponentni“, pa i „višekomponentni terorizam“. Terorizam IRA je čak izrazito vjerski, iako je po ciljevima secesionističkih i samo donekle mu je sličan pokret za samostalnu baskijsku državu ( ETA ).

I dalje, što su ovakvi pokreti trajniji i terorističke metode su surovije, to je takođe evidentno na prethodnim primjerima, dok je militanstnost onih skorašnjih nešto bliža. Takav je primjer „revolucionarne armije Pretanji“ ( BRA ). Donekle je sličan korzikanski terorizam, koji sprovodi „front nacionalnog oslobođenja Korzike“ ( FIKS ), jer se ograničava na povremene i pojedinačne likvidacije predstavnika francuske uprave. I ovaj terorizam je „dvokomponentan“, time što održava jednu antihegemonističku dimenziju. Ali, kod svih preovladava nacionalistička usmjerenost, druge komponente ove prethodne više ili manje pojačavaju ili dopunjavaju.

Širenje separatističko-secesionističkog terorizma prati njegovo usložavanje novim varijantama. To se naročito pokazuje npr.kod čečenskog i kosovsko-šiptarskog terorizma; oba osciliraju između terorističkih akcija i povremenog prerastanja u „rat niskog intenziteta“. Na evropskom JI i njegovim pribrežnim prostorima Azije, u zemljama i u vrijeme raspada socijalističkih društvenih uređenja, vidljivi i značajni su bili implantati američke ekspanzije „širenje NATO-a na istok“ ( američki kongres i danas pomaže separatiste na Kavkazu ). To je novo izdanje „globalnog terorizma“, sa tendencijom prevazilaženja okvira ultranacionalizma. Radi se o tome da ovaj proces usložnjava, a ujedno i razuđuje granice terorizma, samim tim i tipologiju koja je na početku ovog rada navedena i potom dopunjavana.

Balkansko separatističko-secesionistički klupko je možda najbolji primjer za prethodne konstatacije. Secesionizam je u nekadašnjoj Jugoslaviji pokrenuo sve nacije, pa i nacionalne manjine, s nastojanjem da se šiptarski secesionizam na Kosmetu prenese na Makedoniju i izazove sukobe „malog rata“. NATO je to iskoristio i stavio na stranu onih struja kojima je odgovaralo raspad SFRJ. Sličan scenario je ostvaren i na prostorima bivšeg SSSR-a, kao i uslučaju čečenskog secesionizma, i tamo su se tri puta smjenjivale faze terorističkih akcija sa razbuktavanjem „rata niskog intenziteta“, tj.borbe „federalnih snaga“ i „pobunjenika“ ( sada u fazi „ čišćenja“ i povremenih terorističkih diverzija ). Ne bez razloga ovi sukobi su u ruskoj štampi označeni kao „rat sa islamom“ ili „treći čečenski rat“.

Slijedi novi pokušaj da se terorizam prenese na rusko tlo pošto je rat takoreći izgubljen, ( ostao bez očekivane spoljne podrške ). Primjer je eksplozija u vagonima Moskovskog metroa ( 6.2.2004.godine ), iza koje stoji Mashadovjev saradnik Abu al Valid. U svim navedenim slučajevima sličnosti su evidentne, ali 3 Šire o separatističko-secesionističkim pokretima u svijetu u radu: Miodrag Ranković, „Tokovi i kontradikcije 'postsuverenizacije'“, Srpska slobodarska misao, Br.4, 2003 ( str.30-115 )

17

sa različitim ishodima i izvedenim pretpostavkama. Velike i moćne države duže i lakše se nose sa separatističko-secesionističkim pokretima i njihovim terorizmom, bar do sada je tako bilo. „Mali“ teže podnose terorizam, pogotovo kada se infiltriraju strani faktori sa nastojanjem da se taj terorizam uklopi u strategiju današnjih velikih sila.

