SANA Tl EL Y AZMALARINDA HZ. ASLAN -...

İSLAM SANA Tl RESİMLİ EL Y AZMALARINDA HZ. MUHAMMED'İN ASLAN T ASVİRLİ MİRAÇ SAHNELERİ

Arş. Gör. Başak Burcu TEKiN*

"İslam Sanatı Resimli El Yazmalarında Hz. Mulhammed'in Aslan Tasvirli Miraç (Göğe Yükseliş) Sahneleri" adlı çalışınamın amacı sadece aslan tasviri bulunan mevcut örneklerin oluşturdukları sembolik dili incelemektir.

Miraç yükseğe çıkmak manasında olan "uruç" kelimesinden alınmıştır ve merdiven anlamına gelmektedir' .

Kur'an-ı Kerim'de, İsra suresinin2 ilk ayeti ve Necm suresinin 7-19. ayetleri arası miraç ile ilgilidir.

Miraçile ilgili daha detaylı bilgiler, hadisler üzerine yoğun bir çalışma yapan Buhari ve Muslim'in toplanmış olduğu nakillerde yer almaktadır 3

. Kur'an-ı Kerim ve hadislerin çok detaylı bilgi vermemelerinden ötürü, miraç hakkında ilerleyen zaman içinde çeşitlenen ve farklılaşan anlatımlar nakledilmeye başlanmıştır4 •

Tasvirleri incelediğimizde, bilinen en eski Burak üzerinde Peygamber tasviri din tarihi ile bağlantılı siyasal tarihi anlatan, Reşideddin'in Camlü't Tevarlh yazmasının, 1306-07 M. tarihli (Edinburgh University Library, Nr. 30, y.55a) kopyası içindedir. Bir göğe yükseliş sahnesi olmasa da Peygamber'in Burak tarafından taşınması kalıp olarak bundan

Erciyes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Elemanı M.Kemal Pilavoğlu, Resullah'ın Kırk Yaşına Kadar Hayatı ve Hatıraları, Ankara ı96ı, Güven Matbaası, s.29. İsra gece yürüyüşü ve yolculuğu demektir ve Hz. Muhammed'in Mescid-i Haram'dan Mescid-i Aksa'ya kadar olan yokuluğunu tanımlamaktadır. Bkz. B. Schieke "İsra", İ.A., cilt:5, İstanbul ı968, Milli Eğitim Basımevi, s.ı226. Buhari, Sahib-i Bu h ari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi (Çev. Kamil Miras), Ankara ı 972, TTK Basımevi, cilt:X, s.59-60,66,7ı,70; Muslim, Sahib-i Muslim ve Tercemesi (Çev. Mehmed Sofuoğlu), İstanbul ı 967, İrfan yayın evi, cilt: II, s. 220, 22ı, 225-228. Bkz. değişen anlatımlar için, Kara Davud, Delait-i Hayrat ve Şerhi (Sadeleştiren Abdülkadir Çiçek), İstanbul t.y., Merve Yayınevi, s. 286-346; Ahmet Kayhan, Adı Görklü- Adı Güzel Kendi Güzel Muhammed, Ankara ı995, Bizim Basımevi, s.26-29; Metin Akar, Türk Edebiyatında Manzum Miraçnameler, Ankara ı985, Taberi, Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, (Çev. Z.V. Ugan- A. Temir), İstanbul 1954, Milli Eğitim Basımevi,s.362-64; M.Asım Köksal, Hz. Muhammed ve İslamiyet, Ankara 1966, Öğretmenler Yayınevi, s.325-33ı; Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, (Çev. M.S.Mutlu), İstanbul 1966, Ahmet Sait Matbaası, s.92-94; M.Kemal Pilavoğlu, a.g.e., s.29; R.V.C. Bodley, Tanrı Elçisi Hz. Muhammed, İstanbul 1972, Nebioğlu Yayınevi,s.113.

