48

dr Antoni Huczek

Szkoła Wyższa im. B. Jańskiego w Krakowie

ROZWÓJ MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W RAMACH PROGRAMÓW WSPARCIA ŚRODKAMI

UNII EUROPEJSKIEJ

Streszczenie: W artykule omówiono znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw w rozwoju lokalnym i regionalnym. Określono politykę Unii Europejskiej w stosunku do małych i średnich przedsiębiorstw.

Ponadto przedstawiono zasady udzielania wsparcia tym przedsiębiorstwom.

Słowa kluczowe: małe i średnie przedsiębiorstwa, rozwój przedsiębiorstwa, wsparcie rozwoju, środki

unijne, programy wsparcia.

Wstęp

Począwszy od 1989 r. obserwuje się w Polsce wzmożony rozwój małych i

średnich przedsiębiorstw. Dynamiczny rozwój tego sektora jest procesem

transformacji gospodarczej połączony z liberalizacją i urynkowieniem, którego

podstawą stała się prywatyzacja kapitałowa, likwidacyjna i założycielska. Małe i

średnie przedsiębiorstwa (MSP) nabierają coraz większego znaczenia w gospodarce

krajów Unii Europejskiej, w tym w Polsce.

1. Uwarunkowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw

Sektor MSP stanowi podstawę przedsiębiorczości w Unii Europejskiej,

ponieważ stanowi 99,8% wszystkich europejskich firm, dostarcza 67,1% miejsc pracy

w sektorze prywatnym oraz zatrudnia ponad 80% pracowników w niektórych

sektorach przemysłu (np. w sektorze produkcji wyrobów metalowych, budownictwa,

meblarstwa)114. Doświadczenie krajów o rozwiniętej gospodarce rynkowej wykazuje, iż rozwój

sektora MSP jest konieczny w celu sprawnego funkcjonowania całej gospodarki i

mechanizmów w niej zachodzących. Jego stymulujące oddziaływanie na gospodarkę

wyraża się w dynamicznym reagowaniu na zmiany w otoczeniu, bowiem to mniejsze

firmy są bardziej elastyczne względem nowych potrzeb oraz zmieniających się

preferencji klientów. Ich liczba oraz potencjał jest jedną z ważnych miar oceny

wzrostu gospodarczego kraju. Rozwój sektora MSP jest związany z

uwarunkowaniami wynikającymi ze stanu gospodarki narodowej, jej struktury,

kondycji ekonomicznej, możliwości finansowych państwa i samorządów oraz polityki gospodarczej. Zwiększenie udziału MSP w Polsce może stać się zarówno motorem

114 J. Pach, M. Solińska, Problem pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce po akcesji do

Unii Europejskiej, [w:] Z. Zioło, T. Rachwał (red.), Przedsiębiorczość w warunkach integracji

europejskiej, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Kraków 2010, s. 311.

49

wzrostu gospodarczego, jak i istotnym czynnikiem zbliżającym nas do struktury

gospodarczej rozwiniętych państw Unii Europejskiej. Rozwój sektora MSP w Polsce przebiegał w czterech podstawowych fazach.

Pierwsza faza rozwoju, nazwana fazą wstępnego rozwoju przedsiębiorczości,

rozpoczęła się jeszcze w okresie gospodarki centralnie planowanej, po wprowadzeniu

korzystnych dla rozwoju przedsiębiorczości regulacji prawnych. Dotyczy to podejmowanych prób reformowania gospodarki w latach osiemdziesiątych. Zgodnie z

założeniami programu reform, funkcjonowanie gospodarki miało być oparte na trzech

filarach: samodzielnym przedsiębiorstwie, centralnym planowaniu i pośrednich

narzędziach polityki gospodarczej. Na szczególne podkreślenie zasługuje ustawa o

przedsiębiorstwie państwowym z 1981 roku, a także ustawy o podejmowaniu

działalności gospodarczej oraz działalności gospodarczej z udziałem podmiotów

zagranicznych z 1988 roku. Pomimo że reformy wprowadzane w latach osiemdziesiątych nie miały charakteru w pełni rynkowego (były zorientowane na

parametryczny system zarządzania), poprawiały efektywność działania firm i

przyczyniały się do wzrostu przedsiębiorczości. Kolejna faza, która miała miejsce po 1989 roku, charakteryzowała się

dynamicznym rozwojem sektora. Zwiększała się wówczas zarówno liczba podmiotów

MSP, jak i wzrastał ich udział w tworzeniu PKB. Przedsiębiorstwa powstawały w

efekcie dwóch zasadniczych procesów: przez prywatyzację założycielską oraz

prywatyzację przedsiębiorstw państwowych drogą kapitałową i likwidacyjną. W

latach 1989-1994 dynamika wzrostu liczby przedsiębiorstw sektora MSP była bardzo

wysoka (nastąpił ponad dwukrotny wzrost liczby przedsiębiorstw – w 1994 roku liczba przedsiębiorstw MSP przekroczyła 2 mln podmiotów)

115. Trzecią fazą był etap samoregulacji rynkowej, charakteryzujący się stabilizacją

tempa wzrostu liczby przedsiębiorstw. Liczba przedsiębiorstw stale rosła, lecz tempo

tego wzrostu było mniejsze niż przed 1995 rokiem. W latach 2001-2003 nastąpiło

wyhamowanie dynamiki liczby przedsiębiorstw, głównie za sprawą spadku liczby

średniej wielkości tych firm. Przyczyn tej tendencji można upatrywać w spowolnieniu gospodarczym, jakie miało miejsce w tym okresie.

