BASISWOORDENLIJSTLATIJN

Drs. J. K. L. Babeliowsky Drs. D. den Hengst Drs. W. Holtland Drs. W. van Lakwijk Drs. J. Th. K. Marcelis Dr. H. Pinkster Drs. J. J. L. Smolenaars

Staatsuitgeverij, 's-Gravenhage 1975 ISBN 90 1200872 7

-------------------------------------

www.stilus.nl/woorden

-------------------------------------

Inleiding 2Samengestelde woorden 5Basisvocabularium 9Micro-lexica

Caesar 149Catullus 154Cicero 159Horatius 165Livius 174Lucretius 178Ovidius 182Sallustius 184Seneca 189Tacitus 192Vergilius 201

Woorden in micro-lexica 205

-------------------------------------

Inleiding

1 . De selektie van het materiaal

a. Het corpusBij het samenstellen van een basiswoordenlijst doet zich allereerst het probleem voor van de selektie van het materiaal. In principe is het mogelijk een woordenlijst te maken waarin met alle Latijnse auteurs rekening wordt gehouden, maar het is duidelijk dat een dergelijke lijst een onaanvaardbare omvang zou krijgcn en dat de leerlingen zouden worden belast met een grote hoeveelheid kennis waarvan ze bij hun lektuur geen profijt zouden hebben. Om die reden is deze basiswoordenlijst afgestemd op die Latijnse auteurs die in het Nederlandse onderwijs het meest gelezen worden. Welke auteurs dat zijn, is vastgesteld middels een in 1972 gehouden enquete onder alle bij het VWO werkzame classici.* Het meest werden de volgende tien auteurs genoemd: Caesar, Cicero (redevoeringen en filosofische werken), Sallustius, Livius, Seneca (brieven), Tacitus, Catullus, Vergilius, Horatius (oden) en Ovidius.Omdat de indruk bestaat, op grond van een aantal in voorbereiding zijnde en reeds voltooide schooledities, dat Lucretius de laatste jaren steeds meer op de scholen wordt gelezen, is ook deze auteur in het corpus opgenomen.

b. De frequentieVan deze auteurs behalve Lucretius, voor wie gebruik is gemaakt van J. Paulson Index Lucretianus, Leipzig 1926, zijn de woorden per computer naar frequentie geselekteerd bij het Laboratoire d'Analyse Statistique des Langues Anciennes te Luik. Daarbij is als norm aangehouden dat gemiddeld op elke 100 woorden die bij deze auteurs worden aangetroffen er ten minste 85 in de basiswoordenlijst moeten voorkomen.Die woorden die bij slechts één auteur zo dikwijls worden aangetroffen dat zij gegeven moeten worden om het vereiste dekkingspercentage te verkrijgen, zijn afzonderlijk gegroepeerd in zogenaamde micro-lexica per auteur. Alle overige woorden zijn bijeengeplaatst in het algemene gedeelte van de basiswoordenlijst.

2. De bewerking van het materiaal

a. De voorbeeldzinnenBij de bewerking van het materiaal is niet volstaan met het opgeven van de meest voorkomende betekenis(sen), maar is aan de grote meerderheid van de woorden een voorbeeldzin toegevoegd. Deze voorbeeldzinnen zijn ontleend aan authentieke teksten. De zinnen zijn zoveel mogelijk gekozen uit het werk van de auteurs die tot het corpus behoren.De overwegingen die hebben geleid tot het opnemen van voorbeeldzinnen zijn deels van taalkundige, deels van didaktische aard.Wat het taalkundige aspekt betreft, moeten de voorbeelden de leerlingen inzicht geven in de gebruikswijze van de woorden in de zin. Zo zal uit de voorbeelden bij preposities moeten blijken met welke naamval(len) zij verbondcn worden. Bij werkwoorden is het voor de leerling van belang te weten of hij te maken heeft met een eenplaatsig werkwoord (intransitivum), een tweeplaatsig werkwoord (transitivum, koppelwerkwoord) of een

*

? De resultaten van deze enquete zijn door de CML klassieke talen toegezonden aan alle leraren oude talen als appendix bij de nota getiteld "De funktie van een basiswoordenlijst en de eisen waaraan deze moet beantwoorden" .

drieplaatsig werkwoord (waarbij naast subjekt en objekt nog een derde komponent verplicht is, bijv. adimere alci alqd, afficere alqm alqa re). Verder is aangegeven welke konstruktie (Aci, bijzin ingeleid door ut e.d.) op een bepaald werkwoord pleegt te volgen. Behalve voorbeeldzinnen die dienen als illustratie van de wijze waarop het woord in de zin funktioneert, zijn ook veel voorkomende uitdrukkingen (res adversae, domi militiaeque) en idiomatische wendingen (ubi gentium) vaak als voorbeeld opgenomen.Didaktisch gezien kunnen de voorbeeldzinnen steun bieden doordat van een kontekst - hoe minimaal ook - een suggestieve werking kan uitgaan ten aanzien van de woordbetekenis. Met name is dat het geval waar een voorbeeld kon worden gevonden waarin woorden van verwante of juist tegengestelde betekenis naast elkaar voorkomen (bijv. frustra ac sine causa aliquid facere, exercitum fundere atque fugare, credo deos immortales sparsisse animos in corpora humana).Er is verder naar gestreefd de voorbeeldzinnen zo te selekteren dat daarin alleen woorden voorkomen die elders in de woordenlijst terugkeren. Ook door dezelfde voorbeeldzinnen bij verschillende woorden opnieuw te gebruiken is in de woordenlijst bewust een element van herhaling ingebracht.

b. De vertalingenHet leek noodzakelijk de voorbeeldzinnen vergezeld te doen gaan van vertalingen. De voorbeelden hebben, zoals gezegd, de taak de wijze waarop de woorden in zinsverband funktioneren te illustreren en behoeven niet tevens als vertaaloefening te dienen.Bij de vertaling is ernaar gestreefd verzorgd, hedendaags Nederlands te bezigen. Te dikwijls wordt in woordenlijsten en beginleergangen een Nederlands aangetroffen dat met de moderne omgangstaal weinig overeenkomst vertoont.Voor een groot deel van de Latijnse woorden biedt het Nederlands geen equivalent. In die gevallen is er niet naar gestreefd de leerlingen een reeks vertaalrecepten te geven, maar alleen de onmisbare grondbetekenissen. Uit de vertaling van de voorbeeldzinnen kan dan blijken hoe in een bepaalde kontekst een van de grondbetekenis afgeleide weergave moet worden gezocht. De konstatering dat de Nederlandse vertaling in bouw sterk afwijkt van het Latijnse voorbeeld zal de leerling ertoe dwingen langer na te denken over de manier waarop de mededeling in het Latijn is uitgedrukt dan wanneer hij gekonfronteerd wordt met een mot-à-mot vertaling. In veel gevallen zal de leraar of de leerling in staat zijn een andere, evenzeer acceptabele, vertaling van het voorbeeld te geven. Een en ander zal hopelijk de neiging van veel leerlingen tegengaan om woord voor woord Nederlandse "equivalenten" achter elkaar te plaatsen om vervolgens te zien hoe daarvan een Nederlandse zin kan worden gemaakt, en ertoe bijdragen dat zij eerst proberen de zin als geheel te begrijpen om daarna de daarin vervatte mededeling in korrekt Nederlands weer te geven.

3. Suggesties met betrekking tot het gebruik van de basiswoordenlijstDe term basiswoordenlijst moet niet in die zin opgevat worden dat al in het beginonderwijs deze lijst aan de leerlingen zou moeten of kunnen worden voorgelegd. De grote hoeveelheid woorden en de moeilijkheidsgraad van de syntaktische verschijnselen die in de voorbeelden terloops aan de orde komen, zouden ontmoedigend werken. Wel verdient het aanbeveling om al tijdens het beginonderwijs aan de hand van de basiswoordenlijst na te gaan welke woorden in de beginleergang wel en welke niet noodzakelijkerwijs gekend moeten worden om bij de lektuur van authentieke teksten een degelijke lexikale ondergrond te hebben.Wanneer de leerlingen authentieke teksten gaan lezen, kan de basiswoordenlijst dienen als woordenboekje waarop de leraar in zijn annotatie kan voortbouwen.

Iedere leraar zal voor zichzelf moeten beslissen of hij de woordenlijst door zijn leerlingen wil laten memoriseren. Als men daartoe besluit, verdient het aanbeveling niet voor de vijfde klas tot memoriseren over te gaan. De leerling heeft dan en door de woordenkennis opgedaan bij de beginleergang en door het gebruik dat hij van de lijst heeft gemaakt bij de eerste lektuur een gunstige uitgangspositie.Ook voor het eindonderwijs geldt dat het de leraar, c.q. de toekomstige vervaardiger van geannoteerde tekstedities, een aanzienlijke tijdsbesparing kan opleveren wanneer hij in zijn annotatie onvermeld kan laten wat in de basiswoordenlijst gegeven is.Wij zijn dank verschuldigd aan de heren drs. H. Chr. Albertz, dr. A. J. Kleywegt, dr. P. G. van der Nat en drs. S. van Oorde voor de kritische opmerkingen die wij van hen mochten ontvangen. Op- en aanmerkingen van gebruikers, waarvoor wij ons aanbevolen houden, kunnen worden toegezonden aan het bureau van de CML klassieke talen, Hinthamereinde 721, 's-Hertogenbosch.

Drs. J. K. L. Babeliowsky Drs. D. den Hengst Drs. W. Holtland Drs. W. A. van Lakwijk Drs. J. Th. K. Marcelis Dr. H. Pinkster Drs. J. J. L. Smolenaars

Samengestelde woorden

Veel Latijnse woorden zijn gevormd door toevoeging van voorvoegsels (prefixen) of achtervoegsels (suffixen) aan andere woorden of stammen van woorden. In de regel is de betekenis van dergelijke samengestelde woorden gemakkelijk af te leiden. Wanneer dat inderdaad het geval is, zijn deze woorden niet in de basiswoordenlijst opgenomen.

Substantiva

Van adiectiva kunnen substantiva worden gevormd door de suffixen -tas, -ia of -tia en -tudo.

Voorbeelden:

liber vrij libertas,-atis vrijheidceler,-is snel celeritas,-atis snelheidverus waar veritas,-atis waarheid

ignavus laf ignavia lafheidpotens,-tis machtig potentia machttristis bedroefd tristitia bedroefdheid

pulcher mooi pulchritudo,-inis schoonheidlongus lang longitudo,-inis lengtemagnus groot magnitudo,-inis grootte

Ook van werkwoorden worden substantiva gevormd, door de uitgang -um van het supinum te vervangen door -io of -tor.

Voorbeelden:

accusare aanklagen accusatio,-ionis aanklacht(sup.: accusatum)

dominari overheersen dominatio,-ionis overheersing(sup.: dominatum)

prodere verraden proditio,-ionis verraad(sup.: proditum)

accusare aanklagen accusator,-is aanklager(sup.: accusatum)

gubernare besturen gubernator,-is stuurman(sup.: gubernatum)

scribere schrijven scriptor,-is schrijver(sup.: scriptum)

Adiectiva

Het prefix in- geeft aan een adiectivum een betekenis die tegengesteld is aan die van het grondwoord (vgl. het nederlandse on-).

Voorbeelden:

dignus waardig indignus onwaardigfirmus sterk infirmus zwakmortalis sterfelijk immortalis onsterfelijk

In het laatste voorbeeld is te zien hoe de laatste letter van het prefix invloed ondergaat van de eerste letter van het grondwoord. Dit verschijnsel (assimilatie) doet zich bij samenstelling met prefixen heel dikwijls voor.Het prefix dis- geeft een betekenisverandering die veel lijkt op wat we hierboven bij in- zagen.

Voorbeelden:

similis gelijk dissimilis ongelijkfacilis makkelijk difficilis moeilijk

In het laatste voorbeeld is te zien dat er assimilatie optreedt, maar ook dat de klinker - a - van het grondwoord facilis verandert in - i -. Dergelijke klinkerwisselingen doen zich bij samenstelling dikwijls voor.Van werkwoorden kunnen adiectiva worden afgeleid met behulp van de suffixen -bilis en -ax.

Voorbeelden

amare beminnen amabilis beminnelijkhorrēre huiveren horribilis huiveringwekkendmirari bewonderen mirabilis bewonderenswaardigaudēre durven audax,-acis (over)moedigfugere vluchten fugax,-acis vluchtig, snelrapere roven rapax,-acis roofzuchtig

Van substantiva kunnen adiectiva worden afgeleid met behulp van de suffixen -lis en -osus.

Voorbeelden:

hostis,-is vijand hostilis vijandig, van de vijandvir man virilis mannelijknatura natuur naturalis van de natuur, natuurlijkumbra schaduw umbrosus schaduwrijkaestus,-us hitte aestuosus gloeiendpericulum gevaar periculosus gevaarlijk

Verba

Werkwoorden die eindigen op -scere geven het begin van een handeling aan. Zij worden inchoativa genoemd.

Voorbeelden:

gemere steunen, kermen ingemiscere beginnen te kermendormire slapen obdormiscere in slaap vallencreber veelvuldig percrebrescere zich algemeen verbreidensenex, senis oude man senescere oud worden

Zijn inchoativa afgeleid van andere werkwoorden, zoals in de eerste twee voorbeelden, dan is de vorm van het perfectum gelijk aan die van het grondwerkwoord. Dus: gemui - ingemui, dormivi - obdormivi.

Van veel werkwoorden kunnen andere werkwoorden gevormd worden door de uitgangen -are of -itare achter de stam (meestal de supinum-stam) te plaatsen. Deze werkwoorden

geven aan dat de handeling van het grondwerkwoord in versterkte mate (intensiva) of herhaalde malen (frequentativa) wordt verricht.

Voorbeelden:

ostendere tonen ostentare nadrukkelijk tonen,(sup.: ostentum) pronken met

quatere schokken quassare hevig schokken(sup.: quassum)

venire komen ventitare geregeld komen(sup.: ventum)

dicere zeggen dictitare bij herhaling zeggen(sup.: dictum)

en dictare nadrukkelijk zeggen,dicteren

Zeer talrijk zijn de werkwoorden die samengesteld zijn met een prepositie. Zij worden composita (samengestelde werkwoorden) genoemd ter onderscheiding van simplicia (enkelvoudige werkwoorden). In de onderstaande lijst zijn de meest voorkomende preposities in hun meest gangbare betekenis gegeven.

Voorbeelden:

Composita met re- (terug, opnieuw)

vocare roepen revocare terugroepenpellere drijven repellere terugdrijven

novare nieuw maken renovare herstellenvisere bezoeken revisere weer opzoeken

Composita met con- (bijeen)

loqui spreken colloqui samen sprekentrahere trekken contrahere samentrekkenvocare roepen convocare bijeenroepen

Composita met di(s)- (uiteen)

gradi lopen digredi uiteengaan(klinkerwisseling!)

iacere werpen disicere uiteenwerpen

Composita met e(x)- (uit, weg)

ferre dragen efferre naar buiten dragenrumpere breken erumpere een uitval doen

Composita met de- (naar omlaag)

ponere zetten deponere neerzetten, afleggeniacere werpen deicere neerwerpen

Composita met trans- of tra- (over heen)

gradi lopen transgredi overschrijdenducere leiden traducere overzetten

Composita met circum- (omheen)sistere gaan staan circumsistere er om heen gaan staanvenire komen circumvenire omsingelen

Composita met a-, ab-, abs (vanaf, weg)

ferre brengen auferre wegnemencedere gaan abscedere weggaan

Composita met ad- (naartoe, bij)

iungere verbinden adiungere toevoegenponere zetten apponere erbij zetten

Composita met pro- (naar voren, in het openbaar)

ferre brengen proferre naar voren brengenponere zetten proponere in de openbaarheid brengen

Composita met per- (door heen, door en door)

agere doen peragere voltooienterrēre verschrikken perterrēre doodsbang maken

Composita met prae- (vooruit)

mittere zenden praemittere vooruitzendenfigere bevestigen praefigere aan de voorzijde bevestigen

Composita met praeter- (voorbij)

ire gaan praeterire passerenvehi varen praetervehi varen langs

a(b)

abdere-didi, -ditum

abesseafui

abire-ii, -itum

abstinēre-tinui

ac, atque

accedere-cessi, -cessum

accendere-cendi, -censum

accidere-cidi

accipere-cipio, -cepi,-ceptum

van(af)

door

verbergen

afwezig -, verwijderd zijn

weggaan

afhouden van

en

naderen, erbij komen

in brand steken

aanvuren

gebeuren

ontvangen, krijgen

vernemen

venimus a theatrowe komen van het theater

ab urbe conditasinds de stichting van de stad

laudari ab aliquodoor iemand geprezen worden

penitus in Apuliam se abdidithij verborg zich in de binnenlanden van Apulië

querelae ab initio operis mei certe absintlaat ik althans aan het begin van mijn werk niet klagen

nos Danaos abiisse rati urbe exiimuswij kwamen de stad uit, omdat we dachten dat de Danai weggegaan waren

(se) cibo abstinerezich van voedsel onthouden, vasten

accedit quod; accedit uter komt nog bij dat

plebis animum oratione accendithij zette het volk door zijn toespraak in vuur en vlam

casu accidit ut id primus nuntiarethet kwam toevallig zo uit dat hij het als eerste berichtte

accipere pecuniamgeld in ontvangst nemen

aliquem benigne accipereiemand hoffelijk ontvangen

a maioribus sic accepimusvan onze voorouders hebben we het zo geleerd

acer, -ris

acies

acutus

hevig, fel vurig

slag

slaglinie

scherp

equus acereen vurig paard

multi in hac acie cecideruntvelen zijn in deze slag gesneuveld

copias in aciem instruerede troepen in slagorde opstellen

cacumen collis acutumeen spitse heuveltop

ad

addere-didi, -ditum

adducere-duxi, -ductum

adeo

adesse-fui

naar

tot

bij

toevoegen

brengen naar

brengen tot

zo(zeer)

aanwezig zijn

steunen

tendere manus ad caelumzijn handen uitstrekken naar de hemel

duae cohortes ad id ipsum instructaetwee cohorten speciaal hiertoe opgesteld

villa quae est ad Bauloseen villa bij Bauli

ea res multum animis eorum addiditdit maakte hun moed veel groter

feras gentes in Italiam adducereonbeschaafde volkeren Italië binnen brengen

his rebus adductidoor deze omstandigheden ertoe gebracht

adeone ignarus es ut haec nescias?ben je zo slecht op de hoogte dat je dit niet weet?

omnes qui aderantalle aanwezigen

si fortuna coeptis aderitals het geluk onze onderneming welgezind is

adhibēre-hibui, -hibitum

adhuc

adicere-icio, -ieci, -iectum

adimere-emi, -emptum

adipisci-eptus sum

adire-ii, -itum

er bij halen

gebruiken

tot nu toe

nog

toevoegen

ontnemen

verkrijgen

gaan naar

zich wenden tot

sive medicum adhibueris sive non adhibueris, convalescesof je er een dokter bijhaalt of niet, je zult beter worden

saevitiam in servos adhiberewreed optreden tegen slaven

si quis adhuc precibus locusals er nog plaats is voor smeekbeden

ad belli laudem doctrinae et ingenii gloriam adiecitaan zijn faam als militair voegde hij nog de roem van geleerdheid en intelligentie toe

alicui libertatem adimereiemand de vrijheid ontnemen

potentiam apud unum, odium apud omnes adeptus estinvloed verkreeg hij bij één man, gehaat maakte hij zich bij allen

abeam an maneam, adeam an fugiam?moet ik weggaan of blijven, er naar toe gaan of vluchten?

aditus, -us

adiungere-iunxi, -iunctum

adiuvare-iuvi, -iutum

administrare

admirari

toegang

toevoegen

helpen

beheren, besturen

bewonderen

zich verwonderen

aliquem scripto adirezich schriftelijk tot iemand wenden

aliquem aditu arcereiemand de toegang ontzeggen

Ciliciam ad imperium populi Romani adiunxithij voegde Cilicië toe aan het rijk van het Romeinse volk

fortes fortuna adiuvathet geluk is met de dapperen

rem familiarem administrarezijn vermogen beheren

eum admiror atque diligoik bewonder hem en mag hem graag

admiratus sum brevitatem epistulaeik heb me verwonderd over de kortheid van je brief

admonēre-monui, -monitum

adolescens, -tis

adstare-stiti

adventus, -us

adversus (adj)

adversus, adversum (prep)

adulterium

aedes, -is

wijzen op

aansporen

jonge man

erbij staan

aantocht, aankomst

toegewend, recht tegenover

tegen(over)

jegens

overspel

vertrek, tempel

Catilina alium egestatis, alium cupidinis suae admonebatCatilina herinnerde sommigen aan hun armoede, anderen aan hun begeerte

me admonuit ut scriberem ad tehij spoorde me ertoe aan jou te schrijven

adolescens vel puer potiuseen jonge man of, liever gezegd, een jongen

arrectis auribus adstantmet gespitste oren staan ze erbij

sub adventum triumvirorumkort voor de komst van de Driemannen

vulnus adversum accipereeen wond in de voorkant van het lichaam oplopen

adverso amnestroomopwaarts

res adversaetegenspoed

ubi nemo hostium adversus eum prodiittoen niemand van de vijanden op hem toe kwam

pietas est iustitia adversus deos`pietas' is gerechtigheid jegens de goden

in adulterio deprehendiop overspel betrapt worden

aegre

pl.: huis

met moeite

aedes Minervaede tempel van Minerva

bellum sumitur facile, aegerrime desiniteen oorlog breekt gemakkelijk uit, maar komt heel moeilijk tot een einde

aeque

aequare

aequor, -is

aequus

aër, aëris

aërius

aes, -aeris

aestas, -atis

aestimare

aestus, -us

ongaarne

net zo, even

evenaren, gelijk maken

zee

vlak

gelijk

billijk

gunstig

(beneden)lucht

van -, in de lucht

brons, geld

zomer

schatten, menen

deining

hitte

aegre ferre aliquidiets onaangenaam vinden

tibi sunt aeque noti ac mihije kent ze net zo goed als ik

aliquem caelo laudibus aequareiemand hemelhoog prijzen

vastum maris aequorde uitgestrekte oppervlakte van de zee

aequam memento rebus in arduis servare mentemdenk eraan in moeilijke omstandigheden je evenwichtigheid te bewaren

praetor aequus et sapienseen rechtvaardige en wijze praetor

oculis aspicere aequiswelwillend aanzien

Anaximenes aera deum statuitAnaximenes poneerde dat de lucht een god was

aerias carpere viasz'n weg afleggen door de lucht

aes alienumgeld van een ander, schuld

aestate ineuntebij het begin van de zomer

aliquid unius assis aestimareiets geen cent waard achten

delphines aestum secabantde dolfijnen doorkliefden de golven

solis aestusde hitte van de zon

aetas, -atis leeftijd

levenstijd

a prima aetatevan de vroegste jeugd af

reliqua aetas

aeternus

aether, -is

aevum

affectus, -us

afferreattuli, allatum

afficere-ficio, -feci, -fectum

age (imper. bij agere)

ager

periode

eeuwig

(boven)lucht, hemel

tijd

leven(sduur)

gemoedsgesteldheid, stemming

ergens heen brengen

melden

veroorzaken

iemand iets aandoen

vooruit!

akker, veld

de rest van zijn leven

aurea aetasde gouden eeuw

Roma aeternahet eeuwige Rome

Iuppiter aethere summo despicitJupiter ziet uit de hoge hemel neer

in omne aevumvoor altijd

aevum omne et breve et fragile estelk leven is kort en broos

diversos affectus exprimere, flentis et gaudentistegengestelde stemmingen uiten: huilen en lachen

epistulam ad aliquem afferreiemand een brief bezorgen

crebri rumores afferunturtal van geruchten worden overgebracht

alicui mortem afferreiemands dood veroorzaken

aliquem laetitia afficereiemand blij maken

eum magna difficultate afficiebathij bezorgde hem grote moeilijkheden

age, perge, quaeso!vooruit, ga door, alsjeblieft!

agereegi, actum

aggredi

drijven

doorbrengen

(be)handelen

zich wenden tot

praedam prae se agerebuit voor zich uit drijven

vitam agerehet leven doorbrengen

tua res agiturjouw belang staat op het spel

animus semper appetit aliquid agerede geest streeft er altijd naar iets te doen

agebant cum eo ut de ea mente desisteretzij probeerden hem er toe te bewegen die gedachte uit zijn hoofd te zetten

his praecepit omnes mortales pecunia aggrediantur

-gredior, -gressus sum

agitare

agmen, -inis

agnoscereagnovi, agnitum

agnus

agrestis

agricola

ondernemen, beginnen

aanvallen

opjagen, zich met iets bezig houden

stoet, kolonne

herkennen, inzien

erkennen

lam, jong schaap

tot de akker behorend

onbeschaafd

landbouwer, boer

hij beval hen te proberen alle mensen om te kopen

ea de re disserere aggrediorik ga een uiteenzetting geven over deze kwestie

res multum agitataeen zaak waarmee men zich uitvoerig heeft beziggehouden

agmen magis quam aciesmeer een kolonne dan een slaglinie

deos agnoscoik herken een goddelijk ingrijpen

aliquem ducem agnoscereiemand als aanvoerder erkennen

inter audaces lupus errat agnosde wolf zwerft tussen roekeloze lammeren

vita agrestishet leven op het platteland

animus agrestis ac duruseen lompe en ongevoelige geest

ait

ala

albus

alerealui, altum

ales, -itis

alienus

zeggen, beweren

vleugel (van een vogel)

vleugel (van een leger,waar de bondgenoten en/of de ruiterij zijn opgesteld)

wit

voeden, grootbrengen

gevleugeld, vogel

aan een ander toebehorend

vreemd

ut aiuntzoals men zegt

praefectus alaecommandant van de cavalerie

filiae eius publice alunturzijn dochters worden op staatskosten grootgebracht

civitatem alerehet welzijn van de burgerij bevorderen

equus aleshet gevleugelde paard

aes alienumgeld van een ander, schuld

homines alienissimiwildvreemde mensen

alioqui

aliquando

aliquis

ongunstig

overigens

eens, ooit

iemand, een of andere, 'n

alieno temporeop een ongunstig tijdstip

milites tantum defuerunt; alioqui magnificus triumphus fuitalleen de soldaten ontbraken; verder was het een schitterende triomftocht

erit aliquando ille dieseens zal die dag komen

aliquis dixeritiemand zou kunnen zeggen

si quis quid rumore acceperitals iemand iets bij geruchte heeft vernomen

aliter

alius

almus

alter, -ius

altus

amare

amarus

ambitio, -ionis

amboambae, ambo

amicitia

amittere

op een andere wijze, anders

(een) ander

voedend, weldadig

de een (c.q. de ander)

tweede

hoog, diep

liefhebben, houden van

bitter, grievend

politieke campagne

beide (tesamen)

vriendschap

verliezen

non aliter quam si ruat omnis Carthagonet alsof heel Carthago ineenstortte

illi sunt alio ingenio atque (ac) tuzij hebben een ander karakter dan jij

alius ... aliusde een ... de ander

alius alio fugitde een vlucht hierheen, de ander daarheen

almae nutricis blanda loquellahet liefkozend gepraat van de voedster

altera ex duabus legionibuséén van de twee legioenen

primus, alter, tertius ...de eerste, de tweede, de derde ...

nihil est tam angusti animi quam amare divitiasniets getuigt zó van bekrompenheid als (zijn) rijkdom lief te hebben

sermo amaruskrenkende woorden

per ambitionem probos se simulaverunttijdens hun kandidatuur deden zij zich fatsoenlijk voor

in amicitiam populi Romani venireeen vriendschapsverdrag sluiten met het Romeinse volk

duce amisso exercitus dilapsus est

-misi, -missum na het verlies van de aanvoerder viel het leger uiteen

amnis, -is

amor, -is

amplecti amplexus sum

amplus

an (vraagpartikel)

anguis, -is

angustus

anima

animadvertere-verti, -versum

stroom, rivier

liefde

omarmen

ruim, aanzienlijk

of

slang

nauw, eng, beperkt

adem, levensadem, leven, ziel

opmerken, aanmerkingen maken op, straffen

rapidus amniseen snelstromende rivier

difficile est longum subito deponere amoremhet is moeilijk een langdurige liefde ineens op te geven

genua amplectens effatur talia supplexzijn knieën omvattend spreekt hij smekend de volgende woorden

nox tellurem amplectiturde nacht omvat de aarde

amplissimo genere natusvan zeer aanzienlijke afkomst

nihil amplius dixitverder zei hij niets

dicam huic an non dicam?zal ik het hem vertellen of niet?

nescio an hoc futurum sitik weet niet of dit niet gebeuren zal (dit zou wel eens kunnen gebeuren)

latet anguis in herbaer schuilt een adder onder het gras

nihil est tam angusti animi quam amare divitiasniets getuigt zó van bekrompenheid als (zijn) rijkdom lief te hebben

animam ducereademhalen

animus est quo sapimus, anima, qua vivimus`animus' is dat waardoor wij redelijk denken, `anima', dat waardoor wij in leven zijn

institueras animadvertere in eosjij had besloten hen te straffen

animal, -is

animus

levend wezen

dier

ziel

geest

animal providum et sagax homo estde mens is een vooruitziend en intelligent wezen

rationi nullum animal obtemperatgeen dier gehoorzaamt aan de rede

credo deos immortales sparsisse animos in corpora humanaik geloof dat de onsterfelijke goden zielen in menselijke lichamen hebben ondergebracht

difficile est animum perducere ad contemptionem

annus

ante, antea (adv.)

ante (prep.)

antequam

antiquus

antrum

anxius

aper

gemoed

moed

jaar

tevoren

voor

voordat

oud

grot

bezorgd, angstig

wild zwijn

animaehet is moeilijk de geest tot minachting voor het leven te brengen

plebis animum oratione accendithij zette het volk door zijn toespraak in vuur en vlam

ea res multum animis eorum addiditdit maakte hun moed veel groter

ineunte annobij het begin van het jaar

multis annis anteveel jaren tevoren

Hannibal ante portas!Hannibal staat voor de poorten!

antiquissimis temporibusin de oudste tijden

anxius animibezorgd in zijn hart

aperireaperui, apertum

apertus

apis, -is

apparēre-parui

apparet

appellare

appetere-petivi, -petitum

openen

onthullen

open, openbaar

bij

verschijnen

het is duidelijk

toespreken, roepen, noemen

streven naar

portam aperitezet de poort open

occulta quaedam et quasi involuta aperuithij openbaarde bepaalde verborgen en, om zo te zeggen, verhulde zaken

invidia in occulto, adulatio in aperto erant de haat was verborgen, de vleierij voor ieder duidelijk

apes insidunt floribusde bijen strijken neer op bloemen

apparent rari nantes in gurgite vastohier en daar ziet men mensen zwemmen in de wijde, kolkende zee

servum hunc domini pauperis esse apparethet is wel duidelijk dat dit de slaaf van een arme meester is

milites benigne appellavithij sprak de soldaten vriendelijk toe

animus semper appetit aliquid agerede geest streeft er altijd naar iets te doen

apponere-posui, -positum

aptus

apud

aqua

ara

begeren

zetten bij, - op

geschikt

bij

water

altaar

alieni appetensop andermans bezit uit

lumen in mensa appositumeen lamp die op de tafel is gezet

quod tuae aetati est aptissimumwat het best bij jouw leeftijd past

sedere apud aliquembij iemand zitten

Thales aquam dixit esse initium rerumThales zei dat alles uit water is ontstaan

pro aris et focis pugnarestrijden voor altaren en haardsteden

aratrum

arbitrium

arbitrari

arbor, -is

arcērearcui

arcessere arcessīvi,arcessītum

arcus, -us

ardērearsi

arduus

arena, harena

argutus

ploeg

oordeel, beslissing

menen

boom

weren

ontbieden, laten komen

boog

branden

steil, moeilijk

zand

scherp(zinnig)

sui arbitrii esseeigen baas zijn

ut ego arbitrornaar ik meen

nullam sacra vite prius severis arboremje moet geen boom eerder planten dan de heilige wijnstok

aliquem aditu arcereiemand de toegang ontzeggen

Gallos auxilio arcessivithij riep de Galliërs te hulp

non semper tendit arcum ApolloApollo houdt de boog niet altijd gespannen

tua res agitur paries cum proximus ardetals de muur van je buurman in brand staat, gaat het jou ook aan

omnes ardebant ad ulciscendumallen brandden van verlangen om zich te wreken

aequam memento rebus in arduis servare mentemdenk eraan in moeilijke omstandigheden je evenwichtigheid te bewaren

aestu miscentur arenaehet zand wordt door het kolkende water opgewoeld

dicta argutissimapuntige uitspraken

aridus droog, dor lignum aridumdor hout

arista

arma, -orum

armatus

armentum

arrigere-rexi, -rectum

arripere-ripio, -ripui, -reptum

ars, -tis

artus, -uum

arvum

arx, arcis

asper

(koren)aar

wapens

tuigage

gewapend

kudde

opsteken

aangrijpen

ambacht, techniek

wetenschap, kunst

ledematen

bouwland, akker

burcht, citadel

ruw

moeilijk

arma inferrede oorlog beginnen

arma navisde tuigage van het schip

armatisoldaten

arrectis auribus adstantzij staan er met gespitste oren bij

tempus arriperede gelegenheid aangrijpen

Ennius ingenio maximus, arte rudis eratEnnius bezat een geweldig talent, maar zijn techniek was onvolmaakt

ars ea quam Graeci philosophiam vocantdie wetenschap die de Grieken `philosophia' noemen

ars rhetoricaredenaarskunst, theorie van de welsprekendheid

somnus fessos artus complectiturde slaap komt over hun vermoeide ledematen

arva laetavruchtbare akkers

arcem Capitolii insidebantzij hielden het Capitool bezet

loca aspera et montuosaruw en bergachtig terrein

opinione asperiuslastiger dan men dacht

aspernari

aspicere-spicio, -spexi,-spectum

assequi-secutus sum

afwijzen

aanschouwen

bereiken

amicitiam alicuius aspernariiemands vriendschap afwijzen

Iuppiter haec oculis aspicit aequisJuppiter ziet dit welwillend aan

si Romae es, iam me assequi non potesals je in Rome bent, kun je me niet meer bereiken

assiduus

astrum

at

ater

atqui

atrox, -ocis

attingere-tigi, -tactum

auctor, -is

verkrijgen

onafgebroken

ster(rebeeld)

maar

zwart

(maar) toch

grimmig, dreigend

aanraken

(iemand die aan het begin van iets staat)

omnes honores assecutus estalle ereambten heeft hij verkregen

sidera assiduo sunt omnia motude sterren zijn allemaal onophoudelijk in beweging

sic itur ad astrazo verkrijgt men onsterfelijke roem

dies Cannensis dies aterde dag van Cannae is een zwarte dag

o rem difficilem et inexplicabilem! Atqui explicanda est.Wat is dat moeilijk en onverklaarbaar!Toch moet het verklaard worden.

atrox ingeniumeen grimmig karakter

proelium atroxeen verbitterd gevecht

ut primum forum attigizodra ik me met politiek ging bezighouden

auctor generisstamvader

auctor belliaanstichter van de oorlog

auctor (rerum)geschiedschrijver

auctoritas, -atis

audacia

audēreausus sum

audire

gezag

besluit (van de senaat)

(over)moed

(aan)durven, wagen

horen

plus apud me antiquorum auctoritas valethet gezag der ouden weegt bij mij zwaarder

patrum auctoritatekrachtens senaatsbesluit

una in audacia spes salutis estde enige kans op redding is in moed gelegen

locuti magis quam ausi sunt tantum facinusze spraken meer over zo'n grote misdaad dan dat ze hem aandurfden

non eum querentem quisquam audivitniemand hoorde hem ooit klagen

saepe hoc maiores natu dicere audivivaak heb ik ouderen dit horen zeggen

augēreauxi, auctum

augur, -is

aura

aureus

auris, -is

aurora

auspicium

vergroten, vermeerderen

ziener (van vogeltekens), voorspeller

wind, bries, lucht

gouden

oor

de dageraad, het oosten

waarneming van vogeltekens

voorteken

periculum in dies augeturhet gevaar neemt met de dag toe

dum flavit velis aura secunda meiszolang het mij voor de wind ging

aurea aetasde gouden eeuw

arrectis auribus adstantmet gespitste oren staan ze erbij

non omnes habent auspicium magistratusniet alle magistraten hebben het recht om de vogeltekens te raadplegen

bona auspicia augur rettulitde ziener meldde gunstige voortekenen

auster

aut

autem

autumnus

auxilium

avus

axis, -is

barbarus

opperbevel

zuidenwind, zuiden

of

maar, echterverder, namelijk

herfst

hulp

pl. hulptroepen

grootvader, voorvader

as

hemel(as)

adi. onbeschaafd, ruwsubst. vreemdeling

ductu Germanici, auspiciis Tiberiionder aanvoering van Germanicus, maar onder verantwoordelijkheid van Tiberius

aut vincemus aut moriemurwij zullen winnen of sterven

auxilio esse amicoeen vriend helpen

auxilia regis nullo ordine iter fecerantde hulptroepen van de koning hadden de tocht gemaakt zonder het gelid te bewaren

paene curru excussus est axe diffractobijna was hij uit de wagen geslingerd doordat de as brak

mundus versatur circum axem caelide wereld draait om de hemelas

homines feri atque barbariruige, onbeschaafde lieden

beatus ille qui procul negotiis...gelukkig is de man die ver van het drukke leven...

beatus

bellum

gelukkig, gezegend

oorlog

bene

beneficium

benignus

bestia

biberebibi

bis

blandus

bonus(melior, optimus)

bos, bovis

bracchium

brevi (adv)

brevis

cacumen, -inis

goed

weldaad, dienst

welwillend

beest, dier

drinken

tweemaal

innemend, lieflijk

goed, voornaam

pl. n. goederen

rund

arm

(in) korte tijd

kort

top, spits

tua beneficia erga mede door jou aan mij bewezen diensten

fortuna nunc mihi nunc alii benignahet lot, nu eens mij, dan weer een ander goedgezind

quid interest inter hominem et bestiam?wat is het verschil tussen een mens en een dier?

nunc est bibendumnu is het tijd om te drinken

bis terquemeermalen

almae nutricis blanda loquellahet liefkozend gepraat van de voedster

omnia mea bonamijn hele bezit

bracchio sinistro scutum miles teneteen soldaat houdt zijn schild links

brevi post Romam rediitkorte tijd later keerde hij naar Rome terug

via breviseen korte wegbreve tempus aetatisde korte levensduur

cacumen collis acutumeen spitse heuveltop

caderececidi, casum

caecus

caederececīdi, caesum

vallen

sneuvelen

blind

omhakken

praecipites cadunt in aquamzij vallen hals over kop in het water

multi in hac acie cecideruntvelen zijn in deze slag gesneuveld

Appius Claudius, cui cognomen Caeco fuitAppius Claudius, die de bijnaam de Blinde had

silvas caedere Caesar instituitCaesar begon de bossen te kappen

caedes, -is

caelestis

caelum

caeruleus

campus

candidus

canerececini

doden

slachting, bloedbad

hemels, goddelijk

godheid, god

hemel, lucht

blauw, groen

veld, vlakte

stralend wit

stralend

(be-)zingen

ille dies quo Tiberius Gracchus est caesusdie dag waarop Tiberius Gracchus is vermoord

caedes inde, non iam pugna fuitvanaf dat moment was het geen gevecht meer, maareen slachting

numen caelestegoddelijke macht

in numerum caelestium adscitus esthij is opgenomen onder de goden

mare et terrae et quod tegit omnia caelumde zee, het land en de alles overkoepelende hemel

caelum bonumeen gezond klimaat

Campus Martiushet Marsveld

toga candidade kleding van een candidaat voor een staatsambt

candidus et pulcher puereen wonderschone jongen

arma virumque canoik bezing de man en zijn krijgsdaden

canis, -is

cantare

cantus, -us

caperecapio, cepi, captum

capillus

voorspellen

hond

zingen

lied, gezang

pakken, nemen

haar

si non vana canunt mea somniaals de voorspellingen van mijn dromen iets inhouden

cave canem!pas op voor de hond!

avium citharaeque cantushet lied van vogels en cither

arma caperede wapens opnemen

castra hostium caperehet kamp van de vijand innemen

amore captusverliefd

capilli compositieen keurig kapsel

captivus

caput, -itis

carērecarui

carina

krijgsgevangeneadi. gevangen

hoofd

leider, hoofdstad

missen, niet hebben

kiel, schip

naves captivaebuitgemaakte schepen

capita Rhenide mondingen van de Rijn

poena capitisde doodstraf

pro capite atque arce Italiae, urbe Romanavoor de hoofdstad en de burcht van Italië, Rome

complures dies frumento milites carueruntde soldaten zaten verscheidene dagen zonder koren

quattuor carinas ex omni classe delegitvan de hele vloot koos hij vier schepen uit

carmen, -inis

carperecarpsi, carptum

carus

castellum

castra, -orum

castus

casus

causa

lied, gedicht

plukken

duur, geliefd

fort

kamp

kuis, rechtschapen

val, voorval

toeval, ongeval

zaak, proces

Salios per urbem ire canentes carmina iussithij beval de Salii door de stad te gaan onder het zingen van liederen

recentes flores carpsitzij plukte verse bloemen

aerias carpere viaszijn weg afleggen door de lucht

paucis carior fides quam pecunia fuitvoor weinigen was trouw dierbaarder dan geld

agros vastat, multa castella et oppida capithij verwoest de akkers en verovert veel forten en vestingsteden

castra bina muniri iussithij liet twee versterkte kampen opslaan

ea femina matronarum castissima putabaturdie vrouw werd beschouwd als de meest kuise van de getrouwde vrouwen

erat homo castus atque integerhij was een rechtschapen en onkreukbare man

celsae graviore casu decidunt turresals hoge torens vallen, vallen ze extra hard

propter incertos casus mors cotidie imminet nobisde dood bedreigt ons dagelijks als gevolg van onberekenbare gebeurtenissen

ibi casu erat rex Ptolemaeustoevallig was koning Ptolemaeus daar

Orgetorigem ex vinculis causam dicere coegeruntze dwongen Orgetorix zich geboeid te verdedigen

reden, oorzaak oppugnatio Sagunti causa belli Punici secundi fuitde belegering van Saguntum was de aanleiding tot de Tweede Punische Oorlog

dictator dictus est comitiorum causaer werd een dictator benoemd om verkiezingen te houden

cavērecavi, cautum

cavus

cederecessi, cessum

celare

celebrare

celer, -is

celsus

cena

censērecensui, censum

censor, -is

oppassen (voor)

hol

(weg)gaan

verbergen

vereren

vieren

snel

hoog

maaltijd

denken, vinden

besluiten

censor

cave canem!pas op voor de hond!

cavit ne qua nova consilia orirenturhij paste ervoor op dat er geen revolutionaire plannen werden gemaakt

cava trabe currimus aequorin het holle schip varen we snel over zee

Thesea cedentem celeri cum classe videtzij ziet Theseus met zijn snelle vloot wegvaren

maiorum natu auctoritati cessithij zwichtte voor het gezag van de ouderen

scelus dominum celare cupioik wil de misdaad verborgen houden voor mijn meester

Graeci Cyrum laudibus celebrantde Grieken vereren en prijzen Cyrus

Antonius ludos Apollinares celebravitAntonius vierde de spelen ter ere van Apollo

manu arcum celeresque sagittas tenetin zijn hand draagt hij de boog en de snelle pijlen

stabat celsa in puppihij stond op de hoge achtersteven

bonam atque magnam cenam paravithij maakte een goede en uitgebreide maaltijd klaar

ceterum censeo Carthaginem esse delendamverder ben ik van mening dat Carthago verwoest moet worden

censuerant patres ut praetor scriberet consulide senatoren hadden besloten dat de praetor de consul moest schrijven

censor penes quem iudicium senatorum de dignitate estde censor bij wie het oordeel berust over de waardigheid van de senatoren

centum honderd

centurio, -ionis

cera

cernerecrevi, cretum

certamen, -inis

certare

certe (adv)

certus

cervix, -icis

cervus

cessare

centurio (officier aan het hoofd van een centuria, een afdeling van honderd man)

was, schrijftafeltje

onderscheiden, zien

wedijver, gevecht

strijden

wedijveren

zeker

tenminste, althans

zeker, vast

nek

hert

onbenut blijven

nomen rettulit in cerashij noteerde de naam op de schrijftafeltjes

prima luce hostium acies cernebaturbij het aanbreken van de dag zag men de slaglinie van de vijanden

ita vario certamine pugnatum estzo werd er met wisselend succes gestreden

de principatu certavimus armismet de wapens streden wij om de hoogste macht

odio in Romanos certaveruntze haatten de Romeinen om het hardst

vir certe fuit dignus tanta gloriahij was een man die zo'n grote roem zeker verdiende

aut falsa aut certe obscura opinioeen opvatting die ofwel verkeerd of tenminste onduidelijk is

ad has suspiciones certissimae res acceduntbij deze verdenkingen komen volstrekt vaststaande feiten

gladius impendebat cervicieen zwaard hing boven zijn nek

saepe bona materia cessat sine artificedikwijls komt goed materiaal niet tot zijn recht zonder een bewerker

ceterum (adv)

ceterus

ceu

cibus

dralen

overigens, verder

overig

zoals

voedsel

quid mori cessas?wat aarzel je te sterven?

ceterum censeo Carthaginem esse delendamverder ben ik van mening dat Carthago verwoest moet worden