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 9 Yıl : 2000

sonraki miraç minyatürlerinde karşımıza çıkacaktır. 5 Göğe yükseliş anı ise, ilk kez, yine Camiü't Tevarih yazmasında, 1425 M. Herat (TSMK H. 1654; y.5a) kopyasında bulunmaktadır. Peygamber, Burak üzerinde ve meleklerin eşliğinde gök yolculuğu sırasında gösterilmek suretiyle miraç simgeleştirilmiş ve miracı bu şekilde simgelerne islam kitap ressamlığında bir gelenek haline gelerek zaman içinde gelişerek devam etmiştir.6

Miraç öyküsü, 14. yüzyılda Moğollar döneminde Miraçname isimli eserde bütünüyle görülmektedir.7 Ancak resimli Miraçname'nin metni günümüze kadar gelememiş, metinsiz ayrı yarı yapraklar halinde Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi:nde bir albümde muhafaza edilmiştir. 8 Nationale Bibliotheque Paris'te muhafaza edilen, 1436 yılında Herat'ta Baysungur Mirza için yapılmış Uygurca metinli Miraçname9 ise, miracın tüm evreleri ile gösterildiği diğer bir eser .olarak karşımıza çıkmaktadır.

Miraçnameler dışındaki yazmalarda, miraç öyküsünden göğe yükseliş anının benimsenerek tasvir edildiği görülmektedir. İslam sanatı resimli el yazmalarında dini konulu tasvirlerin edebi ve tarihi konulu tasvirlere kıyasla az olmasına karşın, miraç tasvirleri çok sık resmedilmiştir.

Edebi yazmalarda 10 metin ile doğrudan ilişkisi bulunmasa da yazmanın ilk sayfasında ya da takdim sayfasında miraç tasvirleri bulunmaktadır. Miraç tasvirlerine 19. yüzyılda resimlenen Kur'an-ı Kerim içinde bile rastlanılması, miracın sevilen ve kabul gören bir konu olduğunu göstermektedir1 1

•

Metni miı·aç ile ilgili olmayan yazmalarda miraç tasvirlerinin oluşu eser yazarlarının Sufı geleneğe yakınlığı ile açıklanabilir12

. Özellikle Sufi gelenekten gelen yazarlar, Allah'a ve Peygamber'e methiye bölümlerine ek olarak, mi'raçtan söz eden şiir diliyle yazılmış bölümler koymakta ve buna bağlı olarak da nakkaşlar miraç sahnelerini ya takdim sayfasında ya da ilerleyen sayfalarda resmetmektedir13

• İranlı şairler de işlerini sadece kitapların sahiplerine değil, ilham aldıkları Allah'a da adamaktadır ı 4 . Miracın methiye olarak seçilmesinin sebebi, tek bir tasvir ile hem Allah'ın gücü, hem bu dünyada olmaz olarak

Richard Ettınghausen, "Persian Ascension Miniatures of the XIVth Century" ,Oriente e occidente nel Medioevo Accademia Nazionale dei Lincei, Roma 1957, s.367. Zeren Tan ındı, Siyer-i N ebi, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1984, s. 10. Ettınghausen, a.g.e., s.377. Tanındı,y.a.g.e,s.l O. Örnek ve örnek ile ilgili bilgi için bkz:Marie- Rose Seguy, Journey of Mahomet: Mirajnameh (İng. Çev. Richard Pevear), Braziller Ine., New York 1977, s. I 1.

111 Miraç tasvirleri en çok edebi yazmalar içinde Nizaırıi'nin Haruse'sinin ilk mesnevisi olan Mahzcn'ül Esrar'ın ilk tasviri olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine Nizami'inin Leyla ile Mecnun, Heft Peyker ya da İskendarname mesnevilerinin genellikle ilk minyatürü olarak resmedilmiştir (İskendername 'de yer alan tasvir için bkz: Ernst Grube "The date of Yenice İskendername",Islamic Art, 1987,sayı.II, s.l87-195). Cami'nin eserlerinde, Sadi'nin Bostan'ında, Dehlevi'nin Hamsesi ve Leyla ile Mecnun eserinde, Hafız'ın Divan'ında miraç tasvirleri yer almaktadır.

