1

Uporedni politički sistemi By:Prof.dr. Nijaz Duraković

Savremeni politički sistemi – skripta

By: Prof.dr. Mirko Pejanović Uvod Na svim studijama prava, kao i na studijama političkih nauka, izučavaju se savremeni ili uporedni (komparativni) politički sistemi. Svakako da je poznavanje političkih institucija drugih zemalja veoma važno za svakog ko želi da bolje shvati političke institucije i funkcioniranje organa vlasti u spostvenoj zemlji. Kao primjer možemo navesti priliv drugih političkih sistema u Ustav BiH zaključen u sklopu Dejtonskog sporazuma, gdje se pojavljuju politički sistemi SAD-a, Švicarske i Njemačke. Bitno je spomenuti da je najznačajnije iz ugla izučavanja političkih sistema spomenuti upravo i činjenicu da se sovjetski model instalirao u manje-više svim socijalističkim zemljama (uz specifičnost SFRJ), dok su modeli zapadno-evropskih parlamentarnih demokratija (SAD, Velika Britanija, Francuska i dijelom Švicarska) primijeni u većini novooslobodjenih zemalja. Subjekti političkog sistema Politički subjekti su osnovni elementi strukture političkog sistema. Veća skupina autora za glavne subjekte političkog sistema smatra: Građane sa njihovim civilnim pravima i političke stranke i državu. Profesor Ćazim Sadiković sve subjekte politčkog sistema dijeli na dvije skupine:

1. Individualne subjekte (čovjek – pojedinac – građanin) 2. Kolektivne subjekte (gradjanske organizacije u vidu političkih partija)

Građanin kao politički subjekt Kao individua građanin je osnovni subjekt političkog sistema. Svaka državna vlast dobija legitimitet na temelju izborne volje građana. Građani svoj uticaj na procese političkog odlučivanja u modernoj demokratskoj državi ostvaruju:

Angažovanjem u izbornom procesu Angažovanjem u političkom odlučivanju putem referenduma

Gradjani su izborno tijelo za predstavničke institucije u državi - U sistemu parlamentarne demokratije nosilac zakonodavne vlasti je parlament kao predstavničko tijelo svih građana. Učešćem u izbornom procesu, gradjani legitimiraju vlast. Ustavom i izbornim zakonom ustanovljena je pozicija gradjana u izboru predstavničkih tijela kao nosilaca vlasti. Predstavnička funkcija koja se ostvaruje u okvirima ustava date države izraz je i potvrda jedinstva određenog društva koje je obuhvaćeno državom. Pojam i elementi političkog sistema (definicije)

Politički sistem je organizovana cjelina političkih djelatnosti, političkih organizacija i institucija.

2

(Duraković): Politički sistem predstavlja skup svih institucija kojima se artikulira i uobličava politička vlast, odredjuju odnosi izmedju te vlasti i društva, kao i način vršenja vlasti, te instrumenti utjecaja gradjana na to vršenje.

(Sadiković) Politički sistem predstavlja međusobno povezan skup institucija pomoću kojih se društveni ciljevi uvode kao zahtjevi u proces političkog odlučivanja i samih državnih institucija koje putem odluka odgovaraju na te zahtjeve

(Pašić) Sistem institucionaliziranih nosilaca političke vlasti u jednoj društvenoj zajednici i s druge strane kao skup onih institucija i odnosa preko kojih se uspostavlja organizirana veza izmedju nosilaca političke vlasti i društvenih snaga, u čije ime one vladaju.

Svakako je bitan faktor za odredjivanje karaktera političkog sistema, te kako je organizirana vlast. Najjednostavniji je pristup da odatle proizlaze dva teorijski moguća oblika političkog sistema i to su:

Demokratski sistem – (Je sistem u kome su organizirani institucionalni oblici utjecaja društva na vlast i njeno vršenje).

Autokratski sistem – (To je sistem u kome s pravnog aspekta, društvo nema takve mogućnosti kao u demokratskom sistemu).

Klasifikacija političkih stranaka Postoji mnoštvo kriterija po kojima je moguće vršiti klasifikaciju političkih stranaka. Profesor Ćazim Sadiković zasniva klasifikaciju stranaka na sedam kriterija. Po otvorenosti prema prijemu novih članova dijelimo na:

Kadrovske

Masovne Po prirodi unutarpartijskog režima dijelimo ih na:

Demokratske Autokratske

Po odnosu unutarpartijskih grupacija na:

Monopolističke Pluralističke

Po odnosu lokalnih i centralnih organa na:

Centralističke Decentralističke

Prema klasno – socijalnoj strukturi na:

Radničke Buržoaske

Prema programskoj orijentaciji na:

partije mišljenja ideološke partije

3

Stranački sistemi u državama savremenog svijeta sa stanovišta broja stranaka javljaju se kao:

Jednopartijski Dvopartijski Višepartijski (Diverže)

Dvostranački i višepartijski stranački sistemi čine osnovu konstituisanja predstavničke parlamentarne demokratije. Često se navodi primjer stare Grčke, gdje je u Atini bio demokratski politički sistem, dok je u Sparti bio autokratski sistem. U socijalizmu su se pojavljivali spektri autokratskih diktatura staljinističkog tipa a u buržoaskom društvu pak neka odredjena šarolikost. Aristotel je prvi izvršio podjelu, te je uzeo za kriterij broj onih subjekata koji se pojavljuju kao nosioci političke vlasti. Tako on govori o monarhiji – vladavini jednog, aristokraciji/oligarhiji/tiraniji kao vladavini malog broja ljudi, te demokratiji kao vladavini većine. Većina autora koji se bave izučavanjem komparativnih političkih sistema (Diverže, Pašić, Degan), kao faktore koji stvarno determiniraju odredjeni politički sistem, navode uglavnom sljedeće:

1. Ekonomska i klasno-socijalna infrastruktura – (Očito je da ako ne poznajemo stepen ekonomskog razvitka jedne zemlje, odnos socijalnih i političkih snaga koje u tom društvu vladaju, položaj pojedinih socijalnih slojeva i grupa i sl. da ćemo teško moći odgovoriti na glavno pitanje koje se pri izučavanju političkih sistema logički nameće a to je zašto formalno identični sistemi u različitim državama drugačije funkcioniraju (primjer Švicarske i BiH). Kao razlog se može navesti kultura, tradicija i sl.

2. Ustrojstvo samih političkih institucija, prema ustavnom uredjenju date države – (Ustrojstvo i medjusobni odnos političkih institucija svodi se na tri osnovna pitanja i to:

Ko bira vladajuće rukovodeće organe? Kako su oni organizirani i kakav im je medjusobni odnos? Da li su oni, i ako jesu, čime ograničeni?

3. Oblici političkog organiziranja, tj. mjesto i uloga političkih partija – stranaka i drugih oblika političke organizacije – (U grupu faktora koji se tiču ustrojstva samih poliitčkih institucija, treba ubrojati i političke partije – stranke. One su proizvod relativno skorijeg vremena. Velika Britanija ima dvopartijskisistem, dok je u Francuskoj višepartijski sistem prisutan. Uloga partija u političkom životu je tako velika, da neki pisci dijele sisteme na jednopartijske, dvopartijske i višepartijske sisteme).

4. Organizacija državne administracije i njen odnos prema organima vlasti - (Taj odnos izmedju državne birokracije, tj. profesionalnog činovničkog aparata i političkih tijela, obično nije precizno reguliran ustavom ili drugim normativnim odredbama).

5. Društveno-historijska klima i tradicija, odnosno politička kultura dotične zemlje – (Poliitička svijest, tradicija i ustaljeni oblici društvenog ponašanja igraju veliku ulogu u načinu djelovanja političkih institucija. Tradicija znači mnogo i za stabilnost demokratskih institucija, te nije slučajno da su fašistički režimi pobijedili upravo u onim kapitalističkim zemljama Zapada koje nisu imale dužu tradiciju demokratskog parlamentarizma).

6. Medjunarodni odnos, odnosno mjesto i uloga date zemlje u tim odnosima, te karakter spoljne politike koju dotična zemlja vodi – (Nesporno je da su danas članice NATO-a umnogome limitirane interesom i spoljnom politikom vodeće sile tog saveza – SAD).

Odnos političkog i drugih sistema Već smo do sad razložili pojam političkog sistema i najvažnije elemente koji ga uobličavaju. Bitni pojmovi za elaboraciju u daljem tekstu su:

4

Društveni sistem – (On je zapravo sinonim za društveno-ekonomsku formaciju, pojam koji obuhvata osnovne karakteristike po specifičnoj društveno-ekonomskoj osnovi, prije svega po stepenu razvoja proizvodnih snaga i dr.).

Društveno-ekonomsko uredjenje – (Ono obuhvata društveno-ekonomsku osnovu i osnovne ekonomske oblike i funkcije odredjenog društva.

Društveno-politički sistem – (On podrazumijeva skup osnovnih načela i institucija koje su utvrdjene ustavom, a koji idejno, strukturalno i organizaciono opredjeljuju fizionomiju datog društva i državu.

Državno i društveno uredjenje – (Ono obuhvata dva pojma: društveno-ekonomsko uredjenje i društveno-politički sistem. I ovo uredjenje se uglavnom odredjuje ustavom.

Ustavni sistem – (To je skup pravno(ustavom) utvrdjenih institucija i odnosa koji opredjeljuju državno i društveno uredjenje jedne zemlje. Sinonim za naziv ustavni sistem je ustavno uredjenje.

Odnos izbornog i političkog sistema Nesporno je da izbori i izborni sistem, direktno ili indirektno snažno utječu na politički život svakog modernog društva. Parlamentarna demokratija se i temelji na slobodnim izborima. Dakle, izborni sistem je jedan od vrlo važnih segmenata političkog života svakog savremenog društva. Prije svega, na izborima se testira volja birača gradjana i otvara mogućnost da oni dirketno biraju svoje poslanike u parlament. Izborni sistem je okosnica parlamentarne demokratije. Uglavnom, danas dominiraju podjele na dvije vrste izbornih modela:

Proporcionalni (razmjerni) Većinski

Postoje i druge klasifikacije, utemeljene na različitim kriterijima. Takvi se izbori dijele na:

Kompetitivne – (To su demokratski izbori) Nekompetitivne – (To su po pravilu jednostranački inedemokratski izbori i karakteristika su

totalitarnih režima)

Semikompetitivne – (Oni pokušavaju legitimirati postojeći sistem vlasti, ali ujedno i stabilizirati autoritarni politički režim)

Politički i informativni sistem Danas se, u svim modernim društvima, s pouzdanošću može konstatirati: ko vlada informacijama – vlada društvom. Naime, u posljednje dvije decenije ovog stoljeća, kao na malo kojem drugom planu, došlo je do pravog buma u razvoju svih medija, posebno elektronskih. Javno mnijenje se u sociološkom leksikonu definira kao oblik kolektivnog rasudjivanja političke javnosti u društvenim situacijama, od posebnog značaja ta razvitak društvenih zajednica i njihovog društveno-političkog sistema. Bitno je istaći da aktuelna politička vlast uvijek nastoji da javno mnijenje što više kreira, usmjerava i da nad njim ostvari punu kontrolu. Uloga javnog mnijenja je naročito velika u provedbi izbora i izbornog postupka. Politički sistem i sistem lokalne samouprave Na pitanje čiji je politički sistem (koje države) najbolji, makar upotrijebili sve poznate kriterije, teškoje dati pravi odgovor, jer praktična isksutva danas kazuju a ni jedan poliitčki sistem nije savršen. Ako govorimo o najstabilnijim sistemima, onda može odgovorno tvrditi da je politički sistem SAD-a medju najstabilnijim u svijetu. Oblici lokalne samouprave nisu suprotstavljeni globalnom

5

političkom sistemu. Oni taj sistem nadopunjuju, humaniziraju i čine ga pristupačnijim neposrednim potrebama gradjana. Jedan od najrasprostrajenijih oblika lokalne samouprave je referendum. Referendum je oblik direktnog odlučivanja svih gradjana s pravom glasa. Na njemu se odlučuje o važnim državnim i političkim pitanjima koja su često od općenacionalnogintefresa. Po postupku, referendum je sličan izborima, samo što se ovdje ne bira već odlučuje. U praksi totalitarnih sistema, referendum nije uspio ako se izglasa Ne na ponudjeno referendumsko pitanje. Zapravo, referendum ne može da ne uspije, izuzev ako na njega nije izašao dovoljan broj gradjana. Možemo navesti primjer bivšeg francuskog predsjednika Charles de Gaulle-a kojije sam insistirao na provodjenju referenduma o povjerenju, na kojem su Francuzi rekli Ne, tako da se De Gaulle morao povući. Iako je referendum u osnovi demokratsko sredstvo odlučivanja, dešavalo se da je korišten i u tzv. negativne svrhe manipuliranja, jer su refefrendumu pribjegavali i najveći diktatori kao što su Musolini, Hitler, Staljin, Franco, Sadam Husein i Slobodan Milošević. Političke stranke kao subjekti političkog sistema Teoretičari su saglasni da političke stranke predstavljaju najmoćniju grupu subjekata političkog sistema. Bez političkih stranaka nemoguće je osigurati proces političkog odlučivanja. Stranke imaju najveći značaj u procesu političkog odlučivanja. U uslovima predstavničke demokratije stranke se bore za osvajanje i vršenje vlasti. Političke stranke se razlikuju od svih drugih asocijacija građana po tome što priznaju da djeluju u svrhu osvajanja vlasti. Stranke koriste prostor koji stoji između izoliranog čovjeka – birača (čije su mogućnosti uticaja na politiku gotovo zanemarljive) i države koja je isključivo ustavno ovlaštena da donosi i realizira političke odluke. Stranke su krvotok političkog života u društvu i osnovna pokretačka snaga političkih procesa koji rezultiraju političkim odlukama. Klasifikacija političkih sistema Klasifikacija političkih sistema zasniva se na nekoliko kriterija: Prvi kriterij: Oblik vladavine. Ovaj kriterij vodi klasificiranju na:

Monarhije

Republike Oblik državne vlasti kao drugi i najčešće primjenjivani kriterij dovodi do podjele političkih sistema na:

Predsjedničke Parlamentarne Konventske (skupštinske)

Kriterij odnosa vlasti i građana predstavlja osnovu za klasificiranje svih političkih sistema na:

Demokratske Nedemokratske

U tom kontekstu i demokratija se javlja kao formalna i stvarna i kao neposredna – participativna i posredna – predstavnička. U vršenju društvene uloge politički sistem svake zemlje vrednuje se po tome koliko ubrzava ili usporava ekonomsko – socijalni, demokratski i kulturni razvoj. Odnos normativnog i stvarnog u političkom sistemu Kada se govori o političkim sistemima, često se politički sistem i država poistovjećuju. To poistovjećivanje naroćito je bilo zastupljeno u onim zemljama u kojima su politička filozofija i

6

vladajuća ideologija uzdizale državu na razinu stvaralačkog načela, te se tu kao primjeri navode Njemačka i Francuska. Moderna država pored klasne, ima i mnoge druge funkcije. S druge strane, država je mnogo starija i postojanija društvena pojava imanje jepodložna promjenama od političkog sistema. Ono što je bitno jeste da je poliitčki sistem svake zemlje normativno uredjen ustavom, kao najvišim pravnim aktom i temeljnim zakonom iz koga proizlaze i s kojim moraju biti uskladjene norme svih drugih nižih pravnih akata. Formalno i pravno gledajući, Staljinov ustav SSSR-a iz 1936. godine je najdemokratskiji ustav koji je postojao u to vrijeme, no u praksi se to pokazalo dosta drugačijim. Staljinu je taj Ustav trebao da prema vani odbije optužbe da se u SSSR-u provodi diktatura i sl. No, ustavno slovo se nije ni osušilo na papiru, a već se tamo negdje izgubila šesnaesta Inguško-čečenska republika.

Politički sistemi država Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije (Parlamentarni sistem: Dvopartijski sistem) Velika Britanija je po svojoj osnovnoj strukturi Kraljevina. Kada se govori o političkom sistemu Velike Britanije, treba istaći da je riječ o jednom od najstarijih političkih sistema na svijetu. Inače, parlamentarizam je nastao u Velikoj Britaniji, pa je kasnije kopiran širom svijeta. Ono što je posebno značajno jeste da su ovdje prisutni tradicionalni običaji koji su i dan-danas u opticaju u političkom životu Velike Britanije. Velika Britanija nema pisani ustav i to je zanimljiv fenomen. Ujedinjeno Kraljevstvo čine Engleska, Wels, Škotska i Sjeverna Irska. Politički sistem je u funkciji već nekih 320 godina. Parlament vodi porijeklo od Velikog savjeta koji je u 12. stoljeću sazivao monarh, a koji je bio sastavljen od moćnije vlastele i sveštenstva. Taj parlament je bio jednodoman i sastojao se iz tri staleža:

1. Plemstvo 2. Sveštenstvo 3. Gradjanstvo

Parlament je postao dvodomni do kraja 16. stoljeća, kada se sveštenstvo izdvaja u Gornji dom, a predstavnici grofovija i gradjanstva u Dom komuna (Donji dom). Naime, u 19. stoljeću Britanija je već izgradila najveće kolonijalno carstvo i najveći imperij u historiji u kome sunce izlazi na jednom, a zalazi na drugom kraju. Kako se to često ističe, britanski Ustav, iako je veoma star, ne postoji. Velika Britanija nema pisani ustav koji se mijenja samo specijalnim postupkom. Ustav Velike Britanije je ono što sudovi Velike Britanije utvrde – presude da treba da bude, tumačeći običajno pravo i zakone koje je izglasao parlament. Tako se u svakom trenutku, bilo da se da novo tumačenje sudova, bilo da se donese novi Act of Parliment, može mijenjati ustav, pa tako u Velikoj Britaniji nije moguće djelati neustavno, moguće je samo djelovati nelegalno. Historijski, Donji dom je ponikao iz kraljevih potreba za novcem. Parlamenti, tzv. Plantadženeta su bili sazivani da bi obavezali narod da plaća poreze za održavanje kraljevstva, finansiranje ratova i sl. Model Parliment se sastojao od tri doma: Barona, Klera i Narodnih poredstavnika. Niže plemstvo se kasnije udružilo s predstavnicima grofovija i gradova, dok je niži kler izgubio interes da učestvuje u tom savezu. Iz ovog saveza je nastao Donji dom ili (House of Commons). S početka, Parlament je sazovao kralj zbog svog interesa. Kada se razvio dvodomni sistem, parlament je birao svog govornika - spikera (Speaker) koji je u njegovo ime davao kralju odgovore. Kada se analizira razvoj britanskog političkog sistema, za više od 200 godina, glavni problem Engleske je bilo rivalstvo izmedju kralja i parlamenta. Najupečatljiviji primjer ograničavanja kraljeve vlasti i samovolje jeste usvajanje Bill of Rights (Povelje prava) od strane engleskog parlamenta 1688.

7

godine. Bill of Rights je potvrdio pravo gradjana da podnose peticije kralju, pravo protestanata da sa sobom nose oružje radi vlastite odbrane, te da izbor članova parlamenta mora da bude slobodan i da parlament mora biti češće sazivan. Kraljevstvo je ostalo, ali je kraljev apsolutizam sputan i bitno ograničen, iako će proteći još dva stoljeća dok ne zaživi istinski demokratski parlamentarizam. Več od 1688. godine pa nadalje, Donji dom stiče primat nad Gornjim domom, da bi tek usvajanjem Parlamentarnog akta iz 1911. godine Gornji dom bio gotovo razvlašćen u domenu svoje zakonodavne funkcije. Kada govorimo o Ustavu. on se sastoji od dvije vrste izvora:

Sastavni zakoni i pravila – (Velika povelja o slobodama 1215. Peticija o pravima 1628. Habeas Corpus act 1679. te sudske odluke Case Law).

Ustavne konvencije – (Parlament se mora sastajati svake godine, Vlada snosi solidarnu odgovornost sa Donjim domom parlamenta, Kraljica za lidera mora uzeti čovjeka iz stranke koja je osvojilavlast, Monarh ne smije prisustvovati sjednicama kabineta i dr.)

Medjutim, zanimljivo je da se u historiji Velike Britanije ne pamti da je neko u političkom životu prekršio bilo koju od ovih konvencija. Danas samo Sjeverna Irska ima svoj parlament, a pošto Škotska i Wels nemaju, uprava nad njima je povjerena sekretaru za Škotsku i sekretaru za Wels, koji su članovi Kabineta Ujedinjenog Kraljevstva. Parlament Parlament Velike Britanije čine:

1. Monarh – On je dužan da podstiče, opominje, ohrabruje, te da svojim potpisom ovaži zakone izglasane u parlamentu, te ima ukupno 16 funkcija a ovo su neke od njih: Postavlja oficire Kraljevske ratne mornarice Postavlja oficire Kraljevskog ratnog vazduhoplovstva (RAF)

Daje titule sir (ser) Predstavlja zemlju u inostranstvu Prima i daje akreditive Imenuje prvog ministra (Prime Minister) ukoliko to nije moguće učiniti na uobičajeni način Svojim potpisima daje pravosnažnost izglasanim zakonima u parlamentu Imenuje generalne guvernere u dominionima i dr.

Monarh je nepovrijediv i nikome ne odgovara. Kralj (danas kraljica Elizabeth) kao osoba ima mali utjecaj, ali se i danas mnogi poslovi i ugovori zaključuju u ime kralja. U čitavom sistemu Krune vladaju dva načela:

Kraljica ne može vršiti niti jedan javni akt od bilo kakvog pravnog značaja, osim na temelju Savjeta njenih ministara, koji sve te akte propisuju.

Za sve takve akte ministri nisu odgovorni parlamentu. Najvažnije institucije kroz koje Kruna vrši svoju formalnu vlast su:

Kabinet Ministri i njima podložni funkcioneri koji zajedno vrše izvršnu vlast Stalna činovnička komisija Privy Council – (On se asstoji iz 330 članova, a neki u njemu su po položaju i

nadbiskupi. To su najviše sudije zemlje, ambasadori u drugim zemljama itd. Svi članovi se biraju doživotno, iako ih kralj može skinuti sa liste.

8

2. Gornji dom (Dom lordova) – On ima aristokratsko porijeklo, a u prosjeku broji oko 1000 članova. Smatra se da su dovoljna i tri člana da se on sastane. Čine ga prinčevi kraljevske krvi, škotsko i velško plemstvo i Lawlords – sudije koje od 1958. godine imenuje Kraljica. On ima pravo ulaganja veta i može najduže odložiti usvajanje nekog zakona najviše jednu godinu. Takodjer, on je po tradiciji najviši apelacioni sud za gradjanske parnice. Ovaj dom nema veze sa pripadnošću niti jednoj političkoj partiji.

3. Donji dom (Dom komuna) – Ovo je predstavničko tijelo izabrano putem općih izbora i danas broji 635 članova izabranih sa prosječno oko 70.000 stanovnika. Njihov mandat traje 5 godina, te je ovaj dom mnogo aktivniji od Gornjeg doma. Vladu bira ovaj dom i ona mu odgovara za svoj rad. Na vlasti su uvijek, ili laburisti ili konzervativci, a danas je to laburistička partija. Pobjedom jedna od te dvije partije dobija pravo da obrazuje vladu a njen lider postaje Prime Minister – prvi ministar. Ako se u Donjem domu vladi izglasa nepovjerenje, vlada umjesto da se povuče, može da preduzme korak raspuštanja doma i sazivanja općih izbora, što predstavlja glavni vladin odbrambeni mehanizam i oružje. U Velikoj Britaniji, opozicija Njenog veličanstva je dužna da napravi kabinet u sjenci, te opozicija predstavlja aktivnu parlamentarnu manjinu. Vlada se sastoji od prvog ministra i tri kruga članova – kabinet, resori i mladji ministri.

4. Spiker – Donji dom na svom čelu ima spikera tj. predsjednika, zatim zapisničara sa pomoćnicima i ostale članove. Njega obično kandidira prvi ministar i njegov mandat traje koliko i mandat parlamenta. Jednom izabrani spiker se teško mijenja i on nadživljava vlade i smjenu stranaka na vlasti. On je po pravila najuglednija, najpoštenija i stabilna ličnost koja nije politički eksponirana, te ne smije imati stranačku pripadnost i stranačku pristrasnost. On nikad ne glasa, sem prije donošenja konačne odluke. Ne smije iznositi svoje mišljenje i pojavljivati se u medijima. Smatra se da je on sedma ličnost u Kraljevstvu. On je pravi moderator i usmjerivač rada parlamenta. Kada ode u penziju, dobija titulu plemića.

Lokalna samouprava Velika Britanija je zemlja sa visoko razvijenom lokalnom samoupravom koja postoji stoljećima, posebno u Engleskoj. Lokalne vlasti nemaju nikakav preneseni djelokrug. Cijela zemlja se dijeli na okruge, kojih ima dvije vrste i to:

Metropolski okruzi (6) Birmingham, Liverpool, Manchester, Leeds, Sheffield i Newcastle. Obični okruzi (47)

Obje kategorije okruga se dijele na distrikte (nešto poput sreza kod nas). Ima ukupno 36 metropolskih distrikta i 333 obična distrikta. Metropolski distrikti imajunešto veća ovlašćenja od običnih. Političke partije Već smo govorili da je Velika Britanija zemlja sa tipičnim dvopartijskim sistemom, da ta pojava počinje sa pojavom torijevaca i vigovaca, pa se do današnjih dana dvije partije smjenjuju. Konzervativna partija je do zadnjih izbora vladala oko 17 godina i to je najduži period u novijoj historiji da je jedna plitička partija vladala zahvaljujući karizmi Margaret Tacher. Možemo izdvojit i Socijaldemokratsku partiju koja je faktički bila ljevica Laburističke partije. Kanada (Parlamentarizam i Federalizam: Dvopartijski sistem) Kanada je federativna država. Ona je u sastav britanskog carstva ušla 1763. godine. Do tada ona je bila u rukama Francuske. Politički sistem Kanade je formiran pod utjecajem britanskog

9

sistema s jedne i poliitčkog sistema SAD-a s druge strane. Tako su ta dva sistema napravila jedan spoj. Kroz ta dva utjecaja se manifestiraju bitna svojstva kanadskog političkog sistema i to:

Parlamentarizma koji vodi porijeklo iz zemlje matice – Velike Britanije Federalizma na čije uvodjenje je utjecao federalizam SAD-a

Parlamentarni sistem u Kanadi je uredjen po ugledu na britanski, te kanadski parlament sačinjavaju:

1. Britanski guverner (Kraljica) – Naravno, monarha predstavlja generalni guverner i imenuje se na prijedlog kanadskog prvog ministra.

