• SANITARNA MIKROBIOLOGIJA

• ispitivanje mikroorganizama u čovjekovoj okolini: vodi, hrani, vazduhu, tlu, na predmetima opšte upotrebe

• mjere i postupci za uklanjanje štetnih efekata mikroorganizama u spoljašnjoj sredini

• sanitarna mikrobiologija ima ogroman značaj u sprječavanju i suzbijanju zaraznih oboljenja, odnosno u unapređenju zdravlja ljudi

• Rad na poslovima sanitarne mikrobiologije ima tri elementa

• 1.  uzimanje uzorka

• 2.  laboratorijska analiza

• 3.  stručno mišljenje

• Poslovi sanitarne mikrobiologije su uvijek:

• 1.  javni

• 2.  u saradnji sa sanitarnim inspektorom

• 3. često sudski dokument

• Zbog velikog opštedruštvenog značaja ova oblast je regulisana zakonski

 

• MIKROBIOLOGIJA VODE ZA PIĆE

• Mikroorganizmi u vodi se dijele na : 

- one kojim je voda prirodno stanište: saprofiti i saprozoi

- - kontaminatni vode : dospjevaju u vodu iz vazduha, zemlje, sa biljaka

• - poseban značaj imaju mikroorganizmi kojim su glavni domaćini ljudi i životinje

• mikroorganizmi u vodi iz vazduha - rijetko patogeni

• iz zemlje : saprofitske vrste, te Clostridium tetani i botulinum

• sa biljaka : gljivice, njihove spore, koliformne bakterije

• preko izmeta životinja - razni nepatogeni mikroorganizmi, ali i patogeni - posebno bitne salmonele

• Najvažniji kontaminanti vode su humanog porijekla

• Izlučuju se mokraćom i stolicom - fekalna kontaminacija

• SANITARNO-HIGIJENSKA KONTROLA VODE

Kontinuirani nadzor nad vodoopskrbnim objektima u cilju prevencije fekalne kontaminacije

• pregledi vodoopskrbnih objekata - otkrivanje eventualnih nedostataka

• Sanitarno-higijenski pregled

• 1.  prva informacija se dobija na osnovu lokalnog pregleda vodoopskrbnog objekta - inspekcija vodoopskrbnog objekta i okolnog područja - uže sanitarne zone

• na terenu se radi fizički i fizičko-hemijski pregled , određivanje temperature vode, njenog mirisa, mutnoće, pH,

• a kod voda koje se hlorišu i količina rezidualnog hlora

Hemijski pregled vode: utvrđivanje azotnih jedinjenja: nitrata,nitrita, amonijaka

- bakteriološki pregled vode za piće

• Ocjena higijenske, odnosno zdravstvene ispravnosti se dobija nakon analize svih podataka koji se dobiju iz prethodnih elemenata.

• Ekvivalentni stanovnik - potrošnja vode od 100 litara na dan

• Bakteriološki pregled : utvrđivanje da li voda može da predstavlja opasnost od zaraznih oboljenja

• direktna metoda - teoretski najbolja: utvrđivanje pojedinačnih uzročnika

• problem mali broj uzročnika - izolacija teška

Indirektna metoda - primjenjiva u praksi

– utvrđivanje indikatora fekalnog zagađenja, odnosno prisustva bakterija koje se nalaze u crijevima (Escherichia coli, Streptococcus faecalis, Proteus)

• Dokaz kontaminacije izmetom ljudi

• Potencijalna opasnost od kontaminacije patogenim mikroorganizmima

• prisustvo veće količine nekih drugih bakterija- indikator ukupan broj svih živih bakterija ukazuje na :

•   nehigijensko postupanje sa vodom

• nedovoljno efikasne postupke kondicioniranja i prečišćavanja vode

• Indikatori fekalnog zagađenja - zagađenje vode fekalijama

• Ukupan broj svih živih bakterija - bakterijsko zagađenje iz spoljašnje sredine

• UZORKOVANJE VODE ZA BAKTERIOLOŠKI PREGLED

• Ispravno uzimanje uzorka - glavni preduslov za dobijanje korektnog nalaza o bakteriološkoj ispravnosti vode

Pri uzorkovanju treba zadovoljiti nekoliko osnovnih postulata :

• onemogućiti sve potencijalne načine kontaminacije vode

• onemogućiti dalje razmnožavanje bakterija prisutnih u vodi

• stvoriti uslove da bakterije prisutne u vodi ostanu žive

• Količina vode potrebne za bakteriološku analizu zavisi od vrste vode koja se pregleda:

• 200 ml – u slučajevima kada se radi o vodi koja se xredovno kondicionira i kontroliše

• 500 ml - kod ispitivanja voda koje se ne kondicioniraju kao što su vode sa izvorišta, iz bunara, cisterni

• ambalaža za uzorkovanje: sterilizovana flaša, sterilizovani čep

• Postupci uzimanja uzoraka po objektima :

• Kod vode iz slavine ili drugih cijevi potrebno je prvo cijevi opaliti plamenom, kako bi se uništile eventualne bakterije

• -pustiti vodu da teče 3-5 minuta

• flaša se ne puni do vrha

• začepi sterilizovanim čepom

• Voda iz bunara, cisterne, kao i druge površinske vode :

• Flaša se spušta ispod površine vode , izvuče i začepi

• Kod uzimanja hlorisane vode - za inaktivaciju rezidulanog hlora u flašu se stavlja 3% natrijum tiosulfat

• dopremanje vode u laboratorij- što prije

• kod visokih temperatura zraka obavezno nošenje uzoraka u prenosnim frižiderima

• Dijagnostika indikatora fekalnog zagađenja

• Escherichia coli, Streptococcus faecalis, Proteus, nekada i Clostridium perfrigens

-utvrđuje se prisustvo bakterija i njihov broj u 100 ml ili 1000 ml vode ( najvjerovatniji broj )

• Kolimetrija - metodologija za utvrđivanje prisustva Escherichia coli, te ostalih koliformnih bakterija iz crijevnog trakta ljudi

• Koli index- broj koliformnih bakterija u 100 ml ili 1000 ml vode

• Koli titar- najmanja količina vode u kojoj se mogu dijagnostikovati koliformne bakterije

Meodologija utvrđivanja koliformnih bakterija : prethodni , potvrdni i završni ogled

• Prethodni ogled : za utvrđivanje prisustva ovih bakterija

• zasijavanje u peptonsku vodu sa 1% laktozom količina od : 0,1 ml, 1,0 ml, te 10,0 ml - kod voda nepoznatog kvaliteta

• kod voda poznatog kvaliteta , prečišćenih zasijava se 50 ml ili 100 ml vode

• inkubacija u termostatu na 37 ° C

• prvo očitanje nakon 24 sata, a drugo nakon 48 sati

• Indikatori: promjena boje podloge ( postaje zamućena, crvene boje) produkcija gasa

Ako se indikatori uoče :

-nakon 24 sata-rezultat pozitivan,

- nakon 48 sati neodređen

• Potvrdni ogled : potvrđivanje ili odbacivanje rezultata tzv „prethodnog ogleda“

- utvrđuje se koje su bakterije izazvale promjenu boje i produkciju gasa

• sadržaj se zasijava na Endo-agar

• inkubacija na 37 stepeni 24 sata

• Moguće dvije vrste kolonija :

• a) tipične -crvene, sa metalnim sjajem : Escherichia coli,

• b) atipične - svjetlije boje, sluzave: Klebsiella ili Enterobacter

• sljedeća faza je pravljenje razmaza i bojenje po Gramu

• „Gram –” asporogene bakterije - pozitivan potvrdni ogled

• Završni ogled - pomoću biohemijskih reakcija se diferencira o kojim vrstama bakterija je riječ

• -Diferenciranje E. coli uz pomoć MacConkeveve podloge -inkubacija na 37 i 44 stepena Celzijusa

• formiranje gasa na 37 stepeni ukazuje na koliformne bakterije

• formiranje gasa na 44 stepena - E coli

• Za dokazivanje fekalne kontaminacije utvrđuje se prisustvo Streptococcus faecalisa i Proteusa.

• Membranska filtracija- veoma raširena metoda za brojanje koliformnih i drugih bakterija

• 100 ml vode se procjeđuje kroz filter koji se poslije nanosi na Endo- agar i inkubira na 37 stepeni 48 sati

• Bakterije porasle na membran filteru se broje pod lupom i dalje dokazuju

• njihov broj govori o eventualnoj kontaminaciji vode, kao i o efikasnosti postupaka za prečišćavanje

• voda se zasijava na hranljivu podlogu i inkubira, nakon čega se broje kolonije

• higijenska vrijednost vode je u obrnutoj razmjeri sa ukupnim brojem bakterija

• PREČIŠĆAVANJE VODE ZA PIĆE

• Osnovni cilj - odstranjenje iz vode organskih, neorganskih materija i mikroorganizama

• preostali mikrorganizmi se ubijaju

• prečišćavanje vode : fizički i hemijski postupci

• Filtracija

• metoda fizičkog prečišćavanja vode

• filteri od šljunka i pjeska

• Spori filteri su deblji, prosječna brzina 104- 160 cm, a brzi su tanji, do 80 cm

• Brzim pješčanim filtrima se dodaju hemikalije koje dovode do koagulacije organskih materija i bakterija

• Koagulumi se nakon taloženja odstranjuju

-Nakon što se voda oslobodi organskih materija i velikog broja mikroorganizama podvrgava se hlorinaciji- hlorisanju

• Na 1000 ml vode – 1 mg aktivnog hlora

• Kontaktno vrijeme oko 30 minuta

• Po provedenom hlorisanju mora ostati 0,1- 0,3 mg aktivnog hlora/1000 ml vode - rezidualni hlor

• Spori filtar za filtriranje vode za piće

• Za dezinfekciju vode se mogu koristiti i srebro te ozon

• Tretiranje ultraljubičastim zrakama je efikasno za vode sa niskom mutnoćom

• Hipohlorit i hloramin u vidu tableta se koriste za dezinfekciju manjih količina vode ( na izletima, pri terenskom radu, u vrijeme nekih katastrofa)

• Prokuhavanje vode u trajanju od 5-6 minuta

• KARAKTERISTIKE FLAŠIRANIIH VODA

Stolne, stone - nisu iz slavine

• Stolne vode

• Stolne mineralne vode

• Razlika u količini minerala : Na, K, Ca, Mg, hidrokarbonata, sulfata

• KVALITET I OSNOVNE KARAKTERISTIKE ODREĐENI PREPORUKAMA SZO I DIREKTIVAMA EU

• Deklaracija mora da sadrži:

• vrstu vode po klasifikaciji

• naziv proizvođača

• mjesto eksploatacije

• podatke o organoleptičkim osobinama

• podatke o hemijskom sastavu

• podatke o mikrobiološkoj ispravnosti

• Na kvalitet flaširane vode utiču

• kvalitet vode na izvorištu

• neophodni tretmani

• vrsta ambalaže za pakovanje

• uslovi skladištenja i transporta

• D o b r a v o d a j e :

• pitka, ukusna

• higijenski ispravna

• stabilna u propisanim uslovima čuvanja

• ne mnogo skupa

• Na cijenu vode utiče :

• broj i vrsta neophodnih tretmana odnosno vrsta korištene tehnologije

• udaljenost izvorišta od saobraćajnica, odnosno transport do potrošača

Punionica vode – f a b r i k a v o d e ?

