SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve...

53
T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI SAĞLIK HİZMETLERİ MANTAR VE PARAZİT HASTALIKLARI Ankara, 2016

Transcript of SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve...

Page 1: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

TC

MİLLIcirc EĞİTİM BAKANLIĞI

SAĞLIK HİZMETLERİ

MANTAR VE PARAZİT HASTALIKLARI

Ankara 2016

Bu moduumll mesleki ve teknik eğitim okul kurumlarında uygulanan Ccedilerccedileve

Oumlğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya youmlnelik olarak

oumlğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel oumlğrenme

materyalidir

Millicirc Eğitim Bakanlığınca uumlcretsiz olarak verilmiştir

PARA İLE SATILMAZ

i

ACcedilIKLAMALAR ii GİRİŞ 1 OumlĞRENME FAALİYETİ-1 3 1 MANTAR HASTALIKLARI 3

11 Mantarların Genel Oumlzellikleri 3 12 Mantar Hastalıklarının Sınıflandırılması 4

121 Yuumlzeyel Mantar Hastalıkları 5 122 Kutanoumlz Mikozlar 5 123 Subkutan (Deri Altı) Mikozlar 6 124 Sistemik Mikozlar 10 125 Fırsatccedilı Mikozlar 12

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları 13 UYGULAMA FAALİYETİ 14 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 15

OumlĞRENME FAALİYETİ-2 17 2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI 17

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar 17 22 Parazitlerin Sınıflandırılması 19 23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları 20 24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu 23 25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu 24 26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu 25 27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu 26 28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu 27 UYGULAMA FAALİYETİ 29 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 30

OumlĞRENME FAALİYETİ-3 31 3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI 31

31 Helmintlerin Sınıflandırılması 31 32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu 32 33 Taenia Solium İnfeksiyonu 34 34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu 34 35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları 35 36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu 37 37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu 38 38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu 40 39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları 41 UYGULAMA FAALİYETİ 43 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 44

MODUumlL DEĞERLENDİRME 46 CEVAP ANAHTARLARI 47 KAYNAKCcedilA 48

İCcedilİNDEKİLER

ii

ACcedilIKLAMALAR

ALAN Sağlık Hizmetleri

DAL Sağlık Bakım Teknisyenliği

MODUumlLUumlN ADI Mantar ve Parazit Hastalıkları

MODUumlLUumlN SUumlRESİ 4020

MODUumlLUumlN AMACI

Oumlğrenciye mantar hastalıklarını protozoon ve helmint

enfeksiyonlarını bunlardan korunma yollarını ayırt

etmeye youmlnelik bilgi ve becerileri kazandırmaktır

MODUumlLUumlN OumlĞRENME

KAZANIMLARI

1 Mantarların neden olduğu hastalıkları ve korunma

yollarını ayırt edebileceksiniz

2 Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt

edebileceksiniz

3 Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt

edebileceksiniz

EĞİTİM OumlĞRETİM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam Sınıf teknik oda

Donanım Bilgisayar internet projeksiyon yazılı ve

goumlrsel materyaller laboratuvar araccedil gereccedilleri

OumlLCcedilME VE

DEĞERLENDİRME

Moduumll iccedilinde yer alan her oumlğrenme faaliyetinden sonra

verilen oumllccedilme araccedilları ile kendinizi değerlendireceksiniz

ACcedilIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Oumlğrenci

Parazitler hayvanlarda ve insanlarda oumlnemli hastalıklara neden olmaktadır Parazitlerin

insanlara bulaşmasında etkili olan koşullar arasında sıklıkla kırsal alanda yaşam ve sağlıksız

yeme iccedilme oumln plana ccedilıkmaktadır Birccedilok hastalıkta olduğu gibi mantar hastalıkları ve

paraziter hastalıklarda da zaman ve ekonomik kayıplar yaşanmaktadır Bu nedenle

Hastalıkların sebepleri ve korunma yollarını bir sağlık ccedilalışanı olarak ccedilevremize ve hastalara

anlatarak sağlıklı yaşama destek olmalıyız

Bu moduumllle mantar ve parazit hastalıklarının sebepleri ve korunma yolları hakkında

bilgi edineceksiniz

GİRİŞ

2

3

OumlĞRENME FAALİYETİ-1

Mantarların neden olduğu hastalıkları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Mantar hastalığına neden olan faktoumlrler nelerdir Araştırarak arkadaşlarınızla

paylaşınız

Mantar hastalıklarında hijyenin oumlnemini nedir Araştırarak arkadaşlarınızla

paylaşınız

1 MANTAR HASTALIKLARI

Ccedilok eski ccedilağlardan beri en sık goumlruumllen deri enfeksiyonları mantarlardır Mantarlar

doğada sayıca ccedilok fazla olan genellikle nemli ortamlarda yaşamaya elverişli canlılardır

Mantar rahatsızlıkları ccedilok buumlyuumlk kitleleri etkilemekte ve ccediloğu zaman kişide buumlyuumlk

rahatsızlık oluşturmadığından tedavi iccedilin başvuran hastaların sayısı az olmakta ve kişiden

kişiye bulaşılırlığı artmaktadır

Mantarlar insanlarda genellikle deri ve tırnakların altında ccediloğalan ve ancak mikroskop

ile goumlruumllebilecek kuumlccediluumlk organizmalardır Bu organizmalar buumltuumln ccedilevremizde oumlzellikle

ayakkabı ve terliklerde havlularda bahccedilede evde genel kullanıma accedilık duşlar jimnastik

salonları yuumlzme havuzlarının basamakları otel ve cami halıları gibi ortamlarda bulunurlar

Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır ve kolaylıkla yayılabilir Ayak ve tırnak mantar

hastalıkları tedavi edilmediklerinde vuumlcudunuzun diğer boumlluumlmlerine yayılabilir yakınlarınıza

bulaşabilir veya vuumlcudunuzda bakterilere bağlı daha ciddi enfeksiyonlara neden olabilir

Mantarların insanlarda oluşturduğu hastalığa mikoz adı verilir

11 Mantarların Genel Oumlzellikleri

Mantarlar oumlkaryot huumlcreler olup genellikle tek huumlcrelidirler bazıları ccedilok huumlcreli bitki

ve hayvan huumlcrelerine benzer Belirgin bir ccedilekirdek ccedilekirdekccedilik ccedilekirdek zarı stoplazma

mitokondri golgi aygıtı endoplazmik retikulum sterol ve kitinli (chitin bazı boumlceklerin

vuumlcudunu oumlrten kabuk ya da kabuğumsu polisakkaritten ibaret sert madde) sert bir huumlcre

duvarı bulunur Fotosentez yapamaz Doğada yaygın olarak bulunan mantarlar arasında

insanlarda hastalık yapanlar sınırlı sayıdadır

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

OumlĞRENME KAZANIMI

4

Tablo 11 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

Genel olarak mantarlar aşağıda belirtilen oumlzellikleri goumlsterir

Huumlcre duvar yapısında bulunan kitin mantarın bakterilerden ayrılmasını sağlar

Huumlcre duvarında kitin mannanlar glukanlar ve diğer kompleksler vardır

Huumlcre duvarındaki kitin (N-asetilglukozamin polimeri) antibiyotiklerden

etkilenmez

Huumlcre zarında sterol bulunur İnsanda kolesterol hacirclinde bulunurken mantar

huumlcresinde ergosterol zimosterol şeklinde bulunur

Spor yapıları mantarın yayılmasında insana bulaşmasında ve uumlremesinde roluuml

vardır

Morfolojik oumlzelliklerine besiyerinde oluşturdukları kolonilerin oumlzelliklerine

goumlre maya ve kuumlf şeklinde ayrılırlar Mantarlar goumlruumlnuumlm oumlzelliklerine goumlre kuumlf

ve maya mantarları olarak da sınıflandırılır

Bazı mantar tuumlrleri oda ısısında kuumlf tarzında uumlreme goumlsterirken 37 0Crsquode maya

tarzında uumlreme goumlsterirler Bu oumlzelliklerdeki mantarlar dimorfik (difazik)

mantarlar olarak isimlendirilir

Eşeyli ve eşeysiz uumlreme oumlzelliklerine sahiptir Mantarlar uumlreme oumlzelliklerine

goumlre eşeyli uumlreyen ve eşeysiz uumlreyen mantarlar olarak da sınıflandırılır

Hiccedilbir mantar zorunlu anaerop değildir

Sitoplazmik zarda ergosterol iccedilerirler

Tuumlm mantarlar gram (+) boyanır

12 Mantar Hastalıklarının Sınıflandırılması

Deri hastalıkları iccedilinde mantar hastalıkları oumlnemli bir yer tutmaktadır Dermatoloji

polikliniklerine başvuran hastaların yaklaşık 10rsquounu mantar hastalıkları oluşturmaktadır

Mantar hastalıkları etkenin vuumlcuda yerleşim yerine goumlre aşağıda belirtildiği şekilde

sınıflandırılır

5

Yuumlzeyel mikozlar

Kutanoumlz mikozlar

Subkutan mikozlar

Sistemik mikozlar

Fırsatccedilı mikozlar

121 Yuumlzeyel Mantar Hastalıkları

Yuumlzeyel mantar enfeksiyonları saccedil ve derinin dış tabakalarıyla sınırlıdır Huumlcresel

immuumln yanıtı uyarmazlar Kozmetik sorunlara neden olurlar En sık rastlanan yuumlzeyel mantar

enfeksiyoları ve etkenleri şunlardır

Tinea nigra Avuccedil iccedili ya da tabanında kahverengi-siyah lekeler oluşturur

Etken Exophilia werneckii (Cladosporium werneckii)rsquodir Sadece deriyi tutar

Siyah dimorfik yapılar goumlsteren bir mantardır

Kara piedra Enfekte saccedilta sert noduumlller şeklindedir Etken Piedra hortaersquodir

Sadece saccedilı turar Mikroskopta oumlrnekte askosporlar goumlruumlluumlr

Ak piedra Saccedil sakal bıyıkta beyazımsı noduumlller şeklinde hastalık yapar

Etken Trichosporon beigeliirsquo dir Sadece saccedilı tutar Mikrobiyolojik kuumlltuumlruuml

yapılarak tanı konulur

Tenea versıcolor (pıtriazis versicolor) Etken mallessezia furfurrsquodur Normal

deride bulunan lipofilik bir mantardır Lezyonlar deride oumlzellikle boyun ve

goumlğsuumln uumlst kısımlarında hipo ndash hiper pigmente neden olur Lezyonlar bazen

kaşıntılıdır Lezyonlar kolayca kaşınır ve pullanma şeklinde doumlkuumlntuumller goumlruumlluumlr

(yonga belirtisi)

Resim 11 Pityriasis versicolor

122 Kutanoumlz Mikozlar

Deri mikozları (kutanoumlz) dermatofit grubu mantarlar deri saccedil ve tırnakları enfekte

ederler Genellikle insandan insana yakın temas sonucu bulaşırlar Bunun yanı sıra

hayvandan insana ve topraktan insana bulaşan dermatofitler de bulunur

Klasik klinik tablo tinea olarak adlandırılır

6

T pedis (ayak mantarı)

T kapitis (saccedil mantarı)

T barba (sakal mantarı)

T unguium (tırnak mantarı)

Etkilenen boumllgede kaşıntı cilt lezyonları ve kızarıklık halkasal şekilli lezyonlar koyu

veya accedilık renkli değişik alanlar gibi belirti ve şikacircyetlere neden olabilirler

Tanı esas olarak cildin goumlruumlnuumlmuumlne goumlre konur Bazı mantarlar oumlzel bir mavi ışıkla

karanlık odada incelenirse floresan verirler Kesin tanı alınan oumlrneklerin mikroskopta

incelenmesi ile konur Ciltten alınan kazıntı ayrıca laboratuvara goumlnderilerek kuumlltuumlrde

uumlremesi değerlendirilebilir

Tedavide kişisel bakım ccedilok oumlnemlidir Deri temiz ve kuru tutulmalıdır Ciddi ve uzun

suumlreli enfeksiyonlarda hekime başvurulmalıdır Hekim ağızdan kullanılan veya cilde suumlruumllen

ilaccedillar oumlnerebilmektedir Tedavi edilmediği zaman uumlzerinde bakterilerin uumlremesi ile ikincil

bakteriyel enfeksiyonlar olabilir Yuumlksek yoğunlukta mantar sporları iccedilerebilecek yuumlzeylerde

yalın ayak yuumlruumlmekten kaccedilınılmalıdır (halı doumlşeli zeminler banyo yerleri duşlar jimnastik

salonları soyunma odaları yuumlzme salonları hamamlar gibi) Tırnaklar kısa ve duumlz

kesilmelidir Kenarları yuvarlak kesilmemelidir Vuumlcudun diğer kısımlarında olan tinea pedis

ve yuumlzeysel mantar enfeksiyonlarına baktırıp tedavi ettirilmelidir Normal ve anormal

tırnakları kesmek iccedilin farklı tırnak makasları kullanılmalıdır Aile uumlyeleri veya yakın

arkadaşlar temas eden kişiler Tinea pedis ve tırnak mantarı iccedilin tedavi edilmelidir

123 Subkutan (Deri Altı) Mikozlar

Subkuumltan mantar enfeksiyonlarının ccediloğunluğu tropikal ve subtropikal boumllgelerde

goumlruumlluumlr dermisi ve subkuumltan dokuyu etkiler

1231 Sporotrikoz

Toprakta yaygın hacirclde bulunurlar Cilt subkuumltan doku ve lenfatik sistemde kronik

enfeksiyondur Bahccedile-orman işleriyle uğraşanlarda sık goumlruumlluumlr

Resim 12 Subkutan mikoz

7

Sporotrikoz sebeplerinden bazıları şunlardır

Sporotrikoz genellikle bir guumll dikeni veya keskin bir kıymık yuumlzuumlnden kuumlf

sporlarının deri altına girmesiyle başlar

Ayrıca hasarsız cildin kuumlfluuml saman veya yosunla temasından sonra da

başlayabilir

Ccediliftccedililer fidanlık ccedilalışanları bahccedileciler ve bahccedilıvanlar bu hastalıkta yuumlksek risk

grubunu oluşturur

Ccedilok nadir olmak uumlzere kediler ve tespih boumlcekleri de hastalığı taşıyabilir

Nadir vakalarda soumlz konusu organizmalardan solunum veya sindirim yoluyla

alınabilir bu durumda vuumlcudun deri dışındaki kısımları etkilenir

Hastalık kişiden kişiye geccedilmiyor gibi goumlruumlnuumlr

Sporotikoz enfeksiyon belirtileri şunlardır

Kuumlf sporları deriye girdikten sonra hastalığın gelişmesi guumlnler ila aylar suumlrer

İlk belirti pembeyle morumsu renklerde ciltteki sert bir yumrudur Bu noduumll

genellikle ağrısızdır ve dokununca da ccedilok hafif bir ağrı verir

Zaman iccedilinde noduumll accedilık bir yaraya doumlnuumlşerek yaradan şeffaf bir sıvı akabilir

Tedavi edilmezse noduumll ve uumllser kronikleşir yıllarca iyileşmeden kalabilir

Vakaların yaklaşık yuumlzde 60rsquoında kuumlf lenf noduumllleri boyunca ilerler Zaman

iccedilinde yeni noduumlller ve yaralar hastalık bulaşmış bacak veya kolda hizalı bir

şekilde ccedilıkabilir Bu durumda yıllarca devam edebilir

Ccedilok nadir durumlarda enfeksiyon vuumlcudun diğer kısımlarına sıccedilrayabilir

Hastalık kemikleri eklemleri akciğerleri ve beyni etkileyebilir Boumlyle bir yayılma

sadece bağışıklık sistemi zayıflamış insanlarda goumlruumlluumlr Oumlluumlmcuumll olabilen bu enfeksiyonların

tedavisi ccedilok zor olabilir

Evde tedavide sporotrikoz iccedilin yapılabilecek bilinen bir şey yoktur Yaralar temiz

tutulmalı ve iyileşene kadar kapatılmalıdır

1232 Kromoblastomikoz

Genellikle ayak ve bacaklarda etkenin travma ile dokuya girmesinden sonra ortaya

ccedilıkan ve yavaş gelişen kabuklu lezyonlar şeklindedir

Hastalık tropikal ve subtropikal boumllgelerde sıktır Orta ve Guumlney Amerikarsquoda goumlruumlluumlr

ancak Guumlney Afrika Asya ve Avustralyarsquodan da kromoblastomikoz rapor edilmektedir

Etken mantarlar doğada toprakta ccediluumlruumlmuumlş bitkilerde yaygın olarak bulunur

Enfeksiyon etkenin travma ile deriye girmesi sonrasında gelişir Ccedilıplak ayakla ccedilalışan tarım

işccedililerinde sık goumlruumlluumlr Toprakta ccedilalışırken travmaya sık maruz kalmaları nedeniyle

enfeksiyon erişkin erkeklerde kadın ve ccedilocuklardan daha sık goumlruumlluumlr

Enfeksiyon insandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz Enfeksiyon kıymık

batması kesi gibi kuumlccediluumlk bir travma ile etkenin deriye girmesinden sonra başlar En sık

ayaklar ve bacakların alt kısmında daha nadiren el kol sırt ense ve yuumlzde goumlruumlluumlr

8

Olguların ccediloğunda lezyon tek taraflıdır ve etkenin hangi kuumlf olduğuna goumlre

değişmeden kromoblastomikoz lezyonları aynıdır

İlk lezyon travma yerinde travmadan uzun suumlre sonra eritemli ve bazen verruumlkoumlz

zemin uumlzerinde kuumlccediluumlk pembe ağrısız pullanan bazen kaşıntılı da olabilen papuumll (deriden

kabarık sınırları belirgin lt1cmrsquolik lezyon) veya noduumll şeklinde başlar Enfeksiyonun

gelişmesi ccedilok yavaş olduğundan birccedilok hasta ilk travmayı hatırlamaz İlk lezyondan aylar-

yıllar sonra ilk lezyonun ccedilevresinde morumsu renkte siğile benzeyen pullanan noduumlller

şeklinde yeni lezyonlar gelişir Bu yeni lezyonlar yumuşak ya da sert tuumlmoumlrler şeklindedir

Lezyonun ortası iyileşirken ccedilevreye doğru yayılım olur Lezyonlar genellikle buumlyuumlme ve

gruplaşma eğilimindedir

Eski lezyonlar karnabahar goumlruumlnuumlmuumlnde olup yuumlzeyde kuumlccediluumlk uumllserasyonlar ya da

puumlruumllan akıntıya bağlı lsquosiyah noktalarrsquo goumlruumlluumlr Bu lezyonlar kaşıntılı nadiren ağrılı da

olabilir Kaşınma ile otoinokuumllasyon (kendi kendini enfekte etme) ya da lenfatik yayılım

nedeni ile satellit lezyonlar gelişir Lezyonlar birleşip iri verruumlkoumlz topluluklar oluşturabilir

Enfeksiyon yayılıp tuumlm ekstremiteyi (kol bacak) tutsa bile hastanın genel sağlık durumu

bozulmaz Kromoblastomikozun en oumlnemli komplikasyonu uzun suumlre tedavisiz kalan

olgularda cilt kanseri gelişmesidir

Endemik boumllgelerde bacakta tek taraflı siğilimsi atrofik veya skarlı lezyonlar

kromoblastomikozu duumlşuumlnduumlrmelidir Tanı lezyonlardan alınan kazıntı veya biyopsi

oumlrneğinin incelenmesi ile konur Kromoblastomikozun kesin tanısı etkenin kuumlltuumlrde

uumlretilmesine bağlıdır

Kromoblastomikoz tedavisi guumlccedil bir enfeksiyondur Kuumlccediluumlk lezyonlar cerrahi ile

ccedilıkarılabilir Cerrahi girişim mutlaka antifungal bir ilaccedilla desteklenmelidir

1233 Miccediletom

Miccediletoma (madura ayağı maduromikozis) etken mikroorganizmanın travmatik olarak

inokulasyonu ile gelişen deri ve deri altını tutan bir enfeksiyondur Bazen enfeksiyon kas

fasia ve kemiğe kadar ilerleyebilir

Miccediletomayı oluşturan ve papuumll şeklinde başlıyan yavaş gelişen noduumlller abse veya

fistuumlller oluşturacak şekilde ilerler Puumlruumllan veya seroanjiyoumlz bir akıntı vardır Akıntı iccedilinde

etkene bağlı olarak değişik renkte olan granuumlller saptanır Hastalıkta genellikle sistemik

bulgular yoktur ancak akciğer ve santral sinir sistemi tutulumu olduğu zaman sistemik bulgu

olabilir Ağır olgular dışında genellikle ağrı yoktur Ateş olaya bakteriyel enfeksiyon

eklenince ortaya ccedilıkabilir Lezyonda skar dokusu ile kapanmış sinuumlsler ve yeni oluşmuş

sinuumlslerin bir arada olduğu goumlruumlluumlr

9

Resim 13 Maduromikozis

1234 Rinosporidiyoz

Tuumlrkiyersquode bu zamana kadar bildirim yapılmamıştır Etken Rhinosporidium seeberi

oumlzellikle durgun sulardan burun ve goumlz yoluyla alınır İmmuumln yetmezlikle enfeksiyon

arasında bir ilişki yoktur Hindistan Sri Lanka Guumlney Amerika ve Afrikarsquoda endemiktir

Amerika Guumlneydoğu Asya gibi duumlnyanın pek ccedilok yerinden de yeni olgular bildirilmektedir

R seeberi uzun suumlreli ağrısız bir hastalığa neden olur 30 yıl kadar uzun suumlren enfeksiyon

bildirilmiştir Mortalite sadece birkaccedil yaygın enfeksiyonda bildirilmiştir Hastalık erkeklerde

kadınlara goumlre doumlrt kat daha fazla goumlruumllmektedir Sıklıkla ccedilocuklarda ve 15-40 yaşları

arasında ortaya ccedilıkar

Hastalığın nazal belirtileri tek taraflı burun tıkanıklığı epistaksis kaşıntı rinit

hapşırma rinore postnazal akıntı oumlksuumlruumlk ve sıklıkla burun kanallarında yabancı cisim hissi

şeklindedir

Goumlz belirtileri başlangıccedilta asemptomatiktir Hastalığın ilerlemesiyle goumlzyaşında artış

fotofobi kızarıklık sekonder enfeksiyonlar goumlruumlluumlr Burun ve goumlzde saplı veya sapsız ccedililek

benzeri goumlruumlnuumlmde polipler gelişebilir Papilloma gibi başlayıp yavaş yavaş verruumlkoumlz

lezyonlara doumlnuumlşen deri belirtileri de olur

1235 Lobomikoz

Lobomikozun başlaması ccedilok yavaş ve sinsi hastalığın seyri ccedilok yavaştır oumlyle ki 40-

50 yıl suumlrebilir Hastalığın kuluccedilka suumlresinin uzun olması endemik boumllgede bulunma

oumlykuumlsuumlnuumln araştırılmasını gerekli kılar

Hastalık travmaya bağlı derideki zedelenme sonucu gelişir Bunlar kıymık batması ve

boumlcek ısırmasının yanı sıra yılan sokması kesi ve bitki keserken yaralanma sonucu

oluşabilir Etken oumlzellikle sulak ccedilevrelerde yaygın bulunur

Hastalık Amerika kıtasının tropikal boumllgesinde yaygındır Etken deriden girip aylar ya

da yıllarca burada kalır daha sonra deri altı dokulara geccedilerek genellikle 30-40 yaşlarındaki

erkeklerde hastalığa yol accedilar

10

124 Sistemik Mikozlar

Sistemik mikozlar hastalığın etkenine goumlre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır

1241 Blastomikoz

Blastomikoz dimorfik bir mantar olan Blastomyces dermatitidis tarafından oluşturulan

endemik bir mikozdur Hastalık mantar sporlarının inhale edilmesi sonucu akciğerlerde

başlar ve sıklıkla subklinik seyreder Hematojen yayılım sonucunda daha ccedilok deri kemik ve

genitouumlriner sistemde enfeksiyon oluşturur

Blastomikoz coğrafi alan ve yaşa goumlre dağılım goumlstermektedir Bu hastalık kuzey

Amerikarsquonın guumlney ve guumlney doğu boumllgelerde yaygın olarak Afrika Meksika ve guumlney

Amerikarsquonın orta kısımlarında daha az sıklıkta goumlruumllmektedir

Blastomikoz tablosu genellikle akciğerlerde başlar İnfeksiyon kendiliğinden

iyileşebileceği gibi kronik bir seyir de goumlsterebilir Bazı olgularda enfeksiyon akciğerlerde

sınırlı kalmakla birlikte bazı olgularda deri kemik prostat ve diğer organlara yayılım soumlz

konusudur

1242 Koksidioidomikoz

Koksidioidomikoz birbirinden ayırt edilemeyen Coccidioides immitis ve Coccidioides

posadasii tarafından meydana getirilir

Etken duumlnyanın Batı Yarımkuumlresinde neredeyse tamamı kuzey ve 40 enlem uumlzerinde

sınırlı boumllgeye hastır Dimorfik bir mantar olup ABDnin guumlneybatısı Meksikanın kuzeyi ve

Orta ve Guumlney Amerikanın bazı boumllgelerinde yoğunlaşmıştır Koksidial antijenle California

okul ccedilocuklarında deri testi reaktivitesi ile prevalans araştırmalarında enfeksiyon riski

yaklaşık 15 hatta askeri personelde bu oran 25-50 arasında iken buguumln bu risk her yıl

iccedilin 3 olarak hesaplanmaktadır

1243 Histoplazmoz

Histoplazmoz insan ve hayvanda mantara bağlı olarak goumlruumllen akciğer hastalıklarının

en oumlnemli nedenlerindendir Etken Histoplam capsulatumdur İnfeksiyon tuumlm duumlnyada

goumlruumlluumlr ve miccedilel parccedilaları ve mikrokonidyaların inhalasyonu sonucu gelişir İnsidansı

duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinde buumlyuumlk farklılıklar goumlsterir

H capsulatum doğada azot iccedileriği yuumlksek toprakta ve yarasa ve kuş tuumlrlerinin yaşadığı

yerlerde bulunur H capsulatum kuş pisliği tavuk kuumlmesleri yarasaların yaşadığı mağaralar

ve benzeri yerlerden soyutlanabilir Konidyalar kuruduğunda kolayca havaya dağılır ve

ruumlzgacircrla veya kuş ve yarasalarla da taşınabilir Etken hastalığın en prevalan olduğu şu

coğrafik boumllgelerde yaygındır Missouride Ohio-Mississippi Vadisi Kentucky Tennessee

Indiana Ohio ve Guumlney İllinois Bu boumllge kuş dışkılarının yığınlar hacirclinde en yaygın

bulunduğu yerdir

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 2: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

Bu moduumll mesleki ve teknik eğitim okul kurumlarında uygulanan Ccedilerccedileve

Oumlğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya youmlnelik olarak

oumlğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel oumlğrenme

materyalidir

Millicirc Eğitim Bakanlığınca uumlcretsiz olarak verilmiştir

PARA İLE SATILMAZ

i

ACcedilIKLAMALAR ii GİRİŞ 1 OumlĞRENME FAALİYETİ-1 3 1 MANTAR HASTALIKLARI 3

11 Mantarların Genel Oumlzellikleri 3 12 Mantar Hastalıklarının Sınıflandırılması 4

121 Yuumlzeyel Mantar Hastalıkları 5 122 Kutanoumlz Mikozlar 5 123 Subkutan (Deri Altı) Mikozlar 6 124 Sistemik Mikozlar 10 125 Fırsatccedilı Mikozlar 12

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları 13 UYGULAMA FAALİYETİ 14 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 15

OumlĞRENME FAALİYETİ-2 17 2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI 17

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar 17 22 Parazitlerin Sınıflandırılması 19 23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları 20 24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu 23 25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu 24 26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu 25 27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu 26 28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu 27 UYGULAMA FAALİYETİ 29 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 30

OumlĞRENME FAALİYETİ-3 31 3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI 31

31 Helmintlerin Sınıflandırılması 31 32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu 32 33 Taenia Solium İnfeksiyonu 34 34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu 34 35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları 35 36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu 37 37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu 38 38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu 40 39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları 41 UYGULAMA FAALİYETİ 43 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 44

MODUumlL DEĞERLENDİRME 46 CEVAP ANAHTARLARI 47 KAYNAKCcedilA 48

İCcedilİNDEKİLER

ii

ACcedilIKLAMALAR

ALAN Sağlık Hizmetleri

DAL Sağlık Bakım Teknisyenliği

MODUumlLUumlN ADI Mantar ve Parazit Hastalıkları

MODUumlLUumlN SUumlRESİ 4020

MODUumlLUumlN AMACI

Oumlğrenciye mantar hastalıklarını protozoon ve helmint

enfeksiyonlarını bunlardan korunma yollarını ayırt

etmeye youmlnelik bilgi ve becerileri kazandırmaktır

MODUumlLUumlN OumlĞRENME

KAZANIMLARI

1 Mantarların neden olduğu hastalıkları ve korunma

yollarını ayırt edebileceksiniz

2 Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt

edebileceksiniz

3 Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt

edebileceksiniz

EĞİTİM OumlĞRETİM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam Sınıf teknik oda

Donanım Bilgisayar internet projeksiyon yazılı ve

goumlrsel materyaller laboratuvar araccedil gereccedilleri

OumlLCcedilME VE

DEĞERLENDİRME

Moduumll iccedilinde yer alan her oumlğrenme faaliyetinden sonra

verilen oumllccedilme araccedilları ile kendinizi değerlendireceksiniz

ACcedilIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Oumlğrenci

Parazitler hayvanlarda ve insanlarda oumlnemli hastalıklara neden olmaktadır Parazitlerin

insanlara bulaşmasında etkili olan koşullar arasında sıklıkla kırsal alanda yaşam ve sağlıksız

yeme iccedilme oumln plana ccedilıkmaktadır Birccedilok hastalıkta olduğu gibi mantar hastalıkları ve

paraziter hastalıklarda da zaman ve ekonomik kayıplar yaşanmaktadır Bu nedenle

Hastalıkların sebepleri ve korunma yollarını bir sağlık ccedilalışanı olarak ccedilevremize ve hastalara

anlatarak sağlıklı yaşama destek olmalıyız

Bu moduumllle mantar ve parazit hastalıklarının sebepleri ve korunma yolları hakkında

bilgi edineceksiniz

GİRİŞ

2

3

OumlĞRENME FAALİYETİ-1

Mantarların neden olduğu hastalıkları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Mantar hastalığına neden olan faktoumlrler nelerdir Araştırarak arkadaşlarınızla

paylaşınız

Mantar hastalıklarında hijyenin oumlnemini nedir Araştırarak arkadaşlarınızla

paylaşınız

1 MANTAR HASTALIKLARI

Ccedilok eski ccedilağlardan beri en sık goumlruumllen deri enfeksiyonları mantarlardır Mantarlar

doğada sayıca ccedilok fazla olan genellikle nemli ortamlarda yaşamaya elverişli canlılardır

Mantar rahatsızlıkları ccedilok buumlyuumlk kitleleri etkilemekte ve ccediloğu zaman kişide buumlyuumlk

rahatsızlık oluşturmadığından tedavi iccedilin başvuran hastaların sayısı az olmakta ve kişiden

kişiye bulaşılırlığı artmaktadır

Mantarlar insanlarda genellikle deri ve tırnakların altında ccediloğalan ve ancak mikroskop

ile goumlruumllebilecek kuumlccediluumlk organizmalardır Bu organizmalar buumltuumln ccedilevremizde oumlzellikle

ayakkabı ve terliklerde havlularda bahccedilede evde genel kullanıma accedilık duşlar jimnastik

salonları yuumlzme havuzlarının basamakları otel ve cami halıları gibi ortamlarda bulunurlar

Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır ve kolaylıkla yayılabilir Ayak ve tırnak mantar

hastalıkları tedavi edilmediklerinde vuumlcudunuzun diğer boumlluumlmlerine yayılabilir yakınlarınıza

bulaşabilir veya vuumlcudunuzda bakterilere bağlı daha ciddi enfeksiyonlara neden olabilir

Mantarların insanlarda oluşturduğu hastalığa mikoz adı verilir

11 Mantarların Genel Oumlzellikleri

Mantarlar oumlkaryot huumlcreler olup genellikle tek huumlcrelidirler bazıları ccedilok huumlcreli bitki

ve hayvan huumlcrelerine benzer Belirgin bir ccedilekirdek ccedilekirdekccedilik ccedilekirdek zarı stoplazma

mitokondri golgi aygıtı endoplazmik retikulum sterol ve kitinli (chitin bazı boumlceklerin

vuumlcudunu oumlrten kabuk ya da kabuğumsu polisakkaritten ibaret sert madde) sert bir huumlcre

duvarı bulunur Fotosentez yapamaz Doğada yaygın olarak bulunan mantarlar arasında

insanlarda hastalık yapanlar sınırlı sayıdadır

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

OumlĞRENME KAZANIMI

4

Tablo 11 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

Genel olarak mantarlar aşağıda belirtilen oumlzellikleri goumlsterir

Huumlcre duvar yapısında bulunan kitin mantarın bakterilerden ayrılmasını sağlar

Huumlcre duvarında kitin mannanlar glukanlar ve diğer kompleksler vardır

Huumlcre duvarındaki kitin (N-asetilglukozamin polimeri) antibiyotiklerden

etkilenmez

Huumlcre zarında sterol bulunur İnsanda kolesterol hacirclinde bulunurken mantar

huumlcresinde ergosterol zimosterol şeklinde bulunur

Spor yapıları mantarın yayılmasında insana bulaşmasında ve uumlremesinde roluuml

vardır

Morfolojik oumlzelliklerine besiyerinde oluşturdukları kolonilerin oumlzelliklerine

goumlre maya ve kuumlf şeklinde ayrılırlar Mantarlar goumlruumlnuumlm oumlzelliklerine goumlre kuumlf

ve maya mantarları olarak da sınıflandırılır

Bazı mantar tuumlrleri oda ısısında kuumlf tarzında uumlreme goumlsterirken 37 0Crsquode maya

tarzında uumlreme goumlsterirler Bu oumlzelliklerdeki mantarlar dimorfik (difazik)

mantarlar olarak isimlendirilir

Eşeyli ve eşeysiz uumlreme oumlzelliklerine sahiptir Mantarlar uumlreme oumlzelliklerine

goumlre eşeyli uumlreyen ve eşeysiz uumlreyen mantarlar olarak da sınıflandırılır

Hiccedilbir mantar zorunlu anaerop değildir

Sitoplazmik zarda ergosterol iccedilerirler

Tuumlm mantarlar gram (+) boyanır

12 Mantar Hastalıklarının Sınıflandırılması

Deri hastalıkları iccedilinde mantar hastalıkları oumlnemli bir yer tutmaktadır Dermatoloji

polikliniklerine başvuran hastaların yaklaşık 10rsquounu mantar hastalıkları oluşturmaktadır

Mantar hastalıkları etkenin vuumlcuda yerleşim yerine goumlre aşağıda belirtildiği şekilde

sınıflandırılır

5

Yuumlzeyel mikozlar

Kutanoumlz mikozlar

Subkutan mikozlar

Sistemik mikozlar

Fırsatccedilı mikozlar

121 Yuumlzeyel Mantar Hastalıkları

Yuumlzeyel mantar enfeksiyonları saccedil ve derinin dış tabakalarıyla sınırlıdır Huumlcresel

immuumln yanıtı uyarmazlar Kozmetik sorunlara neden olurlar En sık rastlanan yuumlzeyel mantar

enfeksiyoları ve etkenleri şunlardır

Tinea nigra Avuccedil iccedili ya da tabanında kahverengi-siyah lekeler oluşturur

Etken Exophilia werneckii (Cladosporium werneckii)rsquodir Sadece deriyi tutar

Siyah dimorfik yapılar goumlsteren bir mantardır

Kara piedra Enfekte saccedilta sert noduumlller şeklindedir Etken Piedra hortaersquodir

Sadece saccedilı turar Mikroskopta oumlrnekte askosporlar goumlruumlluumlr

Ak piedra Saccedil sakal bıyıkta beyazımsı noduumlller şeklinde hastalık yapar

Etken Trichosporon beigeliirsquo dir Sadece saccedilı tutar Mikrobiyolojik kuumlltuumlruuml

yapılarak tanı konulur

Tenea versıcolor (pıtriazis versicolor) Etken mallessezia furfurrsquodur Normal

deride bulunan lipofilik bir mantardır Lezyonlar deride oumlzellikle boyun ve

goumlğsuumln uumlst kısımlarında hipo ndash hiper pigmente neden olur Lezyonlar bazen

kaşıntılıdır Lezyonlar kolayca kaşınır ve pullanma şeklinde doumlkuumlntuumller goumlruumlluumlr

(yonga belirtisi)

Resim 11 Pityriasis versicolor

122 Kutanoumlz Mikozlar

Deri mikozları (kutanoumlz) dermatofit grubu mantarlar deri saccedil ve tırnakları enfekte

ederler Genellikle insandan insana yakın temas sonucu bulaşırlar Bunun yanı sıra

hayvandan insana ve topraktan insana bulaşan dermatofitler de bulunur

Klasik klinik tablo tinea olarak adlandırılır

6

T pedis (ayak mantarı)

T kapitis (saccedil mantarı)

T barba (sakal mantarı)

T unguium (tırnak mantarı)

Etkilenen boumllgede kaşıntı cilt lezyonları ve kızarıklık halkasal şekilli lezyonlar koyu

veya accedilık renkli değişik alanlar gibi belirti ve şikacircyetlere neden olabilirler

Tanı esas olarak cildin goumlruumlnuumlmuumlne goumlre konur Bazı mantarlar oumlzel bir mavi ışıkla

karanlık odada incelenirse floresan verirler Kesin tanı alınan oumlrneklerin mikroskopta

incelenmesi ile konur Ciltten alınan kazıntı ayrıca laboratuvara goumlnderilerek kuumlltuumlrde

uumlremesi değerlendirilebilir

Tedavide kişisel bakım ccedilok oumlnemlidir Deri temiz ve kuru tutulmalıdır Ciddi ve uzun

suumlreli enfeksiyonlarda hekime başvurulmalıdır Hekim ağızdan kullanılan veya cilde suumlruumllen

ilaccedillar oumlnerebilmektedir Tedavi edilmediği zaman uumlzerinde bakterilerin uumlremesi ile ikincil

bakteriyel enfeksiyonlar olabilir Yuumlksek yoğunlukta mantar sporları iccedilerebilecek yuumlzeylerde

yalın ayak yuumlruumlmekten kaccedilınılmalıdır (halı doumlşeli zeminler banyo yerleri duşlar jimnastik

salonları soyunma odaları yuumlzme salonları hamamlar gibi) Tırnaklar kısa ve duumlz

kesilmelidir Kenarları yuvarlak kesilmemelidir Vuumlcudun diğer kısımlarında olan tinea pedis

ve yuumlzeysel mantar enfeksiyonlarına baktırıp tedavi ettirilmelidir Normal ve anormal

tırnakları kesmek iccedilin farklı tırnak makasları kullanılmalıdır Aile uumlyeleri veya yakın

arkadaşlar temas eden kişiler Tinea pedis ve tırnak mantarı iccedilin tedavi edilmelidir

123 Subkutan (Deri Altı) Mikozlar

Subkuumltan mantar enfeksiyonlarının ccediloğunluğu tropikal ve subtropikal boumllgelerde

goumlruumlluumlr dermisi ve subkuumltan dokuyu etkiler

1231 Sporotrikoz

Toprakta yaygın hacirclde bulunurlar Cilt subkuumltan doku ve lenfatik sistemde kronik

enfeksiyondur Bahccedile-orman işleriyle uğraşanlarda sık goumlruumlluumlr

Resim 12 Subkutan mikoz

7

Sporotrikoz sebeplerinden bazıları şunlardır

Sporotrikoz genellikle bir guumll dikeni veya keskin bir kıymık yuumlzuumlnden kuumlf

sporlarının deri altına girmesiyle başlar

Ayrıca hasarsız cildin kuumlfluuml saman veya yosunla temasından sonra da

başlayabilir

Ccediliftccedililer fidanlık ccedilalışanları bahccedileciler ve bahccedilıvanlar bu hastalıkta yuumlksek risk

grubunu oluşturur

Ccedilok nadir olmak uumlzere kediler ve tespih boumlcekleri de hastalığı taşıyabilir

Nadir vakalarda soumlz konusu organizmalardan solunum veya sindirim yoluyla

alınabilir bu durumda vuumlcudun deri dışındaki kısımları etkilenir

Hastalık kişiden kişiye geccedilmiyor gibi goumlruumlnuumlr

Sporotikoz enfeksiyon belirtileri şunlardır

Kuumlf sporları deriye girdikten sonra hastalığın gelişmesi guumlnler ila aylar suumlrer

İlk belirti pembeyle morumsu renklerde ciltteki sert bir yumrudur Bu noduumll

genellikle ağrısızdır ve dokununca da ccedilok hafif bir ağrı verir

Zaman iccedilinde noduumll accedilık bir yaraya doumlnuumlşerek yaradan şeffaf bir sıvı akabilir

Tedavi edilmezse noduumll ve uumllser kronikleşir yıllarca iyileşmeden kalabilir

Vakaların yaklaşık yuumlzde 60rsquoında kuumlf lenf noduumllleri boyunca ilerler Zaman

iccedilinde yeni noduumlller ve yaralar hastalık bulaşmış bacak veya kolda hizalı bir

şekilde ccedilıkabilir Bu durumda yıllarca devam edebilir

Ccedilok nadir durumlarda enfeksiyon vuumlcudun diğer kısımlarına sıccedilrayabilir

Hastalık kemikleri eklemleri akciğerleri ve beyni etkileyebilir Boumlyle bir yayılma

sadece bağışıklık sistemi zayıflamış insanlarda goumlruumlluumlr Oumlluumlmcuumll olabilen bu enfeksiyonların

tedavisi ccedilok zor olabilir

Evde tedavide sporotrikoz iccedilin yapılabilecek bilinen bir şey yoktur Yaralar temiz

tutulmalı ve iyileşene kadar kapatılmalıdır

1232 Kromoblastomikoz

Genellikle ayak ve bacaklarda etkenin travma ile dokuya girmesinden sonra ortaya

ccedilıkan ve yavaş gelişen kabuklu lezyonlar şeklindedir

Hastalık tropikal ve subtropikal boumllgelerde sıktır Orta ve Guumlney Amerikarsquoda goumlruumlluumlr

ancak Guumlney Afrika Asya ve Avustralyarsquodan da kromoblastomikoz rapor edilmektedir

Etken mantarlar doğada toprakta ccediluumlruumlmuumlş bitkilerde yaygın olarak bulunur

Enfeksiyon etkenin travma ile deriye girmesi sonrasında gelişir Ccedilıplak ayakla ccedilalışan tarım

işccedililerinde sık goumlruumlluumlr Toprakta ccedilalışırken travmaya sık maruz kalmaları nedeniyle

enfeksiyon erişkin erkeklerde kadın ve ccedilocuklardan daha sık goumlruumlluumlr