Sa širenjem separatističko-secesionističkih pokreta u zemljama u razvoju, još i više se usložnjavaju ovi pokreti i njihovi teroristički izdanci. Za primjer je separatistički pokret Čingaleza sa budističkom komponentom. Ponovno uspostavljanje „Republike Turkestan, pored domaćih muslimana, podržavaju i neke muslimanske zemlje ( Kazahstan,. Kirgistan, Turska ), dok separatizam Ujgura ( pokret „Istočni Turkestan“ ), pored muslimanske sadrži i jednu proameričku komponentu ( angažovanje Erkina Sintekina, američkog novinara ujgurskog porijekla ).

Takođe je slojevit i terorizam Talibana u Afganistanu, potom dugoročni revanšizam Kurda ili onaj u petouglu: Palestina, Sirija, Egipat, Liban i Izrael. Ovakva globalizacija terorizma se proširuje i na afričko i južnoameričko područje. Ovdje gotovo da se nemože govoriti o „čistom“ ( evropskom ) terorizmu, desteruktivizam se javlja u nekakvim sublimiranim vidovima i u sklopu ratova „legalnog ritma“, najčešće između sukobljenih lokalnih plemena, u nekim i sa antiameričkom komponentom ( Bolivija, Gvatemala, Ekvador ). Zbog toga ostaju na lokalnom planu i kao mješavina separatizma i unitarizma.

Dakle, postoje izvjesne korespondencije između ekstremnog nacionalizma i separatističko-secesionističkih pokreta i njihovih terorističkih izdanaka. Nekakva „globalizacija terorizma“ je očigledna, ali uglavnom u prostornom širenju i umnožavanju. Ali, tim umnožavanjem, ova globalizacija pokazuje izvjesnu dvojstvenost i neke prateće paradoksalne pojave i tendencije. Pojačavajući ekstremni nacionalizam, ona postaje prepreka tokovima modernizacije, pa i same globalizacije u njenom prvobitnom značenju ( „širenje jedinstvenog prostora“ ). Svojom protivriječnom prirodom i pratećim paradoksima, ona se predstavlja kao „uvranuta globalizacija“. Inače, kako objasniti da je ona donijela degradaciju Rusa na status nacionalne manjine ( u Ukrajini 20 %, u Bjelorusiji 11,5 % ) ili da su Srbi u Hrvatskoj i Makedoniji izgubili takav status?

18

7. Spirala savremenog-globalnog terorizma

Od prvog napada na “World Trade Center” ( 1993. godine ), od strane “Gamma Islamia” do Menhetna, 11.septembra 2001.godine, desio se niz sličnih diverzija. Napad u Oklahoma Sitiju ( 1995.godine ), jedan je takav primjer sa 168 mrtvih i 500 ranjenih. Potom je uslijedio napad na bazu u Saudijskoj Arabiji, kao in a olimpijski park Atlante ( 1996.godine ). Od podmetnute eksplozije cisterne poginulo je 19 američkih vojnika ( 1998.godine ). Tada su ovi primjeri posmatrani kao primjeri “ultra terorizma”. Preko terorističke grupe “El Asnar”, došlo je do povezivanja arapskih i alžirskih islamistai njihovog tajnog obučavanja ( u Francuskoj ); pojavljuju se “mudžahedini”, borci za islam na svim stranama svijeta . Amerikanci su tada konačno shvatili da nisu u pitanju samo „organizovane sabotaže“, pa su započeli mjere „globalne zaštite“.

I evropski lideri su jedno vrijeme pčekivali da se islamski terorizam ograničiti na afričko područje, a da će se dalekoistočni utopiti u separatističkim sukobima i time lokalizovati. Tek poslije niza diverzija, uključujući i rušenje turističkog centra na Baliju, postalo je jasno da su diverzije prvenstveno uperene protiv Amerikanaca ( još su trajali masakri egipatskih islamista protiv „nevjernika“, takođe i alžirskih ). Ujedinjenjem „Džihada“i „ Gamma Islamie“( novi vođa Omer Abdul Rahman ), proklamovana je borba protiv SAD i čitavog ujedinjenog i bogatog Zapada. Mula Omer i Bin Laden su ojačali bliskoistočni terorizam i udjenuli mu taj antizapadnjački i antijevrejski naboj. Onda se američki establišment opredijelio za „zaštitne mjere“ i „preventivnu zaštitu“, prihvatajući izraelski revanšistički kurs. U cjelini uzevši, terorizam se zaista „globalizovao“, tj.internacionalizovao. Još nisu bili jasni ideološki elementi, sve je pokrivao termin „postindustrijskog varvarstva“.