• Svi sanitarno-higiienski uslovi kao zaostale fabrike za proizvodnju hrane

Stalni sanitarni nadzor nad :

• sirovinama

• opremom

• finalnim proizvodom

• osobljem

• Sastav stonih voda:

• Prisustvo CO2- gazirane vode

• Ca- koncentracije 10-250 mg/l-koštani skelet

• Mg -sulfati- laksans

• K-negativan efekat na bubrege, do 12 mg/l

• Na-negativan za krvni pritisak i srčane tegobe, za zdrave 50mg/l, za bolesne 30mg/l, za djecu 15 mg/l

U flaširanoj vodi se ne smiju naći :

• nitrati i nitriti

• fluor preko 1mg/l

• vode sa CO 2 snižavaju pH

• nivo pH manji od 4,5 negativan za zube

• Čuvanje stonih voda

• Adekvantni magacini

• Otvorene vode čuvati u frižideru do 36 sati

• VODA U PREHRAMBENOJ INDUSTRIJI

Uloge vode :

• sirovina koja u tehnološkom procesu ulazi u gotovi proizvod

• služi za pranje i pripremanje pojedinih komponenti

• za pranje opreme koja se koristi u proizvodnom procesu

•

Neke negative karakteristike:

• tvrdoća - odraz količina rastvorenih soli kalcijuma i magnezijuma

• Karbonatna tvrdoća (KT) - bikarbonati Ca i Mg

• nekarbonatna (NT) - hloridi i sulfati Ca i Mg

• Prisustvo većih količina rezidualnog hlora

• Prisustvo željeza

• Prisustvo minerala

• Prisustvo mikroorganizama

• Negativni efekti tvrdoće vode:

• Taloženje kamenaca na zidovima rezervoara, cjevi, kotlova, te druge opreme

• Soli sa sapunima i deterdžentima grade nerastvorene sapune

• Pri pranju u tvrdim vodama koriste se znatno veće količine sapuna i deterdženata

• Metode poboljšanja

• Filtracija vode – metod mehaničkog uklanjanja čestica - različite vrste filtera

• Dehlorinacija vode - filteri sa aktivnim ugljem

• Deferizacija vode - deferizatori katalitički prevode željezo iz rastvorene forme u nerastvorenu, talože ga na sebe

• Dekarbonizacija vode - uklanjanje karbonatne tvdoće, jonoizmjenjivači

• Demineralizacija - oslobađanje rastvorenih soli - voda u hemijskom smislu potpuno čista

• u farmaceutskoj industriji, u laboratorijama

• jonoizmjenjivačke mase

• UV sterilizacija vode - kod tehnologija koje zahtjevaju apsolutnu sterilnost

• Momentalno uništava gljivice, alge, bakterije i viruse

• UV lampa

• Uslov – transparentnost, prozirnost vode

• Rekreativne vode

• Tekuće vode rijeke

• Stajaće vode jezera i mora

• Vode u bazenima

• Različiti kriteriji za ocjenu ispravnosti

• Indikatori fekalnog zagađenja

• Adenovirusi

• Najčešća posljedica serozni meningitis

• Sve veći broj turista ,, uz vodu „ na obalama mora, jezera, rijeka

• Novi način korištenja vode za rekreaciju, razvoj novih sportova na vodi

• Mikrobiološko zagađenja rekreativnih voda značajan javnozdravstveni problem

• Vodič SZO za rekreativne vode uključuje:

• Utapanje i prevencija nesreće

• Sunce , vrućina i hladnoća

• Fekalno zagađenje i kvalitet vode

• Slobodno živeći organizmi

• Mikrobiološki aspekt kvaliteta pjeska na plažama

• Estetski značaj

• Hemijski i fizikalni agensi

• Opasni organizmi u vodi

• Monitoring

• Definisanje plaže

• Prostorno definisanje

• Postojeće stanje potencijalnih zagađivača

• Definisanje vlasništva (prava i odgovornosti )

• Higijensko-sanitarni uslovi na plaži

• Zdravstveno ispravna voda za piće

• Higijenska dispozicija tečnog i krutog otpada

• Tuševi

• Kabine za presvlačenje

• Određivanje mjesta za uzorkovanje

• Mjesto uzorkovanja : gdje je najveći broj kupača

• Vrijeme uzorkovanja : kada je najveći broj kupača

• Procjena inspekcijskog rizika:

– Veoma nizak

– Nizak

– Umjeren

– Visok

– Veoma visok

• Dinamika uzimanja uzoraka

• Svake četiri sedmice kod voda odličnog kvaliteta

• Svake tri sedmice kod voda dobrog kvaliteta

• Svake dvije sedmice kod voda lošeg kvaliteta

• Nakon incidentne kontaminacije ponovno uzimanje nakon sedam dana

• Uzorci se uzimaju mjesec dana prije početka i sve vrijeme trajanja sezone korištenja rekreativnih voda mora

• Procjena kvaliteta voda nove plaže :

• Najmanje 4 uzorka u sezoni

• Razmak među uzorcima ne veći od jednog mjeseca

• Praćenje kroz 3 sezone ili minimum 16 uzoraka ( prema EU 4 sezone )

• Klasifikacija fekalnog zagađenja morskih rekreativnih voda :

• Kvalitet vode : Vrijednost 95%

•

Int.enterococci , E.coli / 100ml

A .ODLIČAN < 100 ; < 250

• B. DOBAR 101 - 200; 251 - 500

• C. LOŠ 201 – 500 ; 501 - 2000

• D. TRENUTNO STANJE > 500 ; > 2000

• Rekreativne vode u bazenima moraju odgovarati kriterijima koji vrijede za vode za piće.

• Rekreativne vode vodotokova (rijeka), jezera i hidroakumulacija

• najvjerovatniji broj koliformnih bakterija/l

• Vode su podijeljenje u četiri kategorije:

I- do 2000 koliformnih bakterija/l

II- do 20 000

III do 200 000

IV preko 200 000

Rekreativne vode - vode I i II kategorije.

• Najčešća oboljenja:

• dominiraju oboljenja gastrointestinalog trakta, a najčešći je enterocolitis, te serozni meningitis.

• Pored toga javljaju se i oboljenja kože.

• Ova oboljenja se najčešće javljaju kod djece i neplivača,

• kod osoba koje se rekreiraju u vodama neposredno uz obalu gdje je kontaminacija vode najintenzivnija.

• Obavještavanje javnosti:

• Korisnicima dati preporuke za bezbjedno korištenje

• Mass-mediji

• Semafori

• Oznake na plaži (plava, zelena, žuta, crvena)

• MIKROBIOLOGIJA OTPADNIH VODA

• razne vrste tečnih otpadnih materija, ovisno od mjesta nastanka imaju različit sastav:

• otpadne vode iz naselja

• otpadne vode sa javnih površina (oborinske)

• industrijske otpadne vode

• Poseban mikrobiološki značaj imaju otpadne vode iz naselja -sadrže fekalije ljudi i životinja

• Prisustvo velikog broja patogenih bakterija - potencijalni rizik za nastanak zaraznih oboljenja, prvenstveno crijevnih

• Mikrobiološki sastav otpadnih voda :

• 1. saprofitske bakterije, gljivice - bitne za samoprečišćavanje otpadnih voda - dovode do truljenja i gnjiljenja organskih materija

• 2.patogene i uslovno patogene bakterije iz crijevnog trakta ljudi i životinja, enterovirusi, razvojni oblici crijevnih parazita

• Poseban rizik predstavljaju otpadne vode iz zdravstvenih ustanova - visok nivo patogenih mikroorganizama

• Mikrobiološki pregled otpadnih voda : redovni, sistematski, prema epidemiološkim indikacijama

• Redovnim pregledima se utvrđuje nivo kontaminacije određene otpadne vode na raznim lokalitetima

• podaci ukazuju na efekte eventualno ugrađenih prečistača ili na efekte samoprečišćavanja

-

Ispitivanje prema epidemiološkim indikacijama pri pojavi neke zarazne bolesti koja se prenosi vodom

-Ispituje se postojanje eventualne komunikacije otpadnih voda sa vodama za piće

- Uzimanje uzorka-kao i kod ispitivanja voda za piće

• Dijagnostika koliformnih bakterija - najvjerovatniji broj koliformnih bakterija u litru vode

• Očekivano mnogo veći broj bakterija nego u vodama za piće

-Za utvrđivanje bakterija indikatora fekalnog zagađenja, kao i za određivanje ukupnog broja svih živih bakterija potrebne znatno manje količine vode za ispitivanje

• Metoda izbora je membran filtracija

• Ne postoje striktni normativi za otpadne vode

• Prati se promjena broja koliformnih bakterija

• Povećanje broja ukazuje na : smanjenje efikasnosti prečišćavanja

• Povećanje opasnosti od zaraze

• Poseban značaj ima utvrđivanje patogenih bakterija - tifusna Marija

• PREČIŠĆAVANJE OTPADNIH VODA

• recipijenti za otpadne vode su vode rijeka, jezera, mora

• Zbog raznih vrsta otpadnih materija u otpadnim vodama prečišćavanje se odvija u nekoliko faza :

-odstranjivanje krutih, a naročito bio-nerazgradivih materija

- formiranje mulja

- digestija mulja

- dispozicija supernatantne tečnosti

Odstranjivanjem krutih materija se znatno smanjuje količina otpadnih voda koja se treba prečistiti

• „očišćena" voda se odvodi u tankove u kojima se talože organske materije

• neistaloženi dio - supernatantna tečnost

• Mulj se prebacuje u aerobne tankove - gdje ostaje dok traje proces fermentacije organskih materija

• u toku fermentacije se razvijaju razni gasovi : ugljični dioksid, amonijak, vodonik, te posebno bitan metan

• Nakon fermentacije mulj se može osušiti i koristiti kao ogrjev

• Ako se mulju doda azot – đubrivo

• Pošto je indiferentan, bezopasan, kao takav se može ubaciti u vode rijeka, jezera ili mora

• Supernatantna tečnost se dezinfikuje hlornim preparatima, a potom ispušta u recipijent

• Poseban rizik od ispuštanja supernatantne tečnosti bez dezinfekcije - rizik od pojave oboljenja

• Acquired Immunodeficiency Syndrome (AIDS)

• HIV - human immunodeficiency virus

- Oštećuje imuni sistem, CD4T limfocite

- Obolijevanje od oportunističkih infekcija

(virusna, bakterijska, gljivična,parazitarna oboljenja)

-prvi simptomi kad broj CD4 L spadne na oko 200 u mikrolitru krvi

• HIV 1- raširen u cijelom svijetu

• HIV 2 – dominantno u Zapadnoj Africi

• Načini prenosa :

• Seksualnim odnosom sa HIV + osobom

• Krvlju

• Vertikalnom transmisijom (sa majke na plod)

• Prvi identificirani slučaj 1981 godine – kod homoseksualaca i i.v. uživaoca droga ( New York, California)

- Najveći broj oboljelih – heteroseksulaci,

- Subsaharska Afrika

• Statistički podaci

- Novoinficirani u 2006. godini - 4,3 miliona

u 2007. godini -2,5 miliona

- ½ novoinficiranih mlađi od 25 godina

- Od ukupnog broja oboljelih 2,5 miliona djeca

• Stanje u BiH

Ukupno registrovanih od 1986. HIV + 147

Kompletni podaci od 1989 za 137 HIV + osoba

HIV + AIDS

• Federacija 84 57

• RS 53 29

• Umrle 52 osobe – 1 osoba u 2007.

