Sąsiedzi Rzeczypospolitej w XVII wieku RP, cz.2.pdf · Szwecja versus I Rzeczpospolita •...
Transcript of Sąsiedzi Rzeczypospolitej w XVII wieku RP, cz.2.pdf · Szwecja versus I Rzeczpospolita •...
WIpoł.XVIIwiekuobszarRzeczpospolitej – 990tys.km2 iokoło9mln.ludzi.
SąsiedziRzeczypospolitejwXVIIwieku:(odczytaćiwypisaćzmapy)
Podsumowanie
• WstąpienienatronZygmuntaIIIWazyzapoczątkowałopanowaniewPolscedynastiiWazówod1587r.do1668roku.• Pośmierciojcawybranojegosynów- WładysławaIViJanKazimierza.• WazowiepanowaliwPolsce81lat.Byłtookresciągłychwojenzsąsiadami,któredoprowadziłydokryzysupaństwawXVIIwieku.
Debatanatematwolnejelekcji
• JakiedostrzegaszwadyizaletysystemuwolnejelekcjiorazszanseizagrożeniadlapołożeniaPolski.
• Mocnestrony• Słabestrony• Szanse• Zagrożenia
Debatanatematwolnejelekcji• JakiedostrzegaszwadyizaletysystemuwolnejelekcjiorazszanseizagrożeniadlapołożeniaPolski.
Mocnestrony:
- Możliwośćkandydowaniaróżnychwładcówinnychpaństw,- kandydowaćmoglipoważniprzywódcywojenni(np.Sobieski),- królawybierałatylkoszlachta.
Słabestrony:
- Szlachtabyłaprzekupna,wygrywałtenktozaoferowałnajwięcej,- szlachtawolaławybieraćwładcówzzagranicy,ponieważgdybydotronudoszedłPolak,mógłbyonwprowadzićniekorzystnedlaszlachtyreformy,- królelekcyjnystawałsięnarzędziemwrękachrosnącejwsiłęszlachty.
Szanse:
- Każdynowykrólmógłwnieśćdopolskiejwładzycośnowego,- królowiedoświadczeniwbojumoglizapewnićpolskiemuwojskuchwałęizwycięstwo.
Zagrozenia:
- Szlachtazdobywałacorazwiększąwładzęoraznoweprzywileje,- wybranykrólmógłdziałaćnaniekorzyśćPolski,- skłuceniaPolskizinnymikrajami,comogłodoprowadzićdowybuchuwojny.
Historiabezcenzury
• https://www.youtube.com/watch?v=L2X6q2k77es
WojnaPolsko-Szwedzka
• przebiegkonfliktupolsko-szwedzkiegowIpołowieXVIIw
• drugietapkonfliktupolsko–szwedzkiego– wojnę1626ijejnastępstwaterytorialnedlaPolski,prezentacjamultimedialna:pojęcia,datyipostaciziązanezdrugimetapemwojny,UjścieWisły,anastępnieuczniowienamapiewskazująmiejsca,zktórymibyłyzwiązane,analizakartograficzna,pracawgrupach,pracapodkierunkiem),
• uczniówbywskazalinamapieKircholmimiejscebitwypodOliwąorazzapamiętalidatę1627r.,
• Pracawgrupach,uczniowiepominiwykładzienauczycielaopartymnaprezentacjimultimedialnejodpowiadająnapytania:
• podajwładcęPolskiiSzwecjisprawującychwładzęwokresiekonfliktu,podajprzyczynybezpośrednieipośrednieatakuSzwedównaPolskę,
• oceńpostawęszlachtyimagnateriipolskiejorazlitewskiejwobliczunajazdu,
• jakiewydarzeniaprzyczyniłysiędowybuchupowstaniaantyszwedzkiego?
• JakbrzmiałypostanowieniapokojuwOliwiez1660r.?
