RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNAconstruktor.com/images/edukacja_eko/roznorodnosc_biologiczna.pdf ·...

RÓŻNORODNOŚĆBIOLOGICZNA

Różnorodność biologiczna to życie, nasze życie

broszura-roznorodnosc_korekta.indd 1broszura-roznorodnosc_korekta.indd 1 4/21/10 5:01 PM4/21/10 5:01 PM

www.mos.gov.pl

ul. Wawelska 52/5400-922 Warszawa

Opracowanie: Ministerstwo Środowiska00-922 Warszawa

Zdjęcie z okładki: Bieszczady

Kampinoski Park Narodowy


Park Krajobrazwowy Doliny Bobru

SPIS TREŚCI

1 RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA TO ŻYCIE, NASZE ŻYCIE 2

2 PARKI NARODOWE CHRONIĄ RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNĄ 4

3 INNE FORMY OCHRONY PRZYRODY 7

4 NATURA 2000 – JAK EUROPA CHRONI SWOJĄ RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNĄ 10

5 ROLNICZA RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA 12

6 CITES PRZECIWKO MIĘDZYNARODOWEMU HANDLOWI DZIKIMI ZWIERZĘTAMI

I ROŚLINAMI GATUNKÓW ZAGROŻONYCH WYGINIĘCIEM 14

1


Rzekotka drzewna

1 RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA TO ŻYCIE,NASZE ŻYCIE

Różnorodność biologiczna jest inspirującą i ekscytującą opowieścią – o życiu i systemach, które to życie podtrzymują.Twoje życie jest różnorodnością biologiczną i różnorodność biologiczna jest Tobą. Twój organizm składa się prawie ze stu bilionów komórek i jest połączony ze wszystkim wokół Ciebie, jak również z bardziej odległymi elementami wszechświata w jeden system. Elementy różnorodności biologicznej dostarczają Ci drewna i surowców roślinnych niezbędnych do produkcji mebli, paliw. Regulują klimat, zapobiegają powodziom i przetwarzają odpady, tworzą nowe komponenty i składniki chemiczne, z których produkowane są leki. Możesz w znacznym stopniu korzystać z różnorodności biologicznej w sposób naturalny, bez wyrażania swojej wdzięczności. Jest to tak oczywiste, że łatwo można zapomnieć, że różnorodność biologiczna jest wokół Ciebie, że jesteś jej częścią i nie możesz bez niej żyć.

2


Park Krajobrazowy Doliny Narwi

Wkład różnorodności biologicznej do Twojego życia jest nie tylko praktyczny i fizyczny, ale również kulturowy. Różnorodność świata przyrodniczego stanowiła nieustające źródło inspiracji w ciągu całej historii rodzaju ludzkiego, wpływając na tradycje i rozwój naszego społeczeństwa oraz na dostarczanie podstawowych dóbr i usług, na bazie których rozwinął się handel i została zbudowana gospodarka. Utrata kolejnych gatunków zmniejsza nasze szanse przetrwania. Wspaniała, bogata różnorodność świata przy-rodniczego jest stale niszczona na skutek działalności człowieka. Wyrąb lub wypalanie lasów, likwidowanie lasów namorzynowych w strefie międzyzwrotnikowej, intensywne rolnictwo, obciążenie zanieczyszczeniami środowiska, nadmierny połów ryb czy wpływ zmian klimatu – to czynniki negatywnie wpływające na różnorodność biologiczną.

Źródło: strona www.mos.gov.pl/bioroznorodnosc

3


Białowieski Park Narodowy

2 PARKI NARODOWE CHRONIĄ RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNĄ

Parki narodowe to miejsca, w których staramy się chronić różnorodność biologiczną. Jest ich w Polsce dwadzieścia trzy. Zajmują łączną powierzchnię ponad 317 tys. ha, co stanowi około 1% obszaru kraju. Wyróżniają się szczególnymi walorami przyrodniczymi, ale także naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi. Parki narodowe, w których rośliny i zwierzęta mogą swobodnie żyć i rozmnażać się, służą ochronie gatunków. W ten sposób zachowujemy bezcenne zasoby genetyczne i krajobrazowe. Zyskujemy też możliwość obserwowania zjawisk i procesów przyrodniczych.

Polskie parki narodowe mają duże znaczenie dla ochrony przyrody również w skali międzynarodowej. Świadczy o tym fakt przyznania dwudziestu jeden z nich kategorii II (Park Narodowy) według międzynarodowej klasyfika-cji IUCN Protected Area Management Categories. Białowieski Park Narodowy uzyskał status Obiektu Światowego Dziedzictwa UNESCO, a także wraz z Bieszczadzkim PN Dyplom Europy. Zdecydowana większość naszych parków narodowych stanowi ważne w skali europejskiej ostoje ptaków (Important Bird Areas, IBA). Osiem parków to rezer-waty biosfery UNESCO (Man and Biosphere, MaB). Siedem posiada status obszarów wodno-błotnych wpisanych na listę konwencji RAMSAR. Wszystkie są obszarami Natura 2000 wyznaczanymi na poziomie europejskim dla ochrony siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin i zwierząt.