• 77% HIV + muškarci

• Načini prenosa u BiH

Dominantan put prenosa seksualni :

56% heteroseksualni

21% homoseksualni,

15% IDU ( intravensko korištenje droga)

- Ostalo nepoznato

• Kretanje HIV/AIDS-a u BiH i FBiH

• MIKROBIOLOGIJA VAZDUHA

• Vazduh nije podesan medij za život i razvoj mikroorganizama

• ne postoji flora i fauna tipična za vazduh

• mikroorganizmi dospjevaju u vazduh i tu se kratko zadržaju

• zbog značaja vazduha za život, odnosno nemogućnosti života bezvazduha lahka transmisija mnogih zaraznih, oboljenja

• Pri uzorkovanju vazduha u slobodnoj prirodi - veoma mali brojmikroorganizama

• Obično saprofiti, nepatogeni za ljude

• Vazduh zatvorenih prostora , onih u kojim se okupljaju ljudi - mikroorganizmi koji potiču od ljudi

• često patogeni - uzrokuju razna oboljenja

• Mikroorganizmi u vazduhu se nalaze u obliku Flugeovih kapljica ili adsorbovani na čestice prašine

- Flugeove kapljice - iz nazofarinksa i usne šupljine

• Izlučuju se prilikom kihanja, kašljanja, ali i govora

• Veoma su malene, male specifične težine, dugo lebde u zraku

• Pri udisanju dospjevaju duboko u respiratorni trakt- do terminalnih bronhiola i alveola

• Čestice prašine sa adsorbovanim mikroorganizmima potiču sa površine kože ljudi, sa odjeće, predmeta, zemlje

• Dolaze u zrak kao posljedica kretanja ljudi, raznih aktivnosti

-veće od Flugeovih kapljica, veće specifične težine

• kratko se zadržaju u vazduhu, dospjevaju na površinu kože, te sluzokoža ljudi

• prodiru samo u gornje dijelove respiratornog sistema

• Mikroorganizmi kontaminiraju vazduh, ne razmnožavaju se u njemu

- Njihov broj zavisi od :

• učestalosti dospjevanja u vazduh

• količine koja dospjeva u vazduh

• dužine zadržavanja u vazduhu

• Na učestalost dospjevanja u vazduh, kao i količinu utiču higijenske prilike, a posebno bitni su :

• provođenje mjera za suzbijanje prašine

• načini pročišćavanja vazduha u prostoriji

• broj ljudi u prostoriji

• vrsta njihove aktivnosti

• Dužina života mikroorganizama u vazduhu je određena:

• njihovom vrstom (odnosno njihovim prirodnim karakteristikama)

• relativnom vlažnošću

• temperaturom

Među otporne mikroorganizme spadaju:

• Mycobacterium tuberculosis

• Corynebacterium diphteriae

• Streptococcus sp

• Staphylococcus sp

• Coxsackie virusi

• Sporogene forme bakterija i gljiva

U vazduhu kratko ostaju neotporni mikroorganizmi kao što su :

Myxovirus influenzae - virus varicellae , enterobacter

• Broj mikroorganizama u vazduhu je u direktnoj zavisnosti sa mjestom i vremenom uzimanja uzorka.

• Najveći broj u prostorijama sa najvećim ljudskim aktivnostim i u vrijeme tih aktivnosti

• određuje se broj bakterija u jednom trenu ili u jednom vremenskom intervalu

• Mikrobiološki pregled vazduha ukazuje na:

• broj i vrstu bakterija u vazduhu

• postojanje izvjesnog rizika za nastanak određenih oboljenja

• efekte mjera prečišćavanja

• Pregledi se vrše kao : redovni, sistematski ili povremeni

• Sistematski pregledi vazduha se obavezno provode u zdravstvenim ustanovama - prevencija intrahospitalnih infekcija

• najčešće se izoluju uzročnici: stafilokokoza, šarlaha, pneumonija

• poseban problem predstavljaju infekcije postoperativnih rana

• Rjeđe po školama i u vojnim kolektivima

• u vrijeme epidemija u prostorima u kojima boravi veći broj ljudi (pozorišta, kina, fabrike)

• poseban značaj kontrole vazduha u prostorijama za proizvodnju lijekova - često potrebni sterilni uslovi

• visoki zahtjevi u proizvodnjim pogonima za proizvodnju hrane

• UZIMANJE UZORAKA VAZDUHA NA BAKTERIOLOŠKIPREGLED

• U nekim situacijama uz korištenje specijalnih usisivača vazduh se usmjerava na razne vrste podloga ( čvrste ili tečne)

• nekada usmjeravanje prema sterilnoj tečnosti, najčešće fiziološki rastvor ili na filtere

• najčešće se Petrijeve posude sa podlogom (obično krvni agar) izlažu vazduhu

• bitno je ploče postaviti na razne visine

• dužina izlaganja zavisi od frekventnosti područja : kod frekventnih najmanje 1-3 sata sati, a kod mirnih nekada 24 sata

• identifikacija bakterija nakon inkubacije prema biohemijskim serijama, nekada direktno mikroskopski

• Kriteriji za količinu mikroorganizama u vazduhu se određuju u 1 cm kubnom

• preko 10 000 mikroorganizama - ukazuje na loše higijenske uslove

• prema vrsti izolovanih bakterija određuje se njihovo porijeklo

• najčešće izolacija Streptococcus salivariusa - porijeklo respiratorni trakt, Flugeove kapljice

• nalaz Enterobacteriacea - porijeklo digestivni trakt - loši higijenski uslovi, posebno loša lična higijena

• prisustvo sporogenih štapićastih bakterija - ukazuje na visok nivo prašine u vazduhu

• PREČIŠĆAVANJE VAZDUHA

• Idirektne i direktne mjere

- Indirektnim mjerama se smanjuje količina prašine u vazduhu

• mjere čišćenja svih površina, naročito podova

• preferiranje vlažnog načina čišćenja

• korištenje usisivača i ventilatora za izbacivanje zraka iz prostorija

• korištenje mokrih otirača za otiranje obuće

Direktne mjere : usmjerene na smanjenje količine patogenih mikroorganizama u vazduhu

• Sanitarna ventilacija, provjetravanje

• Dezinfekcija vazduha - najčešće ultraviolentnim zrakama

• Korištenje sredstava za dezinfekciju vazduha

• ZAKON O HRANI - Službeni glasnik BiH, broj 50/2004 - 09.11.2004.

Čl 2 .: Definicija hrane

• U smislu ovog Zakona hrana je svaka materija ili proizvod prerađen, djelimično prerađen ili neprerađen, a namijenjen je konzumiranju od strane ljudi ili se može očekivati da ga ljudi konzumiraju.

• Pojam hrane uključuje i vodu i to :

- vodu koja služi za javno snabdjevanje stanovnika kao voda za piće

- vodu koja se upotrebljava ili ugrađuju u hranu tokom njene pripreme ili obrade

- vodu pakovanu u originalno pakovanje kao što su prirodna mineralna i izvorska voda

• III ZDRAVSTVENA ISPRAVNOST HRANEČlan 12.

• Zdravstveno je ispravna hrana koja ne možeprouzrokovati štetne uticaje na zdravlje ljudi, ako jeproizvedena, pripremljena i konzumirana u skladu snjenom namjenom

• Nije dopušteno stavljanje na tržište zdravstvenoneispravne hrane

• 3. Hrana je zdravstveno neispravna ako je :

• štetna za zdravije

• neprikladna za ljudsku konzumaciju

• Član 14. - Hrana štetna i neprikladna za zdravlje

• Štetnom za zdravlje ljudi smatra se hrana ako :

• a) sadrži mikroorganizme ili tkivne parazite opasne za zdravlje ljudi, bakterijske toksine, mikotoksine, histamin i njemu slične tvari ili i druge mikroorganizme ili tkivne parazite iznad dopuštenih količina

• f) ambalaža sadrži mikroorganizme ili druge materije koje mogu uticati na povećanje sadržaja materija štetnih za zdravije ljudi u hrani

•

Službena kontrola zdravstvene ispravnosti, higijenske ispravnosti i kvaliteta hrane uključuje jednu ili više od sljedećih aktivnosti:

• inspekcijski nadzor

• pregled deklaracija, dokumentacija i službenih evidencija

• uzorkovanje i analizu

• pregled evidencija iz člana 28. ovog Zakona

• pregled provođenja i efikasnosti sistema samokontrole objekta na osnovu provjere evidencija i dokumentacije navedenih u članu 29. ovog Zakona

• Čl 37. Uzimanje uzoraka za laboratorijsku analizu

• Radi službene kontrole zdravstvene ispravnosti i kvaliteta hrane mogu se za potrebe laboratorijskih analiza uzeti uzorci kao sirovine, sastojci, tehnološka pomagala i drugi materijali koji se upotrebljavaju za pripremu i proizvodnju hrane, poluproizvodi, gotova hrana, predmeti koji dolaze u neposredan dodir s hranom, kao i sredstva za čišćenje i održavanje koja se upotrebljavaju u poslovanju s hranom.

• MIKROBIOLOGIJA NAMIRNICA

Namirnice - pogodan medij za život i razvoj raznih mikroorganizama

- mikroorganizmi se mogu primarno nalaziti u namirnicama

• češće u njih dospjevaju iz okoline (izvor su najčešće ljudi ili životinje)

• kontaminacija namirnica lahka

• učestalo javljanje oboljenja koja se prenose alimentarnim putem

• mnogo češće sporadično, nekada u formi epidemija

• Namirnice mogu prourokovati :

- alimentarne infekcije

- alimentarne toksikoinfekcije

- Intoksikacije

- invazije

• alimentarne infekcije uzrokuju patogeni mikroorganizmi, najčešće bakterije, ali i virusi i protozoi

• najčešće alimentarne infekcije su bakterijske, kao što su :trbušni tifus, paratifus, ostale salmoneloze, šigeloze,enteritisi izazvani E.coli,

• virusne alimentarne infekcije : hepatitis A, poliomijelitis, te enteritisi uzrokovani koksaki, adeno i rota virusima

• Alimentarne toksikoinfekcije - nastaju pod uticajem toksina iz bakterija -endotoksini

• Alimentarne intoksikacije : botulizam, stafilokokno trovanje hranom

• Invazije : unošenje parazita u organizam (tenijaze, ehinokokoza, lamblijaza)

• U namirnicama se osim patogenih često nalaze apatogene bakterije i gljivice - utiču na promjenu organoleptičkih osobina namirnica: mijenjaju okus, miris, boju, konzistenciju - dovode do kvarenja

• Pokvarene namirnice ne moraju sadržavati patogene mikroorganizme, ali nisu za upotrebu

(zbog organoleptičkih osobina)

• smanjena upotrebna vrijednost namirnica

• procesi zavise od sastava namirnica ( različiti zaugljične hidrate i za proteine)

• Uzimanje namirnica na mikrobiološki pregled

Uzorkovanje zavisi od vrste namirnice

• Osnovni principi :

