Rrjetat kompjuterike 1

32
Rrjetat kompjuterike - njohuri themelore Përmbajtja Hyrje Elementet themelore të rrjetave kompjuterike Kompjuterët Kabllot dhe konektorët Kartela e rrjetit Regjeneratorët Habët Suiçët Urat Ruterët Bruterët Ndarja e rrjetave Ndarja e rrjetave sipas hierarkisë Rrjetat "Peer to peer" Rrjetat me server Ndarja e rrjetave sipas topologjisë Magjistralja Ylli Unazë E kombinuar Paketat Krijimi i paketave Rrjetat e zonës së gjerë (WAN) Protokollet Hyrje Vitet e fundit numri i kompjuterëve, e me të edhe numri i shfrytëzuesve të tyre çdo ditë po rritet. Përmasat e punëve në kompjuterë dita ditës janë më të mëdha, gjithashtu edhe numri i informacioneve të përpunuara dhe nevoja për transmetimin e tyre. Jo vetëm kompanitë e mëdha por edhe ndërmarrjet e vogla si dhe individët kanë blerë numër të madh të kompjuterëve për stafin e vet, andaj edhe problemet rreth ndarjes së informacioneve janë rritur. Shfrytëzimi i përbashkët i të dhënave nënkuptonte krijimin e kopjeve dhe vendosjen e tyre në një kompjuter tjetër përmes disketave. Kjo metodë ishte e suksesshme kur ishte pyetja vetëm për disa kompjuterë, por me rritjen e përmasave të të

description

:)

Transcript of Rrjetat kompjuterike 1

Rrjetat kompjuterike - njohuri themelorePrmbajtja

HyrjeElementet themelore t rrjetave kompjuterike Kompjutert Kabllot dhe konektort Kartela e rrjetit Regjeneratort Habt Suit Urat Rutert BrutertNdarja e rrjetave

Ndarja e rrjetave sipas hierarkis Rrjetat "Peer to peer" Rrjetat me serverNdarja e rrjetave sipas topologjis Magjistralja Ylli Unaz E kombinuarPaketat Krijimi i paketaveRrjetat e zons s gjer (WAN)Protokollet

HyrjeVitet e fundit numri i kompjuterve, e me t edhe numri i shfrytzuesve t tyre do dit po rritet. Prmasat e punve n kompjuter dita dits jan m t mdha, gjithashtu edhe numri i informacioneve t prpunuara dhe nevoja pr transmetimin e tyre. Jo vetm kompanit e mdha por edhe ndrmarrjet e vogla si dhe individt kan bler numr t madh t kompjuterve pr stafin e vet, andaj edhe problemet rreth ndarjes s informacioneve jan rritur. Shfrytzimi i prbashkt i t dhnave nnkuptonte krijimin e kopjeve dhe vendosjen e tyre n nj kompjuter tjetr prmes disketave. Kjo metod ishte e suksesshme kur ishte pyetja vetm pr disa kompjuter, por me rritjen e prmasave t t dhnave sht rritur edhe numri i problemeve sepse disa pun krkonin dhjetra disketa pastaj edhe bartja fizike e tyre n lokacionin q ishte pak a shum n largsi nga kompjuteri burimor.Nevojat e puns, megjithat, krkonin kmbim m t shpejt dhe m t besueshm t informacioneve. Prandaj edhe lidhja e dy, e m von edhe m shum kompjuterve n mes veti sht paraqitur si proces normal n zhvillimin e tekniks kompjuterike. Operatort n kompjuter tani m shum koh i kushtojn puns s tyre se sa bartjes s disketave npr zyra.Definicione t ndryshme mund t prdoren pr t sqaruar nocionin e rrjets kompjuterike, por n parim thn m thjesht rrjeta paraqet bashksi t dy apo m tepr kompjuterve, t cilt jan t lidhur ndrmjet veti pr t kmbyer t dhnat dhe pr t shfrytzuar resurset e prbashkta. Kur kompjutert jan t lidhur n rrjet, shfrytzuesit e tyre mund ti ndajn datotekat (fajllat), porosit, grafikn, shrbimet e printerit, modemt, dhe resurset tjera harduerike. Rrjetzimi sht zhvilluar nga nevoja q m shum shfrytzues njkohsisht t shfrytzojn t dhnat si nga kompjuteri i tij ashtu edhe nga kompjutert tjer n rrjet. Kompjutert si t pavarur jan mjet i shklqyer pr prpunimin e t dhnave, tabelave, grafikeve dhe llojeve tjera t informacioneve, por nuk mundsojn q dokumentet leht t ndahen q sht edhe arsyeja kryesore e zhvillimit t rrjetave. Resurset e prbashkta kompjutert mund ti prdorin sipas parimit t shfrytzuesit(user-level), apo sipas parimit t pajisjes s prbashkt (share-level). N rastin e par, resursit t prbashkt i ndahet lista e shfrytzuesveme fjalkalime me aplikimin e s cils vetm ata mund t ken qasje. N rastin e dyt resursi deklarohet si i prbashkt, andaj edhe mund t ken qasje t gjith shfrytzuesit me apo pa fjalkalim. Vrtet q n rastin e dyt siguria e rrjets n aspektin e shfrytzimit ilegal sht e vogl, por vendimi pr kt varet nga pronari, pra nga shfrytzuesi i kompjuterit.Prmasat dhe format e rrjetave jan t ndryshme nga rasti n rast, por n kt punim do t sqarohet mnyra e funksionimit, si dhe elementet e nevojshme pr funksionimin e topologjis prkatse.