IUCN – Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów to międzynarodowa organizacja zajmująca sięochroną przyrody. „Misją IUCN jest wpływanie, zachęcanie i pomaganie społeczeństwom całego świata w dziele ochrony integralności i różnorodności przyrody oraz osiągnięcie sprawiedliwego i ekologicznie zrównoważonego korzystania z zasobów naturalnych” (źródło: polska strona IUCN).

4


Zimorodek

OBSZARY ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA UNESCOObszary objęte szczególną ochroną UNESCO ze względu na ich unikatową wartość kulturową lub przyrodniczą dla ludzkości, spełniające określone kryteria. W przypadku obszarów przyrodniczych mogą to być tereny obejmujące wyjątkowe zjawiska przyrodnicze lub tereny naturalnego piękna, środowiska przyrodnicze ważne dla ochrony różnorodności biologicznej, ilustrujące istotne etapy w historii planety (ślady dawnego życia, procesy geologiczne itp.), przedstawiające przykłady ważnych dla ewolucji procesów ekologicznych i biologicznych.

Jedynym obszarem na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości w kate-gorii obiektów przyrodniczych w Polsce jest Puszcza Białowieska. Odpowiedzianość za puszczę dzielimy z Białorusią, po której stronie znajduje się znacząca część tego obszaru. Przyroda nie zna granic.

5


Gil

Ostoje ptaków (Important Bird Areas, IBA) – miejsca wyróżniające się z otoczenia tym, że występują tam ptaki szczególnie cenne, lub tym, że jest to obszar niezwykle licznie zasiedlany przez ptaki. Są to miejsce kluczowe dla ochrony ptaków. Obecnie na całym świecie wytypowano juz ponad 10 000 ostoi ptaków, w prawie 200 krajach. Tereny te tworzą sieć obszarów, dzięki której możliwa jest efektywna ochrona ptaków, a w szerszym aspekcie ochrona całej różnorodności biologicznej (źródło: www.ostojeptakow.pl).

Rezerwaty biosfery (Man and Biosphere, MaB) – obszar chroniony zawierający cenne zasoby przyrodnicze.

Konwencja RAMSAR – Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego. Konwencja weszła w życie 21 grudnia 1975 roku. Jej celem jest ochrona i utrzymanie w niezmienionym stanie obszarów określanych jako „wodno-błotne”. W szcze-gólności chodzi o populacje ptaków wodnych zamieszkujących te tereny lub okresowo w nich przebywające.

6


Słowiński Park Narodowy

3 INNE FORMY OCHRONY PRZYRODY

Oprócz Parków Narodowych istnieją także inne formy ochrony przyrody. Wśród nich można wymienić:

Rezerwaty przyrody, które obejmują obszary zachowane w sta-nie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i sie-dliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, na-ukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi;

Parki krajobrazowe obejmujące obszary chronione ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe, służą zachowaniu, popularyzacji tych wartości w warunkach zróżnicowanego rozwoju;

Obszary chronionego krajobrazu to tereny chronione ze wzglę-du na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe z uwagi na możliwość zaspokajania potrzeb związa-nych z turystyką i wypoczynkiem lub pełniące funkcję korytarzy ekologicznych. Obszary takie obejmują pełne jednostki środowi-ska naturalnego, takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska;

Pomniki przyrody są to pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrod-niczej, naukowej, kulturowej, historycznej bądź krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów. Pomnikami przyrody ożywionej mogą być krzewy lub drzewa odznaczające się sędziwym wiekiem, wiel-kością, niezwykłymi kształtami, natomiast pomnikami przyrody nieożywionej mogą być na przykład głazy narzutowe oraz intere-sujące formy powierzchni ziemi, jak źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki;

7


Stanowiska dokumentacyjne – mogą to być ważne pod względem naukowym i dydaktycznym miejsca występowania form geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych. Stanowiskami dokumentacyjnymi mogą być także miejsca występowania kopalnych szczątków roślin lub zwierząt;

Użytki ekologiczne to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub sezonowego przebywania. Istotnym powodem tworzenia użytków ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną niewielkich powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem przyrodniczym. Nie mogły one być objęte ochroną rezerwatową ze względu na niewielką powierzchnię i zazwyczaj mniejszą rangę ich walorów przyrodniczych;

Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe to fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne;

Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanuochrony dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz siedlisk gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. W celu ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzybów objętych ochroną gatunkową bądź ostoi, miejsc rozrodu i regularne-go przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być ustalane strefy ochronne. W stosunku do gatunków zwierząt, roślin i grzybów objętych ochroną gatunkową wprowadzane są zakazy m.in. zabijania, okaleczania, chwytania, przetrzymywania, niszczenia, zbierania, zrywania, niszczenia ich siedlisk.