2. Senat (Gornji dom) – On se sastoji od predstavnika pojedinih pokrajina i imenuje se na prijedlog kanadskog prvog ministra.

3. Dom komuna (Donji dom) – On se bira na općim izborima, koji su kao i u Velikoj Britaniji unidomni narodni izbori.

Funkcioniranje parlamentarnog sistema u Kanadi u praksi je isto kao i u Britaniji, što je omogućeno činjenicom da su se i u Kanadi za vlast borile u osnovi dvije jače stranke, liberalna i konzervativna. Postoji i Savezna vlast koja ima ovlasti u ubiranju poreza, vodi odbranu, regulira trgovinu, monetarnu politiku i vanjske poslove. Savezni parlament u sebi ima 282 mjesta. Stranka koja osvoji većinu, kao i u Velikoj Britaniji, ima pravo formirati vladu. Australija (Parlamentarizam i Federalizam: Dvopartijski sistem) Australija je federativna država i njen politički sistem, slično kao i u drugim tzv. bijelim dominionima (Kanada i Novi Zeland) je u osnovi recepcija sistema Velike Britanije, naravno bez one tradicije i historijski specifičnog i postupnog razvoja britanskog parlamentarizma, kao i Krune u tom razvoju. Poznati Vestminsterski statut, koji je britanski parlament usvojio 1931. godine, označio je sticanje pune nezavisnosti dominiona. Australija je velika zemlja, te je svojevrsno služila prije kao rezervat za slanje roblja, pa je stoga stekla primat kažnjeničke zemlje. Australija je kao i Kanada federalna država, te njenu federaciju čine: Western Australia, Northern Territhory, Quensland, South Australia, New South Wales i Victoria. Svaka od ovih 6 federalnih jedinica ima status države, te je glavna vlast u Australiji u rukama ovih država. Australija ima parlamentarnu vladu i kabinetski sistem, koji je dosta sličan britanskom. Formalni šef države je i dalje britanska Kraljica a nju predstavlja generalni guverner. Na čelu kabineta je prvi ministar, koji je ujedno i politički šef vladajuće stranke u parlamentu. Prvog ministra imenuje generalni guverner a druge članove kabineta bira prvi ministar.

Donji dom – Predstavnici ovog doma se biraju na općim i neposrednim izborima prema izbornim okruzima, odnosno prema broju birača (jedan predstavnik za svaki okrug). Ovaj dom je daleko najvažniji zakonodavni organ, posebno u vezi finansijskih i drugih pitanja. Pored toga, Kabinet je u puno većoj mjeri odgovoran ovom domu.

Gornji dom (Senat) – On je zamišljen da bude glavna federalna demokratska institucija, pa je svaka federalna država zastupljena sa po 10 članova (ukupno 60). U okviru tih 10 predstavnika, sve su političke stranke proporcionalno zastupljene. Ovaj dom danas nema neku značajniju funkciju, te on ne može ni donositi, ni mijenjati finansijske zakone.

U Australiji postoji dosta političkih stranaka (od socijalističkih, socijaldemokratskih, pa do krajnje ljevičarskih) ali se u praksi sve svodi na dvopartijski sistem: Laburistička i Konzervativno-liberalna stranka.

10

Holandija (Nizozemska) (Parlamentarizam: Višepartijski sistem) Politički sistem Nizozemskog Kraljevstva ima veoma dugu tradiciju. Još se Ugovorom iz Utrechta iz 1597. godine 7 pokrajina Nizozemske ujedinilo u borbi protiv Španjolske krune. Poslije poraza Napoleona, 1815. godine je donesen Ustav kojim se napušta federalno (konfederativno) državno uredjenje i odredjeni tip republikanizma, a uspostavlja se unitarna monarhija pod Oranskom dinastijom. Prve značajne ustavne promjene uslijedile su nakon II svjetskog rata, u pogledu smanjenja prerogativa krune i jačanja uloge parlamenta i političke odgovornosti. Takav sistem Nizozemci nazivaju Orleanskim parlamentarizmom, a inače Ustav iz 1815. godine se mijenjao čak 14 puta a zadnji put je to bilo 1983. godine, kada je tekst ustava skraćen i moderniziran. Glavne karakteristike Ustava iz 1983. godine

1. Monarh i vlada - U Nizozemskoj je pravo na prijestolje nasljedno i pripada zakonitim nasljednicima kralja Williama I. U slučaju kraljeve smrti, pravo na prijestolje prelazi nasljednim putem na kraljeve zakonite potomke. Prema Ustavu, Kralj (a trenutno Kraljica) su nepovrijedivi. Kralj imenuje mandatara a na prijedlog mandatara i ministre i ostale članove vlade. Državne sekretare imenuje Vlada a nju čine Kralj i ministri, te su ministri a ne Kralj odgovorni za vladine postupke. Ministri zajedno čine Vijeće ministara a prvi ministar je predsjednik vlade.

2. Savjetna i nadzorna tijela – Kralj imenuje članove Državnog vijeća (Radd van State) kao najvišeg zakonodavnog tijela u zemlji. Glavna uloga Državnog vijeća se svodi na prethodni nadzor i kontrolu ustavnosti zakona. Sljedeće tijelo je Glavno finansijsko vijeće i ono obavlja kontrolu nad svim državnim finansijama. Njegovi članovi su po pravilu istaknuti stručnjaci i imenuju se doživotno. Tek se 1982. godine posebnim zakonom uvodi tzv. narodni pravobranilac (Ombudsmen), što je i sankcionirano ustavnim promjenama iz 1983. godine.

3. Parlament – On se sastoji iz dva doma: Donji dom i Gornji dom. Parlament je zadržao tradicionalni naziv Opći staleži i oni se sastoje od:

Prvog doma (75 članova) i njih biraju članovi pokrajinskih vijeća. Drugog doma (150 članova)

Oba doma se uzimaju kao jedno tijelo kad zasjedaju na zajedničkoj sjednici i njihov mandat traje 4 godine i to mogu biti samo nizozemski državljani stariji od 18 godina. Članom Općih staleža ne može biti ministar, državni tajnik, član Glavnog nadzornog vijeća, član Vrhovnog suda, kao niti javni pravobranilac i državni advokat pri Vrhovnom sudu. Domovi mogu raspravljati i odlučivati, ako je prisutno više od polovice članova, a odluke se donose većinom.

4. Zakonodavstvo i uprava – Zakone donose zajedno Vlada i Opći staleži. Prijedloge zakona podnosi Kralj ili se podnosi u njegovo ime. Prijedlog postaje zakonom kada ga usvoje Opći staleži i odobri Kralj. Glavnu zakonodavnu vlast vrše Opći staleži a Kralj formalno potvrdjuje ono što oni demokratski izglasaju.

5. Pokrajine i lokalna samouprava – Na čelu pokrajina i jedinica lokalne samouprave se nalazi pokrajinsko, odnosno lokalno vijeće. Iako je Nizozemska prema Ustavu iz 1983. godine visoko centralizirana unitarna država, ona ima veoma razvijenu lokalnu samoupravu i nju čini 12 pokrajina i 647 jedinica lokalne samouprave.

6. Promjena ustava – Parlament odlučuje hoće li se pristupiti mijenjanju utava. Promjene koje su usvojili Opći staleži i odobrio kralj stupaju na snagu odmah.

11

Sjedinje Američke Države (SAD) (Predsjednički sistem i Federalizam: Dvopartijski sistem) Kada se uopće govori o parlamentarnom sistemu, u prvi plan se ističe primjer Velike Britanije. Kada se govori o elementima predjedničkog sistema, onda se on najbolje oslikava u SAD-u. U predsjedničkom sistemu je načelo podjele vlsti najizrazitije primijenjeno. Vlast je podjeljena na izvršnu, sudsku i zakonodavnu vlast. Izvršna vlast je u rukama Predsjednika, zakonodavna u Kongresu a sudska u Vrhovnom sudu SAD-a. Ovdje se radi o eminentno federalnom sistemu. S obzirom da predsjednik u ovakvom sistemu ima vrlo široke prerogative i vlasti, ovakva vrsta sistema se u pravilu naziva predsjednički sistem. Naseljavanje Amerike se dešavalo postupno i najviše se vezuje za Englesku i Irsku u 18. stoljeću. Nezadovoljni stavom zemlje matice Engleske, prije svega ograničenjima koja je uvela Britanija, jer je imala koncesije na sve carine, takse i banke za cijelu Ameriku, britanske su se kolonije udružile 1775. godine i započele borbu za oslobodjenje. Svoju nezavisnost su proglasili 4. jula 1776. godine. To je nacionalni praznik Amerike. Ustav SAD-a - Godine 1787. stvorena je federacija i donesen je Ustav SAD-a. To je jedan od najstarijih ustava na svijetu i sastoji se samo od 7 članova i 26 amandmana a amandmani su dopunjeni članovi ustava. U tih 220 godina važenja Ustava, dodato je 26 amandmana, prvih 10 još daleke 1791. godine a posljednji 26. amandman 1971. godine. Čak i prije američke revolucije je bilo težnji ujedinjavanja kolonija. Do ostvarenja konfederacije je došlo u toku revolucije, kada je 1777. godine od zajedničkog Kongresa usvojen akt (Articles Confederation) kojije stupio na snagu 1781. godine. Ustav SAD-a i politički sistem te zemlje zasniva se na sljedećim temeljnim načelima:

Narodna suverenost i ograničena vlast – Teorija o narodnoj vlasti došla je tu po prviput do praktičnog izražaja, čak i prije nego u aktima Francuske revolucije. Zasnovana od naroda i podložna volji naroda. Ovaj tekst je inspirirao UN pa su je oni iskoristili i stavili u Povelju, dok je federalizam drugo temeljno načelo da se narodi sjedine u jednu čvrstu i veliku zajednicu.

Vlast sa specificiranom nadležnošću – Nadležnosti saveznih organa vlasti tačno su nabrojane i ograničene. Vlast koja nije povjerena SAD-u, a nije zabranjena državama, rezervirana je za države i narode.

Vrhovna vlast savezne vlade – Uprkos predhodnom ograničenju, države ne mogu spriječiti saveznu vlast da vrši svoja prava.

Podjela vlasti – Ustav se sazniva na striktnoj podjeli vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku i propisuje odredbe za njeno vršenje.

Prvenstvo sudske vlasti – Kao dopuna načela ograničenja vlasti i podjele vlasti, javlja se načelo da sudska vlast može ukinuti svaki akt zakonodavne i izvršne vlasti koja po mišljenu suda dolazi u sukob sa ustavom.

SAD ima 50 država, te je status Washingtona, prijestolnice države izdvojen iz država i čini zaseban tzv. District of Columbia (DC). U doba donošenja ustava nije bilo poliitčkih partija u današnjem smislu te riječi. Dvije velike partije (Demokratska i Republikanska partija) su se razvile u prvoj polovini 20. stoljeća, te se govori o dvopartijskom sistemu. Prvi predsjednik je bio George Washigton i on je bio vanstranačka neutrana ličnost. U proteklih 220 godina, politički sistem je izazvao dvije velike krize: Gradjanski rat 1861. – 1865. (Sjever i Jug) i Ekonomska recesija 1929. godine. Ustav iz 1787. godine je utvrdio organizaciju samo federacije. Parlament je u njima dvodoman, osim u Nebraski gdje je jednodoman. Isto tako postoje razlike u krivičnom zakonodavstvu, i prema tome ujednoj državi možete da odgovarate za nešto, dok u nekoj drugoj ne morate.

