Rulmanlı Yatakların Sınıflandırılmasıkisi.deu.edu.tr/melih.belevi/Rulmanlar-20121-2.pdf ·...

YATAKLAR

• Yataklar iki eleman arasındaki bir veya

birkaç yönde izafi harekete minimum

sürtünme ile izin veren fakat kuvvet

doğrultusundaki harekete engel olan

destekleme elemanlarıdır.

DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes Bu sunudaki bilgiler değişik kaynaklardan derlemedir

• Dönme Hareketini Destekleyen Elemanlar

* Yuvarlanmalı Yataklar (Rulmanlar)

*Kaymalı Yataklar

• Doğrusal Hareketi Destekleyen Elemanlar

*Kızaklar

Sınıflandırma


Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes

RULMANLI YATAKLAR

• Dönme şeklindeki izafi hareketi destekleyen

ve yüzeyleri arasında yuvarlanma hareketi olan

yataklara rulman adı verilir.

• Yuvarlanma hareketini gerçekleştirmek için

destekleyen ve desteklenen elemanlar arasına

küresel veya silindirik yuvarlanma elemanları

konulmaktadır. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


Rulmanlı Yatakların Kaymalı Yataklara Göre Üstünlükleri

• Standarttırlar

• Hareketin başlangıcı ile çalışma sırasındaki sürtünme arasında çok küçük fark vardır.

• Sürtünme katsayısı küçük olduğundan enerji kaybı azdır.

• Eksenel bakımdan az yer kaplarlar.

• Montaj ve demontajları kolaydır.

Rulmanlı Yatakların Kaymalı Yataklara Kötü Tarafları

• Radyal doğrultuda büyük yer kaplarlar

• Yüksek hızlarda gürültülü çalışırlar

• Ömürleri daha azdır ve hız arttıkça azalır

• Sönümleme kabiliyetleri azdır DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


Rulmanlı Yatakların Sınıflandırılması

• Yuvarlanma elemanlarının şekline göre,

“BİLYALI ve MAKARALI”

• Taşıyabileceği yüklere göre,

“RADYAL ve EKSENEL”

olarak sınıflandırılır.

Makaralı yuvarlanma elemanlarının silindirik, konik, iğne

ve masura şeklinde olması da alt sınıflandırma

gruplarında dikkate alınır.



Genellikle

EKSENEL rulmanlı yataklar RADYAL rulmanlı yataklar

eksenel radyal

kuvvetleri taşırlar



RADYAL yataklarda yük taşıma bakımından önemli olan bir husus yük

taşıma açısı (α) dır. Bu açı yuvarlanma elemanı ile yuvarlanma yüzeyi

(iç ve dış bilezikte) arasındaki temas noktalarının oluşturduğu doğru

ile yatağın merkezler doğrusu arasındadır.

α



Bu bakımdan yataklar iki şekilde üretilebilmektedir

başlangıçta bir yük açısı (α)

mevcut olan eğik bilyalı ve

konik makaralı yataklar.

Bu yataklar açısal temaslı

yataklar diye

isimlendirilmektedirler.

Bunlar radyal yükün yanında

eksenel yük de taşıyabilirler.

temas açısı sıfır (α=0) olan

yataklar

(sabit bilyalı, silindirik makaralı)



• İmalat açısı α= 0 olan sabit bilyalı radyal yataklarda

da çalışma sırasında gelen kuvvetlerin etkisi ile bir

temas açısı oluşabilir. Bu sebeple SABİT BİLYALI

RADYAL yataklar belirli bir oranda eksenel yük

taşıyabilirler.



• Açısal temaslı yataklar X-düzeni, O-düzeni ve

Tandem düzen olmak üzere üç şekilde ve çift

olarak monte edilirler.



Bilyalı Rulmanlar Makaralı rulmanlar

RADYAL Rulmanlar

Sabit bilyalı rulmanlar

Eğik bilyalı rulmanlar

Oynak bilyalı rulmanlar

Omuzlu bilyalı rulmanlar

Silindirik makaralı rulmanlar

Konik makaralı rulmanlar

Oynak makaralı rulmanlar

Dört nokta Yatakları



Sabit Bilyalı Radyal Rulmanlar

• Radyal yükün yanı sıra her iki yönde eksenel yükte taşırlar.

• Bütün devir sayıları için uygundur.

• Fiyatları elverişlidir.

• Açısal uyumun az olması sebebiyle mil ve gövdedeki yatak

yerlerinin hassas ve aynı eksende işlenmesi gerekir.

• Bir örtme kapaklı, iki örtme kapaklı, bir conta kapaklı, iki

conta kapaklı, segman için bilezik yivli, dış bileziği yivli ve

emniyet halkalı tipleri vardır.

• Kafesleri çelik, pirinç, polyamid, cam elyaf takviyeli polyamid

veya fiberden olabilir.



Omuzlu Bilyalı Rulmanlar



Omuzlu Bilyalı Rulmanlar

• Dış bileziğinde yalnız bir omuz bulunur.

• İç bilezik sabit bilyalı radyal rulmanların iç bileziği

gibidir ancak kanal derinliği daha azdır. Bu sayede yatak

parçalarına (iç bilezik, dış bilezik, kafes) ayrılabilir.

• İç ve dış bileziğin ayrı ayrı takılabilmesi özellikle seri

montaj için elverişlidir.

• Tek yönden gelen eksenel kuvvetleri karşılayabilirler.

• Çift yönden gelen eksenel kuvveti karşılayabilmeleri için

X veya O düzeninde monte edilmelidirler.



Eğik Bilyalı Rulmanlar

• α = 40° 'lik imalat temas açısına sahip olduklarından

radyal kuvvetin yanı sıra oldukça büyük eksenel kuvvet

taşırlar.

• Yapıları gereği tek yönden gelen eksenel kuvveti

karşılayabildikleri için karşı kılavuzlamayı sağlayan ikinci

bir yatağa karşı yerleştirilirler (O veya X düzeninde).

• Eğer yatağın taşıması gereken yük çok büyükse, iki tane

eğik bilyalı yatak tandem O veya X düzeninde kullanılır.

Takım tezgahlarında kullanılan özel tip eğik bilyalı

rulmanlar Fener Mili Rulmanı olarak isimlendirilirler. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


Eğik Bilyalı Rulmanlar



Oynak Bilyalı Rulmanlar

• Dış bileziğinin hareket yolu oyuk küre biçimli, iç

bileziğinde çift sıra bilya için iki yuva olan çift sıra bilyalı bir

yataktır.

• İki sıra bilya tek kafese yerleştirilmiştir. İç bilezik kafes

ve bilyalar ile birlikte yana doğru yatabilir.

• Bu özelliği sayesinde açısal uyum sağlar ve eksen kaçıklıkları,

mil eğilmeleri ve yuva biçim değiştirmelerini dengeleyebilir.

• Açısal serbestliği ortalama 4° civarındadır.

• Silindir delikli ve konik delikli olan tipleri vardır. Büyük

eksenel yükleri karşılayabilirler.



Oynak Bilyalı Rulmanlar



Dört Nokta Yatakları

İç bilezik iki parçalıdır. Bu nedenle Fazla bir bilya konabilir. Böylece yatağın yük taşıma kapasitesi artmış olur.



Silindirik Makaralı Rulmanlar



Silindirik Makaralı Rulmanlar

• Yuvarlanma elemanı ile yuvarlanma yolu arasındaki temas

çizgiseldir. Bu sebeple büyük radyal yükler taşırlar.