Enfeksiyon insandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz Enfeksiyon kıymık

batması kesi gibi kuumlccediluumlk bir travma ile etkenin deriye girmesinden sonra başlar En sık

ayaklar ve bacakların alt kısmında daha nadiren el kol sırt ense ve yuumlzde goumlruumlluumlr

8

Olguların ccediloğunda lezyon tek taraflıdır ve etkenin hangi kuumlf olduğuna goumlre

değişmeden kromoblastomikoz lezyonları aynıdır

İlk lezyon travma yerinde travmadan uzun suumlre sonra eritemli ve bazen verruumlkoumlz

zemin uumlzerinde kuumlccediluumlk pembe ağrısız pullanan bazen kaşıntılı da olabilen papuumll (deriden

kabarık sınırları belirgin lt1cmrsquolik lezyon) veya noduumll şeklinde başlar Enfeksiyonun

gelişmesi ccedilok yavaş olduğundan birccedilok hasta ilk travmayı hatırlamaz İlk lezyondan aylar-

yıllar sonra ilk lezyonun ccedilevresinde morumsu renkte siğile benzeyen pullanan noduumlller

şeklinde yeni lezyonlar gelişir Bu yeni lezyonlar yumuşak ya da sert tuumlmoumlrler şeklindedir

Lezyonun ortası iyileşirken ccedilevreye doğru yayılım olur Lezyonlar genellikle buumlyuumlme ve

gruplaşma eğilimindedir

Eski lezyonlar karnabahar goumlruumlnuumlmuumlnde olup yuumlzeyde kuumlccediluumlk uumllserasyonlar ya da

puumlruumllan akıntıya bağlı lsquosiyah noktalarrsquo goumlruumlluumlr Bu lezyonlar kaşıntılı nadiren ağrılı da

olabilir Kaşınma ile otoinokuumllasyon (kendi kendini enfekte etme) ya da lenfatik yayılım

nedeni ile satellit lezyonlar gelişir Lezyonlar birleşip iri verruumlkoumlz topluluklar oluşturabilir

Enfeksiyon yayılıp tuumlm ekstremiteyi (kol bacak) tutsa bile hastanın genel sağlık durumu

bozulmaz Kromoblastomikozun en oumlnemli komplikasyonu uzun suumlre tedavisiz kalan

olgularda cilt kanseri gelişmesidir

Endemik boumllgelerde bacakta tek taraflı siğilimsi atrofik veya skarlı lezyonlar

kromoblastomikozu duumlşuumlnduumlrmelidir Tanı lezyonlardan alınan kazıntı veya biyopsi

oumlrneğinin incelenmesi ile konur Kromoblastomikozun kesin tanısı etkenin kuumlltuumlrde

uumlretilmesine bağlıdır

Kromoblastomikoz tedavisi guumlccedil bir enfeksiyondur Kuumlccediluumlk lezyonlar cerrahi ile

ccedilıkarılabilir Cerrahi girişim mutlaka antifungal bir ilaccedilla desteklenmelidir

1233 Miccediletom

Miccediletoma (madura ayağı maduromikozis) etken mikroorganizmanın travmatik olarak

inokulasyonu ile gelişen deri ve deri altını tutan bir enfeksiyondur Bazen enfeksiyon kas

fasia ve kemiğe kadar ilerleyebilir

Miccediletomayı oluşturan ve papuumll şeklinde başlıyan yavaş gelişen noduumlller abse veya

fistuumlller oluşturacak şekilde ilerler Puumlruumllan veya seroanjiyoumlz bir akıntı vardır Akıntı iccedilinde

etkene bağlı olarak değişik renkte olan granuumlller saptanır Hastalıkta genellikle sistemik

bulgular yoktur ancak akciğer ve santral sinir sistemi tutulumu olduğu zaman sistemik bulgu

olabilir Ağır olgular dışında genellikle ağrı yoktur Ateş olaya bakteriyel enfeksiyon

eklenince ortaya ccedilıkabilir Lezyonda skar dokusu ile kapanmış sinuumlsler ve yeni oluşmuş

sinuumlslerin bir arada olduğu goumlruumlluumlr

9

Resim 13 Maduromikozis

1234 Rinosporidiyoz

Tuumlrkiyersquode bu zamana kadar bildirim yapılmamıştır Etken Rhinosporidium seeberi

oumlzellikle durgun sulardan burun ve goumlz yoluyla alınır İmmuumln yetmezlikle enfeksiyon

arasında bir ilişki yoktur Hindistan Sri Lanka Guumlney Amerika ve Afrikarsquoda endemiktir

Amerika Guumlneydoğu Asya gibi duumlnyanın pek ccedilok yerinden de yeni olgular bildirilmektedir

R seeberi uzun suumlreli ağrısız bir hastalığa neden olur 30 yıl kadar uzun suumlren enfeksiyon

bildirilmiştir Mortalite sadece birkaccedil yaygın enfeksiyonda bildirilmiştir Hastalık erkeklerde

kadınlara goumlre doumlrt kat daha fazla goumlruumllmektedir Sıklıkla ccedilocuklarda ve 15-40 yaşları

arasında ortaya ccedilıkar

Hastalığın nazal belirtileri tek taraflı burun tıkanıklığı epistaksis kaşıntı rinit

hapşırma rinore postnazal akıntı oumlksuumlruumlk ve sıklıkla burun kanallarında yabancı cisim hissi

şeklindedir

Goumlz belirtileri başlangıccedilta asemptomatiktir Hastalığın ilerlemesiyle goumlzyaşında artış

fotofobi kızarıklık sekonder enfeksiyonlar goumlruumlluumlr Burun ve goumlzde saplı veya sapsız ccedililek

benzeri goumlruumlnuumlmde polipler gelişebilir Papilloma gibi başlayıp yavaş yavaş verruumlkoumlz

lezyonlara doumlnuumlşen deri belirtileri de olur

1235 Lobomikoz

Lobomikozun başlaması ccedilok yavaş ve sinsi hastalığın seyri ccedilok yavaştır oumlyle ki 40-

50 yıl suumlrebilir Hastalığın kuluccedilka suumlresinin uzun olması endemik boumllgede bulunma

oumlykuumlsuumlnuumln araştırılmasını gerekli kılar

Hastalık travmaya bağlı derideki zedelenme sonucu gelişir Bunlar kıymık batması ve

boumlcek ısırmasının yanı sıra yılan sokması kesi ve bitki keserken yaralanma sonucu

oluşabilir Etken oumlzellikle sulak ccedilevrelerde yaygın bulunur

Hastalık Amerika kıtasının tropikal boumllgesinde yaygındır Etken deriden girip aylar ya

da yıllarca burada kalır daha sonra deri altı dokulara geccedilerek genellikle 30-40 yaşlarındaki

erkeklerde hastalığa yol accedilar

10

124 Sistemik Mikozlar

Sistemik mikozlar hastalığın etkenine goumlre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır

1241 Blastomikoz

Blastomikoz dimorfik bir mantar olan Blastomyces dermatitidis tarafından oluşturulan

endemik bir mikozdur Hastalık mantar sporlarının inhale edilmesi sonucu akciğerlerde

başlar ve sıklıkla subklinik seyreder Hematojen yayılım sonucunda daha ccedilok deri kemik ve

genitouumlriner sistemde enfeksiyon oluşturur

Blastomikoz coğrafi alan ve yaşa goumlre dağılım goumlstermektedir Bu hastalık kuzey

Amerikarsquonın guumlney ve guumlney doğu boumllgelerde yaygın olarak Afrika Meksika ve guumlney

Amerikarsquonın orta kısımlarında daha az sıklıkta goumlruumllmektedir

Blastomikoz tablosu genellikle akciğerlerde başlar İnfeksiyon kendiliğinden

iyileşebileceği gibi kronik bir seyir de goumlsterebilir Bazı olgularda enfeksiyon akciğerlerde

sınırlı kalmakla birlikte bazı olgularda deri kemik prostat ve diğer organlara yayılım soumlz

konusudur

1242 Koksidioidomikoz

Koksidioidomikoz birbirinden ayırt edilemeyen Coccidioides immitis ve Coccidioides

posadasii tarafından meydana getirilir

Etken duumlnyanın Batı Yarımkuumlresinde neredeyse tamamı kuzey ve 40 enlem uumlzerinde

sınırlı boumllgeye hastır Dimorfik bir mantar olup ABDnin guumlneybatısı Meksikanın kuzeyi ve

Orta ve Guumlney Amerikanın bazı boumllgelerinde yoğunlaşmıştır Koksidial antijenle California

okul ccedilocuklarında deri testi reaktivitesi ile prevalans araştırmalarında enfeksiyon riski

yaklaşık 15 hatta askeri personelde bu oran 25-50 arasında iken buguumln bu risk her yıl

iccedilin 3 olarak hesaplanmaktadır

1243 Histoplazmoz

Histoplazmoz insan ve hayvanda mantara bağlı olarak goumlruumllen akciğer hastalıklarının

en oumlnemli nedenlerindendir Etken Histoplam capsulatumdur İnfeksiyon tuumlm duumlnyada

goumlruumlluumlr ve miccedilel parccedilaları ve mikrokonidyaların inhalasyonu sonucu gelişir İnsidansı

duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinde buumlyuumlk farklılıklar goumlsterir

H capsulatum doğada azot iccedileriği yuumlksek toprakta ve yarasa ve kuş tuumlrlerinin yaşadığı

yerlerde bulunur H capsulatum kuş pisliği tavuk kuumlmesleri yarasaların yaşadığı mağaralar

ve benzeri yerlerden soyutlanabilir Konidyalar kuruduğunda kolayca havaya dağılır ve

ruumlzgacircrla veya kuş ve yarasalarla da taşınabilir Etken hastalığın en prevalan olduğu şu

coğrafik boumllgelerde yaygındır Missouride Ohio-Mississippi Vadisi Kentucky Tennessee

Indiana Ohio ve Guumlney İllinois Bu boumllge kuş dışkılarının yığınlar hacirclinde en yaygın

bulunduğu yerdir

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 3: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

i

ACcedilIKLAMALAR ii GİRİŞ 1 OumlĞRENME FAALİYETİ-1 3 1 MANTAR HASTALIKLARI 3

11 Mantarların Genel Oumlzellikleri 3 12 Mantar Hastalıklarının Sınıflandırılması 4

121 Yuumlzeyel Mantar Hastalıkları 5 122 Kutanoumlz Mikozlar 5 123 Subkutan (Deri Altı) Mikozlar 6 124 Sistemik Mikozlar 10 125 Fırsatccedilı Mikozlar 12

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları 13 UYGULAMA FAALİYETİ 14 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 15

OumlĞRENME FAALİYETİ-2 17 2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI 17

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar 17 22 Parazitlerin Sınıflandırılması 19 23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları 20 24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu 23 25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu 24 26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu 25 27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu 26 28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu 27 UYGULAMA FAALİYETİ 29 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 30

OumlĞRENME FAALİYETİ-3 31 3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI 31

31 Helmintlerin Sınıflandırılması 31 32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu 32 33 Taenia Solium İnfeksiyonu 34 34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu 34 35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları 35 36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu 37 37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu 38 38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu 40 39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları 41 UYGULAMA FAALİYETİ 43 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 44

MODUumlL DEĞERLENDİRME 46 CEVAP ANAHTARLARI 47 KAYNAKCcedilA 48

İCcedilİNDEKİLER

ii

ACcedilIKLAMALAR

ALAN Sağlık Hizmetleri

DAL Sağlık Bakım Teknisyenliği

MODUumlLUumlN ADI Mantar ve Parazit Hastalıkları

MODUumlLUumlN SUumlRESİ 4020

MODUumlLUumlN AMACI

Oumlğrenciye mantar hastalıklarını protozoon ve helmint

enfeksiyonlarını bunlardan korunma yollarını ayırt

etmeye youmlnelik bilgi ve becerileri kazandırmaktır

MODUumlLUumlN OumlĞRENME

KAZANIMLARI

1 Mantarların neden olduğu hastalıkları ve korunma

yollarını ayırt edebileceksiniz

2 Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt

edebileceksiniz

3 Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt

edebileceksiniz

EĞİTİM OumlĞRETİM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam Sınıf teknik oda

Donanım Bilgisayar internet projeksiyon yazılı ve

goumlrsel materyaller laboratuvar araccedil gereccedilleri

OumlLCcedilME VE

DEĞERLENDİRME

Moduumll iccedilinde yer alan her oumlğrenme faaliyetinden sonra

verilen oumllccedilme araccedilları ile kendinizi değerlendireceksiniz

ACcedilIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Oumlğrenci

Parazitler hayvanlarda ve insanlarda oumlnemli hastalıklara neden olmaktadır Parazitlerin

insanlara bulaşmasında etkili olan koşullar arasında sıklıkla kırsal alanda yaşam ve sağlıksız

yeme iccedilme oumln plana ccedilıkmaktadır Birccedilok hastalıkta olduğu gibi mantar hastalıkları ve

paraziter hastalıklarda da zaman ve ekonomik kayıplar yaşanmaktadır Bu nedenle

Hastalıkların sebepleri ve korunma yollarını bir sağlık ccedilalışanı olarak ccedilevremize ve hastalara

anlatarak sağlıklı yaşama destek olmalıyız

Bu moduumllle mantar ve parazit hastalıklarının sebepleri ve korunma yolları hakkında

bilgi edineceksiniz

GİRİŞ

2

3

OumlĞRENME FAALİYETİ-1

Mantarların neden olduğu hastalıkları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Mantar hastalığına neden olan faktoumlrler nelerdir Araştırarak arkadaşlarınızla

paylaşınız

Mantar hastalıklarında hijyenin oumlnemini nedir Araştırarak arkadaşlarınızla

paylaşınız

1 MANTAR HASTALIKLARI

Ccedilok eski ccedilağlardan beri en sık goumlruumllen deri enfeksiyonları mantarlardır Mantarlar

doğada sayıca ccedilok fazla olan genellikle nemli ortamlarda yaşamaya elverişli canlılardır

Mantar rahatsızlıkları ccedilok buumlyuumlk kitleleri etkilemekte ve ccediloğu zaman kişide buumlyuumlk

rahatsızlık oluşturmadığından tedavi iccedilin başvuran hastaların sayısı az olmakta ve kişiden

kişiye bulaşılırlığı artmaktadır

Mantarlar insanlarda genellikle deri ve tırnakların altında ccediloğalan ve ancak mikroskop

ile goumlruumllebilecek kuumlccediluumlk organizmalardır Bu organizmalar buumltuumln ccedilevremizde oumlzellikle

ayakkabı ve terliklerde havlularda bahccedilede evde genel kullanıma accedilık duşlar jimnastik

salonları yuumlzme havuzlarının basamakları otel ve cami halıları gibi ortamlarda bulunurlar

Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır ve kolaylıkla yayılabilir Ayak ve tırnak mantar

hastalıkları tedavi edilmediklerinde vuumlcudunuzun diğer boumlluumlmlerine yayılabilir yakınlarınıza

bulaşabilir veya vuumlcudunuzda bakterilere bağlı daha ciddi enfeksiyonlara neden olabilir

Mantarların insanlarda oluşturduğu hastalığa mikoz adı verilir

11 Mantarların Genel Oumlzellikleri

Mantarlar oumlkaryot huumlcreler olup genellikle tek huumlcrelidirler bazıları ccedilok huumlcreli bitki

ve hayvan huumlcrelerine benzer Belirgin bir ccedilekirdek ccedilekirdekccedilik ccedilekirdek zarı stoplazma

mitokondri golgi aygıtı endoplazmik retikulum sterol ve kitinli (chitin bazı boumlceklerin

vuumlcudunu oumlrten kabuk ya da kabuğumsu polisakkaritten ibaret sert madde) sert bir huumlcre

duvarı bulunur Fotosentez yapamaz Doğada yaygın olarak bulunan mantarlar arasında

insanlarda hastalık yapanlar sınırlı sayıdadır

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

OumlĞRENME KAZANIMI

4

Tablo 11 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

Genel olarak mantarlar aşağıda belirtilen oumlzellikleri goumlsterir

Huumlcre duvar yapısında bulunan kitin mantarın bakterilerden ayrılmasını sağlar

Huumlcre duvarında kitin mannanlar glukanlar ve diğer kompleksler vardır

Huumlcre duvarındaki kitin (N-asetilglukozamin polimeri) antibiyotiklerden

etkilenmez

Huumlcre zarında sterol bulunur İnsanda kolesterol hacirclinde bulunurken mantar

huumlcresinde ergosterol zimosterol şeklinde bulunur

Spor yapıları mantarın yayılmasında insana bulaşmasında ve uumlremesinde roluuml

vardır

Morfolojik oumlzelliklerine besiyerinde oluşturdukları kolonilerin oumlzelliklerine

goumlre maya ve kuumlf şeklinde ayrılırlar Mantarlar goumlruumlnuumlm oumlzelliklerine goumlre kuumlf

ve maya mantarları olarak da sınıflandırılır

Bazı mantar tuumlrleri oda ısısında kuumlf tarzında uumlreme goumlsterirken 37 0Crsquode maya

tarzında uumlreme goumlsterirler Bu oumlzelliklerdeki mantarlar dimorfik (difazik)

mantarlar olarak isimlendirilir

Eşeyli ve eşeysiz uumlreme oumlzelliklerine sahiptir Mantarlar uumlreme oumlzelliklerine

goumlre eşeyli uumlreyen ve eşeysiz uumlreyen mantarlar olarak da sınıflandırılır

Hiccedilbir mantar zorunlu anaerop değildir

Sitoplazmik zarda ergosterol iccedilerirler

Tuumlm mantarlar gram (+) boyanır

12 Mantar Hastalıklarının Sınıflandırılması

Deri hastalıkları iccedilinde mantar hastalıkları oumlnemli bir yer tutmaktadır Dermatoloji

polikliniklerine başvuran hastaların yaklaşık 10rsquounu mantar hastalıkları oluşturmaktadır

Mantar hastalıkları etkenin vuumlcuda yerleşim yerine goumlre aşağıda belirtildiği şekilde

sınıflandırılır

5

Yuumlzeyel mikozlar

Kutanoumlz mikozlar

Subkutan mikozlar

Sistemik mikozlar

Fırsatccedilı mikozlar

121 Yuumlzeyel Mantar Hastalıkları

Yuumlzeyel mantar enfeksiyonları saccedil ve derinin dış tabakalarıyla sınırlıdır Huumlcresel

immuumln yanıtı uyarmazlar Kozmetik sorunlara neden olurlar En sık rastlanan yuumlzeyel mantar

enfeksiyoları ve etkenleri şunlardır

Tinea nigra Avuccedil iccedili ya da tabanında kahverengi-siyah lekeler oluşturur

Etken Exophilia werneckii (Cladosporium werneckii)rsquodir Sadece deriyi tutar

Siyah dimorfik yapılar goumlsteren bir mantardır

Kara piedra Enfekte saccedilta sert noduumlller şeklindedir Etken Piedra hortaersquodir

Sadece saccedilı turar Mikroskopta oumlrnekte askosporlar goumlruumlluumlr

Ak piedra Saccedil sakal bıyıkta beyazımsı noduumlller şeklinde hastalık yapar

Etken Trichosporon beigeliirsquo dir Sadece saccedilı tutar Mikrobiyolojik kuumlltuumlruuml

yapılarak tanı konulur

Tenea versıcolor (pıtriazis versicolor) Etken mallessezia furfurrsquodur Normal

deride bulunan lipofilik bir mantardır Lezyonlar deride oumlzellikle boyun ve

goumlğsuumln uumlst kısımlarında hipo ndash hiper pigmente neden olur Lezyonlar bazen

kaşıntılıdır Lezyonlar kolayca kaşınır ve pullanma şeklinde doumlkuumlntuumller goumlruumlluumlr

(yonga belirtisi)

Resim 11 Pityriasis versicolor

122 Kutanoumlz Mikozlar

Deri mikozları (kutanoumlz) dermatofit grubu mantarlar deri saccedil ve tırnakları enfekte

ederler Genellikle insandan insana yakın temas sonucu bulaşırlar Bunun yanı sıra

hayvandan insana ve topraktan insana bulaşan dermatofitler de bulunur

Klasik klinik tablo tinea olarak adlandırılır

6

T pedis (ayak mantarı)

T kapitis (saccedil mantarı)

T barba (sakal mantarı)

T unguium (tırnak mantarı)

Etkilenen boumllgede kaşıntı cilt lezyonları ve kızarıklık halkasal şekilli lezyonlar koyu

veya accedilık renkli değişik alanlar gibi belirti ve şikacircyetlere neden olabilirler

Tanı esas olarak cildin goumlruumlnuumlmuumlne goumlre konur Bazı mantarlar oumlzel bir mavi ışıkla

karanlık odada incelenirse floresan verirler Kesin tanı alınan oumlrneklerin mikroskopta

incelenmesi ile konur Ciltten alınan kazıntı ayrıca laboratuvara goumlnderilerek kuumlltuumlrde

uumlremesi değerlendirilebilir

Tedavide kişisel bakım ccedilok oumlnemlidir Deri temiz ve kuru tutulmalıdır Ciddi ve uzun

suumlreli enfeksiyonlarda hekime başvurulmalıdır Hekim ağızdan kullanılan veya cilde suumlruumllen

ilaccedillar oumlnerebilmektedir Tedavi edilmediği zaman uumlzerinde bakterilerin uumlremesi ile ikincil

bakteriyel enfeksiyonlar olabilir Yuumlksek yoğunlukta mantar sporları iccedilerebilecek yuumlzeylerde

yalın ayak yuumlruumlmekten kaccedilınılmalıdır (halı doumlşeli zeminler banyo yerleri duşlar jimnastik

salonları soyunma odaları yuumlzme salonları hamamlar gibi) Tırnaklar kısa ve duumlz

kesilmelidir Kenarları yuvarlak kesilmemelidir Vuumlcudun diğer kısımlarında olan tinea pedis

ve yuumlzeysel mantar enfeksiyonlarına baktırıp tedavi ettirilmelidir Normal ve anormal

tırnakları kesmek iccedilin farklı tırnak makasları kullanılmalıdır Aile uumlyeleri veya yakın

arkadaşlar temas eden kişiler Tinea pedis ve tırnak mantarı iccedilin tedavi edilmelidir

123 Subkutan (Deri Altı) Mikozlar

Subkuumltan mantar enfeksiyonlarının ccediloğunluğu tropikal ve subtropikal boumllgelerde

goumlruumlluumlr dermisi ve subkuumltan dokuyu etkiler

1231 Sporotrikoz

Toprakta yaygın hacirclde bulunurlar Cilt subkuumltan doku ve lenfatik sistemde kronik

enfeksiyondur Bahccedile-orman işleriyle uğraşanlarda sık goumlruumlluumlr

Resim 12 Subkutan mikoz

7

Sporotrikoz sebeplerinden bazıları şunlardır

Sporotrikoz genellikle bir guumll dikeni veya keskin bir kıymık yuumlzuumlnden kuumlf

sporlarının deri altına girmesiyle başlar

Ayrıca hasarsız cildin kuumlfluuml saman veya yosunla temasından sonra da

başlayabilir

Ccediliftccedililer fidanlık ccedilalışanları bahccedileciler ve bahccedilıvanlar bu hastalıkta yuumlksek risk

grubunu oluşturur

Ccedilok nadir olmak uumlzere kediler ve tespih boumlcekleri de hastalığı taşıyabilir

Nadir vakalarda soumlz konusu organizmalardan solunum veya sindirim yoluyla

alınabilir bu durumda vuumlcudun deri dışındaki kısımları etkilenir

Hastalık kişiden kişiye geccedilmiyor gibi goumlruumlnuumlr

Sporotikoz enfeksiyon belirtileri şunlardır

Kuumlf sporları deriye girdikten sonra hastalığın gelişmesi guumlnler ila aylar suumlrer

İlk belirti pembeyle morumsu renklerde ciltteki sert bir yumrudur Bu noduumll

genellikle ağrısızdır ve dokununca da ccedilok hafif bir ağrı verir

Zaman iccedilinde noduumll accedilık bir yaraya doumlnuumlşerek yaradan şeffaf bir sıvı akabilir

Tedavi edilmezse noduumll ve uumllser kronikleşir yıllarca iyileşmeden kalabilir

Vakaların yaklaşık yuumlzde 60rsquoında kuumlf lenf noduumllleri boyunca ilerler Zaman

iccedilinde yeni noduumlller ve yaralar hastalık bulaşmış bacak veya kolda hizalı bir

şekilde ccedilıkabilir Bu durumda yıllarca devam edebilir

Ccedilok nadir durumlarda enfeksiyon vuumlcudun diğer kısımlarına sıccedilrayabilir

Hastalık kemikleri eklemleri akciğerleri ve beyni etkileyebilir Boumlyle bir yayılma

sadece bağışıklık sistemi zayıflamış insanlarda goumlruumlluumlr Oumlluumlmcuumll olabilen bu enfeksiyonların

tedavisi ccedilok zor olabilir

Evde tedavide sporotrikoz iccedilin yapılabilecek bilinen bir şey yoktur Yaralar temiz

tutulmalı ve iyileşene kadar kapatılmalıdır

1232 Kromoblastomikoz

Genellikle ayak ve bacaklarda etkenin travma ile dokuya girmesinden sonra ortaya

ccedilıkan ve yavaş gelişen kabuklu lezyonlar şeklindedir

Hastalık tropikal ve subtropikal boumllgelerde sıktır Orta ve Guumlney Amerikarsquoda goumlruumlluumlr

ancak Guumlney Afrika Asya ve Avustralyarsquodan da kromoblastomikoz rapor edilmektedir

Etken mantarlar doğada toprakta ccediluumlruumlmuumlş bitkilerde yaygın olarak bulunur

Enfeksiyon etkenin travma ile deriye girmesi sonrasında gelişir Ccedilıplak ayakla ccedilalışan tarım

işccedililerinde sık goumlruumlluumlr Toprakta ccedilalışırken travmaya sık maruz kalmaları nedeniyle

enfeksiyon erişkin erkeklerde kadın ve ccedilocuklardan daha sık goumlruumlluumlr

Enfeksiyon insandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz Enfeksiyon kıymık

batması kesi gibi kuumlccediluumlk bir travma ile etkenin deriye girmesinden sonra başlar En sık

ayaklar ve bacakların alt kısmında daha nadiren el kol sırt ense ve yuumlzde goumlruumlluumlr

8

Olguların ccediloğunda lezyon tek taraflıdır ve etkenin hangi kuumlf olduğuna goumlre

değişmeden kromoblastomikoz lezyonları aynıdır

İlk lezyon travma yerinde travmadan uzun suumlre sonra eritemli ve bazen verruumlkoumlz

zemin uumlzerinde kuumlccediluumlk pembe ağrısız pullanan bazen kaşıntılı da olabilen papuumll (deriden

kabarık sınırları belirgin lt1cmrsquolik lezyon) veya noduumll şeklinde başlar Enfeksiyonun

gelişmesi ccedilok yavaş olduğundan birccedilok hasta ilk travmayı hatırlamaz İlk lezyondan aylar-

yıllar sonra ilk lezyonun ccedilevresinde morumsu renkte siğile benzeyen pullanan noduumlller

şeklinde yeni lezyonlar gelişir Bu yeni lezyonlar yumuşak ya da sert tuumlmoumlrler şeklindedir

Lezyonun ortası iyileşirken ccedilevreye doğru yayılım olur Lezyonlar genellikle buumlyuumlme ve

gruplaşma eğilimindedir

Eski lezyonlar karnabahar goumlruumlnuumlmuumlnde olup yuumlzeyde kuumlccediluumlk uumllserasyonlar ya da

puumlruumllan akıntıya bağlı lsquosiyah noktalarrsquo goumlruumlluumlr Bu lezyonlar kaşıntılı nadiren ağrılı da

olabilir Kaşınma ile otoinokuumllasyon (kendi kendini enfekte etme) ya da lenfatik yayılım

nedeni ile satellit lezyonlar gelişir Lezyonlar birleşip iri verruumlkoumlz topluluklar oluşturabilir

Enfeksiyon yayılıp tuumlm ekstremiteyi (kol bacak) tutsa bile hastanın genel sağlık durumu

bozulmaz Kromoblastomikozun en oumlnemli komplikasyonu uzun suumlre tedavisiz kalan

olgularda cilt kanseri gelişmesidir

Endemik boumllgelerde bacakta tek taraflı siğilimsi atrofik veya skarlı lezyonlar

kromoblastomikozu duumlşuumlnduumlrmelidir Tanı lezyonlardan alınan kazıntı veya biyopsi

oumlrneğinin incelenmesi ile konur Kromoblastomikozun kesin tanısı etkenin kuumlltuumlrde

uumlretilmesine bağlıdır

Kromoblastomikoz tedavisi guumlccedil bir enfeksiyondur Kuumlccediluumlk lezyonlar cerrahi ile

ccedilıkarılabilir Cerrahi girişim mutlaka antifungal bir ilaccedilla desteklenmelidir

1233 Miccediletom

Miccediletoma (madura ayağı maduromikozis) etken mikroorganizmanın travmatik olarak

inokulasyonu ile gelişen deri ve deri altını tutan bir enfeksiyondur Bazen enfeksiyon kas

fasia ve kemiğe kadar ilerleyebilir

Miccediletomayı oluşturan ve papuumll şeklinde başlıyan yavaş gelişen noduumlller abse veya

fistuumlller oluşturacak şekilde ilerler Puumlruumllan veya seroanjiyoumlz bir akıntı vardır Akıntı iccedilinde

etkene bağlı olarak değişik renkte olan granuumlller saptanır Hastalıkta genellikle sistemik

bulgular yoktur ancak akciğer ve santral sinir sistemi tutulumu olduğu zaman sistemik bulgu

olabilir Ağır olgular dışında genellikle ağrı yoktur Ateş olaya bakteriyel enfeksiyon

eklenince ortaya ccedilıkabilir Lezyonda skar dokusu ile kapanmış sinuumlsler ve yeni oluşmuş

sinuumlslerin bir arada olduğu goumlruumlluumlr

9

Resim 13 Maduromikozis

1234 Rinosporidiyoz

Tuumlrkiyersquode bu zamana kadar bildirim yapılmamıştır Etken Rhinosporidium seeberi

oumlzellikle durgun sulardan burun ve goumlz yoluyla alınır İmmuumln yetmezlikle enfeksiyon

arasında bir ilişki yoktur Hindistan Sri Lanka Guumlney Amerika ve Afrikarsquoda endemiktir

Amerika Guumlneydoğu Asya gibi duumlnyanın pek ccedilok yerinden de yeni olgular bildirilmektedir

R seeberi uzun suumlreli ağrısız bir hastalığa neden olur 30 yıl kadar uzun suumlren enfeksiyon

bildirilmiştir Mortalite sadece birkaccedil yaygın enfeksiyonda bildirilmiştir Hastalık erkeklerde

kadınlara goumlre doumlrt kat daha fazla goumlruumllmektedir Sıklıkla ccedilocuklarda ve 15-40 yaşları

arasında ortaya ccedilıkar

Hastalığın nazal belirtileri tek taraflı burun tıkanıklığı epistaksis kaşıntı rinit

hapşırma rinore postnazal akıntı oumlksuumlruumlk ve sıklıkla burun kanallarında yabancı cisim hissi

şeklindedir

Goumlz belirtileri başlangıccedilta asemptomatiktir Hastalığın ilerlemesiyle goumlzyaşında artış

fotofobi kızarıklık sekonder enfeksiyonlar goumlruumlluumlr Burun ve goumlzde saplı veya sapsız ccedililek

benzeri goumlruumlnuumlmde polipler gelişebilir Papilloma gibi başlayıp yavaş yavaş verruumlkoumlz

lezyonlara doumlnuumlşen deri belirtileri de olur

1235 Lobomikoz

Lobomikozun başlaması ccedilok yavaş ve sinsi hastalığın seyri ccedilok yavaştır oumlyle ki 40-

50 yıl suumlrebilir Hastalığın kuluccedilka suumlresinin uzun olması endemik boumllgede bulunma

oumlykuumlsuumlnuumln araştırılmasını gerekli kılar

Hastalık travmaya bağlı derideki zedelenme sonucu gelişir Bunlar kıymık batması ve

boumlcek ısırmasının yanı sıra yılan sokması kesi ve bitki keserken yaralanma sonucu

oluşabilir Etken oumlzellikle sulak ccedilevrelerde yaygın bulunur

Hastalık Amerika kıtasının tropikal boumllgesinde yaygındır Etken deriden girip aylar ya

da yıllarca burada kalır daha sonra deri altı dokulara geccedilerek genellikle 30-40 yaşlarındaki

erkeklerde hastalığa yol accedilar

10

124 Sistemik Mikozlar

Sistemik mikozlar hastalığın etkenine goumlre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır

1241 Blastomikoz

Blastomikoz dimorfik bir mantar olan Blastomyces dermatitidis tarafından oluşturulan

endemik bir mikozdur Hastalık mantar sporlarının inhale edilmesi sonucu akciğerlerde

başlar ve sıklıkla subklinik seyreder Hematojen yayılım sonucunda daha ccedilok deri kemik ve

genitouumlriner sistemde enfeksiyon oluşturur

Blastomikoz coğrafi alan ve yaşa goumlre dağılım goumlstermektedir Bu hastalık kuzey

Amerikarsquonın guumlney ve guumlney doğu boumllgelerde yaygın olarak Afrika Meksika ve guumlney

Amerikarsquonın orta kısımlarında daha az sıklıkta goumlruumllmektedir

Blastomikoz tablosu genellikle akciğerlerde başlar İnfeksiyon kendiliğinden

iyileşebileceği gibi kronik bir seyir de goumlsterebilir Bazı olgularda enfeksiyon akciğerlerde

sınırlı kalmakla birlikte bazı olgularda deri kemik prostat ve diğer organlara yayılım soumlz

konusudur

1242 Koksidioidomikoz

Koksidioidomikoz birbirinden ayırt edilemeyen Coccidioides immitis ve Coccidioides

posadasii tarafından meydana getirilir

Etken duumlnyanın Batı Yarımkuumlresinde neredeyse tamamı kuzey ve 40 enlem uumlzerinde

sınırlı boumllgeye hastır Dimorfik bir mantar olup ABDnin guumlneybatısı Meksikanın kuzeyi ve

Orta ve Guumlney Amerikanın bazı boumllgelerinde yoğunlaşmıştır Koksidial antijenle California

okul ccedilocuklarında deri testi reaktivitesi ile prevalans araştırmalarında enfeksiyon riski

yaklaşık 15 hatta askeri personelde bu oran 25-50 arasında iken buguumln bu risk her yıl

iccedilin 3 olarak hesaplanmaktadır

1243 Histoplazmoz

Histoplazmoz insan ve hayvanda mantara bağlı olarak goumlruumllen akciğer hastalıklarının

en oumlnemli nedenlerindendir Etken Histoplam capsulatumdur İnfeksiyon tuumlm duumlnyada

goumlruumlluumlr ve miccedilel parccedilaları ve mikrokonidyaların inhalasyonu sonucu gelişir İnsidansı

duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinde buumlyuumlk farklılıklar goumlsterir

H capsulatum doğada azot iccedileriği yuumlksek toprakta ve yarasa ve kuş tuumlrlerinin yaşadığı

yerlerde bulunur H capsulatum kuş pisliği tavuk kuumlmesleri yarasaların yaşadığı mağaralar

ve benzeri yerlerden soyutlanabilir Konidyalar kuruduğunda kolayca havaya dağılır ve

ruumlzgacircrla veya kuş ve yarasalarla da taşınabilir Etken hastalığın en prevalan olduğu şu

coğrafik boumllgelerde yaygındır Missouride Ohio-Mississippi Vadisi Kentucky Tennessee

Indiana Ohio ve Guumlney İllinois Bu boumllge kuş dışkılarının yığınlar hacirclinde en yaygın

bulunduğu yerdir

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 4: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

ii

ACcedilIKLAMALAR

ALAN Sağlık Hizmetleri

DAL Sağlık Bakım Teknisyenliği

MODUumlLUumlN ADI Mantar ve Parazit Hastalıkları

MODUumlLUumlN SUumlRESİ 4020

MODUumlLUumlN AMACI

Oumlğrenciye mantar hastalıklarını protozoon ve helmint

enfeksiyonlarını bunlardan korunma yollarını ayırt

etmeye youmlnelik bilgi ve becerileri kazandırmaktır

MODUumlLUumlN OumlĞRENME

KAZANIMLARI

1 Mantarların neden olduğu hastalıkları ve korunma

yollarını ayırt edebileceksiniz

2 Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt

edebileceksiniz

3 Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt

edebileceksiniz

EĞİTİM OumlĞRETİM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam Sınıf teknik oda

Donanım Bilgisayar internet projeksiyon yazılı ve

goumlrsel materyaller laboratuvar araccedil gereccedilleri

OumlLCcedilME VE

DEĞERLENDİRME

Moduumll iccedilinde yer alan her oumlğrenme faaliyetinden sonra

verilen oumllccedilme araccedilları ile kendinizi değerlendireceksiniz

ACcedilIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Oumlğrenci

Parazitler hayvanlarda ve insanlarda oumlnemli hastalıklara neden olmaktadır Parazitlerin

insanlara bulaşmasında etkili olan koşullar arasında sıklıkla kırsal alanda yaşam ve sağlıksız

yeme iccedilme oumln plana ccedilıkmaktadır Birccedilok hastalıkta olduğu gibi mantar hastalıkları ve

paraziter hastalıklarda da zaman ve ekonomik kayıplar yaşanmaktadır Bu nedenle

Hastalıkların sebepleri ve korunma yollarını bir sağlık ccedilalışanı olarak ccedilevremize ve hastalara

anlatarak sağlıklı yaşama destek olmalıyız

Bu moduumllle mantar ve parazit hastalıklarının sebepleri ve korunma yolları hakkında

bilgi edineceksiniz

GİRİŞ

2

3

OumlĞRENME FAALİYETİ-1

Mantarların neden olduğu hastalıkları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Mantar hastalığına neden olan faktoumlrler nelerdir Araştırarak arkadaşlarınızla

paylaşınız

Mantar hastalıklarında hijyenin oumlnemini nedir Araştırarak arkadaşlarınızla

paylaşınız

1 MANTAR HASTALIKLARI

Ccedilok eski ccedilağlardan beri en sık goumlruumllen deri enfeksiyonları mantarlardır Mantarlar

doğada sayıca ccedilok fazla olan genellikle nemli ortamlarda yaşamaya elverişli canlılardır

Mantar rahatsızlıkları ccedilok buumlyuumlk kitleleri etkilemekte ve ccediloğu zaman kişide buumlyuumlk

rahatsızlık oluşturmadığından tedavi iccedilin başvuran hastaların sayısı az olmakta ve kişiden

kişiye bulaşılırlığı artmaktadır

Mantarlar insanlarda genellikle deri ve tırnakların altında ccediloğalan ve ancak mikroskop

ile goumlruumllebilecek kuumlccediluumlk organizmalardır Bu organizmalar buumltuumln ccedilevremizde oumlzellikle

ayakkabı ve terliklerde havlularda bahccedilede evde genel kullanıma accedilık duşlar jimnastik

salonları yuumlzme havuzlarının basamakları otel ve cami halıları gibi ortamlarda bulunurlar

Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır ve kolaylıkla yayılabilir Ayak ve tırnak mantar

hastalıkları tedavi edilmediklerinde vuumlcudunuzun diğer boumlluumlmlerine yayılabilir yakınlarınıza

bulaşabilir veya vuumlcudunuzda bakterilere bağlı daha ciddi enfeksiyonlara neden olabilir

Mantarların insanlarda oluşturduğu hastalığa mikoz adı verilir

11 Mantarların Genel Oumlzellikleri

Mantarlar oumlkaryot huumlcreler olup genellikle tek huumlcrelidirler bazıları ccedilok huumlcreli bitki

ve hayvan huumlcrelerine benzer Belirgin bir ccedilekirdek ccedilekirdekccedilik ccedilekirdek zarı stoplazma

mitokondri golgi aygıtı endoplazmik retikulum sterol ve kitinli (chitin bazı boumlceklerin

vuumlcudunu oumlrten kabuk ya da kabuğumsu polisakkaritten ibaret sert madde) sert bir huumlcre

duvarı bulunur Fotosentez yapamaz Doğada yaygın olarak bulunan mantarlar arasında

insanlarda hastalık yapanlar sınırlı sayıdadır

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

OumlĞRENME KAZANIMI

4

Tablo 11 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

Genel olarak mantarlar aşağıda belirtilen oumlzellikleri goumlsterir

Huumlcre duvar yapısında bulunan kitin mantarın bakterilerden ayrılmasını sağlar

Huumlcre duvarında kitin mannanlar glukanlar ve diğer kompleksler vardır

Huumlcre duvarındaki kitin (N-asetilglukozamin polimeri) antibiyotiklerden

etkilenmez

Huumlcre zarında sterol bulunur İnsanda kolesterol hacirclinde bulunurken mantar

huumlcresinde ergosterol zimosterol şeklinde bulunur

Spor yapıları mantarın yayılmasında insana bulaşmasında ve uumlremesinde roluuml

vardır

Morfolojik oumlzelliklerine besiyerinde oluşturdukları kolonilerin oumlzelliklerine

goumlre maya ve kuumlf şeklinde ayrılırlar Mantarlar goumlruumlnuumlm oumlzelliklerine goumlre kuumlf

ve maya mantarları olarak da sınıflandırılır

Bazı mantar tuumlrleri oda ısısında kuumlf tarzında uumlreme goumlsterirken 37 0Crsquode maya

tarzında uumlreme goumlsterirler Bu oumlzelliklerdeki mantarlar dimorfik (difazik)

mantarlar olarak isimlendirilir

Eşeyli ve eşeysiz uumlreme oumlzelliklerine sahiptir Mantarlar uumlreme oumlzelliklerine

goumlre eşeyli uumlreyen ve eşeysiz uumlreyen mantarlar olarak da sınıflandırılır

Hiccedilbir mantar zorunlu anaerop değildir

Sitoplazmik zarda ergosterol iccedilerirler

Tuumlm mantarlar gram (+) boyanır

12 Mantar Hastalıklarının Sınıflandırılması

Deri hastalıkları iccedilinde mantar hastalıkları oumlnemli bir yer tutmaktadır Dermatoloji

polikliniklerine başvuran hastaların yaklaşık 10rsquounu mantar hastalıkları oluşturmaktadır

Mantar hastalıkları etkenin vuumlcuda yerleşim yerine goumlre aşağıda belirtildiği şekilde

sınıflandırılır

5

Yuumlzeyel mikozlar

Kutanoumlz mikozlar

Subkutan mikozlar

Sistemik mikozlar

Fırsatccedilı mikozlar

121 Yuumlzeyel Mantar Hastalıkları

Yuumlzeyel mantar enfeksiyonları saccedil ve derinin dış tabakalarıyla sınırlıdır Huumlcresel

immuumln yanıtı uyarmazlar Kozmetik sorunlara neden olurlar En sık rastlanan yuumlzeyel mantar

enfeksiyoları ve etkenleri şunlardır

Tinea nigra Avuccedil iccedili ya da tabanında kahverengi-siyah lekeler oluşturur