Haeduos ceterosque amicos populi Romani defendithij verdedigde de Haeduërs en de andere vrienden van het Romeinse volk

mater ad auditas stupuit ceu saxea vocesde moeder stond als versteend bij het horen van deze woorden

cibus in artus diditur omnes

cierecivi, citum

cingerecinxi, cinctum

cinis, -eris

circa, circum

circumdare-dedi, -datum

in beweging brengen

omringen

as

rondom, in de buurt van

omgeven met, omringen

het voedsel verspreidt zich door alle lichaamsdelen

aere civit virosmet het brons (de trompet) zette hij de mannen in beweging

bella cientzij doen gevechten ontbranden

Albam Longam muris cinxithij omgaf Alba Longa met muren

comam lauro cinctus erathij had zijn haar omkranst met een lauwerkrans

oro te per cinerem fratris tui mortuiik smeek het u bij de as van uw gestorven broer

circa Hennam lacus lucique sunt plurimiin de buurt van Henna liggen heel veel meren en bossen

pueri et matres paventes longo ordine stant circumkinderen en moeders staan er bevreesd in een wijde kring omheen

templum muro circumdederuntze omgaven de tempel met een muur

cervici eius bracchia circumdeditze sloeg haar armen om zijn hals

circumfundere -fudi, -fusum

circumvenireveni, -ventum

citus

civis, -is

civitas, -atis

clades, -is

clamor, -is

clarus

omringen

omsingelen

snel

burger

burgerij, staat

burgerrecht

nederlaag, ramp

(ge)schreeuw

helder

circumfundimur densis armiswe worden omringd door een dichte haag van wapens

cohortem a tergo circurmveniuntze omsingelen het cohort van achteren

timore perculsa erat civitasde burgers waren verlamd van schrik

toti Italiae civitatem pollicitus esthij beloofde heel Italië het burgerrecht

luxuria et ignavia rei publicae cladi suntoverdaad en slapheid zijn fataal voor een staat

signa canunt et tollitur clamorhet sein tot de aanval wordt gegeven en een geschreeuw wordt aangeheven

clara voce facta patefecitmet heldere stem maakte hij de daden bekend

classis, -is

claudereclausi, clausum

cliens, -tisclient

duidelijk

beroemd, vooraanstaand

vloot

(af)sluiten

(beschermeling, afhankelijk van een patronus), vazal

luce sunt clariora tua consiliaje adviezen zijn glashelder

Hippocrates clarus arte medicinaeHippocrates, beroemd om zijn kundigheid als arts

aures clauserat ad doctissimas voceshij had zijn oren gesloten voor de woorden van zeer geleerde mensen

clivus

coepisse, coeptus sum

coercērecoercui, coercitum

coëtus, -us

cogerecoëgi, coactum

cogitare

cognitio, -ionis

cognoscere-novi, -nitum

helling

beginnen

binnen grenzen houden

bedwingen

bijeenkomst, vergadering

bijeenbrengen

dwingen

(be)denken, zinnen op

kennis, inzicht

onderzoek

leren kennen, onderzoeken

vernemen

pontem instituere coeperuntzij begonnen een brug te slaan

pons institui coeptus estmen begon een brug te slaan

is amnis nullis ripis coercitus estdeze stroom wordt door geen oevers binnen de perken gehouden

vix iram coercebathet kostte hem moeite zijn woede te bedwingen

nox nefarios coetus obscuravitde nacht heeft hun misdadige bijeenkomsten verborgen

exercitus magnasque copias coegerathij had zijn legers en (andere) omvangrijke troepen bijeengebracht

Orgetorigem ex vinculis causam dicere coegeruntzij dwongen Orgetorix zich geboeid te verdedigen

caedem principis et res novas cogitathij zint op moord op de keizer en op revolutie

cognitionem iuris consequi cupioik wil kennis krijgen van het recht

cognitio rerum capitaliumhet onderzoek van halsmisdrijven

milites naturam montis cognoveruntde soldaten hebben onderzocht wat de natuurlijke gesteldheid van de berg was

Pomponius de adventu eius cognovitPomponius hoorde van zijn komst

cohibēre-hibui, -hibitum

vasthouden

in bedwang houden

se domi maestus cohibuitbedroefd bleef hij thuis

cohibere motus animi turbatosverstoringen van de gemoedsrust in bedwang houden

cohors, -tis

cohortari

colligere-legi, -lectum

collis, -is

colloquium

collum

colerecolui, cultum

colonia

colonus

color, -is

coma

comes, -itis

cohort, (leger)afdeling

aansporen

verzamelen

heuvel

onderhoud, gesprek

nek

verzorgen

eren

vestiging in den vreemde, provinciestad

kolonist

kleur, tint

(hoofd)haar

metgezel, vriend, volgeling

duae cohortes ad id ipsum instructaetwee cohorten speciaal hiertoe opgesteld

cohortatus est ut fortiter pugnarenthij spoorde hen aan om moedig te strijden

cacumen collis acutumeen spitse heuveltop

agros colueruntzij bebouwden de akkers

memoriam alicuius colereiemands nagedachtenis in ere houden

hos deos colere debemusdeze goden moeten wij vereren

Capuam coloniam deducere conatus esthij probeerde een kolonie te stichten in Capua

pudore rex colorem mutavitvan schaamte verschoot de koning van kleur

vere redeunt arboribus comaein de lente krijgen de bomen weer bladeren

comitemne sororem sprevisti moriens?heb je je zuster als metgezellin in de dood versmaad?

comitari

commeatus, -us

committere-misi, -missum

vergezellen, begeleiden

konvooi

(aanvoer van) proviand

(gevecht) aangaan

meum iter comitatus esthij heeft mij op reis vergezeld

praesidia commeatus nostros tuenturbewakingstroepen beschermen onze konvooien

inimicos commeatu prohibemuswij snijden onze vijanden van de voedselaanvoer af

cum equitatu Helvetiorum proelium commiseruntzij gingen een gevecht aan met de ruiterij der

commodum

commodus

communis

commutare

comparare

comperire-peri, -pertum

complecti-plexus sum

(misdaad) begaan

toevertrouwen

gemak, voordeel

passend, gunstig

gemeenschappelijk

verwisselen, veranderen

vergelijken

verwerven

te weten komen, ontdekken

omarmen

(be)grijpen

Helvetiërs

exquisivit numquid scelus commissum essethij onderzocht of er een misdaad gepleegd was

his consulibus salutem nostram committamuslaten wij ons welzijn aan deze consuls toevertrouwen

commoda sunt in vita et incommodaer zijn in het leven aangename en onaangename dingen

nulla lex satis commoda omnibus estgeen enkele wet stelt alle mensen helemaal tevreden

omnia cum amica communia habethij deelt alles met zijn vriendin

captivos commutarekrijgsgevangenen uitwisselen

et se mihi comparet Aiax?en Ajax zou zich met mij vergelijken?

ea, quae ad proficiscendum pertinebant, comparaveruntzij kochten de dingen die noodzakelijk waren voor het vertrek

per exploratores consilia hostium comperit door spionnen kwam hij achter de plannen van de vijanden

mediam mulierem complectiturhij slaat zijn armen om het middel van de vrouw

aliquid cogitatione et mente complectidoor na te denken iets begrijpen

complēre

complexus, -us

complures,-ium

componere-posui, -positum

comprehendere-prehendi, -prehensum

(ver)vullen

omarming

verscheidene, heel wat

bij elkaar plaatsen

opstellen, schrijven

tot rust brengen, bijleggen

(be)grijpen

sol terras larga luce complevitde zon overgoot de aarde met overvloedig licht

complures hostium necati suntverscheidene vijanden zijn gedood

si parva licet componere magnisals het geoorloofd is klein met groot te vergelijken

litteras ad aliquem componereeen brief aan iemand schrijven

omnes controversiae componunturalle geschillen worden bijgelegd

eadem mente res dissimillimas comprehendimusmet één en hetzelfde verstand begrijpen we zeer verschillende dingen

conari

concedere-cessi, -cessum

concidere-cidi

concilium

concipere-cipio, -cepi, -ceptum

trachten

wijken, weggaan

zwichten, toestaan

instorten

vergadering

opnemen

zich voorstellen

pontem reficere conatus esthij probeerde de brug te herstellen

ei ut idem conaretur persuasithij haalde hem over hetzelfde te ondernemen

concessit vitahij is overleden

Caesar mihi concedit ut absimCaesar staat me toe er niet bij te zijn

ingestis vulneribus concidithij bezweek aan de toegebrachte verwondingen

cuncto concepit corpore flammamzijn hele lichaam vloog in brand

concipere animo potes quam simus fatigati?kun je je voorstellen hoe moe we zijn?

concordia

concurrere-curri, -cursum

concutere-cutio, -cussi, -cussum

condemnare

condere-didi, -ditum

condicio, -ionis

conferre-tuli, collatum

eendracht

te hoop lopen, op elkaar instormen

hevig schudden, schokken

veroordelen

stichten

opbergen

voorwaarde

toestand, lot

bijeenbrengen

concordia res parvae crescuntdoor eendracht worden kleine dingen groot

ad arma milites concurruntde soldaten snellen te wapen

terra ingenti motu concussa ester vond een hevige aardschok plaats

condemnatus est iniuriarumhij is veroordeeld wegens onrechtmatige handelingen

capitis hominem innocentem condemnaveruntze hebben een onschuldige ter dood veroordeeld

ab urbe conditavanaf de stichting van de stad

se deserto in litore conduntze verbergen zich op het verlaten strand

his condicionibus pax composita estop deze voorwaarden is vrede gesloten

quae condiciones sunt amico meo?hoe is het met mijn vriend gesteld?

impedimenta in unum locum contuleruntze brachten de bagage op één punt bijeen

manum cum hoste conferuntzij leveren slag met de vijand

conficere-ficio, -feci, -fectum

vergelijken

(se-) zich begeven

afmaken

vernietigen

tempora praesentia temporibus praeteritis conferthij vergelijkt het heden met het verleden

se Romam contulithij begaf zich naar Rome

cursus annuos conficit solde zon volbrengt zijn jaarlijkse kringlopen

nihil est quod non conficiat vetustaser bestaat niets dat niet door ouderdom tot verval komt

confidere-fisus sum

confirmare

conicere-icio, -ieci, -iectum

coniugium

coniungere-iunxi, -iunctum

coniunx, -iugis

conscientia

conscius

conscribere-scripsi, -scriptum

vertrouwen

versterken, bevestigen

werpen, drijven

gissen

verbintenis, huwelijk

verbinden

echtgenoot, echtgenote

medeplichtigheid

bewustzijn

medewetend, betrokken bij

zich bewust van

inschrijven, recruteren

(be)schrijven

sibi confisi ex porta prodire ausi suntvol zelfvertrouwen waagden zij zich buiten de poort

amicitiam confirmantzij versterken hun vriendschap ófzij sluiten een hechte vriendschap

in vincula eum coniecerantzij hadden hem in de boeien geslagen

cito conieci Lanuvii te fuisseik heb al gauw geraden dat jij in Lanuvium was

consuetudine coniuncti inter nos sumuswij gaan geregeld met elkaar om

in somnis inhumati venit imago coniugisin mijn dromen verscheen het beeld van mijn onbegraven echtgenoot

asciscunt eum in conscientiamzij betrekken hem in de misdaad

conscientia suae infirmitatisbesef van eigen zwakte

interficiendi Agrippae conscius erathij was op de hoogte van de moord op Agrippa

sibi nullius culpae conscius essezich van geen schuld bewust zijn

cohortes veteranas conscripsithij riep cohorten van oud-gedienden onder de wapens

conscripsit qui esset optimus rei publicae statushij beschreef de ideale staatsvorm

consensus, -us eenstemmigheid, overeenstemming

omnium consensumet aller instemming

consequi-secutus sum

considere-sedi, -sessum

consilium

consistere-stiti

conspectus, -us

conspicere-spicio, -spexi, -spectum

constituere-stitui, -stitutum

volgen

inhalen, bereiken

gaan zitten

overleg

beleid

besluit, plan

gaan staan, blijven staan

aanblik, gezicht

ontwaren

opstellen

vaststellen, bepalen

besluiten

consecutus est me usque ad foreshij volgde mij tot aan de deur

aliquem in itinere consequiiemand onderweg inhalen

amplissimos honores consecutus esthij is opgeklommen tot de meest eervolle funkties

positis sedibus consederunter werden stoelen neergezet en zij gingen zitten

consiliis nocturnis adesseaanwezig zijn bij nachtelijke beraadslagingen

impetu magis quam consiliomeer in een opwelling dan weloverwogen

consilium cepi ut ante lucem exiremik heb besloten voor het aanbreken van de dag weg te gaan

ire modo ocius, modo consisterenu eens sneller gaan, dan weer stil houden

dare se in conspectum alicuiiemand onder ogen komen

eos ex nave egredientes conspexeruntzij kregen hen in het oog toen ze van boord kwamen

hominem ante pedes Manilii constituuntzij stellen de man op vlak voor Manilius

pretium frumento constituerede graanprijs vaststellen

his rebus constitutistoen deze besluiten genomen waren

constat-stitit

consuescere -suevi,-suetum

consuetudo, -inis

consul, -is

het staat vast

zich gewennen

gewoonte

vertrouwelijke omgang

consul

numerus legionum constathet aantal legioenen staat vast

eis non satis constabat, quid agerentze wisten niet goed wat ze moesten doen

in Brittanniam navigare consueveruntzij zijn gewoon naar Brittannië te varen

non est meae consuetudinis rationem redderehet is niet mijn gewoonte rekenschap af te leggen

consuetudine coniuncti inter nos sumuswij gaan geregeld met elkaar om

Cornelio Cosso Asinio Agrippa consulibustijdens het consulaat van Cornelius Cossus en Asinius

consularis

consulatus, -us

consulere consului, consultum

consumere -sumpsi, -sumptum

tot de consul behorend

oud-consul

het ambt van consul

beraadslagen

raadplegen

zorgen voor

verbruiken, opmaken

besteden

Agrippa

aetas consularisde minimumleeftijd voor het ambt van consul (43 j.)

egregios consules habemus, sed turpissimos consularesuitnemende consuls hebben we, maar volkomen eerloze oud-consuls

bello confecto de Rhodiis consultum estna afloop van de oorlog vond beraad plaats over de Rhodiërs

Apollinem de re consulueruntzij raadpleegden Apollo over de kwestie

qui parti civium consulunt, partem negleguntwie voor een deel van de burgers zorgt, verwaarloost een ander deel

bona paterna consumpsithij heeft het vermogen van zijn vader opgemaakt

pecunia in agrorum emptionibus consumpta esthet geld is besteed aan de aankoop van bouwland

contemnerecontempsi, contemptum

contendere-tendi, -tentum

continēre-tinui, -tentum

contingere-tigi, -tactum

contingit

contio, -ionis

verachten, van geen belang vinden

zich inspannen

zich haasten

strijden

(bijeen) houden

aanraken

het valt te beurt, het overkomt

bijeenkomst

aliorum iudicia contemnithij hecht geen waarde aan het oordeel van anderen

summa vi contendebantzij spanden zich met al hun kracht in

in provinciam contendithij haastte zich naar zijn provincie

magis virtute quam dolo contendebantzij streden meer dapper dan listig

vicus altissimis montibus undique contineturhet dorp ligt aan alle kanten ingesloten door zeer hoge bergen

non cuivis homini contingit adire Corinthumniet iedereen valt het te beurt een bezoek aan Corinthe te brengen

advocare populum in contionemhet volk ter vergadering bijeen roepen

contra (adv.)

contrarius

conubium

er tegenover

daarentegen, anderzijds

(prep.) tegenover, tegen

tegenovergesteld

huwelijk

reliqui contra consistere non audebantde overigen durfden zich er niet tegenover op te stellen

quae me amat, quam ego contra amozij die mij liefheeft en die ik van mijn kant liefheb

Carthago contra Italiam estCarthago ligt tegenover Italië

pugnare contra patriamstrijden tegen zijn vaderland

in contrarias partes fluerein tegengestelde richting stromen

convellere-velli, -vulsum

convenire-veni, -ventum

convertere-verti, -versum

cooriri-ortus sum

copia

cor, cordis

cornu, -us

losscheuren

aan het wankelen brengen

samenkomen

overeenkomen (meestal onpersoonlijk)

(om)draaien

veranderen

ontstaan

voorraad, overvloed

gelegenheid

(pl.) troepen

hart

vleugel (van een leger)

simulacrum Cereris convellendum curavithij liet het beeld van Ceres van het voetstuk losrukken

caede Messalinae convulsa principis domus estdoor de moord op Messalina raakte het keizerlijk hof in opschudding

erat edictum Pompei ut omnes convenirenter was een verordening van Pompeius dat allen bijeen moesten komen

non modo inter patres, sed ne inter consules quidem ipsos conveniebatniet alleen onder de senatoren, maar zelfs tussen de consuls zelf bestond geen overeenstemming

video in me omnium vestrum oculos esse conversosik zie dat de ogen van u allen op mij gericht zijn

hac oratione habita conversae sunt omnium mentesdoor het houden van deze redevoering zijn allen van gedachten veranderd

tum subito tempestates sunt coortaetoen staken er plotseling stormen op

abundare debet orator exemplorum copiaeen redenaar moet beschikken over een overvloed aan voorbeelden

mihi copiam dederunt fandizij gaven me de gelegenheid te spreken

copias in aciem instruerede troepen in slagorde opstellen

tibi magnopere cordi est, mihi vehementer displicetjou gaat het zeer ter harte, mij bevalt het helemaal niet

cornu dextro vel sinistro

corona

hoorn (van een dier)

krans

op de rechter- of de linkervleugel

corona civicaeen krans voor het redden van een Romeins burger

corpus, -oris

corripere-ripio, -ripui, -reptum

corrumpere-rupi, -ruptum

cortex, -icis

cotidie

creare

creber

crederecredidi, creditum

crescerecrevi, cretum

lichaam

lijk

(haastig) vastgrijpen

wegslepen, vernietigen

vernielen

bederven, omkopen

bast, schil

dagelijks

scheppen

kiezen

talrijk

geloven, vertrouwen

toevertrouwen

groeien

credo deos immortales sparsisse animos in corpora humanaik geloof dat de onsterfelijke goden zielen in menselijke lichamen hebben ondergebracht

corripit hastam et iacithij pakt zijn lans en slingert hem weg

morte subita correpti suntdoor een plotselinge dood zijn zij weggerukt

frumentum incendio corruperuntzij vernietigden het graan door het in brand te steken

aliquem pecunia corrumpereiemand met geld omkopen

effeta tellus vix animalia parva creatde uitgeputte aarde brengt met moeite kleine dieren voort

consulum utique alter ex plebe creaturtenminste één van de consuls wordt uit de plebs gekozen

virtuti militum credidithij had vertrouwen in de moed van zijn soldaten

vitam et fortunam alicui crederezijn leven en bezit aan iemand toevertrouwen

potentia paucorum paulatim crevitde macht van een kleine groep groeide geleidelijk

crines, -ium

crudelis

cruentus

haar

wreed

met bloed bevlekt

crinibus passismet loshangend haar

heu, Fortuna, quis deus te crudelior?ach, Fortuna, welke god is wreder dan gij?

sanguine fraterno cruentusbevlekt met het bloed van zijn broer

cruor, -is

cubile, -is

culpa

cultus, -us

cum ... tum

cum (prep.)

cum (voegwoord)

bloed

rustplaats, bed

schuld

verering, verzorging

levenswijze

zowel ... als

met

toen, wanneer

fluxit in terram Remi cruorhet bloed van Remus stroomde op de grond

culpam transtulit in alioshij schoof de schuld op anderen

cultu levi atque capite intectolichtgekleed en blootshoofds

Belgae a cultu atque humanitate provinciae longissime absuntde Belgen zijn het verst verwijderd van de beschaafde levenswijze van onze provincie

consilia cum patriae tum sibi inimica cepithij nam besluiten die ongunstig waren én voor het vaderland én voor hemzelf

cum clamore et tumultumet geschreeuw en rumoer

cenas hodie mecumvandaag eet je bij mij

dies haud multi intervenerant, cum venerunt legatier waren niet veel dagen voorbijgegaan, toen de gezanten kwamen

quidam vivere tunc incipiunt, cum desinendum estsommigen beginnen dan te leven wanneer ze ermee moeten ophouden

cunctari

cuncti, -orum

cuperecupio, cupīvi, cupītum

toen

omdatomdatomdat

hoewel, terw

hoewel

talmen, aarzelen

alle(n)

begeren

Alexandrum uxor sua, cum simul cubaret, occiditAlexander is door zijn vrouw gedood, toen hij bij haar in bed lag

quae cum ita sintomdat dit zo is

Socrates, cum facile posset educi e custodia, noluithoewel Socrates gemakkelijk uit de gevangenis bevrijd kon worden, heeft hij dat niet gewild

inter metum et iram cunctatusaarzelend tussen vrees en toorn

cuncta simul egeruntalles deden ze samen

cognitionem iuris consequi cupioik wil kennis krijgen van het recht

cupīdo, -inis

cur

cura

curare

curia

begeerte, verlangen

waarom

zorg

verzorgen, zorgen voor

senaatsgebouw

auri cupidine captus esthij werd aangegrepen door begeerte naar goud

quid est cur irascaris?wat is de reden dat je je kwaad maakt?

haec mihi curae suntdeze dingen gaan mij ter harte

regina gravi iamdudum saucia curade koningin, al lang gewond door hevige liefde

nihil omnino curoik trek me helemaal nergens iets van aan

cura ut valeaszorg voor je gezondheid

pontem in flumine faciendum curavithij liet een brug slaan over de rivier

legatos in curiam introduxithij leidde de gezanten het senaatsgebouw binnen

currerecucurri, cursum

cursus, -us

curvus

custodia

custos, -odis

damnare

dapes, -ium

darededi, datum

rennen

het hardlopen

loopbaan

koers

krom, gebogen

bewaking

hechtenis, gevangenis

bewaker

veroordelen

offermaal, feestmaal

geven

lente currite, noctis equiloopt niet zo hard, paarden van de nacht

cursu cum aliquo certareeen wedstrijd doen met iemand in het hardlopen

cursus honorumpolitieke carrière

naves cursum tenere non poterantde schepen konden geen koers houden

curva litorade gebogen kustlijn

tribunus custodiae adposituseen officier aangesteld voor de bewaking

Socrates, cum facile posset educi e custodia, noluithoewel S. gemakkelijk uit de gevangenis bevrijd konworden, heeft hij dat niet gewild

aliquem capitis (capite) damnareiemand ter dood veroordelen

vitio mihi dant, quod mortem amici graviter ferozij rekenen het mij als een fout aan dat ik me de dood van een vriend erg aantrek

de

dea

vanaf

over

godin

de muro sese deieceruntzij stortten zich van de muur af

imprimis nobis sermo de te fuitwe hebben vooral over jou gesproken

debēredebui, debitum

decedere-cessi, -cessum

decem

decernere-crevi, -cretum

decetdecuit

decimus

decretum

decurrere-curri, -cursum

decus, -oris

deditio, -ionis

verschuldigd zijn

moeten

weggaan

tien

vaststellen

besluiten

toekennen

het past

tiende

besluit

omlaag rennen

eer

sieraad

overgave

Caesar grandem pecuniam debebatC. had grote schulden

homines qui te et maxime debuerunt et plurimum iuvare potueruntmensen die jou het meest hadden moeten en kunnen helpen

(de) vita decesseruntzij zijn overleden

tumultum esse decrevit senatusde senaat stelde vast dat er een oorlogstoestand was

decrevit senatus ut statim in Siciliam iretde senaat besloot dat hij direct naar Sicilië moest gaan

alicui praemia decernereiemand beloningen toekennen

oratorem irasci minime deceteen redenaar hoort beslist niet boos te worden

intra decimum diem quam Romam veneratbinnen tien dagen na zijn aankomst in Rome

druidum decretis iudiciisque parentzij gehoorzamen aan de besluiten en de uitspraken van de druïden

cum ardentibus facibus ad Tiberim decurreruntzij renden met brandende fakkels naar de Tiber

civitatis dignitatem atque decus sustinerede waardigheid en de eer van de staat hoog houden

imperii Romani decus esthij is een sieraad van het Romeinse rijk

in deditionem veneruntzij gaven zich over

dedere-didi, -ditum

deducere

overgeven, uitleveren

(omlaag) brengen,

multos mortales captivos dedideruntzij leverden veel mensen als krijgsgevangenen uit

aliquem mecum Romam deduxi

-duxi, -ductum

deesse-fui

defenderedefendi, defensum

deferre-tuli, -latum

deficere-ficio, -feci, -fectum

deicere-icio, -ieci,-iectum

deinde

delectare

delictum

meenemen

ontbreken, te kort schieten

verdedigen

(omlaag) brengen

(pass.) belanden

aanbrengen

afvallen

in de steek laten

opraken

omlaag werpen

vervolgens

vermaken

overtreding, wandaad

ik heb iemand meegenomen naar Rome

animus illis, non copiae defuerunthet ontbrak hun aan moed, niet aan troepen

gladio se a multitudine defenditmet een zwaard verdedigde hij zich tegen de menigte

Iri, decus caeli, quis te mihi detulitIris, sieraad des hemels, wie zond u omlaag naar mij?

huc delati portum intravimushier aangekomen voeren we de haven binnen

aliquem maiestatis deferreiemand aanklagen wegens majesteitsschennis

socii a nobis defeceruntde bondgenoten zijn ons ontrouw geworden

vox eum defecitzijn stem begaf het

ignem extremum deficere videbathij zag dat het laatste vuur uitging

de muro sese deieceruntzij stortten zich van de muur af

aut prodesse volunt aut delectare poetaedichters willen of van nut zijn of vermaken

deligere-legi, -lectum

demeredempsi, demptum

demittere-misi, -missum

demum

denique

(uit)kiezen

afnemen

laten vallen, naar beneden sturen

tenslotte, pas

tenslotte

kortom

locum castris delegithij koos een plek uit voor zijn kamp

nec partem solido demere de die sperniten hij ontziet zich niet een deel van de volle dag weg te nemen

omnes oculos demiseruntallen sloegen de ogen neer

tunc demum civitas libera eritdan pas zal de staat vrij zijn

quid mihi denique restat?wat blijft mij dan nog over?

Pergamum, Smyrna, Trallis, tota denique AsiaPergamum, Smyrna, Trallis, kortom heel Klein-Azië

dens, -tis

densus

depellere-puli, -pulsum

deponere-posui, -positum

descendere-scendi,-scensum

deserere-serui, -sertum

tand

dicht opeen

verdrijven

neerleggen

deponeren

afdalen

verlaten, in de steek laten

per medium densi populi incessitzij schreed voort midden door de opeengepakte menigte

patris inimicos depulithij joeg de vijanden van zijn vader weg

difficile est longum subito deponere amoremhet is moeilijk een langdurige liefde ineens op te geven

aurum apud me deposuithij heeft zijn goud bij mij in bewaring gegeven

e curru descendithij stapte van de wagen

se deserto in litore conduntze verbergen zich op het verlaten strand

desiderium

desinere-sii, -situm

destinare

deus

dexter

diceredixi, dictum

dictator, -is

dictum

dies

differredistuli, dilatum

verlangen

ophouden

vaststellen

aanstellen

god

rechter

zeggen, spreken

dictator

woord

dag, termijn

verspreiden

desiderium est libido eius, qui non adsit, videndi`desiderium' is het verlangen om iemand die er niet is te zien

quidam vivere tunc incipiunt, cum desinendum estsommigen beginnen dan te leven wanneer ze ermee moeten ophouden

tempus locumque ad certamen destinaveruntzij stelden tijd en plaats vast voor de strijd

consulem aliquem destinareiemand uitkiezen om consul te worden

hos deos colere debemusdeze goden moeten wij vereren

dextram (manum) alicui porrigereiemand de rechterhand toesteken

a dextera (parte)aan de rechterkant

dictatorem aliquem dicereiemand tot dictator benoemen

Iulia supremum diem obiitIulia stierf

venti vis nubes differtde kracht van de wind jaagt de wolken uiteen

uitstellen

verschillen

differre aliquem in aliud tempusiemand laten wachten tot een ander tijdstip

hi omnes lingua inter se differuntzij allen verschillen van elkaar in taal

digitus

dignitas, -atis

dignus

digredi-gredior, -gressus sum

dilabi-lapsus sum

dilectus, -us

diligere-lexi, -lectum

dimicare

dimittere-misi, -missum

diripere-ripio, -ripui, -reptum

vinger

waardigheid

waard, geschikt

uiteengaan

afdwalen

uiteenvallen, uiteengaan

recrutering, keuze

houden van

strijden

uiteenzenden

laten gaan

verscheuren

in rebus asperis dignitatem retinebatin moeilijke omstandigheden behield hij zijn waardigheid

summa laude dignus esthij is de hoogste lof waard

illae fabulae dignae sunt quae iterum leganturdie toneelstukken zijn het waard opnieuw gelezen te worden

consules in provincias digrediunturde consuls gaan (uiteen) naar hun ambtsgebieden

ad id unde digressi sumus regrediamurlaten we terugkeren tot ons onderwerp

duce amisso exercitus dilapsus estna het verlies van de aanvoerder viel het leger uiteen

res publica dilabiturde staat raakt in verval

habuit dilectum in Umbriahij recruteerde soldaten in Umbrië

uxorem admodum dilexithij hield veel van zijn vrouw

nuntios in omnes partes dimisitnaar alle kanten stuurde hij boden

eos impunitos dimisithij liet hen ongestraft gaan

Pentheum diripuerunt BacchaePentheus werd door de bacchanten verscheurd

discederecessi, cessum

disceredidici

plunderen

uiteengaan, weggaan

leren, vernemen

Capuam militibus diripiendam permisithij gaf Capua aan zijn soldaten om het te plunderen

uxor a Dolabella discessitDolabella werd door zijn vrouw verlaten

magistri dum docent, discuntterwijl leraren lesgeven, leren ze zelf

discordia

discrimen, -inis

dispergere-spersi, -spersum

disponere-posui, -positum

disserere-serui, -sertum

dissimulare

diu

diversus

onenigheid

onderscheid

kritiek moment, gevaar

verspreiden

verspreid opstellen

ordenen

uiteenzetten

doen alsof niet, verbergen

lang(durig)

tegengesteld

uiteenlopend

discordia civilisverdeeldheid onder de burgers

omisso discriminezonder onderscheid te maken

opem mihi ultimo in discrimine tulithij heeft mij in het uiterste gevaar geholpen

in omnes partes dispersa est multitudode menigte verspreidde zich naar alle kanten

familiares suos in via disposuit hij stelde zijn vertrouwelingen overal langs de weg op

Homeri libros antea confusos disposuithij bracht in de boeken van Homerus een orde aan die er tevoren niet was

ea de re disserere aggrediorik ga een uiteenzetting geven over die kwestie

clarior res erat quam ut dissimulari possetde zaak was te duidelijk dan dat hij kon worden verborgen

diversos affectus exprimere, flentis et gaudentistegengestelde stemmingen uiten: huilen en lachen

ut par ingenio, ita morum diversuseven begaafd, maar geheel verschillend van karakter

dives, -itis

dividere-visi, -visum

divinus

divitiae, -arum

divus

docēredocui, doctum

rijk

scheiden

verdelen

goddelijk

rijkdom

goddelijk

onderwijzen

uiteenzetten

pauperes notabis nihilo tristiores aut sollicitiores divitibusje zult opmerken dat armen helemaal niet somberder zijn of rustelozer dan rijken

Italia Siciliaque parvo spatio inter se divisae suntItalie en Sicilië liggen niet ver van elkaar

divide et imperaverdeel en heers

magistri dum docent, discuntterwijl leraren lesgeven, leren ze zelf

haec ab nuntiis docebanturdit werd hun door boden verteld

doctus

dolēredolui

dolor-, -is

dolus

geleerd, kundig

pijn hebben

(be)treuren

pijn, verdriet

wrok

list, bedrog

doctus est et Graecis litteris et Latinishij is goed thuis in Grieks en Latijn

oculi spectando dolentde ogen doen pijn van het kijken

fratris mortem dolethij is bedroefd over de dood van zijn broer

iustus mihi dolor est adversus deosik heb een gerechtvaardigde wrok tegen de goden

magis virtute quam dolo contendebantzij streden meer dapper dan listig

domaredomui, domitum

domesticus

dominari

dominatio, -ionis

dominus

domus, -us

donare

donec

donum

dubitare

temmen, bedwingen

van het huis, binnenlands

meester zijn

maatschappij, tirannie

heer des huizes, heerser

huis, woonplaats

geven

zolang als

totdat

geschenk

onzeker zijn, aarzelen

(be)twijfelen

cupiditatem imperii non domuerathij had zijn begeerte naar macht niet bedwongen

domesticis opibus et externis auxiliismet steun van binnenuit en hulp van buiten

dominari illi volunt, vos liberi essezij willen uw meester zijn, u wilt vrij zijn

superba dominatio tandem oppressa ester is eindelijk een eind gemaakt aan de hooghartige onderdrukking

servum hunc domini pauperis esse apparethet is wel duidelijk dat dit de slaaf van een arme meester is

domi militiaequein Rome en te velde

domum eamuslaten we naar huis gaan

poeta laurea donatus estde dichter kreeg een lauwerkrans

donec eris felix, multos numerabis amicoszolang het je goed gaat, zul je veel vrienden hebben

silentium fuit, donec consul rediiter heerste stilte, totdat de consul terugkwam

timeo Danaos et dona ferentesik vrees de Grieken, ook als ze geschenken brengen

inter bellum et pacem dubitareaarzelen tussen oorlog en vrede

non dubito quin ad Pisonem scripseritik twijfel er niet aan of hij heeft Piso geschreven

dubius aarzelend

onzeker

dubius sum, quid faciamik weet niet goed, wat ik moet doen

dubium non est quin fuerint ante Homerum poetaeook vóór Homerus zijn er ongetwijfeld dichters geweest

ducenti, -ae, -a

ducereduxi, ductum

dulcis

dum

duo (duae, duo)

durare

durus

tweehonderd

leiden

doorbrengen

achten, beschouwen als

zoet, lieflijk

terwijl

zolang als

totdat

mits, als maar (+ coni.)

twee

hard maken

uithouden

(intr.) voortduren

hard

contra patriam exercitum duxithij liet zijn leger oprukken tegen zijn vaderland

ducunt volentem fata, nolentem trahuntde lotsbeschikkingen leiden de gewillige, de onwillige sleuren ze mee

sermonibus variis tempus ducemusmet allerlei gesprekken zullen we de tijd doorbrengen

eos idoneos duximuswij achtten hen geschikt

miscēre utile dulcihet nuttige met het aangename verenigen

dum haec geruntur, urbs capta estterwijl dit gebeurde, is de stad ingenomen

abeamus, dum sine periculo licetlaten we weggaan, zolang dat zonder gevaar kan

tu, dum redeo, pasce ovesweid mijn schapen, tot ik terugkom

exspectemus, dum veniatlaten we wachten, tot hij komt

oderint, dum metuantlaten ze mij maar haten, als ze me maar vrezen

ferrum ictibus duravithij hardde het ijzer met slagen

tantos labores durare non potuitzulke zware beproevingen kon hij niet verdragen

ad posteros gloria durabitzijn roem zal voortduren tot het nageslacht

dux, ducis

onbeschaafd

leider

animus agrestis ac duruseen boerse en ongevoelige geest

duce amisso exercitus dilapsus est

ecce, en

edereedi, esum

edere-didi, -ditum

edictum

efferreextuli, elatum

efficere-ficio, -feci, -fectum

effugere-fugio, -fugi

kijk!

eten

voortbrengen

bekend maken

verordening, edict

naar buiten dragen

uitspreken

verheffen

tot stand brengen

bewerken

wegvluchten

ontsnappen aan

na het verlies van de aanvoerder is het leger uiteengevallen

geminum edidit partumzij bracht een tweeling ter wereld

erat edictum Pompei ut omnes convenirenter was een verordening van Pompeius dat allen bijeen moesten komen

publico funere elatus esthij kreeg een staatsbegrafenis

easdem res aliis modis efferre possumuswe kunnen dezelfde dingen op verschillende manieren onder woorden brengen

summis laudibus eum extuleruntze prezen hem hemelhoog

pontem navibus effecithij bouwde een schipbrug

efficiebat ut commeatus sine periculo ad exercitum portari possethij zorgde ervoor dat de levensmiddelen zonder gevaar naar het leger gebracht konden worden

ex urbe effugeruntzij vluchtten weg uit de stad

res me effugithet ontschiet mij

effundere-fudi, -fusum

egēreegui

ego

egredi-gredior, -gressus sum

uitgieten, uitstorten

missen, behoefte hebben aan

ik

weggaan

omnis labor effusus estalle inspanning is verspild

in amorem se effunderezich aan de liefde overgeven

sapiens eget nulla rede wijze heeft aan niets behoefte

tacete! plus ego enim quam vos intellegozwijgt, want ik begrijp er meer van dan jullie

eos ex nave egredientes conspexeruntze kregen hen in het oog toen ze van boord kwamen

emereemi, emptum

enim

ensis, -is

eo

epistula

epulae, -arum

eques, -itis

kopen

immers, want

zwaard

daarheen

hierom

des te

brief

maaltijd, feest

ruiter, ridder

domum parvo emithij heeft het huis voor weinig geld gekocht

eo descensum erathet was zover gekomen

haec eo scripsi ut veniresik heb dit geschreven met de bedoeling dat jij zou komen

quo plus potestis, eo magis atroces vos praebetishoe meer macht jullie hebben, des te grimmiger gedragen jullie je

admiratus sum brevitatem epistulaeik heb me verwonderd over de kortheid van je brief

equus excussit equitemhet paard wierp zijn berijder af

equidem

equitatus, -us

equus

ergo

eripere-ripio, -ripui, -reptum

errare

error, -is

stellig, bepaald

ruiterij

paard

dus, dan

wegrukken, ontroven

dwalen

zich vergissen

zwerftocht

dwaling, misvatting

equidem me Caesaris militem dici volui; vos me imperatoris nomine appellavistisik wilde een soldaat van Caesar genoemd worden; jullie hebben mij begroet met de titel van imperator

equus acereen vurig paard

negat haec me filiam suam esse; non ergo haec mater mea estzij ontkent dat ik haar dochter ben; dan is zij dus mijn moeder niet

filium a morte eripuithij heeft zijn zoon aan de dood ontrukt

se hosti fuga eripueruntdoor te vluchten ontsnapten zij aan hun vijand

inter audaces lupus errat agnosde wolf zwerft tussen roekeloze lammeren

erras, si id credisje vergist je, als je dit gelooft

inducit imperitos in erroremhij veroorzaakt misvattingen bij leken

erumpere-rupi, -ruptum

essefui

(laten) uitbreken

bestaan

zijn (als koppelww)

erupit cella Iunonis maior humana speciesuit de tempel van luno kwam plotseling een gestalte, groter dan menselijk, te voorschijn

homo nequissimus omnium qui sunt, qui fuerunt, qui futuri suntvan alle schurken die er zijn, die er geweest zijn en die er nog zullen zijn, is hij de grootste

eiusdem aetatis fuithij was van dezelfde leeftijd

et

et ... et

etiam

etsi

Eurus

evadere-vasi, -vasum

evenire-veni, -ventum

e, ex

exagitare

excedere-cessi, -cessum

en, ook, zelfs

niet alleen ... maar ook,zowel ... als

ook, zelfs

hoewel

(zuid)oostenwind

te voorschijn komen

ontsnappen

gebeuren

uit

sinds

ten gevolge van, op grond van

opjagen, geen rust laten

uit-, -weggaan

tenebat non modo auctoritatem, sed etiam imperium in suoshij behield niet alleen het gezag, maar zelfs het bevel over de zijnen

etsi aliqua culpa tenemur, a scelere certe liberati sumushoewel enige schuld ons treft, van misdaad zijn we in elk geval vrijgesproken

nimia illa licentia evadet in aliquod magnum malumdie buitensporige vrijheid zal op een ramp uitlopen

e manibus hostium evasithij ontsnapte aan de handen van de vijanden

forte evenit ut Romae essemushet toeval wilde dat wij in Rome waren

si quid mihi eveniret ...als mij iets mocht overkomen ...

exibant ex navezij gingen van boord

ex eo temporesinds die tijd

ex hac maxima libertate tyrannis gigniturals reactie op die zeer grote vrijheid ontstaat dictatuur

rem publicam seditionibus exagitantzij veroorzaken onrust in de staat door opstootjes

e vita excedereuit het leven heengaan

overschrijden summam octoginta milium excessit

excipere-cipio, -cepi, -ceptum

excitare

excutere-cutio, -cussi, -cussum

exemplum

exercēreexercui, exercitum

exercitus, -us

exigere-egi, -actum

uitnemen, uitzonderen

opnemen

opvangen

in beweging brengen, opjagen

afstoten, afschudden

voorbeeld

precedent

intensief bezig houden, afmatten

leger

uitdrijven, verjagen

opeisen, verlangen

het ging een totaal van 80.000 teboven

excepi de antiquis praeter Xenophontem neminemvan de oudere schrijvers heb ik niemand uitgezonderd behalve Xenophon

aliquem hospitio excipereiemand gastvrij ontvangen

eum insidiis exceptum interfeceruntzij hebben hem vanuit een hinderlaag overvallen en gedood

dormientes spectatores e somno excitaveruntzij schudden de dommelende toeschouwers wakker

equus excussit equitemhet paard wierp zijn berijder af

nobis exemplo fuit ad imitandumhij was voor ons een voorbeeld ter navolging

parricidii exemplum esse intellegebat AgrippinaAgrippina begreep dat dit een precedent was voor verwantenmoord

armis iuventutem exercerede jonge mensen oefenen in het hanteren van de wapens

odium in aliquem exercerefelle haat koesteren jegens iemand

contra patriam exercitum duxithij liet zijn leger oprukken tegen zijn vaderland

anno post Tarquinios exactoseen jaar na de verdrijving van de Tarquinii

ad eas pecunias exigendas legatos misimuswij stuurden gezanten om dat geld op te eisen

exiguus

eximere-emi, -emptum

existimare

volbrengen, doorbrengen

klein, gering

ontnemen

oordelen, menen

ante exactam hiememvoor het einde van de winter

femina urbem exiguam pretio posuitde vrouw heeft voor geld een onaanzienlijk stadje gesticht

dissimulationem nox exemeratde nacht had hun onoprechtheid weggenomen

Druidum disciplina in Galliam translata esse existimaturmen neemt aan dat de leer van de Druïden overgebracht is naar Gallië

exitium

exitus, -us

expedire

expedit

expeditus

expellere-puli, -pulsum

experiri-pertus sum

ondergang, verderf

het uitgaan, uitgang

afloop, einde

losmaken, bevrijden

het is dienstig, bruikbaar

onbelemmerd, slagvaardig,lichtgewapend

uitdrijven, verdrijven

beproeven, proberen

ervaren, ondervinden

in exitium ruerezijn ondergang blindelings tegemoet gaan

septem exitus e domo fecerathij had zijn huis voorzien van zeven uitgangen

Catilina exitum rei publicae moliebaturCatilina probeerde de staat omver te werpen

expedior inter flammas et hostemik baan mij een weg tussen de vlammen en de vijanden door

omnibus bonis expedit salvam esse rem publicamhet welzijn van de staat is in het belang van alle goede burgers

hostes finibus expuleruntzij hebben de vijanden uit hun gebied verdreven

vim veneni in servo experti suntzij hebben de kracht van het gif op een slaaf getest

ut frequenter experti sumuszoals wij herhaaldelijk hebben ondervonden

expers, -tis

explēre

explorare

exponere-posui, -positum

exprimere-pressi, -pressum

exquirere-quisivi-, -quisitum

geen deel hebbend aan, zonder

vullen, voltooien

onderzoeken

eruit zetten

uiteenzetten

uitdrukken, afpersen

opsporen, onderzoeken

vis consilii expersredeloos geweld

ultione et sanguine se explebantzij verzadigden zich aan een bloedige wraak

apud se explorabat, an expediret sibi consiliumhij ging bij zichzelf na, of het advies nuttig voor hem was

mihi exploratissimum est Lentulum consulem futurumhet staat voor mij onomstotelijk vast dat Lentulus consul zal worden

milites ex navibus exposuithij zette zijn soldaten aan land

rem breviter exposuithij gaf een korte uiteenzetting van de zaak

confessionem cruciatu expresseruntzij dwongen door marteling een bekentenis af

exquisivit numquid scelus commissum essethij onderzocht of er een misdaad gepleegd was

exsequi-secutus sum

exsistere-stiti

exspectare

exstinguere-stinxi, -stinctum

volgen, nastreven

ten uitvoer brengen

te voorschijn komen

afwachten, verwachten

uitblussen, vernietigen

cur non omnes fatum illius exsecuti sumus?waarom volgden wij hem niet allen in zijn lot?

exsequi consulis officia et munerade plichten en taken van een consul vervullen

ex hac nimia licentia exsistit tyrannusuit deze al te grote vrijheid komt een tiran voort