11 Tanındı, .a.g.e., s.14. 12 Salsal Muhammad Al- Ani, The Early Representations of the Prophet Muhammad with

Special Reference to the Mi'raj Scenes, Edinburgh 1979, Edinburg Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi,s.324.

13 Al- Ani, y.a.g.e., s.326 14 S. Carry Welch, Wonders of the Age, Boston 1979,s.218.

344


kabul edilen mucizenin ihsan edildiği Hz. Muhammed'in, hem de İslamiyet'in; dolayısıyla islamiyet'e tabi olanların ayrıcalığı ve özelliği vurgulanabilmiştir.

Edebi yazmalarda bazen miraç ile ilgili tasvirterin olmaması yazarın Sufi gelenekten gelmeyişinden ya da nakkaşın geleneğin takipçisi olmayarak metinde geçse bile miraç sahnesini resmetmemesinden kaynaklanabilir ıs. ·

16. yüzyılın ikinci yarısında belki de Şiiliğin İran'da gelişmesi ve ideolojik açıdan Safavi ve Osmanlı imparatorluklarının Şii-Sunni çekişınesi her ki ülke sanatçılarını önemli din şahsiyetlerinin hayatlarının resimlendirilmesi çabasına götürmüştürı6 • İran'da miraç tasvirlerinin de yer aldığı Nişaburi'nin Kısasü'l Enbiya'sı ve Mirhvand'ın Ravzat'al Safa'sı karşımıza çıkarken Osmanlı'da yeni bir epik kitap, Darir'in Siyer-i Nebi'si rcsimlendirilmeye başlanmıştır 17

• Osmanh'da, dini konulu yazmalardan Siyer-i Nebi dışında Seyyid Lokman Aşuri'nin tıpkı Camfü't Tevarih gibi,ancak ondan çok uzun zaman sonra yazılan din tarihi ile siyasal tarihin birleştiği Zübtedü't Tevarih yazmasında da miraç tasvirleri bulunmaktadırı 8 •

Miraç tasvirlerinin el yazmalannda yapılmaya başlandığı 15. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar çok çeşitli anlatımları bulunmaktadır. Kuı;'an-ı Kerim ve hadisler gibi resmi din kaynakları tarafından nakledilen anlatımlar dışında başka kabullerin de etkisi olduğu görülmektedir. Çeşitlenen anlatımlardaki en güçlü etken, farklı coğrafyalarda yaşayan

müslüman toplumların kendi kültür ve inançlarından kaynaklanan miraç algılayışlarıdır.

16. yüzyıl ortalarında Safevi Dönemi bazı miraç tasvirlerine yeni bir fıgürün ve bu fıgür ile ilişkisi olan nesnelerin dahil edildiği görülmektedir. 1550 tarihli Tebriz ya da Kazvin işi olduğu tahmin edilen tasvir bu grubun elde edilen en erken tarihli ömeğidir. Bu tasvire ilk bakışta, ister istemez, ilgi üst köşedeki aslan fıgürüne kaymaktadır (Res.1).

Peygamber'in elinde tuttuğu yüzüğü aslana uzatırken resmedilmesi Şii dünyasının

miraç algılayışı ile bağlantılıdır. Safavi Hanedanhğı'nın kurucusu Şah İsmail'in (1487-1524) "Hatayi"ı 9 mahlasıyla yazdığı miraç ile ilgili şiirleri (Miraciyeler), bize tasvirterin ikonografisini çözmemizde yardımcı olmaktadır.

15 Al- Ani, a.g.e., s.334 16 Rachel Milstein, Miniature Painting in Ottoman Baghdad, Mazda Pub.DC. Losta Mesa C.A.

1980,s.l9. 17 Zeren Tanındı, a.g.e. 18 Günsel Renda "Üç Zübdetü't Tevarih Yazmasının incelenmesi", Ankara 1969, Hacettepe Üniver

sitesi Yayınlanmamış Doktor;t Tezi; "İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi'ndeki Zübdet'üt Tevarih'in Minyatürleri", Sanat , İstanbul 1977, sayı :6, sayfa 58-67; "Chester Beatty Kitaplığı'ndaki Zübdet'üt Tevarih ve Minyatürleri", Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu'na Armağan, İstanbul 1991, sayfa: 485-506.