Czwartą ważną fazą w rozwoju sektora MSP była akcesja Polski do Unii

Europejskiej 1 maja 2004 roku, rozpoczynająca fazę integracji przedsiębiorczości

europejskiej. Po 2004 roku liczba przedsiębiorstw sektora MSP ponownie wzrosła, a

w roku 2007 w porównaniu z rokiem 1999 liczba firm zwiększyła się blisko o 25%. Politykę Unii Europejskiej wobec sektora MSP można podzielić na

następujące kategorie:

zmniejszenie i upraszczanie obowiązków administracyjnych, podatkowych

oraz w zakresie rachunkowości,

mobilizacja państw członkowskich do modyfikowania prawa cywilnego i

handlowego,

programy wsparcia ze środków wspólnotowych. Doceniając rolę MSP w gospodarce, UE podjęła szereg działań zmierzających

do umocnienia pozycji tego sektora na rynku. Docelowo miały zaowocować

uzyskaniem przez MSP jak największych korzyści z procesu globalizacji gospodarki i

tworzenia wspólnego rynku europejskiego poprzez system informacji gospodarczej,

115 Tamże, s. 312.

50

promowanie współdziałania pomiędzy przedsiębiorstwami, pomoc finansową i inne

inicjatywy116. Wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej pojawiła się nowa forma

finansowania przedsiębiorstw. Ponieważ polityka Unii Europejskiej uznaje MSP za

priorytetowe dla gospodarki, stały się one jednym z głównych beneficjentów pomocy

strukturalnej. Podstawowe zasady korzystania z funduszy unijnych:

Rozdysponowanie środków odbywa się zazwyczaj w wyniku konkursu

projektów ogłaszanego przez instytucję wdrażającą.

Wnioskodawca, który uzyskuje pomoc, otrzymuje bezzwrotną dotację.

Dotacja wypłacana jest zazwyczaj jako refundacja części lub w niektórych

przypadkach całości poniesionych wydatków.

W każdym programie określa się listę tzw. wydatków kwalifikowanych, które

są refundowane ze środków funduszy strukturalnych.

Zazwyczaj finansowanie projektu uwzględnia tzw. montaż finansowy,

złożony ze środków funduszy strukturalnych oraz ze środków własnych

realizującego117.

W dzisiejszych czasach zasadą działania nowoczesnego małego i średniego

przedsiębiorstwa jest zorientowanie na przedsiębiorczość i konkurencyjność, które

cechują myślenie perspektywiczne i postrzeganie zmian na rynku i w całym regionie

jako okazji do rozwoju. Zarządzając małą lub średnią firmą, należy szybko reagować

na: potrzeby rynku, konsumentów, działanie konkurencji i zmiany w otoczeniu. Ponadto bardzo ważne jest nowoczesne podejście do kwestii ekologicznych.

Największą bowiem szansę na sukces mają te firmy, które starają się być najlepsze

nie tylko w zakresie marketingu, jakości oraz technologii, ale także w zakresie

ochrony środowiska. Przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej prowadzą politykę bezpieczeństwa,

oznaczającą eliminowanie sytuacji awaryjnych i zagrożeń środowiska naturalnego.

M. Strużycki podkreśla znaczenie „problematyki ekologicznej w zarządzaniu

prezentowane w tzw. zasadach i kierunkach zarządzania europejskiego, w którym

znaczący udział mają mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Jednym z celów

zarządzania europejskiego jest odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstwa za

grupy osób zatrudnionych, wpływ na rozwój regionu, w którym przedsiębiorstwo

działa, a także za ochronę środowiska naturalnego”118.

W założeniach działalności Unii Europejskiej istnieje zasada wyrównywania

poziomu rozwoju jej wszystkich regionów. Szczególną rolę do spełnienia w zakresie

rozwoju regionów mają MSP. Literatura naukowa wskazuje na dwa zasadnicze poziomy wsparcia polskich małych i średnich przedsiębiorstw: 1. Poziom wsparcia centralnego:

116 H.G. Adamkiewicz-Drwiło, Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości. Determinanty i narzędzia

zdobywania przewagi konkurencyjnej, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 26-31; M.S. Bańka, F.

Gołembski, Fundusze Unii Europejskiej jako instrument wsparcia konkurencyjności regionów oraz

małych i średnich przedsiębiorstw, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2010, s. 63-82. 117 A. Hess, Promocja małe i średnie przedsiębiorczości w Unii Europejskiej, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007, s. 226. 118 M. Strużycki, Przedsiębiorstwo. Rozwój. Region, Wyd. Difin, Warszawa 2011, s. 42.