Oprócz wymienionych form ochrony przyrody istnieją również prywatne obszary chronione. Właściwie każdy – osoba prywatna, nieformalna grupa osób albo stowarzyszenie może zakupić cenny przyrodniczo fragment terenu i na własną rękę prowadzić tam zabiegi ochronne. Zdarza się, że gminy same przekazują grunty na takie cele. Oczywiście tego typu działania wymagają odpowiedniej wiedzy, wskazane są więc konsultacje z doświadczonymi przyrodnikami.

8


Skała „Prządki” w Korczynie

9


Sople

4 NATURA 2000 – JAK EUROPA CHRONI SWOJĄ RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNĄ

Na obszarach Natura 2000 nie obowiązują z góry sprecyzowane zakazy i ograniczenia. Sieć Natura 2000 wpro-wadza inne niż tradycyjna ochrona przyrody rozwiązania. Ochrona polega na właściwym, elastycznie dostosowa-nym do lokalnych uwarunkowań użytkowaniu zasobów przyrodniczych. Natura 2000 to partnerstwo człowieka z przyrodą. Takie podejście otwiera nowy etap w realizacji idei rozwoju zrównoważonego. Podstawowym celem Natury 2000 jest zatrzymanie procesu utraty różnorodności biologicznej na kontynencie europejskim w perspek-tywie najbliższych lat i, co za tym idzie, zapewnienie naszemu gatunkowi dobrych warunków życia i rozwoju.

10


Sieć Natura 2000 to unikalne w skali świata przedsięwzięcie na rzecz ochrony różnorodności biologicznej Europy. Zakłada objęcie ochroną około 200 najcenniejszych i zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych i ponad 1000 rzadkich i zagrożonych gatunków. W ten sposób mieszkańcy Europy chcą zapewnić przyrodzie trwały i właściwy stan ochrony. Kraje członkowskie tworzące sieć Natura 2000 w podobny sposób zarządzają obszarami chronionymi i wspólnie troszczą się o odpowiednie środki finansowe i promocję. Tak bliska współpraca międzynarodowa to właśnie dowód na unikalny charakter projektu.

Wdrażanie sieci Natura 2000 jest obowiązkowe we wszystkich 27 krajach członkowskich Unii Europejskiej. To trudne wyzwanie, ponieważ wprowadza obowiązek brania pod uwagę ochrony przyrody we wszystkich procesach decyzyjnych. W ten sposób europejskie społeczeństwo chce zachować zasoby przyrodnicze dla przyszłych pokoleń.

11


Tatrzański Park Narodowy

5 ROLNICZA RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA

Szacuje się, że w ciągu ostatnich stu lat wyginęło na świecie ponad 75% odmian roślin użytkowych i 1000 ras zwierząt gospodarskich. Dzisiaj jedynie dwanaście odmian roślin i pięć ras zwierząt gospodarskich w 70% zaspokaja nasze potrzeby żywieniowe. Blisko połowę roślinnych produktów żywnościowych na świecie dostarczają tylko cztery gatunki roślin: ryż, kukurydza, pszenica i ziemniaki.

Na skutek rozwoju cywilizacji i spadku udziału rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego zmniejsza się obszar gruntów rolnych na świecie. Wzrasta udział gospodarstw rolnych nastawionych na jak największą produkcję, często nieuwzględniającą wymogów środowiska przyrodniczego i stanowiącą duże zagrożenie dla różnorodności biologicznej. Nieliczne wysokopienne gatunki wypierają setki rodzimych tradycyjnych odmian, dostosowanych do lokalnych warun-ków, odpornych na choroby i niekorzystne warunki atmosfe-ryczne. Powodują konieczność stosowania zwiększonej dawki nawozów i środków ochrony roślin, wysokobiałkowych pasz, antybiotyków i hormonów. Znacząco wpływają na zwiększe-nie poboru wody, erozję gleb i zwiększoną emisję dwutlenku węgla.

Pojęcie rolniczej różnorodności biologicznej obejmuje zarówno dziko żyjące na terenach rolniczych gatunki roślin, grzybów i zwierząt, jak i wszystkie żyjące organizmy powstałe w wyniku działalności człowieka w ciągu wielowiekowego procesu rozwoju rolnictwa: gatunki i odmiany roślin uprawnych, gatunki i rasy zwierząt hodowlanych oraz związane z nimi mikroorganizmy. Dzięki tej różnorodności człowiek miał zapewniony dostęp do pożywienia oraz możliwość zaspokajania potrzeb w zakresie odzieży, materiałów budowlanych, mebli, lekarstw, kosmetyków.