19 Bektaşi menkıbelerinde, Alevi- Bektaşi geleneğinin doğrudan ve yetkiyle aksettiren, birinci elden kaynak olan ve hitap ettikleri çevrelerin ilmihali vazifesini gören Menakıb-ı Hacı Bektaşi Veli , Vilayet-i Otman Baba'da Şiiliğin iki ana esası olan Hz. Ali ve 12 İmam kültünün fazla kuvvetli olmayan ifadeler halinde yer alması; ayrıca diğerlerinde bu konuda tek satır dahi bulunmaması dikkat çeken bir özelliktir. Bu, Menkıbnamelerin çoğunun yazıldığı 15. yüzyılın ikinci yarısında

Şii propagandasının Anadolu'ya, henüz Bektaşilik'e dolayısıyla heterodoks çevrelere yeterince nüfus edecek bir kudrete ulaşamadığı şeklinde yorumlanmalıdır. Hatta zikr edilen menakıbnamelere bahsi geçen konuların daha sonraları, Şii etkisi ile eklendiği bile düşünülebilir.

·Böylece Bektaşi ve Kızılbaş zümrelerinin tam olarak ancak Safavi propagandasıyla Şii inanç mo-

345

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 9 Yıl: 2000

Bugün Anadolu'da Alevi Ayin-i Cemlerde de söylenen Miraciye'sinde: "Muhammed belin bağladz Anda ahir Cebrail İki gönil bir olu ben Yürüdüler dergalıa Vardz dergah kapzsına Gördü bir aslan yatar Aslan anda hamle kzldz Bastz koptu tufane Buyur szrr-z kainat Korkmas zn H abibirn dedi Hatemi (mührü) ağzına ver ki Aslan ister nişane Hatemi ağzına verdi Aslan oldu sakin Muhammed' e yol verdiler Aslan gitti nihane" şeklinde mi'raçtan söz etmektedir20

.

Miraciyenin devamına göre: Hz. Muhammed kırkların bulunduğu meclise girer ve kırklardan birinin getirdiği üzüm tanesiyle hepsi sarhoş olup dönrneğe başlar. Dönerlerken Peygamber'in sarığının tülbenti açılır ve tülbenti kırklar bölüşür2ı . Peygamber, aslanlı miraç tasvirlerinde , Miraciye'de de bahsedildiği gibi mührü aslana uzatırken resmedilmiştir (Res.! ,3-7). Aslan aynı zamanda, Şii inanışında Hz. Ali 'yi simgelemektedir22

•

I 590-161 O arasına tarihlenen ve İsfahan ekolünden olan örnekte (Res. 2) Peygamber mühür taşımaz ve elini cübbesi altına saklamıştır. Miraciye'de anlatıldığı gibi asianı ilk gördüğü andaki korkusu yansıtılmış olmalıdır. 1574-75 tarihli bir başka tasvirde ise her zaman üst köşede görmeye alışık olduğumuz aslan fıgürü sağ alt köşede resmedilmiştir (Res.7). Peygamber'in ve yüzünün durumu seçilemediği için ne tür bir davranış gösterdiği çözümlenememektedir.

Aslan fıgürü olan resimlerde, meleklerin kuşaklarından sarkan tülbent tasvirleri de bulunmaktadır. İmami Şiizmde melekler imamlarla doğrudan ilişkilendirilmiş , hatta meleklerin düzenli aralıklarla İmamların yanına gelip onların yataklarında uyudukları, onlarla aynı sofraya oturdukları ve en önemlisi onlarla birlikte her ibadete ve duaya katıldıkları kabul edilmektedir23

. Bu nedenle meleklerin miraç sırasında bölüşülen tülbenti neden taşırken gösterildikleri açığa kavuşmaktadır.

tiflerini tanıdığı ve benimsemeye başladığı gerçeği kendini göstermektedir. Bkz. Emine Tekel, Anadolu Alevi Geleneği, Ankara 1996,Hacettepe Üniversitesi Yayınlanmamış Lisans Tezi, s.121. Daha detaylı bilgi için bkz. Ahmet Yaşar Ocak, Bektaşi Menakıbnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri,İstanbul 1 983,Enderun Kitabevi.

