RİSK DEĞERLENDİRME

BÜLTENİ

“Hasar servisi ve underwriterlar için mühendislik branşı

risk ve hasar değerlendirmeleri”

ELEKTRİK YANGINLARI

ELEKTRİKSEL YANGINLAR VE ADANA ALADAĞ ORTA

ÖĞRETİM KIZ ÖĞRENCİ YURDU YANGINI

Sayı: 2016/09

2016

Ekol Sigorta Ekspertiz Hizmetleri Limited Şirketi

Aralık 2016 Risk ve Mühendislik Grubu Bülteni

1

ELEKTRİK YANGINLARI

ADANA ALADAĞ - ALADAĞ TAHSİL ÇAĞINDAKİ TALEBELERE YARDIM DERNEĞİ

ORTA ÖĞRETİM KIZ ÖĞRENCİ YURDU YANGINI...

Adana’nın Aladağ İlçesi Sinanpaşa Mahallesi’nde köylerden gelen ilköğretim öğrencilerinin

barındığı Aladağ Tahsil Çağındaki Talebelere Yardım Derneği Orta Öğretim Kız Öğrenci Yurdu’nda

29.11.2016 günü saat 19.00 sıralarında çıkan yangın sebebiyle 11’ i ÇOCUK 1’ i yetişkin 12 kişinin

ölümü tüm Türkiye’yi yasa boğdu.

Meydana gelen olay küçücük çocukların emanet edildiği yurtların güvenliği ile elektrik

yangınlarının yeniden gündeme getirmiştir. Adana büyükşehir belediye başkanı Sn. Sözlü sadece

Adana’ da 100 adet benzer yurdun bulunduğunu açıkladı. Ülkemiz genelinde de daha binlerce

öğrencinin bu tehlike ile yaşadığı aşikar… Bu yurtta olduğu gibi toplu kullanım alanları olan hastaneler,

bakım evleri, çocuk yuvaları gibi daha birçok bina da aynı tehlike ile karşı karşıya. Bu nedenle Aladağ

Tahsil Çağındaki Talebelere Yardım Derneği Orta Öğretim Kız Öğrenci Yurdu yangınının detaylıca

incelenerek süratle diğer binaların da bu doğrultuda değerlendirilmesi gerekmektedir.

2

Olay yeri inceleme tutanağına göre;

Binanın giriş katı dışında iki kattan oluşan dış yapısı betonarme bina olduğu,

İnşaat bilirkişisine göre; bina yapısı itibariyle binanın çevre bayındırlık bakanlıklarının

şartnamelerine göre yapılmadığı, binanın içyapısı itibariyle yangının hızlı bir şekilde

yayılmasına müsait olduğu kanaatine varıldığı,

İş güvenliği ve elektrik bilirkişilerine göre; Yangının binanın giriş katında bulunan ana panonun arka

kısmında yer alan dağıtım panosundan çıkmış olabileceği, pano içinde bulunan şalterlerin

eskimesinden veya özelliğini kaybetmesinden kaynaklı ark oluşması ve alev almasındn çıkmış

olabileceği, alevlerin panonun hemen altında bulunan kanepenin, halının ve duvarlardaki ahşap

kaplamaların tutuşmasından kaynaklandığı, binanın elektrik sisteminde herhangi bir kaçak olması

durumunda elektrik akımını kesecek kaçak akım rölesinin bulunmadığı,

Makine ve A sınıfı iş güvenliği uzmanı bilirkişisine göre; Yangının bina elektrik sistemindeki

aksaklığından kaynaklandığı, bina acil çıkış, acil çıkış kapılarının ve yönlendirmelerinin

bulunmadığı, yangın merdiven kapılarının en az 90 dakika yangına dayanması gerekirken

kapıların pvc olduğu, binanın yangından korunma yönetmeliğine uygun yapılmadığı

görüşüne varıldığı anlaşılmştır.

Ayrıca olay yeri inceleme tutanağında yer alan diğer ibareler; yangının elektrik panosunda oluşan

kıvılcımın panonun hemen altında bulunan koltuğa sirayeti sonucu başladığı, giriş kısmındaki

ahşap ve halıfleks sebebiyle alevlerin hızlıca yayıldığı, oluşan dumanın merdiven boşluğunun baca

vazifesi görmesi nedeniyle üst katlara ulaştığı, panonun priz ve lambaların yanmasını sağladığı

ancak güçlü eşyaları çalıştırmaya yetecek özellikte olmadığı, binanın girişinde kamera kaydı

yapmaya yönelik sistemin bulunduğu, yurdun erkek öğrenci yurdundan kız öğrenci yurduna

çevrildiğinde kamera sisteminin iptal edilmiş olduğu, binanın birinci katında yangın

merdiveninin plastik yapıya sahip pvc şeklinde olduğu, bu yangın merdiveninin kapı kollarının

bulunmadığı, muhtemelen olaydan önce çıkarıldığı, yangın kapısının dışarıya doğru açılır şekilde

yapıldığı ancak kapı kolları olmadığından ve açılamadığından buradan kaçıp kurtulan kimsenin

olmadığı, yangın merdivenini ikinci kattan giriş katına kadar herhangi bir sorunun olmadığı, giriş

katındaki yangın merdiveni başlangıç bölümünün açık olduğu ancak bu kısma kimsenin

ulaşamadığı şeklindedir.