12

Vrhovni sud SAD-a U svakoj državi, sud je najviši akt, Vrhovni sud tumači ustav, odnosno daje pravi smisao njegovim odredbama. Koliko je moćan Vrhovni sud, može svejdočiti primjer iz vremena predsjednika Roosevelta. On je bio jakomoćan predsjednik i ključna ličnost u II svjetskom ratu, ali je nakon rata završio u invalidskim kolicima zbog svoje bolesti i nije mogao na kvalitetan način da donodi dobre odluke za SAD, te je zbog toga kasnije donesen amandman po kojem predsjednik može biti biran najviše dva puta (aludirajući na jako dug period u toku kojeg je on vladao). Posmatrajući ovaj sistem, možemo slobodno tvrditi da je suština političkog sistema SAD vladavina sudokracije (suda). Jedini utemeljen Ustavom; najviši sud SAD-a. Na presudu Vrhovnog suda ne može se žaliti ni jednom drugom sudu. Najveći dio rada Vrhovnog suda sastoji se u određivanju jesu li zakonodavne ili izvršne odluke u skladu s Ustavom. Ovlaštenja predsjednika SAD-a Predsjednik SAD-a je šef države, šef izvršne vlasti, komadant oružanih snaga, te rukovodilac spoljne politike. U njegovim rukama je skoncentriran ogroman broj ovlaštenja, i normaivno a još više faktički. Predsjednik se bira na period od 4 godine, sa mogućnošću obnove još jednog mandata. Ustav propisuje da predsjednik mora biti star najmanje 35 godina, da je od rodjenja državljanin SAD-a i da je tamo proveo najmanje 14 godina, i ne smije biti sudski gonjen. Predsjednik, uz pristanak i na savjet Senata imenuje manje od tri procenta službenika zaposlenih u saveznoj administraciji. Osim kada se radi o sudijama, koje on bira doživotno, u praksi je pravilo da on može smjenjivati sve funkcionere koje smije postaviti, pa čak i one koje je postavio uz pristanak Senata. Takodjer, u domenu vanjskih odnosa, predsjednik je najvažniji organ. Bitno je naglasiti da on faktički rekonstruira cijeli State Department (koji je sastavljen od tajnika (ministara) koji su zaduženi za određene resore njih 12). Po Ustavu, predsjednik i drugi funkcioneri mogu biti smjenjeni u slučaju izdaje, primanja mita i drugih teških krivičnih djela. Njih po posebnom postupku optužuje Predstavnički dom – Donji dom Kongresa a sudi Senat, i to se zove Impeachment. Primjer za to je bio Bill Clinton zbog seks – afere. Predsjednikova ovlaštenja su:

1. Glavna dužnost: štititi Ustav i provoditi zakone koje je donio Kongres 2. Ostale ovlasti:

Predlaganje zakona Obraćanje Kongresu Sazivanje posebnih sjednica Kongresa Stavljanje veta na prijedloge zakona Imenovanje saveznih sudija Postavljanje čelnika saveznih ministarstava Vrhovni zapovjednik oružanih snaga Davanje pomilovanja

Potpredsjednik mora imati iste kvalifikacije kao i predsjednik, s obzirom da ga može naslijediti u slučaju njegove smrti. Funkcija mu je da predsjedava Senatom – Gornjim domom Kongresa. U slučaju da obojica umru, na poziciju predsjednika dolazi Spiker (Speaker). Kongres Kongres je po Ustavu zamišljen kao glavni zakonodavni organ. Sastoji se iz dva doma:

13

1. Donji dom (Predstavnički) – Njegovi članovi se biraju proporcionalno na približno jednak broj stanovnika, dok je u senatu svaka država, bez obzira na njenu veličinu predstavljena sa po dva senatora. Ovaj dom ima 436 članova i taj broj varira. Svakoj državi je zagarantirano najmanje jedno mjesto u ovom domu, dok se ostala mjesta rasporedjuju prema broju stanovnika. Članovi doma moraju biti stari najmanje 25 godina, moraju stanovati u državi i kojoj se kandidiraju i moraju biti najmanje 7 godina državljani SAD-a. Oni se biraju na mandat od 2 godine. Na čelu Predstavničkog doma se nalazi Speaker, koji je uvijek vodja stranke koja ima većinu u tom domu. Ovaj dom ima veća ovlašćenja u kreiranju posebnih zakonskih ovlaštenja (čak i presudnu ulogu), a to ima naročiti utjecaj u finansijskoj politici, što je veoma bitno.

2. Gornji dom (Senat) – Ovaj dom se sastoji od 100 članova, po dva iz svake od 50 država. Senator mora biti najmanje star 30 godina, mora biti nastanjen u državi u kojoj se bira, te državljanin SAD-a najmanje 9 godina. Senat kao zaštitinik interesa federalnih jedinica, u odredjenim pitanjima ima izvjesnu prednost u odnosu na Predstavnički dom. Senat ima pravo da ispituje sve državnike.

Sudski sistem Ustav SAD-a navodi da je sudska vlast povjerena Vrhovnom sudu SAD-a te nižim sudovima, koje s vremena na vrijeme ustanovi Kongres. Najprije da ukratko razmotrimo američki federalni sudski sistem. Najviši sud je Vrhovni sud SAD-a, koji se sastoji od jednog predsjednika i 8 sudija, koje imenuje predsjednik, a potvrduje Senat. U Ustavu je navedeno da je taj sud nadležan za sve predmete koji se odnosw na ambasadore i druge ministre i konzule, a još važnija uloga tog suda jeste njegova funkcija ustavnog sudskog organa.

Vrhovni sud – On obavezno daje tumačenje ustava, svih federalnih zakona i glavna je instanca u sporovima izmedju država ili unije na kraju.

Circuit Courts of Appeals – Ovaj sud je niža instanca federalnog sudskog sistema kojih ima ukupno na čitavoj teritoriji (11). Oni su nadležni za razmatranje i osiguravanje izvršenja odluka svih federalnih, administrativnih organa. Oni su takodjer instanca u žalbenom postupku na presude Federal District Courts, ukoliko nije izričito predvidjeno da težalbe razmatra direktno Vrhovni sud.

Federal District Courts – Njih ima ukupno 86 i ovi sudovi su nadležni u svim krivičnim i gradjanskim predmetima, gdje se primjenjuje federalno pravo.

Mirovne sudije – Oni su najniža sudska instanca, i oni presudjuju kao pojedinci ilikao predsjednici sudskih vijeća. Oni imaju ograničenu nadležnost za prekršaje iu manjim krivičnim i gradjanskim parnicama.

Sudovi opće nadleženosti – Nadležni su u najvećem broju gradjanskih i krivičnih predmeta, kao prva instnca, ili kao žalbena instanca mirovnih sudija.

Lokalna uprava u SAD-u Ona ima svoje tradicionalne institucije, koje vuku porijeklo još od vremena engleskih kolonija. Prvo su se formirale na mjestima gdje su se većinom doselili doseljenici iz Velike Britanije, te su oni sa sobom donijeli onu tradicionalnu englesku samoupravu. Osnovno tijelo su tzv. gradski zborovi. Osnovna jedinica je Općina a jedinica drugog stepena je okrug. U SAD-u je postoji selo, kao u Evropi, znači nema sela kao naselja. Radi se uglavnom o ogromnim posjedima. U cjelini kad gledamo, lokalna samouprava u SAD-u ima niz značajnih funkcija i to su:

Javno zdravstvo Prosvjeta

14

Socijalna služba Izgradnja stanova i socijalnih naselja Posebna izgradnja iz domena humanitarnih odnosa Zbrinjavanje starijih, retardiranih i dr.

Rusija Rusija je tokom historije pretežnim dijelom bila izolirana od ostatka Evrope. U njoj se zadugo nisu osjećali utjecaji kroz koje su prošli skoro svi drugi evropski narodi, pa tako u Rusiji nije bilo većeg utjecaja renesanse, reformacije i dr. Historija Rusije nije bla u cjelosti historija autokratske feudalne vladavine. Historija Rusije do 1917. godine se uglavnom dijeli na četiri faze (perioda) i to:

Kijevska Rusija (9. stoljeće do 1240. godine) Vladavina mongolskih i tatarskih vladara (250 godina) Ivan Grozni i dinastija Romanovih Vladavina dinastije Romanovih (0d 1613. godine do Oktobarske revolucije 1917. godine)

Najveća zasluga za obnovu Ruske države, sa Moskvom na čelu pripada Ivanu IV Groznom (1533. – 1584.). Svi carevi, manje-više, produžavali su tradiciju Ivana Groznog, a najbrutalniji je bio Petar I Veliki. Glavne reforme usljedjuju početkom 19. stoljeća. Aleksandar I je bio prvi reformator (1801. – 1825.). Pored ukidanja kmetskih odnosa, Aleksandar II je proveo i reformu lokalne uprave zemstva. Rusija početkom 20. stoljeća – U 1900. godini, Rusija je medju svim velikim silama u svijetu (osim Kine i Turske) bila jedina apsolutistička monarhija, gdje vlast cara nije bila ograničena nikakavim ustavom i nikakvim predstavničkim organima. Ruska marksistički orijentirana socijaldemokratska stranka se podijelila još 1903. godine na Boljševike (većina) i Menjševike (manjina). Početak procesa koji je doveo do pada 300. godišnje vladavine dinastije Romanov bio je rusko-japanski rat (1904. – 1905.). Car Nikola II je zaveo vanredno stanje i još jačim policijskim terorm odgovorio na revolucionarni pokret, te je u isto vrijeme u Oktobarskom manifestu proglasio ustavnu monarhiju, sa parlamentom zvanim Duma, čiji su se predstavnici mogli birati putem općeg prava glasa a vlaa je trebala biti odgovorna Dumi a grof Witte je postao prvi odgovorni predsjednik vlade u historiji Rusije. Period Duma od 1906. godine do 1917. godine, označavao je period razočarenja u parlamentarne reforme buržoaske demokratije. Oktobarska revolucija i sovjetska vlast – Većina analitičara sa Zapada su Oktobarsku revoluciju ocijenili kao državni udar dobro organizirane manjine, a Lenjina i boljševike su optuživali za blankizam. Protiv boljševičke vlasti, u toku nekoliko narednih godina, sve do 1920. godine, udružile su se gotovo sve snage, no oni su uprkos tome odoljeli napadima. Bitno je istaći da su boljševici, sa Lenjinom na čelu od početka bili u sukobu sa načelima parlamentarne demokratije buržoaskog tipa, stoga je Lenjin u Aprilskim tezama izričito napisao (Ne parlamentarna republika) a glavna boljševička deviza je bila ''Sva vlast sovjetima''. Na prvom sveruskom kongresu sovjeta, u junu 1917. godine, bilo je preko 700 delegata menjševika i esera, a samo stotinu boljševika. Od presudnog značaja za revoluciju bilo je to što su u dva najveća industrijska centra u Rusiji, boljševici dobili većinu a dvije ostale partije, eseri i menjševici su počeli gubiti podršku zbog svoje saradnje sa buržoazijom u privremenoj vladi. Ubrzo zatim, kongres je Lenjinu dao podršku, te se usvojio Dekret o miru i Dekret o zemlji i oni su bili usmjereni na to da zadovolje neposredni i osnovni zahtjevi narodnig masa. Kad je 1922. godine sprovedeno ujedinjenje svih tih sovjetskih država u SSSR, u januaru 1924. godine donesen je prvi Ustav SSSR-a koji je bio prepisani Ustav Ruske Republike iz 1918. godine, s tim što su uneseni dodatni propisi o

15

federativnom uredjenju a izostavljeni propisi o ljudskim pravima. Na vrhu državne organizacije nalazio se Svesavezni kongres sovjeta, tijelo sa velikim brojem članova, koje se sastajalo dva puta godišnje. Ovo tijelo je biralo Centralni izvršni komitet – CIK od 200 članova. CIK je imao svoj vlastiti prezidijum, koji je vršio funkcije šefa države. Razvoj krajem 1920. i početkom 1930. godine bio je u znaku stalnog jačanja etatizma i etatističkih tendencija. Partijski forumi su postali neposredni nosioci državne vlasti, koji direktno donose odluke. Rukovodeća uloga partije u sastavu samog aparata državne vlasti izražava se u ova tri osnovna vida:

1. Partija vrši izbor kadrova za državnu upravu, tj. partijski forumi odlučuju o sastavu rukovodećih organa vlasti.

2. Partija neposredno kontrolira rad svih državnih organa uprave i to uglavnom na način što se u samom partijskom aparatu ona odjeljenja i oni organi koji postoje i u državnoj organizaciji.

3. Ni jedna značajna principijelna odluka državnih organa ne donosi se bez prethodne odluke odgovarajućih partijskih foruma.

Sve ovo je bilo povezano sa imenom kulta ličnosti, dogmatskim socijalizmom i staljinizmom. Glavna karakteristika staljinovog ustava donesenog 1936. godine jeste da se on htio svijetu predstaviti kao ustav visoko razvijene i dosljedne socijalističke demokratije. Staljin je još u doba Lenjina uspio da birokratizira Partiju, a zatim mu je birokratijski aparat poslužio da dodje na vlast i da ukloni sve političke protivnike (Trockog, Kamenjeva, Zinovjeva, Rikova, Tomskog, Pjatakova i Kirova). Tek nakon njegove smrti, dolazi do blagih promjena. Državni organi – Sovjetski državni organi su iz sovjeta radničkih, seljačkih i vojničkih deputata u doba revolucije, koji su na svom početku bili revolucionarni demokratski organi vlasti, u punom smilsu te riječi. Ustav koji je na prijedlog Staljina donesen 1936. godine, podijelio je politička prava svim gradjanima, proklamirao je jednako pravo glasa i zaveo princip izbornosti svih državnih funkcija. Formalno, po Ustavu postoje:

Zakonodavni organi - (Vrhovni sovjet SSSR-a, Sovjeti pojedinih sovjetskih republika i nižih jedinica).