Etken Exophilia werneckii (Cladosporium werneckii)rsquodir Sadece deriyi tutar

Siyah dimorfik yapılar goumlsteren bir mantardır

Kara piedra Enfekte saccedilta sert noduumlller şeklindedir Etken Piedra hortaersquodir

Sadece saccedilı turar Mikroskopta oumlrnekte askosporlar goumlruumlluumlr

Ak piedra Saccedil sakal bıyıkta beyazımsı noduumlller şeklinde hastalık yapar

Etken Trichosporon beigeliirsquo dir Sadece saccedilı tutar Mikrobiyolojik kuumlltuumlruuml

yapılarak tanı konulur

Tenea versıcolor (pıtriazis versicolor) Etken mallessezia furfurrsquodur Normal

deride bulunan lipofilik bir mantardır Lezyonlar deride oumlzellikle boyun ve

goumlğsuumln uumlst kısımlarında hipo ndash hiper pigmente neden olur Lezyonlar bazen

kaşıntılıdır Lezyonlar kolayca kaşınır ve pullanma şeklinde doumlkuumlntuumller goumlruumlluumlr

(yonga belirtisi)

Resim 11 Pityriasis versicolor

122 Kutanoumlz Mikozlar

Deri mikozları (kutanoumlz) dermatofit grubu mantarlar deri saccedil ve tırnakları enfekte

ederler Genellikle insandan insana yakın temas sonucu bulaşırlar Bunun yanı sıra

hayvandan insana ve topraktan insana bulaşan dermatofitler de bulunur

Klasik klinik tablo tinea olarak adlandırılır

6

T pedis (ayak mantarı)

T kapitis (saccedil mantarı)

T barba (sakal mantarı)

T unguium (tırnak mantarı)

Etkilenen boumllgede kaşıntı cilt lezyonları ve kızarıklık halkasal şekilli lezyonlar koyu

veya accedilık renkli değişik alanlar gibi belirti ve şikacircyetlere neden olabilirler

Tanı esas olarak cildin goumlruumlnuumlmuumlne goumlre konur Bazı mantarlar oumlzel bir mavi ışıkla

karanlık odada incelenirse floresan verirler Kesin tanı alınan oumlrneklerin mikroskopta

incelenmesi ile konur Ciltten alınan kazıntı ayrıca laboratuvara goumlnderilerek kuumlltuumlrde

uumlremesi değerlendirilebilir

Tedavide kişisel bakım ccedilok oumlnemlidir Deri temiz ve kuru tutulmalıdır Ciddi ve uzun

suumlreli enfeksiyonlarda hekime başvurulmalıdır Hekim ağızdan kullanılan veya cilde suumlruumllen

ilaccedillar oumlnerebilmektedir Tedavi edilmediği zaman uumlzerinde bakterilerin uumlremesi ile ikincil

bakteriyel enfeksiyonlar olabilir Yuumlksek yoğunlukta mantar sporları iccedilerebilecek yuumlzeylerde

yalın ayak yuumlruumlmekten kaccedilınılmalıdır (halı doumlşeli zeminler banyo yerleri duşlar jimnastik

salonları soyunma odaları yuumlzme salonları hamamlar gibi) Tırnaklar kısa ve duumlz

kesilmelidir Kenarları yuvarlak kesilmemelidir Vuumlcudun diğer kısımlarında olan tinea pedis

ve yuumlzeysel mantar enfeksiyonlarına baktırıp tedavi ettirilmelidir Normal ve anormal

tırnakları kesmek iccedilin farklı tırnak makasları kullanılmalıdır Aile uumlyeleri veya yakın

arkadaşlar temas eden kişiler Tinea pedis ve tırnak mantarı iccedilin tedavi edilmelidir

123 Subkutan (Deri Altı) Mikozlar

Subkuumltan mantar enfeksiyonlarının ccediloğunluğu tropikal ve subtropikal boumllgelerde

goumlruumlluumlr dermisi ve subkuumltan dokuyu etkiler

1231 Sporotrikoz

Toprakta yaygın hacirclde bulunurlar Cilt subkuumltan doku ve lenfatik sistemde kronik

enfeksiyondur Bahccedile-orman işleriyle uğraşanlarda sık goumlruumlluumlr

Resim 12 Subkutan mikoz

7

Sporotrikoz sebeplerinden bazıları şunlardır

Sporotrikoz genellikle bir guumll dikeni veya keskin bir kıymık yuumlzuumlnden kuumlf

sporlarının deri altına girmesiyle başlar

Ayrıca hasarsız cildin kuumlfluuml saman veya yosunla temasından sonra da

başlayabilir

Ccediliftccedililer fidanlık ccedilalışanları bahccedileciler ve bahccedilıvanlar bu hastalıkta yuumlksek risk

grubunu oluşturur

Ccedilok nadir olmak uumlzere kediler ve tespih boumlcekleri de hastalığı taşıyabilir

Nadir vakalarda soumlz konusu organizmalardan solunum veya sindirim yoluyla

alınabilir bu durumda vuumlcudun deri dışındaki kısımları etkilenir

Hastalık kişiden kişiye geccedilmiyor gibi goumlruumlnuumlr

Sporotikoz enfeksiyon belirtileri şunlardır

Kuumlf sporları deriye girdikten sonra hastalığın gelişmesi guumlnler ila aylar suumlrer

İlk belirti pembeyle morumsu renklerde ciltteki sert bir yumrudur Bu noduumll

genellikle ağrısızdır ve dokununca da ccedilok hafif bir ağrı verir

Zaman iccedilinde noduumll accedilık bir yaraya doumlnuumlşerek yaradan şeffaf bir sıvı akabilir

Tedavi edilmezse noduumll ve uumllser kronikleşir yıllarca iyileşmeden kalabilir

Vakaların yaklaşık yuumlzde 60rsquoında kuumlf lenf noduumllleri boyunca ilerler Zaman

iccedilinde yeni noduumlller ve yaralar hastalık bulaşmış bacak veya kolda hizalı bir

şekilde ccedilıkabilir Bu durumda yıllarca devam edebilir

Ccedilok nadir durumlarda enfeksiyon vuumlcudun diğer kısımlarına sıccedilrayabilir

Hastalık kemikleri eklemleri akciğerleri ve beyni etkileyebilir Boumlyle bir yayılma

sadece bağışıklık sistemi zayıflamış insanlarda goumlruumlluumlr Oumlluumlmcuumll olabilen bu enfeksiyonların

tedavisi ccedilok zor olabilir

Evde tedavide sporotrikoz iccedilin yapılabilecek bilinen bir şey yoktur Yaralar temiz

tutulmalı ve iyileşene kadar kapatılmalıdır

1232 Kromoblastomikoz

Genellikle ayak ve bacaklarda etkenin travma ile dokuya girmesinden sonra ortaya

ccedilıkan ve yavaş gelişen kabuklu lezyonlar şeklindedir

Hastalık tropikal ve subtropikal boumllgelerde sıktır Orta ve Guumlney Amerikarsquoda goumlruumlluumlr

ancak Guumlney Afrika Asya ve Avustralyarsquodan da kromoblastomikoz rapor edilmektedir

Etken mantarlar doğada toprakta ccediluumlruumlmuumlş bitkilerde yaygın olarak bulunur

Enfeksiyon etkenin travma ile deriye girmesi sonrasında gelişir Ccedilıplak ayakla ccedilalışan tarım

işccedililerinde sık goumlruumlluumlr Toprakta ccedilalışırken travmaya sık maruz kalmaları nedeniyle

enfeksiyon erişkin erkeklerde kadın ve ccedilocuklardan daha sık goumlruumlluumlr

Enfeksiyon insandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz Enfeksiyon kıymık

batması kesi gibi kuumlccediluumlk bir travma ile etkenin deriye girmesinden sonra başlar En sık

ayaklar ve bacakların alt kısmında daha nadiren el kol sırt ense ve yuumlzde goumlruumlluumlr

8

Olguların ccediloğunda lezyon tek taraflıdır ve etkenin hangi kuumlf olduğuna goumlre

değişmeden kromoblastomikoz lezyonları aynıdır

İlk lezyon travma yerinde travmadan uzun suumlre sonra eritemli ve bazen verruumlkoumlz

zemin uumlzerinde kuumlccediluumlk pembe ağrısız pullanan bazen kaşıntılı da olabilen papuumll (deriden

kabarık sınırları belirgin lt1cmrsquolik lezyon) veya noduumll şeklinde başlar Enfeksiyonun

gelişmesi ccedilok yavaş olduğundan birccedilok hasta ilk travmayı hatırlamaz İlk lezyondan aylar-

yıllar sonra ilk lezyonun ccedilevresinde morumsu renkte siğile benzeyen pullanan noduumlller

şeklinde yeni lezyonlar gelişir Bu yeni lezyonlar yumuşak ya da sert tuumlmoumlrler şeklindedir

Lezyonun ortası iyileşirken ccedilevreye doğru yayılım olur Lezyonlar genellikle buumlyuumlme ve

gruplaşma eğilimindedir

Eski lezyonlar karnabahar goumlruumlnuumlmuumlnde olup yuumlzeyde kuumlccediluumlk uumllserasyonlar ya da

puumlruumllan akıntıya bağlı lsquosiyah noktalarrsquo goumlruumlluumlr Bu lezyonlar kaşıntılı nadiren ağrılı da

olabilir Kaşınma ile otoinokuumllasyon (kendi kendini enfekte etme) ya da lenfatik yayılım

nedeni ile satellit lezyonlar gelişir Lezyonlar birleşip iri verruumlkoumlz topluluklar oluşturabilir

Enfeksiyon yayılıp tuumlm ekstremiteyi (kol bacak) tutsa bile hastanın genel sağlık durumu

bozulmaz Kromoblastomikozun en oumlnemli komplikasyonu uzun suumlre tedavisiz kalan

olgularda cilt kanseri gelişmesidir

Endemik boumllgelerde bacakta tek taraflı siğilimsi atrofik veya skarlı lezyonlar

kromoblastomikozu duumlşuumlnduumlrmelidir Tanı lezyonlardan alınan kazıntı veya biyopsi

oumlrneğinin incelenmesi ile konur Kromoblastomikozun kesin tanısı etkenin kuumlltuumlrde

uumlretilmesine bağlıdır

Kromoblastomikoz tedavisi guumlccedil bir enfeksiyondur Kuumlccediluumlk lezyonlar cerrahi ile

ccedilıkarılabilir Cerrahi girişim mutlaka antifungal bir ilaccedilla desteklenmelidir

1233 Miccediletom

Miccediletoma (madura ayağı maduromikozis) etken mikroorganizmanın travmatik olarak

inokulasyonu ile gelişen deri ve deri altını tutan bir enfeksiyondur Bazen enfeksiyon kas

fasia ve kemiğe kadar ilerleyebilir

Miccediletomayı oluşturan ve papuumll şeklinde başlıyan yavaş gelişen noduumlller abse veya

fistuumlller oluşturacak şekilde ilerler Puumlruumllan veya seroanjiyoumlz bir akıntı vardır Akıntı iccedilinde

etkene bağlı olarak değişik renkte olan granuumlller saptanır Hastalıkta genellikle sistemik

bulgular yoktur ancak akciğer ve santral sinir sistemi tutulumu olduğu zaman sistemik bulgu

olabilir Ağır olgular dışında genellikle ağrı yoktur Ateş olaya bakteriyel enfeksiyon

eklenince ortaya ccedilıkabilir Lezyonda skar dokusu ile kapanmış sinuumlsler ve yeni oluşmuş

sinuumlslerin bir arada olduğu goumlruumlluumlr

9

Resim 13 Maduromikozis

1234 Rinosporidiyoz

Tuumlrkiyersquode bu zamana kadar bildirim yapılmamıştır Etken Rhinosporidium seeberi

oumlzellikle durgun sulardan burun ve goumlz yoluyla alınır İmmuumln yetmezlikle enfeksiyon

arasında bir ilişki yoktur Hindistan Sri Lanka Guumlney Amerika ve Afrikarsquoda endemiktir

Amerika Guumlneydoğu Asya gibi duumlnyanın pek ccedilok yerinden de yeni olgular bildirilmektedir

R seeberi uzun suumlreli ağrısız bir hastalığa neden olur 30 yıl kadar uzun suumlren enfeksiyon

bildirilmiştir Mortalite sadece birkaccedil yaygın enfeksiyonda bildirilmiştir Hastalık erkeklerde

kadınlara goumlre doumlrt kat daha fazla goumlruumllmektedir Sıklıkla ccedilocuklarda ve 15-40 yaşları

arasında ortaya ccedilıkar

Hastalığın nazal belirtileri tek taraflı burun tıkanıklığı epistaksis kaşıntı rinit

hapşırma rinore postnazal akıntı oumlksuumlruumlk ve sıklıkla burun kanallarında yabancı cisim hissi

şeklindedir

Goumlz belirtileri başlangıccedilta asemptomatiktir Hastalığın ilerlemesiyle goumlzyaşında artış

fotofobi kızarıklık sekonder enfeksiyonlar goumlruumlluumlr Burun ve goumlzde saplı veya sapsız ccedililek

benzeri goumlruumlnuumlmde polipler gelişebilir Papilloma gibi başlayıp yavaş yavaş verruumlkoumlz

lezyonlara doumlnuumlşen deri belirtileri de olur

1235 Lobomikoz

Lobomikozun başlaması ccedilok yavaş ve sinsi hastalığın seyri ccedilok yavaştır oumlyle ki 40-

50 yıl suumlrebilir Hastalığın kuluccedilka suumlresinin uzun olması endemik boumllgede bulunma

oumlykuumlsuumlnuumln araştırılmasını gerekli kılar

Hastalık travmaya bağlı derideki zedelenme sonucu gelişir Bunlar kıymık batması ve

boumlcek ısırmasının yanı sıra yılan sokması kesi ve bitki keserken yaralanma sonucu

oluşabilir Etken oumlzellikle sulak ccedilevrelerde yaygın bulunur

Hastalık Amerika kıtasının tropikal boumllgesinde yaygındır Etken deriden girip aylar ya

da yıllarca burada kalır daha sonra deri altı dokulara geccedilerek genellikle 30-40 yaşlarındaki

erkeklerde hastalığa yol accedilar

10

124 Sistemik Mikozlar

Sistemik mikozlar hastalığın etkenine goumlre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır

1241 Blastomikoz

Blastomikoz dimorfik bir mantar olan Blastomyces dermatitidis tarafından oluşturulan

endemik bir mikozdur Hastalık mantar sporlarının inhale edilmesi sonucu akciğerlerde

başlar ve sıklıkla subklinik seyreder Hematojen yayılım sonucunda daha ccedilok deri kemik ve

genitouumlriner sistemde enfeksiyon oluşturur

Blastomikoz coğrafi alan ve yaşa goumlre dağılım goumlstermektedir Bu hastalık kuzey

Amerikarsquonın guumlney ve guumlney doğu boumllgelerde yaygın olarak Afrika Meksika ve guumlney

Amerikarsquonın orta kısımlarında daha az sıklıkta goumlruumllmektedir

Blastomikoz tablosu genellikle akciğerlerde başlar İnfeksiyon kendiliğinden

iyileşebileceği gibi kronik bir seyir de goumlsterebilir Bazı olgularda enfeksiyon akciğerlerde

sınırlı kalmakla birlikte bazı olgularda deri kemik prostat ve diğer organlara yayılım soumlz

konusudur

1242 Koksidioidomikoz

Koksidioidomikoz birbirinden ayırt edilemeyen Coccidioides immitis ve Coccidioides

posadasii tarafından meydana getirilir

Etken duumlnyanın Batı Yarımkuumlresinde neredeyse tamamı kuzey ve 40 enlem uumlzerinde

sınırlı boumllgeye hastır Dimorfik bir mantar olup ABDnin guumlneybatısı Meksikanın kuzeyi ve

Orta ve Guumlney Amerikanın bazı boumllgelerinde yoğunlaşmıştır Koksidial antijenle California

okul ccedilocuklarında deri testi reaktivitesi ile prevalans araştırmalarında enfeksiyon riski

yaklaşık 15 hatta askeri personelde bu oran 25-50 arasında iken buguumln bu risk her yıl

iccedilin 3 olarak hesaplanmaktadır

1243 Histoplazmoz

Histoplazmoz insan ve hayvanda mantara bağlı olarak goumlruumllen akciğer hastalıklarının

en oumlnemli nedenlerindendir Etken Histoplam capsulatumdur İnfeksiyon tuumlm duumlnyada

goumlruumlluumlr ve miccedilel parccedilaları ve mikrokonidyaların inhalasyonu sonucu gelişir İnsidansı

duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinde buumlyuumlk farklılıklar goumlsterir

H capsulatum doğada azot iccedileriği yuumlksek toprakta ve yarasa ve kuş tuumlrlerinin yaşadığı

yerlerde bulunur H capsulatum kuş pisliği tavuk kuumlmesleri yarasaların yaşadığı mağaralar

ve benzeri yerlerden soyutlanabilir Konidyalar kuruduğunda kolayca havaya dağılır ve

ruumlzgacircrla veya kuş ve yarasalarla da taşınabilir Etken hastalığın en prevalan olduğu şu

coğrafik boumllgelerde yaygındır Missouride Ohio-Mississippi Vadisi Kentucky Tennessee

Indiana Ohio ve Guumlney İllinois Bu boumllge kuş dışkılarının yığınlar hacirclinde en yaygın

bulunduğu yerdir

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 5: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

1

GİRİŞ

Sevgili Oumlğrenci

Parazitler hayvanlarda ve insanlarda oumlnemli hastalıklara neden olmaktadır Parazitlerin

insanlara bulaşmasında etkili olan koşullar arasında sıklıkla kırsal alanda yaşam ve sağlıksız

yeme iccedilme oumln plana ccedilıkmaktadır Birccedilok hastalıkta olduğu gibi mantar hastalıkları ve

paraziter hastalıklarda da zaman ve ekonomik kayıplar yaşanmaktadır Bu nedenle

Hastalıkların sebepleri ve korunma yollarını bir sağlık ccedilalışanı olarak ccedilevremize ve hastalara

anlatarak sağlıklı yaşama destek olmalıyız

Bu moduumllle mantar ve parazit hastalıklarının sebepleri ve korunma yolları hakkında

bilgi edineceksiniz

GİRİŞ

2

3

OumlĞRENME FAALİYETİ-1

Mantarların neden olduğu hastalıkları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Mantar hastalığına neden olan faktoumlrler nelerdir Araştırarak arkadaşlarınızla

paylaşınız

Mantar hastalıklarında hijyenin oumlnemini nedir Araştırarak arkadaşlarınızla

paylaşınız

1 MANTAR HASTALIKLARI

Ccedilok eski ccedilağlardan beri en sık goumlruumllen deri enfeksiyonları mantarlardır Mantarlar

doğada sayıca ccedilok fazla olan genellikle nemli ortamlarda yaşamaya elverişli canlılardır

Mantar rahatsızlıkları ccedilok buumlyuumlk kitleleri etkilemekte ve ccediloğu zaman kişide buumlyuumlk

rahatsızlık oluşturmadığından tedavi iccedilin başvuran hastaların sayısı az olmakta ve kişiden

kişiye bulaşılırlığı artmaktadır

Mantarlar insanlarda genellikle deri ve tırnakların altında ccediloğalan ve ancak mikroskop

ile goumlruumllebilecek kuumlccediluumlk organizmalardır Bu organizmalar buumltuumln ccedilevremizde oumlzellikle

ayakkabı ve terliklerde havlularda bahccedilede evde genel kullanıma accedilık duşlar jimnastik

salonları yuumlzme havuzlarının basamakları otel ve cami halıları gibi ortamlarda bulunurlar

Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır ve kolaylıkla yayılabilir Ayak ve tırnak mantar

hastalıkları tedavi edilmediklerinde vuumlcudunuzun diğer boumlluumlmlerine yayılabilir yakınlarınıza

bulaşabilir veya vuumlcudunuzda bakterilere bağlı daha ciddi enfeksiyonlara neden olabilir

Mantarların insanlarda oluşturduğu hastalığa mikoz adı verilir

11 Mantarların Genel Oumlzellikleri

Mantarlar oumlkaryot huumlcreler olup genellikle tek huumlcrelidirler bazıları ccedilok huumlcreli bitki

ve hayvan huumlcrelerine benzer Belirgin bir ccedilekirdek ccedilekirdekccedilik ccedilekirdek zarı stoplazma

mitokondri golgi aygıtı endoplazmik retikulum sterol ve kitinli (chitin bazı boumlceklerin

vuumlcudunu oumlrten kabuk ya da kabuğumsu polisakkaritten ibaret sert madde) sert bir huumlcre

duvarı bulunur Fotosentez yapamaz Doğada yaygın olarak bulunan mantarlar arasında

insanlarda hastalık yapanlar sınırlı sayıdadır

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

OumlĞRENME KAZANIMI

4

Tablo 11 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

Genel olarak mantarlar aşağıda belirtilen oumlzellikleri goumlsterir

Huumlcre duvar yapısında bulunan kitin mantarın bakterilerden ayrılmasını sağlar

Huumlcre duvarında kitin mannanlar glukanlar ve diğer kompleksler vardır

Huumlcre duvarındaki kitin (N-asetilglukozamin polimeri) antibiyotiklerden

etkilenmez

Huumlcre zarında sterol bulunur İnsanda kolesterol hacirclinde bulunurken mantar

huumlcresinde ergosterol zimosterol şeklinde bulunur

Spor yapıları mantarın yayılmasında insana bulaşmasında ve uumlremesinde roluuml

vardır

Morfolojik oumlzelliklerine besiyerinde oluşturdukları kolonilerin oumlzelliklerine

goumlre maya ve kuumlf şeklinde ayrılırlar Mantarlar goumlruumlnuumlm oumlzelliklerine goumlre kuumlf

ve maya mantarları olarak da sınıflandırılır

Bazı mantar tuumlrleri oda ısısında kuumlf tarzında uumlreme goumlsterirken 37 0Crsquode maya

tarzında uumlreme goumlsterirler Bu oumlzelliklerdeki mantarlar dimorfik (difazik)

mantarlar olarak isimlendirilir

Eşeyli ve eşeysiz uumlreme oumlzelliklerine sahiptir Mantarlar uumlreme oumlzelliklerine

goumlre eşeyli uumlreyen ve eşeysiz uumlreyen mantarlar olarak da sınıflandırılır

Hiccedilbir mantar zorunlu anaerop değildir

Sitoplazmik zarda ergosterol iccedilerirler

Tuumlm mantarlar gram (+) boyanır

12 Mantar Hastalıklarının Sınıflandırılması

Deri hastalıkları iccedilinde mantar hastalıkları oumlnemli bir yer tutmaktadır Dermatoloji

polikliniklerine başvuran hastaların yaklaşık 10rsquounu mantar hastalıkları oluşturmaktadır

Mantar hastalıkları etkenin vuumlcuda yerleşim yerine goumlre aşağıda belirtildiği şekilde

sınıflandırılır

5

Yuumlzeyel mikozlar

Kutanoumlz mikozlar

Subkutan mikozlar

Sistemik mikozlar

Fırsatccedilı mikozlar

121 Yuumlzeyel Mantar Hastalıkları

Yuumlzeyel mantar enfeksiyonları saccedil ve derinin dış tabakalarıyla sınırlıdır Huumlcresel

immuumln yanıtı uyarmazlar Kozmetik sorunlara neden olurlar En sık rastlanan yuumlzeyel mantar

enfeksiyoları ve etkenleri şunlardır

Tinea nigra Avuccedil iccedili ya da tabanında kahverengi-siyah lekeler oluşturur

Etken Exophilia werneckii (Cladosporium werneckii)rsquodir Sadece deriyi tutar

Siyah dimorfik yapılar goumlsteren bir mantardır

Kara piedra Enfekte saccedilta sert noduumlller şeklindedir Etken Piedra hortaersquodir

Sadece saccedilı turar Mikroskopta oumlrnekte askosporlar goumlruumlluumlr

Ak piedra Saccedil sakal bıyıkta beyazımsı noduumlller şeklinde hastalık yapar

Etken Trichosporon beigeliirsquo dir Sadece saccedilı tutar Mikrobiyolojik kuumlltuumlruuml

yapılarak tanı konulur

Tenea versıcolor (pıtriazis versicolor) Etken mallessezia furfurrsquodur Normal

deride bulunan lipofilik bir mantardır Lezyonlar deride oumlzellikle boyun ve

goumlğsuumln uumlst kısımlarında hipo ndash hiper pigmente neden olur Lezyonlar bazen

kaşıntılıdır Lezyonlar kolayca kaşınır ve pullanma şeklinde doumlkuumlntuumller goumlruumlluumlr

(yonga belirtisi)

Resim 11 Pityriasis versicolor

122 Kutanoumlz Mikozlar

Deri mikozları (kutanoumlz) dermatofit grubu mantarlar deri saccedil ve tırnakları enfekte

ederler Genellikle insandan insana yakın temas sonucu bulaşırlar Bunun yanı sıra

hayvandan insana ve topraktan insana bulaşan dermatofitler de bulunur

Klasik klinik tablo tinea olarak adlandırılır

6

T pedis (ayak mantarı)

T kapitis (saccedil mantarı)

T barba (sakal mantarı)

T unguium (tırnak mantarı)

Etkilenen boumllgede kaşıntı cilt lezyonları ve kızarıklık halkasal şekilli lezyonlar koyu

veya accedilık renkli değişik alanlar gibi belirti ve şikacircyetlere neden olabilirler

Tanı esas olarak cildin goumlruumlnuumlmuumlne goumlre konur Bazı mantarlar oumlzel bir mavi ışıkla

karanlık odada incelenirse floresan verirler Kesin tanı alınan oumlrneklerin mikroskopta

incelenmesi ile konur Ciltten alınan kazıntı ayrıca laboratuvara goumlnderilerek kuumlltuumlrde

uumlremesi değerlendirilebilir

Tedavide kişisel bakım ccedilok oumlnemlidir Deri temiz ve kuru tutulmalıdır Ciddi ve uzun

suumlreli enfeksiyonlarda hekime başvurulmalıdır Hekim ağızdan kullanılan veya cilde suumlruumllen

ilaccedillar oumlnerebilmektedir Tedavi edilmediği zaman uumlzerinde bakterilerin uumlremesi ile ikincil

bakteriyel enfeksiyonlar olabilir Yuumlksek yoğunlukta mantar sporları iccedilerebilecek yuumlzeylerde

yalın ayak yuumlruumlmekten kaccedilınılmalıdır (halı doumlşeli zeminler banyo yerleri duşlar jimnastik

salonları soyunma odaları yuumlzme salonları hamamlar gibi) Tırnaklar kısa ve duumlz

kesilmelidir Kenarları yuvarlak kesilmemelidir Vuumlcudun diğer kısımlarında olan tinea pedis

ve yuumlzeysel mantar enfeksiyonlarına baktırıp tedavi ettirilmelidir Normal ve anormal

tırnakları kesmek iccedilin farklı tırnak makasları kullanılmalıdır Aile uumlyeleri veya yakın

arkadaşlar temas eden kişiler Tinea pedis ve tırnak mantarı iccedilin tedavi edilmelidir

123 Subkutan (Deri Altı) Mikozlar

Subkuumltan mantar enfeksiyonlarının ccediloğunluğu tropikal ve subtropikal boumllgelerde

goumlruumlluumlr dermisi ve subkuumltan dokuyu etkiler

1231 Sporotrikoz

Toprakta yaygın hacirclde bulunurlar Cilt subkuumltan doku ve lenfatik sistemde kronik

enfeksiyondur Bahccedile-orman işleriyle uğraşanlarda sık goumlruumlluumlr

Resim 12 Subkutan mikoz

7

Sporotrikoz sebeplerinden bazıları şunlardır

Sporotrikoz genellikle bir guumll dikeni veya keskin bir kıymık yuumlzuumlnden kuumlf

sporlarının deri altına girmesiyle başlar

Ayrıca hasarsız cildin kuumlfluuml saman veya yosunla temasından sonra da

başlayabilir

Ccediliftccedililer fidanlık ccedilalışanları bahccedileciler ve bahccedilıvanlar bu hastalıkta yuumlksek risk

grubunu oluşturur

Ccedilok nadir olmak uumlzere kediler ve tespih boumlcekleri de hastalığı taşıyabilir

Nadir vakalarda soumlz konusu organizmalardan solunum veya sindirim yoluyla

alınabilir bu durumda vuumlcudun deri dışındaki kısımları etkilenir

Hastalık kişiden kişiye geccedilmiyor gibi goumlruumlnuumlr

Sporotikoz enfeksiyon belirtileri şunlardır

Kuumlf sporları deriye girdikten sonra hastalığın gelişmesi guumlnler ila aylar suumlrer

İlk belirti pembeyle morumsu renklerde ciltteki sert bir yumrudur Bu noduumll

genellikle ağrısızdır ve dokununca da ccedilok hafif bir ağrı verir

Zaman iccedilinde noduumll accedilık bir yaraya doumlnuumlşerek yaradan şeffaf bir sıvı akabilir

Tedavi edilmezse noduumll ve uumllser kronikleşir yıllarca iyileşmeden kalabilir

Vakaların yaklaşık yuumlzde 60rsquoında kuumlf lenf noduumllleri boyunca ilerler Zaman

iccedilinde yeni noduumlller ve yaralar hastalık bulaşmış bacak veya kolda hizalı bir

şekilde ccedilıkabilir Bu durumda yıllarca devam edebilir

Ccedilok nadir durumlarda enfeksiyon vuumlcudun diğer kısımlarına sıccedilrayabilir

Hastalık kemikleri eklemleri akciğerleri ve beyni etkileyebilir Boumlyle bir yayılma

sadece bağışıklık sistemi zayıflamış insanlarda goumlruumlluumlr Oumlluumlmcuumll olabilen bu enfeksiyonların

tedavisi ccedilok zor olabilir

Evde tedavide sporotrikoz iccedilin yapılabilecek bilinen bir şey yoktur Yaralar temiz

tutulmalı ve iyileşene kadar kapatılmalıdır

1232 Kromoblastomikoz

Genellikle ayak ve bacaklarda etkenin travma ile dokuya girmesinden sonra ortaya

ccedilıkan ve yavaş gelişen kabuklu lezyonlar şeklindedir

Hastalık tropikal ve subtropikal boumllgelerde sıktır Orta ve Guumlney Amerikarsquoda goumlruumlluumlr

ancak Guumlney Afrika Asya ve Avustralyarsquodan da kromoblastomikoz rapor edilmektedir

Etken mantarlar doğada toprakta ccediluumlruumlmuumlş bitkilerde yaygın olarak bulunur

Enfeksiyon etkenin travma ile deriye girmesi sonrasında gelişir Ccedilıplak ayakla ccedilalışan tarım

işccedililerinde sık goumlruumlluumlr Toprakta ccedilalışırken travmaya sık maruz kalmaları nedeniyle

enfeksiyon erişkin erkeklerde kadın ve ccedilocuklardan daha sık goumlruumlluumlr

Enfeksiyon insandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz Enfeksiyon kıymık

batması kesi gibi kuumlccediluumlk bir travma ile etkenin deriye girmesinden sonra başlar En sık

ayaklar ve bacakların alt kısmında daha nadiren el kol sırt ense ve yuumlzde goumlruumlluumlr

8

Olguların ccediloğunda lezyon tek taraflıdır ve etkenin hangi kuumlf olduğuna goumlre

değişmeden kromoblastomikoz lezyonları aynıdır

İlk lezyon travma yerinde travmadan uzun suumlre sonra eritemli ve bazen verruumlkoumlz

zemin uumlzerinde kuumlccediluumlk pembe ağrısız pullanan bazen kaşıntılı da olabilen papuumll (deriden

kabarık sınırları belirgin lt1cmrsquolik lezyon) veya noduumll şeklinde başlar Enfeksiyonun

gelişmesi ccedilok yavaş olduğundan birccedilok hasta ilk travmayı hatırlamaz İlk lezyondan aylar-

yıllar sonra ilk lezyonun ccedilevresinde morumsu renkte siğile benzeyen pullanan noduumlller

şeklinde yeni lezyonlar gelişir Bu yeni lezyonlar yumuşak ya da sert tuumlmoumlrler şeklindedir

Lezyonun ortası iyileşirken ccedilevreye doğru yayılım olur Lezyonlar genellikle buumlyuumlme ve

gruplaşma eğilimindedir

Eski lezyonlar karnabahar goumlruumlnuumlmuumlnde olup yuumlzeyde kuumlccediluumlk uumllserasyonlar ya da

puumlruumllan akıntıya bağlı lsquosiyah noktalarrsquo goumlruumlluumlr Bu lezyonlar kaşıntılı nadiren ağrılı da

olabilir Kaşınma ile otoinokuumllasyon (kendi kendini enfekte etme) ya da lenfatik yayılım

nedeni ile satellit lezyonlar gelişir Lezyonlar birleşip iri verruumlkoumlz topluluklar oluşturabilir

Enfeksiyon yayılıp tuumlm ekstremiteyi (kol bacak) tutsa bile hastanın genel sağlık durumu

bozulmaz Kromoblastomikozun en oumlnemli komplikasyonu uzun suumlre tedavisiz kalan

olgularda cilt kanseri gelişmesidir

Endemik boumllgelerde bacakta tek taraflı siğilimsi atrofik veya skarlı lezyonlar

kromoblastomikozu duumlşuumlnduumlrmelidir Tanı lezyonlardan alınan kazıntı veya biyopsi

oumlrneğinin incelenmesi ile konur Kromoblastomikozun kesin tanısı etkenin kuumlltuumlrde

uumlretilmesine bağlıdır

Kromoblastomikoz tedavisi guumlccedil bir enfeksiyondur Kuumlccediluumlk lezyonlar cerrahi ile

ccedilıkarılabilir Cerrahi girişim mutlaka antifungal bir ilaccedilla desteklenmelidir

1233 Miccediletom

Miccediletoma (madura ayağı maduromikozis) etken mikroorganizmanın travmatik olarak

inokulasyonu ile gelişen deri ve deri altını tutan bir enfeksiyondur Bazen enfeksiyon kas

fasia ve kemiğe kadar ilerleyebilir

Miccediletomayı oluşturan ve papuumll şeklinde başlıyan yavaş gelişen noduumlller abse veya

fistuumlller oluşturacak şekilde ilerler Puumlruumllan veya seroanjiyoumlz bir akıntı vardır Akıntı iccedilinde

etkene bağlı olarak değişik renkte olan granuumlller saptanır Hastalıkta genellikle sistemik

bulgular yoktur ancak akciğer ve santral sinir sistemi tutulumu olduğu zaman sistemik bulgu

olabilir Ağır olgular dışında genellikle ağrı yoktur Ateş olaya bakteriyel enfeksiyon

eklenince ortaya ccedilıkabilir Lezyonda skar dokusu ile kapanmış sinuumlsler ve yeni oluşmuş

sinuumlslerin bir arada olduğu goumlruumlluumlr

9

Resim 13 Maduromikozis

1234 Rinosporidiyoz

Tuumlrkiyersquode bu zamana kadar bildirim yapılmamıştır Etken Rhinosporidium seeberi

oumlzellikle durgun sulardan burun ve goumlz yoluyla alınır İmmuumln yetmezlikle enfeksiyon

arasında bir ilişki yoktur Hindistan Sri Lanka Guumlney Amerika ve Afrikarsquoda endemiktir

Amerika Guumlneydoğu Asya gibi duumlnyanın pek ccedilok yerinden de yeni olgular bildirilmektedir

R seeberi uzun suumlreli ağrısız bir hastalığa neden olur 30 yıl kadar uzun suumlren enfeksiyon

bildirilmiştir Mortalite sadece birkaccedil yaygın enfeksiyonda bildirilmiştir Hastalık erkeklerde

kadınlara goumlre doumlrt kat daha fazla goumlruumllmektedir Sıklıkla ccedilocuklarda ve 15-40 yaşları

arasında ortaya ccedilıkar

Hastalığın nazal belirtileri tek taraflı burun tıkanıklığı epistaksis kaşıntı rinit

hapşırma rinore postnazal akıntı oumlksuumlruumlk ve sıklıkla burun kanallarında yabancı cisim hissi

şeklindedir

Goumlz belirtileri başlangıccedilta asemptomatiktir Hastalığın ilerlemesiyle goumlzyaşında artış

fotofobi kızarıklık sekonder enfeksiyonlar goumlruumlluumlr Burun ve goumlzde saplı veya sapsız ccedililek

benzeri goumlruumlnuumlmde polipler gelişebilir Papilloma gibi başlayıp yavaş yavaş verruumlkoumlz

lezyonlara doumlnuumlşen deri belirtileri de olur

1235 Lobomikoz

Lobomikozun başlaması ccedilok yavaş ve sinsi hastalığın seyri ccedilok yavaştır oumlyle ki 40-

50 yıl suumlrebilir Hastalığın kuluccedilka suumlresinin uzun olması endemik boumllgede bulunma

oumlykuumlsuumlnuumln araştırılmasını gerekli kılar

Hastalık travmaya bağlı derideki zedelenme sonucu gelişir Bunlar kıymık batması ve

boumlcek ısırmasının yanı sıra yılan sokması kesi ve bitki keserken yaralanma sonucu

oluşabilir Etken oumlzellikle sulak ccedilevrelerde yaygın bulunur

Hastalık Amerika kıtasının tropikal boumllgesinde yaygındır Etken deriden girip aylar ya

da yıllarca burada kalır daha sonra deri altı dokulara geccedilerek genellikle 30-40 yaşlarındaki

erkeklerde hastalığa yol accedilar

10

124 Sistemik Mikozlar

Sistemik mikozlar hastalığın etkenine goumlre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır

1241 Blastomikoz

Blastomikoz dimorfik bir mantar olan Blastomyces dermatitidis tarafından oluşturulan

endemik bir mikozdur Hastalık mantar sporlarının inhale edilmesi sonucu akciğerlerde

başlar ve sıklıkla subklinik seyreder Hematojen yayılım sonucunda daha ccedilok deri kemik ve

genitouumlriner sistemde enfeksiyon oluşturur

Blastomikoz coğrafi alan ve yaşa goumlre dağılım goumlstermektedir Bu hastalık kuzey

Amerikarsquonın guumlney ve guumlney doğu boumllgelerde yaygın olarak Afrika Meksika ve guumlney

Amerikarsquonın orta kısımlarında daha az sıklıkta goumlruumllmektedir

Blastomikoz tablosu genellikle akciğerlerde başlar İnfeksiyon kendiliğinden

iyileşebileceği gibi kronik bir seyir de goumlsterebilir Bazı olgularda enfeksiyon akciğerlerde

sınırlı kalmakla birlikte bazı olgularda deri kemik prostat ve diğer organlara yayılım soumlz

konusudur

1242 Koksidioidomikoz

Koksidioidomikoz birbirinden ayırt edilemeyen Coccidioides immitis ve Coccidioides

posadasii tarafından meydana getirilir

Etken duumlnyanın Batı Yarımkuumlresinde neredeyse tamamı kuzey ve 40 enlem uumlzerinde

sınırlı boumllgeye hastır Dimorfik bir mantar olup ABDnin guumlneybatısı Meksikanın kuzeyi ve

Orta ve Guumlney Amerikanın bazı boumllgelerinde yoğunlaşmıştır Koksidial antijenle California

okul ccedilocuklarında deri testi reaktivitesi ile prevalans araştırmalarında enfeksiyon riski

yaklaşık 15 hatta askeri personelde bu oran 25-50 arasında iken buguumln bu risk her yıl

iccedilin 3 olarak hesaplanmaktadır

1243 Histoplazmoz

Histoplazmoz insan ve hayvanda mantara bağlı olarak goumlruumllen akciğer hastalıklarının

en oumlnemli nedenlerindendir Etken Histoplam capsulatumdur İnfeksiyon tuumlm duumlnyada

goumlruumlluumlr ve miccedilel parccedilaları ve mikrokonidyaların inhalasyonu sonucu gelişir İnsidansı

duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinde buumlyuumlk farklılıklar goumlsterir

H capsulatum doğada azot iccedileriği yuumlksek toprakta ve yarasa ve kuş tuumlrlerinin yaşadığı

yerlerde bulunur H capsulatum kuş pisliği tavuk kuumlmesleri yarasaların yaşadığı mağaralar

ve benzeri yerlerden soyutlanabilir Konidyalar kuruduğunda kolayca havaya dağılır ve

ruumlzgacircrla veya kuş ve yarasalarla da taşınabilir Etken hastalığın en prevalan olduğu şu

coğrafik boumllgelerde yaygındır Missouride Ohio-Mississippi Vadisi Kentucky Tennessee

Indiana Ohio ve Guumlney İllinois Bu boumllge kuş dışkılarının yığınlar hacirclinde en yaygın

bulunduğu yerdir

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 6: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

2

3

OumlĞRENME FAALİYETİ-1

Mantarların neden olduğu hastalıkları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Mantar hastalığına neden olan faktoumlrler nelerdir Araştırarak arkadaşlarınızla

paylaşınız

Mantar hastalıklarında hijyenin oumlnemini nedir Araştırarak arkadaşlarınızla

paylaşınız

1 MANTAR HASTALIKLARI

Ccedilok eski ccedilağlardan beri en sık goumlruumllen deri enfeksiyonları mantarlardır Mantarlar

doğada sayıca ccedilok fazla olan genellikle nemli ortamlarda yaşamaya elverişli canlılardır

Mantar rahatsızlıkları ccedilok buumlyuumlk kitleleri etkilemekte ve ccediloğu zaman kişide buumlyuumlk

rahatsızlık oluşturmadığından tedavi iccedilin başvuran hastaların sayısı az olmakta ve kişiden

kişiye bulaşılırlığı artmaktadır

Mantarlar insanlarda genellikle deri ve tırnakların altında ccediloğalan ve ancak mikroskop

ile goumlruumllebilecek kuumlccediluumlk organizmalardır Bu organizmalar buumltuumln ccedilevremizde oumlzellikle

ayakkabı ve terliklerde havlularda bahccedilede evde genel kullanıma accedilık duşlar jimnastik

salonları yuumlzme havuzlarının basamakları otel ve cami halıları gibi ortamlarda bulunurlar

Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır ve kolaylıkla yayılabilir Ayak ve tırnak mantar

hastalıkları tedavi edilmediklerinde vuumlcudunuzun diğer boumlluumlmlerine yayılabilir yakınlarınıza

bulaşabilir veya vuumlcudunuzda bakterilere bağlı daha ciddi enfeksiyonlara neden olabilir