Antonius exspectabat quidnam esset acturaAntonius wachtte af wat zij zou gaan doen

multis de causis maiorem Galliae motum exspectat om veel redenen verwacht hij ernstige onlusten in Gallië

ea quae antea scripserat, exstinxitwat hij vroeger geschreven had, heeft hij vernietigd

extemplo

externus

exterrere-terrui, -territum

exterus, exterior, extremus

extollereextuli, elatum

fabula

facerefacio, feci, factum

facies

terstond, meteen

uitwendig, uitheems

schrik aanjagen

zich buiten bevindend

superl.: buitenste, uiterste, laatste

opheffen, oprichten

ophemelen, prijzen

verhaal, toneelstuk

maken

doen

gedaante, uiterlijk

gezicht

domesticis opibus et externis auxiliismet steun van binnenuit en hulp van buitenaf

eo aspectu exterrita clamorem sustulitontsteld door die aanblik begon zij te schreeuwen

apud exteras nationesbij vreemde volkeren

in extrema fere parte epistulaevrijwel aan het eind van de brief

alte cruentum ensem extollithoog heft hij het bebloede zwaard op

aliquem ad caelum extollereiemand hemelhoog prijzen

illae fabulae dignae sunt quae iterum leganturdie toneelstukken zijn het waard opnieuw gelezen te worden

aliquem heredem facereiemand tot erfgenaam benoemen

copiam facere dicendigelegenheid geven om te spreken

dubius sum quid faciamik weet niet goed wat ik moet doen

antequam Vesuvius faciem loci verteretvoordat de Vesuvius de aanblik van de streek veranderde

facies homini tantum; ceteris os aut rostraeen gezicht heeft alleen de mens; de overige wezens

facilis

facinus -oris

gemakkelijk

daad

hebben een bek of een snavel

facilis feminarum credulitas ad gaudiavrouwen hechten gemakkelijk geloof aan plezierige berichten

magnum et memorabile facinuseen grootse en gedenkwaardige daad

factio, -ionis

factum

fallerefefelli, falsum

falsus

fama

fames, -is

familia

familiaris

fari

wandaad

groep, groepsvorming

daad, feit

ontgaan

misleiden

ongegrond, onwaar

(wat men zegt), gerucht

reputatie

honger

huishouden

(slaven) personeel

(tot het huis behorend)

goede vriend

spreken

facinus est vincire civem Romanum, scelus verberare't is een wandaad een Romeins burger te arresteren, een misdaad hem te geselen

haec inter bonos amicitia est, inter malos factiobij goede mensen is dit vriendschap, bij slechte kliekvorming

maiorum bene factade grote daden van onze voorouders

fallit mehet ontgaat mij

Graecorum ingenia ad fallendum parata suntGrieken zijn van nature geneigd tot bedrog

falsis criminibus eum petivitmet ongegronde beschuldigingen probeerde hij hem te treffen

aliquid fama accipereiets bij geruchte vernemen

illi turpis vita integra fama potior fuiteen schandelijk leven was hem liever dan een ongeschonden reputatie

pater familiasheer des huizes

Orgetorix familiam suam coegitOrgetorix bracht zijn slaven bijeen

rem familiarem administrarezijn vermogen beheren

familiarisne est? Immo alienissimusis hij een goede vriend? Integendeel, een wildvreemde

mihi copiam dederunt fandizij gaven mij de gelegenheid om te spreken

fas (goddelijk) recht sicut ius fasque estzoals volgens menselijk en goddelijk recht geoorloofd is

fatērifassus sum

fatigare

fatum

fauces, -ium

fax, facis

felix, -icis

femina

fera

fere, ferme

ferox, -ocis

bekennen

vermoeien

(nood) lot

keel

fakkel

gelukkig, welvarend

vrouw

wild dier

ongeveer

bijna (altijd)

wild, strijdlustig

hooghartig

si hoc fas est dicereals het geoorloofd is dit te zeggen

se id amici causa fecisse fateturhij bekent dat hij het gedaan heeft voor een vriend

neque insomniis neque labore fatigabaturnoch door slaapgebrek noch door inspanning werd hij vermoeid

fatum appello ordinem seriemque causarumonder het lot versta ik een bepaalde volgorde en aaneenschakeling van oorzaken

Corinthus posita est in faucibus GraeciaeCorinthe ligt op de smalle doorgang naar Griekenland

cum ardentibus facibus ad Tiberim decurreruntmet brandende fakkels renden zij naar de Tiber

donec eris felix, multos numerabis amicoszolang het je goed gaat, zul je veel vrienden hebben

neque homini neque ferae parcuntze sparen mens noch dier

tertia fere vigiliaongeveer in de derde nachtwake

homines ferme libenter id quod volunt creduntde mensen geloven in het algemeen graag wat ze willen

Aequorum gens feroxde strijdlustige stam der Aequi

robore corporis stolide feroxop een stompzinnige manier trots op zijn lichaamskracht

ferretuli, latum

ferrum

fertilis

ferus

fessus

dragen, brengen

zeggen

ijzer, zwaard

vruchtbaar

wild, ruw

moe, uitgeput

quae fors feret, feremuswat het lot ons brengt, zullen wij dragen

is Amulium regem interfecisse ferturmen zegt dat hij koning Amulius gedood heeft

ferrum ictibus duravithij hardde het ijzer met slagen

homines feri atque barbariruwe en onbeschaafde mensen

somnus fessos artus complectitur

festinare

festus

fides

fidus

fierifio, factus sum

zich haasten

feestelijk

vertrouwen

betrouwbaarheid

trouw

bescherming

trouw, betrouwbaar

(gemaakt) worden

de slaap komt over hun vermoeide ledematen

dies noctesque festinaredag en nacht druk in de weer zijn

festus diesfeestdag

fidem maiorem tibi habui quam paene ipsi mihiik vertrouwde jou haast nog meer dan mezelf

exemplum antiquae probitatis et fideieen toonbeeld van oude degelijkheid en betrouwbaarheid

pro vetere ac perpetua erga populum Romanum fidevanwege de oude en ongeschonden trouw aan het Romeinse volk

se in fidem populi Romani permiseruntzij stelden zich onder de bescherming van het Romeinse volk

senatui suasit ne pax cum Poenis fierethij adviseerde de senaat geen vrede te sluiten met de Carthagers

figerefixi, fixum

figura

filia

filius

fingerefinxi, fictum

finire

gebeuren

vasthechten, doorboren

vorm, gedaante

dochter

zoon

vormen

verzinnen

(be)eindigen

begrenzen

ut fieri soletzoals het gewoonlijk gaat

fieri non potest, quin eos oderimhet kan niet anders, of ik haat hen (ik moet hen wel haten)

hunc hasta fixithij doorboorde hem met een speer

in plures transire figurasverschillende gedaanten aannemen

filium a morte eripuithij heeft zijn zoon aan de dood ontrukt

Alexander a Lysippo fingi volebatAlexander wilde dat Lysippus beelden van hem maakte

ficta loquiverzinsels vertellen

sic Tiberius finivitzo stierf Tiberius

senatusconsulto diebus XXX luctus est finitus

finis, -is

finitimus

eind, doel

grens

(pl) gebied

naburig, omwonend

krachtens 'n besluit van de senaat is de rouw tot 30 dagen beperkt

incertum est finem vitae sponte an fato impleverithet is onzeker of hij stierf door zelfmoord of door een natuurlijke oorzaak

haud procul Argivorum fine castra posuithij sloeg een kamp op niet ver van de grens der Argivi

hostes finibus expuleruntzij hebben de vijand uit hun gebied verdreven

firmus

flagitium

flamma

flavus

flectereflexi, flexum

flēre

fletus, -us

flos, floris

fluctus, -us

fluerefluxi

flumen, -inis

fluvius

foedus, -eris

stevig, sterk

schanddaad, wandaad

vlam

goudgeel, blond

buigen, veranderen

(be)wenen

geween, tranen

bloem, bloei

golf

(voort)stromen

rivier

rivier

verdrag

idem velle atque idem nolle, ea demum est firma amicitiahetzelfde willen en hetzelfde niet willen, dat is pas een hechte vriendschap

stupra et adulteria et omne tale flagitium verkrachtingen, overspel en al dergelijke schanddaden

cuncto concepit corpore flammamzijn hele lichaam vloog in brand

arva flavagoudgele akkers

desine fata deum flecti sperare precandohoud op te hopen dat de beschikkingen der godenveranderd worden door te bidden

amissum fratrem fleoik ween om het verlies van mijn broer

flore aetatisin de bloei van zijn leven

rerum fluctibus in mediismidden in het woelige leven

fluxit in terram Remi cruorhet bloed van Remus stroomde op de grond

flumine secundo aut adversostroomaf- of stroomopwaarts

pacem ac foedera faciamuslaten we een vredesverdrag sluiten

verbond foedus Venerisde liefdesband

foedus

folium

fons, fontis

fores, -ium

forma

formīdo, -inis

fors, fortis

fortasse

forte

fortis

fortuitus

afschuwelijk, schandelijk

blad

bron

deur

vorm, uiterlijk

schoonheid

angst

lot, toeval

misschien

toevallig

dapper

sterk, krachtig

toevallig(e)

foede perieruntzij zijn op een afschuwelijke manier omgekomen

spargite humum foliisbestrooit de grond met bladeren

is fons mali fuitdat was het begin van het kwaad

consecutus est me usque ad foreshij volgde mij tot aan de deur

animus me fert mutatas dicere formasmijn hart geeft mij in te schrijven over gedaante-verwisselingen

puer insigni formaeen opmerkelijk mooi gebouwde jongen

Stoici definiunt formidinem metum permanentemde Stoicijnen omschrijven `formido' als blijvende vrees

quae fors feret, feremuswat het lot ons brengt, zullen wij dragen

forte evenit ut Romae essemushet toeval wilde dat wij in Rome waren

fortes fortuna adiuvathet geluk is met de dapperen

fortuitos sermones iecithij maakte terloopse opmerkingen

fortuna

forum

fovērefovi, fotum

lot, toeval, geluk

(pl.) fortuin, bezit

markt, plein

het openbare leven

warmen, koesteren

steunen

heu, Fortuna, quis deus te crudelior?ach, Fortuna, welke god is wreder dan gij?

fortuna secunda et adversavoor- en tegenspoed

Forum Romanum(het centrale plein van Rome)

ut primum forum attigizodra ik me met de politiek ging bezighouden

res alicuius fovereiemand steunen

fragilis

frangerefregi, fractum

frater, -ris

fraus, fraudis

fremerefremui, fremitum

fremitus

frenum (pl. freni of frena)

breekbaar, teer

breken, vernietigen

broer

bedrog, misleiding

(een dof) geluid maken

(dof) geluid

bit, teugel

fragilem ratem pelago commisithij heeft zijn nietige scheepje aan de zee toevertrouwd

animos hostium frangerede vijand demoraliseren

fratris mortem dolethij is bedroefd over de dood van zijn broer

fraudi imponere aliquam speciem iurisbedrog een zekere schijn van gerechtigheid geven

fremunt venti, fremit marede winden huilen, de zee buldert

omnes fremueruntallen mompelden (instemmend of afkeurend)

frenos dare equo een paard de vrije teugel geven

frequens, -tis

fretum

frigidus

frigus, -oris

frons, frontis

frons, frontis

fruifructus sum

frumentum

frustra

talrijk

regelmatig (voor)komend

zee(straat)

koud, koel

kou, koelheid

loof, bladeren

voorhoofd, gezicht

voorzijde

genieten

koren, voedsel

tevergeefs

Drusi vocatu senatus frequens in curiam venitde senaat kwam op uitnodiging van Drusus voltallig naar het senaatsgebouw

erat ille Romae frequenshij was vaak in Rome

fretum Siciliaede straat van Messina

fons luce diurna frigidus et calidus nocturno temporeeen bron die overdag koel is en 's nachts warm

propter frigora frumenta matura nondum erantwegens de kou was het koren nog niet rijp

frondibus laeti collesrijk begroeide heuvels

a fronte atque ab utroque laterevan voren en op beide flanken

rure fruivan het buitenleven genieten

frumento exercitum intercluderehet leger van de voedseltoevoer afsnijden

frustra magistratum petebattevergeefs probeerde hij het ambt te verkrijgen

frux, frugis

fuga

zonder reden

(veld)vrucht

vlucht

verbanning

frustra ac sine causa aliquid facerezo maar, zonder reden iets doen

fruges in agris nondum maturae eranthet koren op de akkers was nog niet rijp

se fugae mandaveruntzij zochten hun heil in de vlucht

Themistoclis fuga et reditusThemistocles' verbanning en terugkeer

fugerefugi

fulgērefulsi

fulmen, -inis

funderefudi, fusum

fungifunctus sum

funus, eris

furere

furor, -is

gaudēregavīsus sum

gaudium

gelidus

vluchten

schitteren, blinken

bliksem

gieten, storten

uiteenslaan

vervullen

dood

begrafenis

bezeten zijn

razernij, hartstocht

blij zijn

blijdschap

ijskoud

fugit tempusde tijd gaat snel voorbij

fulgent in armiszij zijn in blinkende wapenrusting gehuld

ictu fulminis Phaethon periitPhaethon kwam om, getroffen door de bliksem

lacrimas funderetranen vergieten

exercitum fundere atque fugareeen leger uiteenslaan en op de vlucht drijven

officio functusna het vervullen van zijn taak

post tot funera vincona zo grote verliezen win ik

publico funere elatus esthij kreeg een staatsbegrafenis

insanit atque furithij is volkomen buiten zinnen

scelus ac furor Catilinaehet misdadige en fanatieke optreden van Catilina

aliquid magnum agere gaudethij verheugt zich er in iets groots te ondernemen

gaude quod spectant oculi te mille loquentemwees blij, dat duizend ogen op je zijn gericht terwijl je aan het woord bent

facilis feminarum credulitas ad gaudiavrouwen hechten gemakkelijk geloof aan plezierigeberichten

geminus tweeling-, dubbel, twee geminum edidit partumzij bracht een tweeling ter wereld

gemitus, -us

gemeregemui, gemitum

gener

genitor, -is

gens, -tis

genus, -eris

gereregessi, gestum

gigneregenui, genitum

glacies

gezucht, gekerm

zuchten, kermen

schoonzoon

vader

geslacht

volk, land

afkomst, geslacht

soort

dragen, (met se)zich gedragen

voeren

doen

voortbrengen

ijs

dat tellus gemitumde aarde slaakt een zucht

gens Iuliahet geslacht van de Iulii

ubi gentium?waar ter wereld?

nobili genere nati suntzij zijn van hoge geboorte

genus hominum mobile et infidumeen grillig en onbetrouwbaar slag mensen

quonam modo geram me adversus Caesarem?hoe moet ik me tegenover Caesar gedragen?

bellum gerereoorlog voeren

res gestae(krijgs)daden

dum haec geruntur, urbs capta estterwijl dit gebeurde, is de stad ingenomen

ex hac maxima libertate tyrannis gigniturals reactie op deze zeer grote vrijheid ontstaat dictatuur

sol glaciem dissolvitde zon doet het ijs smelten

gladius

glaeba

gloria

gradus, -us

zwaard

kluit, aarde

roem

stap, trede

rangorde

gladio se a multitudine defenditmet een zwaard verdedigde hij zich tegen de menigte

terra antiqua potens armis atque ubere glaebaeeen oud land, machtig door zijn mankracht envruchtbare grond

ad posteros gloria durabitzijn roem zal voortduren tot het nageslacht

omnes aetatis gradus recordor tuaeik herinner me elke fase van jouw leven

gramen, -inis

grandis

gratia

gratia + gen.

gratus

gravis

grex, gregis

gurges, -itis

kruid, gras

groot

gunst, charme

dank

omwille van

dankbaar, aangenaam

zwaar, ernstig

kudde, groep

draaikolk

prostrati in gramine molliliggend in het malse gras

Caesar grandem pecuniam debebatCaesar had grote schulden

Roscius gratia hominum multorum florebatRoscius stond bij veel mensen in de gunst

immortales ago tibi gratiasik betuig je mijn eeuwige dank

occisus est praedae gratiahij is een slachtoffer van roofmoord

donec gratus eram tibizolang ik bij jou in de gunst stond

vir graviseen man die respect afdwingt

apparent rari nantes in gurgite vastohier en daar ziet men mensen zwemmen in de wijde, kolkende zee

habena

habērehabui, habitum

habitare

habitus, -us

haerērehaesi, haesum

haud

haurirehausi, haustum

teugel

hebben, houden

beschouwen

wonen, bewonen

toestand, houding

kleding

vast blijven zitten

niet

leegscheppen

doorboren

equo immisit habenashij gaf zijn paard de vrije teugel

nihil habeo quod ad te scribamik heb je niets te schrijven

scire cupio quomodo res se habeatik wil weten hoe het er mee staat

pericula vilia habere imperavithij beval de gevaren gering te achten

non prope me, sed paene mecum habitavithij woonde niet dichtbij mij, maar bijna bij mij thuis

morbus est habitus corporis contra naturamziekte is een onnatuurlijke toestand van het lichaam

vox faucibus haesitde woorden bleven hem in de keel steken

pectora ferro hausithij doorboorde zijn borst met een zwaard

hedera

herba

heros, -ois

hiberna, -orum

klimop

gras, kruid

held

winterkamp

caput hedera cinctumzijn hoofd bekranst met klimop

latet anguis in herbaer schuilt een adder onder het gras

tres legiones ex hibernis educithij leidt drie legioenen uit hun winterkamp

hic, haec, hoc

hic (bijw.)

hiems, -is

hinc

homo, -inis

honestus

honor, -is

hora

horridus

hortari

hospes, -itis

deze, dit

hier

winter, storm

hiervandaan

hierdoor

mens, man

eervol

aanzienlijk

eer, aanzien

hoger ambt

uur, seizoen

ruw, huiveringwekkend

aansporen

gastheer, gast

hic, quantum in bello fortuna possit, cognosci potuithier kon men goed zien, hoe een groot aandeel het toeval in een oorlog kan hebben

ante exactam hiememvoor het eind van de winter

hinc Romam profecti sumusvanhier vertrokken wij naar Rome

hinc accidit dubitatiohierdoor ontstond er twijfel

animal providum et sagax est homode mens is een vooruitziend en intelligent wezen

Aetoli latrocinari honestum putantde Aetoliërs vinden struikroverij iets eervols

honesto loco natusvan goede familie

medius ex tribus sedebat, quod apud Numidas honori duciturhij zat tussen beiden in, wat bij de Numidiërs als een eer wordt beschouwd

cursus honorumde politieke carrière

hora quarta reliquas legiones misitomstreeks tien uur stuurde hij de overige legioenen

dicam horrida bellaik ga over gruwelijke oorlogen spreken

hortatur eos ne animis deficianthij spoort hen aan de moed niet op te geven

non hospes ab hospite tutus eratgeen gastheer was veilig voor zijn gast

hostis, -is (staats)vijand fas est et ab hoste docerimen behoort ook van zijn vijand te leren

huc

huiusmodi

humanus

humilis

humus f.

iacēreiacui

iacereiacio, ieci, iactum

iactare

iam

hierheen

van deze aard, dergelijke

menselijk

beschaafd, ontwikkeld

laag, onaanzienlijk

grond

liggen

werpen

werpen, slingeren

pochen op

reeds

huc accedit quod Sulla exercitum luxuriose habuerathier komt nog bij dat Sulla zijn leger in de watten had gelegd

huiusmodi verba disseruithij sprak woorden van de volgende strekking

humano cultu digniora locaeen gebied dat meer geschikt is voor menselijke bewoning

Scipio, homo humanissimusScipio, een zeer ontwikkeld man

humiles laborant, ubi potentes dissidentwanneer de machthebbers het oneens zijn, lijden de gewone mensen daaronder

humi iacebantzij lagen op de grond

corripit hastam et iacit hij pakt zijn lans en slingert hem weg

fortuitos sermones iecithij maakte terloopse opmerkingen

inter spem metumque iactaritussen hoop en vrees heen en weer geslingerd worden

genus et proavos iactarepochen op zijn afkomst en zijn voorouders

iamne abis?ga je nu al weg?

caedes inde, non iam pugna erathierna was het een slachting, geen gevecht meer

ianua

ibi

ictus, -us

idem

weldra

deur

daar

stoot, slag

dezelfde

iam faciam quod vultisik zal gauw doen wat jullie willen

ubi non sum, ibi est animuswaar ik niet ben, daar zijn mijn gedachten

ictu fulminis Phaethon periitPhaethon kwam om, getroffen door de bliksem

vir fortis idemque philosophuseen dapper man en tevens een filosoof

ideo

idoneus

igitur

ignarus

ignavia

ignavus

ignis, -is

ignotus

ille

daarom

geschikt

dus

onwetend

lafheid, slapheid

slap, laf

vuur

onbekend

die

perferendis militum mandatis idoneus habebaturhij werd geschikt geacht om opdrachten van de soldaten over te brengen

ignarus litterarumongeletterd

socordiae sese atque ignaviae tradideruntzij gaven zich over aan laksheid en slapheid

rapidus ignishet alles verzengende vuur

Vergilius, ille summus poetaVergilius, die zeer grote dichter

illic

illuc

illustris

imago, -inis

imbellis

imber, -ris

immanis

immensus

imminēre-minui

daar

daarheen

helder, stralend

vooraanstaand

beeld, gestalte

weerloos

regen(bui)

ontzaglijk

onmetelijk

zich verheffen boven

nox sideribus illustriseen nacht verlicht door sterren

ex familia vetere et illustriuit een oude, voorname familie

imagines maiorumde beeltenissen van de voorouders

in somnis inhumati venit imago coniugisin mijn dromen verscheen het beeld van mijn onbegraven echtgenoot

maior exercitus erat, sed imbelliorhet leger was groter, maar minder krijgshaftig

tecto imbris vitandi causa successithij ging het huis in om de bui te ontlopen

vasta ac immanis beluaeen ontzaglijk groot beest

in mari immenso vehimurwij varen op de onmetelijke zee

caelum quod imminet orbide hemel die zich uitstrekt boven de aarde

immittere-misi, -missum

bedreigen

erop afsturen

laten gaan

imminent duo reges toti Asiaetwee koningen vormen een bedreiging voor heel Klein-Azië

corpus immisit in undashij sprong in de golven

equo immisit habenashij liet het paard de vrije teugel

immo

impedimentum

impedire

impellere-puli, -pulsum

imperare

imperator, -is

imperium

integendeel

liever gezegd, sterker nog

belemmering

pl.: bagage

belemmeren

in beweging brengen

bevelen

opperbevelhebber

keizer

heerschappij

opperbevel

familiarisne est? Immo alienissimusis hij een goede vriend? Integendeel, een wildvreemde

simulacra deorum, immo dei ipsi ablati suntde beelden der goden, sterker nog, de goden zelf zijn weggevoerd

pudor ad dicendum impedimento fuitschaamte maakte hem het spreken moeilijk

ad carros suos et impedimenta se contuleruntze gingen naar hun wagens en hun bagage

impediti sunt ne triumpharent invidia paucorumdoor de afgunst van enkelen is verhinderd dat ze een triomftocht hielden

aetas non impedit quominus litterarum studia teneamusde leeftijd verhindert ons niet onze wetenschappelijke studie voort te zetten

levis aura impulit ratem een lichte bries zette het schip in beweging

pericula vilia habere imperavithij beval de gevaren gering te achten

Caesar suis imperavit ne tela reicerentCaesar beval zijn soldaten de speren niet terug te gooien

equites civitatibus imperavithij beval de stammen ruiters te leveren

aliae sunt legati partes atque imperatorisde taak van een onderbevelhebber verschilt van die van een bevelhebber

sub imperium populi Romani redacti suntzij zijn onder de macht van het Romeinse volk gebracht

esse in imperioopperbevelhebber zijn

Ciliciam ad imperium populi Romani adiunxit

rijk hij voegde Cicilië toe aan het rijk van het Romeinse volk

impetus, -us

implēre

imponere-posui, -positum

impotens, -tis

imprimis

improbus

improvisus

impune (adv.)

in

inanis

aanval

aandrang, opwelling

(ver)vullen

plaatsen op, -in

opleggen

onbeheerst, hartstochtelijk

vooral, bij uitstek

slecht

onvoorzien

ongestraft

in, op (+ abl.)

naar (+ acc.)

jegens, tegen (+ acc.)

leeg

infestis signis impetum feceruntzij stormden dreigend met de veldtekens naar voren

impetu magis quam consiliomeer in een opwelling dan weloverwogen

implevit mero pateramhij vulde de offerschaal met wijn

haec super imposuit liquidum aetherahierboven plaatste hij de heldere hemel

stipendium victores victis imponere solentoverwinnaars leggen overwonnenen gewoonlijk schatting op

homo impotentissimus, ardens odioeen man zonder enige zelfbeheersing, brandend van haat

imprimis nobis sermo de te fuitwe hebben vooral over jou gesproken

improbi hominis est mendacio fallerehet is iets voor een slecht mens anderen met leugens te bedriegen

hostis improvisus adestonverwachts verschijnt de vijand

talia facinora impune suscepisse parum habueruntze vonden het nog niet genoeg dergelijke misdaden ongestraft te hebben gepleegd

in urbe habitarein de stad wonen

dein Capuam pervenit, in oppidum magnumvandaar kwam hij in Capua, een grote stad

Ciceronis orationes in VerremCicero's redevoeringen tegen Verres

naves inanes ad eum remittebanturde schepen werden leeg naar hem teruggezonden

incedere-cessi, -cessum

ijdel

voortgaan, binnengaan

inania verbawoorden die niets betekenen

homo inanis et regiae superbiaeeen ijdel man en hooghartig als een koning

incedunt per ora vestra magnificivoor uw ogen schrijden ze in al hun luister voort

incendere-cendi, -censum

incendium

inceptum

incestus

incidere-cidi

incipere-cipio, -cepi, -ceptum

incitare

includere-clusi, -clusum

incolere-colui, -cultum

in brand steken

brand

begin, onderneming

onkuis, onrein

vallen op

gebeuren

beginnen

aansporen

in-, opsluiten

bewonen

cura patribus incessitzorg maakte zich meester van de senatoren

iuventutem ad facinora incendithij hitste de jonge mensen op tot wandaden

frumentum incendio corruperuntzij vernietigden het graan door het in brand te steken

iuventus pleraque Catilinae inceptis favebatde meeste jongeren voelden veel voor Catilina's plannen

incidit in Scyllam qui vult vitare Charybdimwie de Charybdis vermijden wil, komt in de Scylla terecht

si quid tibi durius incideritmocht jou iets bijzonder ernstigs overkomen

priusquam incipias consulto opus estvoordat je begint is overleg nodig

multa Caesarem ad id bellum incitabantveel redenen dreven Caesar tot deze oorlog

Belgae ea loca incoluntde Belgen wonen in die streek

incolumis

incumbere-cubui, -cubitum

inde

indicium

ongedeerd

gaan liggen op

zich toeleggen op

daarvandaan, daarna, ten gevolge daarvan

teken, aanwijzing

aangifte

incolumes ad unum omnes in castra perveniunttot de laatste man komen ze ongedeerd in het kamp aan

Agrippina incolumizolang Agrippina nog leefde

remis incubueruntze stortten zich op de riemen

et animo et opibus in bellum incubuitmet heel zijn aandacht en al zijn middelen legde hij zich toe op de oorlog

caedes inde, non iam pugna erathierna was het een slachting, geen gevecht meer

insigne indicium meae erga te amicitiaeeen duidelijk teken van mijn vriendschap voor jou

servi indicio omnes damnati suntallen zijn veroordeeld op aangifte van de slaaf

inducere-duxi, -ductum

iners, -tis

inesse-fui

inferre-tuli, -latum

inferi, -orum

brengen naar

tot iets bewegen

traag, zwak

zijn in, - op

brengen naar

bezorgen

bewoners van de onderwereld

cohortem in medios hostes induxithij leidde zijn cohort naar het midden van de vijanden

regni cupiditate inductusgedreven door begeerte naar het koningschap

tendebat inertes moribundus palmasstervend strekte hij zijn krachteloze handen uit

in facie vultuque insania inerathij had een waanzinnige uitdrukking op zijn gezicht

milites ad inferenda in hostes signa hortabanturzij spoorden de soldaten aan om de vijand aan te vallen

maximum terrorem hostibus inferuntzij jagen de vijanden doodsangst aan

inferior, -is

infestus

ingenium

ingens, -tis

ingredi-gredior, -gressus sum

inimicus

lager

minder

vijandig

dreigend

aanleg, karakter

talent

reusachtig

binnengaan

beginnen

vijand(ig)

Belgae pertinent ad inferiorem partem fluminis Rhenihet gebied van de Belgen strekt zich uit tot aan de benedenloop van de Rijn

Brutus erat multo inferior navium numerowat het aantal schepen betreft was Brutus ver in de minderheid

gens infestissima nomini Romanoeen stam die de Romeinen zeer vijandig gezind is

infestis signis impetum feceruntzij stormden dreigend met de veldtekens naar voren

Graecorum ingenia ad fallendum parata suntGrieken zijn van nature geneigd tot bedrog

Ennius ingenio maximus, arte rudis eratEnnius bezat een geweldig talent, maar zijn techniek was onvolmaakt

Hannibale profecto Romae gaudium ingens ortum erattoen Hannibal vertrokken was, barstte een geweldige vreugde in Rome los

C. Gracchus vindicandae fraternae mortis gratiatribunatum ingressus estGaius Gracchus nam het tribunaat op zich om de dood van zijn broer te wreken

tum pater Anchises lacrimis ingressus obortistoen nam vader Anchises het woord met tranen in de ogen

insidias inimico paravithij bereidde een aanslag voor op zijn vijand

iniquus

inire

ongunstig

onrechtvaardig

binnengaan

iniquissimo nostris loco proelium commiseruntzij bonden de strijd aan op een voor onze soldatenzeer ongunstig terrein

novam rationem belli iniithij introduceerde een nieuwe strijdmethode

initium

iniuria

inopia

inquam, inquit

insequi-secutus sum

insidēre-sedi, -sessum

insidiae, -arum

insignis

instare-stiti

instituere-stitui, -stitutum

begin

onrecht

gebrek, armoede

ik zeg, hij zegt, - zei

volgen

zitten op, -in, bezet houden

hinderlaag

opvallend, bekend

op de hielen zitten, aandringen

instellen, oprichten

beginnen

onderwijzen

Thales aquam dixit esse initium rerumThales zei dat alles uit water is ontstaan

quaero iure an iniuria factum sitik vraag me af of dit terecht of ten onrechte gedaan is

Sulla inopia hostium occidendi finem fecitSulla hield op met moorden bij gebrek aan vijanden

tunc "facinus", inquit, "memorabile fecistis"toen zei hij: "jullie hebben een gedenkwaardigeprestatie verricht"

nox insecuta perfecit bellumhet invallen van de duisternis maakte een einde aan de oorlog

arcem Capitolii insidebantzij hielden het Capitool bezet

in silvis insidias disponuntzij leggen de soldaten in hinderlaag in de bossen

versibus insignem te pudet esse meisje geneert je ervoor dat iedereen je kent door mijn verzen

puer insigni formaeen opmerkelijk mooi gebouwde jongen

institi ut mihi responderet quis essetik stond erop dat hij mij antwoordde wie hij was

nullum periculum nobis ab Antiocho instatvan Antiochus dreigt voor ons geen enkel gevaar

consulatum L. Brutus instituitLucius Brutus stelde het ambt van consul in

Sallustius senex historias scribere instituitSallustius begon op hoge leeftijd geschiedwerken te schrijven

Ceres ferro mortales vertere terram instituitCeres heeft de mensen het ploegen geleerd

institutum gebruik vestem et instituta Persica adsumpsit

instruere-struxi, -structum

insula

integer

intellegere-lexi, -lectum

intendere-tendi, -tentum

inter

interdum

ordenen

voorzien van

eiland

niet aangeraakt, ongedeerd

onvermoeid, fris

bemerken, begrijpen

spannen, richten

tussen

tijdens

soms

hij nam de Perzische kleding en gewoonten aan

copias in aciem instruxithij stelde het leger in slagorde op

satis nos instruxit ratione naturade natuur heeft ons van voldoende inzicht voorzien

aditus insulae munitus erat mirificis molibusde toegang tot het eiland was beschermd door indrukwekkende havenhoofden

illi turpis vita integra fama potior fuiteen schandelijk leven was hem liever dan een ongeschonden reputatie

mulier aetate integraeen vrouw in de bloei van haar jeugd

Adherbal eo processum esse intellexit ut regnum relinquendum essetAdherbal begreep dat het zover was gekomen dat hij zijn rijk moest verlaten

omnium oculis animisque ad pugnam intentisterwijl de ogen en de aandacht van allen gericht waren op het gevecht

erat inter ingentes montes oppidum magnumtussen reusachtige bergen lag een grote stad

inter spem metumque iactaritussen hoop en vrees heen en weer geslingerd worden

quid illi locuti sunt inter se?wat hebben zij onderling besproken?

inter haec iam praemissi erant equitesintussen waren de ruiters al vooruitgezonden

pax interdum est, pacis fiducia numquamsoms is er vrede, de zekerheid van vrede nooit

interea

interesse-fui

interest

interficere-ficio,

intussen

liggen tussen, verschillen

aanwezig zijn

het maakt verschil, het is van belang

doden

quid interest inter hominem et bestiam?wat is het verschil tussen mens en dier?

funeri non interfuithij heeft de begrafenis niet bijgewoond

id ego et meā et reipublicae interesse arbitrorik meen dat dit van belang is zowel voor mij alsvoor de staat

omnes liberos interfici iussithij beval alle kinderen te doden

-feci,-fectum

interim

interior, -is

interire-ii, -itum

interitus, -us

interrogare

intervallum

intra

intuēri

intussen

meer naar binnen

te gronde gaan, sterven

ondergang, dood

(onder)vragen

tussenruimte

binnen

kijken naar

Gallia interiorhet binnenland van Gallië

non interire animas, sed ad alios transire creduntzij geloven dat de ziel niet vergaat, maar naar andere mensen overgaat

quo die nata esset, interrogata estze vroegen haar op welke dag ze was geboren

sine intervallo loquionafgebroken aan het woord zijn

intra decimum diem quam Romam veneratbinnen tien dagen na zijn aankomst in Rome

intus

invadere-vasi, vasum

invenire-veni, -ventum

invidēre-vidi, -visum

invidia

invisus

invitus

inultus

iocus

ipse

binnen

aanvallen, binnendringen

vinden, ontdekken

jaloers zijn, misgunnen

afgunst, haat

gehaat

niet willend

ongewroken

ongestraft

grap

zelf

intus trepidarevan binnen sidderen

ingens terror eos invasiteen geweldige vrees overviel hen

invenimus omnia prospera evenissewij hebben gemerkt dat alles voorspoedig is verlopen

fortuna mihi divitias invidethet lot misgunt mij rijkdom

invidia in occulto, adulatio in aperto erantin het verborgene leefde haat, openlijk uitte men zich vleiend

dis invitistegen de wil der goden

legiones neque me inultum neque vos impunitos patienturde legioenen zullen mij niet ongewroken laten, noch jullie ongestraft

hostes inultos abire sinuntzij laten de vijanden ongestraft vertrekken

iocone an serio haec dicat, nescioik weet niet of hij dit voor de grap zegt of in ernst

se ipsi omnes natura diligunt

ira

ireii, itum

juist, precies

woede

gaan

van nature houdt iedereen van zichzelf

ea ipsa causa belli fuitdit was nu precies de oorzaak van de oorlog

vix iram coercebathet kostte hem moeite zijn woede te bedwingen

sic itur ad astrazo verkrijgt men onsterflijke roem

irritus

is, ea, id

iste, ista, istud

ita

itaque

item

iter, itineris

iterum

iubēreiussi, iussum

iucundus

iudex, -icis

ongeldig, vergeefs

deze, dit

hij, zij, het

die, dat

zo

(en) daarom, dus

op dezelfde wijze

reis, mars

weg, route

weer

bevelen

aangenaam, aantrekkelijk

rechter

vana atque irrita legatio fuithet gezantschap was nutteloos en zonder effect

ut scias eum a me amari, ob eam rem tibi haec scriboopdat je weet dat ik erg op hem gesteld ben, daarom schrijf ik je dit

quae cum ita sint ...omdat dit zo is ...

non ita te amo ut sani solent hominesik houd waanzinnig veel van jou

fecisti item ut praedones solentje hebt op dezelfde wijze gehandeld als rovers altijd doen

quam maximis potest itineribus in Galliam contenditin zo lang mogelijke dagmarsen marcheert hij naar Gallië

tota vita nihil aliud quam ad mortem iter esthet hele leven is slechts een reis naar de dood

illae fabulae dignae sunt quae iterum leganturdie toneelstukken zijn het waard opnieuw gelezen te worden

alter consul cum Boiis iussus est bellum gerere, alter ut Romam rediretde ene consul kreeg bevel oorlog te voeren tegen de Boii, de andere om naar Rome terug te keren

iucundum, mea vita, mihi proponis amoremmijn lief, je stelt mij een heerlijke liefde voor ogen

sanctissimus ac iustissimus iudexeen volstrekt onkreukbare en zeer rechtvaardige rechter

iudicare oordelen quam civitati carus fuerit, maerore funeris iudicatum est

iudicium

iugum

iungereiunxi, iunctum

ius, iuris

iusiurandum, iurisiurandi

iustus

iuvareiuvi, iutum

iuvat me

iuvencus

proces

oordeel

vonnis

juk

bergrug

verbinden

recht

eed

rechtvaardig

helpen

ik heb plezier in

jong(e stier)

hoe geliefd hij was bij de burgers kon men opmaken uit de rouw bij zijn begrafenis

Milo in iudicium vocatus estMilo is voor het gerecht gedaagd

aliorum iudicia contemnithij hecht geen waarde aan het oordeel van anderen

a cervicibus iugum servile deiecerantzij hadden het slavenjuk afgeworpen

Romani ponte Ticinum iunguntde Romeinen verbinden de oevers van de Ticinus door een brug

foedus cum eo amicitiamque iunxithij sloot een vriendschapsverdrag met hem

quaero iure an iniuria factum sitik vraag me af of dit terecht of ten onrechte gedaan is

iureiurando tenebanturzij waren door hun eed gebonden

sanctissimus ac iustissimus iudexeen volstrekt onkreukbare en zeer rechtvaardige rechter

fortes Fortuna iuvathet geluk is met de stoutmoedigen

haec olim meminisse iuvabiteens zullen wij ons dit met plezier herinneren

iuvenis, -is

iuventus, -utis

iuxta

labilapsus sum

jonge man (tussen 20 en 40 jaar)

jeugd

jonge mensen

naast (prep)

op dezelfde wijze (adv)

(weg)glijden

iuventus pleraque Catilinae inceptis favebatde meeste jongeren voelden veel voor Catilina's plannen

sepultus est iuxta viam Appiamhij is aan de via Appia begraven

me iuxta ac si frater meus esset sustinuithij heeft mij gesteund alsof ik zijn broer was

eheu fugaces labuntur anniach, vluchtig verglijden de jaren

labor, -is

laborare

lac, lactis

lacerare

lacesserelacessīvi, lacessītum

instorten

inspanning

beproeving

zich inspannen

het zwaar te verdurenhebben

melk

verscheuren

uitdagen

labentem rem publicam sustulithij hielp de staat, die in verval raakte, overeind

labore et patientia bellum confecitdoor zijn inspanning en volharding heeft hij de oorlog beëindigd

Iliacos audire labores exposcitzij vraagt erom de beproevingen (bij de inname) van Troje te horen

brevis esse laboroik span me in om beknopt te zijn

humiles laborant ubi potentes dissidentwanneer de machthebbers het oneens zijn, lijden de gewone mensen daaronder

vitulos leaenae lacerantde leeuwinnen verscheuren dc kalveren

proelio lacessitustot een gevecht uitgedaagd

lacrima

lacus

laederelaesi, laesum

laetus

laevus

lana

languidus

lapis, -idis

largus

latēre

traan

meer

kwetsen, beledigen

vrolijk

glanzend

linker

wol

loom

steen

overvloedig

verborgen zijn

laesus ab ingenio Naso poeta suode dichter Naso ondervond schade van zijn eigen talent

consulis oratio haud sane laeta fuitde woorden van de consul waren volstrekt niet vrolijk

laeta Tiberio Germanici mors eratde dood van Germanicus was verheugend voor Tiberius

arva laetavruchtbare akkers

ex alto laeva volavit avisvan links vloog een vogel neer uit de lucht

nox languida solverat armorum curasde lome nacht had de zorg om de strijd weggenomen

sol terras larga luce complevitde zon overgoot de aarde met overvloedig licht

latui

latus, -eris

latus

laudare

zijde, zijkant

ruim, uitgestrekt

prijzen

latet anguis in herba er schuilt een adder onder het gras

equites ad latera disposuithij stelde de ruiters op de flanken op

latus pontusde wijde zee

omnes mortales se laudari optantalle stervelingen willen graag geprezen worden

laus, laudis

legatio, -ionis

legatus

legerelegi, lectum

legio, -ionis

lentus

leo, leonis

lepos, -oris

letum

lof, roem

gezantschaphet ambt van legatus

onderbevelhebber

gezant

goeverneur van een keizerlijke provincie

verzamelen

kiezen, uitkiezen

lezen

legioen

langzaam, traag

soepel

leeuw

charme

(gewelddadige) dood

summis laudibus eum extuleruntzij prezen hem hemelhoog

vana atque irrita legatio fuithet gezantschap was nutteloos en zonder effect

aliae sunt legati partes atque imperatorisde taak van een onderbevelhebber verschilt van die van een bevelhebber

legatos in curiam introduxithij leidde de gezanten het senaatsgebouw binnen

mater ossa in sinum legitzijn moeder verzamelde zijn gebeente in de plooi van haar kleed

principes Albanorum in patres legithij koos de leiders van Alba Longa tot leden van de senaat

illae fabulae dignae sunt quae iterum leganturdie toneelstukken zijn het waard om herlezen te worden

in legione sunt centuriae sexaginta, manipuli triginta, cohortes decemeen legioen bestaat uit zestig centuriae, dertig manipels en tien cohorten

ut sit magna, tamen certe lenta ira deorum estde woede van de goden is misschien wel groot, maar zeker erg traag

tuo lepore incensusdoor jouw charme in liefde ontbrand

liberi eorum leto dati sunt in bellohun kinderen zijn in de oorlog gesneuveld

levis

lēvis

levare

lex, legis

libare

libenter

liber, libri

liber, liberi

liberare

liberi, -orum

licht

gering

glad

oprichten, ondersteunen

verlichten, verminderen

wet(svoorstel)

voorschrift, regel

voorwaarde

plengen, offeren

graag

boek

vrij

bevrijden

kinderen

sit tibi terra levismoge de aarde niet zwaar op je drukken

levi causa atrox caedes orta estuit een onbetekenende aanleiding ontstond een gruwelijke slachting

levia poculagepolijste bekers

ales levavit se alisde vogel verhief zich op zijn vleugels

multa fidem promissa levantveel beloven vermindert het vertrouwen

lege lata eos exsules fecitdoor een wetsvoorstel in te dienen heeft hij hen verbannen

quis nescit primam esse historiae legem ne quid falsi dicere audeatwie weet niet dat het de eerste eis van geschiedschrijving is de waarheid geen geweld te durven aandoen?

redeat, sed ea lege ne umquam Romam revertaturlaat hij teruggaan, maar op voorwaarde dat hij nooit meer naar Rome komt

tristia dona cineri Hectoris libantzij offeren droevige geschenken aan de as van Hector

homines ferme libenter id quod volunt creduntde mensen geloven graag wat ze willen

Homeri libros antea confusos disposuithij bracht in de boeken van Homerus een orde aan die er tevoren niet was

omni metu liberi locuti sumuswij hebben zonder enige angst gesproken

populum metu liberavithij heeft het volk bevrijd van vrees

omnes liberos interfici iussithij beval alle kinderen te doden

libertus

libetlibuit, libitum est

libīdo, -inis

vrijgelaten slaaf

graag willen

begeerte

Ciceronis libertus Tiro estTiro is een vrijgelatene van Cicero

ego ibo pro te, si tibi non libetik zal voor jou in de plaats gaan, als jij geen zin hebt

mala libido Lucretiae per vim stuprandae Tarquinium

licentia

licetlicuit, licitum est

licet (voegwoord)

lictor, -is

lignum

limen, -inis

lingua

linquereliqui, lictum

willekeur

(onbeperkte) vrijheid

het is geoorloofd

het is mogelijk

ook al

dienaar van een (hoge)magistraat, drager van defasces

hout

drempel

tong, taal

(achter)laten

verlaten

cepiteen boze begeerte om Lucretia te overweldigen maakte zich meester van Tarquinius

instruitur acies ad libidinem militumde soldaten stellen zich op zoals ze zelf willen

ex hac nimia licentia exsistit tyrannusuit deze al te grote vrijheid komt een tiran voort

licet nemini contra patriam ducere exercitumniemand mag tegen zijn vaderland optrekken

subitam commutationem fortunae videre licuitmen kon een plotselinge omslag in het lot zien

vita brevis est, licet supra annos mille exeathet leven is kort, ook al zou het langer duren danduizend jaar

in silvam ligna ferrewater naar de zee dragen

hi omnes lingua inter se differuntzij allen verschillen van elkaar in taal

nil inausum linquamuslaten we niets onbeproefd laten

liquidus

lis, litis

littera

litus, -oris

locare

vloeibaar, helder

strijd, proces

letter, pl.: brief

pl. wetenschap, literatuur

strand, kust

plaatsen

haec super imposuit liquidum aetherahierboven plaatste hij de heldere hemel

adhuc sub iudice lis estde zaak is nog bij de rechter in behandeling

litteras ad aliquem componereeen brief aan iemand schrijven

sit mihi orator tinctus litteriseen redenaar moet volgens mij zeer belezen zijn

doctus est et Graecis litteris et Latinishij is goed thuis in Grieks en Latijn

se deserto in litore conduntzij verbergen zich op het verlaten strand

primos et extremos locaverat tribunoshij had de tribunen vooraan en achteraan opgesteld

locus

longe

longus

loquilocutus sum

plaats, positie

toestand

gelegenheid, ruimte

ver, lang

+ superl. verreweg

lang

spreken, noemen

honesto loco natus esthij is van goede familie

missi sunt nuntii quo loco res essenter werden boodschappers gezonden om te vertellen hoe de situatie was

nunc defendendi negandive est locusnu is er gelegenheid voor verdediging of ontkenning

longe mihi obviam processeruntzij trokken mij van verre tegemoet

Graecorum longe doctissimus esthij is verreweg de geleerdste van de Grieken

horae quibus exspectabam longae videbanturde uren waarin ik wachtte schenen lang

naves longas aedificandas curavithij liet oorlogsschepen bouwen

nil nisi classes et exercitus locuti suntzij spraken alleen maar over vloten en legers

lucrum

luctus, -us

lucus

luderelusi, lusum

lugēreluxi, luctum

lumen, -inis

luna

lupus

lustrare

winst

rouw(klacht)

(heilig) woud

spelen, zich amuseren

(be)treuren

licht

oog

maan

wolf

verlichten

ita varie laetitia, maeror, luctus atque gaudia agitabanturzo heerste er afwisselend blijdschap, droefheid, rouw en vreugde