• Dış bileziğinin iki faturası olan NU, iç bileziğinin iki

faturası olan N tiplerinde karşı bileziklerin faturası

yoktur. Bu sebeple hiç eksenel yük taşımayan serbest

yataklardır.



• NJ tiplerinin dış bileziğinde iki fatura, iç

bileziğinde bir fatura vardır. Tek yönde

eksenel kuvvet taşıyabilirler.



• NUP tipi ise değişik yönlerden gelen eksenel

kuvvetleri taşıyabilir.

• NJ ve NUP tipleri sabit yataklardır. Silindirik

makaralı rulmanlar parçalara ayrılabildikleri için

takma ve sökme işlemleri kolaydır.



• NU tipinin iç bileziği olmaksızın kullanılması RNU

tipini ortaya çıkarır. Bu tip radyal yönde az yer

kaplar. Silindirik makaralı rulmanların açısal uyumu

çok azdır( 2’...4’) Dolayısıyla yatak yuvalarında

eksen kaçıklığı olmamasına dikkat etmek gerekir.



Konik Makaralı Rulmanlar

• Eğik bilyalı rulmanların makaralı olan karşıtıdır. Büyük

temas açısına sahip olduklarından radyal kuvvete oranla

daha büyük eksenel kuvvet taşırlar. Tek yönde eksenel

kuvvet aldıklarından çift olarak X veya O düzeninde

monte edilirler.



Konik Makaralı Rulmanlar

• Eğer karşılanması gereken yük çok büyük ise iki tane konik

makaralı yatak X, O veya tandem düzende monte edilir.

Sadece radyal kuvvet etkise bile temas açısı sebebiyle

eksenel kuvvet bileşeni ortaya çıkar. Açısal uyumları küçük

(1'... 1,5') olduğundan yatak yuvalan aynı eksende olmalıdır.

• Sıcaklık değişikliklerinin millerde meydana getirdiği

genleşmeler yatak boşluğunun büyümesine veya küçülmesine

neden olur. Bu durumun ortaya çıkartacağı olumsuzluklardan

korunmak için yataklar arasındaki mesafe küçük tutulmalıdır.



Masuralı Rulmanlar

• Tek sıralıdırlar. Yuvarlanma elemanları fıçı masura şeklinde

dış bileziğin yuvarlanma yolu iç küre şeklindedir (içbükey).

• Makara ile dış bileziğin hareket yolu arasındaki temas

alanının özelliğinden dolayı, büyük ve darbeli radyal yükler

için uygundur.

• Ayrıca açısal serbestliğinin fazla olması (~ 4°) sebebi ile

eksen kaçıklıklarının dengelenmesi istenen konstrüksiyonlar

için de uygundur. Ancak eksenel yük taşıma yetenekleri

azdır. Silindir ve koni delikli masuralı rulmanlar vardır



Oynak Makaralı Rulmanlar

• En ağır zorlanmaların yatağıdır. Dış bileziğin oyuk küre

biçimindeki hareket yollarına kendiliğinden uyabilen iki sıra

simetrili masurası vardır. Bu sayede mil eğilmelerinin ve

yatak yuvalarının eksen kaçıklıkları dengelenebilir.

• Büyük ve darbeli radyal yükler için elverişlidir. Açısal

serbestlikleri rulman serisine ve dönme hızına bağlı olarak

0.5° ile 2° arasındadır.. Silindir veya koni delikli olurlar.

Büyük eksenel yükleri de karşılarlar.



İğneli Yataklar

• Radyal yönden sınırlı boyutlara sahip

konstrüksiyonlarda kullanılırlar. Bu yataklar komple,

tek bilezikli veya bileziksiz olabilirler. Bileziksiz

tiplerinin kullanılabilmesi için takılacağı elemanın

(mil-gövde) sertleştirilip taşlanması gerekir.



Eksenel Rulmanlar

Eksenel Sabit Bilyalı Rulmanlar

• Genellikle orta büyüklükte eksenel kuvvetleri taşırlar.

• Tek yönlü ve çift yönlü eksenel yükleri taşıyan tipleri vardır.

• Tek yönlü yük alabilen tipinde bir mil bir de gövde bileziği olup

bilyalar bu iki bilezik arasında döner.

• Çift yönlü yük alan tipinde ise değişik yönlerden gelebilecek

eksenel kuvvetleri karşılayabilecek iki adet gövde bileziği ile

bunların ortasında bulunan bir mil bileziği ve bilezikler

arasında iki sıra bilya bulunmaktadır.

• Radyal kuvvet taşımazlar



• Çalışma sırasında merkezkaç kuvvet etkisi altında bulunan

bilyaların kanallarından çıkmamaları için, yatağa gelen

kuvvet belirli bir değerden küçük olmamalıdır. Bu sebeple

yüksek devirdeki hızlar için bu yataklar uygun değildir.

• Bu yatakların gövde bileziği küresel bir oturma yüzeyine

sahip ise, yatak yuvasında meydana gelebilecek düzlemsizlik

dengelenebilir. Bu yataklara büte ismi de verilir.



Eksenel Eğik Bilyalı Rulmanlar

• Çift yönlü çalışan bu yataklar, daraltılmış toleranslara

sahip hassas yataklardır. Esas olarak takım

tezgahlarının hassas fener millerine takılırlar. Fener

milini boyuna doğrultuda esnemesiz (rijit)

kılavuzlanması için bu yataklar öngerilme ile takılırlar.



Eksenel Silindirik Makaralı Rulmanlar

• Esnemesiz, yüksek taşıma yetenekli ve darbelere

duyarsız yataklardır. Eksenel bilyalı ve eksenel iğneli

yatakların yetersiz olduğu durumlarda kullanılırlar.



Eksenel Oynak Makaralı Rulmanlar

• Büyük eksenel kuvvetlerin yanında radyal kuvvetler de

(eksenel kuvvetin %55inden küçük) taşırlar. Eksen

kaçıklıklarına ve mil eğilmelerine karşı oyuk küre

biçimindeki kapağı sayesinde duyarsızdır. Bunlara da

büte denir.

•



http://www.skf.com/skf/productcatalogue/jsp/viewers/imageRemover.jsp?delaction=2

Kombine Yataklar

• Büyük eksenel ve radyal yük gelen ancak hacimsel sorun

olan yerlerde kullanılan yataklardır. İğne masuralı bir

yatağın eksenel bilyalı bir yatakla birlikte üretilmiş olan

şekli örnek olarak verilebilir.



Malzeme

• Bileziklerin ve yuvarlanma elemanlarının üretiminde

yüksek yüzey basınç mukavemetine sahip, korozyona ve

aşınmaya dayanıklı rulman çeliği kullanılır.

• En çok kullanılan rulman çelikleri 100Cr6, l00CrMn6,

100CrMo6 dır.

• 120 °C 'nin üzerindeki ortamlarda kullanılacak olan

rulmanlar uygulanacak özel ısıl işlem nedeniyle 44Cr2,

44CrMo4, 48CrMo4 gibi ıslah çeliklerinden üretilir.



Malzeme

• Sıcaklığın 300 °C 'yi geçtiği yerlerde (jet motorları vb.)

ise 80MoCrV42l6 gibi özel çelikler kullanılır.

• Son zamanlarda plastik, cam ve silisyum-karbidden

yapılan tüm özellikleri çelik rulmanlardan çok farklı olan

rulmanlar da üretilmeye başlanmıştır.