3

Olay yeri inceleme tutanğı ve basında yer alan haberlere göre özetle değerlendirmelerimiz şu

şekildedir;

Yangın, binanın giriş katında bulunan elektrik panosunda meydana gelen ark sonucu oluşan

kıvılcımın pano önünde bulunan kanepeye sıcaraması ile gerçekleşmiştir.

Binada yangın yükü oldukça fazladır. Halıfleksler ve ahşap kaplamalar nedeniyle alevler çok hızlı

bir şekilde binaya yayılmıştır.

Duman merdiven boşluğundan hızla üst katlara sirayet etmiştir. Elektriğin kesilmesi ile karanlık

olan binada yoğun dumanın da etkisi ile öğrenciler yönlerini bulmakta güçlük çekmiştir.

Ayrıca olay anında kapıların kilitli olduğu da belirtilmektedir.

Yangından kurtulan öğrencilerden birinin basında yer alan ifadesine göre;

Bir koku geldi, patlama sesi duydum. Kapılar kilitliydi. Zaten aşağıdan dışarıya

çıkacağımıza gözümüz kesmedi. Yukarıdan yangın merdivenine hiç gidemedik karanlıktan.

Orasının kilitli olduğunu biliyorduk. Kendimi üçüncü katın camından aşağıya sarkıttım.

Arkadaşlarım tutmaya çalıştı ama yine de attım kendimi aşağıya. Geride kalanlar öldü.”

Tek kaçış yolu olan yangın merdivenine açılan pvc kapının kilitli olması ve kapı kolunun

bulunmaması sebebiyle öğrencilerin buradan kaçamamış, yanarak can vermişlerdir.

Tüm tespitler çok ciddi bir ihmal silsilesi ile karşı karşıya olunduğunu göstermektedir. Bina

BİNALARIN YANGINDAN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİĞİNE uygun değildir. Yani

güvenlik önlemleri yönetmelikçe tespit edilmiş olsa da bu önlemlerin uygalanmamış ve

denetlenememiş olması can kayıplarının ana nedenlerinden biridir.

Basında yer alan bilgiler ile olay yeri tespit raporuna göre yangının sebebine ilişkin tarafımızca

tespit edilen diğer hususlar şu şekildedir;

(a) Kendi kendine tutuşma olması tesisatta kısa devre olması ile olasıdır.

4

(b) Kapasitenin üzerinde güç kullanımı muhtemeldir. Bilindiği üzere yurtlarda ısıtıcı kullanılması

yasaklanmaktadır. Genelde kullanılan bu ısıtıcılar su ısıtıcıları ve elektrikli ısıtıcılardır. Ancak bu

ısıtıcılar yine de kullanılabilmekte ve tesisattan fazla güç çekilmesine neden olmaktadır. Ayrıca

basından edinilen bilgiye göre bina kalorifer tesisatı çalışmamaktadır. Bu da elektrikli ısıtıcıları akla

getirmektedir. İç tesisat kablolarından yüksek akım geçtiği zaman kablolar ısınır, bu nedenle

kablonun plastik kılıfı ergir, daha sonra da açığa çıkan iletkenleri birbirine temas etmesi ile kısa

devre ortay çıkar, ergiyen PE malzemenin tutuşması ile yangın başlar.

(c) Dikkate alınması gereken diğer bir husus basında yer alan ifadelerde geçen bulaşık yıkandığı

sırada öğrencileri elektrik çarptığının belirtilmesidir. Durum binanın iç tesisat elektrik topraklama

sisteminin doğru çalışmadığını göstermektedir. Kaçak akım rölesi fazın toprağa değil, nötr hattının

toprağa temas etmesi ile çalışır. Fazın toprağa temas etmesi ise kısa devredir ve bu durumda

şalter çalışır. Binada kaçak akım rölesi de bulunmadığından nötr hattı toprağa temas etmesine

rağmen elektrik kesilmemiştir.

(d) Yangın meydana geldikten sonra yaşananlar yurt yönetiminin açıkça kusurlu olduğunu

göstermektedir. Ahlaki ve güvenlik sebebiyle kameralar çalıştırılmamakta, yangın çıkışları kilitli

tutulmaktadır. Bu durum ülkemizde bulunan birçok yurt için geçerlidir. Yaşanan olay tehlikenin

boyutlarını göz önüne sermektedir.

5

ÖĞRENCİ YURTLARINDA YANGIN GÜVENLİĞİ

Öğrenci yurtlarında yangın güvenliğinin sağlanması için önerilerimiz şu şekildedir;

Öğrencilere yangın bilinci kazandırılmalıdır. Öğrenciler yangın anında ne yapılması gerektiği

konusunda bilgilendirilmeli, tatbikatlarla eğitilmelidir.

Ev ortamı yaratılmaya çalışılan yurtlarda olabildiğinde yangın yükünün azaltılması sağlanmalıdır.

Bu gibi toplu kullanım alanlarında kolayca yangının yayılmasına neden olabilecek dekorasyon

malzemeleri kullanılmamalıdır.

Elektrik tesisatları rutin olarak uzmanlara inceletilmeli, bakımları yapılmalıdır. Elektrik tesisatlarının

yönetmeliklere uygun olup olmadığı sıkı bir şekilde denetlenmelidir.

Her kat için bir su sebili ile öğrencilere sıcak su temin edilmeli, binanın iklimlendirme koşulları yurt

yönetimi tarafından optimum düzeyde sağlanmalı, öğrencilerin başka bir ısıtıcı kullanması

engellenmelidir. Bu aletlerin yasaklanması çözüm değildir, öğrencinin ihtiyaç duymaması

sağlanmalıdır. Amaç tesisatın aşırı yüklenmesini engellemektir.