prmbajtjaElementet themelore t rrjetave kompjuterikePr do rrjet kompjuterike sht e nevojshme: S paku dy kompjuter. do kompjuter duhet t ket kartel t rrjets. Kjo sht kartel elektronike e cila instalohet n kompjuter dhe shrben q t dhnat nga kompjuteri i cili duhet ti drgoj m tej n rrjet, ti prshtat nga forma shumbitshe si sht n prmbledhset (magjistralet) e kompjuterit n formn serike t prshtatshm pr transmetim npr kabllon komunikues. Kjo kartel shpesh quhet edhe NIC (Network Interface Card), apo adapter i rrjetit. Kabllo, si ndrmjetsues n komunikim. N t vrtet paraqet lidhje fizike ndrmjet dy kompjuterve q vendoset me kabllo, skajet e t cilit lidhen n kartelat e rrjetit. Sigurisht q kompjutert mund t komunikojn edhe pa tela q sht tem n vete, koht e fundit shum aktuale, sidomos pr t ndrlidhur shfrytzuesin e Internetit n ndonj prej provajderve pr t pasur m leht qasje n Internet. Pajisjet pasive dhe aktive t rrjets, q do t bhet fjal m von. Sisteme operative t caktuara, si jan Microsoft Windows, Novell NetWare, Appleshare ose Artisoft LANtastic, dhe gjith ato sisteme q e prkrahin punn me rrjeta.prmbajtjaKompjutert (servert dhe klientt)Sigurisht se pa kompjuter nuk do t ket as rrjet kompjuterike. S paku mund t jen dy, ndrsa kufiri i eprm varet nga lloji i rrjetit. Kryesore sht se duhet t jen t lidhur njri me tjetrin, pa marr parasysh se n at rrjet a jan gjith kompjutert t njejt, apo me karakteristika t ndryshme. Mund t jen kompjuter t klasit 386, 486, PENTIUM I, II, III, dhe IV, po ashtu edhe server shum t fuqishm apo kompjuter "mainframe" q i takojm zakonisht n kompani t mdha dhe n institucione shtetrore. Shpesh, me zmadhimin e rrjetit, prkatsisht me shtimin e numrit t madh t kompjuterve n rrjet, njri prej tyre mund t paraqitet si server kompjuter qndror n t cilin jan t deponuar datotekat ose programet aplikative t cilt i shfrytzon rrjeta. Servert zakonisht kan procesor t shpejt (shpesh jan edhe multiprocesorik), disqe me kapacitet t lart (zakonisht disa disqe) si dhe memorie me kapacitet m t madh. Me caktimin e njrit kompjuter si server mundsohet kursim i madh sepse n at rast kompjutert tjer (q i quajm klient) nuk duhet poseduar komponente t brendshme t shtrenjta. Gjithashtu q tek serveri mund t kyet edhe ndonj printer i fuqishm t cilin mund ta prdorin edhe klientt pr tju shmangur blerjes s printerit apo ndonj periferie tjetr pr do kompjuter vemas.Nuk sht obligim q rrjeta n prbrje t saj t ket server t definuar. Vetm disa kompjuter t rrjetzuar n mes vete mund t krijojn rrjetin "peer to peer". Shfrytzuesit edhe at do njri me do tjetrin mund t kmbejn datotekat dhe e-mailat, mund t kopjojn datotekat n kompjutert tjer brenda rrjetit, si dhe t shfrytzojn printert dhe modemt t lidhur n njrin prej kompjuterve n rrjet.prmbajtjaKabllot dhe konektortEkzistojn disa lloje t kabllove m t cilt lidhen kompjutert: Kabllot e trash koaksial ("thicknet")-sot nuk prdoren pr instalim t rrjetave kompjuterike. Mirpo, duhet cekur q pr shkak trashsis s pruesit t bakrit t ksaj kabllo e me kt edhe pr shkak t dobsimit t vogl t sinjalit, transmetimi i sinjalit npr kt kabllo do t ishte deri n 500 metra pa pasur nevoj pr prforcim shtes. Pr kt arsyje mjaft sht prdorur n ndrtesa t mdha dhe npr komplekse t uzinave. Kabllot e holl koaksial ("thinnet")jan m tlakueshm dhe m t prshtatshm pr tu instaluar.Megjith kt kan edhe mim t volitshm, pothuajse plotsisht e kannxjerr ngaprdorimi kabllon e trash koaksial. Por, diapazoni i tyre pa prforcime shtes sht m i vogl dh zyrtarisht prmban 185 metra. N figurn 1 shihet se n qendr t ktij kabllo gjendet pruesi qndror. Prreth tij sht izolatori, pastaj pruesi i jashtm n form t mbshtjellsit. Kabllo prreth sht i mbrojtur me mbshtjells nga polinivili. N praktik ky kabll sht i njohur me emrin RG58. Kabllot me iftore UTP ("unshielded")jan ata kablloq prbhen nga fijet e prdredhura t bakrit pr ti u shmangur interferimeve (pengesave) nga iftoret fqinje ose nga pajiset si jan motort, relet dhe t ngjashm. Kto kabllo jan t izoluar me mbshtjells nga polinivili, por jo edhe me mbshtjells metalik. Mund t jen t kategoris 1 t cilt transmetojn vetm z, kategoris 2 me shpjtsi t transmetimit t t dhnave deri n 4Mb/s, kategoris 3 me shpejtsi t transmetimit deri n 10 Mb/s, kategoris 4 me shpejtsi t transmetimit deri n 16 Mb/s dhe kategoris 5 q sot m s shumti aplikohet dhe prkrah shpejtsin e transmetimit deri n 100 Mb/s. Gjatsia maksimale e nj segmenti t ktij kablli n t cilin kompjutert mund t lidhen pa prforcim shtes sht 100 metra. N figurn 2 sht paraqitur kabllo UTP me 4 iftore, pra me 8 tela. Kabllot me iftore STP ("shielded")jan kabllo me iftore t prdredhura sikur kabllot UTP, por do iftore mbshtjellet me mbrojts, e m pas nga jasht edhe me mbshtjells nga bakri, andaj edhe jan dukshm m rezistent ndaj interferencave se sa kabllot UTP. Kabllot me iftore FTP ("foilded")jan kabllo shum t ngjashm me STP-t, por kan nj mbshtjells n form t folis e jo edhe mbrojtje perreth do iftoreje. Kabllot optik ("fiber") transmetojn t dhnat n form t pulseve t drits. Jan shum t besueshm dhe mundsojn transmetim m t shpejt se kabllot tjer. Shpejtsit e transmetimit shkojn deri n 1 Gb/s. Fibrat optike transmetojn t dhnat vetm n nj kahje, prandaj kto kabllo prmbajn n vete nga dy fibra optike. Kshtu pr shembull kabllo 50/125 ka rreze t brthams 50m ndrsa rreze t pruesit t jashtm prej 125m.Varsisht nga kabllo q prdoret, aplikohen pr ta edhe konektor prgjegjs bashkuese pr lidhje n karteln e rrjets ose n kabllo tjetr.Konektort "BNC" prdoren te kallot koaksial, ndrsa mund t jen n form t shkronjs "T" kur t vendosen n karteln e rrjetit ashtu q prmes saj mund t lidhen kabllot pr kompjutert fqinj, apo konektor mashkull "BNC"i njfisht i cili vendoset n kabll pr ta lidhur n daljen femr, apo terminator "BNC" t cilt lidhen n dy kompjutert e skajshm t rrjetit pr ta mbyllur sinjalin, ose konektor "BNC" vazhdues pr lidhjen e 2 kabllove t shkurta. Konektort e kabllove UTP i hasim me emrtimin RJ-45, kan vend pr 8 linja, ndrsa n praktik n kabllot UTP lidhen me ndihmn e danave speciale. Nuk duhet t ngatrrohen me konektort e thjesht telefonik t cilt jan fizikisht m t vegjl dhe t njohur me emrin RJ-11.Konektort q prdoren pr fibra optike dallohen n mes vete prej njrit prodhues n tjetrin, m vshtir instalohen dhe jan m t shtrenjt. Ekzistojn dy tipa themelor, konektort ST pr rrjetat 10-megabit dhe konektort SC pr rrjetat 100-megabit, ndonse shum prej prodhuesve tentojn t imponojn standardet e tyre.prmbajtjaKartela e rrjetit-Network Interface Card (NIC)Kartelat apo adaptert e rrjetit instalohen brenda n shtpiz t kompjuterit. Kartelat e vjetra prmbajn n vete konektor ISA andaj ksi lloj slloti duhet t jet edhe n kompjuter n t cilin instalohet kartela. Kartelat e reja kan sllot PCI. Te kompjutert notebook, kartela e rrjetit (PCMCIA) sht e vendosur n sllot t veant. Kur t zgjidhet kartela e rrjetit duhet paraprakisht t planifikohet, sepse kartelat e rrjetit Ethernet prkrahin konekcione me shpejtsi deri n 10 Mbps, deri sa kartelat e rrjetit Fast Ethernet q jan di m shtrenjt, prkrahin shpejtsi t transmetimit deri n 100 Mbps.M pas duhet siguruar q kartelat e rrjetit t prkrahin llojin e kabllos q e prdorim. Pr kabllo koaksial, kartela duhet n vete t prmbaj konektor BNC (pr rrjetin Ethernet 10Base2), ndrsa pr kabllo UTP kartela duhet t prmbaj konektor UTP (pr rrjetin Ethernet 10BaseT) ose t dy konektort, ku gjersisht njihet me emrin kartela COMBO. N figurn 5 sht paraqitur kartela e rrjetit me konektor UTP.prmbajtjaRegjeneratort (repeaters)Sinjali n rrugn e tij npr kabllo pson ndryshime, prkatsisht dobsohet. Nse kabllo sht mjaft i gjat, sinjali pr shkak t dobsimit bhet i panjohur, andaj edhe transmetimi sht i pasuksesshm. Regjeneratori vendoset n vendin deri ku sinjali vie n gjendje normale, por duhet t rigjenerohet ashtu q t mund ta vazhdoj rrugtimin e tij m tej n segmentet tjer t rrjetit. Me qen se rigjeneratori pranon sinjalin nga njri segment e rigjeneron dhe m pas ia drgon segmentit tjetr, nevojitet q paketat dhe protokollet LLC (Logical Link Control) t jen t njjt n do segment.sht me rndsi t prmendet se regjeneratort nuk munden asgj t shndrrojn dhe t filtrojn. Pr t punuar regjeneratori, t dy segmentet q i lidh duhen t ken qasje t njjt n medium. Dy metoda t zakonshme jan CSMA/CD dhe dorzimi i tokenit. Kjo nnkupton q paketat Ethernet nuk mund t shndrrohen n paketa Token Ring me prdorimin e rigjeneratorit. Por regjeneratort mund ti transferojn paketat nga njri medium fizik n tjetrin, p.sh. transferimi i pakets Ethernet nga segmenti mekabllo koaksial t holl n segmentin me kabllo optik, natyrisht nse rigjeneratori e ka mundsin ta realizoj kt komunikim fizik.Regjeneratort mund t klasifikohen si zgjidhje t thjeshta t komponentve t rrjetave pr zgjerim. Ata mund t drgojn do bit t t dhnave edhe ather kur ekzistojn paketa t dmtuara apo paketat t cilat rastsisht kan hyr n at rrjet. T met kan se problemi n njrin segment mund t rrezikoj segmentet tjera.

