Roman Leke Zaharia

8/7/2019 Roman Leke Zaharia

1/278

1

Pjeter Gjoni

LEK ZAHARIA

Roman historik

Lezh, 2010


2/278

2

Titulli: Leke Zaharia

Autori: Pjetr Gjoni

Recensent:

Redaktor: Kujtim DashiKorrektor letrar: Ndoc Shaba

Punimi n kompjutr:Valmira Gjoni

Koprtina dh faqosja:Ndoc Shaba

T gjitha t drjtat jan t autorit.

Shtpia Botuese HELENA KADARE

SHKODER 2010


3/278

3

Rnia Simon Zaharise Altisferit

Nj bllok i madh, i gjat, i palosurqndron mbi tavolinn e gjate e t hapurduke u shtrir mbi siprfaqn e saj ku

flett e zverdhura jan plotsuar meshkrimin latin. Tek lexojm na habit faktipse jan shkruar n gjuhn latin, kur ajo,as n djepin e saj nuk sht folur dhe


4/278

4

shkruar q nga shkulli i shtat.Shfletojm e lexojm e shkrimi na trheq,na bn q ta vazhdojm leximinpanderprer. Ai fillon me nj histori tshkruar pr familjen feudal Zaharia e

cila ishte e vjetr, por q pr fat t keqnuk ishte shtuar me meshkuj. Kishte pasvajza t bukura e t zgjuara, megjithseishte m shum prona, disa prej tyrekishin shkuar si prike pr vajzat.Megjithat, shekulli i katrt i mijvjearitt dyt e gjen shum t pasur, bile aq tpasur e t fort ushtararkisht, sa ishinbr mbrojts t Arbris. N ditarlexohen n radh t par emrat e prijsve

duke filluar m Par Zaharin, jo se kyishte ai q e krijoi principatn, kishteemrin t till dhe ky ishte fillimi i ditaritdhe sipas shnimeve kishte br emrpara opinionit, ishte ruajtur n kujtesn enjerzve. Parit i ishte br nj portretfizik dhe moral duke treguar pak gjra prjetn e tij e veprimtarin si prijs, pastajai kishte shkruar vet pr principatn dhepr familjn feudale, s cils i kishte br

gjeneologjin. Ca shnime kishte brSapjana, gruaja e Parit, e cila kishteshkruar shum pr t shoqin e fare pakpr jetn e saj. Ndrpritej pr disa


5/278


6/278

6

shkalln e par, kurse shkalln e dyt ekishin pagzuar me emrin e fisit Bardhaj,e cila qndronte si brez mbajts n trupine malit, kurse posht n kodrat rrzfushs ishin ngulur lagjet e bukura t

palokajve n Lindje, t sumajve n qendrdhe t Skarramanit n prndim, t cilat iqndronin si prparse e qendisur mezbukurime shumngjyrshe.

N qytet hynin tri rrug, ajo q hyntnga lindja vinte nga Kallmeti, Troshani,Krajni, e dyta vinte nga Blinishti, kurse etreta formohej nga bashkimi i rrugve teKrythes, Motrit, Narait e Hajmelit.Megjithse i rrnuar disa her nga

barbar t ardhur nga Lindja dhePerndimi, isht br nj qytet shum ibukur dhe n trsin e ndrtimit dukej sinj kshtjell gjigande q i kishtethemelet n kodrat rrz fushs, kursebedenat m tej n afrsi t majs, e cilamori emrin e kishs q u ndrtua n ktvend. Pran kroit Simon Zahariaprfundoi s ndrtuari nj kulldykatshe, e cila kishte shum vite q

ishte nisur, por nuk kishin vazhduarpunimet. I kishte dhn fund dhe gzohej,kur kalonte fundjavat atje me ver,frutae perime. Aty vinte pr qetsi s bashku


7/278

7

me iljetn, gruan e tij t bukur, vinte prtiu gzuar vendit ekzotik dhe t vetmuarn skaj t qytetit, ku nuk ishte askushprve asaj q i ngroht shpirtin medashuri dhe me ndjenja fisnike duke i

larguar nga mendja hallet e telashet,streset e kokarjet, duke u ngrohur dheme bukurin e natyres e t iljets. Parasyve i dilte shpati i gjelbruar q vinteduke zbritur shkall - shkall, deri tefusha e gjr q shkonte nga rrza e malitderi buz Drinit, n Bab, Gramz, Zojz eGjader e prtej Drinit vinte mali i Kuklitdhe i Kakarriqit me gur glqeror me njdiferenc t vogl lartsie me at t