Ennium sicut sacros vetustate lucos adoremuslaten we Ennius vereren als wouden geheiligd door ouderdom

illo tempore otiosi carmina lusimustoen hebben wij onbekommerd voor ons plezier gedichten gemaakt

mortem Trebonii populus lugebathet volk treurde om de dood van Trebonius

lumine quarto prospexi Italiamop de vierde dag zag ik Italië in de verte liggen

lumina defixa in solo tenebantzij bleven strak naar de grond kijken

inter audaces lupus errat agnosde wolf zwerft tussen roekeloze lammeren

lux, lucis

inspecteren

doorkruisen

licht, leven

sol omnia flammis lustrabatde zon verlichtte alles met zijn stralen

exercitum apud Brundisium lustrabathij inspecteerde het leger bij Brundisium

Aegyptum lustrabat GermanicusGermanicus bereisde heel Egypte

prima luce in hostes currebantbij zonsopgang stormden ze op de vijanden af

luxuria

lympha

maerēremaerui

maestus

magis

magister

magistratus, -us

magnusmaior, maximus

maiestas, -atis

maior (maximus) natu

maiores, -um

mallemalo, malui

(zucht naar) weelde

water

(be)treuren

bedroefd

meer

(leer)meester

ambt

magistraat

groot

belangrijk

gezag, aanzien

ouder, oudst

voorouders

liever willen

luxuria atque avaritia respublica peritdoor verlangen naar weelde en door hebzucht gaat de staat te gronde

vulnera lymphis abluebantzij wasten de wonden schoon met water

amici tuo dolore maerentje vrienden treuren om jouw verdriet

se domi maestus cohibebatbedroefd bleef hij thuis

quo magis haec cogito, eo maestior sumhoe meer ik hierover nadenk des te bedroefder word ik

natura artis magistrade natuur is de leermeesteres van de kunst

frustra magistratum petebattevergeefs probeerde hij het ambt te verkrijgen

isti homines magistratus creati sunt?zijn die mannen tot magistraat verkozen?

si parva licet componere magnisals het geoorloofd is klein met groot te vergelijken

magnum opus et arduumeen belangrijk en lastig karwei

aliquem maiestatis deferreiemand aanklagen wegens majesteitsschennis

mores maiorumde zeden van de voorouders

mavult bonam vitam quam bonam opinionemhij prefereert een fatsoenlijke manier van leven boven een goede reputatie

malus slecht haec inter bonos amicitia est, inter malos factio

peior, pessimus

malum

manare

mandare

mandatum (meestal pl.)

manēremansi, mansum

manes, -ium

manifestus

manus, -us

mare, -is

marītus

slechte daad, ramp

stromen

opdragen, gelasten

toevertrouwen

opdracht, bevel

blijven, voortduren

te wachten staan

zielen van de overledenen, schimmen

tastbaar, duidelijk

hand

bende

zee

echtgenoot

bij goede mensen is dit vriendschap, bij slechte kliekvorming

mortem in malis ponithij beschouwt de dood als één van de slechte dingen

rumor tota urbe manavithet gerucht verbreidde zich over de gehele stad

Caesar militibus mandavit ut Ariovistum adirentCaesar droeg de soldaten op zich te wenden tot Ariovistus

se fugae mandaveruntze zochten hun heil in de vlucht

mandata eius exsecuti suntzij voerden zijn opdrachten uit

Priami regna manebanthet rijk van Priamus bestond nog

omnes una manet noxiedereen staat dezelfde nacht te wachten

nocturnos ciet manes DidoDido roept de nachtelijke schimmen op

manifestam defectionem virium tegebathij trachtte het kennelijk verval van zijn krachten te verbergen

manum cum hoste conferuntzij leveren slag met de vijand

cum praedatoria manu bellum gerebathij voerde de strijd met een bende bandieten

vastum maris aequorde uitgestrekte oppervlakte van de zee

mater, -ris

materia, materies

maturus

meditari

moeder

materie, materiaal

rijp

(vroeg)tijdig

overwegen

saepe bona materia cessat sine artificedikwijls komt goed materiaal niet tot zijn recht zonder een bewerker

nondum maturus imperio Ascanius eratAscanius was nog niet oud genoeg om de heerschappij over te nemen

tuo adventu nobis opus est maturoje komst is dringend gewenst

mecum quid dicerem meditatus sum

medium

medius

mel, mellis

membrum

meminisse

memor, -is

memorare

uitdenken

openbaarheid

in het midden

honing

lichaamsdeel

zich herinneren

denkend aan

melding maken van

ik dacht na over wat ik zou zeggen

Atreus meditatur poenam in fratrem novamAtreus denkt een ongehoorde straf uit voor zijn broer

quae scitis proferatis in mediummaakt bekend wat jullie weten

locum medium inter exercitus delegithij koos een plaats uit midden tussen de legers

mediam mulierem complectiturhij slaat zijn armen om het middel van de vrouw

tu, Romane, memento parcere subiectis et debellare superbosdenk eraan, Romein, de onderworpenen te sparen en de hooghartigen uit te schakelen

virtutis tuae memores non erantze dachten niet aan jouw capaciteiten

maiorum fortia facta memoravithij sprak over de dappere daden van de voorouders

memoria

mens, -tis

mensa

mensis, -is

mercator, -is

merces, -edis

geheugen

herinnering

tijd die men zich kan herinneren

geest, verstand

gedachte

tafel

maand

handelaar

loon, betaling

fuit in Caesare ingenium, ratio et memoriaCaesar was begaafd, theoretisch onderlegd en had een goed geheugen

recens memoria parentisde nog levendige herinnering aan zijn vader

usque ad meam memoriamtot mijn tijd

homines habent mentem acrem et vigentemde mensen hebben een scherp en krachtig verstand

permulta mihi in mentem veniebantik moest aan veel dingen denken

lumen in mensa appositumeen lamp die op de tafel is gezet

Verres mercede maiestatem rei publicae minuitVerres schaadde het aanzien van de staat door zich te laten omkopen

merēremerui, meritum

merērimeritus sum

merito

meta

verdienen

dienen

zich verdienstelijk maken

terecht

keerpunt

multorum odium meruithij haalde zich de haat van velen op de hals

equestria stipendia meruithij diende bij de ruiterij

vir de re publica optime merituseen man die zich buitengewoon verdienstelijk heeft gemaakt voor de staat

equi circum metam curruntde paarden rennen rond de keerpaal

metueremetui

metus, -us

meus

miles, -itis

militaris

militia

mille

minae, -arum

minax, -acis

minuereminui, minutum

mirari

eindpunt

bang zijn, vrezen

angst

mijn, van mij

soldaat

krijgs-, soldaten-

krijgsdienst

duizend

(be)dreiging

dreigend

verminderen

zich verwonderen

bewonderen

metas pervenit ad aevizijn leven kwam ten einde

metuo ne sero veniamik ben bang dat ik te laat kom

te suis matres metuunt iuvencismoeders zijn bang voor jou wegens hun zonen

Stoici definiunt formidinem metum permanentemde Stoicijnen omschrijven `formido' als blijvende vrees

ad arma milites concurruntde soldaten snellen te wapen

scientia rei militariskrijgskunde

domi militiaequein Rome en te velde

tria milia militum capti sunter zijn drieduizend soldaten gevangen genomen

minae Clodii modice me tanguntde dreigementen van Codius raken mij nauwelijks

Verres mercede maiestatem rei publicae minuitVerres schaadde het aanzien van de staat door zich te laten omkopen

eius temeritatem satis mirari non possumik blijf me verbazen over zijn driestheid

orationes tuas mirorik bewonder jouw redevoeringen

miscēre door elkaar mengen aestu miscentur arenae

miscui, mixtum

miser

miserari

miseria

misericordia

mitteremisi, missum

mobilis

modestia

modo

in beroering brengen

ongelukkig

beklagen

ellende

medelijden

werpen

zenden, laten gaan

beweeglijk

gematigheid, zelfbeheersing

slechts

zoëven

het zand wordt door het kolkende water opgewoeld

miscere utile dulcihet nuttige met het aangename verenigen

magno miscetur murmure caelumde lucht wordt onder luid gedonder in beroering gebracht

fortunam suam miserabaturhij jammerde over zijn lot

eis otium et divitiae oneri miseriaeque fuerunteen ambteloos leven en rijkdom waren voor hen een last en een bron van ellende

saxa certatim miseruntze gooiden om het hardst stenen

speculatores ad oppidum mittereverspieders naar de stad sturen

genus hominum mobile et infidumeen grillig en onbetrouwbaar slag mensen

neque modum neque modestiam victores habueruntde overwinnaars kenden maat noch zelfbeheersing

biduum modo laetati sunthun blijdschap duurde maar twee dagen

non modo reus improbus adductus est, sed etiam diligens accusator venitniet alleen werd er een schurkachtige beklaagde voorgeleid, maar er verscheen ook een nauwgezette aanklager

quos modo fugere credebant ad se ire videruntde mannen van wie ze kort te voren nog dachten dat ze vluchtten, zagen ze op zich af komen

modo ... modo

modo (voegw)

modus

nu eens ... dan weer

mits

maat

manier

ire modo ocius, modo consisterenu eens sneller gaan, dan weer stil houden

manent ingenia senibus, modo permaneat studiumoude mannen blijven bij de tijd, als ze maar bezig blijven

navium modum formamque demonstravithij gaf de grootte en de vorm aan van de schepen

easdem res aliis modis efferre possumuswij kunnen dezelfde dingen op verschillende manieren

moenia, -ium

moles, -is

moliri

mollis

monēremonui, monitum

mons, -tis

monstrum

monumentum

(stads)muren

grote last, moeite

groot voorwerp, massa

ondernemen

zacht, buigzaam

herinneren aan

waarschuwen

berg

wonderlijk verschijnsel

monument, gedenkteken

onder woorden brengen

moenia defensoribus erant vacuade muur was zonder verdedigers

tantae molis erat Romanam condere gentemzo een grote inspanning kostte het Rome te grondvesten

aditus insulae munitus erat mirificis molibusde toegang tot het eiland was beschermd door indrukwekkende havenhoofden

num montes moliri sede sua paramus?zijn we soms van plan bergen van hun plaats te duwen?

Falculam placidum mollemque reddidiik heb gemaakt dat Falcula kalm en meegaand werd

memorem monesje herinnert me aan iets dat ik al wist

te moneo ut tuum officium meminerisik wijs je erop dat je je plicht niet moet vergeten

milites naturam montis cognoveruntde soldaten hebben onderzocht wat de natuurlijke gesteldheid van de berg was

monstra et irae deum indicia cernebathij zag voortekens en aanwijzingen voor de toorn der goden

veterum monumenta virorumgedenktekens van mensen uit het verleden

mora

morari

morbus

morimorior, mortuus sum

mors, -tis

mortalis

vertraging, uitstel

vertragen, ophouden

talmen, treuzelen

ziekte

sterven

dood

sterfelijk, sterveling

periculum in morauitstel is gevaarlijk

misit equitatum qui agmen morareturhij zond de ruiterij om de kolonne tegen te houden

nec ultra moratuszonder verder te treuzelen

morbus est habitus corporis contra naturamziekte is een onnatuurlijke toestand van het lichaam

comitemne sororem sprevisti moriens?heb je je zuster als metgezellin in de dood versmaad?

tota vita nihil aliud quam ad mortem iter esthet hele leven is slechts een reis naar de dood

omnes mortales se laudari optantalle stervelingen willen graag geprezen worden

mos, moris

motus, -us

movēremovi, motum

mox

mulier, -ieris

multitudo, -inis

zede, gewoonte

beweging

bewegen

spoedig

vrouw

menigte

mores maiorumde zeden van de voorouders

terra ingenti motu concussa ester was een hevige aardbeving

loco moveri non poterathet kon niet verplaatst worden

una cura cor meum movetik word door één zorg gekweld

mediam mulierem complectiturhij slaat zijn armen om het middel van de vrouw

in omnes partes dispersa est multitudode menigte verspreidde zich naar alle kanten

multusplures, plurimi

mundus

municipium

munire

munus, -eris

murmur, -is

murus

musa

mutare

mutus

mutuus

veel

wereld

provinciestad

versterken

taak

geschenk

geluid

muur

muze

veranderen

verwisselen

geluidloos, stom

wederkerig

quamvis multos nominatim proferre possumik zou net zoveel mensen als men maar wil met name kunnen noemen

terra in medio mundo sita estde aarde bevindt zich in het centrum van het heelal

urbs munita terra mariqueeen stad die aan land- en zeezijde versterkt is

exsequi consulis officia et munerade plichten en taken van een consul vervullen

aliquem munere donareiemand een geschenk geven

magno miscetur murmure caelumde lucht wordt onder luid gedonder in beroering gebracht

de muro sese deieceruntzij stortten zich van de muur af

incussit suavem mi in pectus amorem musarumhij bracht de zoete liefde voor de muzen in mijn hart

una epistula totum mutaverat homineméén brief had de man volkomen veranderd

mutato equo evasithij ontsnapte na van paard verwisseld te zijn

amor mutuus

nam, namque want

wederkerige liefde

nancisci na(n)ctus sum

narrare

nascinatus sum

natio, -ionis

natura

natus, -us

nauta

navis, -is

-ne

nē

nē ... quidem

(ver)krijgen

vertellen

geboren worden

stam, volk

natuur

aard

geboorte, leeftijd

zeeman

schip

soms?

of

opdat niet, om niet

zelfs niet, niet eens

ook niet

nanctus est idoneam ad navigandum tempestatemhij trof goed weer om te varen

tibi soli ea narrare velimalleen aan jou zou ik dit willen vertellen

amplissimo genere natusvan zeer aanzienlijke afkomst

nationes natae servitutivolkeren geboren om slaaf te worden

satis nos instruxit ratione naturade natuur heeft ons van voldoende inzicht voorzien

milites naturam montis cognoveruntde soldaten hebben onderzocht wat de natuurlijke gesteldheid van de berg was

homo magno natueen man van hoge leeftijd

naves longas aedificandas curavithij liet oorlogsschepen bouwen

tune te esse militem dicere audes?wou jij soms beweren dat je een soldaat bent?

scisne Publiliusne iturus sit in Africam?weet jij soms of Publilius van plan is naar Afrika te gaan?

Caesar suis imperavit ne tela reicerentCaesar beval zijn soldaten de speren niet terug te gooien

eis rebus ne di quidem immortales pares esse possintzelfs de onsterfelijke goden zouden daar niet tegen op kunnen

si quid numquam oritur, ne occidit quidem umquam als iets nooit ontstaat, vergaat het ook nooit

nec, neque

necare

en niet

noch

doden

mors nec ad mortuos pertinet nec ad vivosde dood raakt noch de doden noch de levenden

complures hostes necati suntverscheidene vijanden zijn gedood

necessarius

necesse

necessitas, -atis

necterenexui, nexum

nefas

negare

neglegereneglexi, neglectum

negotium

nemo, -inis

noodzakelijk, onvermijdelijk

nodig

noodzaak, dwang

knopen, verbinden

zonde

ontkennen

weigeren

verwaarlozen

bezigheid, zaak

moeilijkheid, moeite

niemand

necesse est mihi de me ipso dicereik moet nu over mezelf praten

tempori cedere, id est necessitati parere, sapientis estwijken voor de omstandigheden, d.w.z. gehoorzamen aan het noodlot, kenmerkt een wijs man

nectere dolumeen list beramen

ei nihil umquam nefas fuitin zijn ogen was alles altijd geoorloofd

ille negat se Numidam pertimescerehij ontkent dat hij bang wordt voor de Numidiër

patriae opem negathij weigert zijn vaderland te helpen

iram meam neglexithij trok zich van mijn woede niets aan

negotium municipii administrarede stadsaangelegenheden behartigen

in otio de negotiis cogitavitin zijn vrije tijd dacht hij nog aan zijn werkzaamheden

Cato Siciliam tenere nullo negotio potuitCato had zonder enige moeite Sicilië kunnen behouden

ita fit ut omnino nemo possit esse beatuszo komt het dat volstrekt niemand echt gelukkig kan zijn

nemus, -oris

nepos, -otis

nequirenequeo, nequivi, nequitum

nequiquam

nervus

nescirenesci(v)i

bos, woud

kleinzoon

niet in staat zijn

tevergeefs

pees

niet weten

consonat omne nemus strepituhet hele woud weerklinkt van het lawaai

Demosthenes rho dicere nequibatDemosthenes kon de rho niet zeggen

emicuit nervo penetrabile telumweg van de pees sprong de alles doorborende pijl

nescio an hoc futurum sitik weet niet of dit niet zal gebeuren, dit zou best wel eens kunnen gebeuren

nescius

neve, neu

nex, necis

ni (zie nisi)

nidus

niger

nihil

niet wetend

en niet

moord

nest

zwart

niets

nescius impendentis malizich niet bewust van de ramp die hem bedreigde

cohortatus est ne eos frumento neve alia re iuvarent hij drong er op aan om hen noch met koren noch met iets anders te helpen

in liberos vitae necisque potestatem habentzij hebben de macht over leven en dood van hun kinderen

nihil omnino curoik trek me helemaal nergens iets van aan

nimbus

nimis, nimium

nisi, ni

nitinisus, nixus sum

nitidus

niveus

nobilis

nocērenocui, nocitum

nocte, noctu

regenbui, wolk

te, te veel

als niet

behalve

steunen op

zich inspannen

glanzend, schitterend

sneeuwwit

aanzienlijk, beroemd

schaden, benadelen

's nachts

dea nimbo succinctaeen godin gehuld in een wolk

nimis iam dixiik heb reeds te lang gesproken

nimium diual te lang

memoria minuitur nisi eam exerceashet geheugen gaat achteruit als je het niet traint

stare respublica nisi uno regente non potestde staat kan geen stand houden tenzij één man de leiding heeft

consilio atque auctoritate Ciceronis nitebaturhij steunde op het advies en het gezag van Cicero

summa vi Cirtam irrumpere nititurhij spant zich tot het uiterste in om Cirta binnen te dringen

omnibus his nivea cinguntur tempora vittavan al dezen zijn de slapen omgeven door een sneeuwwitte wollen band

nobili genere nati suntzij zijn van hoge geboorte

non solum rei publicae sed etiam tibi ipsi nocebisje zult niet alleen de staat maar ook jezelf schaden

noctu vigilias agunt

nocturnus

nollenolo, nolui

nachtelijk

niet willen

zij staan 's nachts op wacht

nocturnos ciet manes DidoDido roept de nachtelijke schimmen op

noli putare quemquam meliorem fuissedenk niet dat iemand beter is geweest

nomen, -inis

nominare

non

nondum

nonnullus

nos

noscerenovi, notus

noster

novus

novissimus

nox, noctis

nuberenupsi, nuptum

nubes, -is

naam, titel

benoemen

niet

nog niet

enige

wij

leren kennen

onze

nieuw

laatste, achterste

nacht

trouwen

wolk

vos me imperatoris nomine appellavistisjullie hebben mij begroet met de titel van imperator

nondum maturus imperio Ascanius eratAscenius was nog niet oud genoeg om de heerschappij over te nemen

Rhodanus nonnullis vadis transiturde Rhone is op sommige plaatsen doorwaadbaar

linguam Etruscam probe noverathij kende uitmuntend Etruskisch

hostes impetum in nostros feceruntde vijanden deden een aanval op onze soldaten

homo novuseen man van niet-aanzienlijke afkomst

caedem principis et res novas cogitathij zint op moord op de keizer en op revolutie

agmen novissimumde achterhoede

ad multam noctem pugnatum esttot diep in de nacht is er gevochten

haec mulier ipsi Oppianico nupsitdeze vrouw is met die bewuste Oppianicus getrouwd

venti vis nubes differtde kracht van de wind jaagt de wolken uiteen

nudare

nudus

nullus, -ius

ontbloten

naakt

geen

agros populando nudavithij plunderde de akkers volkomen kaal

nullius apud me auctoritas maior est quam M. Lepidivan niemand weegt het gezag bij mij zo zwaar als van Marcus Lepidus

numen, - inis

numerus

numquam

nunc

nuntiare

nuntius

nuper

nuptiae, -arum

nympha

goddelijke kracht

getal, aantal

nooit

nu

berichten

koerier, bericht

niet lang geleden

huwelijk

nimf

di immortales numine et auxilio urbis tecta defenduntde onsterfelijke goden beschermen met hun kracht en hun steun de huizen van de stad

oppida omnia, numero ad duodecim, incenduntze steken al hun steden, ongeveer twaalf in getal, in brand

numquam minus solus sum quam cum solus sumnooit ben ik minder eenzaam dan wanneer ik alleen ben

tribuni plebis nunc fraudem, nunc neglegentiam consulum accusabantde volkstribunen legden de consuls nu eens bedrog, dan weer nalatigheid ten laste

casu accidit ut id primus nuntiarethet kwam toevallig zo uit dat hij het als eerste berichtte

de Quinto fratre tristes nobis nuntii veneruntover je broer Quintus hebben ons treurige berichten bereikt

ob

obicere-icio, -ieci, -iectum

obire-ii, -itum

obliquus

obliviscioblitus sum

obscurus

obsidēre

voor

wegens, omwille van

voor iemand (iets) neergooien

verwijten

tegemoet gaan

scheef

vergeten

duister

belegeren, bezet houden

mors ob oculos saepe versata estvaak stond ons de dood voor ogen

pecuniam accepit ob necem hospitis suihij ontving geld voor het vermoorden van zijn gast

quam ob remwaarom

cibum canibus obiecithij gooide voedsel neer voor de honden

ignobilitatem mihi obiecithij wees laatdunkend op mijn lage afkomst

Iulia supremum diem obiitIulia stierf

dum tu ades, virgines sunt oblitae suizolang jij aanwezig was, vergaten de meisjes zichzelf

aut falsa aut certe obscura opinioeen opvatting die of wel verkeerd of tenminste onduidelijk is

omnes aditus armati obsidebant

-sedi, -sessum

obstare-stiti, -statum

obstupescere-stupui

obtinēre-tinui, -tentum

staan voor, hinderen

verbaasd worden

bezet -, vast houden

in bezit nemen

gewapende soldaten hielden alle toegangen bezet

meis commodis obstitithij stond mijn belangen in de weg

eius aspectu obstupuibij het zien van hem was ik met stomheid geslagen

Hispaniam citeriorem cum imperio obtinebathij had Noord-Spanje als goeverneur onder zijn bevel

Romani rem obtinueruntde Romeinen behaalden de overwinning

obviam

obvius

occidere-cidi, -casum

occīdere-cīdi, -cīsum

occultare

occultus

occupare

occurrere-curri, -cursum

oceanus

oculus

odisse

odium

tegemoet

tegemoet

vallen

sneuvelen

vellen, doden

verbergen

verborgen

in bezit nemen

tegemoet komen, tegengaan

opkomen bij

oceaan

oog

haten

haat

se mihi obviam obtulithij kwam mij tegemoet

obvia ei Camilla occurritCamilla snelde hem tegemoet

ante solem occasumvoor zonsondergang

si quid numquam oritur, ne occidit quidem umquam als iets nooit ontstaat, vergaat het ook nooit

Sulla inopia hostium occidendi finem fecitSulla hield op met moorden bij gebrek aan vijanden

se latebris occultavithij verborg zich in een schuilplaats

occulta quaedam et quasi involuta aperuithij openbaarde bepaalde verborgen en, om zo te zeggen, verhulde dingen

regnum occupavithij maakte zich meester van het koningschap

malevolentiae hominum occurrithij verzette zich tegen de kwaadwilligheid van de mensen

facilius eorum facta occurrent mentibus vestrishun daden zullen u gemakkelijker te binnen schieten

video in me omnium vestrum oculos esse conversosik zie dat de ogen van u allen op mij gericht zijn

oderint dum metuantlaten ze mij maar haten, als ze me maar vrezen

odi odioque sum Romanisik haat de Romeinen en word zelf door hen gehaat

odor, -is

offereobtuli, oblatum

officere-ficio, -feci, -fectum

officium

olim

omen, -inis

omittere-misi, -missum

omnino

omnis

onerare

geur

tonen

(aan)bieden

hinderen, afbreuk doen

taak, plicht

vroeger, later

voorteken

terzijde leggen

achterwege laten

volkomen, beslist

in totaal

ieder, elk (meervoud: alle)

(be)laden

se mihi obviam obtulithij kwam mij tegemoet

quod cuique promptum erat, obtuleruntze boden aan wat een ieder bij de hand had

timor animi auribus officithun angst maakt hen doof

exsequi consulis officia et munerade plichten en taken van een consul vervullen

forsan et haec olim meminisse iuvabitmisschien zullen we zelfs hieraan later met genoegen terug denken

omisso discriminezonder onderscheid te maken

innumerabiles viros omittoover talloze mannen wil ik het nu niet hebben

ita fit ut omnino nemo possit esse beatuszo komt het dat volstrekt niemand echt gelukkig kan zijn

erant omnino itinera duoer waren maar twee routes

ad unum omnes in castra pervenerunttot de laatste man kwamen ze in het kamp aan

me amoenitate oneravithij overlaadde me met charmante attenties

onus, -eris

opacus

opera

opinio, -ionis

oportet

last

beschaduwd, duister

moeite, inspanning

mening

naam, reputatie

het behoort

eis otium et divitiae oneri miseriaeque fuerunteen ambteloos leven en rijkdom waren voor hen een last en een bron van ellende

ibant per opaca locorumzij gingen door een schaduwrijk gebied

operam mihi reddidistije hebt mijn moeite beloond

fuerunt in hac opinione non pauciheel wat mensen waren deze mening toegedaan

summam habuit iustitiae opinionemhij had de reputatie een zeer rechtvaardig man te zijn

non quia necesse sit, sed quia oportet

oportuit

opperirioppertus sum

oppidum

opportunus

opprimere-pressi, -pressum

oppugnare

ops, opis

wachten

stad

gunstig

neerdrukken, overweldigen

aanvallen, bestormen

hulp

(pl.) hulpmiddelen, rijkdom, macht

niet omdat het noodzakelijk is, maar omdat het zo hoort

abi intro, ibi me opperirega naar binnen en wacht daar op me

dein Capuam pervenit, in oppidum magnumvandaar kwam hij in Capua, een grote stad

haec ei satis opportune accideruntdit kwam hem nogal gelegen

superba dominatio tandem oppressa ester is eindelijk een eind gemaakt aan de hooghartige onderdrukking

me pecunia oppugnavithij benaderde me met geld

opem mihi ultimo in discrimine tulithij heeft mij in het uiterste gevaar geholpen

in bonis numerabis divitias, honores, opesrijkdom, ambten en macht zul je rekenen tot de goede dingen

optare

opulentus

opus, -eris

ora

orare

oratio, -ionis

orbis, -is

ordo, -inis

wensen

rijk, machtig

kust, rand

(be)pleiten

smeken

taal

redevoering

kring, cirkel

(volg)orde

Zama, oppidum armis virisque opulentumZama, een stad rijk aan wapens en manschappen

oppidum natura et opere munitumeen stad verdedigd door zijn ligging en door zijn verdedigingswerken

tuo adventu nobis opus est maturoje komst is dringend gewenst

ipse pro se oravithij bepleitte zijn eigen zaak

oravit ab Artorio ne in castris remanerethij smeekte Artorius niet in het kamp te blijven

qualis homo, talis oratiozoals een man is, zo is zijn manier van spreken

hac oratione habita conversae sunt omnium mentesdoor het houden van deze redevoering zijn allen van gedachten veranderd

orbis terrarumde wereld

fatum appello ordinem seriemque causarum

orīgo, -inis

orde, gelid

rang, klasse

oorsprong

onder het lot versta ik een bepaalde volgorde en aaneenschakeling van oorzaken

auxilia regis nullo ordine iter fecerantde hulptroepen van de koning hadden hun tocht gemaakt zonder het gelid te bewaren

eum absentem in amplissimum ordinem cooptaveruntzij hebben hem tijdens zijn afwezigheid opgenomen in de aanzienlijkste (d.w.z. senatoren-) klasse

Thales originem rerum quaesivitThales zocht naar de oorsprong van alles

oririortus sum

os, oris

os, ossis

osculum

ostendereostendi, ostentum

otium

ovis, -is

pabulum

paene

palma

ontstaan

opkomen

mond

gezicht, uiterlijk

bot

kus

tonen

onder ogen brengen

vrije tijd

rust

schaap

voedsel, voer

bijna

(hand)palm

zegepalm

si quid numquam oritur, ne occidit quidem umquamals iets nooit ontstaat, vergaat het ook nooit

in omnium ore estiedereen praat over hem

incedunt per ora vestra magnificivoor uw ogen schrijden ze in al hun luister voort

mater ossa in sinum legitzijn moeder verzamelde zijn gebeente in de plooivan haar kleed

aliis spem, aliis metum ostenditsommigen gaf hij hoop, anderen maakte hij bang

quid fieri vellet, ostendithij bracht hun onder ogen wat hij wilde dat er gebeurde

in otio de negotiis cogitavitin zijn vrije tijd dacht hij nog over zijn werkzaamheden

multitudo insolens belli diuturnitate otiide bevolking die oorlog ontwend was door de lange duur van de vrede

paene dixibijna had ik gezegd

tendebat inertes moribundus palmasstervende strekte hij zijn krachteloze handen uit

plurimarum palmarum gladiatoreen gladiator die zeer veel overwinningen behaald

heeft

palus, -udis

panderepandi, passum

par, paris

parare

parcerepeperci

parens, -tis

parēreparui

parerepeperi, partum

pars, -tis

moeras

uitspreiden

gelijk aan

opgewassen tegen

billijk

voorbereiden

voorbereidingen treffen

sparen

ouder (subst.)

gehoorzamen

voortbrengen, verwerven

deel

Caesar paludes siccare voluitCaesar wilde de moerassen droogleggen

crinibus passismet loshangend haar

viam alicui ad dominationem panderevoor iemand de weg effenen naar de alleenheerschappij

caritate non omnes pariter egemuswe hebben niet allemaal in dezelfde mate behoefte aan genegenheid

eis rebus ne di quidem immortales pares esse possintzelfs de onsterfelijke goden zouden daar niet tegen op kunnen

par est et ab hoste docerihet is goed ook van vijanden te leren

insidias inimico paravithij bereidde een aanslag voor op zijn vijand

in nemus ire parantzij maken aanstalten om het bos in te gaan

tu, Romane, memento parcere subiectis et debellare superbosdenk er aan, Romein, de onderworpenen te sparen en de hooghartigen uit te schakelen

pulchra faciet te prole parentemzij zal je vader maken van een mooi nageslacht

nulla fuit civitas quin Caesari parereter was geen stam die niet aan Caesar gehoorzaamde

amicos officio et fide peperithij maakte zich vrienden door hulpbetoon en trouw

Belgae pertinent ad inferiorem partem fluminis Rhenihet gebied van de Belgen strekt zich uit tot de benedenloop van de rivier de Rijn

partim

kant

partij (meestal pl.)

deels

a dextra parteaan de rechterkant

transire in partes Othonisde partij van Otho kiezen

amici partim deseruerunt me partim etiam prodideruntmijn vrienden hebben mij deels in de steek gelaten, deels zelfs verraden

parum

parvusminor, minimus

pascerepavi, pastum

passim

passus, -us

pastor, -is

patefacere-facio, -feci, -factum

pater, -ris

patērepatui

niet genoeg

klein

laten grazen, voeden

wijd en zijd

pas (± 1.50 m)

herder

openmaken

openbaar maken

vader

openstaan

talia facinora impune suscepisse parum habueruntze vonden het nog niet genoeg dergelijke misdaden ongestraft te hebben gepleegd

si parva licet componere magnisals het geoorloofd is klein met groot te vergelijken

viginti ventres pasco et canemtwintig magen voed ik plus een hond

boves pascuntur frondibusde runderen voeden zich met bladeren

passim vagabanturzij zwierven overal rond

milia passuum ducentatweehonderdduizend passen, tweehonderd mijl

odium suum in te patefecithij liet zijn haat jegens jou blijken

patrum auctoritatekrachtens senaatsbesluit

ne fugae quidem patebat locuser was zelfs geen gelegenheid om te vluchten

patipatior, passus sum

patria

patrius

patrare

pauci, -orum

verdragen

toestaan

vaderland

van de vader

traditioneel

tot stand brengen, voltooien

weinig

nec totam servitutem pati possunt, nec libertatemzij kunnen geen totale onderworpenheid verdragen, en ook geen totale vrijheid

liberos suos palam ad se adire non patiuntur Gallide Galliërs staan niet toe dat hun kinderen in het openbaar naar hen toe komen

dulce et decorum est pro patria morihet is zoet en eervol voor het vaderland te sterven

patria potestasde wettige macht van de vader

patrii moresde levensgewoonten van onze vaderen

uno die inter duos reges coeptum atque patratum bellum estop één dag is een oorlog tussen twee koningen begonnen en beëindigd

fuerunt in hac opinione non pauciheel wat mensen waren deze mening toegedaan

paulatim

paulum

pauper, -is

pavērepavi

pavor, -is

langzamerhand

weinig, een beetje

arm

angstig zijn

angst

paucorum potentia paulatim crevitde macht van een kleine groep werd geleidelijk groter

paulum requiescebantze rustten even uit

paulo postkorte tijd later

servum hunc domini pauperis esse apparethet is wel duidelijk dat dit de slaaf van een arme meester is

pueri et matres paventes longo ordine stant circumkinderen en moeders staan er bevreesd in een wijde kring omheen

alicui pavorem inicereiemand angst inboezemen

pax, pacis

peccare

pectus, -oris

pecus, -oris

pecus, -udis

pedes, -itis

pelagus n.

pellerepepuli, pulsum

penates, -ium

pendērepependi

vrede

een fout maken

borst

inborst, hart

vee

beest

infanterist

zee

voortdrijven, verdrijven

huisgoden, staatsgoden

hangen

in spanning verkeren

bello et pacein oorlog en vredestijd

pace tua dixerimmet uw goedvinden zou ik willen zeggen

peccatis veniam poposcithij vroeg vergeving voor zijn fouten

pectora ferro hausithij doorboorde zijn borst met een zwaard

nova pectore versat consilia VenusVenus zint in haar hart op nieuwe plannen

quid interest inter hominem et pecudem?wat is het verschil tussen een mens en een dier?

equites peditesqueruiters en infanteristen

fragilem truci commisit pelago ratemhij heeft zijn nietige scheepje aan de zee toevertrouwd

hostes pulsi fugatique suntde vijanden werden verdreven en op de vlucht gejaagd

Ilium in Italiam portat victosque penateshij brengt Troje en de overwonnen huisgoden over naar Italië

tui qui ex te pendentje familieleden die van jou afhankelijk zijn

animi spe et metu pendebant

penetrare

penitus

(diep) doordringen

diep

de mensen waren gespannen vervuld van hoop en vrees

id Tiberii animum alte penetrabatdit raakte Tiberius diep

penitus in Apuliam se abdidithij verborg zich in de binnenlanden van Apulië

penna

per

peragere-egi, -actum

percellere-culi, -culsum

percipere-cipio, -cepi, -ceptum

perdere-didi, -ditum

geheel

veer, vleugel

door ... heen

gedurende

door middel van

voltooien

behandelen

verpletteren

verbijsteren

in zich opnemen,waarnemen

begrijpen

te gronde richten

verliezen

penitus aliquid intellegereiets volkomen begrijpen

iter per provinciam multo facilius eratde weg door de provincie was veel makkelijker

per idem tempusgedurende diezelfde tijd

per exploratores consilia hostium comperitdoor spionnen kwam hij achter de plannen van de vijanden

per iram matrem necavitin drift vermoordde hij zijn moeder

inceptum peragereeen onderneming tot een eind brengen

sententiam de eo paucis peragammijn oordeel over hem zal ik in enkele woorden weergeven

Stymphalia monstra certa sagitta perculit HerculesHercules velde de Stymphalische monsters met zijn welgerichte pijl

timore perculsa erat civitasde burgers waren verlamd van schrik

id neque oculis neque auribus neque ullo sensu percipi potestdit kan niet met de ogen, oren of enig ander zintuig waargenomen worden

ad percipiendam virtutem adiuvarehelpen om de deugd te leren

civitatem perdidithij heeft de staat te gronde gericht

omnes fructus industriae perdidialle profijt van mijn toewijding heb ik verloren

perducere-duxi, -ductum

brengen door, - tot difficile est animum perducere ad contemptionemanimaehet is moeilijk de geest tot minachting van het leven te

perferre-tuli, -laetum

perficere-ficio, -feci, -fectum

perfidia

pergereperrexi, perrectum

periculum

perire-ii, -itum

permittere-misi, -missum

permovēre-movi, -motum

pernicies

overbrengen

verdragen

voltooien

trouweloosheid

(voort)gaan

gevaar

te gronde gaan

toevertrouwen

toestaan

tot iets bewegen

ondergang

brengen

perferendis militum mandatis idoneus habebaturhij werd geschikt geacht om opdrachten van de soldaten over te brengen

annuam oppugnationem pertuleruntzij hebben een belegering van een jaar doorstaan

susceptum perfice munusvolbreng de taak die je op je genomen hebt

perfidia me fefellitdoor woordbreuk heeft hij mij bedrogen

modo adversus hostes, interdum in solitudinesperrexitnu eens trok hij de vijanden tegemoet, dan weer ging hij de woestijn in

periculum in morauitstel is gevaarlijk

ictu fulminis Phaethon periitPhaethon kwam om, getroffen door de bliksem

se in fidem populi Romani permiserunt zij stelden zich onder de bescherming van het Romeinse volk

Capuam militibus diripiendam permisithij gaf Capua aan zijn soldaten om het te plunderen

sive dolore sive metu permotus gravius scripsiuit verdriet of vrees heb ik een nogal sombere brief geschreven

videbam meam perniciem cum magna calamitate rei publicae esseik zag dat mijn ondergang gepaard ging met een grote ramp voor de staat

perpetuus

persequi-secutus sum

persuadēre-suasi, -suasum

ononderbroken

volgen

overtuigen

overreden

nox est perpetua una dormiendaeen eeuwige nacht moeten wij slapend doorbrengen

fugientes usque ad flumen persequunturze achtervolgen de vluchtenden tot aan de rivier

imprimis hoc volunt persuadere Druides, non interire animasde Druïden willen vooral deze overtuiging bijbrengen dat de ziel niet sterft

ei magnis praemiis persuadet ut ad hostes transeathij overreedt hem met grote beloningen om naar de vijanden over te lopen

pertinēre-tinui, -tentum

pervenire-veni, -ventum

pes, pedis

pestis, -is

peterepetīvi, petītum

zich uitstrekken

betrekking hebben op,van belang zijn voor

aankomen

voet

dodelijke ziekte

trachten te bereiken

trachten te verkrijgen

Belgae pertinent ad inferiorem partem fluminis Rhenihet gebied van de Belgen strekt zich uit tot aan de benedenloop van de Rijn

nihil ad rem pertinethet doet niets ter zake

in maximam invidiam pervenithij heeft zich zeer gehaat gemaakt

se Caesari ad pedes proieceruntze wierpen zich aan Caesars voeten

alii alia peste absumpti suntze zijn aan allerlei ziekten bezweken

avaritia et luxuria quae pestes omnia magna imperia everterunthebzucht en behoefte aan overdaad, ziekten waardoor alle grote rijken ten val zijn gekomen

Romam petivithij ging naar Rome

falsis criminibus eum petivitmet ongegronde beschuldigingen probeerde hij hem te treffen

frustra magistratum petebattevergeefs probeerde hij het ambt te verkrijgen

pharetra

philosophia

pietas, -atis

pignus, -oris

pinguis

pinus, -us

piscis, -is

pijlkoker

filosofie

vroomheid

plichtsbetrachting

liefde

onderpand, bewijs

vet

pijnboom

vis

non quicquam aliud est philosophia quam studium sapientiaefilosofie is niets anders dan het streven naar wijsheid

pietas est iustitia adversus deos`pietas' is gerechtigheid tegenover de goden

pietas erga patriam aut parentes officium conservare monet`pietas' maant ons onze plicht jegens het vaderland of onze ouders in acht te nemen

felix nati pietategelukkig door de liefde van zijn zoon

pius

placēreplacui, placitum

placetplacuit

placidus

vroom, plichtsgetrouw, liefdevol

bevallen

het behaagt, men besluit

vredig, kalm

illa mihi placetik vind haar aardig

senatui placuitde senaat heeft besloten

Falculam placidum mollemque reddidiik heb gemaakt dat Falcula kalm en meegaand werd

plebs, -is

plenus

plerique

plerumque

poculum

poena

poeta

pollicēripollicitus sum

polus

pondus, -eris

ponereposui, positum

pons, -tis

de gewone mensen

vol

de meesten, zeer velen

meestal

beker

genoegdoening, boete

dichter

beloven

(hemel)pool

gewicht

leggen, plaatsen

neerleggen

brug

consulum utique alter ex plebe creaturtenminste één van de consuls wordt uit de plebs gekozen

Gallia est plena civium RomanorumGallië is vol Romeinse burgers

vita plena voluptatibuseen leven vol genietingen

plerique nostrum philosophiam obesse arbitranturde meesten van ons zijn van mening dat filosofie schadelijk is

ut plerumque fitzoals het meestal gaat

levia poculagepolijste bekers

morte poenas fortitudinis dedithij werd voor zijn moed met de dood gestraft

aut prodesse volunt aut delectare poetaedichters willen óf van nut zijn óf vermaken

pollicitus est sibi eam rem curae futuram essehij beloofde dat hij aan deze zaak aandacht zou geven

saxa magni ponderiszware stenen

corpus in litore ponuntzij leggen zich neer op het strand

mortem in malis ponithij beschouwt de dood als één van de slechte dingen

discordias ponite!houdt op met uw verdeeldheid!

pontem in flumine faciendum curavithij liet een brug slaan over de rivier

pontifex, -icis

pontus

popularis

populus

porrigereporrexi, porrectum

porta

portus, -us

poscerepoposci

possepotui

possidērepossedi, possessum

post, postea

priester

zee

van, voor het volk

van hetzelfde volk

volk

uitstrekken

poort

haven

eisen, vragen

kunnen

bezitten

daarna, later

pontifex maximusopperpriester, voorzitter van het priestercollege

caelum undique et undique pontusom hem heen was niets dan hemel en zee

senatus populusque Romanus (SPQR)senaat en volk van Rome

aciem latius porrexithij stelde de slaglinie over een grotere breedte op

dextram alicui porrigereiemand de rechterhand toesteken

portam aperitezet de poort open

huc delati portum intraverunthier aangekomen voeren zij de haven binnen

peccatis veniam poposcithij vroeg vergeving voor zijn fouten

Caesari te commendavi ut gravissime potuiik heb je zo dringend als ik kon bij Caesar aanbevolen

quo plus potestis, eo magis atroces vos praebetishoe meer macht jullie hebben, des te grimmiger gedragen jullie je

solum bello captum possidethij bezit grond die in de oorlog buitgemaakt is

non ita multo postniet zo lang daarna

post (prep)

posterus

postis, -is

postquam

achter

na

volgend, later

deur(post)

nadat

post montem se occultaveruntze verborgen zich achter een berg

anno post Tarquinios exactoseen jaar na de verdrijving van de Tarquinii

carpe diem, quam minime credula posteropluk de dag, zo min mogelijk rekenend op de volgende

eo postquam Caesar pervenit, arma et obsides poposcittoen Caesar daar was aangekomen, eiste hij wapens en gijzelaars

postulare

potarepotavi, potum

potens, -tis

potentia

potestas, -atis

potior potissimus

eisen

drinken

machtig

macht, invloed

macht, bevoegdheid

gelegenheid

liever, verkieslijker

postulabat magis quam petebathij eiste het meer dan dat hij het vroeg

domum bene potus redibathij ging flink aangeschoten terug naar huis

humiles laborant ubi potentes dissidentwanneer de machthebbers het oneens zijn, lijden de gewone mensen daaronder

potentia paucorum paulatim crevitde macht van een kleine groep groeide geleidelijk

tribunicia potestasde bevoegdheid van een volkstribuun

omnibus potestatem sui conveniendi fecithij gaf allen de gelegenheid hem te ontmoeten

illi turpis vita integra fama potior fuiteen schandelijk leven was hem liever dan een ongeschonden reputatie

adolescens, vel puer potiuseen jonge man of, liever gezegd, een jongen

praebērepraebui, praebitum

praeceps, -ipitis

praecipere-cipio, -cepi, -ceptum

praeclarus

praeda

praeesse-fui

praemium

aanbieden

(met se) zich betonen

hals over kop omlaag

overhaast

van te voren nemen

voorschrijven

schitterend, voortreffelijk

buit

de leiding hebben

beloning

aedilis spectaculum praebetde aedilis biedt het publiek een toneelvoorstelling aan

se dignum maioribus praebuithij heeft zich zijn voorouders waardig betoond

ab inimicis praeceps agorik word door mijn vijanden in het verderf gestort

animus ad flagitia praecepseen gezindheid die maar al te zeer geneigd was tot schanddaden

iam animo victoriam praecipiebantzij beschouwden zich al bij voorbaat als overwinnaars

his praecepit omnes mortales pecunia aggredianturhij beval hen te proberen alle mensen om te kopen