Stupanjem u rat protiv Afganistana ( 7.10.2001.godine ), SAD sa svojim saveznicima ( Britanske jedinice alijanse sjevera ), otpočele su čin odmazde za Menhetn i Pentagon. Ali odmazda nije bila jedini povod za vojni intervencionizam. Naime, u vrijeme kada su SAD podsticale Irak protiv Irana, isporučivale su materijal koji se mogao koristiti za proizvodnju balističkog oružja. Za vrijeme rata sa Iranom, u Iračkom štabu bilo je angažovano oko 60 američkih oficira u funkciji savjetnika za balistiku. I da paradoks bude veći amerikanci su združeni sa britancima preduzeli opsežnu vojnu intervenciju protiv Iraka ( 19.3.2003. godine ), pod izgovorom da Sadam Husein posjeduje oružje za masovno uništenje. A kada su poslije tri godine vojne operacije okončane, ispostavilo se da u trezorima nema takvog naoružanja i da su fakture za izvoz 500 tona uranijuma ( iz Nigerije ), falsifikovane da bi se rat protiv Iraka opravdao.Slična manipulacija se pokazala i sa naoružavanjem šiptara na Kosovu, koje amerikanci nisu proglasili za teroriste, niti ih je brinulo koliko je srba poginulo, pojedinačno ili grupno, iz zasjede ili u borbi protiv tadašnjih legalnih organa poretka.

19

Amerikanci su imali i svoj “unutrašnji terorizam” ( borci “Republike Teksas”, “Biblioteke velikog plemena”, slučaj Timoti Mekejev i dr. ). Godine 1997.identifikovano je 856 militantnih grupa. Zato CIA i FBI zaziru od mogućnosti saradnje između domaćih i islamističkih terorista. “Ipak je spoljni terorizam” za sve vrijeme bio glavni. Amerikanci su u Somaliji ubili 13000 građana, prije toga u Vijetnamu preko 1000 000 ljudi i spalili na hiljade naselja. Sve su to akti terorizma kažnjivi po osnovu Ženevske konvencije iz 1936.godine i prema odgovarajućim odredbama UN-a. Po tome agresija na SRJ 1999.godine dala NATO-u komponentu terorističke organizacije. I obuka timorskih “odreda smrti” ( američki program “gvozdene ravnoteže” ), pa priprema oružanog rušenja nekih režima ( Aljende, Mosadik ), ili obuke specijalaca u školi SOA ( “škola ubica” osnovana 1969.godine ) i više ubistava ( nadbiskup Romero i još 13 ljudi u San Salvadoru ), ili slični “učinci” generala Morijega, Romera, Garsije, Roana Bastilje i drugih. Karakterističan je podatak da je 1999.godine budđet Pentagona iznosio 30 milijardi dolara i da se od tada stalno povećavao.

8. Veza između organizovanog kriminaliteta i terorizma

Klasičan organizovani kriminalitet i terorizam imaju dosta sličnosti: hijerarhijska organizovanost i jednih i drugih vrsta kriminalnih grupa, unaprijed detaljno planirane akcije, korišćenje savremenih dostignuća nauke i modernih vrsta oružja, upotreba sile i nasilja, ulaganje velikih svota novca u aktivnosti, obučeni specijalisti za pojedine zadatke, neophodna logistička podrška izvođenju kriminalnih djelatnosti. Između terorizma i (klasičnog) organizovanog kriminaliteta postoje i jasne razlike.

Dok teroristi nastoje da sruše državu, organizovanim kriminalcima je ona potrebna i oni samo nastoje da se prilagode i inkorporiraju u nju. Teroriste pokreće politički motiv, a organizovane kriminalce profit. Organizovani kriminalci nastoje da zadovolje neke potrebe žrtve (npr., potrebu za drogom), dok teroristi ubijaju žrtvu kako bi destabilizovali državu. Ubijanje žrtve nije krajnji cilj terorista, već samo sredstvo za napad na državu. Mjere suzbijanja terorizma i organizovanog kriminaliteta su slične.