Pr rigjenerimin e sinjalit n magjistrale prdoren regjeneratort me rregullin e ashtuquajtur 5-4-3. Kjo nnkupton se n rrjetin prej pes segmenteve mund t vendosen katr regjenerator, mirpo kompjutert mund t gjenden vetm n tre segmente (figura 6). Ato dy segmente t zbrazta n t vrtet vetm e vazhdojn rrjetin, prandaj ajo n vend t 185 metrave pr kt shembull me pes segmente do t ishte pes her m e gjat, pra 925 metra.Regjeneratort gjithashtu transmetojn edhe rrufen emetuese e cila shkaktohet kur n rrjet ka aq shum porosi t drguara ashtu q numri i tyre i prafrohet fuqis lshuese, q dukshm mund ta ngadalsoj punn e rrjetit. Andaj regjeneratort nuk duhet prdorur nse komunikacioni n rrjet sht i dendur dhe nse n segmente prdoren metoda t ndryshme t qasjes s mediumit.prmbajtjaHabt (Hubs)Habt jan pajisje t thjeshta t cilat lidhin nj grup t shfrytzuesve. Habt prcjellin t gjitha paketat (duke prfshir edhe e-mail-t, dokumentat tekstuale, grafikn, krkesat pr printim, etj., q vin tek ai. M s shpeshti prdoren n topologjin ylli dhe jan tipari kryesor.Paketat i pranojn n nj port nga njra an, ndrsa mund t ken 4, 8, 12, 16 apo 24 porta. T gjith shfrytzuesit t lidhur prmes nj apo m shum habve ndajn mundsin e habit prkatsisht jan t kufizuar n pun me kapacitetin e treansmetimit t t dhnave q habi mund t prballoj. Shum shfrytzues n nj hab e ngadalsojn punn e trsishme t rrjetit.Kur t drgohet, e dhna ju drgohet nj kompjuteri, ndrsa habi ja prcjell t gjith kompjuterve n rrjet. T dhnn e pranon vetm nj kompjuter n baz t adress destinuese t t dhnave.Habt mund t jen aktiv, pasiv apo hibrid.Habt aktiv rigjenerojn dhe prsri drgojn sinjalet si e bjn regjeneratort. Me qen se kan m shum lidhje quhen edhe regjenerator t shumfisht, ndrsa pr pun sht e nevojshme t lidhet n rrjetin e energjis elektrike.Habt pasiv jan pr shembull kutit shprndarse pr instalim apo blloqe lidhse. Ata as nuk rigjenerojn e as nuk amplifikojn sinjalet. Sinjali vetm kalon npr kutin shprndarse dhe pr kto hab nuk nevojitet furnizimi n rrjetin elektrik.Habt hibrid jan ata hab q mund t pranojn disa lloje t kabllove.

prmbajtjaSuit (switches)Suit jan m t "menur" se habt dhe i ofrojn m shum mundsishfrytzuesve dhe grupeve t shfrytzuesve. Suii prcjell paketat e t dhnave vetm n portin prkats pr marrsin prgjegjs, q sht bazuar n informacionet t cilat gjenden n kokn (header) e pakets. Q t parandaloj transmetimin nga portet tjera, suii vendos konekcion t prkohshm ndrmjet burimit dhe destinacionit andaj konekcioni prfundonather kur t kryhet transmetimi.

Gjithashtu mund t prdoren n topologjin ylli, por m rrall sepse jan m t shtenjt se habi i cili sht mjaft i mir pr kt topologji.