20 Nejat Birdoğan, Alevilerin Büyük Hükümdan Şah İsmail Hatai,Can Yayınları, İstanbul 199l,s. 120

21 Tekel, a.g.e., s.58. 22 Tekel, a.g.e.,s.75. 23 1. Abrens- A. Madelung, "Melaike", The Encyclopedia of Islam, E..J.Brill, Leiden 1991,

cilt:III,s.l219.

346


1590-161 O arasına tarihi en en İsfahan e kolünden olan örnekte (Res.2) Peygamber tülbenti omzunda taşırken; 16. yüzyıl sonu Kazvin üslubundaki bir başka örnekte (Res.6) farklı olarak meleklerden biri tülbenti Peygamber'e uzatırken resmedilmiştir. Bu iki örnek, nakkaşların kalıpta değişikliklere gittiklerini göstermeleri açısından önemlidir.

1590-161 O arasına tarih! en en örnekte (Res.2) sol alt köşedeki meleğin elinde tuttuğu tane, kırklardan birisinin getirdiği üzüm tanesini; diğer elindeki maşrapa ise kırkları ve Peygamber' i esrikeden şerbeti simgeliyor olmalıdır.

16. yüzyıl Kazvin işi olan tasvirlerde (Res.3-6) aslan, Peygamber gibi haleli yapıl-mıştır. Bu davranış Kazvin üslubunun bir özelliği olduğu kadar aslan figürüne de Hz. Muhammed kadar önem atfettiklerini göstermektedir.

16. yüzyıl aslan figürlü miraç tasvirlerinde Peygamber'in önceki dönem örneklerinde olduğu yüzünün betimlenmeyip yüzünün beyaz bir peçe ile örtüldüğü görülmektedir.

Miraç resimlerinde karşımıza çıkan diğer önemli bir karakter olan Burak, her zaman insan çehreli ve katır gövdeli olarak resmedilmiştir. Kuyruğu çoğunlukla aslan kuyruğu şeklindedir ve gövdesi genellikle pembe renkte olup; gövdesi benekli ise, benekler gövde ile aynı ya da daha farklı tonda yapılmaktadır.

Cebrail'in giysisi ve yüzü diğer meleklerle aynı özellikleri taşımaktadır. Taçsız resmedildiği gibi taçlı yapıldığı tasvirlere de rastlanmakta olup; başındaki taç Burak'ınki ile aynı özelliktedir. Ayaklarının çıplak gösterildiği resimler dışında elbisesi altına gizlendiği örneklerde vardır. Çoğunlukla bir eliyle yön gösterirken resmedilse de, omzuna sarılı kumaşı ile ya da elinde sancak taşırken tasvir edilmiştir (Res.l ,2,6). Kırmızı sancak Şii dünyada şehitliği simgelemektedir.24

Cebrail'in, çoğunlukla Peygamber'in önünde yol gösteren bir kılavuz konumunda oluşu, tasvirlerde diğer meleklerden kolaylıkla ayrılmasını sağlamıştır. Miraç resimlerindeki meleklerin hepsi, birbirleri ile aynı fizyonomidedir ve aynı giysileri giymektedir. Kalabalık melek gruplarında bazı melekler, Burak ve Cebrail'in tacı ile aynı formda ya da yaprak şeklinde taçlarla betimlenmiştir. Saçlarındaki diadem ve zülüfleri ile zenginleştirilmiş

melek tasvirleri de bulunmaktadır.

Peygamber' e eşlik eden meleklerden bazıları içinde alev bulunan tepsiler (Res.l-7), meyve tabakları(Res.2), buhurdan (Res., 1 ,3,6), kılıç (Res.!) gibi eşyalar taşımaktadır.