• Uczniowieoglądająfragmentyfilmu"Potop"JerzegoHoffmana,analiza,dyskusja,
Etapykonfliktu
• Iwojnapolsko-szwedzka1563-1570• IIwojnapolsko-szwedzka1600-1611• IIIwojnapolsko-szwedzka1617-1618• IVwojnapolsko-szwedzka1621-1626• Vwojnapolsko-szwedzka1626-1629• VIwojnapolsko-szwedzka1655-1660
WojnazapanowaniaZygmuntaIIAugusta
• WojnyinflanckielubdominiumMarisBaltici(pol.władztwoMorzaBałtyckiego)– seriakonfliktówpolitycznychizbrojnychwokresieod1558do1583rokumiędzypaństwempolsko-litewskim(od1569rokuRzeczpospolitąObojgaNarodów),aSzwecją,DaniąiCarstwemRosyjskimopanowanienamorzuiziemiezakonuinflanckiego(do1525rokugałąźzakonukrzyżackiego).
Wojnapolsko-szwedzkaoInflanty1600-1611• Stanowiładalszyciągszwedzko-polskichsporówdotyczącychpodziałuziemdawnegozakonukawalerówmieczowych.DodatkowymczynnikiembyławalkaotronszwedzkimiędzyKarolemSudermańskimaZygmuntemIIIWazą.
BitwapodKircholmem• ByłotojednoznajświetniejszychzwycięstwIRzeczypospolitej.Bliskoczterotysięcznewojskapolsko-litewskiepod
dowództwemhetmanapolnegolitewskiegoJanaKarolaChodkiewicza(1040piechoty,2400jazdyi4bądź7dział,wtymchorągwiekozackie,tatarskieikurlandzkie),główniedziękiużyciuprzezwodzalitewskiegohusariijakosiłyprzełamującej,rozgromiłyponadtrzykrotnieliczniejsząarmięszwedzkąpoddowództwemKarolaSudermańskiego(8500piechoty,2500jazdyi11dział– opróczSzwedówwalczylizaciężniżołnierzeholenderscy,szkoccyiniemieccy).
• WojskaRzeczypospolitejstraciłyok.100żołnierzy(200zostałorannych),zczegotylko13husarzyitowarzyszypancernych,oraz150koni.Niewielkąliczbęzabitychtłumaczysiętym,żeatak– iwjegokonsekwencjizwycięstwo–nastąpiłybardzoszybko,ajeźdźcykrylisięzakońskimikarkami.Jednakstratakonioznaczaławyeliminowaniezwalkinadłuższyczaspraktyczniecałejchorągwijazdy,gdyżdługoćwiczonekoniehusarskiebyłytrudnedozastąpienia.
• Szwedzistraciliok.6-9tys.Żołnierzy(znacznaczęśćzginęławczasieucieczki),czyliponadpołowęstanuosobowegoarmii,zczegowieludowódców,m.in.gen.AndersaLenartssona,Fryderyka,ks.lüneburskiego.SamKarolIXocalałjedyniedziękirajtarowiHenrykowiWrede,któryoddałswegokoniamonarsze,coprzypłaciłżyciem.PonadtoSzwedzizostalizmuszenidoodstąpieniaodoblężeniaRygi.
• Zwycięstwo,choćefektowneirozstrzygającekampanię1605roku,nieprzyniosłozwycięstwastrategicznego–zaangażowanienakilkufrontachsiłRzeczypospolitejdałoSzwecjiszansęodbudowaćsiłyizdobyćInflanty,anastępcaKarolaIX– GustawIIAdolfnaprzeciągponadstulatanektowałInflantydoswojegokrólestwaorazzaatakowałinneziemieRzeczypospolitej.
• https://www.youtube.com/watch?v=PRaQW75f84k
Husariahttps://www.youtube.com/watch?v=HeaQzfE2kHw
Husaria – polska jazda należąca do autoramentunarodowego, znana z wielu zwycięstw formacjakawaleryjska Rzeczypospolitej, obecna na polachbitew od początku XVI wieku do połowy XVIIIwieku. Była wykorzystywana do przełamywania siłnieprzyjaciela poprzez zadawanie rozstrzygającychuderzeń w postaci szarż, które w najważniejszymokresie jej istnienia kończyły się zazwyczajzwycięstwami.