Kur shfrytzuesi i drgon t dhna shfrytzuesit tjetr, t dhnat q arrin te suii drejtprdrejt i prcillet kompjuterit destinues.Prparsia themelore e suive ndaj habve sht se mundsojn q m shum shfrytzues mund t komunikojn njkohsisht.Habt dhe suit munden s bashku t prdoren n ndonj rrjet.prmbajtjaUrat (Bridges)Ura shum i ngjan regjeneratorit sepse bashkon segmente dhe grupe punuese, por prparsit e urs jan n at se mund t ndaj rrjetin pr t izoluar komunikacionin apo t ndaj problemin. Kshtu, nse nj apo m shum kompjuter e mbingarkojn rrjetin me t dhna, ura mund t izoloj at apo ata kompjuter. Mund t prdoren pr rritjen e gjatsis s segmentit dhe trajtimin e numrit t rritur t kompjuterve.Urat nuk bjn dallim ndrmjet protokolleve por i dorzojn n rrjet paketat e t dhnave. Me qen se t gjitha paketat kalojn npr ur, n kompjuter mbetet t definohet cilat protokolle mund t identifikohen.Puna e urs bazohet n faktin q do nyje prkatsisht do adapter i rrjetit ka adresn e vet dhe ura i prcjell t dhnat n baz t asaj adrese. Pr kt arsye mund t themi se urat jan inteligjente sepse mund ta msojn ku ti prcjellin t dhnat.Ura gjithashtu ka tabeln e vet pr orientim e cila n fillim sht e zbrazt, por meq nyjet dorzojn paketa, adresa burimore kopjohet n tabel dhe n baz t adress ura e din se n cilin segment jan kompjutert e krkuar.Urat, tabelat e orientimit i krijojn n baz t adresave t kompjuterve. N momentin kur ura pranon paketn, adresa e drguesit e cila gjendet n kokn e saj, e krahason me tabeln e orientimit. Nse adresa nuk gjindet n tabel, ather shtohet, e m pas adresa e cakut krahasohet me bazn e t dhnave n tabel. Nse adresa e cakut gjendet n tabel dhe nse sht n t njjtin segment n t cilin sht adresa e burimit, paketa refuzohet. Nse adresa e cakut sht n tabel dhe nuk gjendet n segmentin e njjt me adresn burimore, ura ather e prcjell paketn nga lidhja prkatse e rrjetit n adresn e cakut. Nse adresa e cakut nuk gjendet n tabel, ura e prcjell paketin n t gjitha segmentet me prjashtim t segmentit nga i cili e ka marr paketin.Nga e gjith kjo prfundojm q ura, n rastin e njohjes s adress s cakut, e prcjell paketin saktsisht n kompjuterin e caktuar, e nse nuk e njeh adresn e cakut, paketin ja dorzon gjitha segmenteve.Urat jan shum t dobishme edhe pr zgjerimin e rrjetit ashtu q n rrjetat e mdha shpesh prdoren pr ti lidhur segmentet e largta me linjat telefonike. Pr lidhjen e dy segmenteve mjafton vetm nj ur. Mund t arrin edhe bashkimin e dy rrjetave lokale n nj rrjet me ndihmn e dy urave t cilat jan t lidhura me modem sinkron t linjs telefonike.prmbajtjaRutert (Routers)N mjedise q prbhen nga segmente t rrjetit me protokolle t ndryshme, habt, urat apo suit nuk mund t sigurojn komunikim t shpejt, andaj n kto rrjeta prdoren pajisjet q i njohin adresat e t gjitha segmenteve dhe gjejn rrugn m t volitshme pr bartjen e t dhnave. Kto pajisje quhen ruter.Rutert mund ti komutojn dhe orientojn paketat prmes disa rrjetave, e kt e bjn me kmbimin e informatave rreth protokolleve ndrmjet rrjetave t ndara. Rutert kan funksion t urave si jan filtrimi dhe izolimi i komunikacionit si dhe lidhja e segmenteve t rrjetit.Rutert zakonisht prdoren n rrjetat m komplekese sepse ofrojn menaxhim m besnik t rrjedhs s t dhnave rreth orientimit, me kt anashkalohen lidhjet e ngadalshme dhe lidhjet q nuk punojn si duhet.Puna e ruterit bazohet n "tabelat e ruterve" q prmbajn adresat e rrjetit t cilat prbjn adresn e cakut t t dhnave hyrse. Tabela prmban: t gjitha adresat e njohura t rrjetit mnyrn e lidhjes s adresave t rrjetit rrugn e mundshme n mes ruterve efikasitetin e do rruge t matur me numrin e ruterve q takohen gjat rrugsN figurn 12 sht paraqitur rrjeta me shtat segmente. Pr lidhjen e tyre prdoren pes ruter. do ruter zgjedh rrugn m t mir t mundshme deri te cili do segment duke shfrytzuar tabeln e ruterve. Gjat ksaj merrt parasysh shpejtsia e transmetitmit, brezi lshues si dhe mimi i vlers s linjs. T gjith kto faktor prcaktojn t ashtuquajturn metrik. N tabeln e mposhtme tregohet si sa sht metrika pr ruterin 1 nga shembulli paraprak.Kur rutert i pranojn paketat q ju dedikohen ndonj rrjete t largt, ja drgojn ruterve q menaxhon rrjetn e cakut. Rutert shum i ngjajn urave, por puna e tyre sht m e ngadalshme, sepse kryejn funksione t ndrlikuara n do paket.Rutert kan aftsi t filtrimit, ashtu q t dhnave t dmtuara dhe t humbura nuk do t ju lejohet kalimi n rrjet sepse lexojn vetm t dhnat e adresave. Me kt zvoglohet edhe ngarkesa e rrjetit.Si u cek m par, ruteri mund t ndgjoj rrjetin dhe t njoh se cilat segmente jan m t zn, n baz t ksaj ai gjen rrugn alternative pr t drguar t dhnat.Ekzistojn protokolle t cilt mund t punojn me rutera dhe ata t cilt nuk munden. Ata t cilt munden jan DECnet, IP, IPX, OSI, XNS, DDP (AppleTalk), ndrsa ata t cilt nuk munden jan LAT dhe NetBEUI.Ekzistojn dy lloje rutersh: Rutert statik, te t cilt administratori manualisht duhet ta rregulloj dhe konfiguroj tabeln e ruterve pr orientim ashtu q t jep do rrugtim q sht mjaft komplekse. Rutert dinamik, t cilt n mnyr automatike zbulojn rrugtimet dhe shqyrtojn t dhnat nga rutert tjer. Ata njhersh pr do paket individualisht vendosin se si do t drgohet npr rrjet.Shembull:Pr t kuptuar m leht punn e ruterve, paramendojm nj rrjet hotelesh. Kur musafiri nga hoteli "A" e thrret musafirin n hotelin "B", operatori i hotelit "A" e din rrugn m t mir pr t lidhur thirrjen, pr shembull prmes centralit t qytetit. Nse thirrja nuk ka sukses, operatori n mnyr automatike krkon rrugn m t mir t mundshme, p.sh. prmes centralit t ndonj hoteli tjetr n qytet.prmbajtjaBrutert (Brouters)Pr brutert mund t themi se jan kombinim i performansave m t mira t urave dhe ruterve. Bruteri pr disa protokolle sillet si ruter, e pr disa tjer si ur. Brutert mund t orientojn protokollet e zgjedhur q prkrahin rutert dhe ti urzojn protokollet q nuk i prkrahin rutert.Gjitha pajisjet e cekura m par na japin vetm nj imazh fillestar pr nj pjes t harduerit q e takojm gjat puns me rrjeta kompjuterike. Ekzistojn edhe nj varg tjetr i elementeve q prdoren.prmbajtjaNdarja e rrjetaveNj nga ndarjet karakteristike t rrjetave sht LAN, WAN dhe rrjetat globale.LAN (LocalAreaNetwork) jan rrjeta t vogla n t cilat prfshihen rrjetat shtpiake prej dy kompjuterve t lidhur, ashtu edhe ato rrjeta n ndonj zyr apo ndrmarrje t cilat mund t mbulojn edhe disa dhjetra kompjuter me pajisjet mbshtetse.Komponentt pr rrjeta lokale (LAN): kompjutert (klientt) me kartelat e instaluara t rrjetit serveri habi kabllot pr lidhje sistemet operative q e prkrahin punn e rrjetit modemi dial-up pr kyje n InternetDuhet cekur se gjithmon t gjitha pajisjet e lartprmendura nuk jan t nevojshme. Pr rrjetn magjistrale nuk nevojitet habi, ndrsa pr rrjetn "peer to peer" nuk duhet definuar serverin.Pr lidhje t zyrave me departamentet nevojiten: kompjutert (klientt) me kartelat e instaluara t rrjetit servert habt suit kabllot pr lidhje sistemet operative q e prkrahin punn e rrjetit ruteriPr lidhje t lokacioneve t largta (WAN): kompjutert (klientt) me kartelat e instaluara t rrjetit servert habt suit ruter n do lokacion pr rrjet WAN kabllot pr lidhje shrbimet e WAN-it radio kartelat dhe antenat pr lidhje n Internet sistemet operative q e prkrahin punn e rrjetitRrjetat globale jan rrjeta t veanta t cilat prfshin mijra e miliona kompjuter, e pr ne m e njohura gjithsesi ajo t ciln e quajm "rrjeta e t gjitha rrjetave" apo n mnyr t popullarizuar "rrjeta internet". Puna dhe mundsit e internetit gjithsesi krkojn vmendje t veant. Numr i pakufizuar i kompjuterve, qasje 24-orshe, komunikim i shpejt me do destinacion n rrjet, kmbim i t dhnave, gjitha kto jan tema q krkojn shqyrtim t pafundm. Shum m leht t gjitha kto do ti kuptojm nse paraprakisht analizojm rrjetat q sipas klasit jan m t ult si sht Interneti, e bjn pjes n grupin e rrjetave LAN dhe WAN.prmbajtjaNdarja e rrjetave sipas hierarkisSipas sistemit t hierarkis rrjetat ndahen n: peer to peer (i njejti me t njejtin)apo rrjeta t prioritetit t njejt server based networks (rrjetat e serverit)apo rrjetat me t dhnat e centralizuara n server q i shfrytzojn klinett tjer n rrjetDallimi ndrmjet ktyre dy llojeve sht shum i rndsishm sepse secili lloj ka mundsi t ndryshme. Se cilin lloj t rrjets do ta aplikojm varet prej disa faktorve: madhsia e rrjetit nivel i nevojshm i siguris lloji i puns niveli i disponueshm i prkrahjes administrative dendsia e komunikacionit n rrjet nevojat e shfrytzuesit buxheti i disponueshmprmbajtjaPeer to peer rrjetat e kompjuterve me prioritet t njejtTe ky lloj i rrjetave nuk ekziston server i definuar e as hierarki n mes kompjuterve. T gjith kompjutert jan t barabart, zakonisht do kompjuter funksionon si klient edhe si server, dhe nuk ekziston administrator i emruar pr tr rrjetn. Shfrytzuesi i do kompjuteri vendos cilat t dhna nga kompjuteri i tij mund t ndahen n rrjet.Rrjetat e kti lloji shpesh quhen edhe grupe punuese q nnkuptojn grup t vogl t shfrytzuesve, kryesisht m pak se 10 kompjuter. Rrjetat e shfrytzuesve me prioritet t njejt jan relativisht t thjeshta, sepse do kompjuter sillet edhe si server edhe si klient, ashtu q nuk ka nevoj pr ndonj server t fuqishm. N figurn 13 sht dhn skema funksionale e ksaj rrjete n t ciln shihet se si kompjutert komunikojn njri me tjetrin n mnyr t barabart pa marr parasysh n realizimin teknik t rrjetit.N rrjetat e kompjuterve me prioritet t njejt, softueri i rrjetit nuk duhet t ket nivel t njejt t performansave. Te sistemet operative si janMicrosoft Windows NT Workstation, Microsoft Windows for WorkgroupsdheMicrosoft Windows 95, rrjetzimi n rrjetat e prioritetit t njejt vetm se ka t ndrtuar n sistemin operativ ashtu q nuk nevojitet asnj softuer shtes.Rrjetat e kompjuterve me prioritet t njejt jan t prshtatshme n mjedise n t cilt: ka m pak se 10 shfrytzues, shfrytzuesit gjendet n t njejtin ambient, siguria nuk sht shum domethnse, organizimi dhe rrjeta do t ken rritje t kufizuar n nj t ardhme t afrt, prkatsisht rrjeta nuk do t zgjerohet.Te kto lloj rrjeta nuk ekziston administrator i sistemit detyra e t cilit sht shrbimi n rrjet. do shfrytzues vet e shrben kompjuterin e tij. T gjith shfrytzuesit mund ti ndajn resurset e tyre ashtu si ata dshirojn. N resurse bjn pjes disqet, printert, etj. Por detyra e do kompjuteri brenda rrjets sht: prdorimi i nj prqindje t rndsishme t resurseve t tij pr t prkrahur shfrytzuesin lokal dhe prdorimi i resurseve shtes pr t prkrahur do shfrytzues n largsi q i qaset resurseve t tij.Siguria e shfrytzimit t rrjetit bazohet n definimin e kodit pr ndonj resurs, p.sh. direktoriumi i cili ndahet n rrjet. Pasi t gjith shfrytzuesit e rrjetit vet i definojn masat e siguris dhe ndarja zhvillohet n t gjith kompjutert, kontrolli i centralizuar vshtir realizohet sepse t gjith shfrytzuesit nuk ndrmarrin masa t caktuara t mbrojtjes.prmbajtjaServer based networks rrjetat me serverN mjedisin n t cilin ekzistojn m shum se 10 shfrytzues, rrjeta e prioritetit t njjt nuk sht zgjidhje m e mir. Prandaj n shumicn e rrjetave ekzistojn server t dedikuar. Serveri i dedikuar sht server i cili ka vetm at rol dhe nuk prdoret si klient apo stacion punues.Pr servert themi se jan t dedikuar sepse jan t parapar pr shrbim t shpejt krkesave t klientve dhe i ofrojn siguri datotekave dhe direktoriumeve. Ata gjithashtu shpesh jan t mbyllur fizikisht n ndonj hapsir t veant, andaj edhe administratori prgjegjs i rrjets rrall qaset, sepse shumicn e punve mund ta kryej nga ndonj nyje. Nse serveri sht joaplikativ, ather shpesh me zgjerimin e rrjetit edhe komunikacioni n rrjet bhet m i dendur, paraqitet nevoja pr numr m t madh t serverve, e ndarja e punve n disa server mundson q t gjitha punt t kryhen n mnyr m efikase.Servert jan t obliguar t kryejn pun t ndryshme komplekse, andaj servert n rrjeta t mdha duhet t specializohen, pr ti prmbushur nevojat e shfrytzuesve. Pr shembull, n rrjetin me server Windows NT, prdoren lloje t ndryshme t serverve: serveri pr datoteka dhe printim dirigjon qasjen e shfrytzuesve dhe shfrytzimin e datotekave dhe printerit si resurs. Dokumneti q ruhet n server pr datoteka dhe printim lexohet nga memoria e kompjuterit. Prfundojm q kto server prdoren pr ruajtjen e datotekave t t dhnave. serveri pr aplikacione ruan sasi shum t mdha t t dhnave, t cilt jan ashtu t prgatitura q munden leht t mirren. N kt sht dallimi me servert pr datoteka dhe printim. N rastin e par t dhnat lexohen nga kompjuteri q i krkon, deri sa te serveri pr aplikacione baza e t dhnave mbetet n server, e n kompjuterin q kkron t dhna lexohen vetm rezultatet e krkess. serveri pr post menaxhon postat elektronike q i kmbejn shfrytzuesit e rrjets n mes vete. faks serveri; menaxhon telefakset q arrin n rrjet apo nga ajo drgohen, ashtu ndan nj apo m shum kartela t faks modemve. serveri komunikues; trajton rrjedhn e t dhnave n mes rrjetit n t cilin gjendet vet serveri dhe rrjetave tjera.sht me rndsi t thuhet q serveri i rrjetit dhe sistemi operativ funksionojn si nj trsi. Pa marr parasysh se sa serveri sht i pajisur dhe i fuqishm, sht i kot pa sistem operativ i cili mund t shfrytzoj prparsin e resurseve t tij fizike.Serveri sht i projektuar pr t mundsuar qasje n datoteka dhe printer, si dhe pr t siguruar performansa t larta pr sigurin e shfrytzuesit. Me ndarjen e t dhnave brenda rrjetit mund t dirigjohet dhe t kontrollohet nga qendra. Por nj nga arsyet kryesore pse zgjidhet rrjeta me server sht siguria, si dhe mundsia q rrjeta t ket mijra shfrytzues, q do t ishte shum vshtir t realizohet n rastin e rrjetave me prioritet t njejt.Sa i prket harduerit, prshtatet sipas nevojs s shfrytzuesit. Kompjuteri klienti m s paku duhet t ket procesor 486 dhe 8 deri n 16MB memorie. Gjithka m shum dhe m shpejt se kjo na ofron mundsin pr pun m t kndshme dhe m besnike.Duhet cekur se n pun me rrjeta takohemi me terme, si jan: e drejta (rights), ku mendohet pr t drejtn e qasjes n rrjet regjistrimi (log on), q nnkupton lidhja me rrjetn, zakonisht me leje serveri i datotekave (file server), kompjuteri kryesor n rrjet stacioni punues (workstation), sht kompjuter n rrjet, shpesh e quajm edhe klient, apo nyje resursi i prbashkt (shared resource), sht pjes e sistemit q ju qasen m shum shfrytzuessht me rndsi t thuhet q pa marr parasysh se ciln nga kto dy rrjeta i prdorim, me komponenta t besueshme dhe me softuer t mir, rrjeta n do rast do t kryej funksionin e saj. Asnjher nuk duhet ngarkuar me krkesa megalomane gjat konfigurimit t rrjetit nse puna krkon dika t thjesht si p.sh., shfrytzimi i printerit t prbashkt.prmbajtjaTopologjia e rrjetaveNocioni i topologjis s rrjetave i referohet rregullimit fizik t kompjuterve, kabllove dhe komponentve tjera n rrjet. Topologjia sht term klasik e cila nnkupton rregullimin themelor t rrjetit, e prve termit topologji prdoren edhe: rregullimi fizik, projekti, diagrami, modeli.Mundsit e rrjetit t cilt i prdorim varen nga topologjia, e gjithashtu edhe nga: llojet e pajisjeve t nevojshme pr rrjetin, mundsit e pajisjeve, zhvillimi i rrjetit, mnyra e menaxhimit t rrjetit.Topologjia e rrjetit nnkupton nj varg t kushteve, prej saj varet p.sh. jo vetm lloji i kabllove q do t prdoret por edhe mnyra e shtrirjes npr dysheme, mur apo tavan.Nga topologjia varet se si kompjutert komunikojn ndrmjet vete n rrjet, topologji t ndryshme krkojn metoda t ndryshme t komunikimit, ndrsa metoda e komunikimit ka ndikim t madh n rrjet.Topologjit klasikeT gjitha planet e rrjetave rrjedhin prej tri topologjive themelore magjistrale, ylli, unaz.Kur kompjutert jan t lidhur n varg m nj kabll, topologjia e till quhet magjistrale. Kur kompjutert lidhen me kabllo individual t cilt degzohen nga nj pajisje qndrore, habi, kjo paraqet topologjin ylli. Nse kompjutert jan t lidhur me kabllo q ka form t lakut, kjo topologji quhet unaz. Megjithse duken t thjeshta, n realitet shpesh kombinimet e veorive t m shum topologjive japin nj topologji q sht shum komplekse.prmbajtja