Mantarların insanlarda oluşturduğu hastalığa mikoz adı verilir

11 Mantarların Genel Oumlzellikleri

Mantarlar oumlkaryot huumlcreler olup genellikle tek huumlcrelidirler bazıları ccedilok huumlcreli bitki

ve hayvan huumlcrelerine benzer Belirgin bir ccedilekirdek ccedilekirdekccedilik ccedilekirdek zarı stoplazma

mitokondri golgi aygıtı endoplazmik retikulum sterol ve kitinli (chitin bazı boumlceklerin

vuumlcudunu oumlrten kabuk ya da kabuğumsu polisakkaritten ibaret sert madde) sert bir huumlcre

duvarı bulunur Fotosentez yapamaz Doğada yaygın olarak bulunan mantarlar arasında

insanlarda hastalık yapanlar sınırlı sayıdadır

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

OumlĞRENME KAZANIMI

4

Tablo 11 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

Genel olarak mantarlar aşağıda belirtilen oumlzellikleri goumlsterir

Huumlcre duvar yapısında bulunan kitin mantarın bakterilerden ayrılmasını sağlar

Huumlcre duvarında kitin mannanlar glukanlar ve diğer kompleksler vardır

Huumlcre duvarındaki kitin (N-asetilglukozamin polimeri) antibiyotiklerden

etkilenmez

Huumlcre zarında sterol bulunur İnsanda kolesterol hacirclinde bulunurken mantar

huumlcresinde ergosterol zimosterol şeklinde bulunur

Spor yapıları mantarın yayılmasında insana bulaşmasında ve uumlremesinde roluuml

vardır

Morfolojik oumlzelliklerine besiyerinde oluşturdukları kolonilerin oumlzelliklerine

goumlre maya ve kuumlf şeklinde ayrılırlar Mantarlar goumlruumlnuumlm oumlzelliklerine goumlre kuumlf

ve maya mantarları olarak da sınıflandırılır

Bazı mantar tuumlrleri oda ısısında kuumlf tarzında uumlreme goumlsterirken 37 0Crsquode maya

tarzında uumlreme goumlsterirler Bu oumlzelliklerdeki mantarlar dimorfik (difazik)

mantarlar olarak isimlendirilir

Eşeyli ve eşeysiz uumlreme oumlzelliklerine sahiptir Mantarlar uumlreme oumlzelliklerine

goumlre eşeyli uumlreyen ve eşeysiz uumlreyen mantarlar olarak da sınıflandırılır

Hiccedilbir mantar zorunlu anaerop değildir

Sitoplazmik zarda ergosterol iccedilerirler

Tuumlm mantarlar gram (+) boyanır

12 Mantar Hastalıklarının Sınıflandırılması

Deri hastalıkları iccedilinde mantar hastalıkları oumlnemli bir yer tutmaktadır Dermatoloji

polikliniklerine başvuran hastaların yaklaşık 10rsquounu mantar hastalıkları oluşturmaktadır

Mantar hastalıkları etkenin vuumlcuda yerleşim yerine goumlre aşağıda belirtildiği şekilde

sınıflandırılır

5

Yuumlzeyel mikozlar

Kutanoumlz mikozlar

Subkutan mikozlar

Sistemik mikozlar

Fırsatccedilı mikozlar

121 Yuumlzeyel Mantar Hastalıkları

Yuumlzeyel mantar enfeksiyonları saccedil ve derinin dış tabakalarıyla sınırlıdır Huumlcresel

immuumln yanıtı uyarmazlar Kozmetik sorunlara neden olurlar En sık rastlanan yuumlzeyel mantar

enfeksiyoları ve etkenleri şunlardır

Tinea nigra Avuccedil iccedili ya da tabanında kahverengi-siyah lekeler oluşturur

Etken Exophilia werneckii (Cladosporium werneckii)rsquodir Sadece deriyi tutar

Siyah dimorfik yapılar goumlsteren bir mantardır

Kara piedra Enfekte saccedilta sert noduumlller şeklindedir Etken Piedra hortaersquodir

Sadece saccedilı turar Mikroskopta oumlrnekte askosporlar goumlruumlluumlr

Ak piedra Saccedil sakal bıyıkta beyazımsı noduumlller şeklinde hastalık yapar

Etken Trichosporon beigeliirsquo dir Sadece saccedilı tutar Mikrobiyolojik kuumlltuumlruuml

yapılarak tanı konulur

Tenea versıcolor (pıtriazis versicolor) Etken mallessezia furfurrsquodur Normal

deride bulunan lipofilik bir mantardır Lezyonlar deride oumlzellikle boyun ve

goumlğsuumln uumlst kısımlarında hipo ndash hiper pigmente neden olur Lezyonlar bazen

kaşıntılıdır Lezyonlar kolayca kaşınır ve pullanma şeklinde doumlkuumlntuumller goumlruumlluumlr

(yonga belirtisi)

Resim 11 Pityriasis versicolor

122 Kutanoumlz Mikozlar

Deri mikozları (kutanoumlz) dermatofit grubu mantarlar deri saccedil ve tırnakları enfekte

ederler Genellikle insandan insana yakın temas sonucu bulaşırlar Bunun yanı sıra

hayvandan insana ve topraktan insana bulaşan dermatofitler de bulunur

Klasik klinik tablo tinea olarak adlandırılır

6

T pedis (ayak mantarı)

T kapitis (saccedil mantarı)

T barba (sakal mantarı)

T unguium (tırnak mantarı)

Etkilenen boumllgede kaşıntı cilt lezyonları ve kızarıklık halkasal şekilli lezyonlar koyu

veya accedilık renkli değişik alanlar gibi belirti ve şikacircyetlere neden olabilirler

Tanı esas olarak cildin goumlruumlnuumlmuumlne goumlre konur Bazı mantarlar oumlzel bir mavi ışıkla

karanlık odada incelenirse floresan verirler Kesin tanı alınan oumlrneklerin mikroskopta

incelenmesi ile konur Ciltten alınan kazıntı ayrıca laboratuvara goumlnderilerek kuumlltuumlrde

uumlremesi değerlendirilebilir

Tedavide kişisel bakım ccedilok oumlnemlidir Deri temiz ve kuru tutulmalıdır Ciddi ve uzun

suumlreli enfeksiyonlarda hekime başvurulmalıdır Hekim ağızdan kullanılan veya cilde suumlruumllen

ilaccedillar oumlnerebilmektedir Tedavi edilmediği zaman uumlzerinde bakterilerin uumlremesi ile ikincil

bakteriyel enfeksiyonlar olabilir Yuumlksek yoğunlukta mantar sporları iccedilerebilecek yuumlzeylerde

yalın ayak yuumlruumlmekten kaccedilınılmalıdır (halı doumlşeli zeminler banyo yerleri duşlar jimnastik

salonları soyunma odaları yuumlzme salonları hamamlar gibi) Tırnaklar kısa ve duumlz

kesilmelidir Kenarları yuvarlak kesilmemelidir Vuumlcudun diğer kısımlarında olan tinea pedis

ve yuumlzeysel mantar enfeksiyonlarına baktırıp tedavi ettirilmelidir Normal ve anormal

tırnakları kesmek iccedilin farklı tırnak makasları kullanılmalıdır Aile uumlyeleri veya yakın

arkadaşlar temas eden kişiler Tinea pedis ve tırnak mantarı iccedilin tedavi edilmelidir

123 Subkutan (Deri Altı) Mikozlar

Subkuumltan mantar enfeksiyonlarının ccediloğunluğu tropikal ve subtropikal boumllgelerde

goumlruumlluumlr dermisi ve subkuumltan dokuyu etkiler

1231 Sporotrikoz

Toprakta yaygın hacirclde bulunurlar Cilt subkuumltan doku ve lenfatik sistemde kronik

enfeksiyondur Bahccedile-orman işleriyle uğraşanlarda sık goumlruumlluumlr

Resim 12 Subkutan mikoz

7

Sporotrikoz sebeplerinden bazıları şunlardır

Sporotrikoz genellikle bir guumll dikeni veya keskin bir kıymık yuumlzuumlnden kuumlf

sporlarının deri altına girmesiyle başlar

Ayrıca hasarsız cildin kuumlfluuml saman veya yosunla temasından sonra da

başlayabilir

Ccediliftccedililer fidanlık ccedilalışanları bahccedileciler ve bahccedilıvanlar bu hastalıkta yuumlksek risk

grubunu oluşturur

Ccedilok nadir olmak uumlzere kediler ve tespih boumlcekleri de hastalığı taşıyabilir

Nadir vakalarda soumlz konusu organizmalardan solunum veya sindirim yoluyla

alınabilir bu durumda vuumlcudun deri dışındaki kısımları etkilenir

Hastalık kişiden kişiye geccedilmiyor gibi goumlruumlnuumlr

Sporotikoz enfeksiyon belirtileri şunlardır

Kuumlf sporları deriye girdikten sonra hastalığın gelişmesi guumlnler ila aylar suumlrer

İlk belirti pembeyle morumsu renklerde ciltteki sert bir yumrudur Bu noduumll

genellikle ağrısızdır ve dokununca da ccedilok hafif bir ağrı verir

Zaman iccedilinde noduumll accedilık bir yaraya doumlnuumlşerek yaradan şeffaf bir sıvı akabilir

Tedavi edilmezse noduumll ve uumllser kronikleşir yıllarca iyileşmeden kalabilir

Vakaların yaklaşık yuumlzde 60rsquoında kuumlf lenf noduumllleri boyunca ilerler Zaman

iccedilinde yeni noduumlller ve yaralar hastalık bulaşmış bacak veya kolda hizalı bir

şekilde ccedilıkabilir Bu durumda yıllarca devam edebilir

Ccedilok nadir durumlarda enfeksiyon vuumlcudun diğer kısımlarına sıccedilrayabilir

Hastalık kemikleri eklemleri akciğerleri ve beyni etkileyebilir Boumlyle bir yayılma

sadece bağışıklık sistemi zayıflamış insanlarda goumlruumlluumlr Oumlluumlmcuumll olabilen bu enfeksiyonların

tedavisi ccedilok zor olabilir

Evde tedavide sporotrikoz iccedilin yapılabilecek bilinen bir şey yoktur Yaralar temiz

tutulmalı ve iyileşene kadar kapatılmalıdır

1232 Kromoblastomikoz

Genellikle ayak ve bacaklarda etkenin travma ile dokuya girmesinden sonra ortaya

ccedilıkan ve yavaş gelişen kabuklu lezyonlar şeklindedir

Hastalık tropikal ve subtropikal boumllgelerde sıktır Orta ve Guumlney Amerikarsquoda goumlruumlluumlr

ancak Guumlney Afrika Asya ve Avustralyarsquodan da kromoblastomikoz rapor edilmektedir

Etken mantarlar doğada toprakta ccediluumlruumlmuumlş bitkilerde yaygın olarak bulunur

Enfeksiyon etkenin travma ile deriye girmesi sonrasında gelişir Ccedilıplak ayakla ccedilalışan tarım

işccedililerinde sık goumlruumlluumlr Toprakta ccedilalışırken travmaya sık maruz kalmaları nedeniyle

enfeksiyon erişkin erkeklerde kadın ve ccedilocuklardan daha sık goumlruumlluumlr

Enfeksiyon insandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz Enfeksiyon kıymık

batması kesi gibi kuumlccediluumlk bir travma ile etkenin deriye girmesinden sonra başlar En sık

ayaklar ve bacakların alt kısmında daha nadiren el kol sırt ense ve yuumlzde goumlruumlluumlr

8

Olguların ccediloğunda lezyon tek taraflıdır ve etkenin hangi kuumlf olduğuna goumlre

değişmeden kromoblastomikoz lezyonları aynıdır

İlk lezyon travma yerinde travmadan uzun suumlre sonra eritemli ve bazen verruumlkoumlz

zemin uumlzerinde kuumlccediluumlk pembe ağrısız pullanan bazen kaşıntılı da olabilen papuumll (deriden

kabarık sınırları belirgin lt1cmrsquolik lezyon) veya noduumll şeklinde başlar Enfeksiyonun

gelişmesi ccedilok yavaş olduğundan birccedilok hasta ilk travmayı hatırlamaz İlk lezyondan aylar-

yıllar sonra ilk lezyonun ccedilevresinde morumsu renkte siğile benzeyen pullanan noduumlller

şeklinde yeni lezyonlar gelişir Bu yeni lezyonlar yumuşak ya da sert tuumlmoumlrler şeklindedir

Lezyonun ortası iyileşirken ccedilevreye doğru yayılım olur Lezyonlar genellikle buumlyuumlme ve

gruplaşma eğilimindedir

Eski lezyonlar karnabahar goumlruumlnuumlmuumlnde olup yuumlzeyde kuumlccediluumlk uumllserasyonlar ya da

puumlruumllan akıntıya bağlı lsquosiyah noktalarrsquo goumlruumlluumlr Bu lezyonlar kaşıntılı nadiren ağrılı da

olabilir Kaşınma ile otoinokuumllasyon (kendi kendini enfekte etme) ya da lenfatik yayılım

nedeni ile satellit lezyonlar gelişir Lezyonlar birleşip iri verruumlkoumlz topluluklar oluşturabilir

Enfeksiyon yayılıp tuumlm ekstremiteyi (kol bacak) tutsa bile hastanın genel sağlık durumu

bozulmaz Kromoblastomikozun en oumlnemli komplikasyonu uzun suumlre tedavisiz kalan

olgularda cilt kanseri gelişmesidir

Endemik boumllgelerde bacakta tek taraflı siğilimsi atrofik veya skarlı lezyonlar

kromoblastomikozu duumlşuumlnduumlrmelidir Tanı lezyonlardan alınan kazıntı veya biyopsi

oumlrneğinin incelenmesi ile konur Kromoblastomikozun kesin tanısı etkenin kuumlltuumlrde

uumlretilmesine bağlıdır

Kromoblastomikoz tedavisi guumlccedil bir enfeksiyondur Kuumlccediluumlk lezyonlar cerrahi ile

ccedilıkarılabilir Cerrahi girişim mutlaka antifungal bir ilaccedilla desteklenmelidir

1233 Miccediletom

Miccediletoma (madura ayağı maduromikozis) etken mikroorganizmanın travmatik olarak

inokulasyonu ile gelişen deri ve deri altını tutan bir enfeksiyondur Bazen enfeksiyon kas

fasia ve kemiğe kadar ilerleyebilir

Miccediletomayı oluşturan ve papuumll şeklinde başlıyan yavaş gelişen noduumlller abse veya

fistuumlller oluşturacak şekilde ilerler Puumlruumllan veya seroanjiyoumlz bir akıntı vardır Akıntı iccedilinde

etkene bağlı olarak değişik renkte olan granuumlller saptanır Hastalıkta genellikle sistemik

bulgular yoktur ancak akciğer ve santral sinir sistemi tutulumu olduğu zaman sistemik bulgu

olabilir Ağır olgular dışında genellikle ağrı yoktur Ateş olaya bakteriyel enfeksiyon

eklenince ortaya ccedilıkabilir Lezyonda skar dokusu ile kapanmış sinuumlsler ve yeni oluşmuş

sinuumlslerin bir arada olduğu goumlruumlluumlr

9

Resim 13 Maduromikozis

1234 Rinosporidiyoz

Tuumlrkiyersquode bu zamana kadar bildirim yapılmamıştır Etken Rhinosporidium seeberi

oumlzellikle durgun sulardan burun ve goumlz yoluyla alınır İmmuumln yetmezlikle enfeksiyon

arasında bir ilişki yoktur Hindistan Sri Lanka Guumlney Amerika ve Afrikarsquoda endemiktir

Amerika Guumlneydoğu Asya gibi duumlnyanın pek ccedilok yerinden de yeni olgular bildirilmektedir

R seeberi uzun suumlreli ağrısız bir hastalığa neden olur 30 yıl kadar uzun suumlren enfeksiyon

bildirilmiştir Mortalite sadece birkaccedil yaygın enfeksiyonda bildirilmiştir Hastalık erkeklerde

kadınlara goumlre doumlrt kat daha fazla goumlruumllmektedir Sıklıkla ccedilocuklarda ve 15-40 yaşları

arasında ortaya ccedilıkar

Hastalığın nazal belirtileri tek taraflı burun tıkanıklığı epistaksis kaşıntı rinit

hapşırma rinore postnazal akıntı oumlksuumlruumlk ve sıklıkla burun kanallarında yabancı cisim hissi

şeklindedir

Goumlz belirtileri başlangıccedilta asemptomatiktir Hastalığın ilerlemesiyle goumlzyaşında artış

fotofobi kızarıklık sekonder enfeksiyonlar goumlruumlluumlr Burun ve goumlzde saplı veya sapsız ccedililek

benzeri goumlruumlnuumlmde polipler gelişebilir Papilloma gibi başlayıp yavaş yavaş verruumlkoumlz

lezyonlara doumlnuumlşen deri belirtileri de olur

1235 Lobomikoz

Lobomikozun başlaması ccedilok yavaş ve sinsi hastalığın seyri ccedilok yavaştır oumlyle ki 40-

50 yıl suumlrebilir Hastalığın kuluccedilka suumlresinin uzun olması endemik boumllgede bulunma

oumlykuumlsuumlnuumln araştırılmasını gerekli kılar

Hastalık travmaya bağlı derideki zedelenme sonucu gelişir Bunlar kıymık batması ve

boumlcek ısırmasının yanı sıra yılan sokması kesi ve bitki keserken yaralanma sonucu

oluşabilir Etken oumlzellikle sulak ccedilevrelerde yaygın bulunur

Hastalık Amerika kıtasının tropikal boumllgesinde yaygındır Etken deriden girip aylar ya

da yıllarca burada kalır daha sonra deri altı dokulara geccedilerek genellikle 30-40 yaşlarındaki

erkeklerde hastalığa yol accedilar

10

124 Sistemik Mikozlar

Sistemik mikozlar hastalığın etkenine goumlre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır

1241 Blastomikoz

Blastomikoz dimorfik bir mantar olan Blastomyces dermatitidis tarafından oluşturulan

endemik bir mikozdur Hastalık mantar sporlarının inhale edilmesi sonucu akciğerlerde

başlar ve sıklıkla subklinik seyreder Hematojen yayılım sonucunda daha ccedilok deri kemik ve

genitouumlriner sistemde enfeksiyon oluşturur

Blastomikoz coğrafi alan ve yaşa goumlre dağılım goumlstermektedir Bu hastalık kuzey

Amerikarsquonın guumlney ve guumlney doğu boumllgelerde yaygın olarak Afrika Meksika ve guumlney

Amerikarsquonın orta kısımlarında daha az sıklıkta goumlruumllmektedir

Blastomikoz tablosu genellikle akciğerlerde başlar İnfeksiyon kendiliğinden

iyileşebileceği gibi kronik bir seyir de goumlsterebilir Bazı olgularda enfeksiyon akciğerlerde

sınırlı kalmakla birlikte bazı olgularda deri kemik prostat ve diğer organlara yayılım soumlz

konusudur

1242 Koksidioidomikoz

Koksidioidomikoz birbirinden ayırt edilemeyen Coccidioides immitis ve Coccidioides

posadasii tarafından meydana getirilir

Etken duumlnyanın Batı Yarımkuumlresinde neredeyse tamamı kuzey ve 40 enlem uumlzerinde

sınırlı boumllgeye hastır Dimorfik bir mantar olup ABDnin guumlneybatısı Meksikanın kuzeyi ve

Orta ve Guumlney Amerikanın bazı boumllgelerinde yoğunlaşmıştır Koksidial antijenle California

okul ccedilocuklarında deri testi reaktivitesi ile prevalans araştırmalarında enfeksiyon riski

yaklaşık 15 hatta askeri personelde bu oran 25-50 arasında iken buguumln bu risk her yıl

iccedilin 3 olarak hesaplanmaktadır

1243 Histoplazmoz

Histoplazmoz insan ve hayvanda mantara bağlı olarak goumlruumllen akciğer hastalıklarının

en oumlnemli nedenlerindendir Etken Histoplam capsulatumdur İnfeksiyon tuumlm duumlnyada

goumlruumlluumlr ve miccedilel parccedilaları ve mikrokonidyaların inhalasyonu sonucu gelişir İnsidansı

duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinde buumlyuumlk farklılıklar goumlsterir

H capsulatum doğada azot iccedileriği yuumlksek toprakta ve yarasa ve kuş tuumlrlerinin yaşadığı

yerlerde bulunur H capsulatum kuş pisliği tavuk kuumlmesleri yarasaların yaşadığı mağaralar

ve benzeri yerlerden soyutlanabilir Konidyalar kuruduğunda kolayca havaya dağılır ve

ruumlzgacircrla veya kuş ve yarasalarla da taşınabilir Etken hastalığın en prevalan olduğu şu

coğrafik boumllgelerde yaygındır Missouride Ohio-Mississippi Vadisi Kentucky Tennessee

Indiana Ohio ve Guumlney İllinois Bu boumllge kuş dışkılarının yığınlar hacirclinde en yaygın

bulunduğu yerdir

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 7: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

3

OumlĞRENME FAALİYETİ-1

Mantarların neden olduğu hastalıkları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Mantar hastalığına neden olan faktoumlrler nelerdir Araştırarak arkadaşlarınızla

paylaşınız

Mantar hastalıklarında hijyenin oumlnemini nedir Araştırarak arkadaşlarınızla

paylaşınız

1 MANTAR HASTALIKLARI

Ccedilok eski ccedilağlardan beri en sık goumlruumllen deri enfeksiyonları mantarlardır Mantarlar

doğada sayıca ccedilok fazla olan genellikle nemli ortamlarda yaşamaya elverişli canlılardır

Mantar rahatsızlıkları ccedilok buumlyuumlk kitleleri etkilemekte ve ccediloğu zaman kişide buumlyuumlk

rahatsızlık oluşturmadığından tedavi iccedilin başvuran hastaların sayısı az olmakta ve kişiden

kişiye bulaşılırlığı artmaktadır

Mantarlar insanlarda genellikle deri ve tırnakların altında ccediloğalan ve ancak mikroskop

ile goumlruumllebilecek kuumlccediluumlk organizmalardır Bu organizmalar buumltuumln ccedilevremizde oumlzellikle

ayakkabı ve terliklerde havlularda bahccedilede evde genel kullanıma accedilık duşlar jimnastik

salonları yuumlzme havuzlarının basamakları otel ve cami halıları gibi ortamlarda bulunurlar

Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır ve kolaylıkla yayılabilir Ayak ve tırnak mantar

hastalıkları tedavi edilmediklerinde vuumlcudunuzun diğer boumlluumlmlerine yayılabilir yakınlarınıza

bulaşabilir veya vuumlcudunuzda bakterilere bağlı daha ciddi enfeksiyonlara neden olabilir

Mantarların insanlarda oluşturduğu hastalığa mikoz adı verilir

11 Mantarların Genel Oumlzellikleri

Mantarlar oumlkaryot huumlcreler olup genellikle tek huumlcrelidirler bazıları ccedilok huumlcreli bitki

ve hayvan huumlcrelerine benzer Belirgin bir ccedilekirdek ccedilekirdekccedilik ccedilekirdek zarı stoplazma

mitokondri golgi aygıtı endoplazmik retikulum sterol ve kitinli (chitin bazı boumlceklerin

vuumlcudunu oumlrten kabuk ya da kabuğumsu polisakkaritten ibaret sert madde) sert bir huumlcre

duvarı bulunur Fotosentez yapamaz Doğada yaygın olarak bulunan mantarlar arasında

insanlarda hastalık yapanlar sınırlı sayıdadır

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash1

OumlĞRENME KAZANIMI

4

Tablo 11 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

Genel olarak mantarlar aşağıda belirtilen oumlzellikleri goumlsterir

Huumlcre duvar yapısında bulunan kitin mantarın bakterilerden ayrılmasını sağlar

Huumlcre duvarında kitin mannanlar glukanlar ve diğer kompleksler vardır

Huumlcre duvarındaki kitin (N-asetilglukozamin polimeri) antibiyotiklerden

etkilenmez

Huumlcre zarında sterol bulunur İnsanda kolesterol hacirclinde bulunurken mantar

huumlcresinde ergosterol zimosterol şeklinde bulunur

Spor yapıları mantarın yayılmasında insana bulaşmasında ve uumlremesinde roluuml

vardır

Morfolojik oumlzelliklerine besiyerinde oluşturdukları kolonilerin oumlzelliklerine

goumlre maya ve kuumlf şeklinde ayrılırlar Mantarlar goumlruumlnuumlm oumlzelliklerine goumlre kuumlf

ve maya mantarları olarak da sınıflandırılır

Bazı mantar tuumlrleri oda ısısında kuumlf tarzında uumlreme goumlsterirken 37 0Crsquode maya

tarzında uumlreme goumlsterirler Bu oumlzelliklerdeki mantarlar dimorfik (difazik)

mantarlar olarak isimlendirilir

Eşeyli ve eşeysiz uumlreme oumlzelliklerine sahiptir Mantarlar uumlreme oumlzelliklerine

goumlre eşeyli uumlreyen ve eşeysiz uumlreyen mantarlar olarak da sınıflandırılır

Hiccedilbir mantar zorunlu anaerop değildir

Sitoplazmik zarda ergosterol iccedilerirler

Tuumlm mantarlar gram (+) boyanır

12 Mantar Hastalıklarının Sınıflandırılması

Deri hastalıkları iccedilinde mantar hastalıkları oumlnemli bir yer tutmaktadır Dermatoloji

polikliniklerine başvuran hastaların yaklaşık 10rsquounu mantar hastalıkları oluşturmaktadır

Mantar hastalıkları etkenin vuumlcuda yerleşim yerine goumlre aşağıda belirtildiği şekilde

sınıflandırılır

5

Yuumlzeyel mikozlar

Kutanoumlz mikozlar

Subkutan mikozlar

Sistemik mikozlar

Fırsatccedilı mikozlar

121 Yuumlzeyel Mantar Hastalıkları

Yuumlzeyel mantar enfeksiyonları saccedil ve derinin dış tabakalarıyla sınırlıdır Huumlcresel

immuumln yanıtı uyarmazlar Kozmetik sorunlara neden olurlar En sık rastlanan yuumlzeyel mantar

enfeksiyoları ve etkenleri şunlardır

Tinea nigra Avuccedil iccedili ya da tabanında kahverengi-siyah lekeler oluşturur

Etken Exophilia werneckii (Cladosporium werneckii)rsquodir Sadece deriyi tutar

Siyah dimorfik yapılar goumlsteren bir mantardır

Kara piedra Enfekte saccedilta sert noduumlller şeklindedir Etken Piedra hortaersquodir

Sadece saccedilı turar Mikroskopta oumlrnekte askosporlar goumlruumlluumlr

Ak piedra Saccedil sakal bıyıkta beyazımsı noduumlller şeklinde hastalık yapar

Etken Trichosporon beigeliirsquo dir Sadece saccedilı tutar Mikrobiyolojik kuumlltuumlruuml

yapılarak tanı konulur

Tenea versıcolor (pıtriazis versicolor) Etken mallessezia furfurrsquodur Normal

deride bulunan lipofilik bir mantardır Lezyonlar deride oumlzellikle boyun ve

goumlğsuumln uumlst kısımlarında hipo ndash hiper pigmente neden olur Lezyonlar bazen

kaşıntılıdır Lezyonlar kolayca kaşınır ve pullanma şeklinde doumlkuumlntuumller goumlruumlluumlr

(yonga belirtisi)

Resim 11 Pityriasis versicolor

122 Kutanoumlz Mikozlar

Deri mikozları (kutanoumlz) dermatofit grubu mantarlar deri saccedil ve tırnakları enfekte

ederler Genellikle insandan insana yakın temas sonucu bulaşırlar Bunun yanı sıra

hayvandan insana ve topraktan insana bulaşan dermatofitler de bulunur

Klasik klinik tablo tinea olarak adlandırılır

6

T pedis (ayak mantarı)

T kapitis (saccedil mantarı)

T barba (sakal mantarı)

T unguium (tırnak mantarı)

Etkilenen boumllgede kaşıntı cilt lezyonları ve kızarıklık halkasal şekilli lezyonlar koyu

veya accedilık renkli değişik alanlar gibi belirti ve şikacircyetlere neden olabilirler

Tanı esas olarak cildin goumlruumlnuumlmuumlne goumlre konur Bazı mantarlar oumlzel bir mavi ışıkla

karanlık odada incelenirse floresan verirler Kesin tanı alınan oumlrneklerin mikroskopta

incelenmesi ile konur Ciltten alınan kazıntı ayrıca laboratuvara goumlnderilerek kuumlltuumlrde

uumlremesi değerlendirilebilir

Tedavide kişisel bakım ccedilok oumlnemlidir Deri temiz ve kuru tutulmalıdır Ciddi ve uzun

suumlreli enfeksiyonlarda hekime başvurulmalıdır Hekim ağızdan kullanılan veya cilde suumlruumllen

ilaccedillar oumlnerebilmektedir Tedavi edilmediği zaman uumlzerinde bakterilerin uumlremesi ile ikincil

bakteriyel enfeksiyonlar olabilir Yuumlksek yoğunlukta mantar sporları iccedilerebilecek yuumlzeylerde

yalın ayak yuumlruumlmekten kaccedilınılmalıdır (halı doumlşeli zeminler banyo yerleri duşlar jimnastik

salonları soyunma odaları yuumlzme salonları hamamlar gibi) Tırnaklar kısa ve duumlz

kesilmelidir Kenarları yuvarlak kesilmemelidir Vuumlcudun diğer kısımlarında olan tinea pedis

ve yuumlzeysel mantar enfeksiyonlarına baktırıp tedavi ettirilmelidir Normal ve anormal

tırnakları kesmek iccedilin farklı tırnak makasları kullanılmalıdır Aile uumlyeleri veya yakın

arkadaşlar temas eden kişiler Tinea pedis ve tırnak mantarı iccedilin tedavi edilmelidir

123 Subkutan (Deri Altı) Mikozlar

Subkuumltan mantar enfeksiyonlarının ccediloğunluğu tropikal ve subtropikal boumllgelerde

goumlruumlluumlr dermisi ve subkuumltan dokuyu etkiler

1231 Sporotrikoz

Toprakta yaygın hacirclde bulunurlar Cilt subkuumltan doku ve lenfatik sistemde kronik

enfeksiyondur Bahccedile-orman işleriyle uğraşanlarda sık goumlruumlluumlr

Resim 12 Subkutan mikoz

7

Sporotrikoz sebeplerinden bazıları şunlardır

Sporotrikoz genellikle bir guumll dikeni veya keskin bir kıymık yuumlzuumlnden kuumlf

sporlarının deri altına girmesiyle başlar

Ayrıca hasarsız cildin kuumlfluuml saman veya yosunla temasından sonra da

başlayabilir

Ccediliftccedililer fidanlık ccedilalışanları bahccedileciler ve bahccedilıvanlar bu hastalıkta yuumlksek risk

grubunu oluşturur

Ccedilok nadir olmak uumlzere kediler ve tespih boumlcekleri de hastalığı taşıyabilir

Nadir vakalarda soumlz konusu organizmalardan solunum veya sindirim yoluyla

alınabilir bu durumda vuumlcudun deri dışındaki kısımları etkilenir

Hastalık kişiden kişiye geccedilmiyor gibi goumlruumlnuumlr

Sporotikoz enfeksiyon belirtileri şunlardır

Kuumlf sporları deriye girdikten sonra hastalığın gelişmesi guumlnler ila aylar suumlrer

İlk belirti pembeyle morumsu renklerde ciltteki sert bir yumrudur Bu noduumll

genellikle ağrısızdır ve dokununca da ccedilok hafif bir ağrı verir

Zaman iccedilinde noduumll accedilık bir yaraya doumlnuumlşerek yaradan şeffaf bir sıvı akabilir

Tedavi edilmezse noduumll ve uumllser kronikleşir yıllarca iyileşmeden kalabilir

Vakaların yaklaşık yuumlzde 60rsquoında kuumlf lenf noduumllleri boyunca ilerler Zaman

iccedilinde yeni noduumlller ve yaralar hastalık bulaşmış bacak veya kolda hizalı bir

şekilde ccedilıkabilir Bu durumda yıllarca devam edebilir

Ccedilok nadir durumlarda enfeksiyon vuumlcudun diğer kısımlarına sıccedilrayabilir

Hastalık kemikleri eklemleri akciğerleri ve beyni etkileyebilir Boumlyle bir yayılma

sadece bağışıklık sistemi zayıflamış insanlarda goumlruumlluumlr Oumlluumlmcuumll olabilen bu enfeksiyonların

tedavisi ccedilok zor olabilir

Evde tedavide sporotrikoz iccedilin yapılabilecek bilinen bir şey yoktur Yaralar temiz

tutulmalı ve iyileşene kadar kapatılmalıdır

1232 Kromoblastomikoz

Genellikle ayak ve bacaklarda etkenin travma ile dokuya girmesinden sonra ortaya

ccedilıkan ve yavaş gelişen kabuklu lezyonlar şeklindedir

Hastalık tropikal ve subtropikal boumllgelerde sıktır Orta ve Guumlney Amerikarsquoda goumlruumlluumlr

ancak Guumlney Afrika Asya ve Avustralyarsquodan da kromoblastomikoz rapor edilmektedir

Etken mantarlar doğada toprakta ccediluumlruumlmuumlş bitkilerde yaygın olarak bulunur

Enfeksiyon etkenin travma ile deriye girmesi sonrasında gelişir Ccedilıplak ayakla ccedilalışan tarım

işccedililerinde sık goumlruumlluumlr Toprakta ccedilalışırken travmaya sık maruz kalmaları nedeniyle

enfeksiyon erişkin erkeklerde kadın ve ccedilocuklardan daha sık goumlruumlluumlr

Enfeksiyon insandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz Enfeksiyon kıymık

batması kesi gibi kuumlccediluumlk bir travma ile etkenin deriye girmesinden sonra başlar En sık

ayaklar ve bacakların alt kısmında daha nadiren el kol sırt ense ve yuumlzde goumlruumlluumlr

8

Olguların ccediloğunda lezyon tek taraflıdır ve etkenin hangi kuumlf olduğuna goumlre

değişmeden kromoblastomikoz lezyonları aynıdır

İlk lezyon travma yerinde travmadan uzun suumlre sonra eritemli ve bazen verruumlkoumlz

zemin uumlzerinde kuumlccediluumlk pembe ağrısız pullanan bazen kaşıntılı da olabilen papuumll (deriden

kabarık sınırları belirgin lt1cmrsquolik lezyon) veya noduumll şeklinde başlar Enfeksiyonun

gelişmesi ccedilok yavaş olduğundan birccedilok hasta ilk travmayı hatırlamaz İlk lezyondan aylar-

yıllar sonra ilk lezyonun ccedilevresinde morumsu renkte siğile benzeyen pullanan noduumlller

şeklinde yeni lezyonlar gelişir Bu yeni lezyonlar yumuşak ya da sert tuumlmoumlrler şeklindedir

Lezyonun ortası iyileşirken ccedilevreye doğru yayılım olur Lezyonlar genellikle buumlyuumlme ve

gruplaşma eğilimindedir

Eski lezyonlar karnabahar goumlruumlnuumlmuumlnde olup yuumlzeyde kuumlccediluumlk uumllserasyonlar ya da

puumlruumllan akıntıya bağlı lsquosiyah noktalarrsquo goumlruumlluumlr Bu lezyonlar kaşıntılı nadiren ağrılı da

olabilir Kaşınma ile otoinokuumllasyon (kendi kendini enfekte etme) ya da lenfatik yayılım

nedeni ile satellit lezyonlar gelişir Lezyonlar birleşip iri verruumlkoumlz topluluklar oluşturabilir

Enfeksiyon yayılıp tuumlm ekstremiteyi (kol bacak) tutsa bile hastanın genel sağlık durumu

bozulmaz Kromoblastomikozun en oumlnemli komplikasyonu uzun suumlre tedavisiz kalan

olgularda cilt kanseri gelişmesidir

Endemik boumllgelerde bacakta tek taraflı siğilimsi atrofik veya skarlı lezyonlar

kromoblastomikozu duumlşuumlnduumlrmelidir Tanı lezyonlardan alınan kazıntı veya biyopsi

oumlrneğinin incelenmesi ile konur Kromoblastomikozun kesin tanısı etkenin kuumlltuumlrde

uumlretilmesine bağlıdır

Kromoblastomikoz tedavisi guumlccedil bir enfeksiyondur Kuumlccediluumlk lezyonlar cerrahi ile

ccedilıkarılabilir Cerrahi girişim mutlaka antifungal bir ilaccedilla desteklenmelidir

1233 Miccediletom

Miccediletoma (madura ayağı maduromikozis) etken mikroorganizmanın travmatik olarak

inokulasyonu ile gelişen deri ve deri altını tutan bir enfeksiyondur Bazen enfeksiyon kas

fasia ve kemiğe kadar ilerleyebilir

Miccediletomayı oluşturan ve papuumll şeklinde başlıyan yavaş gelişen noduumlller abse veya

fistuumlller oluşturacak şekilde ilerler Puumlruumllan veya seroanjiyoumlz bir akıntı vardır Akıntı iccedilinde

etkene bağlı olarak değişik renkte olan granuumlller saptanır Hastalıkta genellikle sistemik

bulgular yoktur ancak akciğer ve santral sinir sistemi tutulumu olduğu zaman sistemik bulgu

olabilir Ağır olgular dışında genellikle ağrı yoktur Ateş olaya bakteriyel enfeksiyon

eklenince ortaya ccedilıkabilir Lezyonda skar dokusu ile kapanmış sinuumlsler ve yeni oluşmuş

sinuumlslerin bir arada olduğu goumlruumlluumlr

9

Resim 13 Maduromikozis

1234 Rinosporidiyoz

Tuumlrkiyersquode bu zamana kadar bildirim yapılmamıştır Etken Rhinosporidium seeberi

oumlzellikle durgun sulardan burun ve goumlz yoluyla alınır İmmuumln yetmezlikle enfeksiyon

arasında bir ilişki yoktur Hindistan Sri Lanka Guumlney Amerika ve Afrikarsquoda endemiktir

Amerika Guumlneydoğu Asya gibi duumlnyanın pek ccedilok yerinden de yeni olgular bildirilmektedir

R seeberi uzun suumlreli ağrısız bir hastalığa neden olur 30 yıl kadar uzun suumlren enfeksiyon

bildirilmiştir Mortalite sadece birkaccedil yaygın enfeksiyonda bildirilmiştir Hastalık erkeklerde

kadınlara goumlre doumlrt kat daha fazla goumlruumllmektedir Sıklıkla ccedilocuklarda ve 15-40 yaşları

arasında ortaya ccedilıkar

Hastalığın nazal belirtileri tek taraflı burun tıkanıklığı epistaksis kaşıntı rinit

hapşırma rinore postnazal akıntı oumlksuumlruumlk ve sıklıkla burun kanallarında yabancı cisim hissi

şeklindedir

Goumlz belirtileri başlangıccedilta asemptomatiktir Hastalığın ilerlemesiyle goumlzyaşında artış

fotofobi kızarıklık sekonder enfeksiyonlar goumlruumlluumlr Burun ve goumlzde saplı veya sapsız ccedililek

benzeri goumlruumlnuumlmde polipler gelişebilir Papilloma gibi başlayıp yavaş yavaş verruumlkoumlz

lezyonlara doumlnuumlşen deri belirtileri de olur

1235 Lobomikoz

Lobomikozun başlaması ccedilok yavaş ve sinsi hastalığın seyri ccedilok yavaştır oumlyle ki 40-

50 yıl suumlrebilir Hastalığın kuluccedilka suumlresinin uzun olması endemik boumllgede bulunma

oumlykuumlsuumlnuumln araştırılmasını gerekli kılar

Hastalık travmaya bağlı derideki zedelenme sonucu gelişir Bunlar kıymık batması ve

boumlcek ısırmasının yanı sıra yılan sokması kesi ve bitki keserken yaralanma sonucu

oluşabilir Etken oumlzellikle sulak ccedilevrelerde yaygın bulunur

Hastalık Amerika kıtasının tropikal boumllgesinde yaygındır Etken deriden girip aylar ya

da yıllarca burada kalır daha sonra deri altı dokulara geccedilerek genellikle 30-40 yaşlarındaki

erkeklerde hastalığa yol accedilar

10

124 Sistemik Mikozlar

Sistemik mikozlar hastalığın etkenine goumlre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır

1241 Blastomikoz

Blastomikoz dimorfik bir mantar olan Blastomyces dermatitidis tarafından oluşturulan

endemik bir mikozdur Hastalık mantar sporlarının inhale edilmesi sonucu akciğerlerde

başlar ve sıklıkla subklinik seyreder Hematojen yayılım sonucunda daha ccedilok deri kemik ve

genitouumlriner sistemde enfeksiyon oluşturur

Blastomikoz coğrafi alan ve yaşa goumlre dağılım goumlstermektedir Bu hastalık kuzey

Amerikarsquonın guumlney ve guumlney doğu boumllgelerde yaygın olarak Afrika Meksika ve guumlney

Amerikarsquonın orta kısımlarında daha az sıklıkta goumlruumllmektedir

Blastomikoz tablosu genellikle akciğerlerde başlar İnfeksiyon kendiliğinden

iyileşebileceği gibi kronik bir seyir de goumlsterebilir Bazı olgularda enfeksiyon akciğerlerde

sınırlı kalmakla birlikte bazı olgularda deri kemik prostat ve diğer organlara yayılım soumlz

konusudur

1242 Koksidioidomikoz

Koksidioidomikoz birbirinden ayırt edilemeyen Coccidioides immitis ve Coccidioides

posadasii tarafından meydana getirilir

Etken duumlnyanın Batı Yarımkuumlresinde neredeyse tamamı kuzey ve 40 enlem uumlzerinde

sınırlı boumllgeye hastır Dimorfik bir mantar olup ABDnin guumlneybatısı Meksikanın kuzeyi ve

Orta ve Guumlney Amerikanın bazı boumllgelerinde yoğunlaşmıştır Koksidial antijenle California

okul ccedilocuklarında deri testi reaktivitesi ile prevalans araştırmalarında enfeksiyon riski

yaklaşık 15 hatta askeri personelde bu oran 25-50 arasında iken buguumln bu risk her yıl

iccedilin 3 olarak hesaplanmaktadır

1243 Histoplazmoz

Histoplazmoz insan ve hayvanda mantara bağlı olarak goumlruumllen akciğer hastalıklarının

en oumlnemli nedenlerindendir Etken Histoplam capsulatumdur İnfeksiyon tuumlm duumlnyada

goumlruumlluumlr ve miccedilel parccedilaları ve mikrokonidyaların inhalasyonu sonucu gelişir İnsidansı

duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinde buumlyuumlk farklılıklar goumlsterir