• Kafesler ise hafif, aşınmaya dayanıklı ve yeteri kadar

mukavim olan saç, bronz, alüminyum, pirinç, polyamid, cam

elyaf takviyeli polyamid veya fiber gibi malzemelerden

yapılmaktadır. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


Gösterim Tarzı

• Rulmanlar uluslararası kabul edilmiş standart boyutlarda

çeşitli firmalar tarafından üretilmektedir. Firmaların

kataloglarında rulmanların boyutları, yük taşıma

kabiliyetleri belirtilmektedir. Ancak ifade şekillerinin ortak

olması amacıyla uluslararası bir gösterim tarzı

geliştirilmiştir.

• Bu gösterim tarzında esas alınan boyutlar;

delik çapı ( d ),

dış çap ( D )

genişlik ( B ) dir.



• Aynı delik çapına çeşitli dış çap ve genişliklerin karşı gelmesidir. Bunu ifade etmek için boyut serisi denilen ve 00, 02, 03, ... şeklinde iki rakamdan oluşan bir gösterim tarzı ortaya konulmuştur.

• Bu gösterim tarzında birinci rakam genişlik serisini, ikinci rakam ise dış çap serisini ifade etmektedir.

• Rulmanı ifade eden gösterimin;

ilk rakam veya harfi rulman cinsini,

ikincisi genişlik serisini,

üçüncü dış çap serisini,

son iki rakamda delik çapını vermektedir.

Gösterim 00 01 02 03 04 ..... 96

Delik Çapı 10 12 15 17 20 480 /500



RULMAN KODLARI

ÖN EKLER

ANA KOD

SON EKLER

RULMAN SERİSİ 62

RULMAN DELİK SAYISI 05

RULMAN TİPİ 6

ÖLÇÜ SERİSİ 02

GENİŞLİK SERİSİ 0

DIŞ ÇAP SERİSİ 2



RULMANLAR

Ön ek sembolleri genellikle rulmanın bir parçasını ifade ederler Örnek : K : Kafes ile yuvarlanma elemanı birlikte L : Parçalarına ayırabilen bir rulmanın serbest iç veya dış bileziği LNU 208 : NU 208 nolu silindirik makaralı rulmanın iç bileziği. L30307 : 30307 nolu konik makaralı rulmanın dış bileziği.



Son ek sembolleri rulmanın dış ölçüleri, iç konstrüksiyon, dış formu, keçesi,

kafesi, toleransları,boşlukları,gürültüsü, sıcaklığa dayanıklılığı ve yağlaması

ile ilgili özelliklerini açıklayıcı bilgi verirler.

Örnek:

K = Konik delikli rulman koniklik 112 ( 1207 K )

K30 = Konik delikli rulman koniklik l-f-30

N = Dış bilezikte segman yuvası olan rulman ( 6207 N )

N = Segman yuvalı ve segmanlı rulman ( 6207 NR )

P = Ayrılabilir dış bilezikli oynak bilyalı rulman

A,B,C = Belirli değişiklikleri ve özellikleri belirtir.

E =Sağlamlaştırılmış iç konstrüksiyonlu silindirik makaralı rulman (NU

2305 E )

Z = Tek taraflı örtme kapaklı rulman ( 6207 Z)

2Z = Çift taraflı örtme kapaklı rulman ( 6207- 2Z ) DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.

Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


RULMANLAR RS Tek taraflı conta kapaklı rulman ( 6207- RS )

F Çelik kafes

M Pirinç kafes

J Çelik saç kafes

H Sertleştirilmiş çelik saç kafes

P6,P5,P4 Daraltılmış tolerans

C1 Radyal boşluk C2'den küçük

C2 Radyal boşluk normalden küçük

C0 Normal radyal boşluk ( sembolsüz)

C3,C4,C5 Radyal boşluk normalden büyük

Q6 Çalışmada sesi en düşük rulman

S1 200° C sınır sıcaklığa kadar dayanıklılık

S4 350° C sınır sıcaklığa kadar dayanıklılık



RULMANLAR Temel Sembol Örnekleri:

6207

6: sabit bilyalı rulman

2: dış çap serisi

07: delik çapının simgesi

NJ2217

N : silindirik makaralı

J : dış bilezik faturalı iç bilezik tek taraftan faturalı

2 : genişlik serisi

2 : dış çap serisi

17 : delik çapının simgesi



RULMANLAR Rulman tipini belirten gösterimler ( semboller)

• Sabit bilyalı rulman ( 6302,6001.623.C2 ) 618,160,161, 60,62 ,622,63,623,64

• Eğik bilyalı rulman ( Tek sıralı) (7208 B ;7314 B ) 72B,73B

• Fener mili yatakları ( B 7216 C ; TPA: P4 ) B 719,B70,B72

• Dört nokta yatakları ( QJ218 N2 TVP ) QJ2,Q.Î3

• Eğik bilyalı yataklar ( Çift sıralı) 32B,33B,32,33,32DA,33DA

• Oynak bilyalı yataklar ( 127 TV C3 ) 12,13,22,23

• Silindirik makaralı yataklar ( NU 203 E TV P2 ) N2,3.4;NU 19,10,2,22,3,23,4

;NJ 2,22,3,23,4

• Konik makaralı yataklar (3014 A ) 329,320,330,331,302,322,332,303,313,323

• Masuralı yataklar ( 20310 MB) 202,203,204



• Oynak makaralı yataklar (22206 ES.TVPB.C3 )

239,230.240,231,241,222,232,213,223,233

• Eksenel sabit bilyalı yataklar ( 51104. PG )

511.512,513,514(tekyönlü);542,543,54.4fpft

• yönlü küresel oturma yüzeyli); 532,533,534 (Tek yönlü küresel oturma

yüzeyli);

• 522,523,524 (Çift yönlü)

• Eksenel eğik bilyalı yataklar (234426 M.SP ) 2344,2347

• Eksenel silindirik makaralı yataklar ( K.81102 LP ) 811,812

• Eksenel oynak makaralı yataklar (29276 E. MB ) 292.293,294



RULMANLAR

Devir sayısı ve devir sayısı sınırı

Bir rulmanın devir sayısı sınırını

• Rulmanın cinsi ve boyutları,

• Yükün cinsi ve büyüklüğü,

• Rulman boşluğu,

• Kafesin yapısı,

• Yağ cinsi ve yağlama şekli,

• Soğutma,

gibi faktörler etkilemektedir. Bu sebeple bir rulmanın devir

sayısı için kesin bir sınır tespit etmek mümkün değildir.



Standart rulmanlar için tablolarda belirtilen devir sayısı(ng);

eğer radyal rulman sadece radyal, eksenel rulman sadece

eksenel yükle zorlanırsa geçerlidir. Ancak bu durumda da

yük dinamik yük sayısının % 10' unu geçmemelidir.

Kombine yük devir sayısı sınırı;

ng = fn. ng0 bağıntısı ile bulunur.

f : Devir sayısı azaltma faktörü,

ngo:Tabloda verilen devir sayısı sınırı



RULMANLAR



RULMANLAR • Devir sayısını sınırlayan diğer bir etken de merkezkaç kuvvetidir.

• Özellikle eksenel yataklarda bu kuvvet yuvarlanma elemanını

temas yüzeylerinden ayırmaya çalışarak yuvarlanma şartlarını

bozar.