MagjistraljaMagjistralja (bus) shpesh quhet edhe topologji linjore ose magjistrale lineare. Kjo sht mnyr m e thjesht dhe m e shpesht e rrjetzimit t kompjuterve. Prbhet nga kabllo e cili quhet trung, shtyll apo segment(ang.trunk, backbone) e cila t gjith kompjutert i lidh n mnyr t drejt linjore.Kompjutert n magjistrale komunikojn ashtu q njri tjetrit i drgojn t dhna t cilt udhtojn npr kabllo n form t sinjaleve elektrike. Pr tu kuptuar ky proces duhet njoftuar me tri koncepte: drgesa e sinjalit: n rrjet t dhnat, n form t sinjave elektronike, ju drgohen t gjith kompjuterve t rrjetzuar, por informacionin e pranon vetm ai kompjuter adresa e t cilit pputhet me adresn e sinjalit t koduar. N momentin e shqyrtuar vetm nj kompjuter mund t drgoj porosi, ashtu q numri i kompjuterve n magjistrale dukshm ndikon n punn e rrjetit. Magjistralja sht topologji pasive. Kompjutert dgjojn vetm t dhnat q jan drguar n rrjet dhe nuk jan prgjegjs pr bartjen e t dhnave nga nj kompjuter n tjetrin. Nse ndonj kompjuter sht i kyur, kjo nuk do t ket ndikim n funksionimin e rrjetit. reflektimi i sinjalit: me qen se t dhnat ju drgohen tr rrjets, ato udhtojn nga njri skaj i kabllos n skajin tjetr t tij. Prandaj nevojitet q sinjalin ta ndalojm kur t arrin te caku ashtu q t mos vazhdoj rrugn e tij prgjat kabllos duke u reflektuar nga skajet dhe duke mos i lejuar kompjuterve tjer t drgojn t dhna. terminatori:sht komponent e cila vendoset n do skaj t kabllos prt ndaluar sinjalin. Me absorbimin e sinjalit lirohet kablloja dhe u jepet mundsia kompjuterve tjer t drgojn t dhna. do skaj i kabllos s rrjetit duhet t jet i kyur n dika, ndrsa do skaj i lir duhet t ket terminator pr t parandaluar reflektimin e sinjalit.