-spriječiti kontaminaciju namirnica prilikom uzorkovanja

-sačuvati mikroorganizme koji su u namirnicama prisutni

-onemogućiti inaktivaciju toksičnih materija u hrani

• Namirnice u originalnom pakovanju - zapakovane se dostavljaju u laboratorije

-ostale namirnice - sterilisane staklene posude oko 200 ml

• pribor za uzimanje sterilisan

• uzima se oko 50 g čvrstih namirnica i najmanje 10 mltečnih

• uz uzetu namirnicu obavezna propratna lista

• osnovni podaci: koja namirnica, gdje je uzeta,kada jeuzeta, zastoje uzeta

• U slučaju uzorkovanja po epidemiološkim indikacijama - pregled hrane za koju se sumnja da je uzrokovala oboljenje ili trovanje

• Mogu se uzeti i ostaci hrane na pregled, kao i brisevi posuda

• Dužinu transporta namirnice do laboratorija maksimalno smanjiti

• Pri niskim temperaturama do 6 sati

Pri visokim spoljašnjim temperaturama - prenosni frižideri

• Mikrobiološka dijagnostika

• ispitivanje prisustva određenih mikroorganizama

• ciljani pregledi kod pojave oboljenja

• čvrste namirnice se homogenizuju uz dodatak sterilnog fiziološkog NaCl

• pravljenje preparata, bojenje po Gramu

• zasijavanje na hranljive podloge

• Utvrđivanje indikatora fekalne kontaminacije

-razblaživanje homogeniziranih namirnica fiziološkim rastvorom

-zasijavanje na endo agar ili neku selektivnu podlogu (SS agar)

-inkubacija 24 sata na 37 stepeni C

-identifikacija i brojanje kolonija

-preračunavanje na lg ili 1 ml

• Utvrđivanje bakterija koje izazivaju kvarenje namirnica

• bakterije koje produkuju H2 S i indol, te koje dovode do likvefakcije želatina

• prave se razblaženja namirnica 1: 10, 1: 100; 1: 1000; 1: 10 000

• po 1 ml svakog rastvora se zasijava u dva reda epruveta :

a)jedan u kome je peptonska voda (produkcija H2S i indola)

b)drugi sa želatinom- likvefakcija

• Utvrđivanje ukupnog broja bakterija

1. brojanjem kolonija u agaru

• -emulgovane namirnice se razblaže na razna razblaženja

• -po lml se zasijava u Petrijeve posude sa hranljivim agarom

• -nakon inkubacije broje se porasle kolonije

2. brojanjem pod mikroskopom

• od emulgovanih namirnica se pravi preparat

• nakon bojenja po Gramu se mikroskopira

• brojanje u 20 vidnih polja i računanje srednje vrijednosti

• ČUVANJE NAMIRNICA

• razne metode i postupci zahvaljujući kojim namirnice dugo ostaju upotrebljive

• namirnice treba čuvati od kontaminacije patogenimmikroorganizmima ili njihovim toksinima

• najčešće korištene metode su : asepsa, povišena temperatura, snižena temperatura, sušenje, fermentacija, korištenje povišenog osmotskog pritiska, te raznih hemijskih konzervansa

• ASEPSA - prva, najjednostavnija i najefikasnika mjera

• Namirnice se trebaju pripremati pod visokim higijenskim standardima : čiste prostorije, čisto posuđe, čist pribor za pripremu

• Posebno su bitne čiste sirovine : oprane, odstranjene sve nečistoće

• Namirnice smiju pripremati samo zdrave osobe

• POVIŠENA TEMPERATURA

• veliki broj mikroorganizama osjetljiv na povišene temperature (termolabilni)

• limitirajući faktor negativan uticaj temperature na namirnice: smanjuje im hranljivu vrijednost, nekada mijenja okus

• da bi se obezbjedilo uništavanje bakterija potrebna temperatura u svim dijelovima namirnica (problem debeli komadi mesa)

Pasterizacija - zagrijavanje namirnica na temperature

između 60 i 70 stepeni C, a sa ciljem ubijanja

mikroorganizama

- Najčešće se koristi u industriji mlijeka

- Razlikuju se brzi i spori metod

Brzi metod : zagrijavanje 15 sekundi na 71 stepen C

Spori metod : zagrijavanje 30 minuta na 62 stepeni C

Uništava se najveći broj mikroorganizama, pa i posebno otporni

kakvi su uzročnici tuberkuloze i difterije

Nedostak -ne uništavaju se spore

• Kuhanje

• Koristi se za pripremanje raznih vrsta namirnica od voća i povrća

• visokim temperaturama se ubijaju svi mikroorganizmi i uništavaju bakterijski toksini

• neophodno je pripremiti posude u koje se namirnice ostavljaju (limenke ili staklenke)

• Snižena temperatura

• u čuvanju namirnica se koriste dva postupka : hlađenje i zamrzavanje

1. hlađenje - čuvanje namirnica na niskim temperaturama , ali iznad nule, odnosno od 1-4 stepena C

• Usporava se rast i razmnožavanje bakterija (ali se ne uništavaju)

• namirnice se u frižiderima mogu pokvariti

• ograničeno vrijeme čuvanja

2. zamrzavanje -izlaganje namirnica temperaturama ispod 0 stepeni C

• -sporo zamrzavanje - postepeno izlaganje niskim temperaturama, do -30 stepeni C

• -brzo zamrzavanje - naglo snižavanje temperature na

-18 stepeni C

• -bolji efekti se postižu brzim zamrzavanjem

• -zamrznute namirnice se moraju čuvati od sekundarne kontaminacije ( upakovane u neprobojnu ambalažu)

• - rok čuvanja zamrznutih namirnica : meso i povrće do godinu dana, mljeveno meso pola godine nakon toga gube svoje osobine

• Na niske temperature posebno otporne neke bakterije :Staphylococcus pyogenes, Salmonella typhi, Shigellae na -17 stepeni C žive nekoliko mjeseci

• E coli, streptococcus, enterococcus na -23 stepena C žive i preko 140 dana

• SUŠENJE

• Metoda odstranjivanja vlage iz namirnica – postaju dehidrirane

• nedostatak vode onemogućava razmnožavanjemikroorganizama i njihovu enzimsku aktivnost

• najčešće se radi sušenje: mesa, ribe, povrća, voća, jaja, mlijeka

• dehidrirane (sušene) namirnice nisu sterilne

• lahko se mogu kontaminirati raznim mikroorganizmima

• neophodno hermetičko pakovanje

• HEMIJSKI KONZERVANSI

• korištenje raznih hemijskih sredstava u cilju održavanja i čuvanja namirnica

• njihovim djelovanjem se sprječava razmnožavanje mikroorganizama

• u nekim slučajevima dovodi do njihovog uništavanja

• razne vrste , najčešće benzoeva, sirćetna kiselina

• POVIŠEN OSMOTSKI PRITISAK

• Koriste se NaCl, razne druge soli, te šećer

Povišen osmotski pritisak dovodi do plazmolize bakterija

• ubijaju bakterije, a u nekim slučajevima sprječavaju njihovo razmnožavanje

• NaCl u koncentraciji od 10% - sprječavanje razmnožavanja velikog broja bakterija

• Koncentracija od 25% - prestaje razmnožavanje svih mikroorganizama

Koncentracije šećera od 60%-70% sprječava razmnožavanje

svih bakterija (marmelade, džemovi, slatko)

• FERMENTACIJA

• metod koji se koristi kod namirnica sa ugljičnim hidratima

• produkti su mliječna ili neke druge organske kiseline

• kiseli kupus, razne turšije

• MIKROBIOLOŠKI PREGLED NAMIRNICA

• pregled za utvrđivanje prisustva pojedinih mikroorganizma koji se u namirnicama ne bi smjeli naći

• redovni, sistematski - ispitivanje da li neka namirnica odgovara kriterijima koji su dati u Pravilniku , a koji se odnose na prisustvo određenih mikrorganizama

• MIKROBIOLOGIJA MLIJEKA

• najbolja hrana, najbolja hranljiva podloga

• namirnica koja se najlakše kontaminira patogenim i nepatogenim mikroorganizmima

• veoma značajna namirnica u ishrani populacije

• poseban značaj u ishrani vulnerabilnih grupa : mala djeca, starci, bolesne osobe

• medij za prenošenje uzročnika velikog broja oboljenja

- veoma veliki epidemiološki značaj

Kontaminacija mlijeka:

• u mlijeku zdravih životinja se normalno ne nalaze nikakve bakterije

• dok je mlijeko u vimenu – sterilno

• prisustvo bilo kojih bakterija u mlijeku ukazuje na kontaminaciju

• Putevi kontaminacije : RUKE, nazofaringealni sekret, prašina, voda, posuđe, razni predmeti

• Pored patogenih u mlijeku se mogu naći i apatogene bakterije - neke od njih dovode do kvarenja mlijeka :

• a) Inertne bakterije - svojim djelovanjem mijenjaju izgled,

• ukus, miris, te pH vrijednost mlijeka - neke od njih fermentiraju laktozu , dovode po produkcije

• gasa i nekih kiselina (propionska, valerijanska, maslačna)

• - izgled mlijeka promijenjen: zgrušano, sa mnoštvom mjehurića

• U ovoj grupi su razne vrste bakterija iz roda Clostridium:

• Clostridium perfrigens Clostridium buturicum Clostridium multifermentans

• b) u mlijeku se mogu naći bakterije koje imaju sposobnost proizvodnje pigmenta - dovodi do promjene boje mlijeka

-Pseudomonas syncyanea - daju mlijeku plavu boju

- Pseudomonas aeruginosa - boja plavozelena

- Serratia marescensens - crvena boja

- Flavobacterium sp. - žuta boja

Bakterije koje produkuju kiseline : razgrađuju laktozu, produkuju kiseline

- mlijeko postaje kiselo i zgrušano

- Najznačajnije su : Streptococcus lactis, Streptococcus agalactiae,Lactobacillus sp., najznačajniji je Lactobacillus bulgaricus

Bakterije koje produkuju gas :

Osnovni princip djelovanja : fermentacija laktoze uz proizvodnju kiseline i oslobađanje gasova

• nekada dovode do precipitacije- nastaju ugrušci, a nekada mlijeko postaje kao bistra tečnost

• U ovoj grupi su : Proteus vulgaris i Bacillus subtilis

• MIKROBIOLOŠKO ISPITIVANJE MLIJEKA

Cilj ispitivanja:

• ispitivanje higijenske ispravnosti mlijeka u prodaji

• utvrđivanje bakterija koje u mlijeko dolaze iz oboljelih životinja

• utvrđivanje bakterija kojim ljudi kontaminiraju mlijeko

Određivanje ukupnog broja bakterija

- direktni i indirektni postupak, utvrđivanje vremena redukcije metilenskog plavog

a) Direktni postupak- direktno mikroskopsko brojanje bakterija urazmazu mlijeka

• Procedura rada je sljedeća :

- ispitivani uzorak se mućkanjem homogenizira i odpipetira se 0,01 ml

- sadržaj se izlijeva na predmetno stakalce te suši 5 min na temp. 45 stepeni C

- razmaz se uronjen drži 2 minute u rastvoru metilensko plavog i fuksina

- sušenje razmaza na zraku i ispiranje vodom, ponovno sušenje i mikroskopiranje

-brojanje bakterija u vidnim poljima i računanje srednje vrijednosti

• b) Indirektni postupak

- uzorak mlijeka se zasijava na rastopljeni i na 45 stepeni C ohlađeni hranljivi agar