51

uwarunkowania makroekonomiczne sprzyjające rozwojowi MSP i

podmiotowa pomoc publiczna,

dyrektywy UE sprzyjające rozwojowi MSP i fundusze strukturalne dla polskich MSP

2. Poziom wsparcia lokalnego:

uwarunkowania lokalne sprzyjające rozwojowi MSP i podmiotowa pomoc

publiczna (samorząd lokalny),

lobbing na rzecz MSP i podmiotowe wsparcie merytoryczne i finansowe MSP (organizacje pozarządowe)

119. Skuteczna pomoc mająca na celu podniesienie konkurencyjności i

przedsiębiorczości MSP na rynku krajowym i międzynarodowym wymaga, aby

oprócz instrumentów polityki zmieniającej uwarunkowania zewnętrzne

funkcjonowania MSP stosować również instrumenty specyficzne, skierowane jedynie

do firm tego sektora, służące:

poprawie zarządzania firmą i lepszemu wykorzystaniu zasobów ludzkich i

kapitałowych,

włączeniu we współpracę międzynarodową i nawiązywaniu kontaktów z

kontrahentami zagranicznymi, zwłaszcza w ramach Unii Europejskiej,

nawiązywaniu kontaktów kooperacyjnych z dużymi firmami,

rozwojowi organizacyjnemu, technicznemu i technologicznemu poprzez inwestycje,

zachęcaniu przedsiębiorców do organizowania się w grupy producenckie,

dystrybucyjne oraz tworzeniu systemu kooperacji i podwykonawstwa,

rozwojowi sieci handlowych i franchisingowych,

poprawie konkurencyjności przez wdrażanie nowych technologii.

2. Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionu

Rozwój regionalny (lokalny) określony bywa jako zharmonizowane i

systematyczne działania prowadzone w społeczności regionalnej, rezultatem którego

są działania służące zaspokajaniu potrzeb społecznych, przyczyniających się do

ogólnego postępu. W szerokim ujęciu rozwój regionalny można rozpatrywać w trzech

jego głównych płaszczyznach, tj. społecznej, ekologiczno-przestrzennej oraz gospodarczej120

. W. Kosiedowski podkreśla, że „rozwój regionalny jest procesem

wielowymiarowym, wybitnie heterogenicznym, co powoduje, że badanie jego jest

trudne i wymaga przyjęcia założeń upraszczających. W związku z tym w studiach

regionalnych problematyka rozwoju jest rozpatrywana bardzo rozmaicie: na różnych

poziomach uogólnienia, w różnych przekrojach czasowych i przestrzennych, a także

w odniesieniu do różnych dziedzin działalności społeczno-gospodarczej”121.

119 B. Filipiak, J. Ruszała, Instytucje otoczenia biznesu. Rozwój, wsparcie, instrumenty, Wyd. Difin, Warszawa 2009, s. 40-42. 120 M. Kogut-Jaworska, Instrumenty interwencjonizmu lokalnego w stymulowaniu rozwoju

gospodarczego, Wyd. CeDeWu, Warszawa 2008, s. 11. 121 W. Kosiedowski, Samorząd terytorialny w procesie rozwoju regionalnego i lokalnego, Wyd. Dom Organizatora, Toruń 2005, s. 21.

52

Przedsiębiorczość i konkurencyjność regionu w stopniu przekraczającym

przeciętny poziom są determinantami trwałego jego rozwoju. Przedsiębiorczość i

konkurencyjność mogą być kształtowane przez różne czynniki i instrumenty. W tym kontekście podstawowe znaczenie ma występowanie w regionie sprzężeń zwrotnych

między dawną i obecną przedsiębiorczością a konkurencyjnością ujmowaną ex post i

ex ante, w szczególności:

między społecznością regionalną i gospodarką regionalną w aspekcie

przedsiębiorczości i konkurencyjności regionu,

między tworzeniem w regionie nowych wartości, nowych rodzajów

działalności i przedsiębiorstw a jego internacjonalizacją i wzrostem wymiany

z otoczeniem w aspekcie dynamiki rozwoju. Przedsiębiorczość i konkurencyjność regionu w strategicznym ujęciu obejmuje

przede wszystkim:

tworzenie, rozwój i stymulowanie małego i średniego biznesu,

przyciąganie, zachęcanie oraz napływ kapitału i przedsiębiorstw

zagranicznych oraz bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Zakres pojęcia przedsiębiorczości i konkurencyjności należy odnieść do

przedsiębiorczości trójsektorowej oraz konkurencyjności cenowej i pozacenowej. Podejście strategiczne do planowania rozwoju regionu z ujęciem na

kształtowanie przedsiębiorczego i konkurencyjnego regionu oznacza formułowanie

dwóch komplementarnych strategii rozwoju regionalnego, tj. strategii konkurencyjnej

i strategii przedsiębiorczej. Strategia konkurencyjna rozwoju regionalnego to strategia

wzmacniająca atrakcyjność regionu, jego siłę przyciągania ludzi, organizacji,

zasobów itp. Natomiast strategia przedsiębiorcza rozwoju regionalnego to strategia

polegająca na stymulowaniu procesów kreacyjnych, koncentrująca się na potencjale

intelektualnym i inicjatywie społeczności lokalnych. A. Klasik twierdzi, że „w

podejściu strategicznym do studiów nad rozwojem regionalnym, prowadzonym w

kontekście przedsiębiorczości i konkurencyjności regionów oraz kształtowania

regionów przedsiębiorczych i konkurencyjnych, centralne miejsce zajmuje wizja strategiczna regionu. To wizjonerskie przywództwo regionalne oraz kreatywne i

atrakcyjne środowiska przesądzają o tym, na ile regiony mają szanse stać się i stają

się faktycznie obszarami przedsiębiorczymi i konkurencyjnymi”122.