Nse kabllo fizikisht pritet apo nse nj skaj kyet, n kabllo shfaqet ndrprerja. N kt rast, me qen se kabllot nuk kan terminator, sinjali reflektohet dhe aktiviteti i rrjetit ndrpritet ose themi se ka rn rrjeta. Kompjutert edhe m tej mund t punojn si t pavarur por nuk mund t komunikojn ndrmjet vete.prmbajtja

YlliN topologjin ylli, kompjutert jan t lidhur me segmente t kabllove n komponentn qendrore e cila quhet hab. Sinjali bartet nga kompjuteri q e drgon, prmes habit, deri te t gjith kompjutert tjer n rrjet. Kjo topologji sht krijuar n kohn kur kompjutert jan lidhur me kompjuterin qendror ("mainframe").Pasi do kompjuter sht i lidhur n pajisjen qendrore, kjo topologji krkon mjaft kabllo pr tu instaluar nj rrjet m e madhe. Prve ksaj nse pajisja qendrore bie nga puna, ather e tr rrjeta do t bjer. Gjithashtu edhe ndrprerja e rryms n priz ku sht i kyur habi do t shkaktoj rnien e tr rrjetit.Nse bie nj kompjuter ose dmtohet nj kabllo q on deri n hab, n topologjin ylli vetm ai kompjuter nuk do t mund t drgoj dhe pranoj t dhna deri sa pjesa tjetr e rrjetit do t vazhdoj funksionimin normal.Habt mund t lidhen n mnyr serike. Nse p.sh. habi ka tet porte, n te mund ti lidhim shtat kompjuter, ndrsa n portin e tet mund ta lidhim habin tjetr me numr t njjt apo t ndryshm t porteve n t cilin prap lidhim kompjuter.prmbajtjaUnazaN topologjin unaz kompjutert n mnyr rrethore lidhen me kabllo dhe nuk ka skaje me terminator. Sinjali udhton n lak t mbyllur n nj kahje dhe kalon npr do kompjuter. Pr dallim nga magjistralja do kompjuter sillet si regjenerator i cili e prforcon sinjalin dhe ja drgon kompjuterit tjetr.Pasi sinjali kalon npr tr rrjetin, rnia nga puna e njrit nga kompjutert ndikon n rrjetn n trsi. Pr t ju shmangur rnies s rrjetit gjat shkyjes s kompjuterve kjo topologji prdor hab q n brendi t tyre simulojn unazn ashtu q me rele e mbyllin nse ndonj kompjuter sht i shkyur nga unaza.T dhnat n topologjin unaz dorzohen me ndihmn e "tokenit" (shenjs, simbolit...).Kompjuteri drgues modifikon tokenin, vendos adresn elektronike n t dhnat dhe i drgon n mnyr rrethore n unaz. Kompjutert tjer i dorzojn tokenin njri tjetrit. T dhnat kalojn afr do kompjuteri deri sa nuk e gjejn at adresa e t cilit i prgjigjet asaj n t dhnat. Kompjuteri marrs ja kthen kompjuterit dhns nj porosi e cila vrteton se t dhnat jan pranuar. Pas vrtetimit n rrjet lshohet tokeni i ri. sht me rndsi t ceket q tokent udhtojn shum shpejt, p.sh. tokeni mund t kaloj npr unaz me diametr 200 metra rreth 10000 her n sekond.prmbajtjaKombinimi i topologjive themeloreKombinimi i magjistrales dhe yllitKt topologji e prbjn disa rrjeta me topologjin ylli t lidhur n trsi me trungujt e magjistrales lineare.Nse nj kompjuter pson avari kjo nuk do t ket ndikim n funksionimin e m tej t rrjetit sepse kompjutert tjer mund t komunikojn. Nse habi dmtohet, t gjith kompjutert e lidhur n at ndalojn s punuari.Nse habi sht i lidhur me hab tjetr, kto lidhje gjithashtu ndrpriten.N figurn 18 sht dhn shembulli ku tri hab jan t lidhur n mnyr serike, pra n magjistrale, ndrsa n yll, n kto hab jan lidhur kompjutert.Kombinimi i unazs dhe yllitKy kombinim duket i ngjashm me kombinimin magjistrale-yll, sepse n t dy topologjit ekzistojn hab n t cilt n yll jan t lidhur kompjutert. Dallimi sht n at se n kombinimin magjistrale-yll habt (shembulli i lartprmendur) jan t lidhur linearisht me kabllo n magjistrale, deri sa n topologjin unaz-yll habt e lidhur n yll me habin kryesor i cili sipas brendsis s tij sht i ndryshm nga ai i zakonshmi sepse simulon unazn.prmbajtja

PaketatRoli i paketave n rrjetat komunikueseT dhnat kryesisht gjenden n datoteka mjaft t mdha, q mund t ojn deri te bllokimi n punn e rrjets nse kompjutert npr kabllo drgojn sasi t mdha t t dhnave n nj rast. Ekzistojn dy arsyje pr t cilat drgimi i sasive t mdha t t dhnave ngadalson punn e rrjetit.E para, sasit e mdha t t dhnave q drgohen si trsi e lidhin rrjetin dhe pamundsojn interaktivitetin n koh reale dhe komunikimin, sepse nj kompjuter e prmbyt kabllon me t dhna.Arsyja e dyt sht ekzistenca e gabimeve gjat transmetimit. Andaj t dhnat ndahen n paketa ashtu q gabimi ather ndikon n pjes m t vogla t t dhnave, dhe vetm ajo pjes e vogl duhet t drgohet prsri, q prmisimin nga gabimi e bn m t leht.N mnyr q m shum shfrytzues njkohsisht t mund shpejt dhe leht ti dorzojn t dhnat prmes rrjets, t dhnat duhet t ndahen n trsi m t vogla ashtu q ato m leht t trajtohen. Kto trsi quhenpaketa.Paketa sht njsi themelore e rrjetave komunikuese. Kur t dhnat ndahen n paketa, transmetimi shpejtohet ashtu q do kompjuter nga rrjeti ka m shum raste t dorzoj dhe pranoj t dhna.Kur paketat drgohen n rrjet paraqesin trsi t veanta dhe nuk kan asgj t prbashkt deri sa nuk arrin deri te kompjuteri destinues. N kompjuterin e marrsit paketat tubohen dhe prsri bashkohen n rradh t caktuar pr t formuar t dhnn origjinale. Kur sistemi operativ i rrjetit i ndan t dhnat n paketa, n do paket futen informacione kontrolluese t cilat mundsojn: q t dhnat origjinale t ndara drgohen si trsi m t vogla, q t dhnat prsri bashkohen sipas rradhs s caktuar kur t arrin n destinacion, t bhet prsri verifikimi i gabimeve n t dhnat kur t bashkohen.Paketat mund t prmbajn lloje t ndryshme t t dhnave si jan informacionet, porosit, t dhnat pr kontroll t kompjuterve dhe komandave, krkesa pr shrbime, etj.Komponentt e paketaveT gjitha paketat kan komponenta t prbashkta t caktuara, e n ato bjn pjes: adresa e destinacionit e cila tregon se cili kompjuter sht marrs, adresa e burimit e cila tregon se cili kompjuter sht drguesi, udhzimet t cilat i tregojn komponentve t rrjetit se si ti dorzojn t dhnat informacionet t cilat kompjuterit marrs i tregojn se si ta bashkoj paketn me paketat tjera ashtu q prsri ta prpiloj paketn totale origjinale t t dhnave, t dhnat q drgohen, t dhnat e kontrollit t gabimeve pr t siguruar q t dhnat t arrin t pandryshuara (CRC).