Priprema i izvođenje terorističkih akcija zahtijevaju mnogo novca i stabilne izvore finansiranja. Zbog toga terorističke organizacije pribjegavaju raznim formama organizovanog kriminaliteta kako bi došle do finansijskih sredstava za svoje terorističke akcije. Preduzimaju oružana razbojništva u bankama, kidnapovanja zbog plaćanja otkupa, ucjene, iznude i reketiranja, bave se sivom ekonomijom i pranjem novca. Separatističke terorističke organizacije „razrezuju“ i tzv. „revolucionarne poreze“, koji se sastoje u reketiranju bogatih pripadnika svoje nacionalne zajednice (industrijalaca, bankara itd.).

20

Terorističke organizacije se bave prodajom i kupovinom oružja na svjetskom ilegalnom tržištu. Zbog toga je važna kontrola ovog oblika organizovanog kriminaliteta, jer putevi ilegalne trgovine oružjem po pravilu vode ka terorističkim organizacijama. Jedan od najstabilnijih izvora finansiranja terorističkih organizacija je ilegalna trgovina opojnim drogama. Zbog toga se veza između tih dviju formi kriminala naziva narkoterorizam. Ilegalnu trgovinu drogom primjenjuju sveterorističke organizacije. Putevi ilegalne trgovine drogama na veliko i terorističkih organizacija su veoma isprepletani i često se spajaju u istim kriminalnim organizacijama i ličnostima. Praćenjem i otkrivanjem ilegalnih puteva i trgovaca droge, nerijetko se dolazi i do glavnih finansijskih izvora međunarodnog i unutrašnjeg terorizma. Presjecanjem ilegalnih puteva droge, umanjuje se finansijski dotok novca terorističkim organizacijama. Za ilegalnu trgovinu drogom i prebacivanje terorističkih sredstava nerijetko se koriste isti logistički potencijali, putevi, načini krijumčarenja i angažuju isti krijumčari.

9. Suprostavljanje terorizmu – otklanjanje uzroka

Nasuprot terorizmu kao kriminalnoj djelatnosti koja ne obuhvata samo oružano djelovanje ("dejstva") stoje raznovrsne aktivnosti društvene zajednice, prije svega države na eliminisanju uzroka moguće terorističke aktivnosti, ali i organizovanju i djelovanju snaga odbrane u suprotstavljanju ispoljene terorističke djelatnosti.

Prilikom organizovanja protivterorističke djelatnosti treba polaziti od terorizma kao procesa, u kome postoje veze i odnosi između elemenata procesa: uzroci - nosilac - cilj - žrtve - posledice.

Preduslov uspješnog suprostavljanja terorističkim dejstvima jeste poznavanje mogućih postojećih uzroka terorizma. Otklanjanje sbih uzroka koji uslovljavaju pojavu terorizma, praktično je nemoguće, zbog toga što su oni mnogobrojni, različiti, pa i nepoznati. Pojedine države odbijaju da priznaju njihovo postojanje. Pored toga, postoji opšta saglasnost o definiciji i karakteristikama terorizma. Sve to kao rezultat daje različite vrijednosne sisteme u različitim društvima.4

Veoma važno je angažovanje svih društvenih struktura, ako je riječ o jednoj zemlji, odnosno uključivanje svih međunarodnih subjeklata ( država ), različitih političkih i ekonomskih sistema, akoji će se zalagati za postepeno mijenjanje postojećih međunarodnih odnosa, 5jer i u njima leže uzroci terorizma ( prije svega međunarodnog ). Takođe, bitni uslovi uspješnog suprostavljanja svakom terorizmu jesu ekonomska i politička stabilnost društvenog sistema,

4 Radoslav Gaćinović, Kako protiv terorizma, Mladost, Beograd, 1996.g, str. 135.5 Isto, str. 136.

21

priznavanje i poštovanje ( jednak tretman ), svih građanskih i etničkih prava građana i etničkih zajednica.