Izvršni organi – (Prezidijum Vrhovnog sovjeta, Vijeće ministara i odgovarajući organi u nižim jedinicima)

Sudski organi – (Vrhovni sud SSSR-a) Vrhovni sovjet SSSR-a je dvodomno tijelo i sastoi se od Saveznog sovjeta i Sovjeta nacionalnosti, te svakiod njih ima izmedju 600 i 700 članova koji se biraju na četiri godine. Po Ustavu, Vrhovni sovjet je najviši organ vlasti u državi. On ima vrhovnu zakonodavnu vlast. Izvršni organi Vrhovnog sovjeta su Prezidijum (16 članova) i Vijeće ministara - koga imenuje Vrhovni sovjet. Ministarstva su podijeljena na svesavezna, te na savezno-republička. Sljedeći sovjetski ustav je donesen 1977. godine. Izvršnu funkciju na nivou federacije ostvaruje Ministarski savjet (Vlada SSSR-a). Nekada moćni sovjetski imperij se 1991. godine konačno raspao i formirano je 15 novih država koji su danas u jednom labavom savezu. Ruska Federacija (Predsjednički sistem, parlamentarizam i federalizam: Višepartijski sistem) Nedugo poslije raspada SSSR-a, formirano je 15 novih nezavisnih država a decembra 1993. godine je donesen i Ustav Ruske Federacije. Rusija je i dalje federalna država republikanskog načina upravljanja, ali se instalira klasična parlamenentarna demokratija sa veoma jakom ulogom predsjednika Federacije (slično američkom sistemu) najbliže bi bio predsjedničkom sistemu, sa pojedinim specifičnostima, dok se podjela vlasti izvršila na: Izvršnu, zakonodavnu i sudsku vlast. Ruska Federacija prema ustavu ima ove nadležnosti:

16

1. Donošenje i izmjena ustava 2. Federativno ustrojstvo 3. Regulisanje i zaštita prava čovjeka i građanina 4. Državljanstvo 5. Uspostavljanje federalnih organa 6. Federalna državna imvina 7. Utvrđivanje pravnih osnova jedinstvenog tržišta 8. Federalni budžet 9. Federalni energetski sistem 10. Vanjsko – ekonomski odnosi 11. Odbrana i bezbjednost 12. Organizacija sudstva 13. Meteorološka služba 14. Federalna državna služba

Predsjednik Ruske Federacije Funkcije Predsjednika Ruske Federacije utvrđene su u Članu 80. Ustava. Ove nadležnosti su sljedeće:

1. Predsjednik Ruske Federacije je šef države 2. Garant je ustava Ruske Federacije, prava i sloboda čovjeka i građanina 3. Utvrđuje osnove unutarnje i spoljne politike 4. Predstavlja Rusku Federaciju unutar zemlje i u međunarodnim odnosima

Predsjednik ima pravo zadržati primjenu akata organa izvršne vlasti subjekata Ruske Federacije u slučaju protivriječnosti tih akata sa ustavom Ruske Federacije. Na temelju Člana 84. Ustava Predsjednik Ruske Federacije:

1. Raspisuje izbore za državnu dumu 2. Raspušta državnu dumu u uslovima predviđenim ustavom 3. Raspisuje referendum u slučaju utvrđenim federalnim ustavnim zakonom 4. Podnosi zakonske projekte državnoj dumi 5. Potpisuje i objavljuje federalne zakone 6. Obraća se federalnom saboru s jednogodišnjom porukom o stanju u zemlji i

osnovnim smjernicama unutarnje i vanjske politike. Federalni Sabor Po Ustavu Ruske Federacije, Federalni Sabor – Parlament Ruske Federacije je predstavnički i zakonodavni organ Ruske Federacije. Federalni Sabor se sastoji iz dva doma:

Savjet Federacije – (U ovaj Savjet ulaze po dva predstavnika iz svakog subjekta Ruske Federacije i po jedan iz predstavničkog i izvršnog organa državne Dume).

Državna Duma – (Ona se sastoji iz 450 poslanika). Vlada Ruske Federacije Izvršnu vlast Ruske Federacije ostvaruje Vlada Ruske Federacije, i ona se sastoji od:

Predsjednik Vlade

17

Zamjenik Vlade Federalni ministri

Nadležnosti Vlade po Ustavu su:

1. Predlaže federalni budžet 2. Obezbjeđuje provođenje jedinstvene finansijske, kreditne i monetarne politike 3. Obezbjeđuje provođenje jedinstvene državne politike u Ruskoj Federaciji u

oblasti kulture, nauke, obrazovanja, zdravstva, socijalnog osiguranja, ekologije 4. Ostvaruje upravljanje federalnom imovinom 5. Ostvaruje mjere za obezbjeđenje odbrane zemlje, državne bezbjednosti 6. Ostvaruje mjere za zaštitu zakonitosti, prava i sloboda građana

Indija (Parlamentarizam i federalizam: Dvopartijski sistem) Indija je federalna država u kojoj se od donošenja prvog Ustava Republike Indije (26.11.1946.) razvija i sistem parlamentarne demokratije. Indija je proglasila nezavisnost 15.08.1947. godine. Historija Indije se uglavnom dijeli na četiri perioda:

1. Stara Indija – Ona je imala razvijenu civilizaciju koja je svoj procvat doživjela otprilike kad i civilizacije u dolinama Eufrata, Tigrisa i Nila a prastanovnici Indije se uglavnom identificiraju sa Dravidima. Njihovu teritoriju kasnije zauzimaju Arijci koji već u 6. stoljeću osnivaju velike kraljevine: Avauti, Vatsa, Kosala i Magada.

2. Muslimanski period – U 6. i 7. stoljeću se počinju formirati feudalna društva a osnovna jedinica tog društva je bila seoska općina a glavni zemljoposjednici radže. Indijsko društvo je primarno kastinsko. Početkom 8. stoljeća, Arabljani su uspjeli da zauzmu donji tok rijeke Ind, medjutim stvarni početak muslimanske vladavine nad Indijom se smatra invazija afganistanskog sultana Mahmuda el gazanija. Kasnije Timurov potomak Babur osniva Mogulsku dinastiju koja je trajala do druge polovine 17. stoljeća kada njihovu dinastiju prekidaju Holandjani 1610. pa zatim Englezi 1619. te Francuzi 1688. godine.

3. Britanski period – Druga polovina 18. stoljeća u historiji Indije označava umiranje jednog osvajača, a istovremeno poptunu afirmaciju jedne nove sile – Velike Britanije koja će vladati skoro 200 godina. Britanski parlament je 1858. godine donio tzv. Government of India Act kojim teritorije na kojima je ranije vršila vlast Kompanija – postaju britanska krusnka kolonija, kojom dirketno upravlja britanska vlada. Kao organ britanske krune, vladao je generalni guverner ili vice-kralj Indije a uz njega je postojalo i Izvršno vijeće sa 7 do 15 članova, dok je administrativnu upravi vršio Indijski civilni servis.

4. Period nezavisnosti – Krajem 19. stoljeća, počeo je jačanje nacionalnih snaga za nezavisnost zemlje medju kojima je najjača bila Kongresna stranka osnovana 1885. godine. Nakon I svjetskog rata, vodja ove stranke je postao Mahatma Gandi a njegov prvi suradnik je bio Jawaharlal Nehru. Tako se 9. decembra 1946. godine sastala Ustavotvorna skupština koja je pristupila izradi nacrta budućeg ustava Indije, te 26. novembra 1949. godine izglasan novi Ustav kojim je Indija postala republika, mada još uvijek članica Commonwealth-a. Ustav Indijske Unije je imao 395 članova u 22 dijela. Da bi neka izmjena ustava stupila na snagu, potrebna je većina svih članova oba doma parlamenta, uz obavezan kvorum od dvije trećine prisutnih koji glasaju. Iako je Indija zasnovana na federalnom načelu, njen federalizam se znatno razlikuje od klasičnih federalnih država, jer su Ustavom republike Indije predvidjene nadležnosti i prava, kako Unije, tako i federalnih jedinica. Federalne države nemaju vlastite ustave, nego primjenjuju odgovarajuće dijelove saveznog Ustava.

18

Nadležnost Unije Kada govorimo o nadležnostima Unije, tu može izdvojiti sljedeće:

Vanjski poslovi Nacionalna odbrana

Bankarstvo Novac Religiozni poslovi Vanjska trgovina

U isključivu nadležnost države spada:

Javna bezbjednost Pravosudje Zdravstvo Školstvo Eksploatacija prirodnih bogatstava

Zajednička nadležnost Unija i države imaju u reguliranju bračnog prava, sindikalnog udruživanja i lokalne industrije.

Organi izvršne vlasti To su Predsjednik Unije, Potpredsjednik i Kabinet. Predsjednik se bira na rok od 5 godina. On ima znatno veću vlast od britanske kraljice, tako da se i tu indijski sistem razilazi sa britanskim. Predsjednik imenuje guvernera država i najviše sudije zemlje. Može voditi pregovore o sklapanju medjunarodnih ugovora, no ti ugovori zatim podliježu ratifikaciji parlamenta. Nadalje, on vrši funciju vhovnog komadanta oružanih snaga, ali jedino uz savjet odgovarajućeg ministra. On može staviti veto na usvojene zakone u parlamentu, no dovoljno je da ih nakon toga ponovo usvoji obična većina – pa da stupe na snagu. Najvažnija funkcija predsjednika je da može proglasiti vanredno stanje, u cijeloj Indiji ili na teritoriji samo neke države. Potpredsjednik Republike – Za razliku od predsjednika, on se bira na period od 8 godina. Slično potpredsjedniku SAD-a, on predsjedava višim domom parlamenta – Vijeće država, a za razliku od njega ne može naslijediti predsjednika u slučaju njegove smrti, iako može biti pozvan da privremeno obavlja njegove dužnosti, u slučaju njegove spriječenosti. Kabinet (Vijeće ministara) – Je nesumljivo najvažniji organ izvršne vlasti kome na čelu stoji prvi ministar ili premijer. Kabinet je kolektivno odgovoran Donjem domu parlamenta (Dom naroda). U najvećem broju slučajeva, članovi Kabineta se imenuju iz redova članova parlamenta. Prvog ministra imenuje predsjednik Republike, a on zatim sastavlja svoj Kabinet. Zakonodavna vlast – To je parlament i sastoji se iz dva doma:

Donja kuća (Dom naroda) sa 500 predstavnika koji se biraju po izbornim okruzima na rok od 5 godina.

Gornja kuća (Vijeće država) sa 250 članova. Od njih 238 buraju organi država na rok od 6 godina (s tim što se svake druge godine 1/3 obnavlja). Preostalih 12 članova se bira po specijalnom postupku.

19

Kada govorimo o strankama, možemo spomenuti dvije stranke, kojih je je najbitnija Kongresna stranka u odnosu na drugu partiju - Džanata partija. Ovdje se radi o jednoj vrsti dvopartijskog sistema, jer su sve ostale stranke manje bitne i slabije zastupljene u parlamentu Indije. Najvažniji sudski organ zemlje je Vrhovni sud sa 8 članova koje imenuje predsjednik Republike. Federalne jedinice – Kako smo rekli, Ustav Indijske Unije propisuje i nadležnosti federalnih država, pa one nemaju vlastite ustavne akte. Naveli smo nadležnosti sa Unijom i mogućnosti proglašenja vanrednog stanja, kad vlast u državi privremeno preuzima centralna vlada i parlament. Njemačka (Parlamentarizam i federalizam: Dvopartijski sistem) U odnosu na stare evropske države kao što su Engleska, Francuska i Rusija, historija ujedinjene Njemačke stara je tek 128 godina. Naravno, na tlu današnje Njemačke su bila velika carstva, ali je postala modernom i jakom državom tek ujedinjenjem iz 1871. godine. Prije no što je postala država, na njenom teritoriju je bilo jako puno malih državica, te se nakon Vestfalskog mira 1648. godine broj tih državica čak i povećao, da bi se tek Napoleonovim osvajanjima, Sveto Rimsko carstvo u potpunosti likvidiralo. Pruska, kao najveća medju tim državama je prepolovljena a ostale su se ujedinile u tzv. Rajnsku Konfederaciju. Iza toga se počelo buditi njemačka nacionalna svijest, te je odlukom Bečkog kongresa 1815. godine uspostavljena Njemačka Konfederacija sa 38 država (kasnije 39) a na čelu te konfederacije je stajala Austrija. Glavni plan je bio da se uspostavi ustavna monarhija na federalnoj osnovi, s dvodomnim parlamentom. Jedini problem je bio u tome što Austrija i Pruska, kao dvije najmoćnije članice Konfederacije nisu podržale taj prijedlog. Ono što nisu uspjeli liberalni demokrati i političari, kasnijeće vrlo efikasno odraditi pruski kancelar Otto von Bismarck – gvozdeni kancelar kako su ga svojevoljno prozvali. Nakon završenog rata sa Francuskom koji je dobio Bismarck, pojavila se nova jaka sila u Evropi koja je počela da mrsi račune Engleske, Francuske, Austrije, pa i Rusije. Viljem I Pruski je u čuvenim carskim dvorima u Versaju ustolične kao njemački car 18. januara 1871. godine. Od tada otpočinje period jake i ujedinjene Njemačke, koje se tada organiziralo na federalnom principu (korijeni koji su vjerovatno utjecali na to da je i danas federalizam temeljno njemačko opredjeljenje. Glavni organi tog sistema su bili: Car, Kancelar, Bundesrat i Reichstag. Kao ustavni uzor, uglavnom je bio Ustav Sjevernoamričke Konfederacije iz 1867. godine, ustav koji se lako mogao mijenjati kroz bundesrat i rajhstag. Izvršna vlast u Njemačkom carstvu bila je podijeljena izmedju Kajzera (cara) i Kancelara. Kajzer nije imao krunu, pa čak ni platu kao njemački car, prema tome Kajzer po ustavu nije bio car njemačke već njemački car.

Kancelar – On je u odnosu na parlament imao prilično jake prerogative, te on parlamentu nije bio odgovoran, i zato ga parlament nije mogao smijeniti. On je bio odgovoran jedino caru. Tek je 1918. godine, promjenom Ustava, kancelar postao odgovoran i parlamentu.

Reichstag – Kao Donji dom je bio biran na temelju direktnog, općeg i tajnog gčasanja. No, s obzirom na karakter sistema, ulogu cara i kancelara, njegova vlast je u praksi bila poprilično mala i nije uspio da postane zakonodavni organ – više je bio debatnog karaktera.