Elektrik panolarının yakın çevresinde kolay alev alabilir malzemeler bulundurulmamalıdır.

Yangından korunma yönetmeliğine göre tüm şartlar eksiksiz olarak yerine getirilmelidir. Acil durum

aydınlatmaları, yön levhaları, yangın çıkışı, alev ve duman sızdırmaz yangın kapıları, panik bar vb.

tüm önlemler alınmalıdır.

Yurt binalarının kat sayısı sınırlandırılmalıdır. Yüksek binalardan kaçış çok daha zor olacaktır.

Özellikle ortaokul ve öncesi öğrenci grubuna hizmet veren yurtlarda maliyete katlanılarak yangın

algılama ve otomatik yangın söndürme sistemlerinin tesis edilmesi gerekliliktir. Yangın dolapları,

portatif söndürme tüpleri gibi müdahale araçlarının bu yaş grubu için kullanılabilir olmayacağı

unutulmamalıdır.

Kapılar asla kilitli tutulmamalıdır. Acil durumda kullanılabilmek üzere tüm çıkışlar açık olmalı, kaçış

yolları her daim açık olmalıdır.

Eğitimsiz kişiler yurtlarda görev yapmamalıdır.

6

SİGORTA BİLİNCİ VE RİSK ANALİZİ NEDEN ÖNEMLİ…?

Aladağ’ da meydana gelen yangına ilişkin ön inceleme sonrası düzenlenen olay yeri inceleme

tutanağında ardı arkası kesilmeyen ihmaller silsilesini açıkça gözler önüne sermektedir. Önemli diğer

bir husus ise yurdun Haziran ayında denetlendiğinin belirtilmesidir. Çok kısa bir süre önce denetlenen

yurtta meydana gelen bu hadise denetimlerin yetersiz kaldığını da açıkça göstermektedir. Bu nedenle

denetimlerin kimler tarafından ne şekilde yapıldığı, yapılabileceği detaylıca tartışılmalıdır.

Sigorta sektöründe faaliyet gösteren risk analizi uzmanlarının yapacağı denetlemeler dışında

etkin ve gerçekçi bir denetim olanaklı görülmemektedir. Bu konu yeni bir sistem değişikliği

gerektirmemekle birlikte sadece ülkemiz sigorta kültürünün geliştirilmesi ile mümkündür. Çünkü sigorta

poliçesi düzenlenmeden önce risk analizi çalışmaları yapılmakta ve farkındalık oluşturulmaktadır.

Sigortalanma isteği etkin ve gerçekçi bir denetimi olanaklı kılar. Bu sebeple sigorta poliçeleri basit bir

kağıt parçası olarak görülmeli, sadece mal varlıklarının ekonomik açıdan korunmasını amaçladığı

hatalı bir yaklaşımdır. Oysaki esas amaç her zaman ekonomik kayıplardan önce can güvenliğinin

sağlanması olmalıdır.

Hiçbir şey kaybedilen candan daha değerli değildir. Sorumluluk sahibi herkese önerimiz;

risklerin gerçekleşmesini önyelebilir veya önlenemiyor ise etki ve sonuçlarının olumsuzluğunu

azaltabilirsiniz. Bunu sağlamak için profesyonel bir hizmet olarak Risk Mühendisliğinden

faydalanamıyorsanız sigorta bilincinin geliştirilmesiyle sigorta sektörünün denetim ve Risk Analizinden

faydalanabilirsiniz. Hiç kimse Risk Analizi ve Sigorta Poliçesine ihtiyaç duymayacak kadar zengin

değildir.

Ör; yurt yönetiminin sigortalı olmak istemesi durumunda ilgili sigorta şirketi koordinasyonu ile bir

risk mühendisi bu yapıyı inceleseydi;

Bina içinin ahşap yapısı ve binanın yüksek yangın yükünü göz önüne alır,

Yüksek yangın yükü sebebiyle ateşleme kaynaklarını detaylıca inceler,

Ateşleme kaynağı olan elektrik tesisatlarını detaylıca inceler, eksiklik tespit edilmesi durumunda

bakım onarım için yönlendirme yapar,

Elektrik tesisatları çevresinde kolayca alev alabilir malzemelerin bulunmaması konusunda uyarıda

bulunur, uygun olarak düzenlenmesi sağlar,

Kaçak akım rölesinin noksanlığı belirtilir,

Yangın güvenlik önlemlerini sorgular,

Yangın kaçış güzergahlarını, acil müdahale planlarını, tatbikatların yapılıp yapılmadığını, itfaiyenin

riziko konusu yurda olan uzaklağını inceler,

Bina çıkışında bulunan kameranın çalışıp çalışmadığını incelerdi.

7

Bu yurtta eğer böyle bir inceleme yapılsaydı yurdun sigorta teminatı alması risk mühendisinin

görüşleri doğrultusunda ya mümkün olmaz ya da gerekli düzenlemelerin yapılması ile mümkün olurdu.

Yurt yönetiminin sigortalanma isteği yüksek ise risk mühendisinin tavsiyelerine uyarak gerekli

önlemleri alır ve bu hadisenin meydana gelmesine engel olunurdu.

Risk mühendisi yapacağı incelemeler ile yangın riskini minimum düzeye indirse bile CAN

KAYBINI KESİN OLARAK ÖNLEYECEK TEDBİRLERİ YETKİLİLERE AKTARMIŞ OLURDU…!