Livius, eloquentiae ac fidei praeclarusLivius, die uitblinkt in welsprekendheid en betrouwbaarheid

praedam prae se agerebuit voor zich uit drijven

omnibus Druidis praeest unuséén Druïde heeft de leiding over alle anderen

ei magnis praemiis persuadet ut ad hostes transeat

praesens, -tis

praesertim

aanwezig, tegenwoordig

vooral

hij overreedt hem met grote beloningen om naar de vijanden over te lopen

tempus tribus partibus constat, praeterito, praesente, futurode tijd bestaat uit drie delen: verleden, heden en toekomst

fortuna nos in praesens deseruithet geluk heeft ons voor het ogenblik in de steek gelaten

praesidium

praestare-stiti, -statum

praeter

praeterea

praeterire-ii, -itum

praetor, -is

pratum

precari

preces, -um

bescherming

bezetting, garnizoen

uitblinken, aan de dag leggen

voorbij

behalve

bovendien

voorbijgaan

praetor (magistraat, voornamelijk belast met de rechtspraak)

weide

bidden, smeken

smeekbede

duas legiones praesidio in castris reliquittwee legioenen liet hij in het kamp achter om het te bewaken

urbes praesidiis tenuithij hield de steden met bezettingstroepen onder controle

Cicero eloquentia ceteris praestatCicero overtreft de anderen in welsprekendheid

motos praestat componere fluctushet is beter de opgezweepte golven tot bedaren te brengen

praeter castra Caesaris suas copias transduxithij leidde zijn troepen langs het kamp van Caesar

praeter ceteros laborabisje zult het zwaarder te verduren krijgen dan de anderen

omnes praeter unumallen op één na

iam hos cursu, iam praeterit illosin snelle vaart passeert hij nu dezen, dan genen

silentio ea praetereoik ga hier zwijgend aan voorbij

praetor aequus et sapienseen rechtvaardige en wijze praetor

prata laetamalse weiden

desine fata deum flecti sperare precandohoud op te hopen dat de beschikkingen der goden veranderd worden door te bidden

omnibus precibus petivit ut in Gallia relinqueretur

hij drong er met de meeste klem op aan in Gallië achtergelaten te worden

premerepressi, pressum

pretium

primo

primus

princeps, -ipis

principatus, -us

principium

prior, -is

priscus

drukken

betaling

prijs, waarde

eerst

eerste

eerste, voornaamste

keizer

eerste plaats

keizerschap

begin

eerder, beter

uit oude tijden

vestigia alicuius premerein iemands voetspoor treden

premebat eum voce et vultuhij zette hem onder druk met zijn stem en zijn ogen

femina urbem exiguam pretio posuitde vrouw heeft voor geld een onaanzienlijk stadje gesticht

operae pretium est diligentiam maiorum recordarihet is de moeite waard de nauwgezetheid van onze voorouders in gedachten te houden

primo pecuniae, deinde imperii cupido creviteerst groeide de begeerte naar geld, daarna die naar macht

principes Albanorum in patres legithij koos de leiders van Alba Longa tot leden van de senaat

caede Messalinae convulsa principis domus estdoor de moord op Messalina raakte het keizerlijk hof in opschudding

Cingetorigi principatus atque imperium traditum estaan Cingetorix werd het leiderschap en de macht overgedragen

principatus et libertas dissociabiles suntalleenheerschappij en vrijheid zijn onverenigbaar

aetate et sapientia prior eratin leeftijd en wijsheid was hij de meerdere

priscos mores revocarede levenswijze van weleer in ere herstellen

pristinus

priusquam

privatus

pro

vroeger

voordat

van een gewoon burger, particulier

vóór

pristinus coniunxde vroegere echtgenoot

privato an publico consilio Saguntum oppugnavit Hannibal?heeft Hannibal op eigen gezag of krachtens staatsbesluit Saguntum aangevallen?

pro castris dimicaverunt

probare

procedere-cessi, -cessum

procul

prodere-didi, -ditum

voor

in de plaats van, als

in verhouding tot

goedkeuren

aannemelijk maken

voortgaan

op enige afstand

tonen, openbaar maken

verraden

ze streden vóór het kamp

dulce et decorum est pro patria morihet is zoet en eervol voor het vaderland te sterven

ego ibo pro te, si tibi non libetik zal voor jou in de plaats gaan, als jij geen zin hebt

proelium atrocius quam pro numero pugnantium fuithet gevecht was heviger dan men op grond van het aantal strijdenden kon verwachten

quaeris quod eloquentiae genus maxime probemje vraagt me voor welke stijl ik de meeste waardering heb

perfacile factu esse illis probavithij maakte hun aannemelijk dat het heel gemakkelijk was

Adherbal eo processum esse intellexit ut regnum relinquendum essetAdherbal begreep dat het zover was gekomen dat hij zijn rijk moest verlaten

est procul in pelago saxumver in zee ligt een rots

memoriae prodereoverleveren, vermelden

amici partim deseruerunt me partim etiam prodideruntmijn vrienden hebben mij deels in de steek gelaten, deels zelfs verraden

prodesseprofui

proelium

profecto

proficisci-fectus sum

profugere-fugi

profundus

progredi-gredior, -gressus sum

prohibēre

voordelig zijn

gevecht

stellig

vertrekken

vluchten

diep

voortgaan

afhouden van

aut prodesse volunt aut delectare poetaedichters willen óf van nut zijn óf vermaken

proelium atroxeen verbitterd gevecht

non est ita, iudices, non est profectozo is het niet, heren rechters, zo is het beslist niet

Romam supplices profecti suntzij zijn als smekelingen naar Rome vertrokken

ex proelio profugit in provinciamhij ontvluchtte de strijd en begaf zich naar de provincie

quo amentiae progressi sunt?tot welke mate van waanzin zijn zij gekomen?

inimicos commeatu prohibemus

-hibui, -hibitum

proicere-icio, -ieci, -iectum

proinde

proles, -is

promittere-misi, -missum

verhinderen

(naar voren) werpen

net zo

daarom

nageslacht

beloven

wij snijden onze vijanden af van de voedselaanvoer

prohibere quominus in unum coirent non potuithij kon niet verhinderen dat zij zich verenigden

se Caesari ad pedes proieceruntze wierpen zich aan Caesars voeten

proinde quasi nostram mentem videre possimusnet alsof we onze geest kunnen zien

proinde aut exeant aut quiescantdaarom moeten ze óf weggaan óf zich rustig houden

pulchra faciet te prole parentemzij zal je vader maken van een mooi nageslacht

ex voluntate Sullae omnia se facturum esse promisithij beloofde alles te zullen doen overeenkomstig de wens van Sulla

promptus

pronus

prope (adv)

prope (prep)

properare

propere

propinquus

openbaar

beschikbaar

snel

geneigd tot

voorover

geneigd tot

dichtbij, bijna

dichtbij

zich haasten

haastig doen

haastig

nabij

aliud clausum in pectore, aliud promptum in lingua habebatwat hij in zijn hart verborgen hield, was heel anders dan wat hij in het openbaar zei

quod cuique promptum erat, obtuleruntze boden aan wat een ieder bij de hand had

promptior lingua quam manuvlugger met zijn mond dan met daden

homines ad vim promptimensen die licht geneigd zijn tot geweld

prona viaeen weg die omlaag liep

in obsequium plus aequo pronusal te zeer geneigd tot volgzaamheid

non prope me, sed paene mecum habitavithij woonde niet alleen dichtbij mij, maar bijna bij mij thuis

Caesar in Italiam properavitCaesar haastte zich naar Italië

deditionem properarezich haastig overgeven óf de overgave verhaasten

domus foro propinqua

propior, -is

proponere-posui, -positum

dichterbij

openbaar maken

een huis vlakbij het forum

vero est propiushet is dichterbij de waarheid

quod ante tacuerat, proposuithij maakte openbaar wat hij vroeger verzwegen had

propositum

proprius

propter

propterea

prorsus

prosperus

prospicere-spicio, -spexi, -spectum

protinus

providēre-vidi, -visum

provincia

voor ogen stellen

voornemen

eigen

wegens

daarom

helemaal

voorspoedig, gunstig

in de verte kijken, - zien

voorzien

voorzieningen treffen

direct

voorzien

zorgen voor

ambtsterrein

iucundum, mea vita, mihi proponis amoremmijn lief, je stelt mij een heerlijke liefde voor ogen

propositum nostrum est secundum naturam viverehet is onze stelregel te leven in overeenstemming met de natuur

proprium id Tiberio fuitdit was een typisch trekje van Tiberius

propter frigora frumenta matura nondum erantwegens de kou was het koren nog niet rijp

nullo modo prorsus assentiorik ben het er beslist helemaal niet mee eens

invenimus omnia prospera evenissewij hebben gemerkt dat alles voorspoedig is verlopen

prospexi Italiam summa sublimis ab undahoog op de top van een golf, zag ik Italië in de verte liggen

prospicere futuros casus rei publicaede toekomstige lotgevallen van de staat voorzien

consulite vobis, prospicite patriaedenk om uzelf, zorg voor het vaderland

hostes protinus ad flumen contenderuntde vijanden haastten zich onmiddellijk naar de rivier

tempestates gubernator provideteen stuurman ziet stormen van te voren aankomen

cura et provide ne quid ei desitzie er zorgvuldig op toe dat het hem aan niets ontbreekt

Hannonis cis Hiberum provincia fuithet gebied aan deze zijde van de Ebro was het ambtsterrein van Hanno

prudens, -tis

provincie

op de hoogte

Sicilia prima omnium provincia est appellatade term `provincie' is het allereerst voor Sicilië gebruikt

animorum provinciae prudens

pubes, -is

publicus

pudicus

pudor, -is

puella

puer

pueritia

pugna

pugnare

pulcher

verstandig

volwassenheid

van het volk, openbaar

kuis, ingetogen

schaamte

eergevoel

meisje

jongen

kinderjaren

gevecht

vechten

mooi

goed op de hoogte van de gevoelens in zijn provincie

Romana pubesde volwassen mannen van Rome

privato an publico consilio Saguntum oppugnavit Hannibal?heeft Hannibal op eigen gezag of krachtens staatsbesluit Saguntum aangevallen?

erubescunt pudici etiam loqui de pudicitiakuise mensen blozen al bij de gedachte over kuisheid te spreken

pudorem rubor, terrorem pallor consequiturop schaamte volgt blozen, op angst verbleken

adolescens vel puer potiuseen jonge man of, liever gezegd, een jongen

a pueritiavan jongs af aan

caedes inde, non iam pugna erathierna was het een slachting, geen gevecht meer

pro aris et focis pugnarestrijden voor altaren en haardsteden

nimis pulchra muliereen femme fatale

pulvis, -eris

purpureus

purus

putare

qua

stof

purperen

zuiver

menen

waar (langs)

Romani pulveris magnam vim animadverteruntde Romeinen merkten een grote stofwolk op

purpurea Aurorade purperen dageraad

purae a civili sanguine manushanden die niet bezoedeld zijn door het bloed van medeburgers

noli putare quemquam meliorem fuissedenk niet dat iemand beter is geweest

eadem qua ceteri fugere noluiik heb niet langs dezelfde weg willen vluchten als de anderen

qua prospici poteratzover men kon zien

quaererequaesīvi, quaesītum

quaeso

quaestio, -ionis

quaestor, -is

qualis

zoeken

vragen

zo vraag ik

onderzoek

rechtbank

quaestor (magistraat voornamelijk belast met financiële zaken)

hoedanig?

Thales originem rerum quaesivitThales zocht naar de oorsprong van alles

multa ex eo saepe quaesiviik heb hem dikwijls veel vragen gesteld

tu, quaeso, crebro ad me scribeschrijf me alsjeblieft vaak

verberibus et tormentis quaestionem haberemet geseling en foltering een onderzoek instellen

quaestio perpetua de repetundispermanent gerechtshof voor zaken van afpersing

doce me quales sintvertel mij hoe ze zijn

quam

quamquam

quamvis

quando

zodanig als

hoe(zeer)

zoals

(na compar.) dan

hoewel

hoe ... ook (adv.)

hoewel (voegw.)

wanneer?

eens, ooit

omdat

qualis homo, talis oratiozoals een man is, zo is zijn manier van spreken

id quam iniustum esset, non videbathij zag niet in hoe onrechtvaardig dat was

quam verissime poterozo waarheidsgetrouw als ik zal kunnen

numquam minus solus sum quam cum solus sum nooit ben ik minder eenzaam dan wanneer ik alleen ben

Romani quamquam fessi erant, tamen ei obviam procedebanthoewel de Romeinen moe waren, trokken ze hem toch tegemoet

quamvis multos nominatim proferre possumik zou net zo veel mensen als men maar wil met name kunnen noemen

quamvis sint sub aqua, sub aqua maledicere temptanthoewel ze zich onder water bevinden, proberen ze toch nog te schelden

quando ego te aspiciam?wanneer zal ik je zien?

exsistit quaestio num quando amici novi veteribus anteponendi sinthet probleem doet zich voor of nieuwe vrienden ooit boven oude gesteld mogen worden

id omitto, quando ita vobis placet

quantus

quare

quartus

hoe groot?

zo groot als

waarom?

vierde

ik laat dit weg, omdat jullie dat prettig vinden

quanta esset insulae magnitudo reperire non poterathij kon niet te weten komen hoe groot het eiland was

est alienum tanto viro, quantus es tu, desperarehet past zo'n groot man als jij bent niet te wanhopen

quasi

quatere-, quassum

-que

quemadmodum

querela

queriquestus sum

quiquae, quod

quia

quicumque quaecumque,quodcumque

quidam

alsof

doen trillen

beuken

en

hoe?

zoals

klacht

klagen

pron.interrogativum: welke

relativum: die, dat

omdat

wie ook maar, wat ookmaar

ieder(e) willekeurige

iemand, een zekere

proinde quasi nostram mentem videre possimusnet alsof we onze geest kunnen zien

horror membra quatitde angst doet zijn ledematen trillen

muros arietibus quatiuntze beuken de muren met stormrammen

senatus populusque Romanus (SPQR)senaat en volk van Rome

querelae ab initio operis mei certe absintlaat ik althans aan het begin van mijn werk niet klagen

fatum suum milites querebanturde soldaten klaagden over hun lot

scribis te velle scire, qui sit rei publicae statusje schrijft dat je wilt weten, hoe de toestand in de staat is

qui talia audet, summa laude dignus estwie zoiets durft, verdient de hoogste lof

non quia necesse sit, sed quia oportetniet omdat het noodzakelijk is, maar omdat het zo hoort

omnia quaecumque loquimuralles wat we ook maar zeggen

laeti quamcumque condicionem pacis acceperuntgretig accepteerden zij elke vredesvoorwaarde

quodam dieop zekere dag

quidem (benadrukt voorgaand woord)

Caesar sibi quidem persuasum esse dixitCaesar zei dat hij ervan overtuigd was

ne quidem (zie ne)

quies, -ietis

quietus

quin

quin etiam

quinque

quippe

quirequivi, quitum

quis, quid

zie aliquis

quisquam, quicquam

althans

rust, slaap

rustig

waarom niet?

(na ontkennende hoofdzin)dat, of

die/dat niet

ja zelfs

vijf

immers

kunnen

wie, wat, welke

unius diei quietem fessis militibus dedithij liet de vermoeide soldaten één dag rusten

quin conscendimus navem?waarom gaan we niet aan boord?

dubium non est, quin fuerint ante Homerum poetaeer zijn ongetwijfeld ook vóór Homerus al dichters geweest

nemo est quin haec sciater is niemand die dit niet weet

non credere quiviik kon het niet geloven

quis Cicerone clarior?wie was beroemder dan Cicero?

non quicquam aliud est philosophia quam studium sapientiaefilosofie is niets anders dan het streven naar wijsheid

(unus)quisque

quisquis

quivis

quo

ieder(een)

willekeurig wie, wie ook maar

een willekeurig iemand

waarheen

naarmate

(+coni.) opdat (daardoor)

suum cuique reddegeef iedereen waar hij recht op heeft

optimus quisquejuist de besten

per quidquid deorum estbij alle goden die er zijn

non cuivis homini contingit adire Corinthumniet iedereen valt het te beurt Corinthe te bezoeken

quo se verteret, non habebathij wist niet waar hij heen moest

quo plus potestis, eo magis atroces vos praebetishoe meer macht jullie hebben, des te grimmiger gedragen jullie je

adiuva me quo fiat facilius

quod (voegw.)

quondam

quoniam

quoque

omdat

dat

eens

aangezien

ook

help me opdat het des te gemakkelijker gaat

Torquatus filium suum, quod is contra imperium in hostes pugnaverat, necari iussitTorquatus liet zijn zoon doden, omdat die tegen zijn bevel in tegen de vijand gestreden had

certissima res accedebat quod per fines Sequanorum Helvetios traduxeranter kwam een volstrekt zeker feit bij, namelijk dat zij de Helvetiërs door het gebied van de Sequani hadden doen trekken

non est quod multa loquamurer is geen reden voor ons om veel te zeggen

magnae quondam urbis tenue vestigiumde onbeduidende resten van een eens grote stad

quotiens

rabies

radius

ramus

rapererapio, rapui, raptum

rapidus

rarus

ratio, -ionis

hoe vaak?

zo vaak als

razernij

spaak, straal

tak

meesleuren

roven

meesleurend, snel

verspreid

zeldzaam, schaars

(be)rekening

heu, quotiens mutatos deos flebitach, hoe vaak zal hij er nog om treuren dat de goden nu tegen hem zijn!

in rabiem ira versa estzijn woede sloeg om in razernij

radii solisde stralen van de zon

carinas venti rapueruntde winden hebben de schepen meegesleurd

rapto vivuntzij leven van roof

rapidus ignishet alles verzengende vuur

rapidus amniseen snel stromende rivier

apparent rari nantes in gurgite vastohier en daar ziet men mensen zwemmen in de wijde, kolkende zee

optimum quidque rarissimum estde beste dingen komen zeer zelden voor

non sui solum, sed etiam aliorum ratio habenda est

rekenschap, verantwoording

verstand

handelwijze, plan

men moet niet alleen met zichzelf rekening houden, maar ook met anderen

non est meae consuetudinis rationem redderehet is niet mijn gewoonte rekenschap af te leggen

in his rebus neque ratio neque consilium valetin deze zaken helpt noch verstand, noch beleid

novam rationem belli iniithij introduceerde een nieuwe strijdmethode

ratis, -is

recedere-cessi, -cessum

recens, -tis

reciperecipio, -cepi,-ceptum

rector, -is

rectus

reddere-didi, -ditum

redire-ii, -itum

vlot, schip

teruggaan

weggaan

vers, nieuw

terugnemen, terugtrekken

opnemen, ontvangen

(met se) zich herstellen

leider, stuurman

recht

goed, juist

(terug)geven

maken

teruggaan, -komen

terecht komen

fragilem truci commisit pelago ratemhij heeft zijn nietige scheepje aan de grimmige zee toevertrouwd

loco recesserunt copiaede troepen gaven terrein prijs

ab armis recedamuslaten we de strijd staken

recens memoria parentisde nog levendige herinnering aan zijn vader

intra muros se receperuntzij trokken zich binnen de muren terug

hos tutissimus portus recepitzij vonden een toevlucht in een zeer veilige haven

ex timore se recipithij komt weer bij van de schrik

recto itinererechtstreeks

iudex constans et rectuseen standvastige en rechtschapen rechter

operam mihi reddidistije hebt mijn moeite beloond

suum cuique reddegeef iedereen waar hij recht op heeft

Falculam placidum mollemque reddidiik heb gemaakt dat Falcula kalm en meegaand werd

vere redeunt arboribus comaein de lente krijgen de bomen weer bladeren

summa imperii ad Caesarem rediithet oppergezag is in handen van Caesar gekomen

reditus, -us

referrerettuli, relatum

refert

reficere-ficio, -feci, -fectum

regererexi, rectum

regina

regio, -ionis

regius

regnare

regnum

terugkeer

(terug)brengen

berichten, rapporteren

het is van belang

vernieuwen, herstellen

leiden, sturen

regeren

koningin

richting

streek

koninklijk

koning zijn, heersen

koningschap, koninkrijk

Themistoclis fuga et reditusThemistocles’ verbanning en terugkeer

gratiam ei pro meritis referemuswij zullen hem dank betuigen voor zijn verdiensten

Romam sese rettuleruntzij keerden terug naar Rome

magna referre mihi in animo estik ben van plan grootse daden te beschrijven

meā referthet is voor mij van belang

assiduo labore reficiendae urbis fessi erantzij waren uitgeput door het onafgebroken werken aan de wederopbouw van de stad

stare respublica nisi uno regente non potestde staat kan geen stand houden tenzij één mande leiding heeft

regina gravi iamdudum saucia curade koningin, al lang gewond door hevige liefde

iuventutem de recta regione deflexithij bracht de jonge mensen van het goede pad af

in quattuor regiones divisit Macedoniamhij heeft Macedonië in vier districten verdeeld

homo inanis et regiae superbiaeeen ijdel man en hooghartig als een koning

in variis voluntatibus omnes tamen regnari volebantondanks hun uiteenlopende bedoelingen wilden allen toch door een koning geregeerd worden

Ti. Gracchus regnum occupare conatus estTiberius Gracchus heeft geprobeerd koning te worden

religio, -ionis

relinquere-liqui, -lictum

reliquus

geloof, bijgeloof

achterlaten

over(gebleven), overig

religione animos, corpora morbo levavithij bevrijdde de geesten van angstgevoelens en de lichamen van ziekte

haec religio dictatori impedimento ad rem gerendam fuitdit (religieuze) verschijnsel belette de dictator om stappen te ondernemen

duas legiones castris praesidio reliquittwee legioenen liet hij achter ter bewaking van het kamp

remittere-misi, -missum

removēre-movi, -motum

renidēre-nidui

repente

reperirerepperi, repertum

repetere-petivi, -petitum

reponere-posui, -positum

terugsturen

doen verslappen

verwijderen

stralen, glanzen

plotseling

vinden, te weten komen

terugverlangen (etc. zie petere)

terugzetten, weer plaatsen

reliqua aetasde rest van zijn leven

litteras Ciceroni remisithij stuurde Cicero een antwoord

naves inanes ad eum remittebanturde schepen werden leeg naar hem teruggezonden

animos a contentione remiseruntzij ontspanden zich na de inspanning van de strijd

remoti Britannide ver weg wonende Brittanniërs

domus argento auroque renidethet huis glanst van zilver en goud

quanta esset insulae magnitudo reperire non poterathij kon niet te weten komen hoe groot het eiland was

quaestio perpetua de repetundispermanent gerechtshof voor zaken van afpersing

repete temporis illius memoriamdenk nog eens terug aan die tijd

ruptos vetustate pontes reposuithij herstelde de door ouderdom ingestorte bruggen

reputare

requiescere-quievi, -quietum

requirere-quisivi, -quisitum

reriratus sum

res

wegzetten

overdenken

rusten, tot rust komen

opzoeken, verlangen, eisen

menen

zaak

cibus in hiemem reposituseen voedselvoorraad voor de winter

paulum requiescebantzij rustten even uit

magnam res diligentiam requisivitde zaak eiste grote zorgvuldigheid

nos Danaos abiisse rati urbe exiimuswij kwamen de stad uit, omdat we dachten dat de Danai weggegaan waren

omnem rem familiarem perdidiik heb het hele familiebezit verkwist

res publicahet algemeen belang, de staat

res secundae aut adversaevoorspoed of tegenspoed

resistere-stiti

resolvere-solvi, -solutum

gebeurtenis

ding, geval

stil staan

weerstand bieden

losmaken

verzwakken

res populi Romani perscriberede geschiedenis van het Romeinse volk schrijven

his rebus adducti abierunthierdoor (gedreven) gingen ze weg

re verain werkelijkheid, echt

restiterunt Romani tamquam voce caelesti iusside Romeinen stonden stil alsof het hun door de stemvan een god bevolen was

dolori vix resistere possumik kan het verdriet bijna niet aan

ignis aurum resolvitvuur doet goud smelten

resolutus fatigationeuitgeput door vermoeidheid

resonare-sonui, -sonitum

respicere-spicio, -spexi, -spectum

respondēre-spondi, -sponsum

restituere-stitui, -stitutum

retinēre-tinui, -tentum

retro

reverti-versus sumenrevertere

(doen) weerklinken

omkijken naar

zorgen voor

antwoorden

beantwoorden, vergelden

herstellen

teruggeven

tegenhouden

vasthouden

achteruit, terug

terugkeren

domus resonat magno clamorehet huis weergalmt van het luide geroep

frustra absentem respexit amicumhij keek om naar zijn vriend, maar tevergeefs, wanthij was er niet

di homines respiciuntde goden bekommeren zich om de mensheid

institi ut mihi responderet quis essetik stond er op dat hij mij antwoordde wie hij was

amori amore respondithij beantwoordde haar liefde

res perditas restituithij heeft de hopeloze situatie opgelost

agrum Veientibus restituamuslaten we de inwoners van Veii hun land teruggeven

vix retineri possum quin aggrediarik kan er met moeite van weerhouden worden aan te vallen

memoria retinemuswe herinneren ons nog

domum reversi ea nuntiaveruntbij hun thuiskomst berichtten zij dit

-verti

rex, regis

ridērerisi, risum

ripa

koning

lachen

oever

urbem Romam a principio reges habueruntin het begin is Rome door koningen geregeerd

dum ridet Fortunazolang het geluk ons toelacht

is amnis nullis ripis coercitus estdeze stroom wordt door geen oevers binnen de perken gehouden

rite

rivus

robur, -oris

rogare

rogatio, -ionis

ros, roris

rota

ruererui, rutum

ruina

volgens (godsdienstig) gebruik, naar behoren

beek

hard hout

kracht

het sterkste deel

vragen

(wets)voorstel aan de volksvergadering

dauw

wiel

instorten

zich in iets storten

instorting, val, ondergang

propter aquae rivumvlakbij een beekje

naves factae e roboreschepen van eikenhout

robore corporis stolide feroxop een stompzinnige manier trots op zijn lichaamskracht

robur militumkeurtroepen

legatos ad Caesarem mittunt auxilium rogatumzij sturen gezanten naar Caesar om hulp te vragen

sententiam rogatus dixit ...toen hem naar zijn mening gevraagd werd, zei hij ...

rogo, unde veniasik vraag waar je vandaan komt

rogationem tulithij diende een wetsvoorstel in

non aliter quam si ruat omnis Carthagonet alsof heel Carthago ineenstortte

in exitium ruerezijn ondergang blindelings tegemoet gaan

ruina Cannensisde verpletterende nederlaag bij Cannae

rumpererupi, ruptum

breken ferro nobis rumpenda per hostes est viawij moeten ons met het zwaard een weg banen tussen de vijanden door

rupes, -is

rursus

rus, ruris

sacer

sacerdos, -otis

sacramentum

saeculum

saepe

saeviresaevii

rots

opnieuw, terug

land

heilig, gewijd

priester

eed van trouw

generatie

tijdperk, eeuw

dikwijls

woedend zijn

razen

foedera ruperuntzij hebben de verdragen geschonden

rure fruivan het buitenleven genieten

rura paternade van zijn vader geërfde landerijen

insula Delus Apollinis sacra esthet eiland Delos is aan Apollo gewijd

Tiberio sacramentum dixerunt copiaede troepen legden de eed van trouw aan Tiberius af

ea saecula hominum abstulit aetasde tijd heeft die generaties doen verdwijnen

saeculum spatium annorum centum vocaveruntzij noemden een periode van honderd jaar een`saeculum'

mors ob oculos saepe versata estvaak stond ons de dood voor ogen

in obsides innoxios saevieruntzij koelden hun woede op onschuldige gijzelaars

mare ventis saevitde zee gaat tekeer door de winden

saevus

sagitta

salsus

saltus, -us

salus, -utis

woest, hardvochtig

pijl

zout

bergwoud, bergpas

behoud

gezondheid

leone saeviorwoester dan een leeuw

saeva necessitashet wrede noodlot

Stymphalia monstra certa sagitta perculit HerculesHercules velde de Stymphalische monsters met zijnwelgerichte pijl

longa sulcant vada salsa carinamet hun lange schip doorklieven zij het zoute water

Pyrenaeos saltus occupari iussithij beval de passen over de Pyreneeën te bezetten

haec nobis saluti fueruntdat was onze redding

Cicero Attico suo s.d.p. (salutem dicit plurimam)

sanctus

sane

sanguis, -inis

sapiens, -tis

satiare

onschendbaar

eerbiedwaardig

zeker, inderdaad

bloed

wijs, verstandig

verzadigen

Cicero groet zijn vriend Atticus hartelijk (aanhef van een brief)

Germani hospites sanctos habentde Germanen beschouwen gasten als onschendbaar

veteres et sancti virioude, eerbiedwaardige mannen

res sane difficiliseen zaak die zeker niet gemakkelijk is

consulis oratio haud sane laeta fuitde woorden van de consul waren volstrekt niet vrolijk

purae a civili sanguine manushanden die niet bezoedeld zijn door het bloed vanmedeburgers

tempori cedere, id est necessitati parere, sapientis estwijken voor de omstandigheden, d.w.z. gehoorzamen aan het noodlot, kenmerkt een wijs mens

desiderium suum satiavithij heeft zijn begeerte bevredigd

satis

saxum

scelestus

scelus, -eris

scientia

scilicet

scire

scopulus

genoeg

nogal, tamelijk

rots(blok)

misdadig

misdaad

kennis

vanzelfsprekend, zeker

weten

klip, rotspunt

satis superquemeer dan genoeg

haec ei satis opportune accideruntdit kwam hem nogal gelegen

templa saxo structa vetustotempels met oude stenen gebouwd

scelere velandum est scelusde ene misdaad moet met de andere verhuld worden

scientia atque usu nauticarum rerum reliquosanteceduntzij overtreffen de anderen in kennis en ervaring op het gebied van de zeevaart

scilicet ita res estzo is het natuurlijk

haud scio an hoc futurum sitik weet niet of dit niet zal gebeuren, dit zou wel eens kunnen gebeuren

scire cupio quomodo res se habeatik wil weten hoe het er mee staat

scriberescripsi, scriptum

secaresecui, sectum

secretus

secundus

schrijven

snijden

afgezonderd

volgende, tweede

non dubito quin ad Pisonem scripseritik twijfel er niet aan of hij heeft Piso geschreven

medios Aethiopas Nilus secatde Nijl verdeelt het land van de Aethiopiërs in tweeën

abductus in secretumterzijde genomen

secundo fluminestroomafwaarts

sed

sedēre

sedes, -is

seditio, -ionis

seges, -etis

semel

semen, -inis

semper

senator, -is

senatus, -us

gunstig

maar

zitten

(zit)plaats

opstand

gewas

eenmaal

zaad

altijd

senator

(toegang tot de) senaat

res secundae aut adversaevoorspoed of tegenspoed

non modo ... sed etiamniet alleen ... maar ook

quid sedes, quid moraris?wat zit je daar, wat treuzel je?

nunc mihi sedet iudiciumnu staat mijn oordeel vast

priores sedes tenet HomerusHomerus neemt de eerste plaats in

num montes moliri sede sua paramus?zijn we soms van plan bergen van hun plaats te duwen?

verebatur ne qua in castris seditio orireturhij vreesde dat er muiterij zou uitbreken in het kamp

seges prope iam matura erathet koren was al bijna rijp

hoc semel ille iterumque neglexithij heeft deze slordigheid meer dan eens begaan

stirps ac semen omnium malorumde bron en oorsprong van al het kwaad

animus semper appetit aliquid agerede geest streeft er altijd naar iets te doen

senatus populusque Romanus (SPQR)senaat en volk van Rome

legatis eodem die senatus datus estde gezanten werd nog diezelfde dag toegang tot de senaat verleend

senex, -is oud nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivereniemand is zo oud dat hij niet nog een jaar denkt te

sensus, -us

sententia

sentiresensi, sensum

sepeliresepelivi, sepultum

septem

sepulchrum

sequisecutus sum

oude man

waarnemingsvermogen

gevoel

mening

waarnemen

merken

oordelen

begraven

zeven

graf

volgen

najagen

kunnen leven

manent ingenia senibus, modo permaneat studium oude mannen blijven bij de tijd, als ze maar bezig blijven

sensus videndihet gezichtsvermogen

vultus sensus animi indicathet gezicht weerspiegelt de innerlijke gevoelens

quot homines tot sententiaezoveel hoofden zoveel zinnen

meā quidem sententiānaar míjn mening

varios rerum colores sentiunt oculide ogen zijn in staat verschillende kleuren waar te nemen

quid cogitent me scire sentiuntze merken dat ik weet wat ze van plan zijn

quod sentio scribere mihi in animo estik ben van plan te schrijven wat ik ervan vind

sepultus est iuxta viam Appiamhij is aan de via Appia begraven

septem exitus e domo fecerathij had zijn huis voorzien van zeven uitgangen

amicitiae causa Caesarem secuti erantze waren uit vriendschap met Gaesar meegegaan

plerique sententiam Scipionis sequunturde meesten sluiten zich aan bij het voorstel van Scipio

gratiam eius multi sequebanturvelen probeerden bij hem in de gunst te komen

sereresevi, satum

sermo, -onis

zaaien, planten

verwekken

gesprek

(spreek)taal

nullam sacra vite prius severis arboremje moet geen boom eerder planten dan de heilige wijnstok

sate sanguine divumzoon, geboren uit het geslacht der goden

imprimis nobis sermo de te fuitwe hebben vooral over jou gesproken

sapientes Graeco sermone ea tractaveruntfilosofen hebben dat in het Grieks behandeld

sertum

serus

servare

servire

servitium

servitus, -utis

servus

seu, sive

bloemenkrans

laat

behouden, redden

bewaren

in het oog houden

slaaf zijn, dienen

slavernij, de slaven

slavernij, onderworpenheid

slaaf

of, hetzij

spe omnium serius bellumeen oorlog die later uitbrak dan iedereen had verwacht

Caecuba centum clavibus servataCaecubische wijn, bewaard achter honderd sloten

Palinurus dum sidera servat, excidit naviPalinurus is, terwijl hij naar de sterren tuurde,overboord gevallen

nulli cupiditati servire oportethet is niet goed de slaaf te zijn van enige begeerte

servitia ad inflammandam urbem incitavithij hitste de slaven op om de stad in brand te steken

nec totam servitutem pati possunt, nec libertatemzij kunnen geen totale onderworpenheid verdragen en ook geen totale vrijheid

saevitiam in servos adhiberewreed optreden tegen slaven

sive medicum adhibueris sive non adhibueris,convalescesof je er een dokter bijhaalt of niet, je zult beter worden

sex

si

sic

siccus

sicut

sidus, -eris

signum

zes

voor het geval dat, als

of (misschien)

zo

droog

(net) zo als

ster, sterrebeeld

teken

abire nullo modo possim etiam si velimik zou op geen enkele manier weg kunnen, ook al zou ik willen

si aliter accidissetals het anders gelopen zou zijn

e castris exierunt si quid frumenti reperire possentzij gingen het kamp uit om te zien of ze wat graankonden vinden

sic se res habetzo staat de zaak er voor

sicut filium me accepithij heeft mij ontvangen als was ik zijn zoon

nox sideribus illustriseen nacht verlicht door sterren

signum proelii committendi dedit

silentium

silva

silvestris

veldteken

beeld

stilte

bos

van het bos, bosrijk

hij gaf het sein de strijd te beginnen

signa inferre hostibusde vijanden aanvallen

e Pario formatum marmore signumeen beeld vervaardigd uit marmer van Paros

silentium eius in superbiam accipiebaturzijn zwijgen werd als hooghartigheid uitgelegd

timore perterriti in silvas fugeruntin panische angst zijn ze de bossen ingevlucht

similis

simul

simulacrum

simulare

sin (voegw.)

sine

sineresivi, situm

singuli

gelijk

gelijkend

tegelijk

zodra

beeld, afbeelding

schijnbeeld

doen alsof

maar als

zonder

(toe)laten

een voor een

afzonderlijk

simili ratione atque ipse fecerit se defendere eos imperavithij droeg hen op zich net zo te verdedigen als hij zelf had gedaan

quid illi simile bello fuit?wat was met die oorlog te vergelijken?

simul omnibus portis eruperuntzij deden een uitval uit alle poorten tegelijk

simul procul conspexit armatos, recessitzodra hij de soldaten in de verte zag, trok hij zich terug

simulacrum Cereris e sacrario convellendum curavithij liet het beeld van Ceres van het voetstuk in haarheiligdom losrukken

simulacrum libertatisschijnvrijheid

deditionem ac metum simulabantzij deden net of ze zich overgaven en bang waren

sine dubioongetwijfeld

non feram, non patiar, non sinamik zal het niet verdragen, ik zal het niet dulden, ikzal het niet toestaan

crescit in dies singulos hostium numerushet aantal vijanden neemt met de dag toe

singuli singulos aggressi sumuswe vielen ieder één man aan

sinister linker

ongunstig

cornu dextro vel sinistroop de rechter- of de linkervleugel

sinistros sermones de Tiberio habuisse incusaturhij wordt ervan beschuldigd ongunstige verhalen over Tiberius te hebben verteld

sinus, -us

sitis, -is

situs, -us

situs

sive (zie seu)

socius

socordia

sodalis, -is

sol, solis

solēresolitus sum

welving, boezem (kleed)

binnenste

baai

dorst

ligging

geplaatst, gelegen

bondgenoot

deelgenoot

zorgeloosheid, achteloosheid

kameraad

zon

gewoon zijn

mater ossa in sinum legitzijn moeder verzamelde zijn gebeente in de plooi van haar kleed

in urbis sinu sunt hostesde vijanden bevinden zich in het hart van de stad

in eo sinu Carthago sita estaan die baai ligt Carthago

minime sitim aestumque tolerantzij kunnen erg slecht tegen dorst en hitte

terra in medio mundo sita estde aarde bevindt zich in het centrum van het heelal

socii a nobis defeceruntde bondgenoten zijn ons ontrouw geworden

omnium laborum, periculorum meorum socius fuithij heeft al mijn inspanningen en gevaren gedeeld

socordiae sese atque ignaviae tradideruntzij gaven zich over aan laksheid en slapheid

eum veretur ut deum, amat vero ut sodalemhij ziet tegen hem op als tegen een god, hij houdt echter van hem als van een vriend

sol oriens atque occidenszonsopgang en zonsondergang = Oosten en Westen

ut fieri soletzoals het gewoonlijk gaat

Germanico ne soliti quidem honores contigeruntGermanicus kreeg zelfs niet de gebruikelijke eerbewijzen

solidus

sollicitudo, -inis

stevig, vast

ongerustheid

crateres auro solidimengvaten van massief goud

solida ac perpetua fideshechte en blijvende trouw

magna sollicitudine me affecistije hebt me erg ongerust gemaakt

solum

solum

solus, -ius

solveresolvi, solutum

somnus

sonaresonui, sonitum

sonitus, -us

sonus

sordidus

bodem, grond

slechts, alleen

alleen

losmaken

betalen

slaap

geluid geven, klinken

klank, geluid

klank, geluid

smerig, verachtelijk

lumina defixa in solo tenebantzij bleven strak naar de grond kijken

non solum rei publicae sed etiam tibi ipsi nocebisje zult niet alleen de staat schaden maar ook jezelf

tibi soli ea narrare velimalleen aan jou zou ik dit willen vertellen

numquam minus solus sum quam cum solus sum nooit ben ik minder eenzaam dan wanneer ik alleen ben

primis tenebris solvit navembij het invallen van de duisternis voer hij uit

somno vinoque solutusversuft door slaap en wijn

aes alienum solvere oportetmen behoort zijn schulden te betalen

dormientes spectatores e somno excitaveruntzij schudden de dommelende toeschouwers wakker

Iuppiter ingentem caelo sonitum deditluppiter liet uit de hemel een luide donder weerklinken

loco non humili solum sed etiam sordido ortusafkomstig uit een niet alleen eenvoudig, maar zelfsordinair milieu

soror, -is

sors, -tis

spargeresparsi, sparsum

zuster

lot

orakel

(be)strooien

ei provincia Sicilia sorte evenerathij had door loting de provincie Sicilië toegewezengekregen

nescia mens hominum fati sortisque futuraede menselijke geest kent het lot niet noch wat hemin de toekomst te wachten staat

responsa sortiumorakeluitspraken

credo deos immortales sparsisse animos in corporahumanaik geloof dat de goden onsterfelijke zielen in menselijke lichamen hebben ondergebracht

spargite humum foliisbestrooit de grond met bladeren

spatium

species

spectare

ruimte

afstand

tijdsduur

aanblik

schijn

(be)kijken

het oog hebben op

sparsam tempestate classem vidithij zag dat de vloot door de storm uiteengeslagen was

solis lux per totum caeli spatium sese diffundithet licht van de zon verspreidt zich door het hele hemelruim

reliquae legiones magnum spatium aberantde overige legioenen waren op grote afstand

quantum fuit diei spatiumzoveel als er nog van de dag over was

doloris speciem ferre non possuntzij kunnen het lijden niet aanzien

fraudi imponere aliquam speciem iurisbedrog een zekere schijn van gerechtigheid geven

spectatum veniunt, veniunt spectentur ut ipsaede meisjes komen om te kijken, maar ook om zich telaten bekijken

nihil spectat nisi fugamhij is maar op één ding uit: de vlucht

quo spectat haec oratio?waar wil dit betoog heen?

sperare

sperneresprevi, spretum

spes

spirare

spiritus, -us

sponte

hopen

verachten

hoop

blazen, ademen

adem

geest

hoogmoed

uit eigen beweging

desine fata deum flecti sperare precandohoud op te hopen dat de beschikkingen der goden veranderd worden door te bidden

non respondit, nos sprevit et pro nihilo putavithij gaf geen antwoord, negeerde ons en deed alsof wij lucht waren

inter spem metumque iactaritussen hoop en vrees heen en weer geslingerd worden

lacrimae spiritum ac vocem intercluseruntde tranen benamen hem adem en stem

spiritum Phoebus mihi deditPhoebus heeft mij geïnspireerd

tantos spiritus sibi sumpserat ut ferendus non videreturhij had zoveel verbeelding gekregen dat hij vooranderen onuitstaanbaar werd

id mihi suades quod sponte iam fecije raadt me datgene aan wat ik uit mezelf al heb gedaan

spumare

stabulum

staresteti, statum

schuimen

stal

staan

blijven bij

praeter spem stare muros videruntze zagen dat de muren boven verwachting nog overeind stonden

stare res publica nisi uno regente non potestde staat kan niet stand houden tenzij één man de leiding heeft

condicionibus non stabantzij hielden zich niet aan de voorwaarden

statim

statio, -ionis

statuerestatui, statutum

stella

sternerestravi, stratum

stipendium

stirps, stirpis

meteen, direct

wachtpost

plaatsen

vaststellen

besluiten

ster

uitspreiden, ter aarde werpen

effenen

belasting

loon, soldij

diensttijd

stam

oorsprong

statim curia, deinde Italia exactus esthij werd op staande voet uit de senaat gezet en later uit Italië verbannen

pro portis castrorum in statione erantzij stonden voor de poorten van het kamp op wacht

super tumulum noluit quidquam statui nisi columellamhij wilde alleen een zuiltje op zijn graf laten aanbrengen

Anaximenes aëra deum statuitAnaximenes poneerde dat de lucht een god was

statuitur ne sit provincia Cretaer wordt besloten dat Creta geen provincie meerzal zijn

per stratos caede hostestussen de gevelde vijanden door

placidi straverunt aequora ventide zee was spiegelglad doordat de wind was gaan liggen

stipendium victores victis imponere solentoverwinnaars leggen overwonnenen gewoonlijk eenschatting op

pecunia data in stipendiumgeld dat gegeven was om er soldij van te betalen

equestria stipendia meruithij diende bij de ruiterij

stirps ac semen omnium malorumde oorsprong en de kiem van alle kwaad

strenuus flink

stirpe divina satusvan goddelijke afkomst

vir fortis ac strenuuseen dapper en energiek man

strepitus, -us

stridēre

struerestruxi, structum

studērestudui

studium

stultus

stuprum

suadēresuasi, suasum

sub

lawaai

een scherp geluid maken

bouwen

opstellen

in elkaar zetten

aandacht wijden aan

steunen

inzet, ijver

toewijding, sympathie

dom

ontucht

aanraden

+ abl onder

+ acc (tot) onder

consonat omne nemus strepituhet hele woud weerklinkt van het lawaai

serpens stridenseen sissende slang

templa saxo structa vetustotempels met oude stenen gebouwd

copias ante frontem castrorum struxithij stelde zijn troepen aan de voorzijde van het kamp op

crimina struxithij construeerde aanklachten

Germani agriculturae non studentde Germanen doen niet aan landbouw

Catilinae Caelius studuitCaelius stond aan de kant van Catilina

non quicquam aliud est philosophia quam studium sapientiaefilosofie is niets anders dan het streven naar wijsheid

Pompeius significat studium erga me non mediocrePompeius geeft blijk van bijzonder grote sympathievoor mij

stultum est stulto aures praeberehet is dom naar een stommeling te luisteren

filiae eius stupro violatae erantzijn dochters waren verkracht

senatui suasit ne pax cum Poenis fierethij adviseerde de senaat geen vrede te sluiten met de Carthagers

sub ipsis Numantiae moenibusvlak onder de muren van Numantia

sub eodem temporenog in diezelfde tijd

sub iugum missi victi suntde verslagenen werden onder het juk doorgedreven(tot slaaf gemaakt)

subicere-icio, -ieci, -iectum

subigere-egi, -actum

subire-ii, -tum

subito

subitus

sublimis

subsidium

kort vóór of na

brengen onder

in de plaats stellen van

onderwerpen

onderwerpen

dwingen

naderen

in gedachten komen

plotseling

plotseling, onverwacht

hoog

verheven

hulp

sub noctemtegen de nacht

sub adventum praetorisonmiddellijk na de aankomst van de praetor

ignem tectis et moenibus subieceruntzij staken de huizen en de stadsmuren in brand

copias integras vulneratis defessisque subiciebathij verving de gewonde en vermoeide troepen door verse

tu, Romane, memento parcere subiectis et debellare superbosdenk eraan, Romeinen, de onderworpenen te sparen en de hooghartigen uit te schakelen