- inkubira se

- broje se porasle kolonije

Prema razblaženju se izračunava ukupan broj bakterija

• c) Utvrđivanje vremena redukcije metilenskog plavog

- u epruvetu se odpipetira 10 ml mlijeka i 1 ml metilenskog plavog

-epruveta se zapuši gumenim čepom i promućka

-boja mlijeka postaje plava

-stavlja se u vodeno kupatilo na 37 stepeni C

-očitanje rezultata svakih pola sata

-

•

- prati se redukcija metilensko plavog, odnosno promjena boje iz plave u bijelu

Mlijeko se klasira u sljedeće klase :

• I klasa - ne odboji se za 8 sati

• II klasa - odboji se između 6 i 8 sati

• III klasa - odboji se između 2 i 6 sati

• IV klasa - odboji se za manje od 2 sata

• Utvrđivanje koliformnih bakterija u mlijeku

• Ispitivani uzorak se razblažuje u različitim omjerima, najčešće 0,1 ili 0,01 ml uzorka i 1 ml fiziološkog rastvora

• zasijavanje u epruvetu sa 10 ml podloge (peptonska voda,laktoza, briljantsko zeleno)

• za praćenje produkcije gasa ubacuju se Durhamovecjevčice

• inkubacija 48 sati na 37 stepeni C

• indikator produkcija gasa u najvećem razblaženju

•PASTERIZACIJA MLIJEKA

Proces sterilizacije ili djelimične sterilizacije

• jedna od metoda izbora smanjenja mikroorganizama- nedovodi po promjena osobina mlijeka

• spora : 30 minuta na 60 stepeni C, zatim naglo hlađenje

• smanjenje ukupnog broja svih bakterija za 90%

• uništavanje patogenih bakterija

• posebno je značajno naglo hlađenje prethodno zagrijanogmlijeka - sprječava razmnožavanje eventualno preživjelihbakterija

• - brza pasterizacija : zagrijavanje mlijeka u trajanju od 15 sekundi na 74 stepena C, zatim naglo hlađenje

• Provjera uspješnosti pasterizacije - fosfataza ogled

- veliki broj bakterija koje se mogu naći u mlijeku osjetljive na povišene temperature (Mvcobacterium bovis i vegetativni oblici drugih bakterija)

- u mlijeku je prisutan enzim fosfataza - povišene temperat. dovode do inaktivacije

- temperature koje dovode do inaktivacije fosfazate ubijaju termolabilne bakterije

- ako je fosfataza prisutna u pasterizovanom mlijeku -pasterizacija neuspješna

- realan rizik prisustva uzročnika bovine TB i drugih bakterija

• BAKTERIOLOŠKE NORME ZA MLIJEKO

• u 1 ml nekuhanog mlijeka maksimalno

5 miliona bakterija

• u 0,1 ml pasterizovanog mlijeka ne smije se utvrditi prisustvo E. coli, ni više od

50 000 bakterija

• MLIJEČNI PROIZVODI

• Proizvodi napravljeni od mlijeka - najčešće procesom fermentacije

• procesi uzrokovani bakterijama ili gljivicama

• za razliku od mlijeka koje je sterilno - uvijek prisutnebakterije

• veliki epidemiološki značaj - prenos istih oboljenja koja se prenose i mlijekom

• bakterije koje su u mlijeku i one koje dospjevaju pri obradi ( proizvodnji) mliječnih proizvoda

- Sirevi - nastaju od mlijeka fermentativnim procesima pod djelovanjem bakterija i gljivica

- Najčešće se koriste : Lactobacilus bulgaricus, casei, helveticus, lactis,

Za neke sireve Penicillium - roqueforti, camemberti

- Sireve kvare : Enterobacteriace, Lactobacilus brevis te neke gljivice

- Patogeni mikroorganizmi u siru : Salmonella typhi, S typhimurium, Coxiella burneti

- Maslac - priprema se uz Streptococcus lactis

- specifičan okus i aroma - pod uticajem Leuconostoc citrovorum i Leuconostoc dextranicum

- u maslacu se ne smiju naći: Pseudomonas fluorescens, Ps. putrefaciens, Ps. fragi - prourokuju užeglost mlijeka

- Fermentovano mlijeko - razne vrste, zavisno od vrste bakterija ili gljivica sa kojim se pripremaju

- Jogurt- fermentaciju izaziva Lactobacillus bulgaricus ( rjeđe Streptococcus termophilus)

• Kefir - Lactobacillus bulgaricus, Streptococcus lactis, te Saccharomyces kefir

• kao produkti djelovanja gljivica u kefiru se nalaze i male količine alkohola, te ugljičnog dioksida

• Acidofilus mlijeko - pripremljeno uz Lactobacilus acidophilus

• Mlijeko u prahu

- evaporacija mlijeka

- mlijeko sterilno

-neophodno aseptičko pakovanje

- ne smije sadržavati E. coli

• Meso

• u mesu zdravih životinja uvijek izvjestan broj bakterija

• dobra podloga za rast i razvoj mikroorganizama

• lahka kontaminacija mikroorganizmima iz spoljašnjesredine ( sa ruku, predmeta, iz vazduha, vode)

• - nepatogeni i patogeni mikroorganizmi

1.nepatogeni mikroorganizmi : Bacilus subtilis, koliformne bakterije (Proteus, Pseudomonas, stafilokoki, Clostridium) - gljivice iz roda Penicillium

2.patogeni mikroorganizmi:

a)meso od oboljelih životinja ( zoonoze- antropozoonoze): antrax, Mvcobacterium bovis, Brucellae, Salmonellae, Trichinella spiralis)

b)naknadno kontaminirano - češće prisustvo mikroorganizamau mesnim prerađevinama, nego u sirovom mesu

• Posebno pokvarljiva piletina, te mljeveno meso

• OSTALE NAMIRNICE

• u raznim vrstama namirnica se nalaze razne vrste mikroorganizama

• problem prisustvo mikroorganizama - uzročnika crijevnih zaraznih oboljenja

• posebno „osjetljive" namirnice koje u svom sastavu imaju proteine i ugljične hidrate : jaja u prahu, razne vrste sladoleda, kreme

• najčešća kontaminacija mikroorganizmima sa ruku osoblja, iz respiratornog trakta, sa predmeta i posuđa

• Zdravstveni nadzor nad kliconošama zaposlenim i drugim licimaZakon o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti- SI. Novine 29/ 2005

• • Član 30.

• Pod zdravstveni nadzor stavljaju se osobe :

• 1. koje obavljaju poslove u proizvodnji ili namirnica ili snadbjevanju stanovništva pitkom vodom koje na svojim radnim mjestima dolaze u dodir sa namirnicama , odnosno sa pitkom vodom

• 2.koje obavljaju poslove u obrazovnim i drugim ustanovama za djecu i omladinu (predškolske ustanove đački domovi, studentski domovi, dječija i omladinska odmarališta , ustanove socijalne zaštite i si.

• • 3.zdravstveni radnici i drugi zaposlenici u zdravstvenim ustanovama, nosioci privatne prakse, zaposlenici u ustanovama socijalne zaštite, obrazovnim ustanovama , kao i osobe koje u toku rada rade u proizvodnji, opremanju i izdavanju lijekova, odnosno na drugi način dolaze u neposredan dodir sa lijekovima

• 4. koje rade u objektima za pružanje higijenske njege stanovništva (javnom kupatilu, berbernici, frizerskom i kozmetičkom salonu i dr.) kao i osobe koje rade u proizvodnji ili prometu kozmetičkih sredstava:

• 5.za koje se sumnja da su kliconoše betahemolitičkog streptokoka iz grupe A, koagulaza pozitivnog stafilikoka odnosno stafilokoka koji izlučuje enterotoksin ili meningokoka kao i klice trbušnoj tifusa

• 6.koje su nosioci antitjela zarazne žutice tipa B i C HIV/AIDS

• 7.koje u Federaciju dolaze iz zemalja u kojima im; malarije i kolere , SARS-a žute groznice, virusnih hemoragičnih groznica, ( Ebola, Lassa , Marburg ) kuge i ptičije gripe.

• Član 31. Zdravstveni nadzor obuhvata:

1. zdravstveni pregled prije zasnivanja radnog odnosa - zaključivanja ugovora o radu

2. zdravstveni pregled poslije preboljelih zaraznih bolesti iz člana 8. ovog Zakona

3. zdravstveni pregled pri ulasku u Federaciju

4. povremene zdravstvene preglede u toku zapolenja

• Povremeni zdravstveni pregled u toku zaposlenja za osobe koje obavljaju poslove u proizvodnji ili prometu namirnica ili snadbjevanju stanovništva pitkom vodom iz člana 30.stav 1. tačka 1. ovog Zakona obavlja se na kliconoštvo svakih šest mjeseci, a ostali zdravstveni pregledi jedanput godišnje.

• Zdravstveni pregledi tih osoba obavljaju se i kada se zarazne bolesti pojave na radnom mjestu ili u njihovom domaćinstvu te kada za to postoje epidemiološke indikacije koje utvrđuje nadležni organ sanitarne inspekcije.

• INTRAHOSPITALNE INFEKCIJE

• lntrahospitalne,nozokomijalne,kućne infekcije su infekcije koje nastaju u kontaktu sa zdravstvenim ustanovama

• -Semilwajs (1874)

• -Lister( 1875)

• Zakon o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti – Sl. novine FBiH 29/05

Član 2, stav 8: “ Bolnička infekcija (intrahospitalna) je infekcija koja se pojavljuje za vrijeme pružanja zdravstvene usluge u zdravstvanoj ustanovi ili kod nosioca privatne prakse”

• Medicinski radnici

• Nemedicinski radnici – oko 30 % zaposlenih

• Procenat intrahospitalnih infekcija na 100 hospitaliziranih bolesnika:

• Posljedice intrahospitalnih infekcija :

- komplikuju liječenje primarnog oboljenja

-produžuju i poskupljuju terapiju

-produžuju broj dana u bolnici

-dovode do smrtnog ishoda

• Inkubacija :

• 48 sati - kod većine bakterijskih infekcija

• 30 dana – nakon operativnog zahvata

• Godina –nakon ugrađivanja proteze ili implantata

• Povećan broj intrahospitalnih infekcija je produkt:

• 1.povećanog broja dijagnostičkih i terapeutskih procedura,naročito invazivnih

• 2.učestale pojave rezistencije bakterija na antibiotike

• 3.nedovoljne pažnje posvećene nadzoru nad osobljem i radnom sredinom

• GORDONOV TRIJAS: AGENS,DOMAĆIN, SREDINA

1.AGENS:

-bakterije: Staphylococcus,Escherichia colli, Enterobacter,Pseudomonas,Klebsiella, Salmonela

-virusi: hepatitis B,C, delta, herpes virusi,enterovirusi, influenza i parainfluenza, HlV

-gljivice : Candida, Aspergilus

• 2.DOMAĆIN

-pacijenti sa neizgrađenih imunološkim sistemom, prematurusi,neonatusi,mala djeca

-pacijenti sa imunitetom oslabljenim osnovnom bolesti,

-oboljeli od malignih oboljenja,razni hronični bolesnici

-pacijenti sa velikim oštećenjima kože:opekotine, politraume

-pacijenti na hiruškim i ginekološkim odjelima

-pacijenti na gerijatrijskim odjelima

• SREDINA

-ostali pacijenti

-bolničko osoblje

-posjetioci

-bolnički prostori i oprema

• 3 kategorije instrumenata i opreme:

I kategorija :hirurška i ginekološka oprema, parenteralni rastvori, kateteri, odjeća hirurškog tima - mora biti sterilna

II kategorija: endoskopi,endotrahealni tubusi, termometri - ne smiju imati vegetativne bakterije M. tuberculosis,ni viruse

III kategorija :oprema koja dolazi u kontakt sa nepovrijedenom kožom:maske za anesteziju, maske za kisik,druga pomoćna oprema-

ne smije da ima Staphylococcae i bakterije iz roda Pseudomonas.