U načelu, suprostavljanje terorizmu obuhvata:a) preventivne mjere,b) represivne mjere ic) borbene aktivnosti i protivteroristička dejstva.

a) Preventivne mjere obuhvataju:- vaspitno-obrazovne: razvijanje bezbjedonosne kulture kod najširih slojeva

stanovništva, patriotizma, rasne, etničke i socijalne tolerancije i zajednoštvo, sticanje saznanja o metodama i sredstvima koje koriste teroristi,

- normativno-pravne: donošenje potrebnih zakona kojima se inkriminišu teroristički akti, usvajanje međunarodnih konvencija o sprečavanju različitih oblika terorizma,

- organizacione: formiranje odgovarajućih službi, organa i jedinica za borbu protiv terorističkog djelovanja,

- preventivne policijske i kriminalističke ( taktičko-tehničke ), mjere: evidencija kriminalnih lica i njihova identifikacija, evidencija, kontrola nad prometom i korištenjem oružja izvan vojske i policije, oružja i MES, sprečavanje falsifikovanja novca i dokumenata, kontrola komunikacija i graničnih prelaza, evidencija motornih vozila, sprečavanje prometa opojnih droga,

- psihološko-propagandne: razotkrivanje suštine političkog karaktera terorističkih organizacija, razvijanje uvjerenja u sposobnost i efikasnost društva, države i snaga odbrane u suprostavljanju teroristima, izrada i dostavljanje sredstvima javnog informisanja, međunarodnim vladinim i nevladinim organizacijam, informacija o teroristima i njihovoj kriminalnoj aktivosti i dr.,

- bezbjednosne mjere: fizičko i tehničko obezbeđenje i zaštita vitalnih objekata, najvažnijih državnih rukovodilaca, masovnih skupova i manifestacija, kontraobaveštajna zaštita i dr.;

- administrativne mjere: oduzimanje pasoša i sl.

b) Represivne ( neborbne) mjere:- represivne policijske mjere:hapšenje lica osumnjičenih za terorizam,

racije, blokade, ograničenja kretanja na određenom prostoru, izolacija, razbijanje separatističkih demonstracija i štrajkova,

- kazneno-pravne mjere: krivično gonjenje lica optuženih za    terorizam.c) Borbene aktivnosti- dejstva

Obuhvataju borbena dejstva organa i jedinica Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP-a), odnosno policije i Vojske. Tu spadaju

22

razoružavanje naoružanih terorista, oslobađanje zadržanih talaca, "čišćenje" terena od terorističkih bandi, napadi na uporišta pobunjenika i centre za obuku, oružane vojnopolicijske akcije većih razmjera protiv većih naoružanih terorističkih bandi na većem prostoru. U borbene aktivnosti mogu se svrstati i akcije uzvraćanja silom kada je reč o međunarodnom terorizmu, kao odgovor na terorističke akcije koje dolaze sa teritorije drugih država (napadi avijacijom i specijalnim snagama na objekte i uporišta terorista i sl.).

Da bi suprotstavljanje terorističkim dejstvima bilo efikasno neophodno je da se organizuje kao sistem. U principu postoje dva modela odbrane od terorizma: autonomni i koalicioni i u perspektivi prošireni koalicioni model. 6

Autonomni model predstavlja prioritetno oslanjanje na sopstvene mogućnosti. I kod koalicionog modela oslanjanja na sopstvene mogućnosti predstavlja osnovu, ali uz njegovo prilagođavanje i naddržavnim (nadnacionalnim) zahtjevima koalicije (saveza).

ZAKLJUČAK6 Mr Milan Mijalkovski, Odbrana od terorizma, Vojno delo, br. 6/96, str. 38.

23

Terorizam je veliki (možda i najveći) problem savremenog društva. Možda je bolje reći da je terorizam prepreka na putu razvoja savremenog svijeta kao globalnog društva. On je postao pojava, pojam, misao i termin koji je ušao u svakodnevni život savremenog čovjeka. Uporedo sa razvojem i napretkom čovječanstva, u tehničkom, materijalnom i kulturnom pogledu, razvija se i terorizam, samo još bržim tempom. Terorizam se stalno menja po formi, sadržini, tipovima i oblicima organizovanja, načinima djelovanja, tehničkoj opremljenosti i slično.