Przedsiębiorczość jako aktywność konkretnych osób (w organizacji, gminie,

regionie) może być postrzegana jako proces realizacji przedsięwzięcia obejmujący:

dostrzeżenie okazji do wykorzystania, decyzję o jej wykorzystaniu i poniesieniu

pewnego ryzyka, działania zarządcze często połączone z działaniami wykonawczymi,

które powinny przynosić określone korzyści. Rdzeń większości definicji przedsiębiorczości stanowi osoba przedsiębiorcy

wraz z jego cechami oraz procesy przedsiębiorczości. Często pojawiającym się w

definicjach przedsiębiorczości wątkiem jest tworzenie organizacji123

. Podkreśla się, że

„[…] natura przedsiębiorczości nie tkwi w kopiowaniu, odwzorcowaniu i

122 A. Klasik, Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionalny, Wyd. AE w Katowicach, Katowice 2006, s. 30. 123 T. Piecuch, Przedsiębiorczość. Podstawy teoretyczne, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 47; J. Targalski, A. Francik, Przedsiębiorczość i zarządzanie firmą, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 13-27; T. Kraśnicka, Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej, Wyd. AE w Katowicach, Katowice 2006, s. 30.

53

naśladownictwie, ale zakłada tworzenie czegoś nowego, niesprawdzonego i

niepowtarzalnego”124.

Współcześnie przedsiębiorczość jest traktowana jako kategoria bardzo szeroka,

obejmująca aspekty ekonomiczne, psychologiczne, technologiczne, kulturowe itp.,

niosąca ze sobą nowe postawy, zachowania i wartości. Pojęcie przedsiębiorczości

odnosi się do różnych form aktywności ludzkiej, gdzie wymagana jest inicjatywa, inwencja czy też kreatywność. Odnosi się nie tylko do organizacji gospodarczej, ale także do innych uczestników życia społecznego: gospodarstw domowych, organizacji

publicznych, administracyjnych i organizacji pozarządowych. W literaturze podkreśla się, że źródłem bogactwa regionów i ich rozwoju są

przedsiębiorczy ludzie. A. Klasik pisze, że nowa przedsiębiorczość regionalna „to

tworzone przez kreatywne jednostki i zespoły, środowiska i społeczności, nowe

rodzaje wartości ekonomicznej, innowacje technologiczne, nowe inwestycje, nowe

organizacje i nowe rodzaje działalności, nowa wartość dodana”125.

W prowadzeniu analizy rozwoju regionalnego należy uwzględnić mechanizm

współdziałania podmiotów grupowanych w sektor prywatny, publiczny i społeczny.

Możemy wtedy wyróżnić przedsiębiorczość biznesową, przedsiębiorczość publiczną

oraz przedsiębiorczość społeczną. Literatura naukowa podkreśla, że w silnym związku zachodzącym między

przedsiębiorczością a rozwojem regionalnym centralne miejsce przypada kapitałowi

ludzkiemu regionu. W wyniku działania kapitału ludzkiego powstają i rozwijają się

małe przedsiębiorstwa. Przedsiębiorcze jednostki, innowacyjne środowiska oraz

przejawiające inicjatywę społeczności regionalne są zdolne do generowania trwałego

i zrównoważonego rozwoju regionu. Współcześnie duże znaczenie w rozwoju regionu ma przedsiębiorczość intelektualna. Ważnym czynnikiem rozwoju MSP jest

wzrost konkurencyjności regionu. W literaturze przedmiotu można spotkać wiele definicji konkurencyjności. Można spotkać pogląd, że przedsiębiorstwo jest

konkurencyjne, gdy może osiągnąć i utrzymać przewagę konkurencyjną. Przewagę konkurencyjną rozumie się jako odpowiednio dopasowaną konfigurację składników

potencjału konkurencyjnego umożliwiającego stworzenie skuteczniejszych narzędzi

konkurowania niż te, którymi dysponują inne przedsiębiorstwa126

. Osiągnięcie trwałej

przewagi konkurencyjnej pozwala wygrać rywalizację. Konkurencyjność regionów w dokumentach Unii Europejskiej jest pojmowana

dwojako. Stanowi ona: 1. Zespół cech decydujących o atrakcyjności regionu z punktu widzenia

lokowania w nim inwestycji i jako miejsca zamieszkania. 2. Wyraz przewagi technologicznej lub niższych cen produktów i usług

wytworzonych w regionie, w porównaniu z analogicznymi produktami i usługami w innych regionach

127.

124 T. Piecuch, Przedsiębiorczość…, s. 51. 125 A. Klasik, Przedsiębiorczość i konkurencyjność…, s. 22. 126 J. Rokita, Zarządzanie strategiczne. Tworzenie i utrzymanie przewagi konkurencyjnej, PWN, Warszawa 2005, s. 57-58; M. Gorynia, E. Łaźniewska, Kompendium wiedzy o konkurencyjności, PWN, Warszawa 2009, s. 55. 127 R. Broszkiewicz i in., Identyfikacja pojęć kluczowych, [w:] A. Klasik, Przedsiębiorczość i

konkurencyjność…, s. 216.