12


Okolice Żelazowej Woli

W Polsce, w przeciwieństwie do innych krajów europejskich, obszary rolnicze charakteryzują się bogatą mozaiką siedlisk i stosunkowo wysoką różnorodnością biologiczną wynikającą ze stosowanych do tej pory tradycyjnych form gospodarowania. Jednakże postępująca modernizacja polskiego rolnictwa stwarza zagrożenie dla miej-scowych populacji zwierząt gospodarskich i starych odmian roślin użytkowych. W celu zachowania rolniczych zasobów genetycznych prowadzone są prace przez Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie oraz Instytut Zootechniki w Krakowie. Poza ochroną zasobów genetycznych w bankach genów, ogrodach botanicz-nych i zoologicznych niezwykle istotne jest zachowanie bogactwa uprawianych roślin i zwierząt w gospodar-stwach rolnych, czyli tzw. ochrona in situ. Sprzyjają temu zmiany wprowadzone we wspólnej polityce rolnej UE poprzez system programów rolnośrodowiskowych stymulujących proekologiczne działania na obszarach rolni-czych oraz wspierających ochronę zasobów genetycznych dla wyżywienia i rolnictwa.

Wspólna polityka rolna UE to wszystkie przedsięwzięcia dotyczące sektora rolnego, podejmowane przez Wspólnotę Europejską. Obejmuje: rolnictwo, leśnictwo, uprawę winorośli oraz ogrodnictwo.

13


Niepylak Apollo na pszonaku pienińskim

6 CITES PRZECIWKO MIĘDZYNARODOWEMU HANDLOWI DZIKIMI ZWIERZĘTAMI I ROŚLINAMI GATUNKÓW ZAGROŻONYCH WYGINIĘCIEM

Od ponad dwudziestu lat Polska jest stroną CITES – Konwencji Waszyngtońskiej o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem. Do dzisiaj 175 państw z całego świata zobowiązało się przestrzegać zasad opisanych w tym dokumencie. To bardzo istotne – ochrona dzikich zwierząt i gatunków zagrożonych wymaga międzynarodowej współpracy w skali całego globu.

Głównym celem CITES jest ochrona roślin i zwierząt, które są lub mogą stać się zagrożone wyginięciem. Przewóz i komercyjne wykorzystanie okazów CITES są możliwe, jednak tylko po spełnieniu wymogów określonych w prze-pisach. CITIES dotyczy nie tylko żywych okazów. Ustalone w nim zasady odnoszą się również do trofeów, skór, wyrobów skórzanych, koralowców, muszli, wyrabianych z nich biżuterii i pamiątek, żywności, leków, wyrobów z kości słoniowej, rogu nosorożca czy drewna. Jedynym kluczem jest wykorzystanie w produkcie gatunku objętego przepisami.

14


Żółw błotny

Niektóre gatunki udaje się uwolnić ze stanu naj-większego zagrożenia, podczas gdy sytuacja innych, niestety, ulega pogorszeniu. Jest to po-wód, dla którego CITES stale się zmienia, a lista gatunków może być korygowana. Także rozwój cywilizacji stawia przed CITES nowe wyzwania, chociażby konieczność uwzględnienia handlu interneto wego. W każdym kraju, który przyjął CITES, do monitorowania handlu dzikimi zwie-rzętami i roślinami gatunków zagrożonych wygi-nięciem wyznacza się „Organ Zarządzający” (w Polsce jest nim Minister Środowiska) i Organ Naukowy (w Polsce jest nim Państwowa Rada Ochrony Przyrody) oraz służby egzekwujące (na przykład Służba Celna, Policja).

Wszystkie państwa członkowskie UE przyłączyły się do CITES. W rozporządzeniach unijnych przy jęto przepisy ostrzejsze niż obowiązujące pozostałych członków CITES. Zaostrzenia te dotyczą m.in. handlu wewnętrznego, wydawania zezwoleń, sta-tusu ochronnego gatunków oraz zakazu wwozu gatunków z tych państw, w których zrównoważone ich pozyskiwanie jest wątpliwe.

15


Całus mazurka i dzwońca

Więcej informacji:

www.mos.gov.pl/bioroznorodnosc

www.mos.gov.pl/cites-ma

www.cites.org

http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/

www.cbd.int

16


Ryś


RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNAconstruktor.com/images/edukacja_eko/roznorodnosc_biologiczna.pdf ·...

Documents

Transcript of RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNAconstruktor.com/images/edukacja_eko/roznorodnosc_biologiczna.pdf ·...