Iako korijene terorizma možemo naći daleko u prošlosti, terorizam je proizvod modernog doba, posebno druge polovine XX vijeka. Njegovi uzroci i motivi su različiti. Cilj terorizma jeste skretanje pažnje javnosti na stanje, položaj i probleme neke društvene grupe i njihovo stavljanje u prvi plan u odnosu na sve druge probleme u državi, regionu, pa čak i svijetu, slanje poruke (najčešće političke) o težnji i namjerama te grupe. Ako se pažljivije posmatra, vidi se da u osnovi svakog terorističkog motiva leži sticanje, očuvanje i odbrana individualnog i/ili kolektivnog identiteta. Terorizam ugrožava sve značajne resurse savremenog društva: ekonomiju, demokratiju, slobodu i ljudska prava.Teroristi često koriste medije kao merilo za efikasnost izvršenog akta. Cilj tih medijskih ekstravagancija je da se izvrši pritisak na vlade, da se ubedi svet i javnost u opravdanost njihovih aktivnosti, a izbegne tumačenje da je uzrok njihove aktivnosti kriminalni akt. Pojedine terorističke organizacije, kao i drugi nedržavni subjekti koji primjenjuju samoubilački terorizam pristupaju planiranju i organizovanju samoubilačkih napada terorista sa naročitom ozbiljnošću, razvijajući posebnu samoubilačku taktiku, pri tome uvrštavajući samoubilački terorizam kao poseban oblik borbe koji ima naročit značaj. Populatnost ovog oblika terorizma je velika kako među snažnim tako i među slabim terorističkim organizacijama. O tome svedoči i činjenica da je za pripadnike Tamilskih tigrova i Kurdistanske radničke partije posebna privilegija biti bombaš samoubica. Pored ovih, i druge terorističke organizacije sa posebnim uvažavanjem tretiraju teroriste ili bombaše samoubice. Tako bombaš samoubica često postaje nezamjenjiv način djelovanja terorističkih organizacija. Mogućnost primjene sile, koja se u ovim slučajevima, akumulira u rukama pojedinca moglo bi se pokazati kao relevantan faktor za ostvarivanje postavljenih političkih i drugih ciljeva terorističkih organizacija. S jedne strane suludost, okrutnog i fanatizam bombaša samoubica a sa druge visoka organizovanost, uvežbanost i sofisticiranost terorističke organizacije ukazuju na novo lice terorizma, samoubilački terorizam .

LITERATURA24

d) Dimitrijević, Vojin; "Terorizam, Radnička štampa, Beograd, 1982. e) Dimitrijević V.; "Terorizam", K.V.S., Beograd, 2000.f) Dr. Gaćinović, Radoslav; «Savremeni terorizam», Grafomark, Beograd,

1998. g) Gaćinović, Radoslav; “Terorizam”, Grafomark, Beograd, 2005.h) Hofman, B.; "Unutrašnji terorizam", Narodna knjiga-Alfa, Beograd,

1998.i) Whittaker, D.J.; “The Terrorism Reader”, London, Routledge, 2001.j) Ivan Šijaković, „Terorizam i problem identiteta“, Sociologija

br.3,Beograd,¸2002. ( str.241-254 )k) Šire o separatističko-secesionističkim pokretima u svijetu u radu:

Miodrag Ranković, „Tokovi i kontradikcije 'postsuverenizacije'“, Srpska slobodarska misao, Br.4, 2003 ( str.30-115 )

l) Radoslav Gaćinović, Kako protiv terorizma, Mladost, Beograd, 1996.g, str. 135.

m) Mr Milan Mijalkovski, Odbrana od terorizma, Vojno delo, br. 6/96, str. 38.

Internet:

http://www.terrorism-research.comhttp://www.terrorismanalysts.comhttp://www.wikipedia.org

25