54

W badaniu związku między konkurencyjnością a rozwojem wygodnie jest

posłużyć się koncepcją konkurencyjności wywodzącą się z idei atrakcyjności.

Atrakcyjność regionu należy pojmować jako zespół przewag lokalizacyjnych, dopasowanie podaży zasobów regionu do potrzeb przedsiębiorstw i mieszkańców i

jako zdolność przyciągania inwestorów. Konkurencyjność regionów określana jako

ich atrakcyjność obiektywizuje sens tej kategorii, ponieważ wprowadza do oceny

konkurencyjności regionów kryteria zewnętrzne. Od strony zewnętrznej region należy postrzegać jako sumę szans i korzyści

uzyskiwanych przez użytkowników, a od strony wewnętrznej region zapewnia w

różnym zakresie podaż czynników, stwarza klimat i prowadzi politykę w stosunku do

biznesu oraz odpowiada na oczekiwania i potrzeby społeczne. Mocne strony regionu

stanowią jego siłę przyciągania do osiedlania się w nim i utrzymywania na obszarze

regionu przedsiębiorstw znajdujących się w stadium rozwoju, zapewniających jednocześnie mieszkańcom odpowiedni standard życia.

Literatura naukowa wyraźnie podkreśla, że konkurencyjność staje się coraz

bardziej czynnikiem rozwoju w ogóle, a rozwoju regionalnego w szczególności. Jeśli

przedsiębiorczość regionu można uznać za warunek konieczny rozwoju regionalnego, to konkurencyjność jest warunkiem wystarczającym

128. Literatura naukowa analizując pojęcie konkurencyjności w ujęciu regionalnym,

porównuje region z produktem o określonych cechach i walorach129. W analizie

konkurencyjności regionu zestawia się wybrane cechy, które są najistotniejsze dla

beneficjenta. Z punktu widzenia działalności gospodarczej ważnymi wskaźnikami są:

ekonomiczne uwarunkowania regionu (wartość produktu krajowego brutto

generowanego w danym regionie, wydajność pracy, napływ kapitału zagranicznego,

struktura gospodarki, otoczenie biznesu i inne), kapitał ludzki, działalność

samorządów terytorialnych (m.in. warunki życia, zdolność innowacyjna regionu). 3. Pomoc Unii Europejskiej w rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw

We wspólnotach europejskich już w latach siedemdziesiątych zaczęto

dostrzegać wzrost znaczenia sektora MSP. Głównym powodem prowadzenia

wspólnej polityki wobec MSP było przyjęcie programu budowy jednolitego rynku. W listopadzie 1986 r. Rada Wspólnot Europejskich przyjęła program działania

na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw. Przyjęcie programu uznawane jest za

początek kształtowania wspólnej (wspólnotowej) polityki MSP. Pomoc UE dla

rozwoju MSP w Polsce, określona w latach 1990-2004 w programie PHARE oraz SAPARD, wprowadzona została przez Polską Agencję Rozwoju Regionalnego, a następnie przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości

130. Założenia wspólnotowej polityki wobec małych i średnich przedsiębiorstw

wyrażane są w wielu unijnych dokumentach. Jednym z nich jest Europejska Karta Małych Przedsiębiorstw (European Charter for Small Enterprises), przyjęta w

128 A. Klasik, Przedsiębiorczość a konkurencyjność…, s. 49. 129 M. Gorynia, E. Łaźniewska, Kompendium wiedzy o konkurencyjności, Wyd. PWN, Warszawa 2009, s. 188-192. 130 E. Małuszyńska, B. Gruchman, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Wyd. PWN, Warszawa 2005, s. 230-232.

55

czerwcu 2000 r. na spotkaniu Rady Europejskiej w Portugalii. Określa ona główne

zasady polityki UE wobec małych i średnich przedsiębiorstw na najbliższe lata. Unia wspiera konkurencyjność przedsiębiorstw i usługi wsparcia dla

przedsiębiorstw w ramach kilku programów, z których najistotniejsze są: 1. IV Wieloletni Program na Rzecz Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości

(początkowo obejmujący okres 2001-2005, a następnie przedłużony do końca 2006 roku).

2. Siódmy Program Ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego (7PR).

3. Program ramowy na Rzecz Konkurencyjności i Innowacji (CIP). 4. Program Wspierania Biznesu.

IV Wieloletni Program na Rzecz Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości

131 to program będący kontynuacją inicjatywy unijnej – III Wieloletniego Programu dla MSP.

Nowy IV Wieloletni Program na Rzecz Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości

skupia się na następujących celach: p

wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw,

rozwijanie działań innowacyjnych oraz upowszechnianie technologii

informatycznych,

zharmonizowanie sieci wspierania biznesu, w szczególności ośrodków Euro

Info,

upraszczanie administracyjnych i prawnych warunków działania

przedsiębiorstw,

promowanie przedsiębiorczości jako cennej umiejętności życiowej,

poprawa dostępu małych i średnich przedsiębiorstw do finansowania. W ramach instrumentów służących poprawie dostępu MSP do finansowania

znajduje się m.in. Program Rozwoju Poręczeń. Obejmuje on cztery rodzaje gwarancji: gwarancje wzajemne, mikrokredyty, Equity Guarantees, pożyczki

gwarantowane (na zakup sprzętu IT, oprogramowania oraz przeprowadzenia szkoleń

promujących korzystanie z Internetu)132.