• Epidemiološki nadzor nad intrahospitalnim infekcijama

1.a Aktivni- posebno educirano osoblje aktivno traži pacijente sa intrahosp.inf

1b.Pasivni-uočavanje infekcije u toku rutinskog rada

2a.Baziran na kontroli bolesnika

2b.Baziran na rezultatima lab.pregleda

3a.Prospektivan-praćenje bolesnika u toku boravka

3b.Retrospektivan-pregled medicinske dokumetacije

• Ciljani nadzor - istraživanje usmjereno na:

- određena odjeljenja

- određene grupe pacijenata

- određena oboljenja

• MJERE ZA PREVENCIJU I SUZBIJANJE INTRAHOSPITALNIH INFEKCIJA

1. Otkrivanje rezervoara i izvora zaraze

2. Sprječavanje transmisije mikroorganizama

3. Podizanje imuniteta

• Moguće je prevenirati do 20% intrahospitalnih infekcija i spriječiti epidemijsko javljanje

• mjere prema oboljelim licima prilikom prijema u bolnicu

• mjere sanitarno-higijenskog režima i ponašanja zaposlenog osoblja

• aseptički postupak sa priborom i instrumentima

• mjere za bezbjedno prikupljanje i uklanjanje izlučevina, uzoraka biološkog materijala uzetog za laboratorijsko ispitivanje

• čišćenje, pranje, provjetravanje i dezinfekcija prostora

• kontrola zdravstvene ispravnosti životnih namirnica, te sanitarno- higijenskih uslova pripreme, čuvanja i distribucije hrane

• mikrobiološka kontrola zaposlenih lica, bolesnika, radne sredine

• rano otkrivanje, prijava, izolacija i liječenje intrahospitalnih infekcija

• prikupljanje i analiza relevantnih podataka kako o pojedinačnim slučajevima, tako i o epidemijama

• intenzivan edukativni rad sa svim zaposlenim

• NAJČEŠĆE ZARAZNE BOLESTI KOJE SE PRENOSE NA ČOVJEKA IZ OKOLINE

• 1.ZARAZNE BOLESTI KOJE SE PRENOSE PUTEM VODE

-crijevne zarazne bolesti : trbušni tifus, paratifus, dizenterija, kolera, poliomelitis, virusni hepatitis tipa A, leptospiroze,

- lokalni vodoopskrbni objekti, rjeđe centralni

- kod lokalnog vodoopkrbnog objekta najčešće kontaminacija nakon pojave crijevne zarazne bolesti u domaćinstvu

- zbog kliconoša u domaćinstvu

• Karakteristike hidričnih epidemija :

a) 1-5 dana nakon upotrebe kontaminirane vode saprofitnim mikroorganizmima na koje osobe nisu navikle pojava proljeva , povišene temperature, povraćanja - VODENA BOLEST

- najčešće obolijevaju došljaci, turisti, putnici

- nekada svi simptomi, a nekada samo pojedini

- obolijeva 20-30 % osoba koje su pile kontaminiranu vodu

- bolest traje 2-3 dana, završava ozdravljenjem

• b)kod prodora u vodu patogenih crijevnih bakterija, nakon inkubacije se javljaju simptomi oboljenja (npr. trbušni tifus se javlja nakon inkubacije od oko3 sedmice )

• inkubacija kod prenosa oboljenja vodom duža nego kod prenosa hranom zbog manje koncentracije infektivnog agensa

• eksplozivno javljanje- u kratkom vremenskom periodu oboli veliki broj osoba

• topografska distribucija oboljelih - prema načinu vodosnabdjevanja

• Kontrolna grupa oboljelih : lica koja su uzimala inkriminisanu ( ili dokazano kontaminiranu ) vodu, a koja su otputovala iz mjesta

• Kontrolna grupa zdravih: stanovništvo koje se snabdjeva vodom na drugi način, ili iz drugog objekta

• Obolijeva oko 10 % stanovnika koji su pili kontaminiranu vodu - slabije razmnožavanje patogenih mikroorganizama u odnosu na apatogene, pri čemu je njihov broj malen

• pored „glavnog oboljenja" od koga oboli najveći broj stanovnika, odnosno koje se javi u epidemijskoj formi javljaju se i ostale, „prateće „ bolesti, ali kao sporadična oboljenja

Oboljenje se javlja kod svih socijalnih kategorija tzv. socijalno šarenilo

• ravnomjerna dobna distribucija, osim djece do godinu dana koja obolijevaju u veoma malom procentu

• Hidrične epidemije nisu sezonski uslovljene, ali su češće kod obilnih padavina, poplava, pri otapanju snijega

• pri tektonskim poremećajima

• Hidrične epidemije traju koliko i najduža inkubacija za „glavno oboljenje „ - ako se propust u vodosnabdjevanju uočio na vrijeme i odmah se reagovalo

• nekada se završavaju „kontaktnim repom “- infekcijama koje se prenos na osobe iz kontakta, obično fekalno - oralnim putem

• 2.ZARAZNE BOLESTI KOJE SE PRENOSE HRANOM

• a) Infekcije - nastaju nakon konzumiranja hrane koja je kontaminirana patogenim mikroorganizmima

• Najznačajnije se: trbušni tifus, paratifus A,B,C,D, dizenterija, kolera, infektivni hepatitis A, TB, Q groznica, difterija, šarlah, bruceloza

• b) alimentarne toksiko infekcije – nakon konzumiranja hrane koja je kontaminrana uslovno patogenim mikroorganizmima koji se u crijevima ljudi raspadaju i oslobađaju endotoksine

• E coli, Proteus, Enterococcus, Bacillus pyocyaneus, neke vrste salmonela, te neke aerobne i anaerobne bakterije

• c) intoksikacije - patogeni mikroorganizmi koji kontaminiraju hranu izlučuju egzotoksine - dovode do intoksikacije

• najznačajniji su Staphylococcus aureus i Clostridium botulinum

• d) invazije - oboljenja koja nastaju nakon ingestije hrane koja je kontaminirana parazitima kao što su :

razne vrste tenija, Echinococcus granulosus, Larva migrans, Trichinela spiralis

• Hranu mogu kontaminirati:

• osobe koje boluju od neke crijevne zarazne bolesti ( što je veoma rijetko)

• kliconoše: zdrave, inkubacione, rekonvalescentne

• rekonvalescentne kliconoše : privremene

( do tri mjeseca ), trajne ili hronične (više mjeseci ili cijeli život

Rezervoar i izvor za crijevne zarazne bolesti su najčešće kliconoše.

• Rezervoar i izvor za alimentarne toksikoinfekcije su najčešće životinje

• Nekada meso potiče od oboljele životinje

• U drugim slučajevima neinficirano meso se kontaminira pri obradi (na stolu ili panju za sječenje, posudama, preko glodara, insekata)

• Rezervoar i izvor zaraze za stafilokokne intoksikacije su lica koja pripremaju hranu ili rukuju namirnicama, a da pri tom imaju stafilokokne infekcije sluzokože nosa, ždrijela ili procese na koži, obično rukama, u vidu pustula ili furunkula

• Intoksikacije sa Cl. botulinum - nastaju nakon upotrebe nedovoljno sterilizovane hrane koja je kontaminirana zemljom

• Oboljenja koja nastaju konzumiranjem kontaminirane hrane se javljaju nakon određenog trajanja inkubacije

• Dužina inkubacije zavisi od: vrste mikroorganizama kojim je hrana kontaminirana, njihove količine uhrani (odnosno vremena od kada je hrana pripremljena do kada je konzumirana)

• Kratka inkubacija 1- 4 sata - kod stafilokoknih intoksikacija ( najčešće kontaminirani sladoledi ili kolači)

• Kod uslovno patogenih i patogenih mikroorganizama prosječna inkubacija između 12 i 48 sati

• Od osoba koje su jele kontaminiranu hranu oboli 30-40 % jer svi sastojci hrane ne moraju biti kontaminirani

• Epidemije nastaju eksplozivno

• Traju 3-4 dana ( relativno kratko ako ne dođe do kontaktnog širenja kada se produžava trajanje za „rep epidemije")

• Epidemije su češće ljeti zbog povišenih temperatura koje pogoduju razvoju mikroorganizama

• Kontrolna grupa bolesnih- osobe koje su jele istu hranu, a ne pripadaju istom kolektivu

• Kontrolna grupa zdravih - osobe koje pripadaju istom kolektivu, a koje nisu jele istu hranu

• 3. ZARAZNE BOLESTI KOJE SE PRENOSE VAZDUHOM

• kapljične infekcije

• najčešći prenos Flugeovimkapljicama

• prenošenje : influence, varičele, morbila, rubeole, difterije, skarlatine, tuberkuloze, plućnog oblika antraksa,

• najčešće oboljenja male djece - „dječije bolesti‘

• djeca do 6 mjeseci starosti ne obolijevaju, imaju antitijela od majke

• Lahko širenje mikroorganizama vazduhom, teške mjere suzbijanja

• Najefikasnije sredstvo imunizacija

Karakteristike epidemije zavise od vrste oboljenja

-Zajedničke karakteristike su :

• sezonski karakter- u hladnim mjesecima

• visok index kontagioznosti (naročito kod gripe, morbila,varičele)

• kod visokog indexa kontagioznosti nema kliconoštva

• kliconoštvo karakteristično za slabije kontagiozna oboljenja : meningokokni meningitis, difterija, šarlah

• Na širenje kapljičnih infekcija utiče prašina jer omogućava preživljavanje mikroorganizmima koji su inače osjetljivi u spoljašnjoj sredini ( TB, difterija, streptokok)

• CRIJEVNE ZARAZNE BOLESTI

• Crijevne zarazne bolesti nastaju ulaskom uzročnika u organizam čovjeka kroz usta, razmnožavaju se u probavnom traktu i dovode do njegovog oštećenja

• osnovni simptomi su : bolovi u trbuhu, povraćanje i proljev

• uzročnici se u spoljašnju sredinu najčešće izlučuju stolicom

• prenos infekcije najčešće fekalno-oralnim putem

• veoma česte u krajevima sa niskim higijenskim standardima

• posljednjih godina i u zemljama visokog standarda, trovanja hranom zbog industrijske pripreme hrane i konzumiranja „brze hrane“

• na ova oboljenja otpada oko 20% svih zaraznih oboljenja ljudi

• Etiologija

• akutna oboljenja, uzročnici :

- bakterije: Shigellae, Salmonellae, E.Coli, Staphvlococcus, Vibrio cholerae

- virusi :entero, coxaci, rota,polio virusi

• hronična oboljenja - uzročnici protozoi : Entamoeba histolytica, Lamblia intestinalis, Balantidium coli i helminti : Strongiloides stercoralis, Ankvlostoma duodenale, Schistosoma mansoni)