• Bunun önüne geçebilmek, rulmana gelen yükün belirli bir minimum

değerin altına düşmemesiyle mümkündür.

• Merkezkaç kuvvet ile çalışmasının bozulmaması için eksenel

yataklarda

Co : Statik yük sayısı ( daN ) n : ( D / d ) ;

Fa : ( daN )

k : 0,08 ( Eksenel sabit bilyalı ) ;

k : 0,02 ( Eksenel oynak makaralı )

k : 0,004 ( Eksenel makaralı)

22

10001000

o

minaCn

.kF



RULMANLAR

Kullanılan yağın karışımı veya viskozitesi, düşük ve orta devir

sayısında büyük önem taşımaz. Ancak kinematik viskozitesi

çalışma sırasında 12cst" dan daha küçük olmamalıdır.

Rulmanda sürtünme ısısının artmaması için devir sayısı

artışıyla birlikte buraya gönderilen yağın miktarının

azaltılması gereklidir. Sızdırmazlığı sağlanmış RS (contalı )

tipi rulmanların devir sayısı sınırı 1/3 oranında azaltılmalıdır

(ng' = 2/3 . ng )



RULMANLAR

Tablolarda belirtilen devir sayısı sınırları ;

• Şekil ve hareket hassasiyeti yükseltilirse (P6,P5 )

• Radyal boşluk arttırılırsa

• Kafesin yapısı ve yataklama şekli değiştirilebilirse

• Özel yağlama teçhizatı varsa yükseltilebilir.



Sürtünme Ve Çalışma Sıcaklığı Rulmanlarda sürtünme ;

• Yuvarlanma elemanları ile yuvarlanma yolu arasındaki yuvarlanma

direnci

• Yuvarlanma elemanları ile kafes arasındaki kaymalar

• Yuvarlanma elemanları ile bilezikler arasındaki temas yüzeylerindeki

kısmi kaymalar

• Yağın sıkıştırma direnci

• Sızdırmaz yataklarda keçelerin kayması gibi nedenlerle meydana

gelir. Rulmanlı yataklardaki sürtünmenin karmaşıklığı sebebiyle

sürtünme katsayıları deney yoluyla tayin edilmektedir. Sürtünme

momenti;

2

d.F.Ms



RULMANLAR Rulmanların çalışma sıcaklıkları

• Rulmanın sürtünme momenti sonucu kendi kendine

ısınması

• Mil, gövde veya ısı yansıması nedeniyle dışarıdan ısınma

• Yağın cinsi ve miktarı gibi etkenlere bağlı olarak değişir

• 120 0’ a kadar olan sıcaklıklar rulmanlı yatakların çalışma

kabiliyetine etki etmez. Daha yüksek sıcaklıklarda

sertlik değerinde meydana gelen azalma dinamik yük

sayısını azaltır.

• Ancak bu durum hesaplamalarda sıcaklık faktörü ile

dikkate alınır. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


Rulmanlı Yataklarda Yorulma ve Plastik Şekil Değiştirme

Rulmanlı yataklarda yuvarlanma elemanları ile hareket

yüzeyleri arasındaki temas alanlarının çok küçük olması

sebebiyle HERTZ tipinde yüzey basınçları oluşmaktadır.

Rulmanlı yatakların

döner (n > 1 D/d)

veya sabit (n ≤ 1 D/d)

olmalarına göre Hertz basınçlarının etkilerini iki gruba

ayırmak mümkündür. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


RULMANLAR

Döner Rulmanlı Yataklar



Temas yüzeylerinde meydana gelen yüklenmeler değişken ve hareket

yuvarlanma olduğundan, gerek yuvarlanma elemanlarının gerekse

bilezik hareket yüzeylerinin üzerinde yorulma aşınması (pitting)

meydana gelir. BİR RULMANLI YATAĞIN BİLEZİKLERİNİN

BİRİNDE VEYA YUVARLANMA ELEMANLARINDA İLK YORULMA

AŞINMASI MEYDANA GELİNCEYE KADAR GEÇEN SÜRE (Toplam

Dönme Sayısı Veya Toplam Çalışma Saati) O YATAĞIN ÖMRÜNÜ

İFADE EDER. Yani döner rulmanlı yatağın dinamik kapasitesi devir

tarafından belirlenmektedir.



RULMANLAR

Sabit Rulmanlı Yataklar

Temas yüzeylerinde plastik şekil değiştirme meydana

gelmektedir. Yükün büyüklüğüne bağlı olarak bu plastik

şekil değiştirme 0,0001.db (db=yuvarlanma elemanın çapı)

değerini aştığı takdirde yatak normal çalışamaz yani

yatağın statik kapasitesi plastik şekil değiştirme

tarafından belirlenir.



RULMANLAR

Rulmanların Seçimi

Seçim işlemi döner ve sabit yataklar için ayrı

ilkelere göre yapılmaktadır.



Rulman Seçimi

• Döner Rulman

n

Lhesap

f

fFC

• Sabit Rulman

s0hesap0 fFC

P h

L

Lf

500

Pn

nf

3

100

P

F

CL

tabloC tablo0C

( n ≤ 1 D /d ) (n > 1 D /d)



Bu şekilde hesaplanan Dinamik yük sayıları değerleri

çalışma sıcaklığı t < 120° için geçerlidir.

t > 120° olduğu zaman rulmanın dinamik yük sayısı;

bağıntısı ile hesaplanır yada hesaplanan değer ile ilgili bir

işlem yapılmayıp tablodaki dinamik yük sayısı

CTablo t= CTablo x ft

bağıntısı ile ft kadar küçültülür (ft < 1 'dir).

t

hesap

tf

CC



RULMANLAR A) Döner Rulmanlı Yatakların Seçimi

Döner rulmanlı yatakların seçimi

nominal ömür (L),

dinamik yük sayısı (C)

dinamik eşdeğer yük (F)

olmak üzere üç faktör göz önüne alınarak yapılır.



Nominal ömür ; (L)

Yapılan deneyler tip,boyut ve malzemeleri aynı

olan ve aynı yük etkisinde kalan rulmanların

ömürlerinin farklı olduğunu göstermiştir. Bu

nedenle rulmanlı - yatakların ömrü hakiki ömür

ve nominal ömür olmak üzere iki şekilde ifade

edilmektedir.



Hakiki ömür bir rulmanlı yatağın elemanlarının herhangi

birinde ilk yorulma belirtileri meydana gelinceye kadar

geçen süredeki toplam devir sayısı veya çalışma

saatidir.

Nominal ömür ise aynı rulmanlı yataklardan ibaret olan bir

gruptaki yataklardan % 90'ının eriştiği veya aştığı

ömürdür.Nominal ömür milyon devir cinsinden devir

sayısı (L) veya çalışma saati ( Lh ) olarak ifade edilir.

Bu kavramlar arasında

610

60 hL.n.L DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


RULMANLAR Dinamik yük sayısı ; (C)

Rulmanlı yatağın 106 devirlik nominal ömre eriştiği yük

olarak tarif edilebilir. Bu değer rulman kataloglarında

verilmektedir.

Dinamik eşdeğer yük ; (F)

Rulmanlı yataklar aynı anda hem radyal (Fr ) hem de

eksenel (Fa ) yani kombine kuvvetleri etkisinde kalabilir.

Dinamik eşdeğer yük, yorulma bakımından kombine yük

gibi tesir eden, radyal yataklarda radyal, eksenel

yataklarda ise eksenel bir yüktür.