Risk Analizinin; testi kırılmadan önceki süreci yönetmek için önemli ve gerekli olduğu

tartışılamazdır. Yasal kriterlerin uygulanmadığı, her şeyin formel yapıldığı, istatistiki veya teknik

verilerin dikkate alınmadığı, her şeyden önemlisi risk adına tüm süreçlerde yer alan insanların en

büyük risk odağını oluşturduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. En büyük risk insandır. Aladağ kız öğrenci

yurdu yangınında da en riskli faktör olan “insan” can kayıplarından sorumludur.

Diğer yandan gerek endüstriyel tesisler, gerek madenler, gerekse Aladağ yurdu gibi toplu

kullanım alanalarında İSG denetimlerinin formel olarak yapılıyor olmasının hiçbir anlam ifade etmediği

yakın geçmişte meydana gelen iş kazaları ve buna bağlı can kayıplarından anlaşılmaktadır. Ayrıca

tüm sektörlerin yegane denetleyicisi olan sigorta sektörü vasıtasıyla yapılan RİSK GEZİLERİNİN

sözde İSG denetimlerinden farkı yoktur. RİSK MÜHENDİSLİĞİ VE ANALİZLERİ CİDDİ VE ÖNEMLİ

BİR İŞTİR…!!!!!!!!!! Can ve mal kayıplarının önlenmesi ancak ve ancak DOĞRU VE GERÇEK RİSK

ANALİZLERİ ile mümkündür. Her binanın her ne amaçla kullanılıyor olursa olsun eksikliklerinin Risk

Mühendislerince tespit edilmesi, tespit edilen aksaklıkların giderilmesi ve kontrolü ile sıkı denetim

mekanizmasını sağlanması gerekliliktir. Bunun için öncelikle sigorta bilincinin arttırılması, teminat

verilmesi durumunda gerekli tüm önlemlerin alınmasının sağlanması aksi takdirde ilgili mercilere tespit

edilen risklerin bildirilmesi ve denetlenmesinin sağlanması gerekir. Sigortalı olma zorunluluğu can

güvenliğinin korunması anlamına gelmelidir. Hiç kimse sürekli gerçekleşen risk ve hasar ilişkisi

içindeki aktörlerden daha fazla bilgi ve tecrübe sahibi olamaz.

8

Meydana gelen yangınların çok büyük bir kısmı elektrik tesisatından kaynaklanmaktadır. Bu

yangınların önlenmesi risk mühendislerinin gerçekleştirdiği risk analizi çalışmaları ile mümkündür. Risk

Mühendisliğiğnde; hasar ve risk tecrübelerimizi paylaşarak konuya dikkat çekmek istiyoruz.

ELEKTRİK YANGINLARI

1. Giriş

Ülkemizde meydana gelen yangınların yaklaşık %40’ ı sigara, % 25’ i elektrik, % 35’ i diğer

faktörlerden kaynaklanmaktadır. İstatistiki verilerden de görüleceği üzere ülkemizde ve dünyada çıkan

yangınların büyük bir kısmını elektrik yangınları oluşturmaktadır. Elektrik yangınları diğer yangın

kaynaklarından çok daha farklı bir yapıya sahiptir.

Grafik 1. İstanbul Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Daire Başkanlığı 2015 Yılı İstatistikleri

Elektrik yangınlar genellikle;

Yetersiz ve kötü topraklama,

Eski ve bakımsız elektrik tesisatı, sarkık kablolar, yırtılmış izolasyonlar,

9

Elektrik bağlantılarında meydana gelen gevşeklikler,

Düzensiz enerji tedariği,

Büyüyerek iletkenlere kadar uzanan ağaç ve bitkiler,

Tesisatlara dışarıdan uygunsuz müdahale,

Uygun güçte seçilmemiş kablo ve şalterler,

Elektrik tesisatının sertifikasız kişilerce yapılması,

Elektrik panolarına su, toz vb. yabancı cisim sirayeti gibi nedenlerle meydana gelmektedir.

Elektrik yangınları;

Elektrik tesisatlarının yakın çevresine veya bitişik olarak kolayca alev alabilir mazlemelerin

istiflenmesi / depolanması,

Yangın algılama sistemlerinin bulunmaması,

Yanlış müdahale(ölümle sonuçlanabilir),

Binaların yapısal özellikleri ve kolayca alev alan izolasyon malzemesi kullanımı gibi nedenlerle

büyüyerek kaybın artmasına neden olmaktadır.

Yangınlardan sonra çoğunlukla deliller kaybolur. Elektrik yangını sebeplerinin anlaşılması ve

hasar sonrası delillerin nasıl aranacağı hususu bilinmediğinden çoğu zaman gözden kaçırılır. Bir

araştırmacının inceleme alanında bulduğu bütün cisim ve ayrıntıları değerlendirebilmesi için temel

elektrik terminolojisini de bilmesi gerekir.

2. Terminoloji

Elektron: Elektrik alanında temel birim olan elektron maddenin atomik yapısında negatif yüklü

parçacıklara verilen addır.

Devre: Elektriğin geçmesine imkan veren kesintisiz yoldur. Bir devre kesildiği zaman (örneğin

bir duvar anahtarı ile) devreye açık, kesilmediği zaman da kapalı denir. Elektrik yüklü devreler canlı,

bu yükü taşımayanlar da ölü olarak adlandırılır.