Gallia devicta et subacta eratGallië was definitief verslagen en onderworpen

ut ederet socios subigi non potuithij kon er niet toe gedwongen worden zijn medeplichtigen te noemen

hostes muro subibantde vijanden naderden de muur

subeunt illi fratresque parensquezijn broers en vader komen in zijn gedachten op

difficile est longum subito deponere amoremhet is moeilijk een langdurige liefde ineens op te geven

ut sunt Gallorum subita et repentina consiliaondoordacht en overijld als de besluiten van Galliërs nu eenmaal zijn

prospexi Italiam summa sublimis ab undahoog, op de top van een golf, zag ik Italië in de verte liggen

sublime genus dicendiverheven stijl

his difficultatibus duae res subsidio eranttwee dingen hielpen om deze moeilijkheden op te lossen

subvenire-veni, -ventum

succedere

versterking, reserve

te hulp komen

gaan onder, naderen

subsidia submitti non poteranter konden geen reserves ingezet worden

subvenisti homini iam perditojij kwam de man te hulp, toen hij al niet meer te redden was

tecto imbris vitandi causa successit

-cessi, -cessum

sui, sibi, se

sumeresumpsi, sumptum

summa

super (adv)

super (prep)

superare

opvolgen

zichzelf

nemen

hoofdzaak

totaal

(er)boven

boven (op)

behalve

overtreffen, overwinnen

over blijven

hij ging het huis in om de bui te ontlopen

post eius mortem frater regno successitna zijn dood volgde zijn broer hem als koning op

nemo non benignus est sui iudexiedereen heeft een mild oordeel over zichzelf

distat sumasne pudenter an rapiasof je iets in alle bescheidenheid aanneemt of weggrist, maakt wél verschil

diem ad deliberandum sumpsithij nam een dag om zich te beraden

eius rei satis erit summam dicerehet zal voldoende zijn daarvan alleen het allerbelangrijkste te zeggen

summam octoginta milium excessithet ging een totaal van 80.000 teboven

purpureas super vestes coniciunter bovenop leggen zij purperen kleden

super tumulum noluit quidquam statui nisi columellamhij wilde alleen een zuiltje op zijn graf laten aanbrengen

exercitum super morbum etiam fames affecithet leger werd behalve door ziekte ook nog doorhonger geteisterd

numero hostis, virtute Romanus superabatin aantal waren de vijanden de meerdere, in moed de Romeinen

pars quae sola mei superabit corporis, ossahet enige dat van mijn lichaam zal overblijven, mijngebeente

superbus

superesse-fui

superus, superior, supremus

hoogmoedig, tiranniek

over blijven

zich bevindend boven

comp.: hoger, vroeger,beter

superl.: laatst

superba dominatio tandem oppressa ester is eindelijk een einde gemaakt aan de hooghartige onderdrukking

non multum ad occasum solis temporis supererater was tot zonsondergang niet veel tijd over

omnes di deaeque superialle hemelgoden en -godinnen

anno superiorein het vorige jaar

Iulia supremum diem obiitlulia stierf

supplex, -icis

supplicium

supra

surgeresurrexi, surrectum

suscipere-cipio, -cepi, -ceptum

suspicio, -ionis

smekend, nederig

smeekbede

(dood)straf

(er)boven

zich oprichten

op zich nemen

ondernemen

verdenking, wantrouwen

genua amplectens effatur talia supplexzijn knieën omvattend spreekt hij smekend de volgende woorden

suppliciis deos fatigaveruntzij lieten met hun smeekbeden de goden geen rust

aliquem supplicio afficereiemand ter dood brengen

toto vertice supra esthij steekt er met kop en schouders boven uit

multo ante lucem surrexitlang voor de dag aanbrak, stond hij op

susceptum perfice munusvolbreng de taak die je op je genomen hebt

talia facinora impune suscepisse parum habueruntze vonden het nog niet genoeg dergelijke misdadenongestraft te hebben gepleegd

in suspicionem incidit regni appetendihij kwam onder de verdenking te staan een greepnaar de macht te willen doen

sustinēre-tinui, -tentum

suus

tabula

tacitus

talis

tam

omhoog houden

uithouden, verdragen

zijn, haar, hun eigen

schrijfplankje, register

zwijgend

verzwegen, onbesproken

dergelijke, zulke

zo (zeer)

civitatis dignitatem atque decus sustinerede waardigheid en de eer van de staat hoog houden

senatus eos querentes non sustinuitde senaat ging door de knieën voor hun klachten

suum cuique reddegeef ieder het zijne

leges duodecim tabularumde Wetten der twaalf Tafelen

contumeliam tacitus tulithij verdroeg de belediging zonder iets te zeggen

aliquid tacitum relinquereiets onvermeld laten

qui talia audet, summa laude dignus estwie zoiets durft, verdient de hoogste lof

nemo est tam senex qui se annum non putet posse vivereniemand is zo oud dat hij niet nog een jaar denkt tekunnen leven

non tam praeclarum est scire Latine quam turpenescirehet is niet zo geweldig Latijn te kennen, maar eerder

tamen

tametsi

tamquam

toch, echter

hoewel

zoals

schandelijk het nièt te kennen

si iure posses eum accusare, tamen id pie facere non possesal zou je hem formeel kunnen beschuldigen, toch zou het niet loyaal zijn als je het deed

quae tametsi Caesar intellegebat, tamen quammitissime potest legatos appellathoewel Caesar dit begreep, sprak hij de gezanten toch zo minzaam mogelijk toe

hi vivunt, qui e corporum vinculis tamquam e carcere evolaveruntzíj leven die uit de boeien van hun lichaam als uit een kerker weggevlogen zijn

tangeretetigi, tactum

tantum

tantummodo

tantus

tardus

taurus

tectum

tegeretexi, tectum

tellus, -uris

telum

alsof, als het ware

aanraken

zoveel

slechts

alleen maar, slechts

zo groot, zo veel

langzaam

stier

dak

bedekken, verbergen

beschermen

aarde

werptuig, speer

ceteri, tamquam ita necesse sit, sequunturde overigen volgen, alsof dat onvermijdelijk is

minae Clodii modice me tanguntde dreigementen van Clodius raken mij nauwelijks

tantum temporiszoveel tijd

notus est mihi nomine tantumik ken hem alleen van naam

tantummodo velisje hoeft alleen maar te willen

tantae molis erat Romanam condere gentemzo een grote inspanning kostte het Rome te grondvesten

nemo erat adeo tardus aut fugiens laborisniemand was zo traag of gemakzuchtig

ille taurus qui vexit Europamdie stier die Europa wegvoerde

di immortales suo numine et auxilio urbis tectadefenduntde onsterfelijke goden beschermen met hun kracht en hun steun de huizen van de stad

manifestam defectionem virium tegebathij trachtte het kennelijk verval van zijn krachten te verbergen

aliquem tegere ac tueriiemand beschermen en behoeden

tellus, quae est media, non moveturde aarde, die zich in het centrum bevindt, beweegt niet

tela proprie dicuntur ea quae missilia sunt

men spreekt van `tela' in de strikte zin bij die (wapens) die geworpen worden

temere

temeritas, -atis

temperare

tempestas, -atis

templum

tempora,-um

temptare

tempus, -oris

zo maar, doelloos

roekeloosheid

in de juiste verhouding brengen, regelen

maat houden

tijd

weer, storm

gewijd domein, tempel

slapen

onderzoeken, proberen

aanvallen

tijd

forte, temere, casu pleraque fiuntde meeste dingen gebeuren toevallig, zo maar, zonder aanleiding

numquam temeritas cum sapientia misceturonberaden gedrag en wijsheid gaan nooit samen

venenum temperaregif mengen

civitates temperare legibusgemeenschappen besturen met wetten

temperare ab iniuriazich onthouden van onrecht

linguae temperarezich matigen in zijn taalgebruik

fuerunt ea tempestate, qui haec crederenter waren er in die tijd die dit geloofden

tempestates gubernator provideteen stuurman ziet stormen van te voren aankomen

templum deo statuithij liet een tempel voor de godheid bouwen

omnibus his nivea cinguntur tempora vittavan al dezen zijn de slapen omgeven met een sneeuwwitte wollen band

quamvis sint sub aqua, sub aqua maledicere temptanthoewel ze zich onder water bevinden, proberen ze toch nog kwaad te spreken

gravis autumnus omnem exercitum valetudinetemptaveratslecht herfstweer had het hele leger door ziekte aan-getast

alieno temporeop een ongunstig tijdstip

tempori cedere, id est necessitati parēre, sapientis estwijken voor de omstandigheden, d.w.z. gehoorzamen aan het noodlot, kenmerkt een wijs mens

tenderetetendi, tentum

spannen, uitstrekken

streven

manus ad caelum tendens deos testes invocabathij hief zijn handen ten hemel en riep de goden als getuigen aan

unde venis et quo tendis?waar kom je vandaan en waar wil je heen?

tener

tenēretenui, tentum

tenuis

ter

tereretrivi, tritum

tergum

terra

terrēreterrui, territum

terror,-is

fijn, teer

vasthouden

dun, fijn

nietig, armzalig

driemaal

wrijven, verslijten

rug

land

aarde

grond

bang maken

angst

vento intermisso cursum tenere non potuitdoor het wegvallen van de wind kon hij geen koershouden

animae defunctorum tenuesde ijle schimmen van de doden

magnae quondam urbis tenue vestigiumde onbeduidende resten van een eens grote stad

omnem aetatem in his discendis rebus trivithij heeft al zijn tijd verspild met het leren van dezedingen

omnes hostes terga verteruntalle vijanden sloegen op de vlucht

terra mariquete land en ter zee

terra in medio mundo sita estde aarde bevindt zich in het centrum van het heelal

saxa de terra sustuleruntzij raapten stenen van de grond op

totam urbem caede incendiisque terrebatdoor moord en brandstichting zaaide hij paniek in de hele stad

maximum terrorem hostibus inferuntzij jagen de vijanden doodsangst aan

tertius

testari

testis, -is

thalamus

tibia

tigris, -is

timēretimui

derde

getuige zijn, verklaren,als getuige aanroepen

getuige

slaapkamer, huwelijk

fluit

tijger

bang zijn

id Cicero pluribus epistulis testaturCicero getuigt daarvan in verscheidene brieven

manus ad caelum tendens deos testes invocabathij hief zijn handen ten hemel en riep de goden alsgetuigen aan

foedus thalamiechtverbintenis

timebant ne circumvenirenturzij waren bang dat ze omsingeld werden

timidus

timor, -is

tingeretinxi, tinctum

tolerare

tolleresustuli, sublatum

+ dat.

angstig, schuchter

angst

bevochtigen

verdragen

opheffen

rebus suis timebantzij waren bezorgd voor hun bezit

timore perterriti in silvas fugeruntin panische angst zijn ze de bossen ingevlucht

in alto Phoebus aequore tingit equosPhoebus laat zijn paarden ondergaan in de diepe zee

minime sitim aestumque tolerantzij kunnen erg slecht tegen dorst en hitte

corpus laboris toleranseen lichaam dat bestand is tegen zware inspanning

eo aspectu exterrita clamorem sustulitontsteld door die aanblik begon zij te schreeuwen

tormentum

torquēretorsi, tortum

torrēretorrui, tostum

tot

totus, -ius

trabs, trabis

tractare

tradere

wegnemen

beëindigen

pijnbank, foltering

geschut

draaien

slingeren

martelen, kwellen

roosteren

zoveel

geheel

balk, boom

behandelen

overdragen, overgeven

mensam tolli iubethij laat de tafel weghalen

memoriam alicuius rei tollerede herinnering aan iets vernietigen

verberibus ac tormentis quaestionem haberemet geseling en foltering een onderzoek instellen

tormentis hostes propuleruntzij verdreven de vijanden met hun geschut

terra circum axem se convertit et torquetde aarde draait en wentelt zich om zijn as

hastam torquereeen lans slingeren

quot homines, tot sententiaezoveel hoofden, zoveel zinnen

imminent duo reges toti Asiaetwee koningen vormen een bedreiging voor heel Klein-Azië

sapientes Graeco sermone ea tractaveruntfilosofen hebben dat in het Grieks behandeld

ei testamentum legendum tradidit

-didi, -ditum

traheretraxi, tractum

trekken

hij liet hem zijn testament lezen

traditur memoriaede overlevering luidt

ducunt volentem fata, nolentem trahuntde lotsbeschikkingen leiden de gewillige, de onwillige sleuren ze mee

transferre-tuli, -latum

tremeretremui

trepidare

tres

tribueretribui, tributum

tribunus

tributum

triduum

triginta

tristis

rekken

overbrengen

trillen

angstig, gejaagd zijn

drie

verlenen, toekennen

leider (van een tribus)

officier

belasting

een drietal dagen

dertig

onvriendelijk

rem de industria trahebantze traineerden de zaak opzettelijk

sed, si placet, sermonem alio transferamusmaar laten we, als u het goed vindt, het gesprek op een ander onderwerp brengen

totus tremo horreoqueik sidder en huiver over al mijn leden

totis trepidatur castrishet hele kamp verkeert in rep en roer

tria milia hominumdrieduizend mensen

tribuere suum cuiqueieder het zijne geven

id valetudini tribuithij deed dit ter wille van zijn gezondheid

tribuni plebis nunc fraudem, nunc neglegentiamconsulum accusabantde volkstribunen legden de consuls nu eens bedrog, dan weer nalatigheid ten laste

tribunus militum, - militariskrijgstribuun

tridui viam processerathij was drie dagmarsen opgerukt

in legione sunt centuriae sexaginta, manipuli triginta, cohortes decemeen legioen bestaat uit zestig centuriae, dertig manipels en tien cohorten

tristis vultuseen norse gelaatsuitdrukking

triumphus

droevig

zegetocht

tristia dona cineri Hectoris libantzij plengen droevige geschenken aan de as van Hector

senatus triumphum Africano decrevitde senaat besloot Africanus een triomftocht toe te

tu

tuēri

tum, tunc

cum ... tum

tumultus, -us

turba

turbo, -inis

turma

jij, u

beschouwen, kijken

beschermen

toen, op dat ogenblik

vervolgens, verder

zowel ... als

rumoer

oproer, rebellie

verwarring, verwarde massa

draaiing, wervelwind

ruiterafdeling

kennen

nil aliud nisi aquam caelumque tuenturzij zien niets anders dan water en lucht

aliquem tegere ac tueriiemand beschermen en behoeden

tum demum civitas libera eritdan pas zal de staat vrij zijn

tum mittendi legati fuissent, cum Perseus urbes obsiderettoen had men gezanten moeten sturen, toen Perseus de steden belegerde

consilia cum patriae tum sibi inimica cepithij nam besluiten die ongunstig waren én voor hetvaderland én voor hemzelf

magno cum tumultu castris egressi suntmet veel rumoer gingen zij het kamp uit

tumultum esse decrevit senatusde senaat stelde vast dat er een oorlogstoestand was

urgeris turba circum te stanteje wordt door de massa om je heen in het nauw gedrevenin maximis turbinibus rei publicae navem gubernaviin de zwaarste stormen heb ik aan het roer gestaanvan het schip van staat

inter equitum turmastussen de ruiterafdelingen

turpis

turris, -is

tus, turis

tutus

tuus

lelijk

schandelijk

toren

wierook

veilig

jouw, uw

aspectus deformis atque turpiseen wanstaltige, lelijke aanblik

illi turpis vita integra fama potior fuiteen schandelijk leven was hem liever dan een ongeschonden reputatie

pauperum tabernae regumque turresde stulpjes van de armen en de paleizen van de rijken

ducere tura naribusde geur van wierook opsnuiven

tutus ab insidiis inimiciveilig voor de aanslagen van zijn vijand

tua res agitur paries cum proximus ardet

tyrannus

uber, -is

ubi

udus

ullus, -ius

ulmus

tiran

borst, uier, vruchtbaarheid

waar

zodra, wanneer

nat

enig, iemand

olm

als de muur van je buurman in brand staat, gaat het jou ook aan

tyrannorum ingeniis mors est remediumtegen de intriges van tirannen is de dood de oplossing

terra antiqua potens armis atque ubere glaebaeeen oud land, machtig door zijn mankracht en vruchtbare grond

ubi non sum, ibi est animuswaar ik niet ben, daar zijn mijn gedachten

ubi gentium?waar ter wereld?

ubi de eius adventu certiores facti suntzodra ze van zijn komst op de hoogte gesteld zijn

sine ulla dubitationezonder enige aarzeling

ulterior, -is

ultra

ultro

umbra

umerus

umidus

umquam

unā

aan de andere kant gelegen, verder weg liggend

verder, langerbovendien, sterker nog

uit eigen beweging, ongevraagd

schaduw

schim van de dode

schouder

vochtig

ooit

samen

Gallia ulteriorGallië aan de overzijde van de Alpen

nec ultra moratuszonder verder te aarzelen

non debui tibi pecuniam, ultro a me mutuatus esik was jou geen geld schuldig, integendeel, jij hebt van mij geleend

ultro aliquid offerreiets ongevraagd aanbieden

colles afferunt umbram vallibusde heuvels werpen schaduw over de dalen

ne reamur umbras inter vivos volitarelaten wij niet denken dat er schimmen temidden van de levenden rondfladderen

nox umida caelo praecipitatde vochtige nacht daalt af uit de hemel

si quid numquam oritur, ne occidit quidem umquamals iets nooit ontstaat, vergaat het ook nooit

unda

unde

undique

tegelijkertijd

golf, water

waarvandaan

overal vandaan

pugnatur una omnibus partibuser wordt op alle fronten tegelijk gestreden

prospexi Italiam summa sublimis ab undahoog, op de top van een golf, zag ik Italië in de verte liggen

unde venis et quo tendis?waar kom je vandaan en waar wil je heen?

caelum undique et undique pontusom hem heen was niets dan hemel en zee

unicus

universus

urbanus

urbs, urbis

urereussi, ustum

urg(u)ēreursi

usque

usus, -us

enig

uniek

geheel, alle tezamen

van de stad

verfijnd, beschaafd

stad

verbranden

verteren, kwellen

in het nauw drijven

met kracht betogen

helemaal

gebruik

praktijk

unicus filiuszijn enige zoon

vir unicus in omni fortunaeen man zonder weerga in alle omstandigheden

crudelitate unius oppressi erant universiallen gingen zij gebukt onder de wreedheid van één man

rustica et urbana vitahet leven op het platteland en in de stad

homo non solum sapiens, verum etiam, ut nuncloquimur, urbanusniet alleen een wijs mens, maar ook, zoals wij nuzeggen, een man van de wereld

urbem Romam a principio reges habueruntin het begin is Rome door koningen geregeerd

urendo populandoque gesserunt bellaplunderend en brandschattend voerden zij oorlog

uritur infelix Didode ongelukkige Dido wordt verteerd door liefde

urgeris turba circum te stanteje wordt door de massa om je heen in het nauw gedreven

urgebat hominum esse istam culpam, non deorumhij bleef erop hameren dat dat de schuld was vanmensen, niet van goden

ab imis unguibus usque ad verticem summumvan de nagels aan zijn tenen tot het topje van zijn kruin

usque a pueritiasinds de kinderjaren

ferreus assiduo consumitur anulus usueen ijzeren ring slijt door onophoudelijk gebruik

scientia atque usu nauticarum rerum reliquosanteceduntzij overtreffen de anderen in kennis en ervaring op het gebied van de zeevaart

ut

uterque, utriusque

utiusus sum

utilis

utinam (inleiding van wenszin)

utique

nut

zoals

zodra

opdat, om te

zodat

beide(n)

gebruiken

hebben

nuttig, geschikt

hoe dan ook, tenminste

magno usui rei publicae fuithet was van groot nut voor de staat

sed, ut plerumque fit, maior pars meliorem vicitmaar, zoals meestal gebeurt, de grootste groep wonhet van de beste

ut primum loqui posse coepi, inquam ...zodra ik weer kon spreken, zei ik ...

Romani ab aratro adduxerunt Cincinnatum, utdictator essetde Romeinen haalden Cincinnatus van achter de ploeg weg, opdat hij dictator zou worden

tanta tempestas coorta est, ut nulla navis cursumtenere posseter stak zo'n harde storm op dat geen enkel schipkoers kon houden

densis ictibus heros utraque manu pulsat Daretamet een regen van slagen beukt de held met beidehanden op Dares los

oratione utar alienaik zal gebruik maken van de woorden van iemand anders

severitas qua tu in iis rebus usus esde strengheid die jij in die kwesties aan de dag hebtgelegd

valetudine bona utieen goede gezondheid hebben

miscere utile dulcihet nuttige met het aangename verenigen

utinam lex esset eadem, quae uxori est, viro!(och) gold voor de man maar dezelfde wet als voorzijn vrouw!

consulum utique alter ex plebe creaturtenminste één van de consuls wordt uit de plebs gekozen

utrum(inleiding van een tweeledige vraag)

utrum defenditis an impugnatis plebem?verdedigt u het volk of bestrijdt u het?

di utrum sint necne quaeriturde vraag luidt of er goden bestaan of niet

uva

uxor, -is

vacuus

vadum

vagus

valērevalui

valetudo, -inis

druif

echtgenote

onbezet, leeg

ondiepte

water

zwervend

onbestendig

gezond, krachtig zijn

in staat zijn

waard zijn

gezondheid

ziekte

uxorem ducereeen vrouw trouwen

moenia defensoribus erant vacuade muur was zonder verdedigers

animus ab odio vacuus estzijn geest is vrij van haatgevoelens

Rhodanus nonnullis locis vado transiturde Rhone is op sommige plaatsen doorwaadbaar

longa sulcant vada salsa carinamet hun lange schip doorklieven zij het zoute water

vagus et exsul errabathij doolde rond als een zwerver of een balling

vaga volubilisque fortuna esthet lot is onbestendig en grillig

didici ex tuis litteris te valereik heb uit je brief vernomen dat je het goed maakt

non valuerunt manus educere telumzijn handen misten de kracht om de pijl eruit te trekken

plus apud me antiquorum auctoritas valethet gezag der ouden weegt bij mij zwaarder

optima valetudine utieen uitstekende gezondheid hebben

gravis autumnus omnem exercitum valetudinetemptaveratslecht herfstweer had het hele leger door ziekte aangetast

validus

vallis, -is

vallum

vanus

varius

krachtig

dal

wal

leeg

onbetekenend, bedrieglijk

afwisselend

valida urbs et potenseen sterke en machtige stad

colles afferunt umbram vallibusde heuvels werpen schaduw over de dalen

oppidum vallo fossaque circumdederuntzij omgaven de vesting met een wal en een gracht

vanior erat iam hostium acieser vielen al gaten in de vijandelijke linie

vana quaedam et inania pollicebanturzij deden loze beloften, die op niets berustten

ita varie laetitia, maeror, luctus atque gaudiaagitabantur

vastare

vastus

vates, -is

-ve

vehemens, -tis

verwoesten

woest, verlaten

wijd, ontzaglijk

waarzegger

dichter

of

onstuimig, heftig

zo heerste er afwisselend blijdschap, droefheid, rouw en vreugde

omnia igni ferroque vastabantzij verwoestten alles te vuur en te zwaard

apparent rari nantes in gurgite vastohier en daar ziet men mensen zwemmen in de kolkende, uitgestrekte zee

vastum maris aequorde uitgestrekte oppervlakte van de zee

Cicero quae nunc usu veniunt cecinit ut vatesCicero heeft als een ziener voorspeld wat zich nu infeite voordoet

sola tuum vates Lesbia vincit opusalleen de dichteres van Lesbos stelt jouw werk in deschaduw

duabus tribusve horisin een uur of twee, drie

vehemens feroxque naturēonstuimig en wild van aard

veherevexi, vectum

vel

velare

vellevolo, volui

velox, -ocis

vervoeren

(pass) varen, rijden

of

(bij superlativus ter versterking)

bedekken

willen

snel

ille taurus qui vexit Europamdie stier die Europa wegvoerde

(in) equo vehiturhij rijdt op een paard

cornu dextro vel sinistroop de rechter- of de linkervleugel

eius auctoritas eo tempore vel maxima eratzijn gezag was in die tijd het allergrootst

velatus togagehuld in een toga

scelere velandum est scelusde ene misdaad moet met een andere verhuld worden

idem velle atque idem nolle, ea demum est firmaamicitiahetzelfde willen en hetzelfde niet willen dat is paseen hechte vriendschap

ducunt volentem fata, nolentem trahuntde lotsbeschikkingen leiden de gewillige, de onwillige sleuren ze mee

nihil est animo velociusniets is sneller dan de geest

velum

velut

vena

venenum

venireveni, ventum

zeil

zoals

alsof, als het ware

ader

vergif

komen

dum flavit velis aura secunda meiszolang het mij voor de wind ging

velut si coram adessetalsof hij persoonlijk aanwezig was

vim veneni in servo experti suntzij hebben de werking van het gif op een slaaf getest

mihi auxilio venithij kwam mij te hulp

venter, -ris

ventus

venus, -eris

ver, veris

verbum

verēriveritus sum

vero

versare

buik

wind

(godin van de) liefde

schoonheid, charme

lente

woord

vrezen

werkelijk, inderdaad

echter

wentelen

behandelen, bezig zijn

mihi venit in mentemhet kwam in mij op

viginti ventres pasco et canemtwintig magen voed ik plus een hond

mare ventis saevitde zee gaat tekeer door de winden

alma Venusde weldadige Venus

fabula nullius veneriseen toneelstuk zonder enige aantrekkelijkheid

vere redeunt arboribus comaein de lente krijgen de bomen weer bladeren

haec plurimis a me verbis dicta suntik heb deze zaken uitvoerig besproken

vereor ne turpe sit timereik vrees dat het schandelijk is bang te zijn

eum verebantur liberizijn kinderen hadden ontzag voor hem

Marius ubi, quae Ligus egerat, cognovit, tum veromilites cohortatus esttoen Marius vernam wat de Liguriër gepresteerd had, heeft hij zijn soldaten pas goed aangespoord

eum veretur ut deum, amat vero ut sodalemhij ziet tegen hem op als tegen een god, hij houdtechter van hem als van een vriend

Sisyphus versat saxumSisyphus wentelt het rotsblok voort

sic fortuna utrumque versavit

versari zich bevinden

zo speelde het lot zijn spel met beiden

mors ob oculos saepe versata estvaak stond ons de dood voor ogen

versus, -us

vertereverti, versum

vertex, -icis

verum (voegw)

verus

vester

vestigium

vestis, -is

zich bezig houden met

(vers)regel

wenden

(pass.) zich bevinden

draaikolk

kruin, top

maar

waar, werkelijk

juist, behoorlijk

uw, jullie

(voet)spoor

kleed, kledingstuk

versabor in re difficiliik zal me bezig houden met een moeilijke zaak

versibus insignem te pudet esse meisje geneert je ervoor dat iedereen je kent door mijnverzen

omnes hostes terga verteruntalle vijanden sloegen op de vlucht

ea quae gloriae esse debent mihi in crimen vertiswat mij tot eer moet strekken, reken je mij als een misdaad aan

omnia in unius potestate vertenturalles zal in de macht van één man zijn

navem rapidus vorat aequore vertexeen snelle draaikolk verzwelgt het schip

ab imis unguibus usque ad verticem summumvan de nagels van zijn tenen tot het topje van zijnkruin

non modo agendo verum etiam cogitandoniet alleen door te handelen, maar ook door na tedenken

notionem veri et falsi nullam habethij heeft geen enkel besef van waar en onwaar

verum est agrum habere eos, quorum sanguine acsudore partus sithet is billijk dat zij het land bezitten door wier bloed en zweet het verworven is

vestrum est dare, vincere nostrumaan jullie is het te geven, aan ons te overwinnen

magnae quondam urbis tenue vestigiumde onbeduidende resten van een eens grote stad

arte laboratae vesteskunstig bewerkte gewaden

vetarevetui, vetitum

vetus, -eris

vexare

verbieden

oud

teisteren, kwellen

ridentem dicere verum quid vetat?wat is er tegen om lachend de waarheid te zeggen?

veteres ac moris antiqui memoresde ouderen die nog weten hoe het vroeger ging

conscientia mentem vexabat

via

vicinus

vicis (gen.; nom. komt niet voor)

victima

victor, -is

victoria

victus, -us

weg, straat

reis

methode

naburig

afwisseling, beurt

positie, rol

offerdier, slachtoffer

overwinnaar, overwinnend

overwinning

levensonderhoud

levenswijze

schuldgevoel kwelde zijn geest

viae latitudo ex lege octo pedes habeteen weg moet volgens de wet acht voet breed zijn

tridui viam processerathij was drie dagmarsen opgerukt

ratione et vivolgens een weldoordachte methode

sedes vicina astriseen plaats nabij de sterren

habet vices condicio mortaliumhet menselijk bestaan heeft zijn ups en downs

vestram meamque vicem expletevervult uw en mijn taak

exercitus victoreen zegevierend leger

iam animo victoriam praecipiebantzij beschouwden zich al bij voorbaat als overwinnaars

maior pars victus eorum in lacte et carne consistithun voedsel bestaat voor het grootste deel uit melk en vlees

victus regiuseen koninklijke stijl van leven

vidērevidi, visum

videri(visus sum)

vigērevigui

vigilare

vigilia

zien

erop toezien

schijnen

goed toeschijnen

krachtig zijn

wakker, waakzaam zijn

het wakker zijn

waakzaamheid, nachtwake

sparsam tempestate classem vidithij zag dat de vloot door de storm uiteengeslagen was

videant consules ne quid respublica detrimenti capiatlaten de consuls erop toezien dat de staat geen schade lijdt

satis dixisse mihi videorik geloof dat ik genoeg gezegd heb

nobis visum est responderewij hebben besloten te antwoorden

homines habent mentem acrem et vigentemde mensen hebben een scherp en krachtig verstand

patiens vigiliaeniet veel slaap nodig hebbend

nox in quattuor vigilias dividitur

viginti

villa

vincerevici, victum

vincirevinxi, vinctum

vinculum

vindicare

twintig

hoeve, landgoed

overwinnen, te boven komen, overtreffen

binden, omwikkelen

band, boei

aanspraak maken op

de nacht is verdeeld in vier nachtwaken

viginti ventres pasco et canemtwintig magen voed ik plus een hond

vestrum est dare, vincere nostrumaan jullie is het te geven, aan ons te overwinnen

post terga manus vinxerathij had hun de handen op de rug geboeid

hi vivunt, qui e corporum vinculis tamquam e carcere evolaveruntzij leven die uit de boeien van hun lichaam als uit een kerker weggevlogen zijn

victoriae decus sibi vindicavithij eiste de eer van de overwinning voor zichzelf op

vinum

violare

vir, viri

virgo, -inis

viridis

virtus, -utis

vis (acc. vim, pl. vires)

straffen, wreken

beschermen

wijn

geweld aandoen

man

maagd, meisje

groen, jeugdig

moed, voortreffelijkheid

deugd

geweld, kracht

macht, invloed

menigte, hoeveelheid

C. Gracchus vindicandae fraternae mortis gratia tribunatum ingressus estGaius Gracchus nam het tribunaat op zich om de dood van zijn broer te wreken

ab hac necessitate vos fortuna vindicathet lot behoedt jullie voor deze nood

filiae eius stupro violatae erantzijn dochters waren verkracht

vir fortis ac strenuuseen dapper en energiek man

senex, sed viridis animo ac vigenseen oude man, maar nog fris en krachtig van geest

emortuus est per virtutemhij is de heldendood gestorven

virtute iustitiae ornatus esthij is getooid met de deugd van de rechtvaardigheid

vis consilii expersredeloos geweld

vis divina oratorisde mysterieuze invloed van de redenaar

Romani pulveris vim magnam animadverteruntde Romeinen zagen een grote stofwolk

viscera, -um

viserevisi

ingewanden, vlees

bezoeken Aegypti visendae causa profectus esthij is vertrokken om Egypte te bezoeken

visus, -us

vita

vitare

vitis, -is

vitium

vitulus

viverevixi, victum

vivus

vix

vocare

het zien

verschijning, gestalte

leven

vermijden

wijnstok

ondeugd

vergrijp, fout, gebrek

kalf

leven

levend

auwelijks

roepen

noemen

visus mortales reliquithij onttrok zich aan de blikken der stervelingen

nocturni visusnachtelijke verschijningen

in liberos vitae necisque potestatem habentzij hebben de macht over leven en dood van hunkinderen

incidit in Scyllam qui vult vitare Charybdimwie de Charybdis vermijden wil, komt in de Scyllaterecht

nullam sacra vite prius severis arboremje moet geen boom eerder planten dan de heiligewijnstok

virtus est vitium fugerehet is een deugd ondeugd te vermijden

vitulos leaenae lacerantde leeuwinnen verscheuren de kalveren

quidam vivere tunc incipiunt, cum desinendum estsommigen beginnen dan te leven wanneer ze ermeemoeten ophouden

mors nec ad mortuos pertinet nec ad vivosde dood raakt noch de doden noch de levenden

vix ea fatus erat, geminae cum forte columbae caeloadvolaveruntnauwelijks had hij dat gezegd, of er kwam juist eenkoppel duiven aanvliegen uit de hemel

auxilio deos vocabantzij riepen de goden te hulp

certabant urbem Romam Remoramne vocarentzij streden erom de stad Roma dan wel Remora tenoemen

Italiam in exitium vocasje brengt de ondergang over Italië

volare

volucer, -ris

vliegen

vliegend, gevleugeld

ex alto laeva volavit avisvan links vloog een vogel neer uit de lucht

volucrum cantus

voluntas, -atis

voluptas, -atis

volverevolvi, volutum

vos

votum

vox, vocis

vulgare

vlug

wil

gezindheid

lust, genoegen

wentelen

overwegen

jullie, u

gelofte

gebed, wens

stem

woord, uitlating

algemeen maken

het gezang van de vogels

volucris fortunahet ongrijpbare lot

ex voluntate Sullae omnia se facturum esse promisithij beloofde alles te zullen doen overeenkomstig dewens van Sulla

voluntas erga Caesaremsympathie voor Caesar

omne id quo gaudemus voluptas estalles wat ons genoegen doet, is voluptas

amnis volvit sub undis grandia saxade rivier wentelt grote rotsblokken voort onder zijngolven

multa secum volvebatvele gedachten gingen in hem om

multi votis vim tempestatis effugeruntvelen zijn aan het geweld van de storm ontkomen door geloften af te leggen

audiverunt di mea votade goden hebben mijn gebeden verhoord

magna voce clamaremet luide stem roepen

nulla vox est audita populi Romani maiestate indignageen woord werd gehoord dat niet in overeenstemming was met de grootheid van het Romeinse volk

contagio vulgabant morbosdoor besmetting verbreidden zij de ziekten

vulgus, n.

vulnus, -eris

bekend maken

het volk, de mensen

wond

schade, ongeluk

vulgatur rumorhet gerucht doet de ronde

ea non probantur in vulgusdat valt niet goed bij de mensen

accidit ut vulgo milites ab signis discederenthet gebeurde dat soldaten en masse de vaandels in de steek lieten

vulnus adversum accipereeen wond in de voorkant van het lichaam oplopen

fortunae gravissimo percussus est vulnerehij is door een zeer zware slag van het lot getroffen

vultus, -us

zephyrus

gezicht, gelaatstrekken

westenwind, wind

imago animi vultus esthet gezicht is het beeld van de geest

Caesar

adoririadortus sum

aedificium

agger, -is

appropinquare

attribuere-tribui, -tributum

calamitas, -atis

circuitus, -us

circumsistere-steti

communicare

aanvallen

gebouw

aarde, puin

wal, dam, schans

naderen

toewijzen, onder bevelstellen van

verlies, ramp

rondweg, omvang

omheen gaan staan, omsingelen

delen (met)

novissimos adoriebanturzij vielen de achterhoede aan

omnibus vicis aedificiisque incensisna alle gehuchten en hoeven in brand gestoken te hebben

aggere paludem expleveruntze dempten het moeras met aarde

Haeduos finibus Bellovacorum appropinquarecognoverantzij hadden vernomen dat de Haedui het gebied van de Bellovaci naderden

gladiatoribus equos attribuithij wees de gladiatoren paarden toe

mollis ac minime resistens ad calamitates ferendasmens Gallorum estde Galliërs zijn mentaal niet hard en allerminst bestand tegen het incasseren van verliezen

collem propter magnitudinem circuitus operecircumplecti non poterantzij konden de heuvel vanwege de enorme omvang niet met belegeringswerken insluiten

circumsistunt hominem atque interficiuntzij omsingelen de man en doden hem

petunt a Vercingetorige, ut rationes belli gerendicommunicetzij vragen Vercingetorix gezamenlijk de strategie tebespreken

comparare

conspicari

continens, -tis

gereed maken

verwerven

waarnemen, zien

aangrenzend

ononderbroken

fugam compararezich op een vlucht voorbereiden

magnam auctoritatem sibi comparaverathij had zich groot gezag verworven

procul equitatum Caesaris conspicatus esthij zag de ruiterij van Caesar van verre

pars in continentes paludes profugiteen deel nam de wijk naar de aangrenzende moerassen

continens omnium dierum labor

controversia

defectio, -ionis

demonstrare

desistere-stiti

desperare

diligentia

discessus, -us

distribuere-tribui, -tributum

geschil, twist

rebellie

aanwijzen, uiteenzetten

afzien van

ophouden

wanhopen

zorgvuldigheid

vertrek, afmars

verdelen

werk dat ononderbroken dag in dag uit voortduurt

per colloquia omnes controversiae componunturdoor gesprekken worden alle geschillen bijgelegd

initium defectionis ortum est ab Ambiorigede rebellie begon bij Ambiorix

ad ea castra quae supra demonstravimus, contendithij haastte zich naar dat kamp waarover ik eerdergesproken heb

hoc conatu destiteruntzij gaven deze poging op

sub occasum solis sequi destiterunttegen zonsondergang staakten zij de achtervolging

de omni salute desperantzij hebben geen enkele hoop op redding

magnam res diligentiam requirebatde zaak vereiste grote zorgvuldigheid

de Germanorum discessu per exploratores certioresfacti suntzij werden door verkenners van het wegtrekken van de Germanen op de hoogte gebracht

copias in tres partes distribuithij verdeelde zijn troepen in drieën

equester, -ris

eruptio, -ionis

evocare

explorator, -is

expugnare

facultas, -atis

tot de ruiterij behorend

uitval

oproepen

uitdagen

verkenner

veroveren

mogelijkheid, gelegenheid

proelium equestreeen ruitergevecht

ex oppido eruptionem feceruntzij deden een uitval vanuit de vesting

mercatores undique ad se evocavithij riep de kooplieden van alle kanten bij zich

magna cum contumelia verborum nostros ad pugnam evocantmet veel beledigende woorden dagen zij onze mensen uit tot een gevecht

de Germanorum discessu per exploratores certioresfacti suntzij werden door verkenners van het wegtrekken van de Germanen op de hoogte gebracht

id oppidum oppugnare conatus expugnare non potuit bij zijn poging die vesting te bestormen slaagde hij er niet in hem te veroveren

reliquis fugae facultas daturde overigen wordt de gelegenheid gegeven te vluchten

fossa

frumentarius

hiemare

voorraad

gracht, loopgraaf

tot het koren behorend

de winter doorbrengen

onmium rerum quae ad bellum usui erant summa erat in eo oppido facultaser was in die stad een overvloed van alles wat voor de oorlog nodig was

castra vallo fossaque muniri iubethij gaf opdracht het kamp met een wal en een gracht te versterken

re frumentaria comparata ad Ariovistum contenditna de korenvoorziening geregeld te hebben marcheerde hij op Ariovistus af

tres legiones quae circum Aquileiam hiemabant exhibernis educitde drie legioenen die rond Aquileia overwinterden voerde hij uit hun winterkwartier

impeditus

impetrare

incommodum

intercedere-cessi, -cessum

intercludere-clusi, -clusum

intermittere-misi, -missum

maritimus

munitio, -ionis

necessario (adv)

gehinderd

verkrijgen, gedaan krijgen

ongemak, verlies

er tussen komen, -zijn

afsluiten, afsnijden

onderbreken

tot de zee behorend

versterking, bolwerk

noodzakelijk

impeditos hostes propter ea quae ferebant onera adorti suntzij deden een aanval op de vijanden, die gehinderd werden door de lasten die zij droegen

omnium animis impeditistoen ieders aandacht in beslag genomen was

a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios irepatianturhij weet van de Sequani gedaan te krijgen dat dezen de Helvetiërs toestaan door hun gebied te trekken

ea res magnum nostris attulit incommodumdie omstandigheid bracht onze mensen groot ongemak

silvae paludesque intercedebanter lagen wouden en moerassen tussen

frumento commeatuque Caesarem interclusithij sneed de aanvoer van graan en andere benodigdheden naar Caesar af

milites hortabatur ne quod tempus ab opere intermittereturhij spoorde zijn soldaten aan het werk geen ogenblik te onderbreken

maritimae civitatesvolkeren die aan zee wonen

Helvetii operis munitione et telis repulsi suntde Helvetiërs werden door de aangelegde versterkingen en de speren teruggedreven

funibus abscisis antemnae necessario concidebanttoen de kabels doorgehakt waren, moesten de ra's wel naar beneden vallen

obses, -idis gijzelaar obsides uti inter se dent perficithij weet te bereiken dat zij gijzelaars uitwisselen

pagus

peditatus, -us

permanēre-mansi, -mansum

perspicere-spicio, -spexi, -spectum

pilum

praeficere-ficio, -feci, -fectum

producere-duxi, -ductum

pronuntiare

quindecim

redigere-egi, -actum

district, kanton

infanterie

volharden

kijken naar, inspecteren

doorzien

speer

aan het hoofd stellen

naar voren, -buiten leiden

verlengen, rekken

openlijk bekend maken

vijftien

terugbrengen tot

omnis civitas Helvetia in quattuor pagos divisa estde hele Helvetische stam is verdeeld in vier kantons

equitatum peditatumque cogere instituithij besloot de cavalerie en de infanterie samen te trekken

hortatus est uti in officio permanerethij spoorde hem aan zijn plichten trouw te blijvenvervullen

operis perspiciendi causa venerathij was gekomen om het werk te inspecteren

eorum in se fidem perspexerathij had hun trouw jegens hem opgemerkt

huic legioni M. Crassum quaestorem praefecithij maakte de quaestor M. Crassus commandant van dit legioen

praefectus equitumkommandant van de cavalerie

copias produxithij liet zijn troepen uitrukken

rem in hiemem producerede zaak tot de winter rekken

iusserunt pronuntiari, ut impedimenta relinquerentzij gelastten aan iedereen bekend te maken dat hijzijn bagage moest achterlaten

civitatem Biturigum se in potestatem redacturumconfidebathij vertrouwde erop de stam van de Bituriges weeronder zijn gezag te zullen brengen

remanēre-mansi, -mansum

repellerereppuli, repulsum

maken tot

(achter)blijven

terugdrijven

Gallia in provinciam redacta estGallië werd tot een provincie gemaakt

Romae remanserantzij waren in Rome achtergebleven

nostros repellit a castrishij drijft onze mensen weg van het kamp

ab hac spe repulsi sunt

repentinus

scutum

septimus

sexaginta

submittere-misi, -missum

subsequi-secutus sum

trans

plotseling

schild

zevende

zestig

zenden

op de voet volgen

over ... heen

aan de overzijde van

zij werden in deze verwachting teleurgesteld

ut sunt Gallorum subita et repentina consiliaondoordacht en overijld als de besluiten van de Galliërs zijn

submittit cohortes equitibus subsidiohij stuurt cohorten om de ruiters te steunen

Caesar equitatu praemisso subsequebatur omnibuscopiisCaesar stuurde zijn ruiterij vooruit en volgde onmiddellijk met al zijn troepen

hominum multitudinem trans Rhenum in Galliamtraduxithij heeft een menigte mensen de Rijn over gezet naar Gallië

Germani trans Rhenum incoluntDe Germanen wonen aan de overzijde van de Rijn

vicus

vulnerare

dorp, gehucht

verwonden

omnibus vicis aedificiisque incensisna alle gehuchten en hoeven in brand gestoken te hebben

L. Cotta in adversum os saxo vulneraturLucius Cotta wordt door een steen midden in zijn gezicht gewond

Catullus

amictus, -us

arca

as, assis

basiare

basium

bellus

cachinnus

caelicola

canus

charta

bedekking, kleed

(geld)kist

(kleinste munteenheid)

kussen, zoenen

kus

aardig, aantrekkelijk

schaterend gelach

hemelbewoner

grijs

papier, geschrift

Bij de samenstelling van het mikrolexikon Catullus is geen rekening gehouden met de gedichten 61, 62, 63, 65, 66 en 67, aangezien deze gedichten weinig gelezen worden en zij de omvang van dit mikrolexikon onevenredig zouden doen toenemen.

non contecta pectus amictu erathaar borst was niet door haar kleed bedekt

nec servum ille habet neque arcamhij heeft geen slaven en geen geld

rumores omnes unius aestimemus assislaten we alle praatjes geen cent waard achten

da mi basia millegeef mij duizend kussen

quis nunc te adibit? cui videberis bella?wie zal je nu opzoeken? wie zal je aantrekkelijk vinden?

o rem ridiculam, Cato, dignam tuo cachinnoeen komisch voorval, Cato, jouw schaterlach waard

ausus es omne aevum tribus explicare chartisjij hebt het aangedurfd de hele geschiedenis in drieboeken te ontvouwen

cinaedus

clamare

codicilli, -orum

constans, -tis

culus

deliciae, -arum

disertus

“nicht”, homo

schreeuwen

boekje

standvastig

kont

genot, lieveling

welbespraakt

pulchre convenit inprobis cinaedis Mamurrae Caesariquede schaamteloze flikkers Mamurra en Caesar kunnen het uitstekend samen vinden

passer, deliciae meae puellaehet musje, de lieveling van mijn meisje

disertissime Romuli nepotum, Marce Tulli

disperire-ii, -itum

elegans, -tis

erus

excruciare

filum

flamen, -inis

omkomen

smaakvol, sierlijk

gebieder, bezitter

martelen

draad

het waaien

meest welbespraakte van Romulus' nakomelingen,Marcus Tullius (Cicero)

Lesbia me dispeream nisi amatik mag doodvallen als Lesbia niet van mij houdt

caelestes eride hemelse gebieders

te cur amplius excrucies?waarom zou je jezelf nog meer kwellen?

regens tenui vestigia filomet behulp van een dunne draad zijn richting bepalend

ventorum flaminedoor het blazen van de winden

furtum

fusus

gemellus

gremium

iambus

imbuere-bui, -butum

ineptus

infacetus

insulsus

invenustus

invisere-visi, -visum

irrumare

labellum

lectus

diefstal

spoel van het spinrokken

tweeling

schoot

jambische versvoet

indompelen, bevochtigen

dwaas

humorloos

smakeloos

niet elegant

iets gaan zien

in de mond steken

lip

bed

currite ducentes subtegmina, currite, fusihaast u voort, spoelen, de draden spinnend, haast u voort

nec sese a gremio illius movebathij week niet van haar schoot

tellus scelere est imbuta nefandode aarde is bezoedeld met ontzaglijke misdaden

infacetior est infaceto rurehij heeft nog minder humor dan een botte boer

non illepidum neque invenustum esthet is heel geestig en elegant

quam te libenter inviso!hoe graag kom ik je opzoeken!

cui labella mordebis?wiens lippen zal jij bijten?

lepidus geestig, charmant cui dono lepidum novum libellum?

libellus

linteum

medulla

mellitus

mentula

nurificus

mirus

misellus

moecha

molestus

mordēremomordi, morsum

mundus

nasus

boekje

linnen, zeil

merg

honingzoet

penis

verbazend

wonderbaarlijk

ongelukkig

echtbreekster

lastig

bijten

schoon, zindelijk

neus

aan wie schenk ik dit charmante nieuwe boekje?

inflati conspexit lintea velihij zag het linnen van het gebolde zeil

ignis mollibus ardet in medulliseen vuur brandt diep in mijn weerloos hart

non homo, sed mentula magna minaxgeen man, maar een grote, agressieve lul

mirifice sperabat se esse locutumhij dacht dat hij verbazend mooi gesproken had

nec mirum!geen wonder!

o miselle passerarm klein musje!