Bundesrat – Kao Gornji dom, je imao veću ulogu. Njega su sačinjavali predstavnici federalnih država, ali one nisu imale jednak broj glasova. Od ukupno 48 predstavnika, Pruska je imala daleko najviše (17)

20

Weimarska Republika Nakon završetka I svjetskog rata, vladajuće snage Njemačke, uz podršku vojnog vrha su se brzo konsolidovale i proglasile Buržoasku Republiku. Nakon kapitulacije Njemačke, već u januaru 1919. godine izabrana je Ustavotvorna skupština nove Njemačke. Ustav je kreiran u gradu Weimar-u pa se po tome i zvao Weimarski Ustav a njemačka država od 1919. – 1933. godine Weimarska Republika. Organizirana je na federalnoj osnovi. Zanimljiv je Član 48 Ustava (koji će se kasnije pokazati kobnim) koji je predvidjao da izvršna vlast, u vanrednim situacijama može od parlamenta dobiti i dodatna ovlaštenja, što dobio i Adolf Hitler 1933. godine. Zakonodavna vlast – Ona se vršila putem dva doma parlamenta i to su:

Reichstag – Čiji su članovi birani općim, neposrednim i jednakim pravom glasa (tajnim glasanjem)

Reichsrat – Koji je kao Gornji dom, faktički imao vlast jedino u smislu da suspendira (stavi veto) na izvršenje zakona koji donosi Donji dom. Taj veto se poništava, ukoliko Donji dom ponovo izglasa isti zakon, uz uslov da bude dvotrećinski.

Predsjednik Republike je po ovom ustavu šef države, a kancelar šef Vlade. Ovdje je predsjednik imao šira ovlaštenja a najbitnije ovlaštenje je bilo da može raspustiti Reichstag i Vladu. Godine 1930. u jeku ekonomske krize, Nacistička stranka privlači znatan broj pripadnika niže klase, seljaštva, omladine, militarista. Hitler se 1932. godine kandidirao na predsjedničkim izborima, ali je pretrpio težak poraz od Hindeburga koji je bio izabran. U haosu koji je vladao oko podjele vlasti, Hindeburg čini historijsku grešku i traži od Adolfa Hitlera da formira vladu nacionalne koncentracije, no hitler je sastavio vladu od samo prve frakcije, krajnje desničarske (Nacistička), položaj kancelara je uzeo za sebe, podijelio ključna ministarska mjesta, te su oni za njega kasnije raspustili Reichstag. Izbori su zakazani za početak marta 1933. godine gdje su osvojili najviše glasova, ali nisu mogli da formiraju većinu sa 288 mjesta (ostali su dobili ukupno 307 mjesta). Taj problem je za njega riješio Hermann Goring koji je tada bio predsjednik Reichstaga i šef policije u Pruskoj. Vlast je pala u ruke Adolfa Hitlera, te poznato što kasnije slijedi, i kako Njemačka otpočinje II svjetski rat – najrazorniji rat u historiji modernog doba. Savezna Republika Njemačka – (Politički sistem) Porazom nacističke Njemačke u II svjetskom ratu, došlo je do velike praznine u političkom životu Njenačke. Na osnovu odluka postignutim na konferencijama u Jalti i Potsdamu, čitava teritorija Njemačke je podijeljena u četiri okupacione zone. U periodu 1945. – 1949. godine, u Njemačkoj nije postojala nikakva vlada. Do zaključenja mirovnog ugovora sa Njemačkom, vrhovni organ vlasti za cijelu Njemačku je trebao biti Saveznička kontrolna vlast sa sjedištem u Berlinu. Protivno Potsdamskom sporazumu i njegovim odredbama, formira se tzv. Trizonija jer su se tri oblasti ujedinile (SAD, Velika Britanija i Francuska). Na teritoriji tzv. Trizonije je 1949. godine proglašena Savezna Republika Njemačka a 23. maja iste godine je donesen i Osnovni zakon, odnosno Ustav SR Njemačke. Kasnije će se na prostoru Sovjetske okupacione zone formirati Njemačka Demokratska Republika DDR a Berlin će biti podijeljen zidom na Zapadni Berlin i na Istočni Berlin. Ustav Savezne Republike Njemačke Po ovom Ustavu, kao i u drugim parlamentarnim sistemima, izvršna vlast je podijeljena izmedju predsjednika Republike i kancelara (predsjednika vlade). Zakonodavna vlast se nalazi u rukama Bundestaga (Donjeg doma) i Bundesrata (Gornjeg doma saveza). Sudska vlast je

21

odvojena od zakonodavne i izvršne. Po prvi put je u Njemačkoj ustanovljen i Federalni ustavni sud, koji može poništiti zakonodavne i upravne akte koji su u suprotnosti sa ustavom, koji rješava sukobe nadležnosti u s vim područjima izmedju federalnih jedinica i savezne vlasti, te izmedju dvije federalne jedinice. Federalne jedinice – U podjeli nadležnosti izmedju savezne vlasti i vlasti federalnih jedinica, savezna vlast ima isključivu nadležnost u vanjskim poslovima, pitanjima državljanstva, novca, željeznica, pošta i tele-komunikacija. Zajednička nadležnost sa federalnim jedinicama postoji u pitanjima gradjanskog i krivičnog, te privrednog prava, rada, poljoprivrede i pomorstava, te prava trustova. Značajna je podjela prihoda izmedju saveza i federalnih jedinica. Savezna vlast zadržava sve prihode na poreze, na poslvni promjet i transakcije, na uvoz i na potrošnju. Države naplaćuju poreze na prihode od kapitala, nasljedstva, te od prodaje automobila. Izvršna vlast Nju dijele predsjednik Republike i kancelar sa vladom, sa daleko manjom ovlasti koju predsjednik sada ima u odnosu na prije (Weimarska Republika). Predsjednik se ne bira više neposredno na općim izborima, već ga sada bira specijalno tijelo sastavljeno od svih članova Donjeg doma (Bundestag) i jednak broj osoba koje biraju zakonodavni organi država. On se bira na mandat od 5 godina i može to ponoviti još samop jednom (znači dva puta ukupno može biti jedna osoba). Funkcija predsjednika je više reprezentativnog karaktera i on ne može kao prije raspustiti parlament ni vladu. Sve političke akte koje on donosi, uz izuzetak imenovanja kancelara, potpisuje kancelar lično ili odgovarajući ministar a kancelar a izbor kancelara je ograničen na vodju stranke koji ima većinu u parlamentu. U njemačkom sistemu ne postoji potpredsjednik Republike. Kancelara imenuje predsjednik, ali to imenovanje treba da potvrdi Bundestag većinom glasova. Ako se desi da se ne postigne većina u roku od dvije sedmice, on može da izabere kancelara i većinom glasova onih poslanika koji glasaju. Medjutim, predsjednik nije dužan da prihvati izbor i može u tom slučaju raspustiti Bundestag i raspisati nove izbore u roku od daljih 7 dana. Ustav SR Njemačke propisuje da je kancelar a ne vlada odgovoran pred Bundestag-om. Zbog toga su ministri, u od osu na kancelara u jasno podredjenom položaju. Članovi vlade mogu biti, i jesu ujedno i članovi Bundestag-a, i taj broj varira izmedju 15 i 20. Član 67 Ustava propisuje da Bundestag može izjasniti nepovjerenje kancelaru, jedino ako u isto vrijeme većinom svojih glasova izabere novog. U takvim slučajevima, predjednik Republike je dužan da tu osobu i formalno postavi na taj položaj. Parlament Savezna Republika Njemačka ima parlament od dva doma:

Bundestag (Donji dom) sa 492 poslanika i sa 22 člana bez prava glasa. Članovi se biraju na rok od 4 godine putem općeg, direktnog, slobodnog i jednakog tajnog glasanja. U pogledu vršenja zakonodavne nadležnosti od strane Saveza, najvažniji je organ Donji dom parlamenta – Bundestag, i u tom pogledu je u više pravaca ograničen. Osnovna jedinica u Bundestagu je partijska grupa, koju čine poslanici koji pripadaju istoj partiji, te ako stranačka grupa ima manje od 15 poslanika, onda ona nema pravo na status frakcije takvog tipa. Presjednik Bundestaga se bira tajnim glasanjem i vrši svoju funkciju za vrijeme trajanja čitavog mandata. Redovito na ovu poziciju dolazi pripadnik one stranke kojaima većinu u tom domu, te predsjednik ima znatno šira ovlaštenja.

Bundesrat (Gornji dom) sa 41 članom, koje imenuju vlade pojedinih federalnih jedinica, na prijedlog njihovih parlamenata. Ni jedna država ne može imati manje od tri i više od pet

22

članova u Bundesrat-u. Napokon, za svaku izmjenu saveznog Ustava, neophodan je pristanak dvije trećine članova Bundesrata. Svi zakoni mogu ići pred Bundsrat i on može o njima glasati, no kod običnih zakona, Bundestag može uvijek odbaciti eventualni veto Bundesrata. Predsjednik Bundesrata se bira svake godine.

Švicarska (Parlamentarizam i federalizam - konfederacija: Višepartijski sistem) Da bi se politički sistem Švicarske u potpunosti shvatio, trebala bi se analizirati historija, politika i atmosfera svakog od postojećih 26 kantona, a teško da bi se neki od tih kantona mogao nazvati tipičnim. Bogdanor smatra da kompleksnost švicarskog federalizma proizlazi iz činjenice da su Švicarci potpunije no bilo ko drugi shvatili da je osnovni princip, lajtmotiv, federalizma – podjela vlasti. Švicarska je ne samo ekstremni princip federalizma, ona je i ekstremni primjer demokratije, kao i neutralnosti u vanjskim poslovima. Treba imati na umu da je konvencionalna slika Švicarske, kao takve zemlje relativno novijeg datuma, i to datira od kraja I svjetskog rata. Zbog takve složenosti, tradicije i kompleksnosti postojanja, švicarski federalizam ili tzv. Confederatio Helvetica se ne može kopirati, a ni uspješno imitirati. Kao federalna država, Švicarska postoji od 1848. godine i ona se sastoji od 26 kantona, od kojih pravih 20, i manjih 6 (u statusu polu-kantona). Kada se govori o švicarskoj nacionalnosti, ona ne može biti lingvistička, religiozna ili rasna, već se ona temelji na subjektivnom političkom faktu – osjećaju pripadnosti jedinstvenoj švicarskoj naciji. Švicarska je (kon)federacija utemeljena u kantonima. Federalni sistem Švicarske – Ona je jedinstvena medju svim federacijama i po tome što je njen Vrhovni sud – Federalni tribunal nije ovlašten da kontrolira ustavnost saveznih zakona. U Švicarskoj se na ustav gleda, prije svega kao na izraz narodne volje, kao nešto što se veoma lako može promijeniti. Znači, narod a ne sudovi odredjuju što jest, a što nije ustavno. Izvršna vlast - U Švicarskoj se nalazi u rukama Saveznog vijeća, koje se sastoji od 7 članova izabranih od strane Savezne skupštine na period od 4 godine, a njime predsjedava jedan od rotirajućih predsjednika konfederacije, što se jednom godišnje biraju medju članovima Saveznog vijeća. Savezno vijeće nije odgovorno parlamentu. Švicarski federalizam je visoko decentraliziran. Na federalnom nivou je carina i odbrana zemlje. Ne postoje čak ni savezne policijske snage, regulativa se primjenjuje na kantonalnom nivou. Švicarske partije – One su primarno kantonalne organizacije. Npr. Donji dom švicarskog parlamenta, Nacionalno vijeće predstavlja mjesto koliko za razrješavanje medjukantonalnih razlika. Bitno je naglasiti da se federalni izbori, prije svega odvijaju na kantonalnoj, a ne na nacionalnoj osnovi. Francuska (Parlamentarizam i polupredsjednički sistem: Višepartijski sistem) Francuska ima izuzetno važan i zanimljiv politički sistem, koji stoji iza ove zemlje, koja je stoljećima bila jedna od najjačih zemalja na evropskom kontinentu. Moderna francuska politička historija i razvitak institucija, od kojih su neke još i danas na snazi, počinje od 1789. godine, od velike Francuske revolucije. Stari francuski politički sistem je prije bio zasnovan na nejednakostima i privilegijama, što je naravno bilo karakteristično za feudalizam. Francuska revolucija je dala doprinos političkim institucijama buržoaksog tipa, općenito u Francuskoj. Ta načela Francuske revolucije su se održala u njenim institucijama sve do danas. Glavna načela su:

23

1. Načelo broj 1 – Temeljna ljudska prava formulirana sa rijetkom lucidnošću i preciznošću u Deklaraciji o pravima čovjeka i gradjanina, koju je Narodna skupština usvojila već 1789. godine a glavne odredbe deklaracije su: Svi ljudi su rođeni slobodni i ostaju slobodni i jednaki u pravima Cilj ljudskog udruživanja mora da bude zaštita prirodnih i neotuđivih prava čovjeka –

slobodom vlasništva, sigurnosti i otpora ugnjetavanju Suverenost počiva na narodu i vlast proizlazi iz narodne volje Sloboda se sastoji u tome da se može činiti sve što ne smeta drugome Pravo je izraz narodne volje i svaka osoba ima pravo da lično ili putem predstavnika uzme

učešće u donošenju zakona

Pravo mora biti jednako za sve kad štiti i kad kažnjava

Ljudska prava čine:

Sloboda od hapšenja, sem u postupku propisanom zakonom Sloboda vjerskog uvjerenja Sloboda štampe Sloboda od konfiskacije

2. Načelo pisanog ustava - Ustav jedne zemlje mora da bude usvojen u pisanoj formi, a koji bi na izričit način propisivao načela, postupke i ograničenja putem kojih se vrši konkretna vlast. Prvi ustav je donesen 1791 godine. Od tada sem u periodu 1940.-1944. godina kada Francuska u kontinuitetu ima svoj pisani ustav.