10

Akım: Bir devreden geçen serbest elektronların miktarını ifade eden akımın birimi olan amper

(A) belli bir devrede kullanılacak iletkenlerin boyut ve çapları ile türlerini de belirler. Ufak çaplı bir

devreden aşırı akım geçtiği takdirde iletken ısınır ve büyük olasılıkla yangına sebep olur. Doğru Akım

(DC) tek bir yönde hareket eder; devrenin bir ucu artı, diğer ucu eksidir. Bütün piller doğru akım verir.

Dalgalı akım ise akımın yönünü her saniye birkaç kere değiştirir. Türkiye’de standart ev akımı

saniyede 50 kez yön değiştirdiği için frekansı 50’dir. Akımın yönünün sürekli olarak değişmesi

yüzünden devrenin uçlarını artı ve eksi olarak belirlemek mümkün olmamaktadır. Devrenin bir kısmına

bypas yapıldığı zaman daha düşük dirençli bir devre oluşur ve bu devreye kısa devre denir.

Potansiyel (Gerilim): Elektron kaynağının direnci yenme kabiliyetini ifade eden potansiyel volt

(V) cinsinden ifade edilir. Volt aynı zamanda bir elektrik sistemi içinde yer alan iki nokta arasındaki

elektrik potansiyel farkını ifade etmekte de kullanılır. İki nokta arasındaki voltaj farkı aradaki iletken için

gereken yalıtımı da belirler. Voltaj farkı ne kadar fazla ise ark yapma ve yalıtımın bozulması olasılığı

da o kadar artar.

Direnç: İletkenin ya da devrenin elektiriğin (elektronların) geçişine gösterdiği direnç olup birimi

ohm’dur. Direnç bir anlamda bir sürtünme kuvvetidir ve bu niteliği ile elektrik enerjisinin bir kısmını

ısıya dönüştürür.

Toprak: Elektrik potansiyelinin sıfır olduğu varsayılan ve bütün elektrik devreleri için dönüş

yolu olarak kullanılan alan ve özellikle de elektriğin yer ile bağlantısını kuran bölümdür.

Transformatör: Transformatör (Trafo) bir dalgalı aakımı veya voltajı karşılıklı elektromanyetik

endüksiyon vasıtasıyla bir devreden diğerine aktaran gereç olup akımın belli bir devrede değiştirlmesi

ile yakındaki, fakat bağımsız bir başka devrede potansiyelde bir indükleme yapmasıdır. Trafolar

potansiyeli azaltmak, arttırmak ya da aynı düzeyde tutmak üzere kurulabilirler.

11

3. Elektrik Arızası(Kısa Devre)

Bir veya birden fazla sayıda faz iletkeninin kaza ile birbirlerine, nötr iletkenine veya toprağa

temas etmesi sonucunda bu iletkenlerden normal akımından çok daha yüksek düzeyde akım

geçmesidir. Bu akım zamanında farkedilip gecikmeden sona erdirilmediği takdirde, tesisat, cihaz ve

ekipmanlarda yanmaya, tutuşmaya ve sonunda yangına neden olabilir.

4. Yanıcı Temel Malzemeler

Elektrik tesisatında yanıcı özelliği olan temel malzemeler; Polietilen (PE) ve poli-Vinyl-Klorür

(PVC) kablo kılıfları, termik manyetik şalter ve kontaktörlerin gövdeleri, plastik pano kutularıdır.

Sıvılaşan PE ve PVC tıpkı diğer sıvı petrol türevleri gibi aynı yanıcılığa sahiptir.

5. Elektrik Tesisatında Yangının Başlatan Etkenler

Elektrik tesisatında yangın aşağıdakiiki farklı etkenden birisi ile başlar;

Aşırı akıma bağlı ısınma, sıcaklık yükselmesi ve tutuşma,

Aşırı gerilime bağlı ark ve buna bağlı tutuşma.

5.1. Aşırı Akıma Bağlı Yangınlar

Kısa devre, aralarında potansiyel farkı bulunan iki nokta, direnci çok küçük olan bir iletkenle

birleştirildiğinde oluşan elektrik olayıdır. Devrede bir kısa devre ve buna bağlı aşırı akım (normalin en

az 10 katı) ortaya çıkar. Bu akımın geçtiği bakır iletkenleri ısıtmaya başlar. Bu ısınmaya bağlı olarak

Polyethylene (PE) ve Poly-Vinyl-Chloride (PVC) kablo kılıfları ve diğer plastik malzemeler; ısınır,

yumuşar, cikletleşir, sıvılaşır ve sonunda akmaya başlar. Bunun sonucunda kablonun izolasyonu açılır

ve fazlar ve nötr iletkenleri birbirine temas eder, Bu temas noktasında sıcaklık daha da yükselir, hatta

bazen ark dahi başlayabilir. Sonunda kablonun Polyethylene (PE) ve Poly-Vinyl-Chloride (PVC) kılıfı

tutuşur ve yanmaya başlar. Tutuşan bu sıvı malzeme yanar vaziyette yere doğru akar ve altındaki

diğer malzemeleri tutuşturur. Bu şekilde yangın genişler.

12

5.2. Ark’a Bağlı Yangınlar;

Ark, birbirine temas etmeyen iki iletken arasında hava yolu ile elektrik akımının geçmesidir.

Arkın olabilmesi için iletkenler arasındaki;

a) Mesafenin yeterince küçük,

b) Gerilimin yeterince büyük olması gerekir.

Hava elektriği geçirir, yani geçirgendir. Birbirine temas etmeyen iki iletken arasına normal

atmosferik basınç altında 0,1 mm aralığa 340 Volt uygulandığı takdirde arkın başlaması Paschen

Kanununda açıklanmaktadır.