Szczególną rolę w realizacji kolejnych Wieloletnich Programów odgrywa sieć

Centrów Euro Info. W odniesieniu do małych i średnich przedsiębiorstw centra te nie tylko

udzielają informacji, lecz także wspomagają je w procesie integrowania się z

jednolitym rynkiem europejskim. Stanowią ponadto płaszczyznę nawiązywania

kontaktów handlowych oraz organizują wyjazdy na targi. Przedsiębiorcy mogą w

nich otrzymać dane dotyczące przetargów, dostępnych ofert współpracy,

prawodawstwa krajów członkowskich Unii Europejskiej itp. Kolejnym programem przeznaczonym głównie dla MSP jest Siódmy Program

Ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego (poprzednią edycją tego

programu był Szósty Program Ramowy ds. badań naukowych, rozwoju

technologicznego i prezentacji obowiązujący w latach 2002-2006, określany skrótem

131 Dokument dostępny na: http://www.ukie.gov.pl/HLP/files.nsf/0/951D8F609FA9Fa9f6EEC1256F4F0039D622/$file/2.pdf. 132 A. Skowronek-Mielczarek, Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania, C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 140-143.

56

6 PR). 7 PR natomiast będzie obowiązywał w latach 2007-2013, jest to więc program

siedmioletni, o budżecie wynoszącym prawie 54 miliardów euro, co przy obecnych

kosztach stanowi wzrost o około 63% w porównaniu z 6 PR. W ramach 7 PR można

wyróżnić następujące cele133:

wspieranie współpracy ponadnarodowej w zakresie badań i technologii,

zwiększenie dynamizmu, kreatywności i doskonałości europejskich badań

naukowych w pionierskich dziedzinach nauki,

wzmocnienie potencjału ludzkiego w zakresie badań i technologii (poprzez zapewnienie lepszej edukacji i szkoleń, zapewnienie dostępu do potencjału i

infrastruktury badawczej itp.),

zintensyfikowanie dialogu między światem nauki i społeczeństwem w

Europie,

wspieranie szerokiego stosowania rezultatów i rozpowszechniania wiedzy uzyskanej w wyniku działalności badawczej, finansowej ze środków

publicznych. Niezwykle ważnym programem, z którego (pośrednio) mogą korzystać

przedsiębiorcy sektora MSP, jest także Program Ramowy na Rzecz

Konkurencyjności i Innowacji (Competitiveness and Innovation Framework Programme 2007-2013 – CIP), który służy realizacji Strategii Lizbońskiej. CIP, ustanowiony 24 października 2006 r. Decyzją Nr 1639/2006/WE Parlamentu

Europejskiego i Rady, przewiduje działania wspierające innowacyjność (włącznie z ekoinnowacjami), poprawę dostępu do finansowania oraz usprawnienie świadczenia

usług okołobiznesowych w regionach. Program ten ma następujące cele:

zwiększanie konkurencyjności przedsiębiorstw, w szczególności MSP,

promowanie wszelkich form innowacji, w tym innowacji ekologicznych,

przyspieszenie tworzenia trwałego, konkurencyjnego, innowacyjnego

społeczeństwa informacyjnego o charakterze integrującym,

promowanie efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii

we wszystkich sektorach, w tym w sektorze transportu134. Kolejnym niezwykle istotnym programem unijnym jest Program Wspierania

Biznesu. Oferuje on pomoc organizacjom przedsiębiorców krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Program ten składa się z 4 części135:

Wspieranie organizacji reprezentujących przedsiębiorców oraz wspieranie firm branżowych (poprzez pomoc techniczną w zakresie organizacji, promocji, wdrażaniu sieci lub narzędzi informatycznych, organizacji szkoleń.

Wspieranie działań podejmowanych w sektorze tekstylnym w celu ułatwienia współpracy z firmami unijnymi tego sektora oraz dostosowania się do wymogów Wspólnoty.

133 Oficjalny portal internetowy 7 Programu Ramowego w zakresie badań i rozwoju technologicznego, www.kpk.gov.pl/7pr. 134 Decyzja nr 1639/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 2006 r. ustanawiająca Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji (2007-2013), art. 2. 135 A. Skowronek-Mielczarek, Małe i średnie…, s. 145.

57

Wspieranie organizacji reprezentujących sektor rolniczy – spółdzielni

rolniczych oraz innych organizacji rolników, świadczenie usług

informacyjno-doradczych na rzecz tych organizacji.

Wspieranie instytucji zajmujących się problematyką własności przemysłowej. Odrębną natomiast formę wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw stanowią

fundusze strukturalne. Jest to zdecydowanie najlepiej znana przez polskich przedsiębiorców możliwość otrzymania wsparcia.

Fundusze strukturalne to bardzo popularne wśród przedsiębiorców źródło

wsparcia. Lata 2004-2006 to pierwszy okres, w którym Polska korzystała ze środków

funduszy strukturalnych i Funduszy Spójności136.