• Patogeneza

• uzročnici ulaze kroz usta

• acidni želučani sadržaj je prva barijera prolasku uzročnika, veoma efikasna kod bakterijskih infekcija

• kod oštećenog želuca smanjen aciditet pogoduje razvoju bakterijskih infekcija

• dolaskom u crijeva nekada dolazi do nastanka latentne infekcije, a nekada do manjeg ili većeg oštećenja crijeva i razvoja simptoma oboljenja

• Osnovni mehanizmi djelovanja na crijevnu sluznicu su :

• 1. izlučivanje enterotoksina (V.cholerae, neki tipovi E.coli), bez promjena na sluznici Enterotoksin dovodi do enzimskih promjena u epitelu, što rezultuje enormnom sekrecijom izotonične tečnosti u lumen crijeva

• 2. Neke bakterije vrše invaziju crijevne sluznice, prodiru u površni epitel, razaraju ga i uzrokuju akutnu upalu sluznice (šigele, neki tipovi E.coli)

• 3. Bakterije koje prodiru u sluznicu crijeva i uzrokuju akutnu upalu, ali bez oštećenja epitela, npr salmonele

• crijevni paraziti intenzivno koloniziraju površinu sluznice ili prodiru kroz sluznicu

• pored lokalnog djelovanja u nekim slučajevima, npr. kod salmoneloza i amebijaze uzročnici mogu iz probavnog trakta dospjeti u krv, a potom u udaljene organe i dovesti do njihovog oštećenja

• Dijagnostika

• klinički i epidemiološki podaci, te laboratorijska ispitivanja

• posebno veliki značaj epidemioloških podataka : ukazuju na pojavu sličnih oboljenja u okolini

• TRBUŠNI TIFUS - TYPHUS ABDOMINALIS

Akutna zarazna bolest uzročnik-Salmonella typhi

- bakteijemično - septikemično oboljenje

- povećanje limfnih čvorova, naročito mezenterija, te slezene

-ulceracije sluznice crijeva

- toksična oštećenja parenhimatoznih organa: jetre, srca, bubrega

• Rasprostranjenost

• Javlja se u čitavom svijetu, najviše u krajevima sa niskim higijenskim standardom

• u krajevima sa umjerenom klimom većinom u kasno ljeto i jesen

• Izvor zaraze i putevi širenja :

• bolesnici koji boluju od tipične slike bolesti, atipični slučajevi i kliconoše

• kliconoštvo dugotrajno, često doživotno, čak u 3-5% slučajeva

• najčešće su kliconoše osobe koje su bolovale od hronične upale bubrega ili žučne kese, te imale kamence u žučnoj kesi

• žene češće „kliconoše stolicom", a muškarci „kliconoše mokraćom"

• izlučivanje bakterija intermitentno

• kliconoše posebno važan izvor zaraze

• fekalno- oralni ili urino-oralni prenos,

- direktni ili indirektni kontakt,

- hrana ili voda

• Klinička slika

• inkubacija 7-14 dana, rjeđe 4-40 (zavisno od načina prenosa)

• opšti infektivni sindrom : glavobolja, bolovi u kostima, klonulost, nekada nervni simptomi u vidu nesanice, somnolencije, pomućene svijesti, pa i delirija

• simptomi od strane digestivnog trakta nisu uvijek izraženi,na početku bolesti opstipacija, u drugoj sedmici proljevi (nalik na juhu od graška)

• crijeva meteoristična, trbuh izbočen

• promjene na koži - eflorescence koje se javljaju na mahove

• najčešća lokalizacija trbuh i trup

• ostali simptomi : bronhitis, KVS, oštećenja koštane moždine

• Mikrobiološka dijagnostika :

• Hemokultura

• Koprokultura

• Urinokultura

• SALMONELOZE-SALMONELLOSIS

• sva oboljenja izazvana salmonelama (pa i trbušni tifus)

• „salmoneloze u užem smislu riječi"- bez trbušnog tifusa

• Najčešće uzrokovane salmonelama karakterističnim za životinje

- Prenos na čovjeka živežnim namirnicama životinjskog porijekla

• U porastu u cijelom svijetu

• jedan od najvećih javnozdravstvenih problema

- industrijska proizvodnja mesnih prerađevina

- miješanje životinjskih dijelova koji potiču od velikog broja životinja

- mogućnost kontaminacije velikih količina hrane

- sve veći nacionalni i internacionalni promet živežnih namirnica

- intenzivnija kolektivna ishrana

- upotreba konzerviranih namirnica životinjskog porijekla

- uzimanje obroka izvan kuće

• Napredak civilizacije nije uspio da stavi pod kontrolu salmoneloze, pa se i pored veoma savremenih načina proizvodnje i distribucije namirnica omogućava njihovo širenje

• Etiologija

• salmonele se primarno nalaze u crijevima raznih životinja, a najčešće sisara i ptica, te ljudi

• veoma veliki broj vrsta i tipova, procjenjuje se oko 3000

• često pojedine vrste primarno vezane za određeno geografsko područje

• zbog internacionalnog transporta malo je „autohtonih" vrsta

• na našem području se najčešće izoluju : S, typhimurium,S. Enteritidis, S. Heildergerg, S. Java, S. Wien,

• Epidemiologija

• iz crijeva salmonele mogu preći u cirkulaciju, te dospjeti do limfnih čvorova i raznih organa i tkiva životinja

• izlučuju se mlijekom životinja

• kod peradi i u bjelanjku i u žumanjku jajeta

• Glavni prirodni rezervoari su : svinje i perad, zatim glodari, te preživari i mesožderi

• Izvor zaraze za čovjeka su najčešće domaće životinje, ali i miševi i štakori

• Salmonele su u prvom redu patogene za životinje, a znatno manje za čovjeka

• Za oboljenje kod čovjeka potrebna velika infektivna doza uzročnika - više miliona, pa i milijardi uzročnika

• Veliki broj uzročnika samo u hrani - alimentarne infekcije

• Među životnim namirnicama kojim se prenose salmonele najvažnije su: meso svinja, goveda, peradi, te razni mesni proizvodi

• Čest izvor su jaja (naročito pačija), te jaja u prahu, rjeđe mlijeko i mliječni proizvodi

• Pored prenosa hranom moguć i prenos kontaktnim putem

• Posebno značajna kod imunokompromitovanih osoba (epidemije salmoneloza u bolnicama, često na dječijem odjelu)

• Patogeneza i klinička slika

• salmonele ulaze u organizam ingestijom

• prvi efekat upala sluznice gastrointestinalnog trakta, gastritis, gastroenteritis, enteritis, colitis ili enterocolitis

• pri prodoru salmonela u krvotok odlaze u razne organe i tkiva - izazivaju upale

• bakterijemija- opšti infektivni sindrom

• septikemija - lokalizovane lezije i gnojne upale u raznim organima

• Tifusni sindrom - salmonela groznica

• sličan trbušnom tifusu, ali blaža klinička slika

• temperatura kraće traje, a komplikacije su rjeđe

• Profilaksa je jednostavna u prenosu oboljenja sa ljudi, ali teška za salmonele koje se prenose sa životinja

• GASTROENTERISTIS UZROKOVAN STAFILOKOKAMA

• stafilokoki su paraziti sluznice ždrijela i nosa, te kože

• produkuju enterotoksin - termostabilan

• Izdrži temperaturu vrenja u trajanju od 1 sata

• inkubacija kratka 2-4 sata

• nema temperature, povraćanje dominantam simptom, javljaju se i proljevi

• sve osobe koje su jele kontaminiranu hranu obole u isto vrijeme

• oboljenje neklada sporadično, češće u epidemijama

• epidemije u ljetnim mjesecima: sladoled, kolači, ćevapčići

• INTOKSIKACIJA HRANOM UZROKOVANA SA CLOSTRIDIUM BOTULINUM

• toksin Cl. Botulinum- egzotoksin- neurotoksi

• ekstremna slabost, brzo umaranje muskulature

• djeluju na završetke živaca - sprječava oslobađanje acetilholina

• Cl. Botulinum - gram +, anaerobni, sporogeni štapić

• Kao saprofit živi u slobodnoj prirodi - u tlu

• Spore otporne prema toploti

• Kuhanje hrane kroz 10 minuta razara toksin

• Inkubacija 12- 36 sati, nekada do nekoliko sati

• kod 1/3 bolesnika - gastrointestinalni simptomi : mučnina,povraćanje, proljev

• kod većine bolesnika - mišićna slabost, brzo umaranje, vrtoglavica, glavobolja, izrazita suhoća usta, opstipacija

• prvi znak slabost mišića očiju, pareza akomodacije, bolesnik nejasno vidi, pupile široke, nestaje reakcija na svjetlo, ptoza kapaka,

• slabost mišića ždrijela- otežano gutanje, otežan govor

• kod paralize faringealne muskulature- brzo nastupa smrt

• slabost muskulature za žvakanje, te na kraju trupa i ekstremiteta

• mišićne slabosti simetrične

• očuvani tetivni refleksi, nema smetnji senzibiliteta

• smrt nastaje zbog paralize respiratorne muskulature ili zbog pneumonije

• letalitet u epidemijama 16 % - 65%, obično između 4 i 8 dana bolesti

• SHIGELLOSIS (ŠIGELOZE)

• bolesti gastrointestinalnog trakta uzrokovane bakterijama iz roda Shigella

• manifestuje se kao akutni kolitis,enterokolitis, ili rjeđe gastroenteritis

• tipični simptomi: grčevi u trbuhu, krvavo-sluzavi proljevi, tenezmi i lažni pozivi

• akutna bacilarna dizenterija

• često se javlja kod pogoršanja higijensko-sanitarnih uslova

Uzročnici: gram -tanki, nepokretni, asporogeni

• Optimalan rast na 37 stepeni C

• Više tipova : Sh dysenteriae - grupa A, Sh. Flexneri, tip B, Sh. Boydi, tip C, Sh sonnei- tip D

• Razlikovanje serotipova je bitno sa epidemiološkog aspekta, dok su kliničke manifestacije iste

• Najteže oblike uzrokuje Sh. Dvsenteriae koja izlučuje jak egzotoksin - izaziva najteže oblike, tzv."toksična dizenterija“

• Ostale šigele imaju samo endotoksine - dovode do blažih oboljenja (raniji naziv bacili paradizenterije)

• Epidemiologija

• glavnu ulogu ima čovjek

• izvor zaraze : bolesnik ili kliconoša

• kliconoštvo od rane faze bolesti pa sve do rekonvalescencije

• prave kliconoše su rijetke, obično su prisutni neki blagi simptomi ili nekada samo neki od pojedinačnih simptoma

• kliconoštvo nije nikada trajno, traje nekoliko sedmica do nekoliko mjeseci

• samo kod Sh sonnei kliconoštvo traje nekoliko godina

• najvažniji izvor zaraze su oboljeli sa atipičnim znakovima bolesti koji ostaju dugo ili sve vrijeme neotkriveni

• u epidemiološkom smislu bolesnici su važniji od kliconoša, jer učestalim stolicama izlučuju mnogo veći broj bakterija

• nekada, zbog težine oboljenje bolesnici nisu u stanju da vode dovoljno brige o ličnoj higijeni