3. Načelo republikanskog oblika vlasti - Prvi ustav iz 179.1 godine predviđao je produženje monarhije, iako uz značajna ograničenja kraljevske vlasti. Novoizabrani konvent 1792. godine jednoglasno je odlučio o ukidanju monarhije i ustanovljavanju demokratske i centralističke republike. Poslije toga francuske trupe svuda u Evropi su ratovale pod republikanskom zastavom.

4. Načelo o narodnoj suverenosti – Praktična posljedica sprovodjenja ovo načela je bila ukidanje predstavništava staleža. Treći stalež se proglasio predstavnikom čitavog naroda, dok su staleži u kojima su bili zastupljeni kler i plemstvo ukinuti, te je čitavo stanovništvo Francuske od 1798. godine objedinjeno u jedno političko tijelo.

5. Načelo o podjeli vlasti - na zakonodavnu, izvršu i sudsku, koju je od ranije zagovarao Monteskje. Njegova svrha je bila ravnoteža i ograničenje vlasti da bi se izbjegao apsolutizam.

6. Posljednje načelo – Strogi centralizam i unitarizam Francuske. Sve provincije i vlast staleža ukinuti i umjesto njih, zemlja bi bila razdijeljena u više od 500 arondismana.

U periodu nakon I svjetskog rata i u oči početka II svjetskog rata, došlo je do odredjenih promjena. Godine 1942. ustanovljena je i funkcija šefa vlade, pored šefa države koju je u to vrijeme vršio Maršal Peten čija je vlast trajala od 1942. godine. Njegov režim je ustvari bila otvorena diktatura i kvislinška tvorevina koja je bila u totalnoj ovisnosti od nacističke Njemačke. Nakon oslobadjanja Francuske, uz pomoć Pokreta otpora, 1944. godine na čelo države je stao general Charles de Gaulle sa privremenom vladom. Nova Ustavotvorna skupština je izabrana u jesen 1945. godine i ona je pristupila izradi novog ustava. Taj ustav je bio pažljiva kodifikacija političke i ustavne prakse Treće Republike. Prosječan vijek trajanja jedne vlade je bio 6 mjeseci. U Francuskoj, ministar predsjednik nije imao moć da raspusti parlament, ukoliko je pala njegova vlada. Novina Ustava Četvrte Republike je bila ukidanja Senata, ali zadržavanje Gornjeg doma parlamenta, pod imenom Vijeće republike. Dana 15. maja 1958. godine, general De Gaulle izrazio je spremnost ukoliko bude pozvan da preuzme vlast. Predsjednik Republike Renee Coty je na to pristao i posljednja vlada Četvrte Republike je podnijela ostavku. Parlament je 1.

24

juna imenovao De Gaulla za prvog ministra, sa ovlaštenjem da u toku od 6 mjeseci izradi novi ustav i za to vrijeme upravlja zemljom. To je ujedno bio i kraj Četvrte Republike. Ustav Pete Republike Nakon što su De Gaulle data vanredna ovlaštenja, donesen je nacrt ustava koji je prihvatila vlada i on je iznesen na referendum. U septembru 1958. godine oko 80% birača koji su izašli na glasanje, izjasnili su se u prilog novog ustava. Predsjednik Republike Predsjednik Republike je istovremeno:Šef države I Šef vlade. Bira se na 7 godina i nema ograničenja u broju mandata. Od 1962 godine građani Francuske neposredno biraju Predsjednika. Njegove nadležnosti su sljedeće:

Vrši klasične funkcije šefa države u oblasti spoljne politike i odbrane zemlje

Pravo suspenzivnog veta Pravo iznošenja na referendum svakog zakona koji se tiče organizacije javne vlasti Pravo raspuštanja skupštine Poduzimanje mjera za slučaj nacionalne opasnosti Imenuje i razrješava prvog ministra Na njegov prijedlog imenuju se i ostali ministri Predsjedava sjednicama vlade i potpisuje njene akte Daje pomilovanja i amnestiju Imenuje ambasadore Imenuje funkcionere u upravi, vojsci, sudstvu

Odluke donosi samostalno. Garant je: Nacionalne nezavisnosti, teritorijalnog integriteta i poštivanja medjunarodnih ugovora. Predsjednik može raspustiti Narodnu skupštinu, ali samo jednom godišnje. Dužnost Predsjednika Francuske nakon De Gaulle-a vršili su:

Centre Georges Pompidou

Valéry Giscard d'Estaing François Mitterrand Jacques Chirac Nicolas Sarkozy François Hollande

Vlada Francuske (Pete Republike) Vlada je u većoj mjeri podredjena predsjedniku, nego što je bila u ranijem parlamentarnom sistemu. Vlada i dalje ostaje odgovorna pred parlamentom, ali ima i neka specifična svojstva. Prvo, ministri ne mogu biti članovi parlamenta. Za parlamentarni sistem upravo je karakteristično da se članovi vlade biraju upravo iz reda članova parlamenta. Rješenje koje je sada u Francuskoj, je više svojstveno predsjedničkom sistemu. Drugo, predsjednik Republike predsjedava sjednicama vlade i potpisuje njene akte, što znači da vlada u najvećem broju slučajeva ne može bez predsjednika samostalno odlučivati. Treće, ako ne može svojom voljom oboriti prvog ministra, predsjednik ga može – odbijanjem potpisa na akte vlade, faktički prinuditi na podnošenje ostavke. Parlament je jedini ovlašten da donosi zakone, ali ne u svim materijalima. Prilikom sastavljanja nove vlade, njen predsjednik pred parlament izlazi s njenim programom. Ukoliko parlament ne da povjerenje vladi prostom većinom prisutnih, vlada mora odstupiti. Prijedlog o

25

glasanju nepovjerenja vladi mora potpisati najmanje 1/10 svih članova parlamenta a glasanje se može obaviti tek pošto istekne 48 sati od trenutka podnošenja takvog prijedloga. Parlament Po Ustavu iz 1958. godine, Francuska se vratila dvodomnom parlamentu. Njega čine:

Narodna skupština – Predstavnici se biraju na općim i neposrednim izborima i sastoji se od 482 člana, od kojih se 465 bira u Francuskoj, 10 u prekomorskim departmanima i 7 u prekomorskim teritorijama. Poslanici se biraju na rok od 5 godina. Kandidati moraju biti francuski državljani stari najmanje 23 godine, te svaki kandidat mora položiti kauciju u novcu odredjenog iznosa, koje gubi ako ne postigne najmanje 5% glasova (kako bi se eliminirali neozbiljni kandidati). Stranka koja istakne kandidate u najmanje 75 okruga, dobija odredjenu minutažu na TV-u. Oba doma imaju ista zakonodavna ovlaštenja, dok u odnosima sa vladom, ovaj dom ima prednost u odnosu na Senat. Na čelu oba doma nalazi se predsjednik, koji se u ovom domu bira na rok od 15 godina.

Senat – Predstavnici se biraju putem elektora i njihov broj iznosi 274 članova, koje kako smo rekli bira elektorsko tijelo sastavljeno pretežno od vijećnika lokalnih organa, na period od 9 godina. Svake treće godine se bira 1/3 sastava Senata. Na čelu oba doma nalazi se predsjednik, koji se u ovom domu bira na rok od 3 godine. Predsjednik Senata vrši i dužnost predsjednika Republike, ukoliko on napusti taj položaj, do izbora novog predsjednika.

Administracija i lokalna samouprava Francuska je u osnovi centralistička i unitarna država, tako da se njen sistem administracije i lokalne samouprave razlikuje od drugih, posebno federativnih država i danas je teritorija izdijeljena na 90 departmana (okruga), uz četiri tzv. prekomorska departmana: Gvadalupe, Martinik, Reinjon i Gvajana. Pored prekomorskih departmana, postoje i prekomorske teritorije kao što su Francuska Polinezija, Nova Kaledonija, Komori itd. Departmani se dijele na arondismane, ovi na kantone, a ovi na općine, odnosno komune. Poslije II svjetskog rata, uvedeni su i tzv. regioni koji svaki za sebe okupljaju po više departmana, tako da ih ima 22. Vlada imenuje Superprefekte koji djeluju kao koordinatori u izvršavanju regionalnih ekonomskih programa. Po broju opština Francuska je na prvom mjestu u Evropi: preko 30 000. Svako veće naselje obrazuje opštinu. Lokalne organe predstavljaju izabrano opštinsko vijeće i predsjednik opštine (mer). Sudski sistem Na vrhu sudske hijerarhije stoji Državni savjet koji se sastoji od oko 150 članova. Podjeljen je u pet odjeljenja od kojih je jedno sudsko.nOstala odjeljenja služe kao savjetodavni organi vlade. Sudsko vijeće Državnog savjeta je sudski organ nezavisan od uticaja izvršne vlasti. Francusko pravo je zasnovano na kodifikaciji rimskog prava. U prve dvije instance sudovi su podjeljeni na krivične i građanske. Na vrhu sudske hijerarhije je Kasacioni sud (83 člana). Od 1963. godine Parlament je ustanovio i Specijalni sud za sigurnost države (Osuđuje o svim elementima subverzije i terorističkih aktivnosti). Savezna Republika Jugoslavija (Parlamentarizam i federalizam: Višepartijski sistem) SFRJ se krajem 90. ih godina našla u krizi koja je postupno bila sve manifestnija na planu zaoštravanja medjunacionalnih odnosa i euforiji nacionalizma. Na toj uzburkanoj političkoj sceni u

26

jeku rasprava o ekonomskoj reformi, na scenu dolazi Slobodan Milošević sa svojim konceptom Velike Srbije. Ne ulazeći u ratnu tematiku i sukob koji je nastao nakon toga, dovoljno je reći da se SFRJ počela raspadati početkom 1990. godine, i da se taj proces finalizirao i zaključio sa 1992. godinom. Na prostorima SFRJ su nastale nezavisne, suverene i medjunarodno priznate države Slovenija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska i Makedonija, dok su s druge strane Srbija i Crna Gora nastojale iskazati jedinim legitimnim nasljednicima bivše države, te Savezno vijeće (tada već krnje i fantomske Skupštine SFRJ) na sjednici od 27. aprila 1992. godine donijelo odluku o proglašenju Savezne Republike Jugoslavije. Ustav SR Jugoslavije Po ovom Ustavu, SR Jugoslavija je suverena savezna država, zasnovana na ravnopravnosti gradjana i ravnopravnosti republika, koju sačinjavaju Republika Srbija i Republika Crna Gora. Vlast je organizirana na čelu podjele na Zakodavnu, Izvršnu i Sudsku vlast, te je zagarantiran politički pluralizam. Glavne nadležnosti SR Jugoslavije su:

Razvoj SRJ Bezbjednost u svim vrstama saobraćaja

Odbrana i sigurn ost Finansiranje nadležnosti SRJ Medjaunarodni odnosi i dr.

Savezna skupština – Ona odlučuje o Ustavu SRJ, o prijemu drugih članica, o promjeni Ustava, amnestira krivična djela, proglašava vanredno stanje, donosi Savezni budžet, bira i razrješava predsjednika i dr. Skupštinu čine Vijeće gradjana i Vijeće republika. Predsjednik Republike – Njega bira Savezna skupština na period od 4 godine, tajnim glasanjem. Isto lice ne može biti birano za predsjednika republike dva puta. On ima sljedeće ovlasti i nadležnosti:

Predstavlja SRJ u zemlji i inostranstvu Raspisuje izbore za Saveznu skupštinu Dodjeljuje odlikovanja Daje pomilovanja Predlaže Saveznoj skupštini kandidata za predsjednika Savezne vlade

Savezna vlada – Sačinjavanu je predsjednik, potpredsjednik i savezni ministri, te se ona obrazuje na period od 4 godine. Njene nadležnosti su sljedeće:

Utvrdjuje i vodi unutrašnju i spoljnu politiku i izvršava savezne zakone i druge propise Održava odnose SRJ sa drugim državama i medjunarodnim organizacijama Predlaže zakone i druge propise i opće akte Daje mišljenja o prijedlogu saveznih zakona Usmjerava i uskladjuje rad saveznih ministarstava Naredjuje opću mobilizaciju i organizira pripreme za odbranu i dr.