Her hava aralığı için belli bir ark oluşma gerilimi vardır. Bu gerilim uygulandığı takdirde ark

başlar.

Ark’ın en somut örneği, birkaç Mega Volt(*)gerilim atında gökten yere düşen yıldırımlardır.

Yıldırım aslında bulutlardaki elektriğin yere inmesi ile oluşan ark’tır.

İyi sıkılmamış vidalar; birleştirilen parçalar arasındaki boşlukta önce küçük arkların, daha

sonra ise, mesafenin artması ile daha büyük arkların meydana gelmesine yol açacak ve bu ısınma

nedeniyle ergiyen PE ve PVC malzemeyi tutuşturarak yangına yol açacaktır.

13

Ark ve kısa devreye bağlı yangınlarda görülen en bekirgin iki fiziksel bulgu ark sonucu oluşan

boncuklaşma ve kısa devre akımı nedeniyle oluşan vişne rengi bakır iletken görünümleridir.

Ark sonucu oluşan Boncuklaşma (Topaklaşma)

Ark yüksek sıcaklık oluşturarak hava yolu ile akan bir elektrik akımıdır. Bu yüksek sıcaklık

1084 oC de ergiyen bakırı kolayca ergitir ve sıvı hale getirir. Sıvı hale gelen bakır, “cohesive” çekme

kuvveti ile topaklaşır ve donar.

Arkın sıcaklığı 2000oC –5000oC arasındadır. Bu sıcaklıkta bakır kolayca ergir.

14

Vişne Rengi Görünüm:

Aşırı sıcaklıkta güç kablolarının bakır iletkenleri vişne rengine dönüşmektedir. Bu renk

değişimi sonucunda iletkenin üzerinde “Vişne Çürüğü” (meneviş) renginde bir oksit tabakası

oluşmaktadır. Bu renk değişimi, iletkenden kısa devre akımının geçtiği ve çok kısa zaman süresi içinde

(milisaniye mertebesinde) iletkenin sıcaklığının aniden yükseldiği, buna bağlı olarak da, bakırın

moleküler yapısının bozulduğu anlamına gelmektedir.

6. ELEKTRİK YANGINLARI İÇİN ÖNLEMLER

Elektrik tesisatlarının Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği, Elektrik Tesislerinde

Topraklamalar Yönetmeliği ve Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğine uygun olarak tesis edilmesi

gerekmektedir.

Kablo izolasyonlarının zarar görmemesi amacıyla sarkık ve düzensiz kablolama durumundan

kaçınılmalıdır. Elektrik kabloları sıva altı, taşıma tavaları üzerinde taşınmalı ya da en güvenilir şekilde

busbar sistemi tesis edilmelidir.

Elektrik tesisatlarında nemli yerlerde kullanılan malzemeler kuru yerlerde kullanılan malzemelere

oranla farklı özelliklere sahiptir. Nemli ve ıslak ortamlar için antigron elektrik tesisatı tercih edilmelidir.

Antigron tesisat malzemeleri (anahtar, buat, priz ve duylar) nem ve gazların bu parçaların içerisine

girmesini engelleyecek biçimde imal edilirler. Antigron tesisatta kullanılacak olan iletkenler nem ve

gazların olumsuz etkisinden korunacak biçimde üretilirler.

15

Yabancı cisimlerin bulunduğu ortamlarda elektrik tesisatların IP(IP kodları elektrik tesisatının toz

ve sudan koruma derecelerini ifade eden uluslar arası bir standarttır) sınıfı tercihi önem arz etmektedir.

Bu alanlarda IP54 standardında tesisat kullanımı gerekmektedir.

Elektrik tesisat bakımları düzenli olarak yapılmalıdır. Yıllık topraklama kontrolleri düzenli olarak

gerçekleştirilmelidir. Ayrıca sürekli olarak termal kamera analizleri ile gevşek bağlantı vb. nedenlerle

aşırı ısınma durumları izlenmelidir.

Uzatma kablosu doğrudan bir prize takılmalıdır. Birbirlerine bağlanan uzatma kabloları aşırı

yüklenme sonucu ısınma ve yangına neden olmaktadır. Uzatma kablolarının deformasyona

uğramamış olması önem teşkil etmektedir. Özellikle bağlantı noktalarında meydana gelen

deformasyonların gözlenmesi gerekmektedir. Ayrıca topraklama gerektiren cihazlar için topraklı tip

uzatma kablosunun kullanılması önemlidir.

Yangın riskinin yüksek olduğu yerlerde (solvent vb. parlayıcı kimyasalların bulunduğu yerler, tekstil

sektörü vb.) alev sızdırmaz özellikte tesisat elemanları ve aydınlatmalar kullanılmalıdır.

Özellikle fabrikalarda sıklıkla tespit edilen yanlışlardan biri elektrik panolarının yanlış

yerleştirilmesidir. Çelik konstrüksiyon vasıflı üretim ve depolama alanlarında çatı makasları arasında

yağmur dereleri, kolonların bulunduğu bölgelerde bina içerisinden geçen yağmur indirme tesisatları

bulunmaktadır. Söz konusu yağmur deresi tesisatlarının hemen altına taşıma tavaları ile binanın

elektrik tesisatları konuşlandırılmaktadır. Elektrik tesiatları taşıma tavaları ile elektrik panosunun

bulunduğu alanda yoğun yağış sonrası su sirayetine bağlı ıslanmak / nemlenmek suretiyle hasar

görmektedir. Elektrik panoları ile çatıdan sızan yağmur sularının birleşmesi yangın riskinin büyük

oranda artmasına neden olmaktadır. Benzer durumlarda açıklanan nedenle pano lokasyonlarının

gözden geçirilmesi, su geçirmez muhafazalar içerisine alınmaları gerekmektedir.