Meleklerin buhurdan taşımaları, nakkaşın günlük hayatta karşılaştığı bir kullanımı resme katmasından kaynaklanabileceği gibi25

; Peygamber'in bulunduğu yerin güzel koktuğu ya da kokması gerektiği fikri zihinde caniandınimak istenmiş olabilir (Res. ı ,3 ,6).

Meleklerin taşıdıkları tepsi içindeki kase betimlemeleri, Peygamber'e miraç gecesi sunulan kasele ri simgelemektedir 26 (Res.l).

24 Tekel, a.g.e. s.58. 25 İslam dünyasında tütsü kullanımına çok sık rastlanmaktadır. Peygamber, Müslümanlardan Ka

be'nin güzel kokmasını sağlamalarını istemiştir; Hz. Ömer Suriye'den getirilen buhurdanı Medine Camisi içinde kullanmıştır; buhurdanlar günlük hayatta, düğünlerde, törenlerde ve doğumlarda da kullanılmıştır. Bkz. Al-Ani, a.g.e., s.309.

347

Sosyal !Jilimlerr Enstitüsü Dergisi Sayı : 9 Yıl : 2000

Bazı melekler Peygamber'in başından aşağıya alev dökerken resmedilmişlerdir. Alevlerle saygınlığı ve kutsallığı gösterilmek istenmiştir; ayrıca İslam inancında ışık, hem Allah' ı hem de doğru yolu yani İslamiyet'i simgelemektedir27

• Meleklerin sundukları ateş, ilahi bir nur olarak da açıklanabilir8

.

16. yüzyıl sonu Safavi Dönemi tasvirlerinde, özellikle Kısasü'l Enbiya (res.4-6) yazmalarında bulunan tasvirlerde, bir meleğin taşıdığı kitap miraç gecesi tamamlandığı söylenen Bakara suresini 29

, dolayısıyla da Kur'an-ı Kerim'i simgeliyor olabilir. Mevlana'nın anlatlığına göre miraç gecesi 90.000 sır Peygamber'e açılmıştır. 3° Kitap Allah'ın verdiği bu sırları da simgeliyor olabilir.

Kısas'ül Enbiya (Res.4-6) yazması örneklerine has bir başka özellik olarak, resmin aşağı kısmında bedeniniiL üst yarısı çıplak, elinde tespih tutan melek tasviri karşımıza çıkmaktadır. Bu tür melek betimlemesinin Kısas'ül Enbiya'nın metni ile ilgi olduğu düşünülmektedir. Tasvirlerdeki, tepsi içinde meyve (Res.2) sembolizminin benzer örnekleri Eyüp'teki mezar taşları üzerinde karşımıza çıkmaktadır. Yaşar Çoruhlu3

\ İslamiyet'teki meyve ikonografisini:

"Mezartaşlarındaki meyveler böylece ölen Müslüman 'ın samimi ve İslamiyer'e uygun bir hayat yaşadığım, bu dünyada he/al kılınan Allah 'ın yarattığı meyve/ere ve yemişlerle ya da insanların bundan yola çıkarak ürettiği emekler/e beslenip haram yenilmediğini ifade etmiş oluyor. Ayrıca bu meyve tasvir/eri; Kur'an-ı Kerim'deki ayet/erin açticiadığı gibi bir hayat sürü/düğünden dolayı, ölen kişinin Allah 'ın izniyle cennete gireceğine, böylece dünyadakine benzer meyve ve yemişlere besleneceğine, bu meyvelerin kaplar/ tabaklarla sunutaeağına işaret etmiş oluyor. " şeklinde açıklamaktadır.

Eyüp mezar taşlarından yola çıkılarak açıklanan, İslamiyet'teki meyve ikonografisinin ıniraç sahnelerine yabancı kalmayacağı söylenebilir. Ölen kişi için yorumlanan meyve tabakları Peygamber'e uyarlanmış olabilir.