Komponentt jan t grupuara n tri pjes: koka, t dhnat dhe t dhnat kontrolluese.KokaKoka prbhet prej: sinjalit paralajmrues i cili tregon q paketa trannsmetohet, adress s destinacionit (cakut), adress s burimit, t dhnave q sinkronizojn transmetimin.T dhnatKjo n t vrtt sht pjesa kryesore e pakets komunikuese e cila drgohet dhe madhsia e saj variron prej 512 bajt (0,5K) deri n 4K.Por meqense stringjet (vargjet) e t dhnave shpesh jan m t mdha se 4K, t dhnat ather duhet t ndahen n pjes q jan mjaft t vogla q t akomodohen n paket. Ashtu q pr transmetim t nj datoteke t madhe nevojitet numri i madh i paketave.T dhnat kontrolluesePrmbajtja e t dhnave kontrolluese (trailers) varet prej metods s komunikimit dhe protokollit. T dhnat kontrolluese zakonisht prmbajn komponentn pr kontroll t gabimeve e cila quhet kontroll ciklike e redundancs (ang.cyclical redundancy check, CRC). CRC sht numr q fitohet me llogaritje matematikore t pakets n kompjuterin e drguesit. Kur paketa arrin, llogaritja bhet prsri. Nse rezultati sht identik, kjo nnkupton se t dhnat edhe pas transmetimit jan t pandryshueshme. Nse rezultati i llogaritjes nuk sht i njjt nnkupton q kemi gabim n transmetim. N kt rast, CRC sinjalizon kompjuterin drgues q prsri t drgoj t dhnat.Adresimi i paketaveN prgjithsi pr t arritur paketa n destinacion duhet ta ket t sakt adresn, pra adresn e kompjuterit deri te cili duhet t arrij. Pjesa e kompjuterit q i pranon t dhnat dhe praktikisht ju vendos kokn sht kartela e rrjetit. Koka prmban adresn e marrsit, adresn e drguesit, si dhe t dhnat pr korrigjim t gabimeve. N marrje t t dhnave bhet procesi i anasjellt. Kartela analizon paketat q kan arritur, nse e njeh adresn e vet bn kontrollimin e korrektsis s tyre, pastaj me shfrytzimin e interapteve sinjalizohet procesori q kan arritur t dhnat pr prpunim. Pr t qen m besnik marrja dhe dorzimi i t dhnave kartela e rrjetit ka t ashtuquajturn memorie baferike. Mund t prfundojm q do kartel e rrjetit i sheh t gjitha paketat q drgohen prmes segmentit t saj t kabllos, por aktivizohet vetm nse paketa bart adresn q i prket asaj.Mirpo ekziston edhe mundsia q t prdoret adresa univerzale (broadcast type address). Paketat t cilat drgohen me kt adres ju dedikohen t gjith kompjuterve n at rrjet.prmbajtja

Krijimi i paketaveEkziston numr i madh i prodhuesve t harduerit dhe softuerit t rrjetit komunikues. Megjithse ktu ka dallime, disa standarde me t cilat rrjetat funksionojn jan t akorduara. Organizata ndrkombtare pr standardizime (ISO) ka ndrtuar nj standard themelor pr komunikim ndrmjet kompjuterve (OSI Open System Interconection). Ky standard prbhet prej shtat nivele me procedura t ndrlikuara t cilat shkojn prej nivelit fizik deri n nivelin aplikativ. Procesi i krijimit t paketave fillon n nivelin e aplikacionit t modelit n t cilin gjenerohen t dhnat, ndrsa informacioni q do t drgohet prmes rrjetit lshohet npr shtat nivelet:1. niveli aplikacionit2.niveli prezantimit3.niveli sesionit4.niveli transportit5.niveli rrjetit6.niveli komunikimit7.niveli fizikNiveli aplikacionitNiveli aplikacionit paraqet n t vrtet softuer me t cilin punojm n kompjuter, si dhe mundson qasje t aplikacionit n shrbimet e rrjetit. Pr t shfrytzuar ky nivel program duhet t posedoj komponent t cilat krkojn resurse t rrjetit.Llojet e programeve t cilat prdoren n nivelin e aplikacionit jan: posta elektronike kmbimi elektronik i t dhnave aplikacionet e konferencs World Wide Web

Niveli prezantimitKy nivel sht prgjegjs pr t gjitha llojet e bartjes s t dhnave. Nga formati q i drgon niveli aplikacionit shndrrohen t dhnat n format t njohur dhe anasjelltas. sht prgjegjs gjithashtu pr konvertim t protokolleve, shifrimit t t dhnave, kompresimin e tyre, etj.Niveli sesionitKy nivel mundson komunikim ndrmjet aplikacioneve t cilat ekzekutohen n mes t kompjuterve n rrjet, dhe siguron q transmetimi t bhet i sigurt. Ai kryhen funksione sigurie q t vrtetoj se a ju lejohet kompjuterve t vn lidhje komunikuese, t sinkronizoj dy detyra me vendosjen e t dhnave kontrolluese n rrjedhn e t dhnave, q n rast t rnies s rrjetit, e pas vendosjes prsri t lidhjes, puna mund t vazhdohet e jo t prsritetNiveli transportitNiveli transportit i ndan dhe i bashkon t dhnat. Mundson komunikim t fundm ndrmjet kompjuterve t cilt kmbejn t dhna. Kur t dhnat drgohen, ndahen n segmente m t vogla t cilat numerizohen dhe drgohen n destinacion. Kur kompjuteri destinues i pranon, e drgon informacionin e kmbimit t suksesshm. Nse ndonj segment nuk arrin n destinacion, drgohet informacion krkesa pr prsritjen e drgess.Niveli i rrjetitNiveli i rrjetit prcakton mnyrn m t mir pr transmetim t t dhnave nga njri kompjuter n tjetrin. Menaxhon adresimin e paketave dhe shndrrimin e adresave logjike (IP) n adresa fizike si sht MAC adresa.Kjo shtres njkohsisht prcakton rrugn e t dhnave ndrmjet kompjuterve. N qoft se paketa e cila duhet arritur n ndonj destinim sipas madhsis nuk i prgjigjet topologjis n t ciln zhvillohet transferi, niveli i rrjetit i ndan t dhnat n paketa t cilat n destinacion prsri bashkohen n nj trsi.Niveli i komunikimitNiveli i komunikimit drgon paketa t t dhnave nga niveli i rrjetit kah niveli fizik, por edhe anasjelltas, kur t pranoj bit nga niveli fizik pr ti shndrruar n paketa. Ky nivel sht i ndar n dy nnnivele kontroll t komunikimit logjik dhe kontroll pr qasje n medium. Nnniveli LLC siguron kontroll t gabimeve dhe komunikon n mnyr primare me shtresn e rrjetit q t siguroj lloje t caktuara t rrjetave komunikuese. Nnniveli MAC ofron qasje n mediumin e LAN-ve.Niveli fizikNiveli fizik definon nivelin e rryms, sinjalet fizike q ekzistojn n transportin e t dhnave ndrmjet adapterve t rrjetave (NIC) dhe mediumit t rrjetit. Definon edhe mnyrn e lidhjes s kabllos n kartel, numrin e pinve n konektor si dhe funksionin e tyre. Gjithashtu sht prgjegjs pr transmision t bitve ndrmjet dy kompjuterve, q biti 1 t arrin n destinacion si bit 1, e jo si bit 0, ashtu se si do t transferohet biti n impuls elektrik apo optik.prmbajtja