Paris abducta gavisus moechaParis, gelukkig met de vrouw die hij geschaakt had

otium, Catulle, tibi molestum estnietsdoen, Catullus, is jouw grote probleem

cui labella mordebis?wiens lippen zal jij bijten?

nefandus

nonus

obdurare

ocellus

paedicare

passer

pathicus

misdadig

negende

volharden

oog(appel)

homosexuele omgang hebben met

mus

homosexueel, “nicht”

tellus scelere est imbuta nefandode aarde is bezoedeld met ontzaglijke misdaden

tu, Catulle, destinatus obdurajij, Catullus, houd vastberaden vol

meae puellae flendo turgiduli rubent ocellide lieve ogen van mijn meisje zijn gezwollen en rood van het huilen

passer, deliciae meae puellaehet musje, de lieveling van mijn meisje

poëma, -atis

putidus

quandoquidem

quot

roseus

sal, salis

gedicht

stinkend

aangezien

hoeveel, zoveel als

rood

zout

hoc, iucunde, tibi poema fecilieveling, ik heb voor jou dit gedicht gemaakt

quandoquidem fortuna mihi tete abstulitomdat het lot jou van mij heeft weggenomen

quaeris quot mihi basiationes tuae, Lesbia, sint satisje vraagt mij, Lesbia, hoeveel kussen van jou voor mij voldoende zijn

rosea labellarode lippen

fluctus salisde golven van de zee

saliva

salvēre

satur, -a, -um

subtegmen, -inis

supinus

surripere-ripio, -ripui, -reptum

taberna

tacēretacui, tacitum

trecenti, -ae, -a

tremulus

trux, trucis

tunica

geestigheid

speeksel

gezond zijn

verzadigd

draad, weefsel (van het Lot)

achterover leunend

heimelijk ontnemen

kroeg

(ver)zwijgen

driehonderd

bevend

wild, grimmig

tunica, onderkleed

versiculi habent salem ac leporemde gedichtjes zijn geestig en charmant

salve, o venusta Sirmiogegroet, mijn lieflijk Sirmio

currite ducentes subtegmina, currite, fusihaast u voort, spoelen, de draden spinnend, haast u voort

numquam iam posthac basia surripiamnooit meer zal ik voortaan kussen van jou stelen

Lesbia mi dicit semper male nec tacet umquam de meLesbia scheldt altijd op mij en raakt over mij nietuitgepraat

simul complexa tenet trecentos moechoszij houdt honderden echtbrekers tegelijk in haar armen

fertur valle sub alarum trux habitare capermen zegt dat onder jouw oksels een woeste bok woont

venustus

versiculus

lieflijk

versje

salve, o venusta Sirmiogegroet, mijn lieflijk Sirmio

castum esse decet poetam ipsum, versiculos nihil

vorare verslinden

necesse esteen dichter hoort zelf kuis te zijn, zijn verzen hoeven dat helemaal niet te zijn

Cicero

abundare

alacer, -ris

anteponere-posui, -positum

anulus

apparatus, -us

approbare

barba

in overvloed hebben

opgewekt, levendig

de voorkeur geven aan

ring

voorbereiding

toebehoren, praal

goedkeuren

aannemelijk maken, bewijzen

baard

abundare debet orator exemplorum copiaeen redenaar moet beschikken over een overvloed aan voorbeelden

repente ex alacri atque laeto erat humilis atquedemissusvan opgewekt en blij was hij ineens onderdanig enterneergeslagen

mors servituti turpitudinique anteponenda estliever de dood dan slavernij en schande!

belli apparatus refrigescuntde oorlogsvoorbereidingen verflauwen

regio apparatu accepti sumuswij zijn met koninklijke luister ontvangen

quae si approbatis, pergam ad reliquaals jullie het hiermee eens zijn, ga ik door met watnog rest

bellicus

carcer, -is

commemorare

commutare

compensare

oorlogs-

gevangenis

in herinnering brengen

vermelden

veranderen

ruilen voor

compenseren, goed maken

vir abundans bellicis laudibuseen man overladen met krijgsroem

includuntur in carcerem condemnatide veroordeelden worden in de gevangenis opgesloten

haec tibi nota sunt, mihi ad commemorandumnon necessariajij kent deze dingen, zodat ik er niet aan hoef te herinneren

commemorabo id quod egomet vidiik zal vermelden wat ik zelf gezien heb

hic primus instituta omnium convellere et commutare ausus esthij is de eerste geweest, die het waagde de gewoonten van allen te ondermijnen en te veranderen

fidem suam et religionem pecunia commutavithij heeft zijn trouw en zijn scrupules voor geld opzij gezet

senectutis vitia diligentia compensanda sunt

comprobare

confitēri-fessus sum

conservare

goedkeuren, rechtvaardigen

bewijzen

bekennen, toegeven

bewaren, redden

in acht nemen

men moet door precisie de gebreken van de ouderdom compenseren

meam voluntatem vestra existimatio comprobet moge uw oordeel mijn streven goedkeuren

crimen hoc testibus multis comprobaturdeze misdaad wordt door vele getuigen bewezen

habes confitentem reumhier heb je een verdachte die bekent

ante collectam famam conservathij houdt zijn tevoren opgebouwde reputatie intact

nihil est ad officia conservanda accommodatiusniets draagt meer bij tot het in acht nemen van onzeplichten

constitutio, -ionis

conversio, -ionis

declarare

deinceps

diligens, -tis

disciplina

discipulus

disputare

distinguere

inrichting, systeem

het bepalen

het draaien

verandering, omwenteling

bekend-, duidelijk maken

benoemen

daarna

één voor één

nauwkeurig

leer, wetenschap, systeem

leerling

uiteenzetten

onderscheiden

civitas quae est constitutio populieen staat, dat wil zeggen een georganiseerd volk

haec est regula philosophiae, constitutio veri falside basis van de filosofie is het vaststellen van wat waar en niet waar is

solis et lunae conversiode omloop van zon en maan

novos motus et conversiones in republica quaerunt zij zijn uit op revolutionaire vernieuwingen in de staat

hoc verum esse declaravithij heeft duidelijk gemaakt dat dit waar is

consul est declaratushij is tot consul benoemd

reliqua deinceps persequemurde rest zullen we daarna behandelen

deinceps omnes magistratus nominavitachtereenvolgens noemde hij alle ambten op

de hac re alio loco diligentius dictum estover deze zaak is elders nauwkeuriger gesproken

a Zenone disciplina Stoicorum estde leer van de Stoïcijnen stamt van Zeno

a Carneade multa contra Stoicos disputata suntCarneades heeft veel argumenten tegen de Stoïcijnen naar voren gebracht

verum a falso distinguere

-stinxi, -stinctum

divinatio, -ionis (gave der) voorspelling

waar van onwaar onderscheiden

ab Apolline divinationem habere videturhij schijnt de gave der voorspelling van Apollo te hebben

dominatus, -us

emori-morior, -mortuus sum

evanescere-vanui

explicare

fanum

fremitus, -us

fructus, -us

globus

gloriari

gubernare

haruspex, -icis

hereditas, -atis

(alleen)heerschappij

sterven

verdwijnen, vergaan

uiteenzetten

heiligdom

geraas, lawaai

vrucht

bol, (hemel)sfeer

zich beroemen

besturen

ziener (die de toekomst opmaakt uit de ingewanden van offerdieren)

erfenis

respublica dominatu regio liberata estde staat is bevrijd van de heerschappij der koningen

pictura egregia, sed iam evanescens vetustateeen prachtig schilderij, maar reeds verblekend door ouderdom

de republica quid sentias explicazet uw mening over de staat uiteen

ex fano Apollinis signa sustulithij stal beelden uit de tempel van Apollo

fremitus murmurantis marishet geraas van de ruisende zee

Epicurus gloriabatur se magistrum habuisse nullumEpicurus ging er prat op dat hij geen leermeester had gehad

deus mundum gubernatde wereld wordt door god bestuurd

hereditatem non adiithij heeft de erfenis niet aanvaard

historia

ignorare

improviso

inscriberescripsi, -scriptum

interimere-emi, -emptum

geschiedenis

niet kennen, niet weten

onverwachts

van een opschrift voorzien

doden

historia magistra vitaede geschiedenis is de leermeesteres van het leven

morbus eum improviso oppressiteen ziekte heeft hem onverwachts overvallen

liber qui inscribitur De amicitiahet boek getiteld `De vriendschap'

Priamum hostilis manus interemitPriamus kwam door vijandelijke hand om

interpretari

iurare

locuples, -etis

magus

mentiri

migrare

molestia

navigare

verklaren, uitleggen

zweren

rijk

betrouwbaar

magiër, tovenaar

liegen

verhuizen

ergernis, onbehagen, ellende

varen

paene divina in legibus interpretandis scientiaeen bijna goddelijke kennis in het uitleggen van de wetten

iuro per deos me verum dixisseik zweer bij de goden de waarheid gesproken te hebben

in provincia tam locupletein een zo rijke provincie

locupletissimi testeszeer betrouwbare getuigen

magorum disciplina scientiaquede leer en wetenschap van de magiërs

mentiri nefas habebaturliegen gold als zonde

sapiens non dubitat, si ita melius sit, migrare de vitaeen filosoof aarzelt niet uit het leven te stappen, alsdit het beste is

animum et corpus molestia liberaregeest en lichaam bevrijden van narigheden

his navibus Flaccus ex Asia in Macedoniam navigavitmet deze schepen is Flaccus van Klein-Azië naar Macedonië gevaren

nonne

nonnumquam

num

optimates, -ium

oraculum

ornare

parumper

niet? (verwacht bevestigend antwoord)

soms

toch niet? (verwacht ontkennend antwoord)

of (in afhankelijke vraag)

optimaten (leden van de senaatspartij)

orakel, voorspelling

uitrusten met, versieren

korte tijd

nonne satius est mutum esse quam quod nemo intellegat dicere?is het niet beter niets te zeggen dan iets te zeggen, wat niemand begrijpt?

ingemescere nonnumquam viro concessum esteen man mag soms een zucht slaken

num nostra culpa est?het is toch onze schuld niet?

mihi respondeas, num quis sit aususantwoord me op de vraag, of (soms) iemand hetgewaagd heeft

contra voluntatem omnium optimatium legemagrariam ferebattegen de wil van alle optimaten diende hij de akkerwet in

virtute ornatus adulescenseen deugdzame jonge man

parumper conticuit

pervertere-verti, -versum

plane

portentum

omverwerpen, vernietigen

duidelijk

helemaal

voorteken, wonderteken

monster

even zweeg hij

ius libertatemque perverterehet recht en de vrijheid vernietigen

ut planius dicamom het nog duidelijker te formuleren

plane assentiorik ben het er volkomen mee eens

portentis di immortales nobis futura praedicuntdoor voortekenen voorspellen de onsterfelijke godenons de toekomst

duo rei publicae portentatwee staatsgevaarlijke individuen

possessio, -ionis

praedicere-dixi, -dictum

praeditus

quintus

quisnam

quoad

renovare

repugnare

salvus

het in bezit nemen, bezit

voorspellen

voorzien van, begiftigd met

vijfde

wie dan? wie eigenlijk?

voorzover

zolang (als)

totdat

vernieuwen, herstellen

zich verzetten

in strijd zijn met

gezond, ongedeerd

quis est cui non possessio libertatis sit cara?voor wie is de vrijheid geen dierbaar bezit?

non omnia eveniunt, quae praedicta suntniet alles wat voorspeld is gebeurt ook werkelijk

vir summo ingenio praedituseen rijk getalenteerd man

quisnam tuebitur memoriam mortui?wie zal de herinnering aan de overledene levendighouden?

id quod suscepi, quoad potero, perferamwat ik op me genomen heb, zal ik, voorzover ik kan,volbrengen

consul ea quae statueritis, quoad vivet, defendetde consul zal, zolang hij leeft, de besluiten die ugenomen hebt verdedigen

Siculi expulsi Romae fuerunt, quoad L. Metellus inprovinciam profectus estde verdreven Siciliërs verbleven te Rome, totdatLucius Metellus naar de provincie vertrok

Virtutis templum renovatum estde tempel van Virtus is hersteld

omnibus meis opibus repugnavi crudelitatimet alle middelen die mij ten dienste stonden heb ik mij tegen wreedheid verzet

simulatio amicitiae repugnat maximehuichelarij is absoluut onverenigbaar met vriendschap

Iuppiter vos omnes salvos esse voluit

sempiternus altijddurend, eeuwig

Iuppiter heeft gewild, dat u allen behouden bleef

patria vobis illum ignem Vestae sempiternumcommendathet vaderland vertrouwt u dat altijdbrandende vuur van Vesta toe

sitire

somnium

status, -us

suspicari

vendere-didi, -ditum

vetustas, -atis

dorst hebben

droom

stand, houding

rang, positie

toestand

vermoeden

verkopen

ouderdom

oudheid, oude tijd

estne sitienti in bibendo voluptas?geniet de dorstige, wanneer hij drinkt?

quis dicere audeat vera omnia esse somnia?wie zou durven beweren, dat alle dromen waar zijn?

status oratoris erit rectus et celsusde houding van de redenaar moet zijn: recht en hoog opgericht

bonorum statum oderuntzij haten de sociale positie van de aanzienlijken

optimus longe status civitatis est is, quem maioresnostri reliqueruntverreweg de beste staatsvorm is die, welke onzevoorouders ons hebben overgeleverd

nec Protagoras quicquam videtur de natura deorumsuspicarihet schijnt, dat Protagoras zich geen enkele voorstelling maakte van het wezen der goden

vendo meum non pluris quam ceteri, fortasse etiam minorisik verkoop mijn waar niet duurder dan anderen, misschien zelfs goedkoper

pictura egregia, sed iam evanescens vetustateeen prachtig schilderij, maar reeds verblekend door ouderdom

historia nuntia vetustatisde geschiedschrijving is de berichtgeefster van de oude tijd

Horatius

acuereacui

aeneus

amoenus

amphora

animosus

apiun

apricus

arbiter

arcanum

arrogans, -tis

scherpen

van brons

lieflijk

kruik, vat

moedig, fier

eppe, selderij

zonnig

scheidsrechter

heerser

geheim

trots, verwaand

In de micro-lexica op Horatius, Lucretius, Ovidius en Vergilius worden et en -que aan het begin van een citaat niet vertaald

iuventus audiet cives acuisse ferrumde jeugd zal vernemen dat burgers het zwaard hebben gewet

turris aeneaeen met brons beslagen toren

nimium brevis flores amoenae rosaede lieflijke bloemen van de te kort bloeiende roos

rebus angustis animosus atque fortis adparebetoon u in benauwende omstandigheden fier en dapper

nectendis apium coroniseppe voor het vlechten van kransen

cur apricum odit Campum?waarom mijdt hij het zonnig (Mars-)veld?

arbiter pugnaekamprechter

quo non arbiter Hadriae maioreen sterker gebieder van de Hadria dan wie ook

Iovis arcanis admissustot de geheime beraadslagingen van Juppiter toegelaten

sublimi flagello tange Chloen semel arrogantemtref Chloë nog eenmaal met opgeheven zweep, verwaand als ze is

aula

avarus

avitus

barbitos

belua

hof, groot huis

hebzuchtig, gierig

van voorvaderen geërfd

(griekse) lier

monster, beest

semper avarus egetde hebzuchtige komt altijd te kort

avitus funduseen geërfd landgoed

age dic Latinum, barbite, carmenwel, zing, mijn griekse lier, nu een Latijnse zang

saevis inimica virgo beluisde maagd die voor de wilde dieren een vijand is

cadus

caespes, -itis

calērecalui

callidus

caprea

catena

caterva

catulus

wijnvat

graszode

warm zijn

slim

ree

keten

grote schare

jonge hond, jong

non posthac alia calebo feminavoor een andere vrouw zal ik niet meer in liefde ontvlammen

callidus, quicquid placuit, iocoso condere furtohandig in het voor de grap wegkapen en verstoppen van wat hij maar wil

sed prius Apulis iungentur capreae lupisnog eerder zullen de reeën zich met Apulische wolven verenigen

hunc frenis, hunc tu compesce catenabedwing hem met teugels, bedwing hem met een keten

visast catulis cerva fidelibuser is een hinde gezien door de trouwe meute

chorea

cithara

columba

compescere-pescui

contrahere-traxi, -tractum

cornix, -icis

cras

credulus

cupressus

cyathus

reidans

cither, luit

duif

bedwingen

samentrekken

kraai

morgen

goedgelovig

cypres

beker

non avium citharaeque cantus somnum reducentgezang van vogels noch klanken van de luit zullen hem de slaap weer brengen

neque imbellem feroces progenerant aquilae columbamevenmin brengen grimmige adelaars een vreedzameduif voort

hunc frenis, hunc tu compesce catenabedwing hem met teugels, bedwing hem met een keten

sapienter idem contrahes vento nimium secundo turgida velaeveneens zul je er goed aan doen bij al te gunstigewind de bolle zeilen te reven

aquae nisi fallit augur annosa cornixals de bejaarde kraai, die regen voorspelt, mij nietbedriegt

quid sit futurum cras, fuge quaererevraag niet wat de dag van morgen brengen zal

carpe diem quam minimum credula posterogeniet van elke dag, zo min mogelijk rekenend op de volgende

praeter invisas cupressosbehalve de gehate cypressen

sume, Maecenas, cyathos amici sospitis centum

damnum

decens, -tis

schade

bekoorlijk, passend

drink, Maecenas, honderd roemers op de redding van je vriend

flagitio additis damnumjullie voegen aan de schande nog schade toe

decens Venusbevallige Venus

decidere-cidi

decorus

deripere-ripio, -ripui, -reptum

devius

dimovēre-movi, -motum

divellere-velli, -vulsum

divum

divus

duellum = bellum

equitare

exsul, -is

extendere-tendi, -tentum

neervallen

eervol, getooid

ontrukken

afgelegen

verwijderen

wegrukken

open lucht

godheid

paardrijden

balling

uitbreiden, verbreiden

quid verum atque decenswat oprecht en passend is

celsae graviore casu decidunt turresals hoge torens vallen, vallen ze extra hard

dulce et decorum est pro patria morihet is zoet en eervol voor het vaderland te sterven

merita decorus frondemet een verdiende lauwerkrans getooid

dimovit obstantes propinquoszijn naasten die hem wilden tegenhouden duwde hij opzij

an pauper sub divo morerisof dat je arm op dit ondermaanse verblijft

permitte divis ceteralaat de rest aan de goden over

agros extenderezijn gebied uitbreiden

fervidus

fidelis

gloeiend, onstuimig

trouw, betrouwbaar

cum te neque fervidus aestus demoveat lucro neque hiemsdaar jou noch gloeiende hitte van winst kan afhouden noch ijzige kou

est et fideli tuta silentio merces

fiderefisus sum

fundus

genae, -arum

gestire

heres, -edis

iaculari

iecur, -inoris

igneus

impiger

infamis

inicere-icio, -ieci, -iectum

vertrouwen

landgoed

wangen

hunkeren

erfgenaam

werpen, treffen

lever

vuurspuwend, gloeiend heet

ijverig

berucht

leggen op, opleggen

ook een betrouwbaar zwijgen wacht een veilig loon

nil pictis timidus navita puppibus fiditde bange zeeman vertrouwt niet op zijn mooibeschilderde schepen

avitus funduseen geërfd landgoed

cur manat rara meas lacrima per genas?waarom stromen er soms tranen over mijn wangen?

fuge quo descendere gestisga waarheen je zo graag wilt afdalen

exstructis in altum divitiis potietur hereseen erfgenaam zal zich over je hoog opgestapelde rijk-dommen ontfermen

igneam aestatemde zengende zomerhitte

quidquid arat impiger Apulusal wat de nijvere Apuliër met ploegen verzamelt

Danai genus infameDanaus' beruchte nageslacht

frena licentiae iniecithij legde de losbandigheid de teugels aan

insanire

insanus

inserere-serui, -sertum

insolens,-tis

intactus

waanzinnig, uitgelaten zijn

uitzinnig

voegen bij

trots, onmatig

ongerept, onbeproefd

aut insanit aut versus facitdie man is òf waanzinnig òf hij is verzen aan het maken

insanos amoresuitzinnige liefde

quodsi me lyricis vatibus inseresmaar als ge mij bij de lyrische dichters wilt indelen

prius insolentem serva Briseis movit Achillemvóór u heeft het slavinnetje Briseis de trotse Achilles voor zich gewonnen

insolens laetitiabuitensporige vreugde

intactae Palladis urbemde stad van de ongerepte Pallas

quid intactum nefasti liquimuswat hebben wij aan zonden onbeproefd gelaten?

invidus

iracundus

iterare

iugerum

lar, laris

lascivus

lavere, lavarelavi, lautum

jaloers

driftig

herhalen

oppervlaktemaat(¼ hectare)

huisgod

dartel

wassen

invidus alterius macrescit rebus opimiseen jaloers mens wordt mager bij de welvaart van een ander

cras ingens iterabimus aequormorgen zullen wij opnieuw de onmetelijke zee bevaren

immolet aequis hic porcum Laribushij kan gerust aan de genadige Laren een varken offeren

puella dives et lascivaeen rijk en levenslustig meisje

villa, flavus quam Tiberis lavithet landhuis, dat door de blonde Tiber bespoeld wordt

lenis

lividus

lucerna

lucidus

ludus

lugubris

lustrum

lyra

marinus

marmor, -is

matrona

zachtaardig

loodkleurig

olielamp

helderschijnend

spel, scherts

rouwbrengend

tijd van 5 jaar

lier

zee-

marmer

getrouwde vrouw, dame

tu cede potentis amici lenibus imperiisgeef toe aan de zachtmoedige geboden van een machtig vriend

nos lividus odithij verafschuwt ons uit jaloezie

Phoebe silvarumque potens Diana, lucidum caeli decusPhoebus en Diana, die over de bossen heerst, lichtend sieraad van de hemel

vertere seria ludoernst in scherts doen overgaan

noluit in Flavi ludum me mitterehij wilde mij niet naar Flavius' school sturen

flumina lugubris ignara bellirivieren, onbekend met de rouwbrengende oorlog

filius Thetidis marinaede zoon van de zeegodin Thetis

ut matrona meretrici dispar eritzoals een dame verschilt van een hoer

merum onversneden wijn

merx, -cis

mitis

nardus

natalis

nebula

nectar, -is

nitērenitui

nodus

nota

obstrepere-strepui, -strepitum

ocior

koopwaar

zachtaardig

nardus (kruid)

geboorte-

nevel, mist

nectar, godendrank

helder schijnen, glanzen

knoop

merkteken

bij iets geluid maken, overstemmen

sneller

condito mitis placidusque telo supplices audi pueros, Apolloberg uw pijlen op, Apollo, en hoor ons, smekendeknapen, mild en genadig aan

natalis horahet geboorteuur

quod latus mundi nebulae malusque Iuppiter urgetwelk deel van de wereld door nevels en een slechtklimaat geteisterd wordt

neque uno luna rubens nitet voltude rosse maan schijnt niet altijd met hetzelfde gelaat

nodo cohibere crinemde haren in een wrong samenbinden

sive puer furens impressit memorem dente labrisnotamhetzij een hartstochtelijke jongen met zijn tanden een blijvend teken in je lippen achterliet

omnium versatur urnā serius ocius sors exituravan alle mensen wordt het lot in de urn geschud,bestemd om er vroeger of later uit te vallen

opimus

opprobrium

ordinare

ornus

parcus

rijk

schande

scheldwoord

ordenen

wilde es

zuinig, bescheiden

invidus alterius macrescit rebus opimiseen jaloers mens wordt mager bij de welvaart van een ander

magnum pauperies opprobriumde grote schande die de armoe is

quaelibet in quemvis opprobria fingere saevusmeedogenloos in het vinden van alle mogelijkescheldwoorden tegen wie dan ook

nec veteres agitantur ornien roerloos staan de oude essen

parcus deorum cultor

patiens, -tis

pavidus

pauperies

periurus

placare

plectrum

plorare

procella

gehard

angstig

armoede

niet te vertrouwen

gunstig stemmen

plectrum

bewenen

storm

een karig vereerder der goden

patiens pulveris atque solisgehard tegen het stof en de hitte van de zon

magnum pauperies opprobriumde grote schande die armoe is

periurum fuit in parentem splendide mendaxzij wist haar vuige vader schitterend te bedriegen

carmine di superi placanturdoor een lied worden de goden gunstig gestemd

promereprompsi, promptum

protervus

purpura

querimonia

recidere-cidi, -cisum

recludere-clusi, -clusum

recreare

reicere-icio, -ieci, -iectum

religare

reparare

rigidus

risus, -us

te voorschijn halen

wellustig, driest

purper

klacht

afsnijden

ontsluiten

op krachten laten komen

verwerpen

vastbinden

herstellen

stijf, hard

gelach

alme Sol, curru nitido diem qui promiszegenrijke Zon, die op Uw glanzende wagen de dag doet verschijnen

adhuc protervo cruda maritonog te jong voor een onstuimig echtgenoot

si non supplicio culpa reciditurals niet door een straf de schuld gedelgd wordt

aequa tellus pauperi recluditur regumque puerisde aarde opent zich evenzeer voor de arme als voorkoningskinderen

ubi nulla arbor aestiva recreatur aurawaar geen boom door een zomerbriesje wordt verkwikt

reiectae patet ianua Lydiaede deur staat open voor de versmade Lydia

Pyrrha, cui flavam religas comam?Pyrrha, voor wie bind jij je blonde haren op?

ne avitae tecta velint reparare Troiaedat ze niet de huizen van het voorvaderlijk Troje weer willen opbouwen

ritu op de manier van verba tempestatis ritu mobiliawoorden veranderlijk als het weer

rixa

rosa

scanderescandi, scansum

securis, -is

senecta

severus

silēresilui

simplex, -icis

sollicitus

sospes, -itis

spissus

splendēresplendui

twist

roos

beklimmen

bijl

ouderdom

ernstig, streng

zwijgen

eenvoudig, oprecht

onrustig, bezorgd

behouden

dicht opeen

schitteren

nimium brevis flores amoenae rosaede lieflijke bloemen van de te kort bloeiende roos

dum Capitolium scandet pontifexzolang de opperpriester de trappen van het Capitoolbeklimt

Latoe, dones non turpem senectam degereZoon van Latona, geef dat ik geen beschamendeouderdom zal beleven

dona praesentis cape laetus horae ac linque severagrijp vol vreugde de geschenken van het ogenblik en ga aan de zorgen voorbij

si chartae sileant quod bene feceris, non mercedemtulerisals boeken jouw prestaties zouden verzwijgen, dan zou jij niet beloond zijn

te pauper ambit sollicita prece ruris colonusuw steun zoekt de arme pachter met zijn bekommerdgebed

vix una sospes navis ab ignibusnauwelijks één schip aan de vlammen ontkomen

spissae nemorum comaehet dichte gebladerte van de wouden

Glycerae nitor splendentis Pario marmore puriusde glanzende huid van Glycera, die zuiverder schittert dan Parisch marmer

splendidus

sponsus

submovēre-movi, -motum

superstes, -itis

taciturnus

schitterend, stralend

bruidegom

verwijderen

(nog) in leven

zwijgend

o fons Bandusiae splendidior vitroo bron van Bandusia, stralender dan kristal

si parcent puero fata superstitials het lot de jongen in leven zal laten

terminus

testa

testudo, -inis

truncus

turbidus

turgidus

tutela

grens

kruik

schild van een schildpad, lier

boomstam

onstuimig

gezwollen

bescherming

quicumque mundo terminus obstititalle grenzen die aan de wereld zijn gesteld

dictus et Amphion saxa movere sono testudinismen zegt dat ook Amphion door het geluid van zijn lier de stenen bewoog

Auster, dux inquieti turbidus Hadriaede zuidenwind, de onstuimige heerser over de onrustige Adriatische zee

sapienter idem contrahes vento nimium secundoturgida velaeveneens zul je er goed aan doen bij al te gunstigewind de bolle zeilen te reven

o tutela praesens Italiae dominaeque Romaeo gij die in eigen persoon Italië en het heersende Rome beschermt

uber, -is

ultra

ung(u)ereunxi, unctum

unguentum

unguis, -uis

urna

utcumque

uvidus

virēre

vruchtbaar, overvloedig

over, verder

insmeren

parfum, reukwerk

nagel

kruik

wanneer ook maar

nat

groen zijn, bloeien

tua, Caesar, aetas fruges agris rettulit uberesUw tijd, Caesar, heeft aan de akkers weer overvloedige vruchten gegeven

nihil ultra nervos atque cutem morti concesserat atraehij had aan de zwarte dood niets afgestaan dan zijn spieren en huid

arma nondum expiatis uncta cruoribuswapens besmeurd met bloed waarvoor nog geen boete is gedaan

huc vina et unguenta ferre iubelaat wijn en reukwerk hierheen brengen

omnium versatur urnā serius ocius sors exituravan alle mensen wordt het lot in de urn geschud,bestemd om er vroeger of later uit te vallen

ibimus, utcumque praecedeswij zullen gaan, wanneer jij ook maar zult voorgaan

dumque virent genuazolang de knieën krachtig zijn

Livius

aliquot

augustus

circa

collega

comitia, -orum

communire-munii, -munitum

compellere-puli, -pulsum

concitare

concursus, -us

confestim

enige, tamelijk veel

verheven

rondom

ambtgenoot, collega

verkiezingen

versterken

bijeendrijven

opwekken

het slaags raken

ijlings, haastig

M. Volscius Fictor ante aliquot annos tribunus plebis fueratMarcus Volscius Fictor was een paar jaar daarvoorvolkstribuun geweest

miscendo humana divinis primordia urbiumaugustiora facitdoor menselijke daden te koppelen aan goddelijke daden geeft hij meer cachet aan de vroegste geschiedenis van steden

infesta omnia circa erantalles om hen heen was angstaanjagend

comitiis consularibus habitis in hiberna rediitna het houden van de consulsverkiezingen keerde hij terug naar het winterkamp

spatium castra communiendi non erater was geen tijd om een versterkt kamp aan te leggen

in castra pavidi compellunturangstig worden zij in het kamp bijeengedreven

iras hominum concitavithij wist de woede van de mensen op te wekken

primo concursu res Romana superior fuitbij de eerste botsing bleek de kracht van de Romeinen het grootst

confestim consul Tiberim transithaastig steekt de consul de Tiber over

decemviri, -orum

delēre

edicere-dixi, -dictum

efferare

een kollege van tien man

verwoesten

bekend maken, afkondigen

wild maken

buiten

nepos eius decemvir legibus scribendis fueratzijn kleinzoon was lid geweest van het kollege belast met het opstellen van wetten

omnes ad delendam stimulabat Carthaginemhij drong bij allen aan op de verwoesting van Carthago

censoribus creandis comitia edicta sunter zijn verkiezingen afgekondigd voor het kiezen van censoren

promissa barba et capilli efferaverant speciem orishun lange baard en lange haren hadden hun gelaateen woeste uitdrukking gegeven

omnia tranquilla foris erant

foris

indignari

inquirere-quisivi, -quisitum

insuper

intestinus

iumentum

militare

verontwaardigd zijn, zich verongelijkt voelen

onderzoeken

bovendien

inwendig, binnenlands

lastdier

soldaat zijn, dienst doen

buiten Rome was alles rustig

Romani indignabantur quod victoribus victi inferrentarmade Romeinen waren verontwaardigd over het feit dat de overwonnenen de wapenen opnamen tegen hun overwinnaars

inquirendo cognovit ad Volturnum hostes sederedoor navraag kwam hij er achter dat de vijanden bij de rivier de Volturnus gelegerd waren

hiems etiam insuper rebus gerendis intervenitbovendien verhinderde ook de winter nog deoorlogvoering

bello intestino bellum externum propulsaturi estis?denken jullie door een burgeroorlog een oorlog met de vijanden te kunnen vermijden?

paucos dies ad requiem iumentorum moratus esthij pauzeerde enige dagen om de lastdieren rust te geven

militanti in Hispania pater ei moriturterwijl hij dienst doet in Spanje overlijdt zijn vader

momentum

montanus

nequāquam

occasio, -ionis

occasus, -us

onerarius

orator, -is

patricius

gewicht, overwicht

ogenblik

berg-

geenszins

(gunstige) gelegenheid

ondergang

vracht-

woordvoerder, redenaar

tot de patriciërs behorend

id tum maximum momentum ad victoriam fuitdit gaf toen de doorslag voor de overwinning

intra vallum momento temporis compellunturin korte tijd worden ze binnen de wal bijeengedreven

captivos montanos vinctos in medio statuithij plaatste de gevangen bergbewoners geboeid in het midden

bellum nequaquam contemnendum in Sicilia orta estop Sicilië brak een bepaald niet onbetekenende oorlog uit

numquam talis occasio liberandae Hispaniae fuitnooit was er zo'n goede gelegenheid om Spanje tebevrijden

sub occasum solis urbem ingressi sunttegen zonsondergang trokken ze de stad binnen

naves onerariae ad octoginta captae sunter werden ongeveer 80 vrachtschepen buitgemaakt

oratores de pace ad consulem miseruntze zonden vredesonderhandelaars naar de consul

cavebant ne cui patricio plebei magistratus patebant

peregrinus

perinde

plebeius

prae

vreemd, buitenlands

evenzeer

tot de plebs behorend

voor

ze zagen er op toe dat voor een patriciër geen ambten openstonden die voor de plebs waren gereserveerd

urbana Sergio, peregrina iurisdictio Minucio obtigitde rechtspraak over de Romeinen viel toe aan Sergius, die over Romeinen en vreemdelingen aan Minucius

perinde ac victo ei leges dixeruntze legden hem wetten op alsof hij een overwonnene was

duos plebeios consules creari liceter mogen twee consuls uit de plebs gekozen worden

cultrum manantem cruore prae se tenuithij hield een mes dat droop van bloed in zijn uitgestrekte hand

praeterquam

prodigium

prolabi-lapsus sum

promulgare

proripere-ripio, -ripui, -reptum

provocatio, -ionis

provocare

raptim

receptus, -us

sacratus

secessio, -ionis

wegens

behalve

voorteken, wonder

naar voren vallen, -glijden

bekend maken

wegrukken

(recht op hoger) beroep

een beroep doen

ijlings

terugtocht

geheiligd

afscheiding

silentium prae metu ceterorum fuituit angst hielden de anderen zich stil

praeterquam quod Romanis suo nomine auxiliapollicitus eratafgezien van het feit dat hij op eigen verantwoording de Romeinen hulp beloofd had

eodem anno prodigia aliquot visa nuntiataque suntin hetzelfde jaar zijn nogal wat voortekens gesignaleerd en gerapporteerd

signum sponte sua prolapsum esthet beeld viel vanzelf voorover

legem agrariam promulgaveruntze maakten een akkerwet bekend

accensus ira domo sese proripuitin woede stormde hij zijn huis uit

plebem provocatione firmaveruntzij versterkten de macht van de plebs door het rechtvan provocatio in te stellen

provoco ad populumik vraag het volk om steun

copias raptim eduxithij liet de troepen ijlings uitrukken

receptui cani iussithij gaf het bevel om de terugtocht te blazen

per secessionem plebis consulatum inieruntze konden het consulaat bekleden dank zij het feit dat

de plebs de samenwerking met de patriciërs verbrak

sedare

spectaculum

strages, -is

suffragium

tabes, -is

transfuga

tribunicius

kalmeren

schouwspel

slachting, stapel

stem, stemming

verrotting, etter

overloper

tribuun-

sedabant tumultuszij maakten een eind aan de onlusten

ingentem stragem dederuntze richtten een reusachtige slachting aan

tribus in suffragium misithij stuurde de tribus weg om hun stem uit te brengen

cadavera intacta a canibus tabes absumebatde lijken die de honden niet hadden aangeraakt rotten weg

tribunicia potestasde bevoegdheid van de tribuun

Lucretius

animans, -tis

arbustum

avēre

bini, -orum

calidus

calīgo, -inis

cassus

caulae, -arum

cluēre

conciliare

confundere-fudi, -fusum

levend wezen

boom

begeren

(telkens) twee

warm

duisternis

leeg

openingen

genoemd worden

verbinden

bijeengieten, in verwarring brengen

dissipat in corpus sese cibus omne animantumhet voedsel verspreidt zich over het gehele lichaam der levende wezens

plane res exponere avemuswij wensen de feiten duidelijk uiteen te zetten

fons luce diurna frigidus et calidus nocturno temporeeen bron die overdag koel is en 's nachts warm

in noctis caeca caliginein de ondoordringbare duisternis van de nacht

verborum copia cassaeen inhoudsloze veelheid van woorden

in cassumtevergeefs

per caulas corporis omnesdoor alle poriën van het lichaam

quaecumque cluentalle dingen die een naam hebben, alles wat er is

corpora materiae conciliantur ita ut debent animaliagignide stoffelijke bestanddelen verbinden zich op dezelfde wijze als waarop levende wezens van nature ontstaan

corporis atque animi pergit confundere sensushet verstoort de waarnemingen van lichaam en ziel

continuo

crassus

degere

didere-didi, -ditum

discutere-cussi, -cussum

distare

onmiddellijk

dicht, dik

doorbrengen

verspreiden

uiteenslaan, vernietigen

gescheiden zijn

caligo crassaeen dichte duisternis

placidum degunt aevum vitamque serenamzij leiden een vredig bestaan en een rustig leven

cibus in artus diditur omneshet voedsel dringt door in alle lichaamsdelen

discussis erroribusna de dwalingen van zich afgeschud te hebben

color et facies hominum distare videntur

elementa, -orum

exoriri-ortus sum

exstare

extrinsecus

foramen, -inis

funditus

letters

elementen

te voorschijn komen, ontstaan

(aanwezig) zijn

van buiten af

opening

geheel en al

we zien dat huidskleur en uiterlijk van de mensenverschilt

multa elementa vides multis communia verbisje ziet dat veel woorden veel letters gemeen hebben

impia rationis elementade beginselen van een goddeloze leer

terris exoriunturzij komen te voorschijn uit de aarde

aqua quaecumque in nubibus exstatal het water dat zich in de wolken bevindt

vox per flexa foramina rerum incolumis transire potesthet stemgeluid kan ongehinderd doordringen door de bochtige openingen in de dingen

perspicere res gestas funditus omnesalle gebeurtenissen geheel en al doorzien

genitalis

gestus, -us

gutta

icereici, ictum

imus

inane, -is

insinuare

latex, -icis

liquor, -is

meare

tot de geboorte behorend

levenwekkend

gebaar

druppel

treffen

onderste

leegte

binnendringen

sap, vocht

vocht

gaan

genitalis origo terrarum et caelihet begin, toen hemel en aarde ontstonden

genitali concilio arceri tempore iniquovan een levenwekkend samengaan weerhouden worden, omdat de tijd daarvoor niet geschikt is

vocibus et gestu significaremet woord en gebaar te kennen geven

equus pinnigeri saevit calcaribus ictus Amorishet paard gaat wild te keer, getroffen door de sporen van de gevleugelde Amor

pectore ab imouit de grond van zijn hart

lumenque serenum non per inane meat vacuumhet heldere licht gaat niet door een lege ruimte

multa per ipsas insinuant nares infestazelfs door de neus dringen veel schadelijke stoffen binnen

interea perpotat amarum absinthi laticemintussen drinkt hij de bittere alsem

lumenque serenum non per inane meat vacuumhet heldere licht gaat niet door een lege ruimte

nares, -ium

nativus

nimirum

neusgaten

door geboorte ontstaan

zeker, natuurlijk

multa per ipsas insinuant nares infestazelfs door de neus dringen schadelijke stoffen binnen

haec mortalia cernimus esse et nativa simulwij zien dat dit sterfelijk is en eveneens ooit geboren

nimirum quia non cognovit quae sit habendi finisuiteraard omdat hij niet heeft begrepen wat de grens is aan het bezit

notare

opinari

pactum

peremere-emi, -emptum

perpetuo

plaga

porro

primordia, -orum

privare

privus

replēre

restare-stiti

sapor, -is

scinderescidi, scissum

aanduiden

menen

manier

wegnemen, vernietigen

voor altijd, onophoudelijk

slag

verder

allereerste begin

beroven

elk apart

vervullen

overblijven

smaak

verscheuren

varia res voce notavithij gaf de dingen verschillende namen

verum, ut opinor, ita estde waarheid is, naar ik meen, aldus

quo pactohoe

genus humanum iam tum foret omne peremptumhet menselijk geslacht zou toen al geheel en al uitgeroeid zijn

perpetuoque fluunt ab rebus odoresvoortdurend scheiden de dingen geur af

fugiunt summisso corpore plagasineengedoken ontwijken zij de slagen

rerum primordiade deeltjes waaruit de dingen zijn opgebouwd

pereunt aevo privata futurozij komen om, beroofd van enig verder leven

in dies privoselke dag opnieuw

montes gemitu silvasque replebathij vervulde bergen en bossen met zijn gejammer

vitae minus et minus undique restater blijft overal steeds minder leven over

scindunt hominem curaezorgen verscheuren de mens

secernere-crevi, -cretum

serenus

scheiden

helder

terras ac mare secernuntzij scheiden het land en de zee

lumenque serenum non per inane meat vacuumhet heldere licht gaat niet door een lege ruimte

speculum

sucus

suppeditare

suavis

tactus, -us

umor, -is

vagari

vas, vasis

rustig

spiegel

sap

in overvloed verschaffen

in overvloed voorradig zijn

aangenaam, zoet

aanraking

vocht

zwerven

vat

placidum degunt aevum vitamque serenamzij leiden een vredig bestaan en een rustig leven

nec cruor in lignis neque saxis sucus inesse queunter kan in hout geen bloed en in stenen geen sap zitten

omnia suppeditat naturade natuur verschaft alles in overvloed

neque cur faciant dicere suppeditathet is niet mogelijk te zeggen waarom ze die maken

incussit suavem mi in pectus amorem musarumhij bracht de zoete liefde voor de muzen in mijn hart

tactus enim leti satis esset causawant alleen de aanraking al zou een doodsoorzaak zijn

umorem quicumque putarunt fingere res ipsum per seallen die dachten dat uitsluitend vocht de dingen vormt

quare mors immatura vagatur?waarom waart de dood voortijdig rond?