Ze względu na nietypowe uzbrojenie i taktykęhusaria jest zaliczana do najskuteczniejszychformacji wojskowych w dziejach kawalerii.
Wojnapolsko-szwedzka1617-1618• Byłakontynuacjąwojnypolsko-szwedzkiej1600-1611istanowiłapróbęwykorzystaniaprzezSzwecjęzaangażowaniaRzeczypospolitejwwojniezRosjąorazkłopotówKoronyzTataramiiTurcjąnapołudniowymwschodzie.
Przebieg• Czas: 1617-1618• Miejsce: Inflanty,Estonia• Terytorium : Inflanty i Estonia,dzisiejsza Estoniai
Łotwa• Przyczyna: spór oEstonię i Inflanty połączony zwalką
króla Zygmunta IIIWazy z GustawemAdolfem otron szwedzki
• Wynik: rozejm• Strony konfliktu:
Szwecja versus IRzeczpospolita• Dowódcy:• Gustaw IIAdolf KrzysztofIIRadziwiłł,JanSiciński
Wojnapolsko-szwedzka1621-1626
• Byłakontynuacjąwojenpolsko-szwedzkich1600-1611i1617-1618,stanowiącąpróbęwykorzystaniaprzezSzwecjęzaangażowaniaRzeczypospolitejwwojniezTurcją.
Najważniejszepostacikonfliktu1621-1626
Król Szwecji Gustaw Adolf Aleksander Gosiewski
Najważniejszepostacikonfliktu1621-1626
KrzysztofRadziwiłł ZygmuntIIIWaza
Wojnapolsko-szwedzka1626-1629
Ciągstarćpolsko-szwedzkichwlatach1626-1629oujścieWisły,któraprzyniosłaspustoszeniePomorzaiKujaw.Wojnata,będącakontynuacjąwojnypolsko-szwedzkiej1621-1626,zakończyłasię6-letnimrozejmemaltmarskim,zawartym26września1629r.
XVIIwieczna mapa Prus
Potopszwedzki
Potopszwedzki
• Potopszwedzki– najazdSzwecjinaRzeczpospolitąw1655wczasieIIwojnypółnocnej(1655–1660).FormalniezakończyłgopokójwOliwiezawartyw1660.WojnataprowadzonabyłanietylkoprzezSzwecję,wczasiewojnyzmieniałysięzarównosojusze,jakisiłyobustron.ByłaonakontynuacjąwcześniejszychwojenprowadzonychprzezRzeczpospolitą,miałatakżeswojekorzeniewsporzeotronSzwecjizapoczątkowanymjeszczeprzezkrólaZygmuntaIIIWazę.NajazdwojskszwedzkichodbyłsięjednocześniezagresjąMoskwy,którawypowiedziałaRzeczypospolitejwojnęwstyczniu1654rokuorazpospustoszeniuUkrainywczasiepowstaniaChmielnickiego,którewybuchłow1648roku.
• PotopszwedzkipokazałsłabośćorganizacyjnąRzeczypospolitej,anajeźdźcaskutecznośćswoichdziałańuzyskałm.in.poprzezkolaboracjęzeSzwedamiczęścielitRzeczypospolitejw1655roku.Odwiosny1656rokuzacząłwzrastaćopórarmiikoronnej,pojawiłysiępierwszesukcesymilitarne,cozaczęłopowolidoprowadzaćdorównowagipomiędzyprzeciwnikami.