RULMANLAR

Rulmanlı yataklarda nominal ömür,dinamik yük

sayısı ve dinamik eşdeğer yük arasında;

p = 10/3 makaralı yataklar

p = 3 Bilyalı yataklar

bağıntısı vardır.

şeklinde de ifade edilebilir.

P

F

CL

P

hF

C

nL

60

106



1.Radyal Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı (F)

2.Eksenel Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı (F)

3.Açısal Temaslı Radyal Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı (F)

4.Yatak Yükünün Değişken Olması Durumunda Eşdeğer Yük Hesabı (F)

n

Lhesap

f

fFC

Formülünde kullanılan dinamik eşdeğer yük (F), farklı yatak türleri için aşağıdaki şekillerde hesaplanır.



1. Radyal Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı

F = X.V. Fr + Y. Fa

bağıntısı ile hesaplanır.

X: radyal faktör ,

Y: eksenel faktör,

V: yükün döner bilezik üzerindeki etkisini ifade eden bir

faktördür.

İç bilezik döner dış bilezik sabit ise V = 1 ;

iç bilezik sabit ,dış bilezik döner ise V=l,2

alınması önerilir. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


1. Radyal Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı

F = X.V. Fr + Y. Fa

Ancak bazı firmalar her iki durumda da V=l alınmasını önerirler. Bu durumda dinamik eşdeğer yük ;

F = X. Fr + Y. Fa

bağıntısı ile hesaplanır.

X ve Y faktörleri Fa / V. Fr oranına veya temas açıları küçük olan

yataklarda

Fa / Co oranına bağlı olarak belirlenir (Co= statik yük sayısı ).

Fa / V. Fr < e olan radyal yataklarda X =1 , Y =0 dolayısıyla

F = V. Fr veya F = Fr olur (e = sınır yük değeri)



2. Eksenel Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı

Eşdeğer yükün değeri, temas açısı α'ya bağlıdır,

• α = 90° olan yani hiç radyal yük taşımayan bilyalı eksenel

yataklarda

F = Fa

• α ≠90° olan eksenel oynak makaralı yataklarda

Fr < 0,55Fa olmak koşuluyla

F = Fa+l,2 Fr olur.



3.Açısal Temaslı Radyal Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı

Eşdeğer yükün hesaplanmasında bu yataklarda temas açısından dolayı,

radyal kuvvetin F'a=0,5.Fr/Y eksenel bileşeninin meydana gelir

tek yönlü eksenel kuvvet taşıyan Eğik bilyalı ve Konik makaralı radyal

yataklar radyal kuvvetin F'a eksenel bileşenlerini için "O" veya " X"

tertiplerinde çift olarak takılırlar.

Bu durumda dış eksenel kuvveti Ka ile ifade edersek yatakların birisi

Fa=F'a + Ka

diğeri ise Fa=Fa + Ka toplam eksenel kuvvetini taşıyacaktır.

Yatakların montaj şekline göre Fa'nın değeri tablo halinde verilir. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


RULMANLAR

Bu yatakların dinamik eşdeğer yükleri Ka dış eksenel yükünü taşıyan yatak için F = V. Fr F = X.V.Fr + Y.(Fa'+Ka) bağıntılarının ; Ka dış eksenel yükü taşımayan yatak için F = V. Fr F = X.V.Fr + Y.(Fa’-Ka) bağıntılarının verdiği en büyük değer alınarak hesaplanır. •Yatakların tertiplenme şekline göre bunlara etkiyen radyal kuvvetler arasındaki mesafe, yatakların arasındaki mesafeden büyük veya küçük olabilir. •O düzeninde monte edilmiş konik makaralı veya eğik bilyalı yataklara gelen radyal kuvvetler arasındaki mesafe yataklar arasındaki mesafeden büyüktür. •X düzeninde ise radyal kuvvetler arasındaki mesafe yataklar arası mesafeden küçüktür. • O düzenlemesinin üstün tarafı milin konumunu stabil kılmasıdır •X düzenin üstün tarafı ise küçük eksen kaçıklıklarına izin vermesidir. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


RULMANLAR



4- Yatak yükünün değişken olması durumunda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı

Bir çok durumda yük büyüklüğü değişkendir. Eşdeğer

yatak yükünü hesaplayabilmek için; yatağa gelen gerçek

değişken yük ile aynı etkiyi yapan bir sabit ortalama Fm

yükünün elde edilmesi gerekir.



1-Yük farklı büyüklükte, fakat milin belirli bir dönme süresinde

sabit kalan kuvvetlerden meydana geliyorsa veya sürekli olarak

değişken yük yaklaşık olarak bir seri tek kuvvet ile ifade

edilebiliyorsa ortalama yük;

( t1 zamanında n1 ve F1, t2 zamanında n2 ve F2… gibi çeşitli dönme

hızları ile çeşitli yükler altında)

P

topm

P

topm

P

topm

P

mt

t

n

nF

t

t

n

nF

t

t

n

nFF 33

322

211

1



RULMANLAR

toptoptop

mt

tn

t

tn

t

tnn 3

32

21

1

Ortalama Devir Sayısı toplam çalışma süresi; Çalışma süreleri ; şeklinde ifade edilir.

321 tttttop

topt

tf 11

topt

tf 2

2 topt

tf 3

3



RULMANLAR

P

m

PPP

mn

fnFfnFfnFF

333222111



RULMANLAR 2- Yatak yükü sabit devir sayısında belirli bir zaman aralığında aynı

yönde kalıp doğrusal olarak bir minimum değeri ile bir maksimum

değeri arasında değişiyorsa ortalama yük;

bağıntısı ile ifade edilebilir.

3

2 maxmin FFFm



3- Yatak yükü büyüklük ve doğrultusu sabit bir F1 yükü (örn. bir

rotorun ağırlığı) ile dönen sabit bir F2 yükünün (örn. dengesizlik

kuvveti) toplamından meydana geliyorsa ortalama yük;

Fm= fm ( F1 + F2 ) dir.



RULMANLAR B ) Sabit Rulmanlı Yatakların Seçimi

Sabit rulmanlı yatakların seçimi, statik yük sayısı (C0) ve

statik eşdeğer yük (F0)'e göre yapılır.

• Statik yük sayısı: (C0)

Rulmanlı yatakların herhangi bir elemanında 0.0001.db

büyüklüğünde plastik şekil değiştirme oluşturan yüke statik

yük sayısı adı verilir. Bu değer rulman kataloglarında

verilmektedir.

s0hesap0 fFC tablo0C



• Statik eşdeğer yük (F0)

1- Radyal ve açısal temaslı radyal bilyalı ve makaralı rulmanlar için

statik eşdeğer yük

F0 = Fr ve Fo = Xo.Fr+Yo.Fa

bağıntılarının verdiği en büyük değer seçilir.

Burada,Xo; radyal; Yo; eksenel faktör olup kataloglarda

verilmektedir,

2- α≠ 90° olan eksenel makaralı yataklar için statik eşdeğer yük

Fr< 0,36.Fa olması koşulu ile

F0 = Fa + 2,76.Fr bağıntısı ile hesaplanır.