Elektrik tesisatları yakın çevresinde kolayca yanabilir malzemelerin bulundurulması ciddi bir risk

unsurudur. Olası bir yangın durumunda hadise lokal olarak gerçekleşecek olsa bile çevreye sirayet

eden kıvılcımlar bu malzemelerin alev almasına, dolayısıyla yangının hızlıca yayılmasına neden

olmaktadır. Bu nedenle elektrik tesisatlarının yakın çevresinde ya da bitişik nizamlı istif yapılmasının

engellenmesi gerekmektedir. Pano çevrelerine uyarıcı levhalar koyulması ve etrafının belirli bir uzaklık

gözetilerek izole edilmesi gerekir. ADANA ALADAĞ - ALADAĞ TAHSİL ÇAĞINDAKİ TALEBELERE

YARDIM DERNEĞİ ORTA ÖĞRETİM KIZ ÖĞRENCİ YURDU YANGINI’ nda da ark yapan elektrik

panosunun hemen önünde bulunan kanepenin kolayca tutuşması yangının gelişiminde etken rol

oynamış olup yine yangın yükünün artmasına neden olan ahşap ve halıfleks kaplamaların da etkisi ile

kısa sürede tüm binaya yayılmıştır.

Elektrik yangınlarının önlenmesi için önemli hususlardan biri dengesiz akım koruma gereçleridir.

ADANA ALADAĞ - ALADAĞ TAHSİL ÇAĞINDAKİ TALEBELERE YARDIM DERNEĞİ ORTA

ÖĞRETİM KIZ ÖĞRENCİ YURDU YANGINI olay yeri inceleme raporunda da belirtildiği üzere yurt

elektrik tesisatında Kaçak Akım Rölesinin bulunmadığı vurgulanmıştır.

16

6.1. Dengesiz Akım Koruma Gereçleri:

Kaçak Akım Koruma Rölesi; Kaçak Akım Koruma Rölesi’nin görevi, yalıtım hatasından kaynaklanan

hata akımını algılamak ve algılanan kaçak akım değerinin belirlenen değerlerin üzerine çıkması

durumunda bağlı bulunduğu devreyi kesmektir. 30 mA’da Hayat (İnsan Koruma), 300 mA’da da

Tesisat (Yangın Koruma) koruma fonksiyonunu gerçekleştirir. Diğer bir değişle faz ve nötür iletkenleri

arasında bir dengesizlik yani fark oluştuğunda devreyi açan anahtardır. Bir elektrik devresinde fazdan

giren akım, nötürden çıkar. Eğer devrede herhangi bir kaçak yok ise giren akımla çıkan akım miktarı

birbirlerine eşittir.

Kaçak akım rölesi, içinde bulunan toroid içerisinden geçen, devreye giren ve devreden çıkan

akımların birbirine eşitliği ilkesi ile ürün koruma gerçekleştirir. Devreye giren ve devreden çıkan akım

birbirine eşitse manyetik akı oluşmamaktadır. Devre üzerinde olası bir kaçak akım olması durumunda

ise toriod üzerinde akım dengesizliği sonucu fark oluşur. Bu fark kaçak akım rölesi tarafından

algılanarak devre üzerindeki enerji çok kısada bir sürede kesilir, böylelikle kaçak akım oluşmasını

önlenir. Elektriğin kaçak akım etkisine maruz kalınabilecek yaşam ve çalışma alanlarımızda bu

cihazların kullanılması zorunludur.

Kaçak akım tehlikeli eşik değerlere ulaştığında insan hayatını tehdit edebilecek boyutta risk

taşımaktadır. Aynı zamanda yalıtım hatasından kaynaklanan kaçak akım belli değerlerde yangın

tehlikesi oluşturmaktadır. Kaçak Akım Koruma Röleleri sisteme ek maliyet getireceği düşünülerek

tesisatlarda kullanılmaz ise, maddi ve manevi kayıplar yaşanabilir. İnsan hayatının ve yaşam

alanlarının yangınlardan korunması için tesisatlarda kaçak akım rölelerinin mutlaka uygun standartlar

göz önünde bulundurularak seçilmesi, topraklama sistemi ve otomatik sigortaların yanında sistem

tamamlayıcısı olarak kullanılması gerekmektedir.

Termik Manyetik Şalter:

Termik Manyetik Şalterler(TMŞ) diye de bilinen Kompakt Şalterler, termik ve manyetik koruma

esaslı alçak gerilim devre kesicileridir. Bu devre kesiciler normal durumlarda devreyi açıp kapamayı

sağlarken, normal durum dışında yani devreden aşırı akım geçmesi ya da kısa devre oluşması

durumunda devreyi kesen limitör özellikleri bulunan koruma amaçlı bir düzenektir.

Kompakt Şalterlerde koruma termik koruma ve manyetik koruma diye ikiye ayrılır.

Nominal Akım: Her devre ve devre elemanının yani elektrikle çalışan her cihazın çalışabileceği ve

üzerinde taşıyabileceği bir akım değeri vardır. Bu değere nominal akım denir.

Aşırı Akım: Nominal akımdan büyük olan akımlardır. Aşırı Akım sonucu oluşacak iletken teldeki

ısınmadan dolayı devrede, devre elemanlarında ve kablolarda tahribatlara yol açarak işlevini göremez

hale gelebilir.