• Odjesieni1656rokupoprawiłasięsytuacjamiędzynarodowa,codoprowadziłodowycofaniasięzPolskiwiększościwojskszwedzkichdoczerwca1657roku.SzwedziodtegoczasubylijużwdefensywieiutrzymywalipodswojąkontroląjedynieniektóretwierdzezToruniemnaczele.IchoćostatecznieSzwedzizostaliwyparci,tojednakponiesionestratywwynikuwalkizkilkomaprzeciwnikamiorazkosztyustępstwpokojowychbyłyogromne.Niektórezniszczeniamaterialne,szczególnieszwedzkagrabieżdóbrkulturypolskiej,sąodczuwalnedodziś.
Gniewhusariihttps://www.youtube.com/watch?v=1JKKjWvS-jo
Napodstawieźródła1(mapa).
1.Ustal,skądw1655rokuruszyłoszwedzkienatarcienaPolskę.
2.Prześledźpochódwojskszwedzkichprzezterytorium
Rzeczypospolitej.
3.WskażinazwijmiastaobleganeprzezSzwedów.
4.ZlokalizujnamapieOliwę,(obecniedzielnicaGdańska),gdzie
zawartopokójkończącywojnęPolskizeSzwecją.
5.Wyjaśnij,dlaczegonajazdszwedzkiwlatach1655– 1660nazywany
jest potopem.
6.Odpowiedzjakie,Twoimzdaniem,byłyskutkiwieloletniejwojnyze
Szwecją?
FranciszekKondratowicz.ObronaJasnejGóry(obrazXIX-wieczny)
JanuarySuchodolski.ObronaJasnejGóry(obrazz1875r.)
Źródło4.Filmpt. Potop [1974r.]wreż.JerzegoHoffmana.ScenaobronyJasnejGóry[fragmentfilmu][http://www.youtube.com/watch?v=ynXskN3yFpI][http://www.youtube.com/watch?v=8BX7XJ_v79g&feature=related]
Napodstawieźródeł2-4.
1.OblężenieklasztorujasnogórskiegowCzęstochowiemiałoogromneznaczeniedla
przebieguwojny.ObronamiejscatakważnegodlaPolakówstanowiłamoment
zwrotnywkonflikciezeSzwecją.Przedstawargumenty,którepotwierdzająopinię
WespazjanaKochowskiegooobronieJasnejGóry.
Potop
• https://www.youtube.com/watch?v=rBQiv0LLMFgWydarzenia historyczne potopu szwedzkiego polski powieściopisarz HenrykSienkiewicz opisał w części Trylogii zatytułowanej Potop. Jednak historia ooblężeniu i heroizmie obrońców twierdzy jasnogórskiej (18 listopada – 26grudnia 1655), którą prezentuje Henryk Sienkiewicz w swoim dziele, jestniewątpliwie napisana ku pokrzepieniu serc (choć oparta na faktach).
Wojnyzmoskwą
• KonfliktzMoskwąbyłnajtrudniejszywdziejachRzeczpospolitej.CiągnąłsięzniewielkimiprzerwamiodXVw.• WładcywMoskwiepragnęliwładaćwszystkimiziemiamizamieszkałymiprzezRusinów.TewtymczasiezamieszkałebyłyprzezLitwinów.Doszłodowojny.
batory
• PoczątkowoLitwiniponosilisamestraty.Rosjaniewysyłalinaśmierćwieluswoichżołnierzy.NawetZygmuntStaryiZygmuntAugustniezdołaliodzyskaćutraconychziem.• DopieronowykrólStefanBatoryodwróciłtenstan.OdzyskałPłockiczęśćInflant.
Moskwawodwrocie
• PośmierciBatoregoZygmuntIIIWaza.Któryprowadziłpolitykęswojegopoprzednika.• SprzyjałamusytuacjawsamejMoskwie,wymarładynastiaRuryrkowiczów.Natronmoskiewskipróbowanonawetwsadzićpolskiegokandydata.• OdebranoMoskwieziemieutraconejeszczeprzezJagiellonów.
BitwapodKłuszynem
• Str 41
Wojnanaukrainie
• https://www.youtube.com/watch?v=HjI3kNRjHSY• Powstaniechmielnickiego• https://www.youtube.com/watch?v=MHAgXnTrQ4Y