3- α = 90° olan eksenel yataklar için statik eşdeğer yük

F0 = Fa dır. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


Statik yük sayısı ile statik eşdeğer yük arasında

C0 = fs..F0

bağıntısı bulunur. fs: statik yük emniyet katsayısı



Toleranslar ve Geçmeler

• İç bilezik ile mil ve dış bilezik ile gövdedeki yuva

arasındaki geçme durumları, rulmanlı yatağın çalışmasını

önemli ölçüde etkiler.

• Geçmeler çok sıkı seçilirse deformasyonlardan dolayı iç

bileziğin büyümesi, dış bileziğin küçülmesi yataktaki

radyal boşluğu tamamen kaldırarak kasıntı yapar, aşırı

derecede ısınma meydana getirir.

• Geçmelerin daha az sıkı seçilmesi sonucunda ise iç bilezik

ile mil arasındaki fretting korozyon denilen bir korozyon

aşınması meydana gelir. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


Toleranslar ve Geçmeler

• Bu sebeple geçmelerin seçilmesi çok önemlidir.

• Prensip olarak DÖNEN BİLEZİKLER SIKI GEÇME ile

takılırlar.

• Dönen bilezikler genellikle çevre yükünü alan bileziklerdir.

• Rulmanlı yataklarda YÜKÜN BÜYÜKLÜĞÜ VE

DOĞRULTUSU, ÇEVRE YÜKÜ VE NOKTA YÜKÜ

şeklinde tanımlanmaktadır.



RULMANLAR • ÇEVRE YÜKÜ, bir dönme sırasında rulmanın bileziklerinden

herhangi birisinin tüm çevresinin bir defa yüklendiği

durumu ifade etmektedir.

• Bu da BİLEZİK DÖNER ,YÜK SABİT veya YÜK DÖNER

BİLEZİK SABİT hallerine karşılık gelir.

• Dış bileziğe çevre yükü gelmesi durumunda ise K7,M7,N7 ve P7

toleransları dış bileziğin kayması, yükün büyüklüğü ve gövdenin

durumuna göre rulmanlı yatak kataloglarından seçilir.

• İç bilezikte çevre yükü varsa j5,j6,k5,k6 ; .......m6,n6 dır. Bu tolerans

alanları rulmanın cinsine, yükün büyüklüğüne ve bileziğin kayabilme

durumuna göre rulman firmalarının kataloglarında verilen tablolardan

belirlenir.



RULMANLAR

• NOKTA YÜKÜ ise yükün daima bileziğin aynı noktasına

yöneldiğini belirtir.

• Bilezik ve yükün sabit veya bileziklerin yükle birlikte

döndüğü duruma karşılık gelir.

• Dış bileziğe nokta yükü gelmesi durumunda

H6,H7,H8,J6,J7 ;

• Miller için önerilen tolerans alanları; iç bilezikte nokta

yükü varsa g5,g6,h6,j6



Yataklama

• İç bileziğin mile,

• Dış bileziğin yuvaya yerleştirilmesi

• Mil - gövde sisteminin içinde yatakların

tertiplenmesi olmak üzere üç noktaya dikkat

edilmelidir.



Yataklama

• Bileziklerin radyal, eksenel ve çevresel olmak üzere üç yöne göre

tespit edilmesi gerekmektedir.

• Radyal ve çevresel yönde tespit geçmelerle yapılmaktadır.

• Eksenel yönde tespit ise ; mil üzerinde genellikle bir taraftan

omuza (faturaya) dayanıp diğer taraftan somun, segman ( seeger

emniyet halkası ), burç, civata ile mil uç kısmına sıkılan pul arasına

veya sayılan elemanlardan herhangi ikisinin arasına alınarak veya

germe manşonu ile;

• Gövde üzerinde ise kapak ile gövdedeki fatura, kapak ile segman,

.... ve iki segman arasına alarak yapılır.



RULMANLAR

Silindirik Delikli Yatakların Mil Üzerine Tespiti



Silindirik Delikli Yatakların Mil Üzerine Tespiti



Konik Delikli Yatakların Mil Üzerine Tespiti



RULMANLAR

Konik Delikli Yatakların Mil Üzerine Tespiti

RULMANLAR RULMANLAR RULMANLAR



Yatakların Yuvaya Tespiti


Çengel anahtar somun




Yatakların Yuvaya Tespiti




Emniyet Bilezikli Yatakların Yuvaya Tespiti





RULMANLAR

Emniyet Bilezikli Yatakların Yuvaya Tespiti


RULMANLAR

Rulmanlı yatakların mil - gövde sisteminin içinde

tertiplenmesinde ısıl genleşmelerden dolayı yatağın iç

boşluğunun tamamen kaybolmasının önlenmesine dikkat

edilir

Bunun için ÜÇ TİP MONTAJ SİSTEMİ uygulanır.



RULMANLAR Uzun millerde uygulanan birinci sistemde yataklardan biri

her iki taraftan desteklenir. Bu yatak sabit düzende

yataklanmış olur. Hem radyal hem de eksenel yük

taşıyabilir. Diğeri ise serbest bırakılır. Bu yatak serbest

düzende yataklanmış olur. Sadece radyal yük alır. Isıl

genleşme sonucu milin uzaması bu uçtan gerçekleşir.

Serbest bırakma konstrüktif olarak mil veya göbek şekli

ve toleransı ile sağlanabileceği gibi yatağın kendi

konstrüksiyonu ile de sağlanabilir (silindirik makaralı

yataklarda olduğu gibi). Bu sisteme SABİT-SERBEST

DÜZEN adı verilir. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


RULMANLAR

Daha az kullanılan ikinci sistemde ise çok az yan boşluk

(0.5 -1 mm) bırakarak her iki yatak dış yan taraflardan

desteklenir. Veya hiç boşluk bırakılmaz kendi iç serbestliği

olan yataklar kullanılır. Bu sisteme ise SERBEST-

SERBEST (OYNAR) DÜZEN denir.



Üçüncü montaj sistemi eğik bilyalı veya konik makaralı

yataklarla yapılan yataklamalarda kullanılır. Bu yataklarda

radyal kuvvetin etkisi ile eksenel kuvvet bileşeni ortaya

çıkar. Eksenel kuvveti karşılamak için yataklar X veya O

düzeninde yataklanır. Yatak boşluğu X düzeninde dış

bileziğin O düzeninde ise iç bileziğin eksenel yönde

itilmesi ile ayarlandığından bu sistem AYARLANABİLİR

YATAK DÜZENİ diye isimlendirilir.



Rulman Toleransları ve Rulman Boşluğu

Rulmanlar;

normal toleranslı ( P0 'standart' )

daraltılmış toleranslı (tolerans sınıfı P6, P6x. P5, P4 ve P2 ) olarak ikiye

ayrılırlar.

Rakamlar küçüldükçe gösterilen hassasiyet artmaktadır. Daraltılmış

toleranslı rulmanlar kullanımda daha büyük özen isterler. Mil, gövde ve

diğer ilgili parçalar rulmanlara uygun hassasiyetle imal edilmelidir.

Dar toleranslı olan yataklar çok hassas mil kılavuzlanmalarında ve çok

yüksek devir sayılarında gereklidir. Takım tezgahı fener mili (iş mili)

yataklanması dar toleranslı yatakların önemli bir kullanım alanı olup bu

uygulamalarda rulmanlar standart tolerans sınıflarına ek olarak SP (özel

hassasiyet), UP (ileri hassasiyet), HG (yüksek hassasiyet) ve T9

sınıflarında da yapılmaktadır.



Rulmanlı yataklar belirli bir radyal iç boşluk ile imal edilmektedirler.