17

Kısa Devre Akımı: İki iletkenin yada baranın birbiri ile teması sonucu, direncin sıfıra yakın bir direnç

değerine ulaşmasıdır. Buradan da Ohm yasasına göre V= I*R yani I= V/R, temas anında direncin(R)

sıfıra yaklaşması durumunda R ≈ 0 ⇒ akım sonsuza gider yani çok büyük bir değere ulaşır. Kısa

Devre Akımı, nominal akımdan çok daha fazla olacağından devrede ani ve büyük hasarlar meydana

getirir.

Termik Koruma: Adından da anlaşılacağı gibi termik yani ısı durumuna bağlı devreyi koruma

sistemidir. Bu koruma sisteminde Bi-metal adı verilen sıcaklık katsayıları farklı olan iki metalin

preslenerek oluşturulan metal çiftinin, aşırı akım sonucu ısının artması durumunda farklı uzama

katsayılarından farklı boyutta uzarlar. Uzama katsayısı, diğer metale göre büyük olan metal diğerinin

üzerine doğru bükülür ve bunun sonucu perdeye temas olur ve sistem açılır. Böylelikle Şalter elektriği

keserek sistemi korumuş olur.

Manyetik Koruma: Manyetik koruma, sabit kontak ile hareketli kontak arasında oluşan manyetik

etkilenme sonucu oluşan akıma dayalı bir koruma sistemidir. Limitör özelliği, sabit kontağın yatay U

formuna getirilerek oluşturulan durumdur. Burada sabit kontak ile hareketli kontak arasında akım yönü

ve manyetik alan zıt yönlü oluşur. Bu durumda manyetik alanlar birbirini iteceğinden sabit ve hareketli

kontağın ayrılması çok daha hızlı olur ve sabit konttan hareketli kontağa doğru bir akım oluşur. Bu

akıma ark denir. Arkın sıcaklığı oldukça fazla değerlere ulaşabilir bu da şaltere zarar verir. Ark, ark

boynuzları ile seperatöre doğru iletilir. Seperatör, arkı söndüren yapı. Seperatör duvarlarında

kullanılan epoksi adındaki maddeden gaz çıkararak manyetik alanı söndürür

7. Elektrik Yangınlarının Söndürülmesi

Elektrik yangınlarında kesinlikle su ve köpüklü söndürme yöntemleri kullanılmamalıdır. Elektrik

yangınlarının söndürülmesi için halokarbon adı verilen yalıtkan gaz ve CO2 gazlı söndürme sistemleri

kullanılmalıdır.

8. Elektrik Yangınlarının Tespiti

Eğer elektrik yangını şüphesi bulunuyorsa mutlaka uzman kişilere inceleme yaptırılmalıdır.

Özellikle itfaiye raporlarında sıklıkla rastlanan “yangın sebebi olarak net olmamakla birlikte kısa devre

sonucu elektrik tesisatlarından kaynaklandığı tespit edilmiştir.” tespiti çoğu yangında hatalı yapılmakta

sebebi anlaşılamayan her hadise için bu ibare kolaylıkla kullanılabilmektedir. Eğer böyle bir şüphe

varsa tabiki belirtilmelidir, ancak sebebi anlaşılamayan her hadise için kullanılması doğru değildir.

Elektrik yangınlarında somut deliller bulunduğundan sebepleri uzmanlar tarafından rahatlıkla tespit

edilebilir. Bu nedenle yangın sebebinin tespiti yangın uzmanları, üniversiteler gibi konu uzmanlarına

bırakılmalıdır.

Elektrik yangınlarının sebeplerinin tespiti;

Yangının gerçek sebebinini anlaşılması,

Rücu muhattabının tespiti,

Gerekli önlemlerin alınabilmesi için önem arz etmektedir.

18

Bir diğer önemli husus ; meydana gelen hadiselerde Yangın çıkış sebebini gerekli olan doğru

çalışmaları yaparak tespit eden bir kurum / kuruluş olmamasıdır. İtfaiye bu konuda istese de yeterlilik

gösteremez. Kendisine tanınan olanaklar, eğitmler ve donanımlar buna engeldir. Olaylarda Kök Sebep

Tespiti konusunda uzman kişilerce yapılmalıdır. Elde edilen veriler önemle isteyen herkes için

kullanıma açılmalıdır. Her olaydan bir ders çıkarılarak asıl amaç “ OLAY GERÇEKLEŞMEDEN

ÖNLEMEK, ÖNLENEMİYOR İSE ETKİLERİNİ AZLATMAK” olmalıdır.

Kaynakça:

1- Sevaioğlu, O., Elektrik Arızalarından Başlayan Yangınlar Teknik Sunumu, 2015

2- Akkaplan Birinci, S. ,Elektrik Yangınları Ders Notları

3- www.hürriyet.com.tr

4- www.milliyet.com.tr

5- www.viko.com.tr

EKOL EKSPERTİZ RİSK GRUBU

Mustafa Nazlıer Eksper – Mühendislik / Yangın / Risk A.

Efe Eroğlu Risk ve Hasar Yönetmeni – Uzman / Makine Mühendisi

Özgür Güler Risk ve Hasar Yönetmeni – Uzman / Risk Mühendisi

***Bu bülten, konuyla ilgili çeşitli kaynaklardan derlenen bilgiler ile hasar ve risk alanındaki tecrübelerimiz

çerçevesinde hazırlanmış olup, kendi görüşlerimizi içermektedir.