H capsulatum doğada azot iccedileriği yuumlksek toprakta ve yarasa ve kuş tuumlrlerinin yaşadığı

yerlerde bulunur H capsulatum kuş pisliği tavuk kuumlmesleri yarasaların yaşadığı mağaralar

ve benzeri yerlerden soyutlanabilir Konidyalar kuruduğunda kolayca havaya dağılır ve

ruumlzgacircrla veya kuş ve yarasalarla da taşınabilir Etken hastalığın en prevalan olduğu şu

coğrafik boumllgelerde yaygındır Missouride Ohio-Mississippi Vadisi Kentucky Tennessee

Indiana Ohio ve Guumlney İllinois Bu boumllge kuş dışkılarının yığınlar hacirclinde en yaygın

bulunduğu yerdir

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 8: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

4

Tablo 11 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

Genel olarak mantarlar aşağıda belirtilen oumlzellikleri goumlsterir

Huumlcre duvar yapısında bulunan kitin mantarın bakterilerden ayrılmasını sağlar

Huumlcre duvarında kitin mannanlar glukanlar ve diğer kompleksler vardır

Huumlcre duvarındaki kitin (N-asetilglukozamin polimeri) antibiyotiklerden

etkilenmez

Huumlcre zarında sterol bulunur İnsanda kolesterol hacirclinde bulunurken mantar

huumlcresinde ergosterol zimosterol şeklinde bulunur

Spor yapıları mantarın yayılmasında insana bulaşmasında ve uumlremesinde roluuml

vardır

Morfolojik oumlzelliklerine besiyerinde oluşturdukları kolonilerin oumlzelliklerine

goumlre maya ve kuumlf şeklinde ayrılırlar Mantarlar goumlruumlnuumlm oumlzelliklerine goumlre kuumlf

ve maya mantarları olarak da sınıflandırılır

Bazı mantar tuumlrleri oda ısısında kuumlf tarzında uumlreme goumlsterirken 37 0Crsquode maya

tarzında uumlreme goumlsterirler Bu oumlzelliklerdeki mantarlar dimorfik (difazik)

mantarlar olarak isimlendirilir

Eşeyli ve eşeysiz uumlreme oumlzelliklerine sahiptir Mantarlar uumlreme oumlzelliklerine

goumlre eşeyli uumlreyen ve eşeysiz uumlreyen mantarlar olarak da sınıflandırılır

Hiccedilbir mantar zorunlu anaerop değildir

Sitoplazmik zarda ergosterol iccedilerirler

Tuumlm mantarlar gram (+) boyanır

12 Mantar Hastalıklarının Sınıflandırılması

Deri hastalıkları iccedilinde mantar hastalıkları oumlnemli bir yer tutmaktadır Dermatoloji

polikliniklerine başvuran hastaların yaklaşık 10rsquounu mantar hastalıkları oluşturmaktadır

Mantar hastalıkları etkenin vuumlcuda yerleşim yerine goumlre aşağıda belirtildiği şekilde

sınıflandırılır

5

Yuumlzeyel mikozlar

Kutanoumlz mikozlar

Subkutan mikozlar

Sistemik mikozlar

Fırsatccedilı mikozlar

121 Yuumlzeyel Mantar Hastalıkları

Yuumlzeyel mantar enfeksiyonları saccedil ve derinin dış tabakalarıyla sınırlıdır Huumlcresel

immuumln yanıtı uyarmazlar Kozmetik sorunlara neden olurlar En sık rastlanan yuumlzeyel mantar

enfeksiyoları ve etkenleri şunlardır

Tinea nigra Avuccedil iccedili ya da tabanında kahverengi-siyah lekeler oluşturur

Etken Exophilia werneckii (Cladosporium werneckii)rsquodir Sadece deriyi tutar

Siyah dimorfik yapılar goumlsteren bir mantardır

Kara piedra Enfekte saccedilta sert noduumlller şeklindedir Etken Piedra hortaersquodir

Sadece saccedilı turar Mikroskopta oumlrnekte askosporlar goumlruumlluumlr

Ak piedra Saccedil sakal bıyıkta beyazımsı noduumlller şeklinde hastalık yapar

Etken Trichosporon beigeliirsquo dir Sadece saccedilı tutar Mikrobiyolojik kuumlltuumlruuml

yapılarak tanı konulur

Tenea versıcolor (pıtriazis versicolor) Etken mallessezia furfurrsquodur Normal

deride bulunan lipofilik bir mantardır Lezyonlar deride oumlzellikle boyun ve

goumlğsuumln uumlst kısımlarında hipo ndash hiper pigmente neden olur Lezyonlar bazen

kaşıntılıdır Lezyonlar kolayca kaşınır ve pullanma şeklinde doumlkuumlntuumller goumlruumlluumlr

(yonga belirtisi)

Resim 11 Pityriasis versicolor

122 Kutanoumlz Mikozlar

Deri mikozları (kutanoumlz) dermatofit grubu mantarlar deri saccedil ve tırnakları enfekte

ederler Genellikle insandan insana yakın temas sonucu bulaşırlar Bunun yanı sıra

hayvandan insana ve topraktan insana bulaşan dermatofitler de bulunur

Klasik klinik tablo tinea olarak adlandırılır

6

T pedis (ayak mantarı)

T kapitis (saccedil mantarı)

T barba (sakal mantarı)

T unguium (tırnak mantarı)

Etkilenen boumllgede kaşıntı cilt lezyonları ve kızarıklık halkasal şekilli lezyonlar koyu

veya accedilık renkli değişik alanlar gibi belirti ve şikacircyetlere neden olabilirler

Tanı esas olarak cildin goumlruumlnuumlmuumlne goumlre konur Bazı mantarlar oumlzel bir mavi ışıkla

karanlık odada incelenirse floresan verirler Kesin tanı alınan oumlrneklerin mikroskopta

incelenmesi ile konur Ciltten alınan kazıntı ayrıca laboratuvara goumlnderilerek kuumlltuumlrde

uumlremesi değerlendirilebilir

Tedavide kişisel bakım ccedilok oumlnemlidir Deri temiz ve kuru tutulmalıdır Ciddi ve uzun

suumlreli enfeksiyonlarda hekime başvurulmalıdır Hekim ağızdan kullanılan veya cilde suumlruumllen

ilaccedillar oumlnerebilmektedir Tedavi edilmediği zaman uumlzerinde bakterilerin uumlremesi ile ikincil

bakteriyel enfeksiyonlar olabilir Yuumlksek yoğunlukta mantar sporları iccedilerebilecek yuumlzeylerde

yalın ayak yuumlruumlmekten kaccedilınılmalıdır (halı doumlşeli zeminler banyo yerleri duşlar jimnastik

salonları soyunma odaları yuumlzme salonları hamamlar gibi) Tırnaklar kısa ve duumlz

kesilmelidir Kenarları yuvarlak kesilmemelidir Vuumlcudun diğer kısımlarında olan tinea pedis

ve yuumlzeysel mantar enfeksiyonlarına baktırıp tedavi ettirilmelidir Normal ve anormal

tırnakları kesmek iccedilin farklı tırnak makasları kullanılmalıdır Aile uumlyeleri veya yakın

arkadaşlar temas eden kişiler Tinea pedis ve tırnak mantarı iccedilin tedavi edilmelidir

123 Subkutan (Deri Altı) Mikozlar

Subkuumltan mantar enfeksiyonlarının ccediloğunluğu tropikal ve subtropikal boumllgelerde

goumlruumlluumlr dermisi ve subkuumltan dokuyu etkiler

1231 Sporotrikoz

Toprakta yaygın hacirclde bulunurlar Cilt subkuumltan doku ve lenfatik sistemde kronik

enfeksiyondur Bahccedile-orman işleriyle uğraşanlarda sık goumlruumlluumlr

Resim 12 Subkutan mikoz

7

Sporotrikoz sebeplerinden bazıları şunlardır

Sporotrikoz genellikle bir guumll dikeni veya keskin bir kıymık yuumlzuumlnden kuumlf

sporlarının deri altına girmesiyle başlar

Ayrıca hasarsız cildin kuumlfluuml saman veya yosunla temasından sonra da

başlayabilir

Ccediliftccedililer fidanlık ccedilalışanları bahccedileciler ve bahccedilıvanlar bu hastalıkta yuumlksek risk

grubunu oluşturur

Ccedilok nadir olmak uumlzere kediler ve tespih boumlcekleri de hastalığı taşıyabilir

Nadir vakalarda soumlz konusu organizmalardan solunum veya sindirim yoluyla

alınabilir bu durumda vuumlcudun deri dışındaki kısımları etkilenir

Hastalık kişiden kişiye geccedilmiyor gibi goumlruumlnuumlr

Sporotikoz enfeksiyon belirtileri şunlardır

Kuumlf sporları deriye girdikten sonra hastalığın gelişmesi guumlnler ila aylar suumlrer

İlk belirti pembeyle morumsu renklerde ciltteki sert bir yumrudur Bu noduumll

genellikle ağrısızdır ve dokununca da ccedilok hafif bir ağrı verir

Zaman iccedilinde noduumll accedilık bir yaraya doumlnuumlşerek yaradan şeffaf bir sıvı akabilir

Tedavi edilmezse noduumll ve uumllser kronikleşir yıllarca iyileşmeden kalabilir

Vakaların yaklaşık yuumlzde 60rsquoında kuumlf lenf noduumllleri boyunca ilerler Zaman

iccedilinde yeni noduumlller ve yaralar hastalık bulaşmış bacak veya kolda hizalı bir

şekilde ccedilıkabilir Bu durumda yıllarca devam edebilir

Ccedilok nadir durumlarda enfeksiyon vuumlcudun diğer kısımlarına sıccedilrayabilir

Hastalık kemikleri eklemleri akciğerleri ve beyni etkileyebilir Boumlyle bir yayılma

sadece bağışıklık sistemi zayıflamış insanlarda goumlruumlluumlr Oumlluumlmcuumll olabilen bu enfeksiyonların

tedavisi ccedilok zor olabilir

Evde tedavide sporotrikoz iccedilin yapılabilecek bilinen bir şey yoktur Yaralar temiz

tutulmalı ve iyileşene kadar kapatılmalıdır

1232 Kromoblastomikoz

Genellikle ayak ve bacaklarda etkenin travma ile dokuya girmesinden sonra ortaya

ccedilıkan ve yavaş gelişen kabuklu lezyonlar şeklindedir

Hastalık tropikal ve subtropikal boumllgelerde sıktır Orta ve Guumlney Amerikarsquoda goumlruumlluumlr

ancak Guumlney Afrika Asya ve Avustralyarsquodan da kromoblastomikoz rapor edilmektedir

Etken mantarlar doğada toprakta ccediluumlruumlmuumlş bitkilerde yaygın olarak bulunur

Enfeksiyon etkenin travma ile deriye girmesi sonrasında gelişir Ccedilıplak ayakla ccedilalışan tarım

işccedililerinde sık goumlruumlluumlr Toprakta ccedilalışırken travmaya sık maruz kalmaları nedeniyle

enfeksiyon erişkin erkeklerde kadın ve ccedilocuklardan daha sık goumlruumlluumlr

Enfeksiyon insandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz Enfeksiyon kıymık

batması kesi gibi kuumlccediluumlk bir travma ile etkenin deriye girmesinden sonra başlar En sık

ayaklar ve bacakların alt kısmında daha nadiren el kol sırt ense ve yuumlzde goumlruumlluumlr

8

Olguların ccediloğunda lezyon tek taraflıdır ve etkenin hangi kuumlf olduğuna goumlre

değişmeden kromoblastomikoz lezyonları aynıdır

İlk lezyon travma yerinde travmadan uzun suumlre sonra eritemli ve bazen verruumlkoumlz

zemin uumlzerinde kuumlccediluumlk pembe ağrısız pullanan bazen kaşıntılı da olabilen papuumll (deriden

kabarık sınırları belirgin lt1cmrsquolik lezyon) veya noduumll şeklinde başlar Enfeksiyonun

gelişmesi ccedilok yavaş olduğundan birccedilok hasta ilk travmayı hatırlamaz İlk lezyondan aylar-

yıllar sonra ilk lezyonun ccedilevresinde morumsu renkte siğile benzeyen pullanan noduumlller

şeklinde yeni lezyonlar gelişir Bu yeni lezyonlar yumuşak ya da sert tuumlmoumlrler şeklindedir

Lezyonun ortası iyileşirken ccedilevreye doğru yayılım olur Lezyonlar genellikle buumlyuumlme ve

gruplaşma eğilimindedir

Eski lezyonlar karnabahar goumlruumlnuumlmuumlnde olup yuumlzeyde kuumlccediluumlk uumllserasyonlar ya da

puumlruumllan akıntıya bağlı lsquosiyah noktalarrsquo goumlruumlluumlr Bu lezyonlar kaşıntılı nadiren ağrılı da

olabilir Kaşınma ile otoinokuumllasyon (kendi kendini enfekte etme) ya da lenfatik yayılım

nedeni ile satellit lezyonlar gelişir Lezyonlar birleşip iri verruumlkoumlz topluluklar oluşturabilir

Enfeksiyon yayılıp tuumlm ekstremiteyi (kol bacak) tutsa bile hastanın genel sağlık durumu

bozulmaz Kromoblastomikozun en oumlnemli komplikasyonu uzun suumlre tedavisiz kalan

olgularda cilt kanseri gelişmesidir

Endemik boumllgelerde bacakta tek taraflı siğilimsi atrofik veya skarlı lezyonlar

kromoblastomikozu duumlşuumlnduumlrmelidir Tanı lezyonlardan alınan kazıntı veya biyopsi

oumlrneğinin incelenmesi ile konur Kromoblastomikozun kesin tanısı etkenin kuumlltuumlrde

uumlretilmesine bağlıdır

Kromoblastomikoz tedavisi guumlccedil bir enfeksiyondur Kuumlccediluumlk lezyonlar cerrahi ile

ccedilıkarılabilir Cerrahi girişim mutlaka antifungal bir ilaccedilla desteklenmelidir

1233 Miccediletom

Miccediletoma (madura ayağı maduromikozis) etken mikroorganizmanın travmatik olarak

inokulasyonu ile gelişen deri ve deri altını tutan bir enfeksiyondur Bazen enfeksiyon kas

fasia ve kemiğe kadar ilerleyebilir

Miccediletomayı oluşturan ve papuumll şeklinde başlıyan yavaş gelişen noduumlller abse veya

fistuumlller oluşturacak şekilde ilerler Puumlruumllan veya seroanjiyoumlz bir akıntı vardır Akıntı iccedilinde

etkene bağlı olarak değişik renkte olan granuumlller saptanır Hastalıkta genellikle sistemik

bulgular yoktur ancak akciğer ve santral sinir sistemi tutulumu olduğu zaman sistemik bulgu

olabilir Ağır olgular dışında genellikle ağrı yoktur Ateş olaya bakteriyel enfeksiyon

eklenince ortaya ccedilıkabilir Lezyonda skar dokusu ile kapanmış sinuumlsler ve yeni oluşmuş

sinuumlslerin bir arada olduğu goumlruumlluumlr

9

Resim 13 Maduromikozis

1234 Rinosporidiyoz

Tuumlrkiyersquode bu zamana kadar bildirim yapılmamıştır Etken Rhinosporidium seeberi

oumlzellikle durgun sulardan burun ve goumlz yoluyla alınır İmmuumln yetmezlikle enfeksiyon

arasında bir ilişki yoktur Hindistan Sri Lanka Guumlney Amerika ve Afrikarsquoda endemiktir

Amerika Guumlneydoğu Asya gibi duumlnyanın pek ccedilok yerinden de yeni olgular bildirilmektedir

R seeberi uzun suumlreli ağrısız bir hastalığa neden olur 30 yıl kadar uzun suumlren enfeksiyon

bildirilmiştir Mortalite sadece birkaccedil yaygın enfeksiyonda bildirilmiştir Hastalık erkeklerde

kadınlara goumlre doumlrt kat daha fazla goumlruumllmektedir Sıklıkla ccedilocuklarda ve 15-40 yaşları

arasında ortaya ccedilıkar

Hastalığın nazal belirtileri tek taraflı burun tıkanıklığı epistaksis kaşıntı rinit

hapşırma rinore postnazal akıntı oumlksuumlruumlk ve sıklıkla burun kanallarında yabancı cisim hissi

şeklindedir

Goumlz belirtileri başlangıccedilta asemptomatiktir Hastalığın ilerlemesiyle goumlzyaşında artış

fotofobi kızarıklık sekonder enfeksiyonlar goumlruumlluumlr Burun ve goumlzde saplı veya sapsız ccedililek

benzeri goumlruumlnuumlmde polipler gelişebilir Papilloma gibi başlayıp yavaş yavaş verruumlkoumlz

lezyonlara doumlnuumlşen deri belirtileri de olur

1235 Lobomikoz

Lobomikozun başlaması ccedilok yavaş ve sinsi hastalığın seyri ccedilok yavaştır oumlyle ki 40-

50 yıl suumlrebilir Hastalığın kuluccedilka suumlresinin uzun olması endemik boumllgede bulunma

oumlykuumlsuumlnuumln araştırılmasını gerekli kılar

Hastalık travmaya bağlı derideki zedelenme sonucu gelişir Bunlar kıymık batması ve

boumlcek ısırmasının yanı sıra yılan sokması kesi ve bitki keserken yaralanma sonucu

oluşabilir Etken oumlzellikle sulak ccedilevrelerde yaygın bulunur

Hastalık Amerika kıtasının tropikal boumllgesinde yaygındır Etken deriden girip aylar ya

da yıllarca burada kalır daha sonra deri altı dokulara geccedilerek genellikle 30-40 yaşlarındaki

erkeklerde hastalığa yol accedilar

10

124 Sistemik Mikozlar

Sistemik mikozlar hastalığın etkenine goumlre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır

1241 Blastomikoz

Blastomikoz dimorfik bir mantar olan Blastomyces dermatitidis tarafından oluşturulan

endemik bir mikozdur Hastalık mantar sporlarının inhale edilmesi sonucu akciğerlerde

başlar ve sıklıkla subklinik seyreder Hematojen yayılım sonucunda daha ccedilok deri kemik ve

genitouumlriner sistemde enfeksiyon oluşturur

Blastomikoz coğrafi alan ve yaşa goumlre dağılım goumlstermektedir Bu hastalık kuzey

Amerikarsquonın guumlney ve guumlney doğu boumllgelerde yaygın olarak Afrika Meksika ve guumlney

Amerikarsquonın orta kısımlarında daha az sıklıkta goumlruumllmektedir

Blastomikoz tablosu genellikle akciğerlerde başlar İnfeksiyon kendiliğinden

iyileşebileceği gibi kronik bir seyir de goumlsterebilir Bazı olgularda enfeksiyon akciğerlerde

sınırlı kalmakla birlikte bazı olgularda deri kemik prostat ve diğer organlara yayılım soumlz

konusudur

1242 Koksidioidomikoz

Koksidioidomikoz birbirinden ayırt edilemeyen Coccidioides immitis ve Coccidioides

posadasii tarafından meydana getirilir

Etken duumlnyanın Batı Yarımkuumlresinde neredeyse tamamı kuzey ve 40 enlem uumlzerinde

sınırlı boumllgeye hastır Dimorfik bir mantar olup ABDnin guumlneybatısı Meksikanın kuzeyi ve

Orta ve Guumlney Amerikanın bazı boumllgelerinde yoğunlaşmıştır Koksidial antijenle California

okul ccedilocuklarında deri testi reaktivitesi ile prevalans araştırmalarında enfeksiyon riski

yaklaşık 15 hatta askeri personelde bu oran 25-50 arasında iken buguumln bu risk her yıl

iccedilin 3 olarak hesaplanmaktadır

1243 Histoplazmoz

Histoplazmoz insan ve hayvanda mantara bağlı olarak goumlruumllen akciğer hastalıklarının

en oumlnemli nedenlerindendir Etken Histoplam capsulatumdur İnfeksiyon tuumlm duumlnyada

goumlruumlluumlr ve miccedilel parccedilaları ve mikrokonidyaların inhalasyonu sonucu gelişir İnsidansı

duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinde buumlyuumlk farklılıklar goumlsterir

H capsulatum doğada azot iccedileriği yuumlksek toprakta ve yarasa ve kuş tuumlrlerinin yaşadığı

yerlerde bulunur H capsulatum kuş pisliği tavuk kuumlmesleri yarasaların yaşadığı mağaralar

ve benzeri yerlerden soyutlanabilir Konidyalar kuruduğunda kolayca havaya dağılır ve

ruumlzgacircrla veya kuş ve yarasalarla da taşınabilir Etken hastalığın en prevalan olduğu şu

coğrafik boumllgelerde yaygındır Missouride Ohio-Mississippi Vadisi Kentucky Tennessee

Indiana Ohio ve Guumlney İllinois Bu boumllge kuş dışkılarının yığınlar hacirclinde en yaygın

bulunduğu yerdir

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 9: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

5

Yuumlzeyel mikozlar

Kutanoumlz mikozlar

Subkutan mikozlar

Sistemik mikozlar

Fırsatccedilı mikozlar

121 Yuumlzeyel Mantar Hastalıkları

Yuumlzeyel mantar enfeksiyonları saccedil ve derinin dış tabakalarıyla sınırlıdır Huumlcresel

immuumln yanıtı uyarmazlar Kozmetik sorunlara neden olurlar En sık rastlanan yuumlzeyel mantar

enfeksiyoları ve etkenleri şunlardır

Tinea nigra Avuccedil iccedili ya da tabanında kahverengi-siyah lekeler oluşturur

Etken Exophilia werneckii (Cladosporium werneckii)rsquodir Sadece deriyi tutar

Siyah dimorfik yapılar goumlsteren bir mantardır

Kara piedra Enfekte saccedilta sert noduumlller şeklindedir Etken Piedra hortaersquodir

Sadece saccedilı turar Mikroskopta oumlrnekte askosporlar goumlruumlluumlr

Ak piedra Saccedil sakal bıyıkta beyazımsı noduumlller şeklinde hastalık yapar

Etken Trichosporon beigeliirsquo dir Sadece saccedilı tutar Mikrobiyolojik kuumlltuumlruuml

yapılarak tanı konulur

Tenea versıcolor (pıtriazis versicolor) Etken mallessezia furfurrsquodur Normal

deride bulunan lipofilik bir mantardır Lezyonlar deride oumlzellikle boyun ve

goumlğsuumln uumlst kısımlarında hipo ndash hiper pigmente neden olur Lezyonlar bazen

kaşıntılıdır Lezyonlar kolayca kaşınır ve pullanma şeklinde doumlkuumlntuumller goumlruumlluumlr

(yonga belirtisi)

Resim 11 Pityriasis versicolor

122 Kutanoumlz Mikozlar

Deri mikozları (kutanoumlz) dermatofit grubu mantarlar deri saccedil ve tırnakları enfekte

ederler Genellikle insandan insana yakın temas sonucu bulaşırlar Bunun yanı sıra

hayvandan insana ve topraktan insana bulaşan dermatofitler de bulunur

Klasik klinik tablo tinea olarak adlandırılır

6

T pedis (ayak mantarı)

T kapitis (saccedil mantarı)

T barba (sakal mantarı)

T unguium (tırnak mantarı)

Etkilenen boumllgede kaşıntı cilt lezyonları ve kızarıklık halkasal şekilli lezyonlar koyu

veya accedilık renkli değişik alanlar gibi belirti ve şikacircyetlere neden olabilirler

Tanı esas olarak cildin goumlruumlnuumlmuumlne goumlre konur Bazı mantarlar oumlzel bir mavi ışıkla

karanlık odada incelenirse floresan verirler Kesin tanı alınan oumlrneklerin mikroskopta

incelenmesi ile konur Ciltten alınan kazıntı ayrıca laboratuvara goumlnderilerek kuumlltuumlrde

uumlremesi değerlendirilebilir

Tedavide kişisel bakım ccedilok oumlnemlidir Deri temiz ve kuru tutulmalıdır Ciddi ve uzun

suumlreli enfeksiyonlarda hekime başvurulmalıdır Hekim ağızdan kullanılan veya cilde suumlruumllen

ilaccedillar oumlnerebilmektedir Tedavi edilmediği zaman uumlzerinde bakterilerin uumlremesi ile ikincil

bakteriyel enfeksiyonlar olabilir Yuumlksek yoğunlukta mantar sporları iccedilerebilecek yuumlzeylerde

yalın ayak yuumlruumlmekten kaccedilınılmalıdır (halı doumlşeli zeminler banyo yerleri duşlar jimnastik

salonları soyunma odaları yuumlzme salonları hamamlar gibi) Tırnaklar kısa ve duumlz

kesilmelidir Kenarları yuvarlak kesilmemelidir Vuumlcudun diğer kısımlarında olan tinea pedis

ve yuumlzeysel mantar enfeksiyonlarına baktırıp tedavi ettirilmelidir Normal ve anormal

tırnakları kesmek iccedilin farklı tırnak makasları kullanılmalıdır Aile uumlyeleri veya yakın

arkadaşlar temas eden kişiler Tinea pedis ve tırnak mantarı iccedilin tedavi edilmelidir

123 Subkutan (Deri Altı) Mikozlar

Subkuumltan mantar enfeksiyonlarının ccediloğunluğu tropikal ve subtropikal boumllgelerde

goumlruumlluumlr dermisi ve subkuumltan dokuyu etkiler

1231 Sporotrikoz

Toprakta yaygın hacirclde bulunurlar Cilt subkuumltan doku ve lenfatik sistemde kronik

enfeksiyondur Bahccedile-orman işleriyle uğraşanlarda sık goumlruumlluumlr

Resim 12 Subkutan mikoz

7

Sporotrikoz sebeplerinden bazıları şunlardır

Sporotrikoz genellikle bir guumll dikeni veya keskin bir kıymık yuumlzuumlnden kuumlf

sporlarının deri altına girmesiyle başlar

Ayrıca hasarsız cildin kuumlfluuml saman veya yosunla temasından sonra da

başlayabilir

Ccediliftccedililer fidanlık ccedilalışanları bahccedileciler ve bahccedilıvanlar bu hastalıkta yuumlksek risk

grubunu oluşturur

Ccedilok nadir olmak uumlzere kediler ve tespih boumlcekleri de hastalığı taşıyabilir

Nadir vakalarda soumlz konusu organizmalardan solunum veya sindirim yoluyla

alınabilir bu durumda vuumlcudun deri dışındaki kısımları etkilenir

Hastalık kişiden kişiye geccedilmiyor gibi goumlruumlnuumlr

Sporotikoz enfeksiyon belirtileri şunlardır

Kuumlf sporları deriye girdikten sonra hastalığın gelişmesi guumlnler ila aylar suumlrer

İlk belirti pembeyle morumsu renklerde ciltteki sert bir yumrudur Bu noduumll

genellikle ağrısızdır ve dokununca da ccedilok hafif bir ağrı verir

Zaman iccedilinde noduumll accedilık bir yaraya doumlnuumlşerek yaradan şeffaf bir sıvı akabilir

Tedavi edilmezse noduumll ve uumllser kronikleşir yıllarca iyileşmeden kalabilir

Vakaların yaklaşık yuumlzde 60rsquoında kuumlf lenf noduumllleri boyunca ilerler Zaman

iccedilinde yeni noduumlller ve yaralar hastalık bulaşmış bacak veya kolda hizalı bir

şekilde ccedilıkabilir Bu durumda yıllarca devam edebilir

Ccedilok nadir durumlarda enfeksiyon vuumlcudun diğer kısımlarına sıccedilrayabilir

Hastalık kemikleri eklemleri akciğerleri ve beyni etkileyebilir Boumlyle bir yayılma

sadece bağışıklık sistemi zayıflamış insanlarda goumlruumlluumlr Oumlluumlmcuumll olabilen bu enfeksiyonların

tedavisi ccedilok zor olabilir

Evde tedavide sporotrikoz iccedilin yapılabilecek bilinen bir şey yoktur Yaralar temiz

tutulmalı ve iyileşene kadar kapatılmalıdır

1232 Kromoblastomikoz

Genellikle ayak ve bacaklarda etkenin travma ile dokuya girmesinden sonra ortaya

ccedilıkan ve yavaş gelişen kabuklu lezyonlar şeklindedir

Hastalık tropikal ve subtropikal boumllgelerde sıktır Orta ve Guumlney Amerikarsquoda goumlruumlluumlr

ancak Guumlney Afrika Asya ve Avustralyarsquodan da kromoblastomikoz rapor edilmektedir

Etken mantarlar doğada toprakta ccediluumlruumlmuumlş bitkilerde yaygın olarak bulunur

Enfeksiyon etkenin travma ile deriye girmesi sonrasında gelişir Ccedilıplak ayakla ccedilalışan tarım

işccedililerinde sık goumlruumlluumlr Toprakta ccedilalışırken travmaya sık maruz kalmaları nedeniyle

enfeksiyon erişkin erkeklerde kadın ve ccedilocuklardan daha sık goumlruumlluumlr

Enfeksiyon insandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz Enfeksiyon kıymık

batması kesi gibi kuumlccediluumlk bir travma ile etkenin deriye girmesinden sonra başlar En sık

ayaklar ve bacakların alt kısmında daha nadiren el kol sırt ense ve yuumlzde goumlruumlluumlr

8

Olguların ccediloğunda lezyon tek taraflıdır ve etkenin hangi kuumlf olduğuna goumlre

değişmeden kromoblastomikoz lezyonları aynıdır

İlk lezyon travma yerinde travmadan uzun suumlre sonra eritemli ve bazen verruumlkoumlz

zemin uumlzerinde kuumlccediluumlk pembe ağrısız pullanan bazen kaşıntılı da olabilen papuumll (deriden

kabarık sınırları belirgin lt1cmrsquolik lezyon) veya noduumll şeklinde başlar Enfeksiyonun

gelişmesi ccedilok yavaş olduğundan birccedilok hasta ilk travmayı hatırlamaz İlk lezyondan aylar-

yıllar sonra ilk lezyonun ccedilevresinde morumsu renkte siğile benzeyen pullanan noduumlller

şeklinde yeni lezyonlar gelişir Bu yeni lezyonlar yumuşak ya da sert tuumlmoumlrler şeklindedir

Lezyonun ortası iyileşirken ccedilevreye doğru yayılım olur Lezyonlar genellikle buumlyuumlme ve

gruplaşma eğilimindedir

Eski lezyonlar karnabahar goumlruumlnuumlmuumlnde olup yuumlzeyde kuumlccediluumlk uumllserasyonlar ya da

puumlruumllan akıntıya bağlı lsquosiyah noktalarrsquo goumlruumlluumlr Bu lezyonlar kaşıntılı nadiren ağrılı da

olabilir Kaşınma ile otoinokuumllasyon (kendi kendini enfekte etme) ya da lenfatik yayılım

nedeni ile satellit lezyonlar gelişir Lezyonlar birleşip iri verruumlkoumlz topluluklar oluşturabilir

Enfeksiyon yayılıp tuumlm ekstremiteyi (kol bacak) tutsa bile hastanın genel sağlık durumu

bozulmaz Kromoblastomikozun en oumlnemli komplikasyonu uzun suumlre tedavisiz kalan

olgularda cilt kanseri gelişmesidir

Endemik boumllgelerde bacakta tek taraflı siğilimsi atrofik veya skarlı lezyonlar

kromoblastomikozu duumlşuumlnduumlrmelidir Tanı lezyonlardan alınan kazıntı veya biyopsi

oumlrneğinin incelenmesi ile konur Kromoblastomikozun kesin tanısı etkenin kuumlltuumlrde

uumlretilmesine bağlıdır

Kromoblastomikoz tedavisi guumlccedil bir enfeksiyondur Kuumlccediluumlk lezyonlar cerrahi ile

ccedilıkarılabilir Cerrahi girişim mutlaka antifungal bir ilaccedilla desteklenmelidir

1233 Miccediletom

Miccediletoma (madura ayağı maduromikozis) etken mikroorganizmanın travmatik olarak

inokulasyonu ile gelişen deri ve deri altını tutan bir enfeksiyondur Bazen enfeksiyon kas

fasia ve kemiğe kadar ilerleyebilir

Miccediletomayı oluşturan ve papuumll şeklinde başlıyan yavaş gelişen noduumlller abse veya

fistuumlller oluşturacak şekilde ilerler Puumlruumllan veya seroanjiyoumlz bir akıntı vardır Akıntı iccedilinde

etkene bağlı olarak değişik renkte olan granuumlller saptanır Hastalıkta genellikle sistemik

bulgular yoktur ancak akciğer ve santral sinir sistemi tutulumu olduğu zaman sistemik bulgu

olabilir Ağır olgular dışında genellikle ağrı yoktur Ateş olaya bakteriyel enfeksiyon

eklenince ortaya ccedilıkabilir Lezyonda skar dokusu ile kapanmış sinuumlsler ve yeni oluşmuş

sinuumlslerin bir arada olduğu goumlruumlluumlr

9

Resim 13 Maduromikozis

1234 Rinosporidiyoz

Tuumlrkiyersquode bu zamana kadar bildirim yapılmamıştır Etken Rhinosporidium seeberi

oumlzellikle durgun sulardan burun ve goumlz yoluyla alınır İmmuumln yetmezlikle enfeksiyon

arasında bir ilişki yoktur Hindistan Sri Lanka Guumlney Amerika ve Afrikarsquoda endemiktir

Amerika Guumlneydoğu Asya gibi duumlnyanın pek ccedilok yerinden de yeni olgular bildirilmektedir

R seeberi uzun suumlreli ağrısız bir hastalığa neden olur 30 yıl kadar uzun suumlren enfeksiyon

bildirilmiştir Mortalite sadece birkaccedil yaygın enfeksiyonda bildirilmiştir Hastalık erkeklerde

kadınlara goumlre doumlrt kat daha fazla goumlruumllmektedir Sıklıkla ccedilocuklarda ve 15-40 yaşları

arasında ortaya ccedilıkar

Hastalığın nazal belirtileri tek taraflı burun tıkanıklığı epistaksis kaşıntı rinit

hapşırma rinore postnazal akıntı oumlksuumlruumlk ve sıklıkla burun kanallarında yabancı cisim hissi

şeklindedir

Goumlz belirtileri başlangıccedilta asemptomatiktir Hastalığın ilerlemesiyle goumlzyaşında artış

fotofobi kızarıklık sekonder enfeksiyonlar goumlruumlluumlr Burun ve goumlzde saplı veya sapsız ccedililek

benzeri goumlruumlnuumlmde polipler gelişebilir Papilloma gibi başlayıp yavaş yavaş verruumlkoumlz

lezyonlara doumlnuumlşen deri belirtileri de olur

1235 Lobomikoz

Lobomikozun başlaması ccedilok yavaş ve sinsi hastalığın seyri ccedilok yavaştır oumlyle ki 40-

50 yıl suumlrebilir Hastalığın kuluccedilka suumlresinin uzun olması endemik boumllgede bulunma

oumlykuumlsuumlnuumln araştırılmasını gerekli kılar

Hastalık travmaya bağlı derideki zedelenme sonucu gelişir Bunlar kıymık batması ve

boumlcek ısırmasının yanı sıra yılan sokması kesi ve bitki keserken yaralanma sonucu

oluşabilir Etken oumlzellikle sulak ccedilevrelerde yaygın bulunur

Hastalık Amerika kıtasının tropikal boumllgesinde yaygındır Etken deriden girip aylar ya

da yıllarca burada kalır daha sonra deri altı dokulara geccedilerek genellikle 30-40 yaşlarındaki

erkeklerde hastalığa yol accedilar

10

124 Sistemik Mikozlar

Sistemik mikozlar hastalığın etkenine goumlre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır

1241 Blastomikoz

Blastomikoz dimorfik bir mantar olan Blastomyces dermatitidis tarafından oluşturulan

endemik bir mikozdur Hastalık mantar sporlarının inhale edilmesi sonucu akciğerlerde

başlar ve sıklıkla subklinik seyreder Hematojen yayılım sonucunda daha ccedilok deri kemik ve

genitouumlriner sistemde enfeksiyon oluşturur

Blastomikoz coğrafi alan ve yaşa goumlre dağılım goumlstermektedir Bu hastalık kuzey

Amerikarsquonın guumlney ve guumlney doğu boumllgelerde yaygın olarak Afrika Meksika ve guumlney

Amerikarsquonın orta kısımlarında daha az sıklıkta goumlruumllmektedir

Blastomikoz tablosu genellikle akciğerlerde başlar İnfeksiyon kendiliğinden

iyileşebileceği gibi kronik bir seyir de goumlsterebilir Bazı olgularda enfeksiyon akciğerlerde

sınırlı kalmakla birlikte bazı olgularda deri kemik prostat ve diğer organlara yayılım soumlz

konusudur

1242 Koksidioidomikoz

Koksidioidomikoz birbirinden ayırt edilemeyen Coccidioides immitis ve Coccidioides

posadasii tarafından meydana getirilir

Etken duumlnyanın Batı Yarımkuumlresinde neredeyse tamamı kuzey ve 40 enlem uumlzerinde

sınırlı boumllgeye hastır Dimorfik bir mantar olup ABDnin guumlneybatısı Meksikanın kuzeyi ve

Orta ve Guumlney Amerikanın bazı boumllgelerinde yoğunlaşmıştır Koksidial antijenle California

okul ccedilocuklarında deri testi reaktivitesi ile prevalans araştırmalarında enfeksiyon riski

yaklaşık 15 hatta askeri personelde bu oran 25-50 arasında iken buguumln bu risk her yıl

iccedilin 3 olarak hesaplanmaktadır

1243 Histoplazmoz

Histoplazmoz insan ve hayvanda mantara bağlı olarak goumlruumllen akciğer hastalıklarının

en oumlnemli nedenlerindendir Etken Histoplam capsulatumdur İnfeksiyon tuumlm duumlnyada

goumlruumlluumlr ve miccedilel parccedilaları ve mikrokonidyaların inhalasyonu sonucu gelişir İnsidansı

duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinde buumlyuumlk farklılıklar goumlsterir

H capsulatum doğada azot iccedileriği yuumlksek toprakta ve yarasa ve kuş tuumlrlerinin yaşadığı

yerlerde bulunur H capsulatum kuş pisliği tavuk kuumlmesleri yarasaların yaşadığı mağaralar

ve benzeri yerlerden soyutlanabilir Konidyalar kuruduğunda kolayca havaya dağılır ve

ruumlzgacircrla veya kuş ve yarasalarla da taşınabilir Etken hastalığın en prevalan olduğu şu

coğrafik boumllgelerde yaygındır Missouride Ohio-Mississippi Vadisi Kentucky Tennessee

Indiana Ohio ve Guumlney İllinois Bu boumllge kuş dışkılarının yığınlar hacirclinde en yaygın

bulunduğu yerdir

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 10: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

6

T pedis (ayak mantarı)

T kapitis (saccedil mantarı)

T barba (sakal mantarı)

T unguium (tırnak mantarı)

Etkilenen boumllgede kaşıntı cilt lezyonları ve kızarıklık halkasal şekilli lezyonlar koyu

veya accedilık renkli değişik alanlar gibi belirti ve şikacircyetlere neden olabilirler

Tanı esas olarak cildin goumlruumlnuumlmuumlne goumlre konur Bazı mantarlar oumlzel bir mavi ışıkla

karanlık odada incelenirse floresan verirler Kesin tanı alınan oumlrneklerin mikroskopta

incelenmesi ile konur Ciltten alınan kazıntı ayrıca laboratuvara goumlnderilerek kuumlltuumlrde

uumlremesi değerlendirilebilir

Tedavide kişisel bakım ccedilok oumlnemlidir Deri temiz ve kuru tutulmalıdır Ciddi ve uzun

suumlreli enfeksiyonlarda hekime başvurulmalıdır Hekim ağızdan kullanılan veya cilde suumlruumllen

ilaccedillar oumlnerebilmektedir Tedavi edilmediği zaman uumlzerinde bakterilerin uumlremesi ile ikincil

bakteriyel enfeksiyonlar olabilir Yuumlksek yoğunlukta mantar sporları iccedilerebilecek yuumlzeylerde

yalın ayak yuumlruumlmekten kaccedilınılmalıdır (halı doumlşeli zeminler banyo yerleri duşlar jimnastik

salonları soyunma odaları yuumlzme salonları hamamlar gibi) Tırnaklar kısa ve duumlz

kesilmelidir Kenarları yuvarlak kesilmemelidir Vuumlcudun diğer kısımlarında olan tinea pedis

ve yuumlzeysel mantar enfeksiyonlarına baktırıp tedavi ettirilmelidir Normal ve anormal

tırnakları kesmek iccedilin farklı tırnak makasları kullanılmalıdır Aile uumlyeleri veya yakın

arkadaşlar temas eden kişiler Tinea pedis ve tırnak mantarı iccedilin tedavi edilmelidir

123 Subkutan (Deri Altı) Mikozlar

Subkuumltan mantar enfeksiyonlarının ccediloğunluğu tropikal ve subtropikal boumllgelerde

goumlruumlluumlr dermisi ve subkuumltan dokuyu etkiler

1231 Sporotrikoz

Toprakta yaygın hacirclde bulunurlar Cilt subkuumltan doku ve lenfatik sistemde kronik

enfeksiyondur Bahccedile-orman işleriyle uğraşanlarda sık goumlruumlluumlr

Resim 12 Subkutan mikoz

7

Sporotrikoz sebeplerinden bazıları şunlardır

Sporotrikoz genellikle bir guumll dikeni veya keskin bir kıymık yuumlzuumlnden kuumlf

sporlarının deri altına girmesiyle başlar

Ayrıca hasarsız cildin kuumlfluuml saman veya yosunla temasından sonra da

başlayabilir

Ccediliftccedililer fidanlık ccedilalışanları bahccedileciler ve bahccedilıvanlar bu hastalıkta yuumlksek risk

grubunu oluşturur

Ccedilok nadir olmak uumlzere kediler ve tespih boumlcekleri de hastalığı taşıyabilir

Nadir vakalarda soumlz konusu organizmalardan solunum veya sindirim yoluyla

alınabilir bu durumda vuumlcudun deri dışındaki kısımları etkilenir

Hastalık kişiden kişiye geccedilmiyor gibi goumlruumlnuumlr

Sporotikoz enfeksiyon belirtileri şunlardır

Kuumlf sporları deriye girdikten sonra hastalığın gelişmesi guumlnler ila aylar suumlrer

İlk belirti pembeyle morumsu renklerde ciltteki sert bir yumrudur Bu noduumll

genellikle ağrısızdır ve dokununca da ccedilok hafif bir ağrı verir

Zaman iccedilinde noduumll accedilık bir yaraya doumlnuumlşerek yaradan şeffaf bir sıvı akabilir

Tedavi edilmezse noduumll ve uumllser kronikleşir yıllarca iyileşmeden kalabilir

Vakaların yaklaşık yuumlzde 60rsquoında kuumlf lenf noduumllleri boyunca ilerler Zaman

iccedilinde yeni noduumlller ve yaralar hastalık bulaşmış bacak veya kolda hizalı bir

şekilde ccedilıkabilir Bu durumda yıllarca devam edebilir

Ccedilok nadir durumlarda enfeksiyon vuumlcudun diğer kısımlarına sıccedilrayabilir