Çalışma ve montaj koşullarına göre belirlenen ve C1, C2 , normal

boşluk, C3. C4, C5 ile simgelenen bu boşlukların değeri rulman

kataloglarında verilmektedir.

Normal boşluk, normal çalışma şartlarında bileziklerden birinin hafif

pres geçme toleranslarına sahip olması durumda seçilir.

Eğer mümkün mertebe tatlı sıkı yataklama gerekliyse, o zaman

azaltılmış radyal boşluk C2 seçilir. Arttırılmış rulman boşluğu C3, C4

ve C5 büyük yükler etkisinde kalan sıkı geçmeler, yönleri belli olmayan

yük etkisinde kalan pres geçme iç ve dış bilezikler ; dış ve iç bilezik

arasında büyük sıcaklık farkı vb. özel çalışma şartlarında seçilir.



Yağlama

Rulmanlı yatakların yağlanması gres veya sıvı yağ kullanılarak yapılır.

Basit tertibat istemeleri, gresin kendisinin sızdırmazlık görevini

yapması, metalik yüzeyleri korozyona karşı çok iyi koruması ve

yüksek kaliteli greslerin bozulmadan uzun süre kullanılması greslerin

sıvı yağlara kıyasla daha ucuz ve kullanışlı olmasını sağlamaktadır.

Buna karşın sıvı yağların yüksek hızlarda iyi sonuç vermesi, yatağı

daha iyi soğutması yataktaki yağ miktarının daha iyi bir şekilde

kontrol edilebilmesi gibi özellikleri vardır.

Hangi yağlama metodunun seçileceği teknik ve ekonomik kıstaslara

bağlıdır. Tüm rulmanların % 90'ı gres yağı ile yağlanır.

Sıvı yağ ile yağlama, diğer makine elemanlarında sıvı yağ gerekiyorsa

veya sistemin soğutulması gerekiyorsa uygulanır. Katı yağlarla

yağlama ise çok özel durumlarda uygulanmaktadır.



Rulmanlı yataklarda lityum sabunlu, kalsiyum sabunlu, sodyum

sabunlu, alüminyum sabunlu, natriyum sabunlu ve sabunsuz

gresler kullanılmaktadır.

Kireç sabunlu ve lityum sabunlu greslerin dışındaki gresler

birbiri ile karıştırılmaz.

Yağ yatak ile kapak arasındaki boşluğun genellikle en çok

yarısına doldurularak yağlama görevini yapar.

Daha fazla doldurulması yatağın ısınmasına sebep olur. Ancak

düşük hızlar, sürekli toz ve pislik bulunan ortamlar istisnadır.

Önemli yerlerdeki yağlama sistemlerinde fazla gresi tahliye

eden gres regülatörlerinin kullanılması gerekir.



İşletme sıcaklığı gres ömrünü belirleyen faktörlerin başında

gelmektedir.

Yüksek sıcaklıklarda gresler çabuk yaşlanarak özelliklerini yitirirler.

Kullanım için izin verilen sınır sıcaklığı işletme sıcaklığı işletme

sıcaklığından yüksek olan gresler yatağın tüm ömrü boyunca yeterli

olur. Bu durumda conta kapaklı rulmanlı yataklar kullanılır. Aksi

durumda rulmanlı yatağın bulunduğu bölgeye el pompası ile gres

basılır.

Sıvı yağın seçimi yatak çapına ( d ) ve devir sayısına ( n ) bağlı olarak

rulman üreticileri tarafından verilen nomogramlardan yapılır. Yağlama

sistemleri ise daldırmalı, sıçratmalı, damlalıklı, fitilli, püskürtmeli gibi

yataklanan sistemin özelliklerine göre çeşitlenebilmektedir.



Yatak sistemlerinde yağın dışarıya akmasını ve dıştan yatak

sistemine toz, pislik gibi maddelerin girmesini önlemek amacıyla

sızdırmazlık sistemleri kurulmaktadır.

Bu sistemler temaslı ve temassız olmak üzere iki sınıfa ayrılabilir.

Temaslı sızdırmazlık sistemlerinde mil ile sızdırmazlık elemanlarının

arasında sürtünme meydana gelmektedir. Bu durum yüksek hızlarda

aşınmalara neden olmaktadır.

Karışık şekilli labirentlerden, boşluklardan oluşan temassız

sızdırmazlık sistemlerinde ise bu mahsur yoktur.

Bu sistemlerin yanı sıra pratikte tek ve çift conta veya örtme

kapaklı rulmanlar kullanılmaktadır.



Masura yüzeyinde sürtünmeler nedeniyle oluşan gerilmeler.



Yağ banyosu ile yağlama



Yağ sirkülasyonu ile yağlama



Gresle yağlama

yapılması durumunda

yeniden yağlama

periyotları.



Rulmanlı Yatakların Montajı Demontajı

Montaj (takma) ve demontaj (sökme) rulmanlı yatağın ömrü üzerinde

etkili olduğundan özen gösterilmesi gereken bir işlemdir.

Montaj

Farklı tasarımları ve büyüklükleri nedeniyle rulmanlı yatakların tümü aynı

yöntemle takılamaz. Mekanik, hidrolik ve ısıtarak takma yöntemlerinden biri

kullanılabilir. Ancak her metot için geçerli olan prensipler şunlardır:

I- Yeni rulmanların ambalajı montajdan çok kısa bir süre önce açılır. Ortam

tozsuz ve kuru olmalıdır. Mil ve yuva temiz olmalıdır (talaş, pislik, toz, döküm

kumu vb. den arındırılmalıdır). Temizleme için hiçbir zaman üstübü

kullanılmamalıdır.

II-Kullanılmış rulmanlar montajdan önce mazot veya uygun bir temizleyici ile

yıkanmalı ve arkasından sıvı yağ veya gres ile yağlanmalıdır.



III- Montajdan önce rulmanın geçeceği bütün parçaların (mil, göbek)

ölçü ve biçim doğruluğu (boyutlar, toleranslar, kademeler...)

kontrol edilmelidir. Ölçmede ana prensip, ölçülecek parça ile ölçme

aletinin aynı sıcaklıkta olmasıdır. Herhangi bir çap en az iki kesitte ve

birden fazla düzlemde ölçülmelidir.

IV- Rulman bileziklerine çekiçle vurulmaz.

V- Sıkı geçme ile takılacak olan bilezik önce takılır.

VI- Parçalarına ayrılmayan rulmanlarda takma kuvveti hiçbir zaman

yuvarlanma elemanının üzerinden geçirilmez daima takılan bileziğe

uygulanır.

VII-Parçalarına ayrılan rulmanlarda iç ve dış bilezik önce ayrı ayrı

takılır. Sonra bilezikler hafifçe döndürülerek iç içe geçirilir ve

montaj tamamlanır.

VIII- Montaj tamamlandıktan sonra radyal ve eksenel boşluğun yeterli

olup olmadığı kontrol edilir.



Mekanik Yöntemler

Normal sıkı geçmelerde 100 mm delik çapına kadar rulmanlar

mile soğuk olarak (çekiç veya pres ile) takılır. Fazla sıkı

olmayan geçmelerde rulmanlı yatak gerektiğinde hafif çekiç

darbeleri ile monte edilebilir. Bunu yaparken yumuşak çelikten

ve alın yüzeyi düz bir vurma burcu kullanılmalıdır. Burcun formu

montajın rahatça yapılmasına olanak sağlamalıdır. Monte

edilecek yatak cinsine bağlı olarak sadece iç bileziğe veya hem

iç hem de dış bileziğe basan burç konstrüksiyonları

kullanılabilir. Burç. montaj (çakma) kuvvetinin bütün bilezik

çevresine düzenli olarak uygulanmasını böylece yatağın zarar

görmemesini sağlar.