1 stycznia 2007 r. rozpoczął się kolejny, wieloletni okres realizacji polityki

spójności z wykorzystaniem funduszy Unii Europejskiej. Polska w latach 2007-2013 będzie największym beneficjentem europejskiej polityki spójności, otrzymując

łącznie 67 mld euro. Łącznie transfery dla Polski będą stanowić ponad 20%

wszystkich środków finansowych przeznaczonych z budżetu UE na realizację polityki spójności. To o wiele więcej niż Polska otrzymała w poprzednich latach.

W okresie programowania w latach 2000-2006 istniały cztery fundusze strukturalne:

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,

Europejski Fundusz Społeczny,

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (funduszem strukturalnym jest tylko sekcja orientacji),

Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa. Z kolei w perspektywie finansowej 2007-2013 do funduszy strukturalnych

zalicza się Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Europejski Fundusz

Społeczny. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej został zastąpiony

Europejskim Funduszem Rolnym na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Podobnie przestał istnieć Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa, w miejsce którego

powstał Europejski Fundusz Rybacki. Polityka wsparcia sektora MSP, związana z wykorzystaniem funduszy

strukturalnych, została zapisana w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia na lata 2007-2013 (NSRO). Z racji jednak specyfiki unijnej nomenklatury warto zaznaczyć, że nazwa Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia jest nazwą urzędową

dokumentu określanego częściej mianem Narodowej Strategii Spójności (NSS). Jest to dokument strategiczny, określający priorytety i obszary wykorzystania oraz system

wdrażania funduszy unijnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

(EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności w

ramach budżetu Wspólnoty na lata 2007-2013137. Celem strategicznym NSS jest „tworzenie warunków dla wzrostu

konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości,

136 Dodatkowo w tym okresie kończyła się realizacja programów finansowych z funduszu

przedakcesyjnego Phare. 137 Informacje znajdują się na oficjalnych stronach funduszy strukturalnych – www.funduszestrukturalne.gov.pl, www.konkurencyjnosc.gov.pl oraz na stronie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego www.mrrr.gov.pl.

58

zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej,

gospodarczej i przestrzennej”138.

Cel strategiczny osiągany będzie poprzez realizację horyzontalnych celów szczegółowych. Zgodnie z zapisami NSS celami horyzontalnymi są:

poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej, budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej

podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski, podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym

szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług,

wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej i przestrzennej,

wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich.

Podział funduszy strukturalnych i Funduszy Spójności w Polsce w układzie poszczególnych programów operacyjnych przedstawia się następująco:

Program Infrastruktura i Środowisko – 41,9% całości środków (27,9 mld euro),

16 programów regionalnych – 24,9% całości środków (16,6 mld euro), Program Kapitał Ludzki – 14,6% całości środków (9,7 mld euro), Program Innowacyjna Gospodarka – 12,4% całości środków (8,3 mld euro), Program Rozwój Polski Wschodniej – 3,4% całości środków (2,3 mld euro), Program Pomoc Techniczna – 0,8% całości środków (0,5 mld euro), Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej (0,7 mld euro). Politykę rozwoju realizuje się przede wszystkim przy pomocy programów

operacyjnych oraz strategii rozwoju kraju, strategii sektorowych oraz planów wykonawczych.

Poza bardzo ważną kwestią alokacji finansowej, niezwykle istotna jest struktura dokumentów poszczególnych programów. Przedsiębiorcy, którzy planują ubiegać się o dofinansowanie, muszą wiedzieć, że poza głównym dokumentem, jakim jest Program Operacyjny, niezwykle ważny jest także dokument precyzujący zapisy programu o nazwie Uszczegółowienie Programu Operacyjnego, z tej racji, iż każdy program składa się z priorytetów, a priorytety z działań i poddziałań. Uszczegółowienie ma na celu doprecyzowanie kwestii, takich jak: możliwe do otrzymania kwoty dofinansowania, rodzaje projektów, na które można dotrzymać dofinansowanie itp.

Należy obserwować priorytety zawarte w poszczególnych programach, jakie działania będą w nich realizowane, jakie ilości środków będą dostępne oraz jakie procedury kwalifikacyjne będą obejmować. Jest to szczególnie ważne z racji częstych zmian, jakie zachodzą w ramach programów.

Ponadto każdy z programów oraz poszczególne ich priorytety mają często zupełnie odmienne kryteria i poziomy dofinansowania, dlatego też szczególnie ważne jest dokładne przemyślenie, do którego programu najlepiej wpisuje się projekt139.

138 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007, s. 40.

59

Podejście Unii Europejskiej szczególnie do MSP obrazuje Europejska Karta

Małych Przedsiębiorstw, która jest udokumentowaną deklaracją planowanej w tym

obszarze strategii. Karta ta przyjmuje zasadę, że małe przedsiębiorstwa stanowią

podstawę gospodarki europejskiej, powinny być postrzegane jako główne źródło

innowacji i mają stanowić główną siłę napędową społecznej i lokalnej integracji w

Europie. W Europejskiej Karcie Małych Przedsiębiorstw zdefiniowano zasady, których

przestrzeganie ma prowadzić do osiągnięcia założonych celów:

instytucje i przedstawiciele Unii Europejskiej powinni uznawać dynamiczne

zdolności MSP do przystosowywania się do zmian zachodzących na rynku,

należy podkreślać znaczenie MSP przy wspieraniu rozwoju regionalnego,

przedsiębiorczość należy uznać za produktywną i wartościową umiejętność

życiową na wszystkich szczeblach odpowiedzialności,

niepowodzenia należy uznać za coś naturalnego i nieodłącznie

towarzyszącego wszelkim inicjatywom, które nie są wolne od ryzyka,

niepowodzenie traktuje się głównie w kontekście możliwości gromadzenia

doświadczeń,

uznaje się wartość wiedzy, zaangażowania i elastyczności w nowej

gospodarce. Celem europejskiej polityki regionalnej w latach 2007-2013 jest umocnienie

solidarności UE poprzez dążenie do spójności gospodarczej i społecznej,

zmniejszające różnice w poziomie rozwoju poszczególnych regionów.