Hastalık kemikleri eklemleri akciğerleri ve beyni etkileyebilir Boumlyle bir yayılma

sadece bağışıklık sistemi zayıflamış insanlarda goumlruumlluumlr Oumlluumlmcuumll olabilen bu enfeksiyonların

tedavisi ccedilok zor olabilir

Evde tedavide sporotrikoz iccedilin yapılabilecek bilinen bir şey yoktur Yaralar temiz

tutulmalı ve iyileşene kadar kapatılmalıdır

1232 Kromoblastomikoz

Genellikle ayak ve bacaklarda etkenin travma ile dokuya girmesinden sonra ortaya

ccedilıkan ve yavaş gelişen kabuklu lezyonlar şeklindedir

Hastalık tropikal ve subtropikal boumllgelerde sıktır Orta ve Guumlney Amerikarsquoda goumlruumlluumlr

ancak Guumlney Afrika Asya ve Avustralyarsquodan da kromoblastomikoz rapor edilmektedir

Etken mantarlar doğada toprakta ccediluumlruumlmuumlş bitkilerde yaygın olarak bulunur

Enfeksiyon etkenin travma ile deriye girmesi sonrasında gelişir Ccedilıplak ayakla ccedilalışan tarım

işccedililerinde sık goumlruumlluumlr Toprakta ccedilalışırken travmaya sık maruz kalmaları nedeniyle

enfeksiyon erişkin erkeklerde kadın ve ccedilocuklardan daha sık goumlruumlluumlr

Enfeksiyon insandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz Enfeksiyon kıymık

batması kesi gibi kuumlccediluumlk bir travma ile etkenin deriye girmesinden sonra başlar En sık

ayaklar ve bacakların alt kısmında daha nadiren el kol sırt ense ve yuumlzde goumlruumlluumlr

8

Olguların ccediloğunda lezyon tek taraflıdır ve etkenin hangi kuumlf olduğuna goumlre

değişmeden kromoblastomikoz lezyonları aynıdır

İlk lezyon travma yerinde travmadan uzun suumlre sonra eritemli ve bazen verruumlkoumlz

zemin uumlzerinde kuumlccediluumlk pembe ağrısız pullanan bazen kaşıntılı da olabilen papuumll (deriden

kabarık sınırları belirgin lt1cmrsquolik lezyon) veya noduumll şeklinde başlar Enfeksiyonun

gelişmesi ccedilok yavaş olduğundan birccedilok hasta ilk travmayı hatırlamaz İlk lezyondan aylar-

yıllar sonra ilk lezyonun ccedilevresinde morumsu renkte siğile benzeyen pullanan noduumlller

şeklinde yeni lezyonlar gelişir Bu yeni lezyonlar yumuşak ya da sert tuumlmoumlrler şeklindedir

Lezyonun ortası iyileşirken ccedilevreye doğru yayılım olur Lezyonlar genellikle buumlyuumlme ve

gruplaşma eğilimindedir

Eski lezyonlar karnabahar goumlruumlnuumlmuumlnde olup yuumlzeyde kuumlccediluumlk uumllserasyonlar ya da

puumlruumllan akıntıya bağlı lsquosiyah noktalarrsquo goumlruumlluumlr Bu lezyonlar kaşıntılı nadiren ağrılı da

olabilir Kaşınma ile otoinokuumllasyon (kendi kendini enfekte etme) ya da lenfatik yayılım

nedeni ile satellit lezyonlar gelişir Lezyonlar birleşip iri verruumlkoumlz topluluklar oluşturabilir

Enfeksiyon yayılıp tuumlm ekstremiteyi (kol bacak) tutsa bile hastanın genel sağlık durumu

bozulmaz Kromoblastomikozun en oumlnemli komplikasyonu uzun suumlre tedavisiz kalan

olgularda cilt kanseri gelişmesidir

Endemik boumllgelerde bacakta tek taraflı siğilimsi atrofik veya skarlı lezyonlar

kromoblastomikozu duumlşuumlnduumlrmelidir Tanı lezyonlardan alınan kazıntı veya biyopsi

oumlrneğinin incelenmesi ile konur Kromoblastomikozun kesin tanısı etkenin kuumlltuumlrde

uumlretilmesine bağlıdır

Kromoblastomikoz tedavisi guumlccedil bir enfeksiyondur Kuumlccediluumlk lezyonlar cerrahi ile

ccedilıkarılabilir Cerrahi girişim mutlaka antifungal bir ilaccedilla desteklenmelidir

1233 Miccediletom

Miccediletoma (madura ayağı maduromikozis) etken mikroorganizmanın travmatik olarak

inokulasyonu ile gelişen deri ve deri altını tutan bir enfeksiyondur Bazen enfeksiyon kas

fasia ve kemiğe kadar ilerleyebilir

Miccediletomayı oluşturan ve papuumll şeklinde başlıyan yavaş gelişen noduumlller abse veya

fistuumlller oluşturacak şekilde ilerler Puumlruumllan veya seroanjiyoumlz bir akıntı vardır Akıntı iccedilinde

etkene bağlı olarak değişik renkte olan granuumlller saptanır Hastalıkta genellikle sistemik

bulgular yoktur ancak akciğer ve santral sinir sistemi tutulumu olduğu zaman sistemik bulgu

olabilir Ağır olgular dışında genellikle ağrı yoktur Ateş olaya bakteriyel enfeksiyon

eklenince ortaya ccedilıkabilir Lezyonda skar dokusu ile kapanmış sinuumlsler ve yeni oluşmuş

sinuumlslerin bir arada olduğu goumlruumlluumlr

9

Resim 13 Maduromikozis

1234 Rinosporidiyoz

Tuumlrkiyersquode bu zamana kadar bildirim yapılmamıştır Etken Rhinosporidium seeberi

oumlzellikle durgun sulardan burun ve goumlz yoluyla alınır İmmuumln yetmezlikle enfeksiyon

arasında bir ilişki yoktur Hindistan Sri Lanka Guumlney Amerika ve Afrikarsquoda endemiktir

Amerika Guumlneydoğu Asya gibi duumlnyanın pek ccedilok yerinden de yeni olgular bildirilmektedir

R seeberi uzun suumlreli ağrısız bir hastalığa neden olur 30 yıl kadar uzun suumlren enfeksiyon

bildirilmiştir Mortalite sadece birkaccedil yaygın enfeksiyonda bildirilmiştir Hastalık erkeklerde

kadınlara goumlre doumlrt kat daha fazla goumlruumllmektedir Sıklıkla ccedilocuklarda ve 15-40 yaşları

arasında ortaya ccedilıkar

Hastalığın nazal belirtileri tek taraflı burun tıkanıklığı epistaksis kaşıntı rinit

hapşırma rinore postnazal akıntı oumlksuumlruumlk ve sıklıkla burun kanallarında yabancı cisim hissi

şeklindedir

Goumlz belirtileri başlangıccedilta asemptomatiktir Hastalığın ilerlemesiyle goumlzyaşında artış

fotofobi kızarıklık sekonder enfeksiyonlar goumlruumlluumlr Burun ve goumlzde saplı veya sapsız ccedililek

benzeri goumlruumlnuumlmde polipler gelişebilir Papilloma gibi başlayıp yavaş yavaş verruumlkoumlz

lezyonlara doumlnuumlşen deri belirtileri de olur

1235 Lobomikoz

Lobomikozun başlaması ccedilok yavaş ve sinsi hastalığın seyri ccedilok yavaştır oumlyle ki 40-

50 yıl suumlrebilir Hastalığın kuluccedilka suumlresinin uzun olması endemik boumllgede bulunma

oumlykuumlsuumlnuumln araştırılmasını gerekli kılar

Hastalık travmaya bağlı derideki zedelenme sonucu gelişir Bunlar kıymık batması ve

boumlcek ısırmasının yanı sıra yılan sokması kesi ve bitki keserken yaralanma sonucu

oluşabilir Etken oumlzellikle sulak ccedilevrelerde yaygın bulunur

Hastalık Amerika kıtasının tropikal boumllgesinde yaygındır Etken deriden girip aylar ya

da yıllarca burada kalır daha sonra deri altı dokulara geccedilerek genellikle 30-40 yaşlarındaki

erkeklerde hastalığa yol accedilar

10

124 Sistemik Mikozlar

Sistemik mikozlar hastalığın etkenine goumlre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır

1241 Blastomikoz

Blastomikoz dimorfik bir mantar olan Blastomyces dermatitidis tarafından oluşturulan

endemik bir mikozdur Hastalık mantar sporlarının inhale edilmesi sonucu akciğerlerde

başlar ve sıklıkla subklinik seyreder Hematojen yayılım sonucunda daha ccedilok deri kemik ve

genitouumlriner sistemde enfeksiyon oluşturur

Blastomikoz coğrafi alan ve yaşa goumlre dağılım goumlstermektedir Bu hastalık kuzey

Amerikarsquonın guumlney ve guumlney doğu boumllgelerde yaygın olarak Afrika Meksika ve guumlney

Amerikarsquonın orta kısımlarında daha az sıklıkta goumlruumllmektedir

Blastomikoz tablosu genellikle akciğerlerde başlar İnfeksiyon kendiliğinden

iyileşebileceği gibi kronik bir seyir de goumlsterebilir Bazı olgularda enfeksiyon akciğerlerde

sınırlı kalmakla birlikte bazı olgularda deri kemik prostat ve diğer organlara yayılım soumlz

konusudur

1242 Koksidioidomikoz

Koksidioidomikoz birbirinden ayırt edilemeyen Coccidioides immitis ve Coccidioides

posadasii tarafından meydana getirilir

Etken duumlnyanın Batı Yarımkuumlresinde neredeyse tamamı kuzey ve 40 enlem uumlzerinde

sınırlı boumllgeye hastır Dimorfik bir mantar olup ABDnin guumlneybatısı Meksikanın kuzeyi ve

Orta ve Guumlney Amerikanın bazı boumllgelerinde yoğunlaşmıştır Koksidial antijenle California

okul ccedilocuklarında deri testi reaktivitesi ile prevalans araştırmalarında enfeksiyon riski

yaklaşık 15 hatta askeri personelde bu oran 25-50 arasında iken buguumln bu risk her yıl

iccedilin 3 olarak hesaplanmaktadır

1243 Histoplazmoz

Histoplazmoz insan ve hayvanda mantara bağlı olarak goumlruumllen akciğer hastalıklarının

en oumlnemli nedenlerindendir Etken Histoplam capsulatumdur İnfeksiyon tuumlm duumlnyada

goumlruumlluumlr ve miccedilel parccedilaları ve mikrokonidyaların inhalasyonu sonucu gelişir İnsidansı

duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinde buumlyuumlk farklılıklar goumlsterir

H capsulatum doğada azot iccedileriği yuumlksek toprakta ve yarasa ve kuş tuumlrlerinin yaşadığı

yerlerde bulunur H capsulatum kuş pisliği tavuk kuumlmesleri yarasaların yaşadığı mağaralar

ve benzeri yerlerden soyutlanabilir Konidyalar kuruduğunda kolayca havaya dağılır ve

ruumlzgacircrla veya kuş ve yarasalarla da taşınabilir Etken hastalığın en prevalan olduğu şu

coğrafik boumllgelerde yaygındır Missouride Ohio-Mississippi Vadisi Kentucky Tennessee

Indiana Ohio ve Guumlney İllinois Bu boumllge kuş dışkılarının yığınlar hacirclinde en yaygın

bulunduğu yerdir

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 11: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

7

Sporotrikoz sebeplerinden bazıları şunlardır

Sporotrikoz genellikle bir guumll dikeni veya keskin bir kıymık yuumlzuumlnden kuumlf

sporlarının deri altına girmesiyle başlar

Ayrıca hasarsız cildin kuumlfluuml saman veya yosunla temasından sonra da

başlayabilir

Ccediliftccedililer fidanlık ccedilalışanları bahccedileciler ve bahccedilıvanlar bu hastalıkta yuumlksek risk

grubunu oluşturur

Ccedilok nadir olmak uumlzere kediler ve tespih boumlcekleri de hastalığı taşıyabilir

Nadir vakalarda soumlz konusu organizmalardan solunum veya sindirim yoluyla

alınabilir bu durumda vuumlcudun deri dışındaki kısımları etkilenir

Hastalık kişiden kişiye geccedilmiyor gibi goumlruumlnuumlr

Sporotikoz enfeksiyon belirtileri şunlardır

Kuumlf sporları deriye girdikten sonra hastalığın gelişmesi guumlnler ila aylar suumlrer

İlk belirti pembeyle morumsu renklerde ciltteki sert bir yumrudur Bu noduumll

genellikle ağrısızdır ve dokununca da ccedilok hafif bir ağrı verir

Zaman iccedilinde noduumll accedilık bir yaraya doumlnuumlşerek yaradan şeffaf bir sıvı akabilir

Tedavi edilmezse noduumll ve uumllser kronikleşir yıllarca iyileşmeden kalabilir

Vakaların yaklaşık yuumlzde 60rsquoında kuumlf lenf noduumllleri boyunca ilerler Zaman

iccedilinde yeni noduumlller ve yaralar hastalık bulaşmış bacak veya kolda hizalı bir

şekilde ccedilıkabilir Bu durumda yıllarca devam edebilir

Ccedilok nadir durumlarda enfeksiyon vuumlcudun diğer kısımlarına sıccedilrayabilir

Hastalık kemikleri eklemleri akciğerleri ve beyni etkileyebilir Boumlyle bir yayılma

sadece bağışıklık sistemi zayıflamış insanlarda goumlruumlluumlr Oumlluumlmcuumll olabilen bu enfeksiyonların

tedavisi ccedilok zor olabilir

Evde tedavide sporotrikoz iccedilin yapılabilecek bilinen bir şey yoktur Yaralar temiz

tutulmalı ve iyileşene kadar kapatılmalıdır

1232 Kromoblastomikoz

Genellikle ayak ve bacaklarda etkenin travma ile dokuya girmesinden sonra ortaya

ccedilıkan ve yavaş gelişen kabuklu lezyonlar şeklindedir

Hastalık tropikal ve subtropikal boumllgelerde sıktır Orta ve Guumlney Amerikarsquoda goumlruumlluumlr

ancak Guumlney Afrika Asya ve Avustralyarsquodan da kromoblastomikoz rapor edilmektedir

Etken mantarlar doğada toprakta ccediluumlruumlmuumlş bitkilerde yaygın olarak bulunur

Enfeksiyon etkenin travma ile deriye girmesi sonrasında gelişir Ccedilıplak ayakla ccedilalışan tarım

işccedililerinde sık goumlruumlluumlr Toprakta ccedilalışırken travmaya sık maruz kalmaları nedeniyle

enfeksiyon erişkin erkeklerde kadın ve ccedilocuklardan daha sık goumlruumlluumlr

Enfeksiyon insandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz Enfeksiyon kıymık

batması kesi gibi kuumlccediluumlk bir travma ile etkenin deriye girmesinden sonra başlar En sık

ayaklar ve bacakların alt kısmında daha nadiren el kol sırt ense ve yuumlzde goumlruumlluumlr

8

Olguların ccediloğunda lezyon tek taraflıdır ve etkenin hangi kuumlf olduğuna goumlre

değişmeden kromoblastomikoz lezyonları aynıdır

İlk lezyon travma yerinde travmadan uzun suumlre sonra eritemli ve bazen verruumlkoumlz

zemin uumlzerinde kuumlccediluumlk pembe ağrısız pullanan bazen kaşıntılı da olabilen papuumll (deriden

kabarık sınırları belirgin lt1cmrsquolik lezyon) veya noduumll şeklinde başlar Enfeksiyonun

gelişmesi ccedilok yavaş olduğundan birccedilok hasta ilk travmayı hatırlamaz İlk lezyondan aylar-

yıllar sonra ilk lezyonun ccedilevresinde morumsu renkte siğile benzeyen pullanan noduumlller

şeklinde yeni lezyonlar gelişir Bu yeni lezyonlar yumuşak ya da sert tuumlmoumlrler şeklindedir

Lezyonun ortası iyileşirken ccedilevreye doğru yayılım olur Lezyonlar genellikle buumlyuumlme ve

gruplaşma eğilimindedir

Eski lezyonlar karnabahar goumlruumlnuumlmuumlnde olup yuumlzeyde kuumlccediluumlk uumllserasyonlar ya da

puumlruumllan akıntıya bağlı lsquosiyah noktalarrsquo goumlruumlluumlr Bu lezyonlar kaşıntılı nadiren ağrılı da

olabilir Kaşınma ile otoinokuumllasyon (kendi kendini enfekte etme) ya da lenfatik yayılım

nedeni ile satellit lezyonlar gelişir Lezyonlar birleşip iri verruumlkoumlz topluluklar oluşturabilir

Enfeksiyon yayılıp tuumlm ekstremiteyi (kol bacak) tutsa bile hastanın genel sağlık durumu

bozulmaz Kromoblastomikozun en oumlnemli komplikasyonu uzun suumlre tedavisiz kalan

olgularda cilt kanseri gelişmesidir

Endemik boumllgelerde bacakta tek taraflı siğilimsi atrofik veya skarlı lezyonlar

kromoblastomikozu duumlşuumlnduumlrmelidir Tanı lezyonlardan alınan kazıntı veya biyopsi

oumlrneğinin incelenmesi ile konur Kromoblastomikozun kesin tanısı etkenin kuumlltuumlrde

uumlretilmesine bağlıdır

Kromoblastomikoz tedavisi guumlccedil bir enfeksiyondur Kuumlccediluumlk lezyonlar cerrahi ile

ccedilıkarılabilir Cerrahi girişim mutlaka antifungal bir ilaccedilla desteklenmelidir

1233 Miccediletom

Miccediletoma (madura ayağı maduromikozis) etken mikroorganizmanın travmatik olarak

inokulasyonu ile gelişen deri ve deri altını tutan bir enfeksiyondur Bazen enfeksiyon kas

fasia ve kemiğe kadar ilerleyebilir

Miccediletomayı oluşturan ve papuumll şeklinde başlıyan yavaş gelişen noduumlller abse veya

fistuumlller oluşturacak şekilde ilerler Puumlruumllan veya seroanjiyoumlz bir akıntı vardır Akıntı iccedilinde

etkene bağlı olarak değişik renkte olan granuumlller saptanır Hastalıkta genellikle sistemik

bulgular yoktur ancak akciğer ve santral sinir sistemi tutulumu olduğu zaman sistemik bulgu

olabilir Ağır olgular dışında genellikle ağrı yoktur Ateş olaya bakteriyel enfeksiyon

eklenince ortaya ccedilıkabilir Lezyonda skar dokusu ile kapanmış sinuumlsler ve yeni oluşmuş

sinuumlslerin bir arada olduğu goumlruumlluumlr

9

Resim 13 Maduromikozis

1234 Rinosporidiyoz

Tuumlrkiyersquode bu zamana kadar bildirim yapılmamıştır Etken Rhinosporidium seeberi

oumlzellikle durgun sulardan burun ve goumlz yoluyla alınır İmmuumln yetmezlikle enfeksiyon

arasında bir ilişki yoktur Hindistan Sri Lanka Guumlney Amerika ve Afrikarsquoda endemiktir

Amerika Guumlneydoğu Asya gibi duumlnyanın pek ccedilok yerinden de yeni olgular bildirilmektedir

R seeberi uzun suumlreli ağrısız bir hastalığa neden olur 30 yıl kadar uzun suumlren enfeksiyon

bildirilmiştir Mortalite sadece birkaccedil yaygın enfeksiyonda bildirilmiştir Hastalık erkeklerde

kadınlara goumlre doumlrt kat daha fazla goumlruumllmektedir Sıklıkla ccedilocuklarda ve 15-40 yaşları

arasında ortaya ccedilıkar

Hastalığın nazal belirtileri tek taraflı burun tıkanıklığı epistaksis kaşıntı rinit

hapşırma rinore postnazal akıntı oumlksuumlruumlk ve sıklıkla burun kanallarında yabancı cisim hissi

şeklindedir

Goumlz belirtileri başlangıccedilta asemptomatiktir Hastalığın ilerlemesiyle goumlzyaşında artış

fotofobi kızarıklık sekonder enfeksiyonlar goumlruumlluumlr Burun ve goumlzde saplı veya sapsız ccedililek

benzeri goumlruumlnuumlmde polipler gelişebilir Papilloma gibi başlayıp yavaş yavaş verruumlkoumlz

lezyonlara doumlnuumlşen deri belirtileri de olur

1235 Lobomikoz

Lobomikozun başlaması ccedilok yavaş ve sinsi hastalığın seyri ccedilok yavaştır oumlyle ki 40-

50 yıl suumlrebilir Hastalığın kuluccedilka suumlresinin uzun olması endemik boumllgede bulunma

oumlykuumlsuumlnuumln araştırılmasını gerekli kılar

Hastalık travmaya bağlı derideki zedelenme sonucu gelişir Bunlar kıymık batması ve

boumlcek ısırmasının yanı sıra yılan sokması kesi ve bitki keserken yaralanma sonucu

oluşabilir Etken oumlzellikle sulak ccedilevrelerde yaygın bulunur

Hastalık Amerika kıtasının tropikal boumllgesinde yaygındır Etken deriden girip aylar ya

da yıllarca burada kalır daha sonra deri altı dokulara geccedilerek genellikle 30-40 yaşlarındaki

erkeklerde hastalığa yol accedilar

10

124 Sistemik Mikozlar

Sistemik mikozlar hastalığın etkenine goumlre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır

1241 Blastomikoz

Blastomikoz dimorfik bir mantar olan Blastomyces dermatitidis tarafından oluşturulan

endemik bir mikozdur Hastalık mantar sporlarının inhale edilmesi sonucu akciğerlerde

başlar ve sıklıkla subklinik seyreder Hematojen yayılım sonucunda daha ccedilok deri kemik ve

genitouumlriner sistemde enfeksiyon oluşturur

Blastomikoz coğrafi alan ve yaşa goumlre dağılım goumlstermektedir Bu hastalık kuzey

Amerikarsquonın guumlney ve guumlney doğu boumllgelerde yaygın olarak Afrika Meksika ve guumlney

Amerikarsquonın orta kısımlarında daha az sıklıkta goumlruumllmektedir

Blastomikoz tablosu genellikle akciğerlerde başlar İnfeksiyon kendiliğinden

iyileşebileceği gibi kronik bir seyir de goumlsterebilir Bazı olgularda enfeksiyon akciğerlerde

sınırlı kalmakla birlikte bazı olgularda deri kemik prostat ve diğer organlara yayılım soumlz

konusudur

1242 Koksidioidomikoz

Koksidioidomikoz birbirinden ayırt edilemeyen Coccidioides immitis ve Coccidioides

posadasii tarafından meydana getirilir

Etken duumlnyanın Batı Yarımkuumlresinde neredeyse tamamı kuzey ve 40 enlem uumlzerinde

sınırlı boumllgeye hastır Dimorfik bir mantar olup ABDnin guumlneybatısı Meksikanın kuzeyi ve

Orta ve Guumlney Amerikanın bazı boumllgelerinde yoğunlaşmıştır Koksidial antijenle California

okul ccedilocuklarında deri testi reaktivitesi ile prevalans araştırmalarında enfeksiyon riski

yaklaşık 15 hatta askeri personelde bu oran 25-50 arasında iken buguumln bu risk her yıl

iccedilin 3 olarak hesaplanmaktadır

1243 Histoplazmoz

Histoplazmoz insan ve hayvanda mantara bağlı olarak goumlruumllen akciğer hastalıklarının

en oumlnemli nedenlerindendir Etken Histoplam capsulatumdur İnfeksiyon tuumlm duumlnyada

goumlruumlluumlr ve miccedilel parccedilaları ve mikrokonidyaların inhalasyonu sonucu gelişir İnsidansı

duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinde buumlyuumlk farklılıklar goumlsterir

H capsulatum doğada azot iccedileriği yuumlksek toprakta ve yarasa ve kuş tuumlrlerinin yaşadığı

yerlerde bulunur H capsulatum kuş pisliği tavuk kuumlmesleri yarasaların yaşadığı mağaralar

ve benzeri yerlerden soyutlanabilir Konidyalar kuruduğunda kolayca havaya dağılır ve

ruumlzgacircrla veya kuş ve yarasalarla da taşınabilir Etken hastalığın en prevalan olduğu şu

coğrafik boumllgelerde yaygındır Missouride Ohio-Mississippi Vadisi Kentucky Tennessee

Indiana Ohio ve Guumlney İllinois Bu boumllge kuş dışkılarının yığınlar hacirclinde en yaygın

bulunduğu yerdir

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 12: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

8

Olguların ccediloğunda lezyon tek taraflıdır ve etkenin hangi kuumlf olduğuna goumlre

değişmeden kromoblastomikoz lezyonları aynıdır

İlk lezyon travma yerinde travmadan uzun suumlre sonra eritemli ve bazen verruumlkoumlz

zemin uumlzerinde kuumlccediluumlk pembe ağrısız pullanan bazen kaşıntılı da olabilen papuumll (deriden

kabarık sınırları belirgin lt1cmrsquolik lezyon) veya noduumll şeklinde başlar Enfeksiyonun

gelişmesi ccedilok yavaş olduğundan birccedilok hasta ilk travmayı hatırlamaz İlk lezyondan aylar-

yıllar sonra ilk lezyonun ccedilevresinde morumsu renkte siğile benzeyen pullanan noduumlller

şeklinde yeni lezyonlar gelişir Bu yeni lezyonlar yumuşak ya da sert tuumlmoumlrler şeklindedir

Lezyonun ortası iyileşirken ccedilevreye doğru yayılım olur Lezyonlar genellikle buumlyuumlme ve

gruplaşma eğilimindedir

Eski lezyonlar karnabahar goumlruumlnuumlmuumlnde olup yuumlzeyde kuumlccediluumlk uumllserasyonlar ya da

puumlruumllan akıntıya bağlı lsquosiyah noktalarrsquo goumlruumlluumlr Bu lezyonlar kaşıntılı nadiren ağrılı da

olabilir Kaşınma ile otoinokuumllasyon (kendi kendini enfekte etme) ya da lenfatik yayılım

nedeni ile satellit lezyonlar gelişir Lezyonlar birleşip iri verruumlkoumlz topluluklar oluşturabilir

Enfeksiyon yayılıp tuumlm ekstremiteyi (kol bacak) tutsa bile hastanın genel sağlık durumu

bozulmaz Kromoblastomikozun en oumlnemli komplikasyonu uzun suumlre tedavisiz kalan

olgularda cilt kanseri gelişmesidir

Endemik boumllgelerde bacakta tek taraflı siğilimsi atrofik veya skarlı lezyonlar

kromoblastomikozu duumlşuumlnduumlrmelidir Tanı lezyonlardan alınan kazıntı veya biyopsi

oumlrneğinin incelenmesi ile konur Kromoblastomikozun kesin tanısı etkenin kuumlltuumlrde

uumlretilmesine bağlıdır

Kromoblastomikoz tedavisi guumlccedil bir enfeksiyondur Kuumlccediluumlk lezyonlar cerrahi ile

ccedilıkarılabilir Cerrahi girişim mutlaka antifungal bir ilaccedilla desteklenmelidir

1233 Miccediletom

Miccediletoma (madura ayağı maduromikozis) etken mikroorganizmanın travmatik olarak

inokulasyonu ile gelişen deri ve deri altını tutan bir enfeksiyondur Bazen enfeksiyon kas

fasia ve kemiğe kadar ilerleyebilir

Miccediletomayı oluşturan ve papuumll şeklinde başlıyan yavaş gelişen noduumlller abse veya

fistuumlller oluşturacak şekilde ilerler Puumlruumllan veya seroanjiyoumlz bir akıntı vardır Akıntı iccedilinde

etkene bağlı olarak değişik renkte olan granuumlller saptanır Hastalıkta genellikle sistemik

bulgular yoktur ancak akciğer ve santral sinir sistemi tutulumu olduğu zaman sistemik bulgu

olabilir Ağır olgular dışında genellikle ağrı yoktur Ateş olaya bakteriyel enfeksiyon

eklenince ortaya ccedilıkabilir Lezyonda skar dokusu ile kapanmış sinuumlsler ve yeni oluşmuş

sinuumlslerin bir arada olduğu goumlruumlluumlr

9

Resim 13 Maduromikozis

1234 Rinosporidiyoz

Tuumlrkiyersquode bu zamana kadar bildirim yapılmamıştır Etken Rhinosporidium seeberi

oumlzellikle durgun sulardan burun ve goumlz yoluyla alınır İmmuumln yetmezlikle enfeksiyon

arasında bir ilişki yoktur Hindistan Sri Lanka Guumlney Amerika ve Afrikarsquoda endemiktir

Amerika Guumlneydoğu Asya gibi duumlnyanın pek ccedilok yerinden de yeni olgular bildirilmektedir

R seeberi uzun suumlreli ağrısız bir hastalığa neden olur 30 yıl kadar uzun suumlren enfeksiyon

bildirilmiştir Mortalite sadece birkaccedil yaygın enfeksiyonda bildirilmiştir Hastalık erkeklerde

kadınlara goumlre doumlrt kat daha fazla goumlruumllmektedir Sıklıkla ccedilocuklarda ve 15-40 yaşları

arasında ortaya ccedilıkar

Hastalığın nazal belirtileri tek taraflı burun tıkanıklığı epistaksis kaşıntı rinit

hapşırma rinore postnazal akıntı oumlksuumlruumlk ve sıklıkla burun kanallarında yabancı cisim hissi

şeklindedir

Goumlz belirtileri başlangıccedilta asemptomatiktir Hastalığın ilerlemesiyle goumlzyaşında artış

fotofobi kızarıklık sekonder enfeksiyonlar goumlruumlluumlr Burun ve goumlzde saplı veya sapsız ccedililek

benzeri goumlruumlnuumlmde polipler gelişebilir Papilloma gibi başlayıp yavaş yavaş verruumlkoumlz

lezyonlara doumlnuumlşen deri belirtileri de olur

1235 Lobomikoz

Lobomikozun başlaması ccedilok yavaş ve sinsi hastalığın seyri ccedilok yavaştır oumlyle ki 40-

50 yıl suumlrebilir Hastalığın kuluccedilka suumlresinin uzun olması endemik boumllgede bulunma

oumlykuumlsuumlnuumln araştırılmasını gerekli kılar

Hastalık travmaya bağlı derideki zedelenme sonucu gelişir Bunlar kıymık batması ve

boumlcek ısırmasının yanı sıra yılan sokması kesi ve bitki keserken yaralanma sonucu

oluşabilir Etken oumlzellikle sulak ccedilevrelerde yaygın bulunur

Hastalık Amerika kıtasının tropikal boumllgesinde yaygındır Etken deriden girip aylar ya

da yıllarca burada kalır daha sonra deri altı dokulara geccedilerek genellikle 30-40 yaşlarındaki

erkeklerde hastalığa yol accedilar

10

124 Sistemik Mikozlar

Sistemik mikozlar hastalığın etkenine goumlre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır

1241 Blastomikoz

Blastomikoz dimorfik bir mantar olan Blastomyces dermatitidis tarafından oluşturulan

endemik bir mikozdur Hastalık mantar sporlarının inhale edilmesi sonucu akciğerlerde

başlar ve sıklıkla subklinik seyreder Hematojen yayılım sonucunda daha ccedilok deri kemik ve

genitouumlriner sistemde enfeksiyon oluşturur

Blastomikoz coğrafi alan ve yaşa goumlre dağılım goumlstermektedir Bu hastalık kuzey

Amerikarsquonın guumlney ve guumlney doğu boumllgelerde yaygın olarak Afrika Meksika ve guumlney

Amerikarsquonın orta kısımlarında daha az sıklıkta goumlruumllmektedir

Blastomikoz tablosu genellikle akciğerlerde başlar İnfeksiyon kendiliğinden

iyileşebileceği gibi kronik bir seyir de goumlsterebilir Bazı olgularda enfeksiyon akciğerlerde

sınırlı kalmakla birlikte bazı olgularda deri kemik prostat ve diğer organlara yayılım soumlz

konusudur

1242 Koksidioidomikoz

Koksidioidomikoz birbirinden ayırt edilemeyen Coccidioides immitis ve Coccidioides

posadasii tarafından meydana getirilir

Etken duumlnyanın Batı Yarımkuumlresinde neredeyse tamamı kuzey ve 40 enlem uumlzerinde

sınırlı boumllgeye hastır Dimorfik bir mantar olup ABDnin guumlneybatısı Meksikanın kuzeyi ve

Orta ve Guumlney Amerikanın bazı boumllgelerinde yoğunlaşmıştır Koksidial antijenle California

okul ccedilocuklarında deri testi reaktivitesi ile prevalans araştırmalarında enfeksiyon riski

yaklaşık 15 hatta askeri personelde bu oran 25-50 arasında iken buguumln bu risk her yıl

iccedilin 3 olarak hesaplanmaktadır

1243 Histoplazmoz

Histoplazmoz insan ve hayvanda mantara bağlı olarak goumlruumllen akciğer hastalıklarının

en oumlnemli nedenlerindendir Etken Histoplam capsulatumdur İnfeksiyon tuumlm duumlnyada

goumlruumlluumlr ve miccedilel parccedilaları ve mikrokonidyaların inhalasyonu sonucu gelişir İnsidansı

duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinde buumlyuumlk farklılıklar goumlsterir

H capsulatum doğada azot iccedileriği yuumlksek toprakta ve yarasa ve kuş tuumlrlerinin yaşadığı

yerlerde bulunur H capsulatum kuş pisliği tavuk kuumlmesleri yarasaların yaşadığı mağaralar

ve benzeri yerlerden soyutlanabilir Konidyalar kuruduğunda kolayca havaya dağılır ve

ruumlzgacircrla veya kuş ve yarasalarla da taşınabilir Etken hastalığın en prevalan olduğu şu

coğrafik boumllgelerde yaygındır Missouride Ohio-Mississippi Vadisi Kentucky Tennessee

Indiana Ohio ve Guumlney İllinois Bu boumllge kuş dışkılarının yığınlar hacirclinde en yaygın

bulunduğu yerdir

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 13: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

9

Resim 13 Maduromikozis

1234 Rinosporidiyoz

Tuumlrkiyersquode bu zamana kadar bildirim yapılmamıştır Etken Rhinosporidium seeberi

oumlzellikle durgun sulardan burun ve goumlz yoluyla alınır İmmuumln yetmezlikle enfeksiyon

arasında bir ilişki yoktur Hindistan Sri Lanka Guumlney Amerika ve Afrikarsquoda endemiktir

Amerika Guumlneydoğu Asya gibi duumlnyanın pek ccedilok yerinden de yeni olgular bildirilmektedir

R seeberi uzun suumlreli ağrısız bir hastalığa neden olur 30 yıl kadar uzun suumlren enfeksiyon

bildirilmiştir Mortalite sadece birkaccedil yaygın enfeksiyonda bildirilmiştir Hastalık erkeklerde

kadınlara goumlre doumlrt kat daha fazla goumlruumllmektedir Sıklıkla ccedilocuklarda ve 15-40 yaşları

arasında ortaya ccedilıkar

Hastalığın nazal belirtileri tek taraflı burun tıkanıklığı epistaksis kaşıntı rinit

hapşırma rinore postnazal akıntı oumlksuumlruumlk ve sıklıkla burun kanallarında yabancı cisim hissi

şeklindedir

Goumlz belirtileri başlangıccedilta asemptomatiktir Hastalığın ilerlemesiyle goumlzyaşında artış

fotofobi kızarıklık sekonder enfeksiyonlar goumlruumlluumlr Burun ve goumlzde saplı veya sapsız ccedililek

benzeri goumlruumlnuumlmde polipler gelişebilir Papilloma gibi başlayıp yavaş yavaş verruumlkoumlz

lezyonlara doumlnuumlşen deri belirtileri de olur

1235 Lobomikoz

Lobomikozun başlaması ccedilok yavaş ve sinsi hastalığın seyri ccedilok yavaştır oumlyle ki 40-

50 yıl suumlrebilir Hastalığın kuluccedilka suumlresinin uzun olması endemik boumllgede bulunma

oumlykuumlsuumlnuumln araştırılmasını gerekli kılar

Hastalık travmaya bağlı derideki zedelenme sonucu gelişir Bunlar kıymık batması ve

boumlcek ısırmasının yanı sıra yılan sokması kesi ve bitki keserken yaralanma sonucu

oluşabilir Etken oumlzellikle sulak ccedilevrelerde yaygın bulunur

Hastalık Amerika kıtasının tropikal boumllgesinde yaygındır Etken deriden girip aylar ya

da yıllarca burada kalır daha sonra deri altı dokulara geccedilerek genellikle 30-40 yaşlarındaki

erkeklerde hastalığa yol accedilar

10

124 Sistemik Mikozlar

Sistemik mikozlar hastalığın etkenine goumlre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır

1241 Blastomikoz

Blastomikoz dimorfik bir mantar olan Blastomyces dermatitidis tarafından oluşturulan

endemik bir mikozdur Hastalık mantar sporlarının inhale edilmesi sonucu akciğerlerde

başlar ve sıklıkla subklinik seyreder Hematojen yayılım sonucunda daha ccedilok deri kemik ve

genitouumlriner sistemde enfeksiyon oluşturur

Blastomikoz coğrafi alan ve yaşa goumlre dağılım goumlstermektedir Bu hastalık kuzey

Amerikarsquonın guumlney ve guumlney doğu boumllgelerde yaygın olarak Afrika Meksika ve guumlney

Amerikarsquonın orta kısımlarında daha az sıklıkta goumlruumllmektedir

Blastomikoz tablosu genellikle akciğerlerde başlar İnfeksiyon kendiliğinden

iyileşebileceği gibi kronik bir seyir de goumlsterebilir Bazı olgularda enfeksiyon akciğerlerde

sınırlı kalmakla birlikte bazı olgularda deri kemik prostat ve diğer organlara yayılım soumlz

konusudur

1242 Koksidioidomikoz

Koksidioidomikoz birbirinden ayırt edilemeyen Coccidioides immitis ve Coccidioides

posadasii tarafından meydana getirilir

Etken duumlnyanın Batı Yarımkuumlresinde neredeyse tamamı kuzey ve 40 enlem uumlzerinde

sınırlı boumllgeye hastır Dimorfik bir mantar olup ABDnin guumlneybatısı Meksikanın kuzeyi ve

Orta ve Guumlney Amerikanın bazı boumllgelerinde yoğunlaşmıştır Koksidial antijenle California

okul ccedilocuklarında deri testi reaktivitesi ile prevalans araştırmalarında enfeksiyon riski

yaklaşık 15 hatta askeri personelde bu oran 25-50 arasında iken buguumln bu risk her yıl

iccedilin 3 olarak hesaplanmaktadır

1243 Histoplazmoz

Histoplazmoz insan ve hayvanda mantara bağlı olarak goumlruumllen akciğer hastalıklarının

en oumlnemli nedenlerindendir Etken Histoplam capsulatumdur İnfeksiyon tuumlm duumlnyada

goumlruumlluumlr ve miccedilel parccedilaları ve mikrokonidyaların inhalasyonu sonucu gelişir İnsidansı

duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinde buumlyuumlk farklılıklar goumlsterir

H capsulatum doğada azot iccedileriği yuumlksek toprakta ve yarasa ve kuş tuumlrlerinin yaşadığı

yerlerde bulunur H capsulatum kuş pisliği tavuk kuumlmesleri yarasaların yaşadığı mağaralar

ve benzeri yerlerden soyutlanabilir Konidyalar kuruduğunda kolayca havaya dağılır ve

ruumlzgacircrla veya kuş ve yarasalarla da taşınabilir Etken hastalığın en prevalan olduğu şu

coğrafik boumllgelerde yaygındır Missouride Ohio-Mississippi Vadisi Kentucky Tennessee

Indiana Ohio ve Guumlney İllinois Bu boumllge kuş dışkılarının yığınlar hacirclinde en yaygın

bulunduğu yerdir

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 14: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

10

124 Sistemik Mikozlar

Sistemik mikozlar hastalığın etkenine goumlre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır

1241 Blastomikoz

Blastomikoz dimorfik bir mantar olan Blastomyces dermatitidis tarafından oluşturulan

endemik bir mikozdur Hastalık mantar sporlarının inhale edilmesi sonucu akciğerlerde

başlar ve sıklıkla subklinik seyreder Hematojen yayılım sonucunda daha ccedilok deri kemik ve

genitouumlriner sistemde enfeksiyon oluşturur

Blastomikoz coğrafi alan ve yaşa goumlre dağılım goumlstermektedir Bu hastalık kuzey

Amerikarsquonın guumlney ve guumlney doğu boumllgelerde yaygın olarak Afrika Meksika ve guumlney

Amerikarsquonın orta kısımlarında daha az sıklıkta goumlruumllmektedir

Blastomikoz tablosu genellikle akciğerlerde başlar İnfeksiyon kendiliğinden

iyileşebileceği gibi kronik bir seyir de goumlsterebilir Bazı olgularda enfeksiyon akciğerlerde

sınırlı kalmakla birlikte bazı olgularda deri kemik prostat ve diğer organlara yayılım soumlz

konusudur

1242 Koksidioidomikoz

Koksidioidomikoz birbirinden ayırt edilemeyen Coccidioides immitis ve Coccidioides

posadasii tarafından meydana getirilir

Etken duumlnyanın Batı Yarımkuumlresinde neredeyse tamamı kuzey ve 40 enlem uumlzerinde

sınırlı boumllgeye hastır Dimorfik bir mantar olup ABDnin guumlneybatısı Meksikanın kuzeyi ve

Orta ve Guumlney Amerikanın bazı boumllgelerinde yoğunlaşmıştır Koksidial antijenle California

okul ccedilocuklarında deri testi reaktivitesi ile prevalans araştırmalarında enfeksiyon riski

yaklaşık 15 hatta askeri personelde bu oran 25-50 arasında iken buguumln bu risk her yıl

iccedilin 3 olarak hesaplanmaktadır

1243 Histoplazmoz

Histoplazmoz insan ve hayvanda mantara bağlı olarak goumlruumllen akciğer hastalıklarının

en oumlnemli nedenlerindendir Etken Histoplam capsulatumdur İnfeksiyon tuumlm duumlnyada

goumlruumlluumlr ve miccedilel parccedilaları ve mikrokonidyaların inhalasyonu sonucu gelişir İnsidansı

duumlnyanın ccedileşitli boumllgelerinde buumlyuumlk farklılıklar goumlsterir

H capsulatum doğada azot iccedileriği yuumlksek toprakta ve yarasa ve kuş tuumlrlerinin yaşadığı

yerlerde bulunur H capsulatum kuş pisliği tavuk kuumlmesleri yarasaların yaşadığı mağaralar

ve benzeri yerlerden soyutlanabilir Konidyalar kuruduğunda kolayca havaya dağılır ve

ruumlzgacircrla veya kuş ve yarasalarla da taşınabilir Etken hastalığın en prevalan olduğu şu

coğrafik boumllgelerde yaygındır Missouride Ohio-Mississippi Vadisi Kentucky Tennessee