• najčešće prenos oboljenja preko kontaminiranih ruku u direktnom kontaktu sa inficiranom osobom

• rjeđe indirektno dodirom različitih predmeta ili stvari iz okoline oboljele osobe

• - nekada se prenos vrši i prenos preko živežnih namirnica koje se kontaminiraju preko muha - njihov je značaj u prenošenju šigeloza enormno velik

• - mogući prenos oboljenja je i preko vode-mada se dešava rjeđe

• - ulazna vrata za infekciju su usta

• -

• na nastanak oboljenja znatno utiče i predispozicija osobe, pa se oboljenje znatno češće javlja kod osoba koje su imale prethodna oštećenja gastrointestinalnog trakta

• posebno su česte kod osoba koje boluju od katara želuca i crijeva , te kod smanjene količine želudačne kiseline

• Rasprostranjenost

• endemski proširena oboljenja po čitavom svijetu

• najučestlije u zemljama sa toplom klimom

• - oboljenje najčešće sporadično, rjeđe u vidu manjih ili većih epidemija

• - epidemije obično u toku ljeta ili u ranim jesenjim mjesecima

• - sporadična oboljenja u toku cijele godine

• oboljenje je najčešće medu stanovništvom sa niskim higijenskim standardom, tj. u našim uslovima najčešće na selima

• Klinička slika

• inkubacija : 1- 7 dana, a najčešće 24- 48 sati

• kliničku sliku karakterišu tri osnovna mehanizma :infekciozno-toksični, upalni - upala crijevne sluznice, tegubitak tjelesne tekućine

• - šigeloze su akutne bolesti kratkog trajanja od nekoliko džina 1-2 sedmice

• veoma rijetko se radi o hroničnoj bacilarnoj dizenteriji

• Dijagnoza

• Postavlja se na osnovu epidemioloških podataka, kliničke slike i mikrobioloških pretraga

• -Epidemiološki podaci posebno važni pri otkrivanju atipičnih oblika šigeloza koji se nalaze u okolini oboljih sa tipičnom slikom

• -mikrobiološke pretrage : izolacija uzročnika iz stolice - SS agar

• - materijal za pretrage mora biti svjež - u protivnom je teška izolacija jer se namnože bakterije iz normalne crijevne flore

• obavezno uzimanje materijala prije uključivanja specifične terapije

• - moguće dokazati specifična antitijela u krvi - reakcija aglutinacije- metoda nepouzdana, nema većeg značaja

• VIRUSNI HEPATITIS TIPA A

• - zarazna žutica - Hipokrat napravio prvi opis

• - uzročnik virus hepatitisa A

• - često izaziva epidemije - naziv epidemični- obično u lošim uslovima sanitacije

• - hepatitis A je veoma kontagiozno oboljenje

• - izvor zaraze čovjek

• virus se nalazi u tjelesnim tečnostima, a najviše u stolici i urinu

• - zbog visoke raširenosti virusa obično se oboljenje javlja kod djece i mlađih osoba

• - fekalno-oralni način prenosa

• - nekada prenos direktan, a nekada indirektan preko kontaminirane hrane ili vode

• - virus se izlučuje stolicom dvije sedmice prije pojave prvih simptoma i traje 14 dana nakon pojave ikterusa

• Suzbijanje virusnog hepatitisa tipa A je nekada komplikovano zbog velikog broja inaparentnih i anikteričnih formi

• -osnove su mjere sanitacije okoline

• -posebno važno obezbjeđenje higijenski ispravne vode za piće

• Inkubacija : 15- 45 dana

• Patogeneza : opšta infektivna bolest sa dominantnim upalni procesom u jetre

• Klinička slika : preikterični (inicijalni, invazivni) stadij i ikterični stadij

• - Inicijalni, invazivni stadij : obično počinje postepeno, rjeđe naglo

• - Osnovni simptomi: umor, atralgije, anoreksija, mučnina, mučnina, težina, bol u epigastriju ili pod desnim rebarnim lukom

• Ikterični stadij - postupno nestaju opšti infektivni simptomi, a dominira simptomatologija koja potiče od oboljenja jetre

• Žutica (ikterus)-jedan od prvih znakova

• - U nekim slučajevima lagani svrbež kože

• Jetra je uvećana i veoma bolna

• nekada se javljaju anikterični oblici

• Dijagnoza :

• epidemiološki podaci o pojavi oboljenja u blizinibolesnika

• klinička slika

• laboratorijska istraživanja: biohemijskai serološka

• dokazivanje IgM i IgG antitijela

• BRUCELOZA - BRUCELLOSIS

• - akutno infektivno oboljenje uzrokovano različitiv vrstama brucela

• Br Abortus- dominantno kod goveda

• Br melitensis - dominantno kod koza

• Br suis - dominantno kod svinja

• Br canis - dominantno kod pasa

• Brucelama mogu biti zaražene i : mačke, miševi, razni mesožderi, pa čak i perad

• Gram „-„bacil, intracelularan , razmnožava se u ćelijama domaćina

• Intracelularni parazitizam je odgovoran za hronicitet bolesti i kod ljudi i kod životinja

• Rasprostranjenost:

• - najrasprostranjenija u zemljama oko Sredozemnog mora (Sredozemna groznica)

• - oboljenja se registruju u SAD, te i u ostalim dijelovima

• svijeta

• - kod zaraženih životinja najveća koncentracija uzročnika je u mliječnim žlijezdama, gravidnom uterusu i placenti

- bakterije prisutne u svim tkivima

- Zaražene životinje su na izgled zdrave , ali mlijekom, te drugim sekretima i ekskretima izlučuju brucele

- Izlučivanje može biti mjesecima, pa i godinama

- Uzročnici otporni u spoljašnjoj sredini

• Nekoliko načina prenosa oboljenja:

1.uzimanjem mlijeka koje potiče od oboljelih životinja i mliječnih proizvoda spravljenih od kontaminiranog mlijeka

• Uzročnici ulaze u organizam kroz sluznicu probavnog trakta - ovaj put prenosa je važan za Br. melitensis, a manje za Br. abortus koja ugiba u želučanom sadržaju

2. Dodirom sa zaraženim životinjama, njihovim sekretima i ekskretima

• Uzročnici ulazi u tijelo kroz male ogrebotine ili oštećenja kože

3. Respiratornim putem - najčešće kod pomaganja pri jagnjenju ili teljenju

• Većinom je profesionalno oboljenje stočara, mesara, radnika koji su zaposleni u preradi mesa, te veterinara

• riziku su izloženi i laboratorijski radnici koji rade na dokazivanju bruceloze

Patogeneza: - oboljenje je najčešće subakutno ili hronično

Razlikuju se tri faze :

• I - na mjestu ulaska uzročnika ( na koži ili sluznici) se razvija lakša upalna reakcija sa otokom regionalnih limfnih čvorova - najčešće neprepoznata

• II-prodiranje uzročnika u cirkulaciju - znaci septikemije,upalne promjene u raznim organima

• III - hronična faza, lokalizacija uzročnika u pojedinim organima, razvoj simptoma vezanih za te organe

• Svi tipovi brucela uzrokuju istu kliničku sliku

• Br.melitensis zbog svoje virulencije uzrokuje teža oboljenja od ostalih

• STREPTOKOKNE BOLESTI - STREPTOKOKOZE

• oboljenja uzrokovana Beta hemolitičkim streptokokama

• veliki broj grupa ( A - T)

• najveću patogenost za čovjeka imaju Beta hemolitički

streptokoki iz grupe A

• oboljenja raširena u cijelom svijetu, najviše u krajevima sa umjerenom klimom

• izazivaju oboljenja raznih organa i organskih sistema

• poseban značaj imaju oboljenja gornih disajnih puteva

• često se javljaju, ostavljaju sekvele, nekada i trajni invaliditet

• Izvor zaraze :

-oboljeli koji boluje od neke streptokokne bolesti (najvažnija oboljenja gornjih disajnih puteva)

- kliconoše ( najčešće rekonvalescentne kod kod streptokoka u nosu)

-Bolesti gornjih disajnih puteva se najčešće javljaju u mjestima sa velikom gustinom naseljenosti - održaju se endemično

-u rjeđe naseljenim mjestima povremeno javljanje - obično u formi epidemija

• Dobna distribucija

- najveći broj oboljelih se javlja kod djece pretškolskog i školskog uzrasta

- najmanje oboljelih u dojenačkoj dobi

Putevi prenosa :

- kapljicama sline i sluzi

- u kontaktu sa oboljelom osobom ili kliconošom

-rjeđe prašinom, kontaminiranim predmetima, hranom

Ulazna vrata :

• sluznica gornjih disajnih puteva

• -rjeđe sluznica digestivnog trakta ili koža

Nakon ulaska u organizam streptokoke se mogu širiti :

• per kontinuitatem , limfogeno i hematogeno

• uzrokuju upalne procese

• Najčešće streptokokne bolesti su : streptokokna angina, skarlatina, nazofaringitis, sinuzitis, otitis, pneumonija, sepsa, gnojni meningitis

• Streptokokna angina

20- 30% svih angina

- početak bolesti nagal, praćen drhtavicom

- upalni proces u ždrijelu - dominira upala

tonzila, peritonzilarne regije

- ždrijelo je žarko zacrvenjeno, edematozno

- vodeći simptom je grolobolja

- javlja se i regionalni limfadenitis

• bolest traje 2-3 dana, rjeđe do 7 dana

• produženje bolesti zbog komplikacija

• česte komplikacije : upale sinusa i srednjeg uha

• Kasne komplikacije : moguća i pojava reumatske groznice , te glomerulonefritisa

• nekada trajni invaliditet

• liječenje antibiotsko, adekvatnim antibiotikom, dovoljno dugo

• neadekvatno liječenje uzrokuje nastanak kliconoštva

• potrebno liječenje kliconoša utvrđenih sanitarnim pregledom

• SCARLATINA - ŠARLAH

• Uzročnik : Beta hemolitički streptokok grupe A koji izlučuje eritrogeni toksin

• počinje kao i angina

• karakteristično javljanje sitnotačkastog osipa po tijelu

• malinast jezik

• u završnoj fazi bolesti ljuštenje kože

- Epidemiologija i patogeneza kao kod streptokokne angine

• posebno važna za školske i pretškolske ustanove

• VIRUSNE BOLESTI GORNJIH DISAJNIH PUTEVA( akutne respiratorne infekcije)

• najraširenije bolesti na svijetu ( oko 2/3 svih zaraznih oboljenja ljudi)

• uzrokuje ih veliki broj različitih virusa

• virusi se lokalizuju u ćelijama površnog epitela - kataralna forma upale

• rjeđe nekrotizirajuća ili hemoragična upala

• rijetko dolazi do viremije

• simptomatologija veoma slična kod svih uzročnika

• u naseljenim mjestima umjerenog pojasa ljudi od ovih oboljenja obolijevaju prosječno 3 puta godišnje

• sklone epidemičnom javljanju ( influenza nekada ipandemijski)

• sezonski karakter - najčešće u hladnim periodimaGripa (influenza ) počinje opštim infektivnim sindromom

• simptomi katara respiratornog trakta slabo izraženi

• „Obična prehalada"- samo kataralni znaci, nema opšteg infektivnog sindroma

• Tok bolesti zavisi od vrste uzročnika