Podsumowanie

Reasumując, należy stwierdzić, że głównym instrumentem finansowym

wykorzystywanym przez Unię Europejską w celu wspomagania aktualnie

funkcjonujących przedsiębiorstw oraz motywowania do tworzenia nowych

przedsiębiorstw są fundusze strukturalne. Problematyka dotycząca funkcjonowania MSP, ich konkurencyjności i innowacyjności jest zabezpieczana poprzez Program

Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata 2007-2013. Należy podkreślić, iż dzięki uzyskaniu dostępu do europejskich funduszy

strukturalnych wiele polskich firm miało możliwość rozbudowy i modernizacji, a co

za tym idzie – poprawy konkurencyjności.

Bibliografia

1. Adamkiewicz-Drwiło H.G., Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości. Determinanty i

narzędzia zdobywania przewagi konkurencyjnej, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007. 2. Bańka M.S., Gołembski F., Fundusze Unii Europejskiej jako instrument wsparcia

konkurencyjności regionów oraz małych i średnich przedsiębiorstw, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2010.

139 M. Huczek, Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw przez Unię Europejską na

przykładzie Małopolski, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas, Zarządzanie, Zeszyt 2/2008, s.

14-20.

60

3. Broszkiewicz R. i in., Identyfikacja pojęć kluczowych, [w:] A. Klasik (red.), Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionalny, Wyd. AE w Katowicach, Katowice 2006.

4. Decyzja nr 1639/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 2006 r.

ustanawiająca Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji (2007-2013), art. 2. 5. Dokument dostępny na:

http://www.ukie.gov.pl/HLP/files.nsf/0/951D8F609FA9Fa9f6EEC1256F4F0039D622/$file/2.pdf.

6. Filipiak B., Ruszała J., Instytucje otoczenia biznesu. Rozwój, wsparcie, instrumenty, Wyd. Difin, Warszawa 2009.

7. Gorynia M., Łaźniewska E., Kompendium wiedzy o konkurencyjności, Wyd. PWN, Warszawa 2009.

8. Hess A., Promocja małej i średniej przedsiębiorczości w Unii Europejskiej, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007.

9. Huczek M., Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw przez Unię Europejską na przykładzie Małopolski, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas, Zarządzanie, Zeszyt

2/2008. 10. Klasik A., Przedsiębiorczość i konkurencyjność a rozwój regionalny, Wyd. AE w Katowicach,

Katowice 2006. 11. Kogut-Jaworska M., Instrumenty interwencjonizmu lokalnego w stymulowaniu rozwoju

gospodarczego, Wyd. CeDeWu, Warszawa 2008. 12. Kosiedowski W., Samorząd terytorialny w procesie rozwoju regionalnego i lokalnego, Wyd.

Dom Organizatora, Toruń 2005. 13. Kraśnicka T., Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej, Wyd.

AE w Katowicach, Katowice 2006. 14. Małuszyńska E., Gruchman B., Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Wyd. PWN,

Warszawa 2005. 15. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,

Warszawa 2007. 16. Pach J., Solińska M., Problem pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce po

akcesji do Unii Europejskiej, [w:] Z. Zioło, T. Rachwał (red.), Przedsiębiorczość w warunkach integracji europejskiej, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Kraków 2010.

17. Piecuch T., Przedsiębiorczość. Podstawy teoretyczne, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2010. 18. Rokita J., Zarządzanie strategiczne. Tworzenie i utrzymanie przewagi konkurencyjnej, PWN,

Warszawa 2005. 19. Skowronek-Mielczarek A., Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania, C.H. Beck,

Warszawa 2007. 20. Strużycki M., Przedsiębiorstwo. Rozwój. Region, Wyd. Difin, Warszawa 2011. 21. Targalski J., Francik A., Przedsiębiorczość i zarządzanie firmą, Wyd. C.H. Beck, Warszawa

2009. 22. www.funduszestrukturalne.gov.pl. 23. www.konkurencyjnosc.gov.pl 24. www.kpk.gov.pl/7pr. 25. www.mrrr.gov.pl.

DEVELOPMENT OF SMALL AND MEDIUM-SIZED

ENTERPRISES UNDER THE SUPPORT OF EUROPEAN

UNION FUNDS

Summary: The role of small and medium-sized companies in the local and regional devolopment is discussed in the article. It presents The European Union policy concerning small and medium-sized companies. Moreover, it shows the principles of granting the support for the companies. Key words: small and medium enterprises, development of the company, support the development, EU funds, support programs