Indiana Ohio ve Guumlney İllinois Bu boumllge kuş dışkılarının yığınlar hacirclinde en yaygın

bulunduğu yerdir

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 15: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

11

1244 Aspergilloz

Aspergilloz duumlnyada invaziv kuumlf mantarları ile gelişen enfeksiyonlar iccedilinde en yaygın

olanıdır Hem sağlıklı hem de bağışıklık sistemi baskılanmış insanlarda hastalık yapabilir

Aspergilloz terimi eskiden hem ortaya ccedilıkan hastalık hem de kolonizasyon iccedilin kullanılırken

buguumln bu terim invaziv hastalık ve allerjik hastalığı ifade eder ancak kolonizasyon iccedilin

kullanılmaz

Aspergillus Antarktika dacirchil duumlnyanın her yerinde bulunur Başlıca ekolojik yerleşim

yeri bozulan sebze artıklarıdır Ccediliftliklerde saman depolarında en az 106m3 spor mevcuttur

Kistik fibrozlu hastalarda kolonizasyon toplumdan yuumlksektir ve marihuanada bol miktarda

Aspergillus sporu bulunabilir

1245 Kriptokokoz

Cryptococcus neoformans tarafından meydana getirilen sistemik bir enfeksiyondur

Buumltuumln kriptokok tuumlrleri iccedilinde C Neoformans en patojenik olandır Kriptokokal menenjit

HIV enfeksiyonu olan insanlardaki hayatı tehdit eden en şiddetli enfeksiyondur

Enfeksiyon insan ve hayvanlara doğadan bulaşır Enfeksiyonun hayvanlardan

insanlara bulaşıcılığı goumlsterilememiştir Bulgular hastalığın esas olarak mikroorganizmanın

aerosolize olup solunumla alındıktan sonra geliştiğini goumlstermektedir Doğada guumlvercin

dışkısı ve topraktan bu mekanizmaya uygun olarak alveole birikmeye uygun boyutta (lt 2

microm) canlı partikuumlller elde edilmiştir Guumlvercinlerle yoğun teması olan sağlıklı bireylerde

kriptokokal antijene ve kriptokoksine karşı gecikmiş deri testi pozitifliğinin oranı yuumlksektir

1246 Penisilyoz

Penisilyoz dokularda maya gibi uumlreyen dimorfik bir kuumlf mantarı olan Penicillium

marneffei tarafından meydana getirilir Mantar Guumlneydoğu Asyada endemik olup ilk olarak

Rhizomys sinensis adlı sağlıklı bambu sıccedilanlarından soyutlanmış bunların yaşadığı

boumllgedeki toprakta varlığı da goumlsterilmiştir İnsanlarda ve kemirgenlerde derin yerleşimli

enfeksiyonlara yol accedilar

AIDS ortaya ccedilıkmadan oumlnceki doumlnemde endemik boumllgedeki (Taylandın kuzeyi ve

Ccedilinin guumlneydoğudaki kırsal boumllgeleri) penisilyozlu hastaların ccediloğunda altta yatan hiccedilbir

hastalık yok iken buguumln penisilyoz uumlccediluumlncuuml sıklıktaki AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak

goumlruumllmektedir Hastalık Taylandın Chiang Mai eyaletinde HIV ile ilişkili fırsatccedilı

enfeksiyonlar iccedilinde tuumlberkuumlloz ve kriptokokozdan sonra uumlccediluumlncuuml sık enfeksiyondur En ccedilok

HIV ile enfekte genccedil erişkinlerde goumlruumllmekle birlikte ccedilocukları etkilediği de bildirilmiştir

Hastalık muhtemelen toprak gibi ccedilevresel kaynaklardan konidyaların inhalasyonu sonucu

gelişir

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 16: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

12

1247 Fuzaryoz

Fusarium tuumlrleri buumltuumln duumlnyada yaygın olarak toprakta bulunur Fusarium tuumlrleri ile

gelişen enfeksiyonlar (en yaygın tuumlrler Fusarium solani ve arkasından gelen Fusarium

verticillioidestir) nadir olup boumllgesel veya yaygın enfeksiyona yol accedilabilir Boumllgesel

enfeksiyonlara oumlrnekler keratomikoz endoftalmit suumlrekli ambulatuar periton diyaliz kateteri

olan hastada peritonit paronişi invaziv burun enfeksiyonu ile kemik eklem ve deride

travmaya bağlı lezyonlardır

125 Fırsatccedilı Mikozlar

Fırsatccedilı mikoz bağışıklık sistemi baskılanmış kemoterapi alan hastalarda noumltropenik

konaklarda organ nakli alıcılarında ve hematolojik malignitesi olanlarda gelişen mikozlara

verilen ortak isimdir Bu tanımlama klinik bir tanımlamadır Etkenleri taksonomik olarak

farklı sınıflara ait ccedilok farklı kuumlf ve maya mantarlarını iccedileren heterojen bir gruptur Doğada

bulunan mantarların hepsi fırsatccedilı mikoza neden olabilir Pnoumlmoni fungemi deri ve deri altı

mikozları uumlrogenital sistem mikozları şeklinde ortaya ccedilıkmalarına bağlı olarak farklı klinik

goumlruumlnuumlmler sergilerler

Kandidiyazis (kandidoz)

Kriptokokkozis

Aspergillozis

Zigomikozis

Trikosporonozis fusaryozis penisillozis

Kandidoz Candida tuumlrleri gerccedilek veya yalancı hifa oluşturma yetenekleri olan maya

tuumlruumlnden mantarlardır Her yerde toprak ve gıdalarda insan derisinde gastrointestinal

genitouumlriner ve solunum yollarındaki mukozalarda bulunur Belirli durumlarda klinik olarak

oumlnem taşıyan Candidatuumlrleri C albicans C guilliermondii C krusei C parapsilosis C

tropicalis C kefyr C lusitaniae C rugosa C dubliniensis ve C Glabrata (Torulopsis

glabrata)dır

1940lı yıllarda antibiyotiklerin kullanıma girmesinden sonra kandida

enfeksiyonlarının insidansında keskin bir artma goumlzlenmiştir 1980-1990 yılları arasında 180

hastanede yapılan bir takip araştırmasında Candida tuumlrleri hastane enfeksiyonu etkenleri

arasında altıncı sırada yer alırken idrardan en fazla soyutlanan (46) etken idi Candida

tuumlrleri dolaşım enfeksiyonlarının da en oumlnemli doumlrduumlncuuml etkeni (8) olup mortalitesi 29

olarak bulunmuştur (mantar dışındaki dolaşım etkenlerinin mortalitesi 17)

Candida enfeksiyonlarının sıklığı giderek artarken daha oumlnce tanımlanmamış tablolar

da giderek artan sayıda bildirilmektedir Pamukccediluk oumlzefajit oumlzefagus dışı gastrointestinal

kandidoz vajinit kuumltanoumlz sendromlar (follikuumllit balanit intertrigo dissemine kuumltanoumlz

kandidoz paronişi kronik mukokuumltanoumlz kandidoz vb) santral sinir sistemi ve solunum

sistemi tutulumları kalp tutulumu ve endokardit uumlriner sistem kandidozu artrit

osteomiyelit karaciğer ve dalak tutulumu goumlz ve damar enfeksiyonunun yanı sıra dissemine

kandidoz goumlruumllebilir

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 17: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

13

13 Mantar Enfeksiyonlarından Korunma Yolları

Mantarlar tıpkı bakteriler gibi normal koşullarda da vuumlcutta bulunabilen

mikroorganizmalardır Havadan topraktan hayvanlardan ve diğer insanlardan bulaşabilir

Sıcak nemli ve hava almayan ortamlarda kolay ccediloğalırlar Ortak kullanılan yerler ve eşyalar

mantarın yayılmasına sebep olabilir Mantar hastalıklarında korunmak iccedilin

Ayaklar her guumln yıkanmalıdır Oumlzellikle ayak parmak araları olmak uumlzere

ayaklar tamamen kurulanmalıdır

Yazın dar ve kapalı ayakkabı giymekten kaccedilınılmalıdır Pamuklu ccediloraplar ve

pamuklu kıyafetler giyilmelidir

Guumlnluumlk ccediloraplar değiştirilmelidir Sentetik materyallerden yapılmış ccediloraplar

giyilmemelidir

Başkalarının havlu terlik vb eşyaları kullanılmamalıdır

Tırnaklar kısa kesilmelidir Tırnaklar deterjan ve kimyasal maddelerden

korunmalıdır

Oumlzellikle hayvan teması olan ccedilocukların saccedillı deri kontroluuml ve hayvanların

kontroluuml yaptırılmalıdır

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 18: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Aşağıdaki işlem basamaklarını ve oumlnerileri takip ederek mantarların neden olduğu

hastalıkları ve korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Mantarların genel oumlzelliklerini

sıralayınız

Mikrobiyolojik ve morfolojik oumlzelliklerini

hatırlayınız

Mantar hastalıklarını sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden geccedilirerek

oumlzet ccedilıkarabilirsiniz

Mantar hastalıklarını şematize edebilirsiniz

Arkadaşlarınızla karşılıklı soru-cevap

yapabilirsiniz

Mantar enfeksiyonundan korunma

yollarını sıralayınız

Mantar enfeksiyonlarının sebeplerini goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Hastalığın boumllgesel farklılık goumlsterip

goumlstermediğini goumlzden geccedilirip şematize

edebilirsiniz

Mantar enfeksiyonlarının hijyenle

bağlantısını araştırabilirsiniz

Mantar hastalığına sebebiyet verecek

davranışları arkadaşlarınızla tartışarak liste

yapabilirsiniz (Oumlrneğin ayakkabı alırken

kabinde bulunan ayakkabıları giymek gibi)

Mantar enfeksiyonları ile ilgili videolar

bulup sınıfta arkadaşlarınızla

paylaşabilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 19: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

15

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi mantar hastalıklarının genel oumlzelliklerinden değildir

A) Deride ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Ortak kullanım alanlarında sıkccedila goumlruumlluumlr

C) Nemli ortamları severler

D) Oksijenli ortamı severler

E) Tuumlm mantar hastalıkları oldukccedila bulaşıcıdır

2 Aşağıdakilerden hangisi dermatofit enfeksiyon oumlzelliklerindendir

A) Trichophyton tuumlrleri deri kıl ve tırnaklarda goumlruumlluumlr

B) Microsporum tuumlrleri deri ve kıllarda goumlruumlluumlr

C) Dermatofitler antropofilik zoofilik ve jeofilik olarak sınıflandırılır

D) Dermatofitlerde kaşıntı en oumlnemli bulgudur

E) Hepsi

3 Aşağıdaki mantar enfeksiyonlarından hangisi genelde etkenin vajene yerleşmesi sonucu

gelişir

A) Kandidiyazis (monilia)

B) Pityriasis versicolor

C) Dermatofitozlar

D) Antropofilik dermatofitler

E) Kromoblastomikozlar

4 Aşağıdakilerden hangisi derin mantar hastalıklarının oumlzelliklerinden değildir

A) Epidermis ve deriden daha derinlerde goumlruumlluumlr

B) Ekseri iccedil organlar tutulur

C) Hastalık genellikle giriş kapısıyla sınırlı kalır

D) HIV enfeksiyonlu kişide hastalık ccediloğunlukla endojen kaynaklıdır

E) Deri yuumlzeyinde daha sık goumlruumlluumlr

5 Aşağıdakilerden hangisi kutanoumlz mikozlardan korunma youmlntemlerindendir

A) Tırnaklar kısa ve duumlz kesilmelidir

B) Deri temiz ve kuru tutulmalıdır

C) Yalın ayak yuumlruumlnmemelidir

D) Ortak ayakkabı kullanılmamalıdır

E) Hepsi

6 Aşağıdakilerden hangisi kromoblastomikoz hastalık belirtilerinden değildir

A) Hastalık etkenin deriye girmesinden sonra başlar

B) En sık ayaklar bacakların alt kısmında goumlruumlluumlr

C) Cinsel yolla bulaşma oranı yuumlksektir

D) Hastalık travma sonucu gerccedilekleşir

E) İnsandan insana veya hayvandan insana bulaşmaz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 20: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

16

7 Aşağıdakilerden hangisi rinosporidiyoz belirtilerindendir

A) Tek taraflı burun tıkanıklığı

B) Kaşıntı

C) Hapşırma

D) Post-nazal akıntı

E) Hepsi

8 AIDS goumlstergesi olan hastalık olarak goumlruumllen mantar enfeksiyonu aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir

A) Penisilyoz

B) Fuzaryoz

C) Kriptokokoz

D) Aspergilloz

E) Hiccedilbiri

9 Aşağıdakilerden hangisi kriptokokoz enfeksiyonu oumlzelliklerinden değildir

A) Bulgular hastalığın solunumla alındıktan sonra geliştirdiğini goumlstermiştir

B) Guumlvercinlerle yoğun teması olan bireylerde deri testi pozitifliği yuumlksektir

C) Hayvandan insana bulaşma goumlruumllmemiştir

D) Genellikle travma sonucu oluştuğu goumlzlenmiştir

E) Doğada ve guumlvercin dışkısında enfeksiyon etkeni goumlzlenmiştir

10 Aşağıdakilerden hangisi fırsatccedilı mikozlara zemin hazırlamaktadır

A) Sağlıklı insanlar

B) Kemoterapi alan hastalar

C) Organ nakli alıcıları

D) Noumltropenik konaklar

E) Hematolojik malignitesi olanlar

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 21: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

17

OumlĞRENME FAALİYETİ-2

Protozoon enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Yaşam hikacircyesinde parazit tedavisi goumlrmuumlş arkadaşlarınızla hastalık hakkında

sohbet ediniz

Paraziter hastalıkların etkileri hakkında araştırma yaparak arkadaşlarınızla

paylaşınız

2 PROTOZOON ENFEKSİYONLARI

Vuumlcuda dışarıdan giren organizmanın uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan hastalık etkeni

olan mikro veya makro organizmaların bir kısmı bitkisel koumlkenlidirler (bakteri ve mantarlar)

Orijin olarak hayvansal olanlar ise zooparazit olarak adlandırılırlar

21 Parazitlikle İlgili Kavramlar

Parazit ve parazitlikle ilgili pek ccedilok kavram vardır Parazit enfeksiyonlarını

anlatmadan oumlnce bu kavramların accedilıklanmasında fayda vardır

Parazitoloji Zooparazitlerden zooparazitlerin kondukları organizma ile olan

ilişkilerinden parazitlikten ve parazitliğin konaklar ve parazitler uumlzerindeki

etkilerinden soumlz eden bilim dalıdır

Parazit Hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan orada gelişip ccediloğalabilen ve daima zarar

veren canlılardır Yunancada Parasitos (para=yanında sitos=besin)

kelimesinden gelmektedir

Konak Paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını

karşılayan parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

Son konak Parazitin erişkin şeklini veya eşeyli ccediloğalan doumlnemini barındıran

konaktır (İnsan T saginata iccedilin son konaktır)

OumlĞRENME FAALİYETİndash2

OumlĞRENME KAZANIMI

ARAŞTIRMA

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 22: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

18

Ara konak Parazitin erişkin olmayan evrim doumlnemini ya da eşeysiz uumlreyen

şeklini barındıran konaktır Bazılarında bir ara konak bazılarında birden fazla

ara konak vardır T saginatanın ara konağı tektir ve sığırdır Dicrocoelium

dendriticum iki ara konağı vardır biri kara salyangozu ikincisi ise karıncadır

(Formica fusca)

Rezervuar konak Parazitin neslini suumlrduumlrmek iccedilin daha oumlnemli olan konaktır

Ascaris lumbricoides iccedilin insan trypanosoma cruzi gibi hem insanda hem de

yabani hayvanlarda yerleşebilen parazitler iccedilin yabani hayvanlardır

Vektoumlr Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan

artropod veya diğer omurgasıza verilen addır

Biyolojik vektoumlr Parazit konak vuumlcudunda başkalaşım geccedilirir bu ara

ccediloğalabilir veya ccediloğalmaz

Mekanik vektoumlr Parazitin yaşamı iccedilin gerekli değildir Paraziti ağız ya da

diğer vuumlcut parccedilaları ile bulaştırır (kene anofel cinsi sivrisinekler)

Ektoparazit Parazitin konağın vuumlcudunun dış yuumlzeyinde parazit olarak

yaşamasıdır

Resim 21 Ektoparazitler

Endoparazit Parazitin konağın iccedilinde (doku ve organlarda) yaşamasıdır

Resim 22 Endoparazitler

Parazitlik Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde

bir hayat suumlrduumlrmesine parazitlik denir

Oumlzel parazitlik Belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

Şaşkın parazitlik Belirli bir konakta parazitlenirken bazen başka konaklara

yerleşmesidir Oumlrneğin capillaria hepatica kemirgenlerin karaciğerine yerleşir

bazen insana da yerleşebilir

Rastlantısal parazitlik Serbest yaşayan bir canlının bazen rastgele bir konakta

bulunmasıdır Oumlrneğin sivrisinek larvaları Egranulosusrsquoun insanda

parazitlenmesi

Protelean parazitlik Bu parazitlikte erişkin oumlzguumlr yaşarken larvası parazit

olarak yaşar Miyaz etkenleri buna oumlrnektir

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 23: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

19

İmagonal parazitlik Larval doumlnemi oumlzguumlr yaşarken erişkin doumlnemi parazit

olarak yaşar Kan emerek beslenen sinekler ve ccedilengelli solucanlar buna oumlrnektir

Hiper parazitlik Parazitin diğer bir parazite konaklık goumlrevi yapmasıdır

Sivrisinek-plasmodium Phlebotom-leismaniz buna oumlrnektir

Suumlper parazitlik Herhangi bir parazit ile enfekte olan konağın yeniden aynı

parazitle enfekte olmasıdır Ascaris ile enfekte konağın ağızdan tekrar Ascaris

yumurtası alarak yeniden enfekte olması buna oumlrnektir

Multi parazitlik Herhangi bir konağın birden fazla cins veya tuumlr parazit ile

enfekte olmasıdır

Yalancı parazitlik Parazit gerccedilekte konak vuumlcudunda yerleşmemiş olduğu

hacirclde yerleşmiş gibi goumlruumlnmesidir Fasciola ile enfekte karaciğer yiyenlerin

dışkısında fasciola yumurtasının goumlruumllmesi buna oumlrnektir

Obligatuar (zorunlu) parazitlik Gelişmelerinde yaşamlarının bir boumlluumlmuumlnuuml

parazit olarak geccedilirmek zorunda olanlar

Fakuumlltatif (istemli) parazitlik Parazit olmadan da yaşayabilirler Miyaz

etkenleri buna oumlrnektir

Geccedilici parazitlik Beslenme veya başka bir ihtiyaccedil iccedilin konakta kısa suumlre

kalması Tahtakurusu sinek buna oumlrnektir

Yerleşik parazitlik Hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesidir

22 Parazitlerin Sınıflandırılması

Mikroorganizmalar keşfedilmeden oumlnce canlılar bitki ve hayvanlar olmak uumlzere ikiye

ayrılıyordu 1866da Haeckel canlılar iccedilerisinde uumlccediluumlncuuml bir acirclem olan Protistaların

bulunduğunu bildirmiştir Protistalar iccedilerisinde algler protozoonlar mantarlar ve bakteriler

yer alırlar Protistalar huumlcre yapılarına goumlre ikiye ayrılırlar Bitki ve memeli huumlcresini

andıran huumlcrelere oumlkaryotik huumlcre daha ilkel yapıdaki huumlcrelere ise prokaryotik huumlcre denir

Oumlkaryot ve prokaryot huumlcreler arasında bazı farklılıklar vardır Bu farklılıklar

şunlardır

Oumlkaryot huumlcrede gerccedilek ccedilekirdek var prokaryot huumlcrede yoktur

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asitler duumlz prokaryot huumlcrede ise ccedilembersel yapıdadır

Oumlkaryot huumlcrede nuumlkleik asid sentezi belirli bir doumlnemde iken prokaryot

huumlcrede devamlıdır

Oumlkaryot huumlcrede ccedilekirdekccedilik var prokaryot huumlcrede yoktur

Her iki huumlcrede de ribozom vardır ancak oumlkaryot huumlcrede ccediloumlkme hızı 80 s

prokaryot huumlcrede 70 srsquodir

Golgi aygıtı oumlkaryot huumlcrede var prokaryot huumlcrede yoktur

Prokaryot huumlcre duvarında murein tabakası vardır

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 24: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

20

Resim 23 Oumlkaryot ve prokaryot huumlcre yapısı

Tablo 21 Hastalık etkeni mikroorganizmalar

23 Plasmodium (Sıtma) Enfeksiyonları

İnsanda sıtma yapan parazitler yalnızca insan vuumlcudunda bulunur ve rezervuarı

insandır Başka hiccedilbir canlıda yaşamaz ve herhangi bir ortamda da uumlretilemez Başka bir

anlatımla sıtma parazitini taşıyan insanların bulunup tedavi edilmesi hacirclinde parazit ve sıtma

hastalığı yeryuumlzuumlnden silinebilir

Etken ve bulaşma yolları

Sıtma plazmodium adı verilen tek huumlcreli ve huumlcre iccedili parazit ile oluşan bulaşıcı bir

hastalıktır Parazit esas olarak karaciğer huumlcrelerini ve alyuvarları tutar İnsan kanı ile

beslenen sivrisinekler tarafından hasta ya da paraziti taşıyan insandan alınarak sağlam

insanlara taşınır ve onları da hastalandırır

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 25: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

21

Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır Bunlardan vivax uumlccedil guumlnde bir noumlbet veren (tersiyana sıtması) tuumlrduumlr Oumlluumlmcuumllluumlğuuml en

az olan sıtmayı yapar Bu nedenle de benign sıtma olarak da adlandırılır Tuumlrkiyersquode en sık

goumlruumllen tuumlr p vivaxrsquotır

Şekil 21 Sıtma enfeksiyonu doumlnguumlsuuml

Sıtmanın esas bulaşma yolu sivrisinektir (Anofel) Parazit yaşamının bir evresini

sivrisinekte geccedilirmek zorundadır ve sivrisinek sıtma paraziti iccedilin bir ara konakccedilıdır Bu

nedenle de ortamda sivrisinek olmaz ise sıtma parazitinin varlığını suumlrduumlrmesi olanaksızlaşır

ve hastalık ortadan kalkar

Sıtma paraziti plasenta yolu ile fetuumlse geccedilebilir Bu geccedilişe bağlı olarak fetuumls oumlluumlmleri

(oumlluuml doğum) duumlşuumlk erken doğum ve yeni doğan sıtması oluşur Bu nedenle de gebelerde

sıtmanın daha titiz izlenmesi ve tedavi edilmesi gerekir

Sıtmada kan ve kan uumlruumlnleri ile geccediliş de soumlz konusudur (bu yolla oluşan sıtmaya

edinsel sıtma denir) Sıtma parazitini taşıyanlardan yapılan kan transfuumlzyonu organ nakli ve

yan yana (ccedilift masa) cerrahi muumldahale gibi durumlarda edinsel sıtma oluşabilir Bu tuumlr

geccedilişlerin hastalığın yayılması accedilısından ccedilok oumlnemi yoktur ancak bireysel sağlık accedilısından

ccedilok oumlnemlidir Kan ve organ vericilerinde sıtma paraziti araştırılması ihmal edilmemelidir

Kuluccedilka suumlresi

Sivrisineğin paraziti insana verdiğienjekte ettiği andan başlayarak parazitin

karaciğerde uumlremesini tamamlayıp kana doumlkuumlluumlnceye kadar geccedilen suumlre sıtmanın kuluccedilka

suumlresi olarak kabul edilir Başka bir anlatımla kişinin sıtma parazitini alması anından

başlayarak prodramal (ilk) belirtilerin ortaya ccedilıkmasına kadar geccedilen suumlre kuluccedilka suumlresidir

Bu suumlre sıtma parazitinin tuumlruumlne goumlre değişir ve ortalama 7-30 guumln kadardır

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 26: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

22

Tuumlrkiyersquode yerli olarak goumlruumllen vivaxrsquota ortalama kuluccedilka suumlresi 12-14 guumlnduumlr ancak

bazı alt tiplerinde bu suumlre daha uzun olabilmektedir

Hastalık belirtileri bulunsun ya da bulunmasın kanında parazit taşıyan kişiler sıtmayı

etrafına bulaştırırlar Bu nedenle de Sıtmada bulaştırıcılık suumlresi kişinin kanında parazit

bulunduğu suumlre kadardır Kişilerin kanında parazitin bulunma suumlresi ise parazit tuumlruuml ve

tedavi durumuna goumlre değişir Tedavi edilmeyen vivax olgularında kanda parazit varlığı

ortalama bir buccediluk yıl kadar suumlrer Bazen bu suumlre daha uzun olup beş yıla dek

suumlrebilmektedir

Klinik belirtiler

Hastalığa yakalanan kişilerin yakınmaları sıtmanın tuumlruumlne goumlre bazı farklılıklar

goumlsterir Tuumlm tuumlrlerde ortak olan belirtiler yuumlksek ateş uumlşuumlme-titreme ve bol terdir Bu

belirtilere kusma ve ishal eşlik edebilir

Parazitin karaciğer huumlcrelerinde uumlremesi sırasında genellikle hiccedilbir belirti yoktur

Kuluccedilka suumlresinin sonunda ve parazitin karaciğerden kana doumlkuumllduumlğuuml sırada iki ile doumlrt guumln

kadar suumlren bir prodromal doumlnem geccedilirilir Bu doumlnemde tipik sıtma belirti ve noumlbetleri

yoktur Ateş duumlzensiz aralıklarla yuumlkselir duumlşer veya devamlıdır Hastada hacirclsizlik kırıklık

iştahsızlık baş-kas-eklem ağrıları gibi nonspesifik enfeksiyon belirtileri goumlruumlluumlr

Prodramal doumlnemin sonunda ve parazitin alyuvarlara yerleşmesi tamamlandıktan

sonra duumlzenli olarak yineleyen noumlbetler doumlnemi başlar Parazit tuumlruumlne goumlre uumlccedil ya da doumlrt

guumlnde bir tekrarlayan klasik sıtma noumlbetleri uumlccedil evreden oluşur

Uumlşuumlme-titreme (soğuk) evresi Hasta uumlşuumlr ve titrer dişleri birbirine

vurur Hastanın oumlrtuumlnmesine karşın uumlşuumlme ve titreme oumlnlenemez Bu

evrede cilt soluk uccedillar (parmaklar dudak) siyanozedir Nabız zayıflar

tansiyon duumlşer Baş ağrısı mide bulantısı yaygın goumlruumllen belirtilerdendir

Noumlbetin bu evresi yarım ile iki saat kadar suumlrer

Yuumlksek ateş (sıcak) evresi Hastanın uumlşuumlmesi titremesi kaybolur ve ateş

40-41 dereceye yuumlkselir Buna bağlı olarak hastanın yuumlzuuml kırmızı

solunumu sık nabzı hızlı ve tansiyonu yuumlksektir Genellikle huzursuzluk

vardır Noumlbetin bu evresi iki ile yedi saat kadar suumlrer

Terleme evresi Yuumlksek ateş evresi sonunda hastanın oumlnce başından

başlayıp sonra tuumlm vuumlcudunu kaplayan yoğun bir terleme goumlruumlluumlr

Zamanla ateş duumlşer ve buna bağlı belirtiler kaybolarak (nabzın ve

solunumun normale doumlnmesi huzursuzluğun kaybolması gibi) hasta

rahatlar ve ccediloğunlukla uykuya dalar Bu evre iki doumlrt saat kadar suumlrer

Evre sonunda ateş tamamen normale doumlner

Sıtmanın yukarda sayılan hastalığa oumlzguuml belirtilerine kusma ve ishal eşlik edebilir

Ağız kenarında uccediluklar oluşması sık goumlruumlluumlr Ciltte uumlrtiker veya eritem tarzında doumlkuumlntuumller

oluşabilir İdrar ccedilıkışı azalarak rengi koyulaşır albuumlmin ve urobilinojen pozitifleşebilir

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 27: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

23

On-on doumlrt noumlbetten oluşan belirtili doumlnem (klinik kurs) tamamlandıktan sonra hasta

sessiz doumlneme girer (klinik latent doumlnem) Bu doumlnemde hastanın yakınmaları kaybolur ancak

vuumlcudunda parazitin varlığı devam ettiği gibi dalak buumlyuumlkluumlğuuml ve anemi gibi belirtiler de

devam eder Diğer bir anlatımla hastanın yakınmaları kaybolur fakat hastalık devam eder

Hastaların goumlzden kaccedilmasının en oumlnemli nedeni de budur

Klinik tanı

Sıtmanın kesin tanısı periferik kanda (kalın yaymada) parazit goumlruumllmesi iledir Sıtma

akla gelen her hastaya kalın yayma yapılarak parazit aranmalıdır

Korunma

Sıtmadan korunma ve hastalığın kontrol altına alınmasında başlıca iki yol

bilinmektedir Bunlardan birisi ccedilevredeki sivrisinekleri yok etmek suretiyle bulaşmayı

engellemekesme yani sivrisinek muumlcadelesidir Diğeri ise sıtma paraziti taşıyan insanları

bulup tedavi etmek suretiyle kaynak yok etmedir

24 Leıshmania Tropica (Şark Ccedilıbanı) Enfeksiyonu

Şark ccedilıbanı hastalığı duumlnyada belli iklim boumllgelerinde goumlruumllen ve yıl ccedilıbanı Halep

ccedilıbanı Bağdat ccedilıbanı Diyarbakır ccedilıbanı Antep ccedilıbanı gibi farklı isimlerle bilinir Şark ccedilıbanı

hastalığı Akdeniz ve Ortadoğursquoda ccedilok sık goumlruumlluumlp uumllkemizde ise daha ccedilok Doğu ve

Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

Etken ve bulaşma yolları

Şark ccedilıbanı hastalığının temelinde ldquoleishmania tropicardquo adlı bir parazit vardır

Hastalık direk olarak phlebotomus (tatarcık) adı verilen ara hayvanları aracılığı ile

bulaşmaktadır Aynı zamanda karasineklerde şark ccedilıbanı hastalığını bulaştırmaktadır

Klinik belirtiler

Şark ccedilıbanına sebep olan parazit vuumlcuda girdikten 15 guumln veya 16 ay sonra girdiği

boumllgede birkaccedil milimetre ebatlarında pembe bir leke oluşturur Zaman geccediltikccedile soumlz konusu

pembe leke daha belirgin hacircle gelir ve 5 guumlnden sonra sertleşip kabarır Guumln geccediltikccedile

renkleri koyulaşır Şark ccedilıbanı ortalama 1 yıl sonra kendiliğinden kaybolabilir ve leke izi

kalabilirken bazen de leke accedilılan yara şeklini alabilir

Yara kabuğu tutup kaldırıldığında bazı ccedilıkıntılar goumlruumlluumlr ve bu ccedilıkıntılara ccedilivi belirtisi

denir Bu tuumlr vakalarda hastalık birkaccedil sene sonra iz bırakarak iyileşir Şark ccedilıbanı daha ccedilok

alın burun ccedilene yanaklar boyun ve kol gibi accedilık boumllgelerde daha ccedilok meydana gelir Şark

ccedilıbanı hastalığını hayatında bir defa geccediliren kişi bir daha Şark ccedilıbanı hastalığına yakalanmaz

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 28: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

24

Resim 24 Yuumlzde Şark ccedilıbanı

Korunma

Şark ccedilıbanı hastalığından korunmak iccedilin ilk oumlnce tatarcık sinekleriyle savaşmak

gerekir Bu sebeple bu sineklerden uzak durmak ccedilevre sağlığına hijyene dikkat etmek

gerekir

25 Entamoeba Histolytica (Amoumlbiyaz) Enfeksiyonu

Amipli dizanteri kanlı-suumlmuumlkluuml ishal ile seyreden bir bağırsak enfeksiyonudur

Etken ve bulaşma yolları

Entamoeba histolytica (amipli dizanteri) sadece insanlarda hastalık yapan tek huumlcreli

bir canlıdır Yurdumuzda daha ccedilok Doğu boumllgelerimizde rastlanmaktadır İklimin bulaşma

uumlzerinde roluuml olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Bulaşmada en oumlnemli kaynak sessiz enfeksiyonlu

insanlardır

Entamoeba histolyticarsquonın trofozoit (hareketli aktif şekil) ve kist şekli vardır Tabiatta

ancak kist şeklinde bulunur Karasinekler mekanik vektoumlr olarak hastalığı ayakları ile

taşırlar

Amipli dizanteri tropik ve subtropik iklim boumllgesinde yaygındır Birinci Duumlnya

Savaşında Mısırdaki kamplarda esir kalan er ve subaylarımızla yurdumuza gelmiş ve

Anadolunun soğuk sıcak her boumllgesine yayılmıştır Amibin kaynağı insanlardır Trofozoit

şekli dayanıksız olduğundan bulaşmada oumlnemli değildir Bulaşmada dış koşullara dayanaklı

olan kistler rol oynamaktadır Kistler sulara ccediliğ yenen besinlere karışarak hastalığa yol accedilar

Hastalığın bulaşmasında vektoumlr olarak karasineklerin de roluuml buumlyuumlktuumlr

Amipli dizanteri az rastlanan bir hastalıktır Basilli dizanteri gibi salgınlara pek yol

accedilmaz Ağızdan alınan kistler doku iccedilinde ilerler bağırsakta uumllserlere neden olur Amipler

bazen portal damar (karaciğer kapı toplardamarı) iccediline girerek karaciğere ulaşır sonuccedilta

apselere yol accedilar Kan yoluyla ulaştığı diğer organlarda da apse yapabilir Akut amipli

dizanteri genellikle kistler alındıktan 8-10 guumln sonra ortaya ccedilıkmaktadır

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 29: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

25

Klinik belirtiler

Belirtilerin derecesi iklime kişinin buumlnyesine ve amibin cinsine goumlre değişiklikler

goumlsterir Akut amipli dizanteri hastalığın klasik şeklidir Dizanteri olarak adlandırılan ishal

tipi karın ağrısı ile seyreden ve kanlı-suumlmuumlkluuml dışkılama ile birlikte olan ishaldir Belirtiler

basilli dizanteriye benzer Farklı olarak bunda genellikle ateş yoktur ancak bağırsakta

gelişen diğer bir enfeksiyon veya karaciğer apsesi gibi bir komplikasyon olursa ateş yuumlkselir

Hafif belirtiler ve noumlbetlerle tanınmayan amipli dizanteri veya akut evredeyken yeterli tedavi

goumlrmeyen veya hiccedilbir hekim tarafından muumldahale edilmeyen vakalar kronikleşir Bağırsak

kangrenleri bağırsak kanamaları ve delinmeleri hepatit (karaciğer iltihabı) karaciğer apsesi

ve diğer organ apseleri gelişebilecek komplikasyonlar arasında sayılabilir Amipli dizanteri

ishal yapan diğer hastalıklarla ve en ccedilok da basilli dizanteri ile karışır

Klinik tanı

Dışkıdan (tazeyken) alınan bir parccedilanın mikroskopla incelenip amiplerin goumlruumllmesiyle

olur

Tedavi ve bakım

Sıvı-elektrolit tedavisi yanında tedavide antibiyoterapi esastır Metronidazol seccedilkin

ilaccediltır

Korunma

Korumada hastaları tedavi etmek portoumlrluumlk (taşıyıcılık) ile bulaşmasına engel

olmaktır Hastalıktan korunmada hijyen kurallarını uygulamak oumlnemlidir

26 Toxoplasma Gondii (Toksoplazmoz) Enfeksiyonu

Toksoplazmoz Toxoplasma gondiirsquonin neden olduğu sorun olmaya devam eden

yaygın bir paraziter enfeksiyondur İmmuumln sistemi sağlam olan kişilerde latent seyreden

toksoplazmoz gebelik ve immuumln yetmezliği olan hastalarda yaşamı tehdit eden bir

hastalıktır Uumllkemizde ve duumlnyada prevalansın oldukccedila yuumlksek olduğu belirlenmiştir

Fransarsquoda seropozitiflik prevalansı 35 yaş grubunda 93rsquolere kadar ulaşmaktadır Tuumlrkiye

genelinde 30-70 arasında değişmektedir

T gondii sıcak ve nemli yerlerde kuru yerlere oranla daha sık goumlruumllmektedir

Toksoplazmoz insan ve hayvanlara genel olarak parazitle enfekte hayvanlardan bazen

hamile iken enfekte olan anneden fetusa bulaşmaktadır Epidemiyolojik yayınların ccediloğunda

toksoplazmozis insidansının kırsal kesim populasyonunda belirgin oumllccediluumlde yuumlksek olduğu

goumlsterilmektedir Yaşın ilerlemesi ile antikor prevalansı 40-80 dolaylarına

ulaşabilmektedir Yayılımda rol oynayan formlar bradizoitler ve ookistlerdir Doku

kistleriyle enfekte etlerin yenmesi ile enfeksiyon alınır Doğada yayılmasından ise ookistler

sorumludur

Toksoplazma enfeksiyonunun iki ana bulaşma yolu vardır

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 30: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

26

Edinsel bulaşma

Konjenital bulaşma

Edinsel bulaşma oral ve parenteral yolla olabilmektedir Kedi dışkısıyla atılan

ookistlerle kontamine yiyeceklerin alınması iccedilme sularının iccedililmesi veya kirli ellerle oral

yoldan bulaş olasıdır Ccediliğ koumlfte sucuk salam pastırma gibi besinleri yeme alışkanlığı

toksoplazmozisin yayılımında etkendir Ayrıca pastoumlrize edilmemiş suumlt ve yumurtadan da

geccediliş olabileceği ispatlanmıştır Konjenital bulaş ancak anne hamile iken T gondii ile

enfekte olmuşsa muumlmkuumln olabilmektedir Hamilelik suumlresinde annede enfeksiyon gelişmişse

plasentada parazit izolasyonu 26 daha oumlnce enfeksiyon geccedilirmişse 2 olarak

saptanmıştır

27 Giardia İntestinalis (Giyardiyaz) Enfeksiyonu

Bir protozoon olan Giardia intestinalisin (Giardia lamblia) neden olduğu hastalığa

Giardiyazis denir

Bu parazitin yaşam doumlnguumlsuumlnde trofozoit ve kist formu bulunur G lamblia insana has

bir parazittir

Giardiyozda parazit kaynağı vuumlcutlarında bu paraziti barındıran insanlardır Parazit

bu kişilerin dışkıları ile dışarı atılır Dış ortamda trofozoitler yaşamlarını yitirirken kistler

uzun suumlre canlı kalır İnfeksiyon parazitin doumlrt ccedilekirdekli olgun kistlerinin ağız yoluyla

alınmasıyla oluşmakta ve on kadar kist bile enfeksiyona neden olabilmektedir Bulaşık

yiyecek ve iccedileceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alınan Giardia kistleri mide ve

bağırsak oumlz sularının etkisi ile accedilılırlar ve iccedillerinden accedilığa ccedilıkan trofozoitler oumlzellikle

duedonum olmak uumlzere ince bağırsak ccedileperine yapışırlar Mukozaya yapışan parazitler hem

yapıştığı boumllgedeki yuumlzeyi harap eder hem de o boumllgedeki besin emilimini engeller

Şekil 22 Giardia intestinalis

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 31: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

27

Giardia enfeksiyonları duumlnyanın her boumllgesinde ve tuumlm yaş gruplarında

goumlruumllebilmekle birlikte bu parazitin yol accediltığı hastalığa ccedilocukluk yaşlarında daha sık

rastlanmaktadır

İnfeksiyon semptomsuz seyredebileceği gibi kısa doumlnemli akut ishal veya vakaların

ccediloğunda olduğu gibi yağlı yumuşak dışkılama karında şişkinlik ve gaz kramp şeklinde

karın ağrısı epigastrik boumllgede duyarlılık ve malabsorbsiyon sendromu gibi belirtilere neden

olabilir

Şekil 23Giardiyozrsquoun oluşumu

Giardiyozrsquoun tanısı dışkı oumlrneklerinde kistlerin ve trofozoitlerin goumlruumllmesiyle

konabilir Tanı iccedilin ayrıca serolojik testler de yapılabilmektedir

Mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir

28 Trichomonas Vaginalis (Trikomoniyaz) Enfeksiyonu

Trichomonas vaginalis insanın uumlrogenital sistemine yerleşen kamccedilılı bir protozoon

olup parazitliğine trikomoniyaz denir

Trikomoniyaz toplumlarda yaygın bir cinsel yolla bulaşan (CYB) hastalıktır Parazitin

kaynağı enfeksiyonlu kadın ve erkeklerdir Kadınlarda vajen erkeklerde ise uumlretra etkenin en

sıklıkla yerleştiği boumllgelerdir T vaginalis ile enfekte kişiler devamlı olarak uumlrogenital

salgıları ile bu kamccedilılı protozoonu etrafa yayarlar Tuumlrkiyersquode hastalığın yaygınlık duumlzeyi

tam olarak bilinmemektedir değişik gruplarda yapılmış ccedilalışmalarda farklı oranlarda

pozitiflik goumlruumllmuumlştuumlr Trikomoniyaz CYB hastalıkların epidemiyolojik oumlzelliklerini

goumlsterir Tedavi edilmeyen olgularda HIV enfeksiyonuna yakalanma riskini artırabilir

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 32: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

28

Trikomoniyaz diğer CYB hastalıklar iccedilin bir ldquoindikatoumlr hastalıkrdquo gibi kabul edilmekte

ve trikomoniyaz tanısı konan vakaların diğer CYB hastalıklar youmlnuumlnden de araştırılması

oumlnerilmektedir ayrıca gebelerde erken doğumlara ve duumlşuumlk ağırlıklı doğumlara neden

olabilir Eşlerin birlikte tedavi edilmesi gereklidir

Enfekte erkeklerde ccediloğu zaman semptom yoktur Bazı olgularda idrar yaptıktan sonra

ağrı ve yanma penis iccedili irritasyon ve beyaz bulanık akıntı olabilir Bazı (oumlzellikle tedavisiz)

olgularda da prostatit ve epididimite kadar ilerleyip uumlretral daralma ve infertilite gibi

sonuccedillar doğurabilir Bazı kadınlarda enfeksiyona ait herhangi bir semptom olmayabilir

Semptomlu olgularda vajinal akıntı koumlpuumlkluuml sulu mukuslu sulu suumlt renginde beyazımsı

sarımsı ender olarak yeşilimsi pis kokuludur Spekulum uygulaması ağrılıdır Vajina ve

vulvada şiddetli kaşıntı goumlruumlluumlr Semptomlar genelde bulaşma olduktan sonraki 5-28 guumln

iccedilinde ortaya ccedilıkar

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 33: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

29

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek protozoon enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Parazitlerle ilgili kavramları sıralayınız