Rrjetat e zons s gjer (WAN)Pr rrjeta lokale mund t themi q i plotsojn nevojat e shfrytzuesve deri n nj numr t caktuar t kompjuterve dhe n largsi t caktuar n t ciln gjenden. Mirpo ekzistojn rrethana kur ato vet nuk jan t mjaftueshme, sepse kan kufizime fizike dhe nuk jan t prshtatshme pr distanca t mdha. Gjithashtu, me qen se nuk jan t prshtatshme pr gjitha llojet e komunikimeve, duhet t ekzistojn lidhje n mes disa rrjetave LAN dhe mjediseve t tipave tjera. Me ndihmn e komponentve si jan urat dhe rutert LAN-i mund t zgjerohet nga zona lokale q vepron n rrjetn e cila shrben pr komunikim n zonn e nj qyteti, ose ndrmjet qyteteve si jan disa rrjete universitare.N fig. 20 jan dhn disa rrug t mundshme pr transmetimin e sinjaleve ndrmjet dy kompjuterve. Nse ndonj prej rrugve dshton, sinjali mund t rutohet (orientohet) n rrug tjera alternative.Kur rrjeta t zgjerohet n kt mnyr, ather quhet rrjet regjionale apo rrjet e zons s gjer (Wide Area Network WAN). Shumica e rrjetave WAN paraqet kombinim t LAN-ve dhe komponentve tjera q lidhen me lidhje komunikuese WAN. Pjest prbrse t rrjetave WAN jan:rrjetat me komutim t paketavekabllot optikemetuesit mikrovalorlidhjet satelitoresistemet koaksiale t televizionit kabllovikN komunikimin ndrmjet LAN-ve zakonisht prdoret nj prej ktyre teknologjive t transmetimit:transmetimi analogtransmetimi digjitaltransmetimi paketor apo komutimi i paketave.Lidhja analogePavarsisht prej kualitetit t dobt dhe shpejtsis s vogl q e realizojn, linjat telefonike analoge mund t prdoren pr lidhje t rrjetave. Rrjeta komutuese primare (PSTN Public Switched Telephone Network) sht e projektuar pr transmetimit e sinjaleve t t folurit, por gjithashtu mund t prdoret edhe pr transmetim t t dhnave. Shfrytzuesit q lidhen n rrjetn lokale nga ndonj lokacion tjetr m shpesh prdorin mnyrn analoge t lidhjes. Kshtu me prdorimin e infrastrukturs telefonike, prkatsisht modemve prgjegjs t dhnat nga ndonj rrjet LAN, prkatsisht nga ndonj kompjuter transmetohen n ndonj LAN q gjendet n ndonj qytet tjetr.Shpesh shfrytzuesit i shfrytzojn linjat analoge komunikuese t cilat tani quhen linja analoge t dedikuara. Ato jan m besnike dhe m t shpejta se linjat e thjeshta, por dukshm m t shtrenjta.Lidhja digjitaleShfrytzueseve q ju nevojitet transmetim m i shpejt dhe m besnik n krahasim me at q e ofrojn lidhjet analoge, ju kthehen shrbimeve digjitale (DDS -digital data services), t cilat m s shpeshti prdoren me qllim t WAN lidhjes. Nj prej arsyeve gjithashtu sht edhe mundsia m e vogl e gabimeve gjat transmetimit. Te transmetimi digjital nuk nevojiten modemt. N vend t tyre ruteri t dhnat i merr nga pajisja CSU/DSU (Channel Service Unit/Data Service Unit). Kjo pajisje t dhnat nga rrjeta i shndrron n sinjal digjital t prshtatshm pr transmetim bipolar.Mnyrat m t shpeshta t transmetimit jan:T1T3ISDN (Integrated Services Digital Network)Transmetimi i komutuar (Switched) 56KbpsT1T1 sht shrbim i cili m shpesh prdoret n transmetimin digjital. Mundsit e tij jan q t dhnat ti transmetoj me shpejtsi 1,544 Mbps, e gjithashtu mund t transmetoj edhe sinjalet e t folurit, t dhnave dhe videos.Mirpo, shfrytzuesit nganjher vendosin pr shrbime jo t plota t T1 pr shkak t mimeve t larta, kjo nnkupton se nuk e shfrytzojn tr brezin por vetm nj prej kanaleve T1 i cili e ka brezin 64 Kbps.T3Kjo linj mundson transfer t t dhnave me shpejtsi prej 45 Mbps, ky sht transmetim m i shpejt q sot sht n dispozicion pr shfrytzuesit. Sikur edhe te tipi T1 edhe ktu pr t kursyer mund t prdoret vetm shrbimi i pjesrishm i kanalit t linjs T3.ISDN (Integrated Services Digital Network)Rrjeta digjitale e shrbimeve t integruara paraqet metodn pr lidhje e cila mund t transmetoj imazhe, t folurit dhe t dhna. Sot n prdorim ekzistojn dy tipa t ISDN-s, ISDN-ja bazike (basic rate) dheprimare (primary rate).ISDN-ja bazike ofron dy kanale q punojn n 56 Kbps, nj kanal pr kontroll t komunikimit me shpejtsi8 Kbps dhe nj kanal pr t dhna i cili ka funksionin e transmetimit t sinjalizimit me t cilin komunikacioni zhvillohet me shpejtsi prej 16 Kbps. Me prdorimin e t dy kanaleve fitohet brezi lshues prej 128 Kbps.ISDN-ja primare ofron brez t transferit sikur T1. Kanali i posam me brez prej 64 Kbps prdoret vetm pr sinjalizim dhe kontroll t t dhnave.Transmetimi i komutuar (Switched) 56 KbpsTransmetimi i komutuar 56Kbps sht version 56 Kbps i linjs DDS. Prparsi themelore e ksaj linje sht se mimi i ult sepse prdoret sipas nevojs, prkatsisht nuk sht linj e prhershme WAN.Rrjetat me komutim t paketavePaketat origjinale t t dhnave ndahen n paketa m t vogla, dhe do pakete ju shnohet adresa destinuese dhe informacione tjera. Gjat komutimit disa paketa transmetohen prmes stacioneve n rrjeta n rrugn m t mir q n at moment sht n dispozicion. do paket komutohet vemas, q nnkupton se dy paketa q vijn nga paketa origjinale e njjt, mund t drgohen n rrug trsisht t ndryshme.Pasi paketat udhtojn n rrug t ndryshme shpesh ndodh q n cak t arrin n perrioda t ndryshme kohore apo n renditje tjetr por kjo nuk pengon pasi kompjuteri marrs mundet pa problem ta kompozoj radhitjen origjinale.Rrjetat me komutim jan shum t shpejta dhe efikase, por q rrjedha e t dhnave t jet e prkryer ekzistojn kompjuter inteligjent dhe softuer t cilt kt e mbikqyrin.Nganjher ndodh q ndonj paket t humb gjat kalimit npr rrjet. Gjithashtu, paketa mund t humbet nse sinjali dobsohet dhe nse inteziteti i tij nuk sht mjaft i fuqishmpr t arritur n destinacion.prmbajtja

ProtokolletPr t komunikuar kompjutert n rrjet, duhet n mnyr precize ti prmbahen sekuencs s nevojshme t hapave t caktuar ashtu q komunikimi t jet i suksesshm. N kt qllim kompani t ndryshme kan krijuar protokolle, pra bashksi t rregullave q do t prdoren ashtu q puna n rrjet t jet e suksesshme. Protokollet q funksionojn n rrjet ju mundsojn kompjuterve kmbim t t dhnave dhe e mbajn n trsi transmetimin e t dhnave, prkatsisht caktojn mnyrn se si realizohet komunikimi ndrmjet kompjuterve.Pr t konfiguruar kompjuterin q do t punonte n rrjet duhet t instalojm programin drejtues (drajverin) pr karteln e rrjetit e cila gjendet n kompjuter e m pas edhe atij t'ja instalojm protokollin prkats t rrjetit. Programet e klientit ju drgojn t dhna protokollit, ai ja prcjell drajverit t rrjetit, e ky i fundit drejtprdrejt e dirigjon karteln e rrjetit. do sistem operativ i rrjetit prdor ndonj protokoll.Protokollet q m s shpeshti prdoren jan: TCP / IP, NetBEUI, IPX / SPX, X.25, AppleTalk, etj.

TCP / IP(Transmission Control Protocol / Internet Protocol) sht protokoll q ka origjin nga rrjetat UNIX, ndrsa sht br standard pr Internet. Ai mundson komunikimin e kompjuterve n mjedisin heterogjen. N t vrtet sht zhvilluar nga ana e armats amerikane pr t pasur mundsi t lidhen lloje t ndryshme t kompjuterve. Ky n t vrtet sht protokoll drejtues, i cili i paketon dhe i depaketon t dhnat, e dirigjon transmetimin e t dhnave si dhe kontrollon ekzistimin e gabimeve. sht shum i prshtatshm dhe e prkrahin shum platforma t rrjetave sepse nuk sht si protokollt tjer t cilt e bartin vuln personale t kompanis q e ka ndrtuar. sht shum i prshtatshm pr rrjetat WAN.NetBEUIParaqet versionin e protokollit m t vjetr t NetBIOS-it. Ky sht protokoll m i shpejt dhe m efikas n nivelin e transportit dhe sht prezent te t gjitha prodhimet e rrjetave tMicrosoft-it.Prparsia e protokollit NetBEUI sht n at se sht i vogl, t dhnat barten n rrjet shpejt dhe n mnyr kompatibile me t gjitha rrjetat n t cilat prdoren prodhimet e Microsoft-it. Mungesa themelore sht se nuk e prkrahin orientimin prkatsisht rutimin, andaj nuk mund t prdoret pr rrjeta t mdha.IPX / SPXIPX / SPX (protokolli pr kmbim n mes rrjetave / kmbim sekuencial t paketave) sht protokoll standard i cili prdoret n rrjetat eNovell-it. Sikur edhe n NetBEUI, relativisht sht i vogl dhe i shpejtn LAN-e dhe prparsia n raport me NetBEUI sht n at se prkrah rutimin andaj mund t prdoren n rrjetat e mdha.X.25X.25 sht grup i protokolleve i instaluar n rrjetat me komutim t paketave t cilat ofrojn shrbime t komutimit. Kto shrbime fillimisht ishin krijuar pr t u lidhur terminalet n largsi me kompjutertmainframe. sht zhvilluar nga komisioni pr telefoni dhe telegrafi ndrkombtare pr t drguar t dhna nprmjet linjs telefonike.AppleTalkAppleTalk sht protokoll origjinal i kompjuterve Apple, i ndrtuar ashtu q kompjuterve tApple Macintoshti mundsoj ndarje t datotekave, t dhnave dhe printerve n mjedisin e rrjetit.