Sıcaklığı biraz daha fazla olan seri üretim montajlarında hidrolik veya

mekanik pres kullanılır.

Konik delikli rulmanlı yatakların; silindirik mil üzerine montajında

germe manşonu-germe manşonu somunu, çakma manşonu-mil

somunu-basınç civatalı mil somunu, halka pistonlu pres (hidrolik

somun)-germe manşonu, halka pistonlu pres-çakma manşonu; konik

mil üzerine takılmasında ise mil somunu, halka pistonlu pres

kullanılır.



Hidrolik Yöntemler

Büyük sıkı geçmeler gerektiren büyük boyutlu yatakların montajında

geçme yüzeyleri arasında ince bir yağ tabakası oluşturulur. Bu

tabaka geçme yüzeyleri arasındaki sürtünmeyi büyük ölçüde

ortadan kaldırdığından yüzeyleri zedeleme tehlikesi olmadan

eksenel yönde küçükbir kuvvet uygulayarak iç bilezik mil üzerinde

kaydırılır. Konik muylu üzerine konik delikli yatakların takılmasında

çok az yağ gerekir ancak silindirik delikli yataklarda kenar

kayıpları nedeniyle yağ gereksinimi fazladır.

Montajdan sonra yağın hiç artık bırakmadan geçme aralığından

kesinlikle akıp gitmesi için 20°C ‘de yaklaşık 75 mm2/sn viskoziteli

ince bir yağ kullanılmalıdır.

Geçme yüzeyleri arasına yağın basılabilmesi için yağ olukları, besleme

kanalları ve vida dişi bağlantıları mil veya manşon üzerine

açılmalıdır DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.


SKF Drive-up

Metodu



Isıl Yöntemler

Isıtma:Bilhassa silindirik geçme yüzeylerinde rulmanın mile çok sıkı geçmesi

gerekiyorsa rulmanın ısıtılarak genleştirilmesi yöntemi tercih edilir.

Rulmanlar ısıtılırken sıcaklık kontrol edilmeli ve 120°C 'nin (örtme kapaklı

rulmanlarda 80°C ’nin) üzerine asla çıkılmamalıdır. Bu sıcaklık aşılırsa

yatak malzemesinin tane yapısında meydana gelebilecek değişmeler

sonucunda sertlik düşer. Yük taşıma kabiliyeti ve ömür azalır.

Isıtma için: Isıtıcı plaka üzerinde ısıtma, yağ banyosunda ısıtma, kızgın hava

fırınında ısıtma, indüktif ısıtma aygıtında ısıtma, indüktif iç bilezik

sökme-takma aygıtında ısıtma(iç bileziği ayrılabilen yataklar) gibi

yöntemler kullanılır. İndüktif ısıtmada aygıtın sargı tarafından manyetik

alternatif alan etkisinde oluşan girdap akımları bileziği çok çabuk ısıtır

ve genleştirir.



Isınmadan sonra parçaların manyetikliği aynı aygıt tarafından otomatik

olarak giderilir.

Soğutma:Dış bileziğin sıkı geçme ile takılması gerekiyorsa genellikle

yuva ısıtılır. Büyük plan yuvalarda (gövdelerde) ısıtmada güçlüklerle

karşılaşılırsa rulmanlı yatağın kuru buz (CO2 karı) ve alkolden oluşan

bir karışımda soğutulması tercih edilir. Bu işlemde sıcaklık -50°C'nin

altına inmemelidir.



Demontaj

• Rulmanlı yataklar tekrar kullanılacaksa sökme özenle yapılmalıdır.

• Sökmede de mekanik, hidrolik ve ısıl genleşme gibi yöntemler

kullanılmaktadır. Sökme işlem sırasında dikkate alınması gereken

en önemli prensipler:

• Sökme takımı sökülecek bilezik üzerine uygulanmalıdır. Sökme

kuvveti hiçbir zaman yuvarlanma elemanının üzerinden geçirilmez.

• Rulman bileziklerine çekiç ile doğrudan vurulmaz.

• Parçalarına ayrılmayan rulmanlı yataklarda, yatak önce boşluklu

geçmeyle takılmış bilezikten başlayarak sökülür.

• Parçalarına ayrılabilen yatakların bilezikleri ayrı ayrı sökülür.



Mekanik Yöntemler

• Küçük yatakların sökülmesinde çoğunlukla çektirmeler veya

hidrolik pres kullanılır. Eğer başka olanak yoksa yumuşak

metalden bir malafa ve çekiç yardımı ile sökmek de mümkündür.

Mil ve yuva tasarımı yapılırken rulmanın sökülmesi dikkate alınıp

çektirme ayakları için oluklar, itme cıvata yuvalan vb. yapılmalıdır.

• Konik delikli yatakların sökülmesinde iç bileziğe; germe manşonu

üzerinden kaydırabilme için malafa, halka pistonlu pres (hidrolik

somun); çakma manşonu üzerinden kaydırabilmek için ise çektirme

somunu, baskı cıvataları veya halka pistonlu pres kullanılır.



Hidrolik Yöntemler

Geçme yüzeylerine basılan yağın sürtünmeyi azaltması nedeniyle

küçük bir eksenel kuvvet iç bileziğin milden ayrılmasını sağlar.

Kazaya sebep olmamak için parçanın eksenel hareketi sınırlanmalıdır.

Geçmede oluşan pasın sökülmeyi zorlaştırıcı etkisi nedeni ile pas

çözücü bir hidrolik yağın kullanılması gerekebilir.



Isıl Yöntemler

Isıl genleşme ile çap farklılığı oluşturma; ısıtma halkası,indüktif

iç bilezik sökme takma aygıtı veya yakıcı çember kullanılarak yapılır.



Sayfa 67

Sayfa 153



KAYNAKLAR

Yrd.Doc.Dr.Melih Belevi, Makine Tasarımı II Ders Notları Prof.Dr.Mustafa AKKURT , Makine Elemanları Prof.Dr.Hikmet RENDE , Makine Elemanları Prof.Dr.Atilla Bozacı, Makine Elemanları Yüksek Mühendis Şefik Okday, Makine Elemanları SKF Rulman Katoloğu http://www.skf.com/portal/skf_tr/home http://www.mapro.skf.com/mp3000e.htm Prof.Dr.Cahit Kurbanoğlu, Makine Elemanları Teori, Konstrüksiyon

ve Problemler, Prof.Dr.Hikmet Rende, Makine Elemanları, Prof.Dr.Ahmet Çetin Can, Makine Elemanları Tasarımı, Prof.Dr.Gazanfer Harzadın, Makine Elemanları

http://www.skf.com/portal/skf_tr/home








http://www.mapro.skf.com/mp3000e.htm







Rulmanlı Yatakların Sınıflandırılmasıkisi.deu.edu.tr/melih.belevi/Rulmanlar-20121-2.pdf ·...

Documents

Transcript of Rulmanlı Yatakların Sınıflandırılmasıkisi.deu.edu.tr/melih.belevi/Rulmanlar-20121-2.pdf ·...