Kavramları bir karton uumlzerine farklı

renklerle yazabilirsiniz

Kavramları sınıfta arkadaşlarla

paylaşarak karşılıklı anlatım

yapabilirsiniz

Kavramlarla ilgili sınıfta kart oyunu

oynayabilirsiniz

Protozoonların sebep olduğu

enfeksiyonları sıralayınız

Parazitlerin bulaştırma youmlntemlerini

tekrar goumlzden geccedilirebilirsiniz (oumlrnek

sineklerin bulaştırıcılığı)

Parazitler boumllgesel farklılık goumlsteriyor

mu goumlsteriyorsa bu boumllgelerin

oumlzelliklerini kısa notlar alabilirsiniz

Parazitlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Parazitlerin sebep olduğu hastalıklardan

korunma yollarını sıralayınız

Parazitlerin vuumlcuda girişinde rol

oynayan etkenleri tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Parazitlerin yaşam koşullarıyla ilgisini

araştırabilirsiniz

Parazitlerden korunmada alınacak

oumlnlemleri nedenleri ile birlikte farklı

kacircğıtlara not alabilirsiniz

Parazitlerle hijyen bağlantısını anlatan

resimler bulabilirsiniz (oumlzellikler

sinekler ve ccedilevre temizliği)

UYGULAMA FAALİYETİ

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 34: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

30

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cuumlmleleri dikkatlice okuyarak boş bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlğuuml

yazınız

1 helliphelliphelliphellip hayatının bir kısmında ya da tuumlm hayatı boyunca kendinden buumlyuumlk bir

canlının uumlzerinde veya iccedilinde yaşayan canlılardır

2 helliphelliphelliphellip paraziti barındıran ve onun yaşamı iccedilin gerekli olan ihtiyaccedillarını karşılayan

parazitten daha buumlyuumlk canlıya denir

3 Parazitozlu bir omurgalıdan başka bir omurgalıya paraziti taşıyan canlıya helliphelliphellip

denir

4 Parazitin konak vuumlcudunda yerleşerek onun zararına olacak şekilde bir hayat

suumlrduumlrmesine helliphelliphelliphellip denir

5 helliphelliphelliphelliphellip helliphelliphellip belli bir organda yerleşerek parazitlenmedir

6 Parazitin hayatının her doumlnemini konakta geccedilirmesine helliphellip helliphelliphelliphelliphellipdenir

7 Konak vuumlcudunun dış yuumlzeyinde yaşayan parazitlere helliphelliphelliphellip denir

8 Kedi dışkısıyla atılan ookistlerin bulaştığı yiyeceklerle insanlara bulaşan helliphelliphelliphelliphellip

na neden olur

9 Sıtma hastalığının vektoumlruumlhelliphelliphellip dir

Aşağıdaki cuumlmlelerin başında boş bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlış ise Y yazınız

10 ( ) Sıtma parazitinin vivax malariae falsiparum ve ovale olmak uumlzere doumlrt ayrı tuumlruuml

vardır

11 ( ) İnsanda sıtma etkeni parazitler yalnızca sivrisineklerde bulunur ve rezervuarı

insandır

12 ( ) Uumllkemizde Şark ccedilıbanı Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgelerinde goumlruumlluumlr

13 ( ) Toksoplazma enfeksiyonunda iki şekilde bulaşma olur

14 ( ) Trichomonas vaginalis sadece kadınlarda goumlruumllen bir enfeksiyondur

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 35: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

31

OumlĞRENME FAALİYETİ-3

Helmint enfeksiyonları ve korunma yollarını ayırt edebileceksiniz

Helmintler hangi boumllgelerde goumlruumlluumlr internet ortamında araştırınız Sınıfınızda

arkadaşlarınızla paylaşınız

Helmintlerden korunmada hangi oumlnlemler alınabilir sağlık birimlerine giderek

bilgi alınız Arkadaşlarınızla paylaşınız

3 HELMİNT ENFEKSİYONLARI

Helmintler bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yerleşen metazoerlerdir

Bazen belirti vermezler bazen de tuumlrluuml semptomlar meydana getirirler helmintlerin

oluşturdukları hastalıklara helmintiaz denir

31 Helmintlerin Sınıflandırılması

Halk arasında solucan kurt ve şerit adı verilen helmintler vuumlcutları omurgasız iki

tarafı simetrik huumlcreleri sindirim dolaşım boşaltım hareket uumlreme gibi fonksiyonları

yerine getirmek uumlzere organlar oluşturmuş eklem yerlerinde eklentileri olmayan canlılardır

Vuumlcut yapıları parazitlik oumlzelliklerine goumlre değişir Boyları birkaccedil milimetre ile birkaccedil

metre arasında olabilir Kuumltikula adı verilen derileri sindirim enzimlerine dayanıklıdır Bu

deri uumlzerinde konağın dokulara girmesi veya yapışmasını sağlayan ccedileşitli organlar vardır

Helmintlerin tuumlmuuml yaşamlarını zorunlu parazit olarak suumlrduumlruumlr ancak bazıları insanda

hastalık etkeni olur Bunların vuumlcut boşlukları solunum ve dolaşım sistemleri yoktur ancak

boşaltım sistemleri vardır Helmintler ccedilift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır Schistosoma

cinsi dışında kalan buumltuumln helmintler erkeklik ve dişilik organlarını birlikte taşır Erişkin

şekillerinde kirpik bulunmamasına karşın embriyonların dış kısımları kirpikli olabilir

Helmintleri şoumlyle sınıflandırabiliriz

Trematodlar

Vuumlcutları yaprak şeklindedir Vuumlcutları ince ve kuumltikula ile oumlrtuumlluuml emici ağızları ve

ccedilekmenleri bulunan yassı solucan tuumlruumlduumlr Sindirim sistemleri anuumlsuuml olmayan koumlr bir

bağırsaktan oluşur Schistosoma dışındakiler hermafrodittir Hem eşeyli hem eşeysiz uumlrer

Dicrocoelium dentriticum hayvanlarda yaşayan bir trematoddur

ARAŞTIRMA

OumlĞRENME FAALİYETİndash3

OumlĞRENME KAZANIMI

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 36: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

32

Resim 31 Dicrocoelium dentriticum ve yumurtası

Cestodlar

Vuumlcutları yassı halkalara ayrılmış sindirim sistemleri bulunmayan besinlerini

ozmozla temin eden erişkin şekillerinde kirpik ve dikenlere sahip olmayan hermaphrodit ve

endoparazit yapıya sahip parazitlerdir 3-5 mm kadar ufak olabildikleri gibi 8-10 metre uzun

olanları da mevcuttur

Vuumlcutları baş (scolex) boyun ve halkalardan (strobila) oluşur Bazı cestotlarda

bağırsak mukozasına tutunmayı sağlayan doumlrt ccedilekmen bulunur Yine bazı tuumlrlerde rostellum

adı verilen bir ccedilıkıntı uumlzerindeki ccedilengeller ile tutunma guumlccedillendirilir Strobilayı oluşturan her

bir halkaya proglottid denir Vuumlcudun buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturur Yumurtaları genellikle

kapaksızdır Erişkinler ince bağırsakta yerleşir Oluşturdukları enfeksiyonlar genellikle

asemptomatik geccedilirilir Taenia solium domuzlarda yaşayan bir sestoddur

Resim 32 Taenia solium ve yumurtası

Nematodlar

Vuumlcutları iki uccedillarına doğru gittikccedile incelen kıl veya iplik gibi tek bir parccediladan

yapılmış helmintlerdir Dış kısımları duumlz veya ccedilizgili bir kuumltikuumll tabakası ile oumlrtuumllmuumlştuumlr

Vuumlcut boşlukları vardır ve bu endodermle mesoderm arasında meydana gelmiştir Sindirim

sistemleri duumlz bir boru şeklindedir Oumlnden arkaya doğru ağız oumlzofagus orta bağırsak ve

anuumls şeklinde sıralanır Sinir sistemleri oumlzefagusu saran bir halkadan oluşur Vuumlcut

boşluğunun geriye kalan kısımları oldukccedila gelişmiş uumlreme organlarıyla doludur Genelde

yumurtaların enfekte olabilmesi iccedilin dış ortamda belli bir suumlre geccedilirmesi gerekir Bazı

tuumlrlerinde parazit iccedilinde larva oluşur

32 Taeniasis Saginata (Tenyaz) Enfeksiyonu

Tenya enfeksiyonları (tenyaz) tuumlm duumlnyada yaygındır İnsanlarda tenyaza neden olan

parazitler yassı solucanlar (sestodlar) takımından Taenia saginata ve Taenia soliumdur

Enfeksiyon insanlara tenya larvalarını iccedileren etlerin (T solium domuz etinden T saginata

sığır etinden) ccediliğ veya az pişmiş yenmesi hacirclinde bulaşır

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 37: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

33

T saginata (sığır şeridi) kaynaklı tenyaz ccediliğ koumlfte yeme alışkanlığına bağlı olarak

Doğu ve Guumlneydoğu Anadolu Boumllgeleri başta olmak uumlzere Tuumlrkiyersquonin her boumllgesinde

yaygındır T solium (domuz şeridi) kaynaklı tenyaz Tuumlrkiyersquode domuz eti tuumlketiminin az

olması nedeniyle nadiren goumlruumlluumlr

Resim 33 Tenya saginata

T saginata (sığır şeridi) enfeksiyonu uzun yıllar belirti vermeden seyredebilir Kilo

kaybı karın ağrısı iştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi kusma

kabızlık ya da ishal gibi belirtiler ortaya ccedilıkabilir Hastalardaki en oumlnemli şikacircyet dışkılama

olmaksızın halkaların anuumlsden ccedilıkmasıdır Nadiren bağırsak tıkanması ve hatta kolonda

perforasyona neden olabilir

T solium (domuz şeridi) enfeksiyonunda erişkin şerit genellikle şiddetli klinik

belirtilere yol accedilmaz Klinik belirtiler T saginata enfeksiyonundan daha azdır

T solium larvalarının vuumlcutta gastrointestinal sistem dışına geccedilerek dokulara

organlara yerleşmesi ile sistiserkoz olarak adlandırılan bir hastalık da meydana gelebilir

Sistiserkoz larvaların yerleştiği yere sayısına konak immuumln yanıtının derecesine goumlre

bazıları ciddi olabilen klinik belirtilere (miyalji derialtı noduumllleri goumlz bulguları myokardit)

yol accedilar Oumlzellikle santral sinir sistemine yerleştiği hacircllerde epilepsi benzeri noumlbetler ve

noumlrolojik belirtilerle ortaya ccedilıkabilir T soliumrsquoun endemik olarak goumlruumllduumlğuuml boumllgelerde

noumlrolojik belirtilerle seyreden olguların buumlyuumlk bir kısmının noumlrosistiserkozla ile ilgili olduğu

duumlşuumlnuumllmektedir

Tenyazın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Ccediliğ veya az pişmiş et yeme alışkanlığı

Enfeksiyonun (oumlrneğin domuz şeridi iccedilin) endemik olduğu boumllgelere yapılan

seyahatler

İştah bozukluğu karın şişkinliği bulantı ağızdan su gelmesi

İshal kabızlık

Anuumlsten halkalar ccedilıkması

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların veya olgun halkaların goumlruumllmesi

ile konur

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 38: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

34

33 Taenia Solium İnfeksiyonu

Erişkin şekli ince bağırsakta larva şekli kaslarda ve iccedil organlarda yaşayan bir

sestodtur Kesin konak insan ara konak domuz ve insandır İnsan hem son konak hem de ara

konak olarak tespit edilmiştir Erişkini 3-4 metre boyunda skoleksinde kısa bir rostellumu

vardır Rostellum uumlzerinde iki sıra ccedilengeller bulunur 4 adet ccedilekmeni vardır Strobila 800-

900 halkadan yapılmıştır Her halkada 100-200 adet testis vardır İlk halka kısa sonraki

halkalar uzun ve dardır Her halkada bir adet genitel delik vardır Genital delik halkaların

sağında ve solunda olmak uumlzere oldukccedila duumlzenli sıralanmıştır Olgun halkadaki uterus

goumlvdesinden yanlara 7-12 tane kol uzanır Yumurtası T saginata yumurtası ile aynı oumlzellik

goumlsterir

T soliumun insan bağırsağındaki yaşam suumlresi 10 yılı geccedilmekte bazen 25 yıla

erişmektedir İnsanlarda birden fazla bulunabilmekte ve bu sayı bazen 25rsquoe ulaşmaktadır Bu

yassı solucanın gelişmesinde domuzlar arakonakccedilı goumlrevi yapmakta ve bu hayvan tarafından

alınan T solium yumurtaları ince bağırsaklarda accedilılmaktadır Serbest kalan onkosferler

submukozadaki kan damarlarına girmekte ve buradan karaciğere ve vuumlcudun her tarafına

yayılmaktadır Sistiserklere akciğer karaciğer boumlbrek kalp goumlz deri altında ve beyin

dokusunda da rastlanmaktadır Cyticercus cellulosae iyi pişmemiş domuz etleriyle canlı

hacirclde insan bağırsağına gelince evajine olan sloleks keseden ayrılır vantuz ve ccedilengelleriyle

bağırsağa yapışır yaklaşık 3 ay sonra tamamıyla olgunlaşır ve halkalar duumlşmeye

başlamaktadır Belli belirsiz bir abdominal ağrı accedillık hissi ve kronik hazımsızlık gibi non-

spesifik belirtiler goumlruumlluumlr

Dışkı ile dışarı ccedilıkan parccedilalanmış halkalardan etrafa dağılan yumurtalar ara konak

tarafından besinler veya su yolu ile ağızdan alındığında sindirim sisteminde serbest kalan

embriyo dolaşım yolu ile vuumlcudun kaslarına ve iccedil organlarına giderek burada 60-70 guumln

iccedilinde cysticercus hacircline geccediler Bu sestod larvasına cysticercus cellulosa adı verilir Bu

cysticercus cellulosa iyi pişmemiş domuz etlerinin yenilmesi ile insan bağırsağına gelir

bağırsakta iccedileri ccedilekilmiş skoleks dışarı ccedilıkar ccedilengelleri ile bağırsak ccedileperine tutunur ve uumlccedil ay

iccedilinde olgun Taenia hacircline geccediler T solium cysticercusu santral sinir sistemi goumlz ve ccedilizgili

kaslarda lokalize olur Đnsanda en sık olarak santral sinir sisteminde yerleştiği bunu goumlz

boumllgesinin takip ettiği bildirilmektedir Santral sinir sisteminde de genellikle subarachnoid

aralıkta bulunur

34 Echinococcus Granulosus (Kist Hidatik) Enfeksiyonu

Kist hidatik tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlarda goumlruumllen hayvanlardan

insanlara geccedilen endemik paraziter hastalık Sestod gurubunda yer alan bir parazittir

Kist hidatiğin farklı şekilleri vardır bunlar

Echinococcus granulosus

Echinococcus multilocularis (alveolaris)

Echinococcus vageli

Echinococcus oligarthrusrsquotur

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 39: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

35

Uumllkemizde en sık Echinococcus granulosus nadiren Echinococcus alveolaris izlenir

İnsanda Echinococcosun LARVA (metasestod) şekli hastalık yapmaktadır 2-7 mm

boyutunda 06 mm eninde 3-4 halkadan oluşan parazittir

Şekil 31 Echinococcus granulosus

1 Halka Baş kısmı (skoleks) 4 vantuz 30-40 ccedilengelli yapı

2 Halka Boyun

3 Halka Testis ve ovaryumları iccedilerir hermafrodittir

4 Halka Gebe halka yumurtaları iccedilerir (400-800 yumurta) Yumurtlama deliği yoktur

Son halka olgunlaşarak parazitten ayrılır parccedilalanır Koumlpeğin dışkısı ile ccedilevre ortama

atılır

35 Ccedilengelli Solucan Enfeksiyonları

Kancalı kurtların buumlyuumlk bir kısmı insanları ve hayvanları enfekte ederler

Etken ve bulaşma yolları

Ancylostoma duodenale ve Necator americanus yalnızca insanları enfekte eden

tuumlrlerdir Sıcak ve ılıman iklim boumllgelerinde yaygın olarak bulunan kancalı kurtlar askariyaz

etkeninden sonra en ccedilok goumlruumllen helmintlerdir ve duumlnyada yaklaşık 700-900 milyon kişinin

enfekte olduğu tahmin edilmektedir Her ikisi de Afrika Asya ve Amerikarsquoda Namericanus

Amerika ve Avustralyarsquoda Aduodenale Ortadoğu Kuzey Afrika ve Guumlney Avruparsquoda

baskındır Tuumlrkiyersquode Doğu Karadeniz Boumllgesinin kıyı şeridinde Trabzonrsquodan Rizersquoye kadar

olan boumllgelerde Namericanus ve Aduodenale birlikte goumlruumlluumlr Doğu Akdenizrsquode Mersin ve

Hatay illeri arasında yer alan sahil boumllgesinde ise sadece Aduodenale goumlruumlluumlr

Dış ortamda toprakta gelişmiş larvaların insan derisini penetre ederek dolaşım

sistemine girmesiyle olur Ccedilocuklar tarımla uğraşanlar madenciler gibi toprakla temas eden

(ccedilıplak ayak veya el ile) bireyler etkilenir

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 40: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

36

Klinik belirtiler

Yaşam doumlnguumlsuumlne goumlre uumlccedil klinik doumlnemi bulunur Kutanoumlz doumlnem deriden giren larva

sayısına goumlre dermatit ve kaşıntılı doumlkuumlntuumllerin goumlruumllduumlğuuml doumlnemdir

Akciğer doumlnemi deriden dolaşım sistemine geccedilen larvaların akciğerlere ulaşması ile

gelişir Birkaccedil guumln iccedilinde alveol duvarını penetre ederler ve bronşlardan tırmanıp farinkse

gelirler Bu doumlnemde hemoraji ve loumlkosit infiltrasyonu olur anjine benzer belirtiler

goumlruumllebilir

Farinkse varan larvaların yutularak ince bağırsaklara ulaşması ile bağırsak doumlnemi

başlar bağırsak duvarına tutunarak erişkin parazite doumlnuumlşuumlrler Bu doumlnemde epigastriumda

ağrı ishal (guumlnde 5-10 kez) bulantı kusma erişkin parazitin tutunduğu bağırsak duvarından

luumlmene kronik kanama sonucu demir eksikliği anemisi şiddetli enfeksiyonlarda aneminin

derinliğine bağlı olarak kardiyomegali ve kalp yetmezliği goumlruumllebilir

Hastalığın akla getirilmesinde şu oumlykuuml ve bulgular yol goumlsterici olabilir

Enfeksiyonun endemik olduğu boumllgede yaşama

Toprakla ilişkili yaşam toprağa temas oumlykuumlsuuml (mesleki veya diğer)

Yakın doumlnem oumlnce dermatit kaşıntı alt solunum yolu şikacircyetleri veya anjin

oumlykuumlsuuml

Hacirclsizlik iştahsızlık karın ağrısı ishal zayıflama

Demir eksikliği anemisi

Kardiyolojik komplikasyon

Klinik tanı

Kesin tanı dışkı incelemesinde yumurtaların (mikroskopik) goumlruumllmesi ile konur

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 41: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

37

Şekil 32 Ccedilengelli solucan vuumlcuda giriş doumlnguumlsuuml

36 Enterobius Vermicularis (Kıl Kurdu) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Kıl kurdu (oksiyuumlr) enterobius vermicularis isimli bağırsak solucanına halk arasında

verilen isimdir

Bu parazitin oluşturduğu hastalığa enterobiyoz denir Kıl kurdu insan bağırsak

sistemine yerleşir kendisi ve yumurtaları anuumls perine boumllgesi etrafında bulunabilir

Tuumlm duumlnyada oumlzellikle ılıman boumllgelerde yaygındır Tuumlm duumlnyadaki Enterobiyozlu

kişi sayısının 500 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir

Uumllkemizde ise yaygın olarak goumlruumllen parazitlerden biridir Kadınlarda da erkeklerde de

goumlruumlluumlr İlkokul ccedilağındaki ccedilocuklarda sosyoekonomik duumlzeyi duumlşuumlk (fakir) ve kalabalık

ailelerde yurtlar yatılı okullar kreşler hastaneler ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerlerde

hastalık daha sık goumlruumllmektedir

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 42: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

38

Enfeksiyon iccedilin kaynak kıl kurdu ile enfekte (kıl kurdu bulunan) insanlardır Kıl

kurdu sadece insanlarda bulunabilen bir parazittir Bu nedenle insandan insana bulaşır

Hayvanlarda olmadığı iccedilin hayvanlardan insana bu parazit bulaşmaz Poposunu kaşıyan ve

elini ağzına goumltuumlren kişilere kolaylıkla bulaşabilir Bununla beraber kıl kurdu bulaşmış kirli

eller oyuncaklar kapı kolları ortak kullanılan havlu ve yatak takımları ile de

bulaşabilmektedir

Klinik belirtiler

Kıl kurdunun belirgin bir bulgusu yoktur ancak kıl kurdu olan bir kişide popo

kaşıntısı diş gıcırdatması uykuda ağızdan salya akması karın ağrısı gece idrar kaccedilırma

kilo alamama sinirlilik gibi şikacircyetler olabilir

Korunma

En oumlnemli korunma yolu kıl kurdu olan kişinin tedavi olmasıdır Boumlylece kıl kurdunun

yayılması oumlnlenmiş olur

Muumlmkuumln olduğu kadar enfeksiyonlu kişilerin diğer kişilerle temasının azaltılması

enfekte ccedilocuğun sağlıklı ccedilocuklarla birlikte aynı yatakta uyutulmaması tırnakların duumlzenli

olarak kesilmesi gerekmektedir

Tanı iccedilin makroskopik ve mikroskopik inceleme yapılabilir Makroskopik incelemede

anal boumllge ve perinede parazitin erişkin formu goumlruumllerek tanı konabilir Mikroskopik

inceleme iccedilin en sık selofan bant youmlntemi kullanılır

Resim 34 Kıl kurdu

37 Trichina Spiralis (Trişinoz) Enfeksiyonu

Etken ve bulaşma yolları

Trichinelliasisrsquoe neden olan Trichinella spiralis aslında farelerin bir parazitidir

Bununla beraber domuz ayı kurt at aslan leopar kedi koumlpek ve bunların pişmemiş etlerini

yiyen insan ve hayvanlarda da enfeksiyona neden olan bir parazittir İnsanların ve memeli

hayvanların bağırsak ve dokularını enfekte eder Tuumlm duumlnyada domuz etinin sık yendiği

uumllkelerde oumlzellikle Amerika Avrupa ve Rusyarsquoda sık rastlanan bir helmint (parazit)rsquotir

Domuz etinin tuumlketilmediği uumllkelerde Asya ve Afrikarsquoda pek bulunmaz

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 43: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

39

Trichinella ile enfekte hayvanların pişmemiş veya az pişmiş etleriyle alınan

gıdalardaki kistlerin kapsuumlluumlnuuml oluşturan sert duvar mide asidiyle erir ve olgunlaşmamış

larva (kurtccediluk) ortaya ccedilıkar İnce bağırsaklara giden larvaların genital organları oluşur ve 5

guumln iccedilinde tamamen olgunlaşırlar

Olgunlaşan larvalar ccediliftleştikten sonra erkekler oumlluumlr ve doumlllenmiş dişiler bağırsak

mukozasının lenf duumlğuumlmlerine yerleşirler Burada larvalarını (kurtccediluklarını) doğururlar 6

haftalık bir doumlnemde her bir dişi 1000 ndash 15000 kadar larva doğurabilir Bu larvaların bazıları

dışkıyla dışarı atılır ve ccediloğu lenf ve atardamarlarla organizmanın her tarafına taşınırlar

Ccedilizgili kaslara oumlzellikle diyafragma dil larenks karın duvarı ve goumlğuumls kaslarına yerleşenler

buumlyuumlrler ve 2 hafta sonra bulaştırıcı olurlar Kas trişinleri adı verilen bu kurtccediluklar 1 mm

kadar boya ulaşırlar ve vuumlcutları kendi uumlzerinde kıvrılır Etraflarında elips şeklinde bir kapsuumll

oluşur

Ccediloğunlukla 1 yıl iccedilinde kireccedilleşen (kalsifiye olan) bu kurtccediluklar bazen de yıllarca

canlı kalabilirler Hatta 30 yıl canlı olarak kalanlar bildirilmiştir Ender olarak bir kapsuumllde

1rsquoden fazla kurtccediluk bulunabilir Konak organizma bunların bulunduğu etleri yediği zaman

enfeksiyonu alır

Hastalığın kuluccedilka suumlresi 2-30 guumlnduumlr Az miktarda parazit almış olanlarda belirtiler

goumlruumllmeyebilir Parazit fazla miktarda alınmışsa belirtilerin şiddeti artar ve aşağıdaki

semptomlar goumlruumllebilir

Klinik belirtiler

Bağırsakta yerleşen erişkin parazitlerin etkisiyle bağırsak mukozasında hemorajiler

(kanama) oumldem ve bağırsakların yaralanması ve bunun sonucunda da ishal bulantı ve

kusma goumlruumllebilir Ateş 40 oCrsquoye ccedilıkar kolerayı andıran ishal ve sancı goumlruumlluumlr (Enfeksiyon

etkeninin alınışından 1-2 guumln sonra) ileri belirtiler kontamine etin yenmesinden 2-8 hafta

sonra başlar

Kurtccediluklar vuumlcuttaki goumlccedilleri sırasında akciğerden geccedilerken bu organda hemorajilere

ve oumldeme neden olduğundan pnoumlmoni belirtileri (40 dereceye varan ateş yuumlkselmesi bas

ağrısı terleme oumlksuumlruumlk goumlzlerin yaşlanması yuumlzde oumldem ve deride doumlkuumlntuumller ve kaşıntı)

goumlruumllebilir (1-6 veya 4-8 haftalarda) Trichinosis olarak adlandırılan klinik tabloda patolojik

değişiklikler ccedilizgili kaslarda goumlruumlluumlr ve kaslarda ağrı ve duyarlılık belirir hastanın ateşi

yuumlkselir Kurtccediluk kalp kasına yerleştiğinde bazen elektrokardiyogram ile de saptanabilen

geccedilici patolojik değişmeler a-ritmiler ve kalp kaslarının harabiyeti meydana ccedilıkabilir (3-6

haftalarda)

Ccedilok ender olarak merkezi sinir sisteminin tutulmasıyla menenjit ya da ansefalit

belirtileri goumlruumllebilir Goumlze yerleşme durumunda goumlz dışı oumldem belirir (1-2 haftada)

Kaslarda bulunan larvalar başka bir hayvanın bağırsaklarına gelip erişkin şekillerini

kazanmadıkları takdirde etraflarını saran kapsuumll iccedilinde oumlluumlrler Yağ dejenerasyonuna uğrar

ve sonra da kireccedilleşirler

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 44: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

40

Yapılan araştırmalara goumlre trişin larvalarının domuz etinde 10-30 sene insan

kaslarında ise 20-25 sene yaşadıkları ve yayılma kabiliyetlerini taşıyarak canlı kaldıkları

anlaşılmıştır

Resim 35 Trichina spiralis

38 Wuchereria Bancrofti (Filariyaz) Enfeksiyonu

Fil hastalığı başka bir deyişle lenfoumldem lenf sıvısını taşıyan lenf kanallarının

yapısının bozulmasıyla oluşan ve vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde şişmelere neden olan bir

hastalıktır Vuumlcut goumlruumlntuumlsuumlnuumln bozulması şişen yerlerin kaba goumlruumlnmesi ve fil derisiyle

benzerlik goumlstermesinden oumltuumlruuml hastalığa bu isim verilmiştir

Etken ve bulaşma yolları

Yuvarlak biccedilimli solucan parazitlerin uumlreme sırasında bıraktıkları larvalar

sivrisinekler yoluyla insan vuumlcuduna taşınır lenf yollarına zarar vererek hastalığı ilerletir

Oumlzellikle Sudan Etiyopya Kenya Uganda Tanzanya ve Hindistanrsquoda sıkccedila rastlanır

Tuumlrkiyersquode ise Antalya Samsun Elazığ Ccedilubuk illerinde goumlruumllmuumlştuumlr Lenfoumldem bu

boumllgelerde insanların sivrisineklerden korkmasına sebep olmuş ve cibinlik sineklik gibi

oumlnlemler alma zorunluluğu yaratmıştır ayrıca sinek ilacı tuumlketimi artmıştır

Resim 36 Lenfoumldemli ayak goumlruumlntuumlsuuml

Klinik belirtiler

Başlıca belirtileri vardır ve hastalığın dışarıdan goumlzlemleyerek anlaşılması guumlccedil değildir

fakat vuumlcudun ccedileşitli boumllgelerinde farklı etkilere sebep olan parazitler de mevcuttur Yuumlz

ayak bacak kollarda şişme parmak ve bilekleri hareket ettirirken guumlccedilluumlk ccedilekme giysilerin

ve saat bileklik gibi aksesuarların dar gelip deriyi sıkması derinin renk değiştirmesi yaygın

olarak goumlruumlluumlr Oumlksuumlruumlk ve ateşlenme de bu belirtilere eklenebilir ancak hastalığın kesin

tanısı kan testinin sonucuna bakılarak konur

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 45: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

41

Tedavi ve bakım

Tedavi youmlntemlerinin en başında temizlik gelir Hastalar bu suumlreccedilte hijyene temizliğe

gereğinden fazla oumlnem vermelidir Bir diğer tedavi youmlntemi fizyoterapidir Bu youmlntem

sayesinde hastanın lenf dolaşımı sağlanır Cerrahi uygulamayla eşzamanlı yapılabilir

Manuel Lenf Drenajı isimli oumlzel masaj tekniği de oldukccedila etkili bir tedavidir Masajın amacı

da aynı şekilde vuumlcutta lenf akışını sağlamaktır

Her hasta ve hastalık derecesi iccedilin değişebilen masaj tekniğini fizyoterapist belirler

Ameliyat ve ilaccedil tedavisi hastalığın ciddiyetine goumlre uygulanır İlaccedil olarak antibiyotik daha

ccedilok tercih edilir ccediluumlnkuuml bakterileri yok ederek parazitlerden de kurtulmak amaccedillanır Tedavi

bittikten sonra kişiye oumlzel tasarlanan sıkı ccediloraplar hastaların hayatlarının bir parccedilası olur Fil

hastalığının tekrar edip etmediği aylık kontrollerle takip edilir

Ccedilok da yaygın sayılmayan fakat ccedilabuk ilerleyen bu hastalığın tanısı muumlmkuumln

olduğunca erken konmalıdır ve tedaviye hemen başlanmalıdır Tedavi yarıda

bırakılmamalıdır aksi takdirde koumltuuml sonuccedillar doğurabilir Lenfoumldem ccedilaresi olan bir

rahatsızlıktır

39 Schistosoma (Şistozomiyaz) Enfeksiyonları

Şistozomiyaz duumlnyada sıtmadan sonra ikinci en yaygın tropikal hastalıktır DSOuml

hastalığın kontrol altına alınması ya da eliminasyonu iccedilin ciddi programlar yuumlruumltmektedir

Etken ve bulaşma yolları

Hastalığın iki formu vardır İntestinal form ve uumlriner form

İntestinal formda Schistosoma mansoni Sjaponicum Sintercalatum ve Smekongi

etken olabilir Farklı epidemiyolojik dağılım goumlsterirler

Uumlriner formda ise etken Shaematobiumrsquodur Epidemiyolojik olarak Tuumlrkiyersquoyi

ilgilendiren uumlriner şistozomiyazdır ancak buguumlne kadar bildirilen vakaların hepsi yurt dışı

kaynaklı olup yerli vaka kaydedilmemiştir Enfeksiyonun gelişebilmesi iccedilin deri parazite

konaklık eden bazı salyangoz tuumlrlerinin yaşadığı tatlı su ile temas etmiş olmalıdır

Enfeksiyon doumlnguumlsuuml şu şekildedir Schistosoma yumurtaları enfekte kişilerin idrar veya

dışkıları ile tatlı suya geccediler ve suda belirli salyangoz tuumlrlerinin iccedilinde ccediloğalmaya başlar

Yaşamının belli bir evresinde salyangozu terk ederek suya geccedilen parazit suda yaklaşık 48

saat canlı kalır Parazit bu doumlnemde suya giren yuumlzen yıkanan bireylerin derisini penetre

ederek vuumlcuda girer Schistosoma vuumlcutta en sık bağırsakların veya mesanenin damar

duvarlarına yerleşir haftalar iccedilinde erişkin forma doumlner ve dişi parazit yumurta uumlretmeye

başlar

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 46: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

42

Klinik belirtiler

Şistozomiyaz kronik bir hastalıktır Parazitin vuumlcuda girmesinden sonraki birkaccedil guumln

iccedilinde deride kızarıklık ve kaşıntı gelişebilir 1-2 ay iccedilinde ateş titreme oumlksuumlruumlk kas ağrıları

başlayabilir Ccediloğu kişi bu erken doumlnemde asemptomatiktir Yumurtalar bağırsak karaciğer

veya mesaneye goumlccedil ederken yangısal reaksiyona bağlı semptomlar goumlzlenir Tekrarlayan

enfeksiyonlu ccedilocuklarda anemi beslenme bozukluğu ve oumlğrenme guumlccedilluumlğuuml gelişebilir Yıllar

iccedilinde bağırsak karaciğer akciğer ve mesanede hasar meydana gelebilir

Klinik tanı

İdrarda veya patolojik inceleme sonucu mesane dokusunda Schistosoma haematobium

yumurtalarının saptanması ile klinik tanı konur

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 47: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

43

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamakları ve oumlnerileri takip ederek Helmint enfeksiyonları ve

korunma yollarını ayırt ediniz

İşlem Basamakları Oumlneriler

Helmintleri sınıflandırınız

Oumlğrenme faaliyetini tekrar goumlzden

geccedilirebilirsiniz

Helmintlerle ilgili videolar

bulabilirsiniz

Helmintlerin resimlerini bularak goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarını sınıflandırınız

Enfeksiyon isimlerini tekrar okuyup kısa

notlar alabilirsiniz

Enfeksiyonların benzer oumlzellikleri olan

varsa gruplandırabilirsiniz

Sanal ortamdan farklı kaynaklar

araştırabilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarının bulaşma

yollarını sıralayınız

Bulaşmada etkili olan faktoumlrleri goumlrsel

hacircle getirebilirsiniz

Hijyen ve helmint hastalıkları arasındaki

bağlantıyı sunum hacircline getirebilirsiniz

Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını

şematize edebilirsiniz

Helmint enfeksiyonlarından korunma

yollarını sıralayınız

Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları

anlatan bir oumlzet hazırlayabilirsiniz

Kısa sloganlar yazılmış kartonlar

hazırlayabilirsiniz

Oumlzellikle yiyecek ve iccedileceklerin

temizliğine dikkat ccedilekecek goumlrseller

bulabilirsiniz

Kişisel bakımın helmintlere karşı

koruyuculuğunu vurgulayan kaynaklar

araştırabilirsiniz ve sınıfta

goumlsterebilirsiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 48: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

44

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seccedileneği işaretleyiniz

1 Aşağıdakilerden hangisi helmintlerin oumlzelliklerinden değildir

A) Omurgasızlardır

B) Ccedilocukluk ccedilağında goumlruumlluumlrler

C) Bağırsak boşluğunda veya vuumlcut dokularında yaşarlar

D) Ccedilift cinsiyetli canlılardır

E) Vuumlcut yapıları ccedileşitlilik goumlsterir

2 Aşağıdakilerden hangisi koumlpeğin dışkısı ile ccedilevreye atılır

A) Echinococcus granulosus

B) Taenia solium

C) Taeniasis saginata

D) Ccedilengelli solucan

E) Enterobius vermicularis

3 Aşağıdakilerden hangisi ccedilengelli solucanların oumlzelliklerindendir

A) Sıcak ve nemli iklimlerde yaygındır

B) Toprakla temas eden bireyler etkilenir

C) Bulaşma insan derisinden olur

D) Uumlccedil klinik doumlnemi bulunur

E) Hepsi

4 Aşağıdakilerden hangisi lenf kanallarının yapısının bozulmasıyla oluşur

A) Trichina spiralis (trişinoz) enfeksiyonu

B) Şchistosoma (şistozomiyaz) enfeksiyonları

C) Wuchereria bancrofti (filariyaz) enfeksiyonu

D) Echinococcus granulosus (kist hidatik) enfeksiyonu

E) Hiccedilbiri

5 Aşağıdakilerden hangisi kıl kurdundan korunma iccedilin etkili değildir

A) Kıl kurdu olan kişinin tedavisi

B) Tırnakların duumlzenli kesilmesi

C) Enfekte ccedilocukla yatılmaması

D) Ellerin temiz olması

E) Odanın sık sık havalandırılması

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise ldquoUygulamalı Testrdquoe geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 49: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

45

UYGULAMALI TEST

Farklı kaynaklardan da yararlanarak protozoonların ve Helmintlerin bulaştırma

şekillerini goumlsteren bir tablo hazırlayınız

Malzemeler

Karton (iki adet)

Renkli kalemler

Resimler

Yapıştır ıcı

Bilgi notları ( her bulaşma şekli iccedilin parccedilalara ayrılmış)

Makas

Cetvel

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Konu ile ilgili ccedilalışma yapıp kısa notlar aldınız mı

2 Buumlyuumlk boy iki farklı renkte karton edindiniz mi

3 Bulaştırıcılıkta rol oynayan canlıların resimlerini edindiniz mi

4 Kartonların bir tanesine canlı vuumlcudunda yaşayan parazitlerin

resimlerini keserek yapıştırdınız mı

5 Her resim karşısına vuumlcuda giriş yolunun accedilıklamasını yazdınız mı

veya kesilmiş kuumlccediluumlk accedilıklamaları yapıştırdınız mı

6 İkinci buumlyuumlk kartona canlı vuumlcudu dışında yaşayan canlıların

resimlerini yapıştırdınız mı

7 Her resim karşısına canlının hastalığı nasıl bulaştırdığı accedilıklamasını

yazdınız mı

8 Her iki tabloyuda tahtaya asarak goumlrselliği sağladınız mı

9 Bu tabloya bakarak alınacak oumlnlemleri sıraladınız mı

10 Parazitlerle hijyen arasındaki bağlantıya dikkat ccedilekip arkadaşlarınızı

bu konuda uyardınız mı

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise ldquoModuumll Değerlendirmerdquoye geccediliniz

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 50: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

46

MODUumlL DEĞERLENDİRME

Bu moduumll kapsamında mantar hastalıkları protozoon ve helmint enfeksiyonları ve

bunlardan korunma yollarını ayırt etmeyle ilgili aşağıda listelenen davranışlardan

kazandığınız becerileri EVET kazanamadığınız becerileri HAYIR kutucuğuna (X) işareti

koyarak kendinizi değerlendiriniz

KONTROL LİSTESİ

Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır

1 Mantar hastalıklarını sınıflayabildiniz mi

2 Mantar hastalıklarını ayırt edebildiniz mi

3 Mantar hastalıklarının vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

4 Mantar hastalıklarının sebeplerini sıralayabildiniz mi

5 Mantar hastalığından korunma yollarını accedilıklayabildiniz mi

6 Parazitlerle ilgili kavramları sıralayabildiniz mi

7 Parazitleri sınıflandırabildiniz mi

8 Parazitlerin bulaştırıcılık oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

9 Parazitlerin vuumlcuda etkilerini sıralayabildiniz mi

10 Parazitlerden korunma yollarını sıralayabildiniz mi

11 Helmintleri sınıflandırabildiniz mi

12 Helmintlerin vuumlcuda giriş yollarını sıralayabildiniz mi

13 Helmintlerin vuumlcuda verdiği zararları sıralayabildiniz mi

14 Helmintlerin oumlzelliklerini sıralayabildiniz mi

15 Helmintlerden korunma ve tedavisini sıralayabildiniz mi

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz

Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız

ldquoEvetrdquo ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDİRME

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 51: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

47

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 E

5 E

6 C

7 E

8 A

9 D

10 A

OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoNİN CEVAP ANAHTARI

1 Parazit

2 Konak

3 Vektoumlr

4 parazitlik

5 Oumlzel

parazitlik

6 Yerleşik

parazitlilik

7 Ektoparazitler

8 Toksoplazma

9 Sivrisinek

10 Doğru

11 Doğru

12 Doğru

13 Doğru

14 Yanlış

OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 E

4 C

5 E

CEVAP ANAHTARLARI

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 52: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

48

KAYNAKCcedilA

BARUTCU Guumllşen Mikrobiyoloji Ders Kitabı Barutcu Yayıncılık Ankara

2001

httpdentegeedutrdosyalarkaynak314_agizmikrobiyolojisi111pdf

(Erişim Tarihi23052016 1100)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtr (Erişim Tarihi23052016 1135)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsQ-RRinosporidiyozpdf

(Erişim Tarihi23052016 1215)

httpmikrobiyolojithsksaglikgovtrumsT-U-UTrikomoniyazpdf

(Erişim Tarihi 24052016 0915)

httpparazitolojierciyesedutrpage_id=618 (Erişim Tarihi 23052016

1523)

httpsbusaglikgovtrEkutuphanekitaplarsitmapdf (Erişim Tarihi

24052016 1605)

httptipeducumhuriyetedutrDonem3KomiteIIHastaliklarinBiyolojikTe

meleriIIMikrobiyolojiZeynepHocamantar5ppt (Erişim Tarihi

24052016 1005)

httpwwwdicleedutrContents9570fc29-e4ac-4d40-ac8a-

b3db8b38c65bpdf (Erişim Tarihi 23052016 1355)

httpwwwdicleedutrContentsf1ba3346-c6fb-416c-abb3-

0f4f016442dfpdf (Erişim Tarihi 23052016 1145)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklarent

amo_hist_ami_diz_etkeasp (Erişim Tarihi 24052016 1215)

httpwwwistanbulsaglikgovtrwsbbhbildirimi_zorunlu_hastaliklargia

rdia_intestinalisasp (Erişim Tarihi23052016 1409)

httpwwwmedicinehospitalcomtransiklopediterim1785micetoma-

madura-ayagihtml (Erişim Tarihi201020151400)

httpwwwparazitolojiorg (Erişim Tarihi 24052016 1645)

KAYNAKCcedilA

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)

Page 53: SAĞLIK HİZMETLERİ - megep.meb.gov.trmegep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Mantar ve Parazit... · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Parazitler hayvanlarda ve insanlarda önemli

49

httpwwwxn--saglıkcomsark-cibani (Erişim Tarihi 21102015 1300)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsFFilaryazpdf (Erişim Tarihi

24052016 1205)

mikrobiyolojithsksaglikgovtrumsS-SSistozomiyaz-urinerpdf (Erişim

Tarihi23052016 1049)

uckunlaboratuvaricomtrisin (Erişim Tarihi 20102015 0945)

wwwdicleedutrContents0f13d003-0235-4485-9681-15e866d4ab9dpdf

(Erişim Tarihi 23052016 1045)

wwwkanserolojicomfil-hastaligi-nedir-tedavisi-ve-belirtileri-nelerdir-5

(Erişim Tarihi 21102015 1230)