Ovidius

admovēre-movi, -motum

atrium

captare

conciēre-civi, -citum

emicare-micui

fulvus

fumare

infra

instabilis

lacertus

laniare

limes, -itis

brengen naar, erbij halen

(belangrijkste vertrek van het huis)

grijpen naar

in beroering brengen

wegspringen, opspringen

goudgeel, rossig geel

roken, walmen

beneden

wankel, onvast

(boven)arm

stukscheuren

grenslijn, pad, spoor

his promissis spes est admota recursusdoor deze beloften werd de hoop op terugkeer gewekt

ignibus atria fumanthet huis is vol rook door de vlammen

poma fugacia captat TantalusTantalus reikt naar de steeds wijkende vruchten

verba, quae concita flumina sistantwoorden, die opgestuwde rivieren kunnen stuiten

emicuit nervo penetrabile telumweg van de pees vloog de alles doorborende pijl

fulvos vehit unda leonesde golf sleurt rossige leeuwen mee

ignibus atria fumanthet huis is vol rook door de vlammen

sol non admittitur infrade zon dringt daaronder niet door

inque patris blandis haeret cervice lacertiszij slaat de armen vleiend rond haar vaders nek

laniata comasterwijl zij zich de haren uit het hoofd trok

trahens spatioso limite crinem stella micatover een brede baan zijn staart meeslepend schittertde komeet

lorum

madēremadui

mollire

orbus

procus

rudis

leren riem, teugel

doordrenkt zijn

zacht maken

beroofd

huwelijkskandidaat

ruw, ongevormd

lora remisithij liet de teugels schieten

lacrimis madent genaehaar wangen zijn nat van tranen

lavam pollice ceram mollibathij maakte de gele was zacht met zijn duim

a totidem natis orba est aque virozij is beroofd van evenveel kinderen én van haar man

Helena non pluribus est sollicitata prociszelfs naar Helena's hand is niet door meer aanbidders gedongen

non exacta satis rudibusque simillima signis

sceleratus

stupērestupui

subdere-didi, -ditum

totidem

virga

nog beginnend, niet kennend

misdadig

verstijfd zijn

ergens onder zetten

evenveel

tak, staf

nog niet af, lijkend op beelden in wording

artis adhuc rude vulgus erathet volk was nog onbekend met technische vaardigheden

facto pius et sceleratus eodemdoor een en dezelfde daad tegelijk goed en slecht

mater ad auditas stupuit ceu saxea vocesde moeder stond als versteend bij het horen van deze woorden

se attollit, modo subdit aquishij verheft zich boven het water, dan weer duikt hij onder

ingenio stimulos subdere fama soletgewoonlijk prikkelt roem het talent

cum matre est totidem, totidem cum coniuge mensesze is evenveel maanden bij haar moeder als bij haar man

tetigit summos virga dea dira capillosde wrede godin raakte onze kruin aan met haar staf

Sallustius

abunde

acceptus

advocare

antecapere-capio, -cepi, -ceptum

antevenire-veni, -ventum

cadaver, -is

citerior, -is

conflare

coniurare

considerare

in overvloed

geacht, geliefd

oproepen, bijeenroepen

van te voren nemen

vóór zijn

eerder komen

te vlug af zijn

lijk

meer aan deze zijde gelegen

aanwakkeren, tot standbrengen

samenzweren

beschouwen, overdenken

homines quibus mala abunde omnia erantmensen die overstelpt waren door alle mogelijkemoeilijkheden

carus acceptusque semper ei fuerathij was hem altijd dierbaar geweest en had bij hemin de gunst gestaan

contione advocata orationem habuitnadat hij een vergadering bijeengeroepen had, hield hij een toespraak

Rutilium praemisit uti locum castris antecaperethij zond Rutilius vooruit om alvast een plaats tebezetten voor een kamp

noctem antecaperede nacht niet afwachten

exercitum Metelli antevenithij kwam eerder aan dan het leger van Metellus

consilia et insidias antevenithij was hun plannen en hinderlagen voor

cadaveribus omnia complenturalles ligt vol met lijken

Hispania citerior(het gedeelte van Spanje dat dichterbij Rome ligt)

aes alienum grande conflaverathij had enorme schulden gemaakt

contra rempublicam coniuraveruntzij zetten een samenzwering op tegen de staat

pericula considerarede gevaren overwegen

consultum

convincere-vici, -victum

deprehendere-prehendi, -prehensum

desidia

besluit

schuldig bevinden

overvallen, arresteren

het niets doen

senatus consultum (SC)een besluit van de senaat

homines tanti facinoris convictimensen die aan een zo zware misdaad schuldig zijn bevonden

praetoribus imperat ut Allobrogum comitatusdeprehenderenthij beval de praetoren om de Allobrogen met hunbegeleiders te arresteren

bonum otium desidia conterere

designare

diffidere-fisus sum

egestas, -atis

eminus

exsilium

formidolosus

fretus

fugare

aanwijzen

geen vertrouwen hebben

armoede

van een afstand

ballingschap

angstwekkend

vertrouwend

op de vlucht drijven

zijn kostbare vrije tijd in ledigheid verdoen

consul designatusde consul, gekozen voor het volgende jaar

Iurgurtha diffidere suis rebusIurgurtha had geen vertrouwen in zijn positie

Catilina alium egestatis, alium cupiditatis admonebatC. herinnerde sommigen aan hun armoede, anderenaan hun begeerte

milites tela eminus missa remiseruntde soldaten wierpen de speren, die van een afstandnaar hen geworpen waren, terug

Catilina Massiliam in exsilium profectus estCatilina vertrok als balling naar Marseille

talibus viris non armatus hostis formidolosus eratzulke mannen boezemde een gewapende vijand geenvrees in

Adherbal fretus multitudine armatorum parabatarmis contenderevertrouwend op het grote aantal soldaten, trof Adherbal voorbereidingen om slag te leveren

Numidas caedere, fundere atque fugarede Numidiërs doden, uiteenslaan en op de vlucht jagen

funditor, -is

ignoscere-novi, -notum

imitari

immoderatus

immutare

indicare

industria

slingeraar

vergeven

navolgen

uitzonderlijk

veranderen

inlichtingen geven

toewijding, energiek optreden

accepta iniuria ignoscere quam persequi malebantwanneer hun onrecht was aangedaan, vergaven zij dat liever dan dat zij daarvoor wraak namen

maiores nostri, Graecum morem imitati, verberibusanimadvertebant in civesonze voorouders bestraften, in navolging van de Griekse gewoonte, hun medeburgers met zweepslagen

ille egregius adulescens immoderatae fortitudinis morte poenas deditdie voortreffelijke jonge man heeft met de dood geboet voor zijn buitengewone dapperheid

res publica paulatim immutata ex pulcherrima atqueoptima pessima ac flagitiosissima facta estde staat is door een geleidelijke verandering van zeer schoon en goed zeer slecht en verdorven geworden

de coniuratione indicavithij gaf inlichtingen over de samenzwering

Metellus naturam ipsam ceteris imperitantemindustria vicerat

inermus, inermis

insolitus

iugulare

ongewapend

ongewoon

niet gewend aan

kelen, doden

Metellus had de natuur zelf, die anderen de wet voor-schrijft, door zijn energiek optreden overwonnen

talibus viris non labor insolitus eratvoor dergelijke mannen was geen inspanning ongewoon

pars civitatis insolita rerum bellicarum libertati timebateen deel van de burgerij, dat niet vertrouwd was met oorlogsaangelegenheden, maakte zich zorgen om de vrijheid

kalendae

largiri

liberalis

magnificus

mansuetudo, -inis

mature (adv)

maturare

misererimiseritus sum

munimentum

necessitudo, -inis

nihilominus

de eerste dag van de maand

schenken

vrijgevig

luisterrijk

mildheid

haastig

zich haasten

medelijden hebben

bolwerk, bescherming

nood

familierelatie

niettemin

ante diem sextum kalendas Novembres27 oktober

Caesar dando, Cato nihil largiundo gloriam adeptusestCaesar verwierf zich groot aanzien door geschenken te geven, Cato door nooit iets cadeau te doen

laudis avidi pecuniae liberales erantzij waren begerig naar roem, vrijgevig met geld

incedunt per ora vestra magnificivoor uw ogen schrijden zij in al hun luister voort

Caesar mansuetudine et misericordia clarus factus estCaesar is beroemd geworden door zijn mildheid en zijn mededogen

Albinus commeatum maturat in Africam portareAlbinus haast zich voedselvoorraden naar Africa over te brengen

Umbrenum oraverunt ut sui miserereturzij smeekten Umbrenus om medelijden met hen te hebben

rati noctem sibi munimento forein de veronderstelling dat de nacht hun bescherming zou bieden

necessitudo me hortatur, quae etiam timidos fortesfacitde nood, die zelfs vreesachtigen dapper maakt, vormt voor mij een aansporing

obnoxius

obtestari

obtruncare

oppidanus

pactio, -ionis

parricida

paulisper

paululum

penderepependi, pensum

penes

penuria

onderhevig aanafhankelijk van

dringend verzoeken, bezweren

vermoorden

stedeling

overeenkomst

(verwanten) moordenaar

korte tijd, even

een weinig, een beetje

wegen, betalen

bij, in handen van

gebrek

eis obnoxii fuimus, quibus, si res publica valeret, formidini essemuswij waren afhankelijk van die mensen aan wie wij, als de staat gezond was, angst zouden inboezemen

monet atque obtestatur eos uti se defendanthij spoort hen aan en bezweert hen om hem teverdedigen

cum hostibus pactiones fecerantzij hadden met de vijanden overeenkomsten gesloten

sua parvi pendere, aliena cuperehet eigen bezit van weinig waarde achten, dat van anderen begeren

nihil pensi haberezich nergens iets van aan trekken

divina et humana omnia penes paucos erantalle goddelijke en menselijke zaken waren in handen van weinigen

Adherbal intellegit penuria rerum necessariarumbellum trahi non posseAdherbal ziet in dat de oorlog niet langer voortgezet kan worden door het gebrek aan levensbenodigdheden

perfuga

planities

pravus

privatim

probrum

overloper

vlakte

verkeerd

particulier

schande, schanddaad

a bono honestoque in pravum abstractus estnadat hij aanvankelijk goed en respectabel geweest was, raakte hij op het slechte pad

Allobroges publice privatimque aere alieno oppressierantde Allobrogen gingen gebukt zowel onder persoonlijke als onder staatsschulden

censores eum probri gratia senatu moverantde censors hadden hem wegens schandelijk gedrag uit de senaat gezet

publice (tgov. privatim)

rapinae, -arum

sagittarius

secus (adv)

solitudo, -inis

spoliare

van de overheid, openbaar

roof

boogschutter

anders

verlatenheid, woestijn

beroven

plerosque ad bellum spes rapinarum inlexeratzeer velen waren door hoop op plundering tot deoorlog verlokt

secus procedithet pakt anders uit

modo adversum hostes, interdum in solitudinespergerenu eens trok hij op tegen de vijanden, dan weer trok hij de woestijn in

Iurgurtha armis virisque et pecunia spoliatus estIugurtha werd beroofd van wapens, manschappen en geld

sumptus, -us

thesaurus

transversus

tugurium

tutari

ubique

utrimque

venalis

videlicet

vinea

uitgaven, verkwisting

schatkamer

dwars, schuin

hut

beveiligen

overal

van-, aan weerszijden

te koop

natuurlijk

schutdak

divitiis et sumptibus cum maioribus suis contendunt in rijkdom en verkwisting wedijveren zij met hun voorouders

hostes transversis proeliis iter remorati suntde vijanden vertraagden de opmars door aanvallen in de flank

fines meos adversum armatos armis tutatus sumik heb mijn gebied tegen gewapenden gewapenderhand verdedigd

Romae omnia venalia suntin Rome is alles voor geld te koop

vineas agereschutdaken naderbij brengen

Seneca

admittere-misi, -missum

argumentum

artifex, -icis

cito

concupiscere-cupivi

contentus

desiderare

etiamnunc

extra

toelaten

aanwijzing, bewijs

vakman, kunstenaar

snel

begeerte opvatten voor

tevreden

missen

verlangen

nog (steeds)

buiten

non sunt di fastidiosi, non invidi, admittunt etascendentibus manum porriguntde goden zijn niet hooghartig, niet afgunstig, zij laten ons toe en reiken ons, wanneer wij opklimmen, de hand

quocumque me verti argumenta senectutis meae videowaarheen ik me ook wend, zie ik aanwijzingen voor mijn ouderdom

saepe bona materia cessat sine artificedikwijls komt goed materiaal niet tot zijn recht zonder een bewerker

nullius uxorem non concupivithij vatte begeerte op voor ieders echtgenote

paupertas contenta est desideriis instantibus satisfacerede armoede stelt zich ermee tevreden de onmiddellijke behoeften te bevredigen

fortiter desiderare suoshet gemis van de zijnen dapper dragen

an sapiens sapienti prosit scire desiderasje wilt weten of de ene wijze iets aan de andere kanhebben

quae extra virtutem posita sunt neque minuereeam neque augere possuntzaken die buiten de deugd liggen kunnen haar nietkleiner of groter maken

fiducia

formare

incommodum

medicus

mehercules

numerare

(zelf)vertrouwen

vormen

ongemak

arts

bij Hercules

tellen, rekenen

iam de te spem habeo, nondum fiduciamik heb wel al hoop ten aanzien van jou, maar nog niet echt vertrouwen

hic formandus tibi erit instituendusque ad intellectum tuideze man zal door u gevormd en onderwezen moeten worden om u te kunnen beprijpen

commoda sunt in vita et incommoda, utraque extra noser zijn in het leven aangename en onaangename zaken en beide raken ons niet

numquid

perfectus

perseverare

proficere-ficio, -feci, -fectum

quamdiu

soms (in vraagzinnen)

volmaakt

volharden

vorderingen maken

hoe lang?

zo lang als

mala sua virtutum loco numerantzij beschouwen hun slechte eigenschappen als deugden

numquid aeger laudat medicum secantem?prijst de zieke de arts soms terwijl die hemopereert?

quaerere debes aut perfectum virum aut proficientem vicinumque perfectoje moet zoeken naar iemand die of volmaakt is of die op de goede weg is en de volmaaktheid benadert

persevera ut coepistiga door zoals je begonnen bent

ideo fruar vita quia quamdiu futurum hoc sit non nimis pendeohierom zal ik van het leven genieten, omdat ik niet al te zeer in spanning verkeer hoe lang dit nog duren zal

propositum

quidni

quomodo

rationalis

remedium

sanus

saperesapio

secundum (prep.)

securus

voornemen

waarom niet?

hoe?

zoals

redelijk, rationeel

geneesmiddel

gezond

verstandig zijn

in overeenstemming met

vrij van zorgen

propositum totius operishet doel van het gehele werk

virtus in parte nostri meliore, id est rationali, positaestde deugd bevindt zich in het beste, dat is het rationele, deel van ons

philosophiam in remedium suum exercerede filosofie beoefenen om zichzelf te genezen

sapere audedurf verstandig te zijn

propositum nostrum est secundum naturam viverehet is onze stelregel te leven in overeenstemmingmet de natuur

cui vita sua cotidie fuit tota, securus estdiegene voor wie het eigen leven elke dag een afgerond geheel is geweest, is vrij van zorgen

senectus, -utis

sollicitus

ouderdom

onrustig, ongerust

quocumque me verti, argumenta senectutis meae videowaarheen ik me ook wend, zie ik aanwijzingen voor mijn ouderdom

pauperes notabis nihilo tristiores aut sollicitioresdivitibusje zult opmerken dat armen helemaal niet somberder zijn of rustelozer dan rijken

subinde

supervacuus

supra

vacare

vilis

herhaalde malen

volstrekt overbodig

boven

vrij zijn

goedkoop

supervacua discere in tanta temporis egestate dementia estin zo'n grote tijdnood volstrekt nutteloze dingen te leren is waanzin

ut supra memoravimuszoals wij hierboven vermeld hebben

non vaco ad istas ineptiasvoor die onzin heb ik geen tijd

Tacitus

abnuere-nui, -nutum

absolvere-solvi, -solutum

accire

accusare

acerbus

adigere-egi, -actum

adoptio, -ionis

adulatio, -ionis

adulter

aemulatio, -ionis

weigeren

ontkennen

vrijspreken

ontbieden

aanklagen

scherp, wrang

(toe)brengen

dwingen

adoptie

vleierij

overspelige, minnaar

wedijver

neque provinciae illum statum rerum abnuebantook de provincies hadden vrede met deze toestand

se victos abnuebantzij ontkenden dat zij overwonnen waren

absens accusatus, absens absolutus esthij is aangeklaagd én vrijgesproken, terwijl hijer niet bij was

ob accusatam Messalinam ultio timebaturmen was bang voor wraak, omdat men Messalina had aangeklaagd

acerbissima captivitaseen bittere gevangenschap

vulnus per galeam adegithij verwondde hem door zijn helm heen

edere conscios adigiturhij wordt gedwongen zijn medeplichtigen te noemen

invidia in occulto, adulatio in aperto erantin het verborgene leefde haat, openlijk uitte men zich vleiend

erumpit aemulatio feminarumer ontstaat hevige rivaliteit tussen de vrouwen

aemulus

affligere-flixi, -flictum

ambiguus

ancilla

anteire-ii, -itum

mededinger

slaan, zwaar beproeven

dubbelzinnig, twijfelachtig

onzeker

dienares

voor(af)gaan, vóór zijn

overtreffen

nihil aeque quam fames afflixitniets was zo'n beproeving als de honger

belli ambigua fortunade onzekere krijgskans

Agrippina an crederet ambiguaAgrippina was in tweestrijd of ze het moest geloven

damnationem anteiithij was zijn veroordeling voor

Neronem fama anteibat

appellere-puli, -pulsum

arguereargui, argutum

aspectus, -us

asseverare

attinere-tinui, -tentum

avia

ergens heen brengen

bewijzen, beschuldigen

(uit)zicht

uiterlijk

ernstig verzekeren

vasthouden

betrekking hebben op

grootmoeder

hij had een betere reputatie dan Nero

navem tumulo Caesarum appulerathij was geland bij het graf van de keizerlijke familie

verba mea arguuntur, adeo factorum innocens sumde beschuldigingen richten zich tegen mijn woorden,zó weinig schuldig ben ik aan daden

arcebantur aspectu Veledaezij werden buiten Veleda's gezichtsveld gehouden

maris gravis aspectusde benauwende aanblik van de zee

nihil se audivisse asseverathij verzekert dat hij niets gehoord heeft

armatos castris attinebathij hield de soldaten in het kamp

id ad me attinetdit gaat mij aan

avunculus

biduum

capesserecapessivi, capessitum

comis

comitatus, -us

compositus

congregare

contumelia

convivium

coram

oom

(periode van) twee dagen

ter hand nemen

vriendelijk

gezelschap

geordend, beheerst

verzamelen

smadelijke behandeling

maaltijd

(adv.) persoonlijk aanwezig

(prep.) in aanwezigheid

biduo posttwee dagen later

capessendae rei publicae habilis videturhij lijkt geschikt de regering op zich te nemen

multo comitatu ventitabathij kwam er vaak met een groot gevolg

vultu compositomet een strak gezicht

legati pericula et contumelias conquerebanturde gezanten klaagden over de gevaren en devernederingen

magis expediat me coram interrogarihet zou beter zijn dat ik persoonlijk ondervraagd werd

patribus coram respondithij antwoordde ten overstaan van de senatoren

crimen, -inis

cubiculum

van

aanklacht

misdaad

slaapkamer

crimen maiestatiseen aanklacht wegens majesteitsschennis

cumulare

declinare

defigere-fixi, -fixum

deflēre

defungi-functus sum

degredi-gredior, -gressus sum

dehinc

demovēre-movi, -motum

desciscere-scivi, -scitum

deterior, -is

devincire-vinxi, -vinctum

devotio, -ionis

opstapelen

afbuigen

vasthechten

bewenen

sterven

omlaag gaan, weggaan

hiervandaan, hierna, vandaar

verwijderen

ontrouw worden

slechter

(vast)binden

vervloeking

virtutem militum laudibus cumulabathij prees de moed van de soldaten uitbundig

adversa in inscitiam Paeti declinathij schuift de schuld van de tegenspoed af op deondeskundigheid van Paetus

omnibus pavore defixisterwijl allen van angst aan de grond genageld waren

degrediuntur et inter patres considuntzij gaan naar beneden en nemen plaats tussen desenatoren (in het theater)

Tiberius demoverat Syria SilanumTiberius had Silanus ontheven van het bestuur over Syrië

haec versa in deterius Senecae deferebantdit brachten zij aan Seneca over, terwijl ze het nogslechter voorstelden

largitionibus iuvenilem animum devinciebatzij bond de jongen aan zich door geschenken

devotiones ei in principem obiectabathij beschuldigde hem van magische handelingen gericht tegen de keizer

dignatio, -ionis

discernere-crevi, -cretum

discors, -dis

waardering, achting

onderscheiden

onenig, tegenstrijdig

dignatione eius magistratus omnes anteibathij stond boven allen door het aanzien van dit ambt

discumbere-cubui, -cubitum

duplex, -icis

effigies

elicere-licio, -licui, -licitum

eloquentia

epulari

erga

erigere-rexi, -rectum

exinde

exposcere-poposci

gaan liggen

dubbel

beeld, afbeelding

naar buiten lokken, ontlokken

welsprekendheid

dineren

ten opzichte van, jegens

oprichten, opwekken

daarvandaan, daarna, daardoor

dringend verlangen

discubuit ultra solitumhij bleef langer aan tafel dan gewoonlijk

delatores per praemia eliciebanturde informanten werden door een beloning aangelokt

caritas erga parentesliefde ten opzichte van je ouders

tali oratione metuentes erexitdoor zulke woorden gaf hij de angstigen weer moed

vulgus praesentiam Pisonis exposcuntde massa eist Piso's aanwezigheid

exsolvere-solvi, -solutum

exsurgere-surrexi, -surrectum

exuereexui, exutum

favor, -is

fecunditas, -atis

firmare

flagrare

florēre

losmaken, vrij maken

betalen

opstaan

uitkleden, beroven, zich ontdoen van

gunst, bijval

vruchtbaarheid

versterken

met zekerheid zeggen

in vuur en vlam staan

bloeien

catenas Caecinae exsolvithij verloste Caecina van zijn ketenen

mercedem centurioni exsolvithij betaalde de centurio zijn loon

Brittannico iussit exsurgeret, cantum inciperethij beval Britannicus op te staan en een liedje te zingen

moriturum potius dixit quam fidem exuerethij zei dat hij liever stierf dan dat hij zijn woord brak

favor plebisde volksgunst

cunctos alloquio firmabathij sterkte allen door zijn woorden

de comitiis vix quicquam firmare ausimover de verkiezingen zou ik haast niets met zekerheid durven beweren

flagrantior in dies amore Poppaeaemet de dag werd zijn liefde voor Poppaeahartstochtelijker

florui

gnarus

gratari

bekend met

bekend

geluk wensen

augebat metum gnarus Romanae seditionis hostishet feit dat de vijand op de hoogte was van de onlusten in Rome verhoogde de angst

gnarum hoc principidit was de princips bekend

hactenus

histrio, -ionis

incalescere-calui

inclinare

incusare

indere-didi, -ditum

infantia

infensus

innocentia

innoxius

insectari

insitus

intercipere-cipio, -cepi,-ceptum

tot hier toe, in zoverre

toneelspeler

warm worden

neigen, overhellen

beschuldigen

aandoen

kindertijd

verbitterd, vijandig

onschuld

onschadelijk

achtervolgen

ingeplant, aangeboren

onderscheppen

hactenus Vitellius voluitmeer wilde Vitellius niet

favor populi inclinabat in Vitelliumhet volk voelde het meest voor Vitellius

indita sunt vincla, ut quis reperiebaturwie werd gevonden, werd in de boeien geslagen

natio Frisiorum infensa aut male fidahet volk der Friezen is ons vijandig gezind ofonbetrouwbaar

cuncta proferat quibus innocentia eius appareatlaat hij alles vertellen waardoor zijn onschuld kan blijken

innoxia adhuc potio traditur Brittannicode nog onschadelijke drank wordt aan Brittannicusovergereikt

Lepida crebris criminibus maritum insectata estLepida achtervolgde haar man met talrijkebeschuldigingen

insita mortalibus potentiae cupidode begeerte naar macht is in de mens geworteld

interceptis epistulisna de brieven onderschept te hebben

intrare

irrepere-repsi, -reptum

naar binnen gaan

binnensluipen irrepsit militares animoshij veroverde zich een plaats in de harten van desoldaten

irritare

irrumpere-rupi, -ruptum

iuxta (adv.)

laetari

lixa

luerelui, lutum

luxus, -us

maeror, -is

matrimonium

minister

prikkelen

binnendringen

evenzo

blij zijn

zoetelaar

boeten

overdaad

verdriet

huwelijk

dienaar, handlanger

litterae suspiciones militum irritaverede brief wekte de achterdocht van de soldaten

an parum quod Veneti curiam irruperint?is het nog niet genoeg dat zelfs Veneti zich in de senaat hebben ingedrongen?

ubi bellum ingruit, innocentes ac noxii iuxta caduntals de oorlog begint, vallen onschuldigen en schuldigen gelijkelijk

poenas lueregestraft worden

iuvenem urbano luxu lascivientem melius in castrishaberi rebaturhij meende dat een jonge man die zich te buiten ging aan de genietingen van de stad, maar beter in een legerkamp kon verblijven

parari venenum iubet ministro Pollionehij liet een vergif bereiden, waarbij Pollio als handlanger optrad

minitari

mitigare

modicus

muliebris

munia, -ium

navigatio, -ionis

nedum

dreigen

mild stemmen

matig, niet te groot

vrouwelijk

(ambtelijke) verplichtingen

scheepvaart, zeereis

laat staan (dat)

abeuntibus exitium minitabaturhij bedreigde hen die weggingen met de ondergang

misit praefectos ad mitigandas iras militumhij stuurde officieren om de woede van desoldaten tot bedaren te brengen

legiones modicis intervallis sequebanturde legioenen volgden met niet te grote onderlingeafstand

de iuventa sua pauca et modica disseruitover zijn jeugd zei hij slechts een paar pretentielozedingen

uxoris consilium adsumpserat muliebre et deteriushij had de raad van zijn vrouw opgevolgd, een typisch vrouwelijke, slechtere raad

Silius ad munia fori digrediturSilius gaat weg om zijn taken op het forum te vervullen

Brittannicus sobrios convictus nedum temulentos

nurus, -us

obsequium

obsidium

schoondochter

volgzaamheid

belegering

ignoransBrittannicus was niet gewend aan feesten waarbij matig gedronken werd, laat staan aan dronkemanspartijen

quo obsequio florentem Soranum celebraverat,labentem non deseruitmet dezelfde aanhankelijkheid waarmee hij Soranusgediend had in zijn goede tijd, bleef hij hem trouwbij zijn neergang

obsistere-stiti

offensio, -ionis

ordiriorsus sum

oriens, -tis

paenitentia

palam

parricidium

percussor, -is

perpeti-petior, -pessus sum

pompa

praecipuus

in de weg gaan staan, zich verzetten

belediging, ergernis

beginnen (te spreken)

het oosten

spijt

openlijk

moord op een verwant

moordenaar

verdragen, uithouden

plechtige optocht

bijzonder belangrijk

milites Agrippinam orant, obsistunt, maneretde soldaten versperren Agrippina de weg en smeken haar te blijven

accedebant muliebres offensionesdaar kwam haat en nijd tussen vrouwen bij

veniam dicendi ante alios exposcit orditurquehij vraagt toestemming vóór de anderen te sprekenen begint

Nero tamquam paenitentia flagitii coniugem revocabatalsof hij spijt had van zijn daad riep Nero zijn vrouw terug

inferius maiestate sua rati, si palam lamentarenturzij vonden het beneden hun waardigheid om openlijk hun verdriet te tonen

funus imaginum pompa maxime illustre fuitde begrafenis was bijzonder indrukwekkend door destoet beelden van voorouders

praecipua rerumde hoofdpunten

praecipui ad scelerade hoofddaders

praefectus

praeferre

kommandant

tonen

praefectus praetorii/praetoriode kommandant van de keizerlijke garde

oratio multum cultus praeferebat

-tuli, -latum

praescribere-scripsi, -scriptum

praetendere-tendi, -tentum

praetorium

prorumpere-rupi, -ruptum

prosequi-secutus sum

protegere-texi, -tectum

provehere-vexi, -vectum

provenire-veni, -ventum

questus, -us

de voorkeur geven

voorschrijven, bevelen

voorwenden

de keizerlijke garde

te voorschijn stormen, losbarsten

uitgeleide doen

bedekken

verder brengen

te voorschijn komen, lukken

klacht

de redevoering gaf blijk van grote verzorgdheid

ad hoc tantum praelatus est, ut prius occidereturslechts hierin werd hij voorgetrokken dat hij het eerst gedood zou worden

abnuentibus cunctis, cum diversa praetendebantterwijl allen weigerden, ieder met een andervoorwendsel

praefectus praetorii/praetoriode kommandant van de keizerlijke garde

victo silentio prorupithij verbrak de stilte en barstte los

Nero matrem abeuntem prosequiturNero doet zijn moeder uitgeleide bij haar vertrek

provecta iam senectus aegro et corpore fatigabaturop zijn toch al hoge leeftijd werd hij bovendien nogdoor ziekte gekweld

Seianus, quia prima provenerant, volutare secummaioraomdat de eerste stappen goed gegaan waren, begonSeianus ambitieuzere plannen te koesteren

recitare

redintegrare

regimen, -inis

remex, -igis

reus

rumor, -is

sacrare

seponere-posui, -positum

solacium

voorlezen

opnieuw beginnen

leiding, regering

roeier

verdachte

gerucht

wijden

apart houden

troost

principatum Nervae senectuti seposuide beschrijving van Nerva's regering bewaar ik voor mijn oude dag

sollertia

suboles, -is

subvertere-verti, -versum

tenebrae, -arum

totiens

slimheid

kind(eren)

omverwerpen, vernietigen

duisternis

zo dikwijls

Germanici illa reliqua suboles virilis erathij was de enig overgebleven mannelijke nakomeling van Germanicus

transmittere-misi, -missum

tribunal, -is

triremis, -is

ultio, -ionis

usurpare

veneficium

vetustus

vocabulum

overbrengen, doorgeven

doorlaten, (laten) oversteken

podium, rechterstoel

schip (met drie rijen roeiers)

wraak

gebruik maken, zich toeëigenen

uitoefenen

gifmengerij

oud

benaming, woord

poma intacta ore servis tramisitzij gaf de vruchten zonder ervan te eten aan de slaven door

steterunt ante tribunal diversi, pater contra filiam daar stonden vader en dochter tegenover elkaar voor de rechter

mihi ultione neque solaciis opus estik heb geen behoefte aan wraak en evenmin aan troost

transgressi in morem eorum idem usurpantals ze eenmaal tot hun denkwijze zijn overgegaan,doen ze hetzelfde (als zij)

Claudius munera censoria usurpavitClaudius kweet zich van zijn taak als censor

Vergilius

accingere-cinxi, -cinctum

advertere-verti, -versum

adytum

aetherius

affari

argentum

attollereattuli, allatum

avellere-velli, -vulsum

caestus, -us

aangorden

richten naar

het heiligste gedeelte van een tempel

hemel-

toespreken

zilver

optillen

afhakken, losrukken

boksriem met lood versterkt

laterique accinxerat ensemhij had het zwaard aan de zijde gegord

fidoque accingitur ensehij gordt zich het trouwe zwaard aan

terraeque advertere prorasde voorstevens naar de kust richten

et huc advertite mentemricht hier de aandacht op

aetheriis delapsus ab astrisvan de sterren des hemels neerglijdend

ad aetherium Olympumnaar de hemelhoge Olympus

hostem supplex affare superbumspreek de trotse vijand smekend toe

ab humo miserans attollit amicumhij tilt vol mededogen zijn vriend van de grond

oculos attollerede ogen opslaan

complexu avulsus Iulizich uit de omhelzing van Iulus losrukkend

manibusque inducere caestusde boksriemen aan de handen doen

clipeus

cognomen, -inis

compellare

culmen, -inis

demens, -tis

schild

benaming, naam

toespreken

hoogste punt, dak

dwaasspreken

clipeoque sinistram insertabamik stak mijn linkerhand in (de riemen van) het schild

cui nunc cognomen Iulo additurdie nu de naam Iulus erbij krijgt

Hesperiam Grai cognomine dicuntde Grieken geven het de naam Hesperia (Avondland)

ex alto delubri culminevanaf het hoge tempeldak

effari

exanimis, exanimus

fari

foedare

funis, -is

furens, -tis

galea

ontzield, dood

spreken

verminken

bezoedelen

touw, kabel

razend

helm

haec effata siletna deze woorden zwijgt zij

decidit exanimisontzield viel hij neer

sic fatusna deze woorden

unguibus ora foedanshaar gelaat met haar nagels toetakelend

sanguine foedantem quos ipse sacraverat ignesmet zijn bloed de heilige vuren bezoedelend die hij zelf ontstoken had

ab litore funem rumpitemaakt het touw van de oever los

totaque vagatur urbe furenszij zwerft buiten zinnen door de ganse stad

germana

gressus, -us

hasta

horrendus

hospitium

immotus

infandus

ingeminare

instaurare

zuster

schrede

speer

huiveringwekkend

gastvriendschap

onbeweeglijk

onuitsprekelijk

afschuwelijk, onzalig

verdubbelen, herhalen

hernieuwen

germanam amplexahaar zuster omarmend

gressumque in castra ferebathij richtte zijn schreden naar het kamp

horrendum dictuafschuwelijk om te vermelden

iungi hospitiovriendschap sluiten

immota undahet roerloze water

mens immota manetzijn geest blijft onvermurwbaar

infandum, regina, iubes renovare doloremu verzoekt mij, koningin, een onuitsprekelijke smartopnieuw te doorleven

infandum bellumde onzalige oorlog

ingeminant curaede zorgen nemen toe

inceptos instaurat honoreshij stelt de eens begonnen verering weer in

lacrimare

longaevus

wenen

hoogbejaard

instaurati sunt animiwij kregen nieuwe moed

lacrimansque gemensquewenend en kermend

mactare

mergeremersi, mersum

monstrare

omnipotens, -tis

ostium

ovare

patera

penetralis

procumbere-cubui, -cubitum

prora

puppis, -is

offeren, slachten

onderdompelen

wijzen

almachtig

monding

ingang

juichen

offerschaal

in het binnenste (adj)

heiligdom

voorover vallen

zich voorover buigen

voorsteven

achtersteven

septem mactare iuvencoszeven jonge stieren offeren

pandere res alta terra et caligine mersasdingen die diep onder de aarde in nevel gehuld zijn,openbaren

matre dea monstrante viamterwijl mijn moeder, de godin, de weg wees

ostia Nilide mondingen van de Nijl

aditus centum, ostia centumhonderd ingangen, honderd poorten

dicto paremus ovanteswij gehoorzamen juichend zijn bevel

vinaque fundebat paterishij goot de wijn uit de offerschalen

aeternumque adytis effert penetralibus ignemhij draagt het eeuwige vuur naar buiten uit hetheiligdom in het binnenste van het huis

canae penetralia Vestaehet heiligdom van de eerbiedwaardige Vesta

exanimisque tremens procumbit humi bosontzield valt het rund sidderend ter aarde

obvertunt pelago proraszij richten de stevens naar zee

ancora de prora iacitur, stant litore puppeshet anker wordt van de voorplecht geworpen, deachterstevens staan op het strand

reliquiae, -arum resten

et litora praetexunt puppesschepen omzomen het strand

reliquias Danaum atque inmitis Achilliwat de Danaërs en de meedogenloze Achilles nog

remus

sisterestiti, statum

spolia, -orum

suspensus

tumidus

vaderevasi, vasum

vitta

volutare

roeiriem

doen staan

gaan-, blijven staan

(wapen)buit

zwevend

in spanning

gezwollen

gaan, schrijden

wollen band

zich wentelen

overgelaten hadden

terno consurgunt ordine remiin drie rijen rijzen de riemen omhoog

siste gradumhoud je schreden in

tutum patrio te limine sistamik zal je veilig thuis brengen

ubi sistere deturwaar men zou kunnen rusten

me sonus excitat omnis suspensumelk geluid doet mij, gespannen als ik ben, schrikken

tumida ex ira tum corda residuntdan komt zijn van woede gezwollen hart tot bedaren

haud timidis vadentem passibusmet ferme passen schrijdend

omnibus his nivea cinguntur tempora vittavan al dezen zijn de slapen omgeven door een sneeuwwite wollen band

genibusque volutans haerebathij klampte zich, kronkelend in het stof, aan mijn knieën vast

voortrollen

overdenken

consonat omne nemus vocemque inclusa volutant litorageheel het woud weerklinkt en de omzoomde kusten doen het geluid voortrollen

caecosque volutat eventus animi secumhij overdenkt bij zichzelf de duistere afloop

Woorden die voorkomen in de micro-lexica

_______________________________________________________________________________________

Ca = Caesar, p. 149, Cat = Catullus, p. 154, Ci = Cicero, p. 159, H = Horatius, p. 165, Li = Livius, p. 174, Lu = Lucretius, p. 178, O = Ovidius, p. 182, Sa = Sallustius, p. 184, Se = Seneca, p. 189, T = Tacitus, p. 192, V = Vergilius, p. 201._______________________________________________________________________________________

abnuere Tabsolvere Tabunde Saabundare Ciacceptus Saaccire Taccusare Tacerbus Tacuere Hadigere Tadmittere Seadmovēre Oadoptio Tadoriri Caadulatio Tadulter Tadvenire Catadvertere Vadvocare Saadytum Vaedificium Caaemulatio Taemulus Taeneus Haetherius Vaffari Vaffligere Tagger Caalacer Cialiquot Liambiguus Tamictus Catamoenus Hamphora Hancilla Tanimans Luanimosus Hantecapere Saanteire Tanteponere Ciantevenire Saanulus Ciapium Happaratus Ciappellere Tapprobare Ci

appropinquare Caapricus Harbiter Harbustum Luarca Catarcanum Hargentum Varguere Targumentum Searrogare Hartifex Seas Cataspectus Tasseverare Tatrium Oattinēre Tattollere Vaugustus Laula Havarus Havellere Vavēre Luavia Tavitus Havunculus Tbarba Cibarbitos Hbasiare Catbasium Catbellicus Cibellus Catbelua Hbiduum Tcachinnus Catcadaver Sacadus Hcaelicola Catcaespes Hcaestus Vcalamitas Cacalēre Hcalidus Lucaligo Lucanus Catcapessere Tcaprea H

captare Ocarcer Cicatena Hcaterva Hcatulus Hcaulae Lucharta Catchorea Hcinaedus Catcirca Licircuitus Cacircumsistere Caciterior Sacithara Hcito Seclamare Catclipeus Vcluēre Lucodicilli Catcognomen Vcollega Tcolumba Hcomis Tcomitatus Tcomitium Licommemorare Cicommunicare Cacommunire Licommutare Cicomparare Cacompellare Vcompellere Licompensare Cicompescere Hcompositus Tcomprobare Ciconcidere Tconciēre Oconciliare Luconcitare Liconcupiscere Seconcursus Liconfestim Liconfitēri Ciconflare Saconfundere Lu

congregare Tconiurare Saconservare Ciconspicari Caconstans Catconstitutio Ciconsultum Sacontentus Secontinens Cacontinuo Lucontrahere Hcontroversia Cacontumelia Tconversio Ciconvincere Saconvivium Tcoram Tcornix Hcras Hcrassus Lucredulus Hcrimen Tculmen Vculus Catcumulare Tcupressus Hcyathus Hdamnum Hdecemviri Lidecens Hdecidere Hdeclarare Cideclinare Tdecorus Hdefectio Cadefigere Tdeflēre Tdefungi Tdegere Ludegredi Tdehinc Tdeinceps Cidelēre Lideliciae Catdemens Vdemonstrare Ca

demovēre Tdeprehendere Saderipere Hdesciscere Tdesiderare Sedesidia Sadesignare Sadesistere Cadesperare Cadeterior Tdevincire Tdevius Hdevotio Tdidere Ludiffidere Sadignatio Tdiligens Cidiligentia Cadimovēre Hdiscernere Tdiscessus Cadisciplina Cidiscipulus Cidiscors Tdiscumbere Tdiscutere Ludisertus Catdisperire Catdisputare Cidistare Ludistinguere Cidistribuere Cadivellere Hdivinatio Cidivum Hdominari Sadominatus Ciduellum Hduplex Tedicere Lieffari Vefferare Lieffigies Tegestas Saelegans Catelementum Luelicere Teloquentia Temicare Oeminus Saemori Ciepulari Tequester Caequitare Herga Terigere Teruptio Ca

erus Catetiamnunc Seevanescere Cievocare Caexanimis, -us Vexcruciare Catexinde Texoriri Luexplicare Ciexplorator Caexposcere Texpugnare Caexsilium Saexsolvere Texstare Luexsul Hexsurgere Textendere Hextra Seextrinsecus Luexuere Tfacultas Cafanum Cifari Vfavor Tfecunditas Tfervidus Hfidelis Hfidere Hfiducia Sefilum Catfirmare Tflagrare Tflamen Catflorēre Tfoedare Vforamen Luforis Liformare Seformidolosus Safossa Cafremitus Cifretus Safructus Cifrumentarius Cafugare Safulvus Ofumare Ofunditor Safunditus Lufundus Hfunis Vfurens Vfurtum Catfusus Catgalea Vgemellus Cat

genae Hgenitalis Lugermana Vgestire Hgestus Luglobus Cigloriari Cignarus Tgratari Tgremium Catgressus Vgubernare Cigutta Luhactenus Tharuspex Cihasta Vhereditas Ciheres Hhiemare Cahistoria Cihistrio Thorrendus Vhospitium Viaculari Hiambus Caticere Luiecur Higneus Hignorare Ciignoscere Saimbuere Catimitari Saimmoderatus Saimmotus Vimmutare Saimpeditus Caimpetrare Caimproviso Ciimus Luinane Luincalescere Tinclinare Tincommodum Caincommodus Seincusare Tindicare Saindignari Liindere Tindustria Saineptus Catinermus, -is Sainfacetus Catinfamis Hinfandus Vinfantia Tinfensus Tinfra O

ingeminare Vinicere Hinnocentia Tinnoxius Tinquirere Liinsanus Hinscribere Ciinsectari Tinsinuare Luinsitus Tinsolitus Sainstabilis Oinstaurare Vinsulsus Catinsuper Li intercedo Caintercipere Tintercludere Cainterimere Ciintermittere Cainterpretari Ciintestinus Liintrare Tinvenustus Catinvisere Catirrepere Tirritare Tirrumare Catirrumpere Tiugulare Saiumentum Liiurare Ciiuxta adv Tkalendae Salabellum Catlacertus Olacrimare Vlaetari Tlaniare Olargiri Salatex Lulectus Catlepidus Catlibellus Catliberalis Salimes Olinteum Catliquor Lulividus Hlixa Tlocuples Cilongaevus Vlorum Olucerna Hlucidus Hludus Hluere T

lugubris Hlustrum Hluxus Tlyra Hmactare Vmadēre Omaeror Tmagnificus Samagus Cimansuetudo Samarinus Hmaritimus Camarmor Hmatrimonium Tmatrona Hmaturare Samature Sameare Lumedicus Semedulla Catmehercules Semellitus Catmentiri Cimentula Catmergere Vmerum Hmerx Hmigrare Cimilitare Liminister Tminitari Tmirificus Catmirus Catmisellus Catmisereri Samitigare Tmitis Hmodicus Tmoecha Catmolestia Cimolestus Catmollire Omomentum Limonstrare Vmordēre Catmuliebris Tmundus Catmunia Tmunimentum Samunitio Canardus Hnares Lunasus Catnatalis Hnativus Lunavigatio Tnavigare Ci

nebula Hnecessitudo Sanectar Hnedum Tnefandus Catnequāquam Linihilominus Sanimirum Lunitēre Hnodus Hnonne Cinonnumquam Cinota Hnotare Lunum Cinumerare Senumquis Senurus Tobnoxius Saobsequium Tobses Caobsidium Tobsistere Tobstrepere Hobtestari Saobtrunco Saoccasio Lioccasus Liocellus Catocior Hoffensio Tofficere Saomnipotens Vonerarius Liopimus Hopinari Luoppidanus Saopprobrium Hoptimates Cioraculum Ciorator Liorbus Oordinare Hordiri Toriens Tornare Ciornus Hostium Vovare Vpactio Sapactum Lupaedicare Catpaenitentia Tpagus Capalam Tparcus Hparricida Sa

parricidium Tparumper Cipasser Catpatera Vpathicus Catpatiens Hpatricius Lipaulisper Sapaululum Sapauperies Hpavidus Hpeditatus Capendere Sapenes Sapenetralis Vpenuria Sapercussor Tperegrinus Liperemere Luperfectus Seperfuga Saperiurus Hpermanēre Caperpeti Tperpetuo Luperseverare Seperspicere Capervertere Cipilum Caplacare Hplaga Luplane Ciplanities Saplectrum Hplorare Hpoema Catpompa Tporro Luportentum Cipossessio Cipraecipuus Tpraedicere Cipraeditus Cipraeferre Tpraeficere Capraescribere Tpraetendere Tpraetorium Tpravus Saprimordium Luprivare Luprivatim Saprivus Luprobrum Saprocella Hprocumbere Vprocus O

producere Caproficere Sepromere Hpronuntiare Capropositum Seprora Vprorumpere Tprosequi Tprotegere Tprotervus Hprovehere Tprovenire Tpublice Sapuppis Vpurpura Hputidus Catquamdiu Sequandoquidem Catquerimonia Hquestus Tquidni Squindecim Caquintus Ciquisnam Ciquoad Ciquomodo Sequot Catrapinae Sarationalis Serecīdere Hrecitare Trecludere Hrecreare Hredigere Caredintegrare Tregimen Treicere Hreligare Hreliquiae Vremanēre Caremedium Seremex Tremus Vrenovare Cireparare Hrepellere Carepentinus Careplēre Lurepugnare Cirestare Lureus Trigidus Hrisus Hritus Hrixa Hrosa Hroseus Cat

rudis Orumor Tsacrare Tsagittarius Sasal Catsaliva Catsalvēre Catsalvus Cisanus Sesapere Sesapor Lusatur Catscandere Hsceleratus Oscindere Luscutum Casecernere Lusecundum Sesecuris Hsecurus Sesecus Sasempiternus Cisenecta Hsenectus Seseponere Tseptimus Caserenus Luseverus Hsexaginta Casilēre Hsimplex Hsistere Vsitire Cisolacium Tsolitudo Sasollertia Tsollicitudo Sesollicitus Hsomnium Cisospes Hspeculum Luspissus Hsplendēre Hsplendidus Hspolia Vspoliare Sasponsus Hstatus Cistupēre Osuavis Lusubdere Osubinde Sesubmittere Casubmovēre Hsuboles Tsubsequi Casubtemen Cat

subvertere Tsucus Lusuffragium Lisumptus Sasuperstes Hsupervacuus Sesupinus Catsuppeditare Lusupra adv Sesurripere Catsuspensus Vsuspicari Citaberna Cattabes Litacēre Cattaciturnus Htactus Lutenebrae Tterminus Htesta Htestudo Hthesaurus Satotidem Ototiens Ttrans Catransfuga Litransmittere Ttransversus Satrecenti Cattremulus Cattribunal Ttribunicius Litriremis Ttruncus Htrux Cattugurium Satumidus Vtunica Catturbidus Hturgidus Htutari Satutela Huber adj Hubique Saultio Tultra Humor Luungere Hunguentum Hunguis Hurna Husurpare Tutcumque Hutrimque Sauvidus Hvacare Sevadere V

vagari Luvas Luvenalis Savendere Civeneficium Tvenustus Catversiculus Catvetustas Civetustus Tvicus Cavidelicet Savilis Sevinea Savirēre Hvirga Ovitta Vvocabulum Tvolutare Vvorare Catvulnerare Ca

1