İran'a yakın çevrelerin yani Şii dünyasının etkilerinin daha baskın olduğu bölgelerin miraç sahneleri, miraç ile doğrudan ilişkili olmayan betimlemelerin de katıldığı daha ard anlamların gizli olduğu tasvirlerdir. Osmanlı İmparatorluğu'nun miraç algılayışı yani Sunni Müslüman Dünya'nın miraç algılayışı daha yalın ve Kuran-ı Kerim, hadisler kaynaklı olurken, miraç tasvirlerinin sayısının daha fazla olduğu Şii Safevi ve ona yakın coğ-

26 Mescid-i Aksa'da Peyga.mber'c birinin içinde süt, diğerinin içinde şarap (şerbet ya da bal) bulunan iki kap (bazı rivayetlerde içi su dolu üçüncü bir kabın varlığından söz edilmektedir) sunulmuştur. Bkz. Köksal, a.g.e.,s.32.

27 Al-Ani, a.g.e., s.313. 2x Milstein, a.g.e., s. IS; R. Milstein, "Light Fire and the Sunin Islamic Painting", Studiesin Islamic

History and Civili:ıationin Honour of Professor David Ayalon, Cana Press, Jerusalem 1986, s.228.

29 Köksal, a.g.e.,s.326. 30 Milstein,a.g.e, s.28. 31 Yaşar Çoruhlu, "Eyüp ve Çevresindeki Mezartaşlarında Görülen Kase İçinde Meyve Tasvirleri

nin Sembolizmi", II. Eyüp Sultan Sempo:ıyumu Tebliğler 8-10 Mayıs1998, Eyüp Belediyesi Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İstanbul 1998, s. 123.

348

Sosyal Bilimler Erıstitüsü : 9 Yud : 2000

rafyalarcia daha farklı algılayışların etkisi görülmektedir. Osmanlı yapımı

sadece dini konulu eserlerde miraç tasviri bulumırken, Safavi ve coğrafyaya yerlerde miraç resimlerinin bulunduğu yazmalar çeşitlilik göstermekte, edebi yazmalarda da miraç tasviri karşımıza çıkmaktadır.

Özellikle Şii Dünya ve ona yakın bölgeler, miraç sahnelerinde resmi din kaynaklarının (Kur'an-ı Kerim ve hadisler) aniattıklarından farklı anlatımları benimsemişlerdir. Farklılaşan anlatımlardan biri olan aslan tasvirli miraç sahnelerinin sembolizminde sonuca ancak. Şii Safavi'nin algılayışı çözümlendiğinde varılabilmektedir. Sonuç olarak tasviri yapılan miracn tek bir kalıbı olmadığı; miraça atfedilen farklı anlamların tasvirleri etkilediği gorülmektedir.

349


RESİM 1

Cafer Al Sadiki, Falname, Vever Collection, 1550?, Tebriz ya da Kazvin (LowryNemazee A Jeweler's Eye : Iskaınic Arts of the Book from the Vever Collection, University of Washington Press, Washington 1988, s.125)

350


RESİM 2

Nizami, Hamse, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, R.881, y.48a, 1590-1610 M., İsfahan

351


RESİM3

Dehlevi, Hamse, Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi 377, y.45a, 16.yüzyıl sonu, Kaz vi n

352


RESİM4

Nişaburi, Kısasü'l Enbiya, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, H.l227, y.l90b, 16.yüzyıl, Kazvin (Serpil Bağcı, "Konya Mevlana Müzesi'ndeki Elyazmalarının Minyatürleri" ,Hacettepe Üniversitesi Yayınlanınam ış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1982)

353


RESİM 5

Nişaburi, Kısasü'l Enbiya, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, H.l228, y.l52b, 16.yüzyıl. Kazvin (Serpil Bağcı ,a.g.e.)

354


RESİM6

Nişaburi, Kısasü'l Enbiya, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, B.250, y.247b, 16.yüzyıl, Kazvin (Serpil Bağcı, ag.e.)

355


RESİM 7

Nişaburi, Kısasü'l Enbiya, Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye 980, y.159b, 16.yüzyıl

sonu, Kazvin

356


RESİM 8

Cami,Hamse, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, R.907, y.42a, 1574-75 M., Şiraz.

357

SANA Tl EL Y AZMALARINDA HZ. ASLAN -...

Documents

Transcript of SANA Tl EL Y AZMALARINDA HZ. ASLAN -...