Savezni sud – Odlučuje o posljednjem stepenu, kada je to odredjeno saveznim zakonom. Odlučuje i o vanrednom pravnom sredstvu protiv odluka sudova u republikama. Savezni sud odlučuje i o zakonitosti konačnih upravnih akata saveznih organaa, rješava i o sukobu nadležnosti izmedju

27

sudova republika članica itd. Sudije Saveznog suda bira i razrješava Savezna skupština. Sudija Saveznog suda se bira na 9 godina. Savezni ustavni sud – Odlučuje o saglasnosti ustava republika članica, sa Ustavom SRJ; o saglasnosti zakona i drugih propisa i općih akata sa Ustavom SRJ; o ustavnim žalbama; o sukobu nadležnosti izmedju saveznih i republičkih organa i dr. Savezni državni tužilac – Ulaže pravna sredstva za koja je ovlašten saveznim zakonom, daje obavezna uputstva tužiocima u republikama, a može preuzeti krivično gonjenje u stvarima u kojima se krivična djela i druge kažnjive radnje odredjuju saveznim zakonom. Narodna banka Jugoslavije – Ona je samostalna i jedinstvena emisiona ustanova monetarnog sistema SRJ. Odgovara za monetarnu politiku, za stabilnost valute i finansijsku disciplinu, i njom rukovodi guverner koji se bira na 5 godina, bez ograničenja mandata. Vojska – Sačinjavaju je jugoslavenski državljani i ona ima stalni i rezervi sastav. Vojskom u ratu i miru komanduje predsjednik republike. Republika Srbija (Parlamentarizam: Višepartijski sistem) Ustav - Već u osnovnim odredbama, u članu 1. Republika Srbija se odredjuje kao demokratska država. Ustavotvorna i zakonodavna vlast pripada Narodnoj skupštini. Republiku Srbiju predstavlja i njeno državno jedinstvo kroz predsjednika republike a izvršna vlast pripada vladi, a sudska vlast pripada sudovima. Narodna skupština – Po Ustavu Republike Srbije, glavni organ vlasti je Narodna skupština. Ona ima 250 narodnih poslanika koji se biraju neposrednim i tajnim glasanjem i njihov mandat je 4 godine. Predsjednik narodne skupštine raspisuje izbore na narodne poslanike i za predsjednika Republike. Narodna skupština se sastaje obavezno u dva reodvna zasjedanja godišnje. Ovlasti Narodne skupštine su:

Odlučuje o promjeni ustava Donosi zakone Donosi plan razvoja, prostorni budžet Odlučuje o ratu i miru Ratificira medjunarodne ugovore Raspisuje republički referendum Bira i razrješava predsjednika i potpredsjednike Daje amnestiju za krivična djela

Predsjednik - Po ovom Ustavu, velike su ingerencije i predsjednika Republike. On daje pomilovanja, ukazom proglašava vladu, rukovodi oružanim snagama, daje pomilovanja, dodjeljuje odlikovanja. Predsjednik Republike se bira na neposrednim izborima, tajnim glasanjem. Mandat predsjednika traje 5 godina, i isto lice može dva puta biti biran za ovu funkciju. Vlada – Ona vodi politiku Republike Srbije i izvršava zakone, i druge propise u skladu sa Ustavom. Ona donosi uredbe, vrši nadzor nad radom ministarstava, predlaže plan razvoja i prostroni plan, obrazuje stručne službe za svoje potrebe. Nju sačinjavaju predsjednik, potpredsjednik i ministri.

28

Republika Hrvatska (Parlamentarizam i polupredsjednički sistem: Višepartijski sistem) Dobivši podršku od nekih evropskih zemalja, Svete Stolice, Njemačke, te kasnije SAD-a, hrvatski Sabor je donio Deklaraciju o proglašenju suverene i samostalne Republike Hrvatske 25. juna 1991. godine. Donošenju Ustava Republike Hrvatske, kojim je precizno definiran politički sistem i sve bitne institucije, prethodili su kontroverzni politički dogadjaji, ratno stanje i sukobi. Hrvatska se opredijelila za višestranačku parlamentarnu demokratiju. Ustav Republike Hrvatske Ustav je proglašen odlukom hrvatskog Sabora od 21.12.1991. godine te je ovo proglašeno historijskim činom kada je hrvatski narod konačno uspio izboriti svoju državu. Republika Hrvatska je jedinstvena, nedjeljiva i demokratska i socijalna država. Ustavom su razradjene i oblikovane glavne institucije političkog sistema, kao što su:

1. Predsjednik Republike – On ima izuzetno značajne i široke ovlasti i sistem koji se ovdje nalazi jeste polupredsjednički, sličan De Gaulle-ovoj Petoj Republici. Predsjednik je državni poglavar, imenuje i razrješava ambasadore, te je faktički neodgovoran prema Saboru. On raspisuje izbore za oba doma Sabora. On takodjer imenuje i razrješava mandatara za sastav vlade, postavlja predsjednika vlade i na njegov prijedlog imenuje i razrješava potpredsjednike i ministre u vladi. On može raspustiti zastupnički dom ako je taj dom izglasao nepovjerenje vladi. Predsjednik je vrhovni komadant oružanih snaga, te je ovlašten da objavi rat i zaključi mir, pomiluje, odlikuje i on sam nije odgovoran niti jednoj političkoj instituciji u Hrvatskoj.

2. Sabor – Dvodomno tijelo koje je istodobno i najviše predstavničko tijelo sastavljeno od:

Zastupnički dom – Prema Ustavu, ovaj dom broji najmanje 100 a najviše 160 zastupnika a njihov mandat traje 4 godine. Ovo je zakonodavno tijelo Sabora, i donosi zakone, državni budžet, obavlja izbore, daje amnestiju za kaznena dijela i sl.

Županijski dom – On se sastoji od po tri poslanika iz svake županije a na izborima 1993. godine je izabrano ukupno 63 zastupnika a 5 zastupnika je imenovao predsjednik Republike.

3. Vlada – Organ koji obavlja dio izvršne vlasti koji ustavom nije povjeren predsjedniku Republike. Njena odgovornost jen dvostruka i odnosi se jednim dijelom prema predsjedniku, a drugim prema Saboru.

4. Sudska vlast – Po Ustavu, sudska vlast se u političkom sistemu Republike Hrvatske temelji na načelu nezavisnih sudova i to:

Ustavni sud – Odlučuje o saglasnosti zakona s ustavom i drugih propisa s ustavom i zakonom, štiti slobode čovjeka i gradjanina i posebno rješava sukobe nadležnosti izmedju zakonodavne i i zvršen vlasti.

Vrhovni sud - Najviši sud u hijerarhiji sudova sa osnovnim zadatkom da osigurava jedinstvenu primjenu zakona i punu ravnopravnost gradjana.

Novi Ustav Republike Hrvatske Hrvatski Sabor je na sjednici od 23. aprila 2001. godine utvrdio pročišćeni tekst Ustava Republike Hrvatske, koji je stupio na snagu 25. aprila 2001. godine. Novi Ustav donosi značajne promjene, posebno u odnosu prerogativa predsjednika Republike i dr. Treba istaći da jedna od glavnih promjena u novom Ustavu jeste da s njim prestaje sa radom Županijski dom Hrvatskog Sabora, te prestaju dužnosti dotadašnjem predsjedniku i članovima Državnog sudbenog vijeća, kao i predsjedniku Vrhovnog suda Republike Hrvatske.

29

Kina (Komunistički i socijalistički režim: jednopartijski/Višepartijski sistem) Dakle, odmah po ustanovljenju Kineske Narodne Republike, naime 1949. godine, dolazi do veoma tijesne saradnje izmedju Kine i tadašnjeg SSSR-a. Staljin je još uvijek bio živ, kao i Mao Ce Tung. Prvi Ustav iz 1954. godine Kinu proglašava državom narodne demokratije a taj ustav je radjen po uzoru na sovjetski (Staljinov Ustav iz 1936. godine) a to je na kraju izgradnja Socijalizma. Organi osnovani po tom Ustavu su:

Svekineski narodni kongres (3000 članova) Predsjednik Republike Ministarski savjet

Drugi Ustav – Kreiran je 1975. godine i on je vrlo kratak, te ima samo 40 članova. Kina je po tom Ustavu proglašena socijalističkom državom diktature proletarijataa. Vrhovni komadant armije je predsjednik Centralnog komiteta Komunističke partije Kine (CK KPK). Ukida se funkcija predsjednika Republike. Dakle, primarnu ulogu ima Mao Ce Tung. Treći Ustav – Donosi se 1978. godine i u osnovi je zadržana ista struktura organa vlasti, s tim da se sada daje veća uloga toj vladi kao izvršnom organu. Nakon smrti kineskih velikana (Mao Ce Tung i dr.), na kinesku pozornicu dolazi dolazi Teng Hsijao Ping i proglašen je ocem kineske ekonomske reforme a bio je jedan od glavnih protivnika kulturne revolucije 70. ih godina. To je zapravo lijevo skretanje u krajnju ljevicu – politika izolacionizma, radikalizma, ideološkog nihilizma i sl. Četvrti Ustav (zadnji) – Donesen je 1982. godine i nosio je sljedeće ustavne promjene a to su:

Nacionalni narodni kongres (NNK) – Ili Narodna skupština je jednodomno zakonodavno tijelo čiji se poslanici biraju posredno od strane Kongresa u Provincijama, okruzima i gradovima. Po Ustavu to je najviši organ državne vlasti i vrlo glomazno tijelo po broju članova. On donosi Ustav, zakone i ostale pravne akte. Oni imenuju predsjednika i članove vlade, te bira i Stalni komitet ili prezidij, a mandat im je 5 godina.

Stalni komitet Nacionalnog narodnog kongresa – Ovo je tzv. kolektivni šef države, bira ga Kongres i odgovoran je Kongresu. Glavne funkcije su mu da tumači Ustav i zakone, te da nadzire rad Državnog savjeta, Vrhovnog suda, imenovanju državnog tužioca i dr.

Predsjednik Republike – On je šef države, vrhovni komadant oružanih snaga i predstavlja državu u inostranstvu, ali ove funkcije kasnije preuzima Stalni komitet NNK. On se ne bira na neposrednim izborima, već i njega bira Nacionalni narodni kongres, kojem je i odgovoran za svoj rad. Njegova funkcija je više reprezentativnog karaktera. Stvarnu vlast i dalje Komunistička partija Kine, odnosno njen predsjednik.

Državni savjet (DS) – To je danas ustvari kineska Vlada, te u svojoj nadležnosti ima izvršnu vlast, odnosno odgovoran je za funkcioniranje izršne upravne vlasti. Oni osiguravaju rukovodjenje radom ministarstava i drugih podredjenih lokalnih organa, pripremaju i provode budžet, staraju se o državnoj bezbjednosti. Njihova odgovornost je dvostruka. Za svoj rad odgovaraju Nacionalnom kongresu i njegovom Stalnom komitetu.

Vrhovni sud – To je najviša sudska instanca. On raspolaže velikim ovlaštenjima u odnosu na rad sudova nižeg ranga. Politički sistem Kine se temelji na načelu jedinstva vlasti, a en na čelu podjele vlasti, kao što je to u parlamentarnim demokratijama, i to znači da ni sudska vlast nema punu samostalnost, jer nije nezavisna od utjecaja i kontrole drugih državnih i partijskih organa i tijela.

30

Političko organiziranje – Kada se govori o Kini, često se s obzirom na njen komunistički historijat i doktrinu Mao Ce Tunga pomisli na jednostranački monolitizam i partijsku diktaturu, no, u Kini ima dosta toga specifičnog, pa i samo stranačko organiziranje. Ustavno, u Kini je danas na sceni višepartijski sistem, ali se normalno funkcioniranje sistema ne može osigurati bez prisustva Komunističke partije. Tako se u sklopu postupne demokratizacije Kine, Komunistička partija velikodušno opredijelila za koncept specifičnog političkog pluralizma i višestranačja. Stranke koje funkcioniraju u Kini su: Demokratski savez, Revolucionarni komitet, Kineska seljačka stranka, Radnička demokratska partija i neke druge. Republika Turska (Parlamentarizam: Višepartijski sistem) Zahvaljujući legendarnom Mustafi-paši, kasnije tituliranom kao Kemal Ataturk (otac svih Turaka), i njegovim saborcima, Ismetu Ineniju i drugima, Turska je opstala kao suverena, te je Ataturk proveo radikalne reforme, ukinuo je sultanat i kalifat, te instalirao moderno republikansko uredjenje, te formirao sekularnu gradjansku tursku državu a najnoviji Ustav je temeljen na principima kemalizma. Izvršni organi Republike Turske su:

Zakonodavna vlast – Ova vlast je data Velikoj turskoj nacionalnoj skupštini u ime turske nacije, i ova vlast se može delegirati. Po Ustavu, ona je sastavljena od 550 poslanika, izabranih općim pravom glasanja. Svaki Turčin stariji od 30 godina je podoban za poslanika, a izbori za Tursku veliku nacionalnu skupštinu se održavaju svakih 5 godina.

Izvršna vlast – Ovu vlast vrše i obavljaju predsjednik Republike i Vijeće ministara, u skladu sa Ustavom i zakonom. Predsjednik republike se bira na mandat od 7 godina od strane Turske velike nacionalne skupštine iz reda svojih vlastitih članova koji imaju više od 40 godina, te su završili visoko obrazovanje. Za nominaciju kandidata za Predsjedništvo Republike van Turske velike nacionalne skupštine, potreban je pismeni prijedlog od strane najmanje 1/5 ukupnog broja članova Skupštine. Predsjednik se ne može birati po drugi put. Izabrani predsjednik (ako je član neke stranke) mora prekinuti sve odnose sa svojom strankom a njegov status kao člana Turske velike nacionalne skupštine se ukida..

Specifičan je i izborni sistem u Turskoj, te predsjednik Republike se bira dvotrećinskom većinom ukupnog broja članova Turske velie nacionalne skupštine i to tajnim glasanjem. S obzirom na kemalizam (koji je u osnovi izraženi turski nacionalizam, on sve gradjane Turske tretira Turcima.