Saps. E ngroht kjo bukuri e fushs sbegat, kthente syt e shikonte afr, dielliishte aty, e prqafonte e puthte tdashurn e cila i shrbente me trndjenjat e bukurin e shpirtit, jo kurr sishrbtore se do ta fyente, por memadhshtin e shpirtit pr shokun ezemrs n jet t jetve. Ajo gjendejgjithnj aty ku dshironte ai, ashtu sidonte ai, shrbente sipas shijeve t tij, i

servirte pijet e ushqimet pr t plotsuardshirat e tij, zhvishej dhe qndronte nkrevat si dshironte ai, dashuronte evepronte pr dshirat e tij. Pra ajo


8/278

8

fundjav q kalonte atje ishte vetm prtu knaqur me iljetn, pa hyr asgjndrmjet tyre, asnj problem, asnjmendim, vetm dy trupa t harlisur, dymendje t shkputura nga trsia e jets

jasht, dy zemra t prqndruara teknjra tjtra. Kto qndrime e respektepr burrin i bnt kudo, n do mjedis,kur vinin miq apo prijs t ndryshm, sat ardhurit kujtonin se ajo ishtesherbtore e Simonit, por n takimetzyrtare ndryshonte gjithka se ajoqndronte n krah si zonj oborri,dgjonte vizitort, jepte mendime tvyera, e bnte vlersime t muara t

cilat prijsi i zbatonte, sa q nj pjestjetr vizitorsh q i njihnin vetm nkto takime, mendonin se ajo e mban memendje t freskt Simonin, jo vetm prbukurin, dashurin, por edhe memenurin e veprimin e pjekur. Prandaj,sa ishte e dashuruar, e prkushtuar ndajburrit, po aq ishte e respektuar dhe eshtrenjt. Kishte nj reciprocitet nmarrdhnit midis tyre, sa prbnte nje

bukuri t rrall njerzore. Ai mallohj prt, kur shkont n btja apo n udhtimt largta, sa nuk i rrihj. Kur kthhj


9/278

9

drgont prpara lajmtarin pr ttrguar ardhjn, kurs ajo vishj si nus.Shpsh thosht:

dh kur t jm thyr n mosh, prSimonin do t mbtm nus.

Kshtu prgatitj pr ta pritur dukrrgulluar shtpin, prgatiturshrbtort, fmijt gjithka, dilt tkporta oborrit prist t vint ai. aivint i prmalluar, zbrist nga karroca,vrapont si fmij drjt saj,prqafohshin n sy t t gjithv, i fustkrahun nganjhr mrrt hopa nkrah ngjitj n sallonin madh, hyntn dhomn gjumit q isht ngjitur,

shtrint mbi krvat, ulj pran,mbulohshin m arafin kuq, nn tcilin dgjohshin gu- gut pllumbavt dashuruar dh jasht gurgullima kroit.Simonit shpsh i prfytyrohj nata par martss pikrisht ktu, n kt sallon,n kt dhom n t cilin ishin bashkuarpr hr t par kroi kisht ndaluarrrjdhjn kisht dgjuar gu-gut parat tyr. dh athr mori hopa nga

karroca q i sillt nga dasma n Bardhaj, ngjiti n sallonin madh, prqafoi trmall, madj m tj si i harlisur i tha tzhvishj ajo hoqi rrobat trasha t


10/278

10

zadrimors, hoqi trikon vrdh dhmbti mbuluar vtm m nj plhurtransparnt mndafshi nga ciladallohshin kmbt mrkullushm,kofsht drjta, ajo pjs intim

paprkshm, bli i holl, gjoksi sikurkisht vn dy kokrra moll q vininarom ndjnj ngacmus prmashkullin dh prfundont n qafn gjat t lmuar q rrthohj nga njlidhs kuq m dy tufa t cilat Simonii kapi m gishtat tij iljta i tha:Trhiq! Rroba transparnt ra posht kurs

djaloshin pushtoi malli pshi. O

Zot, sa mir sht dh futi ndhomn gjumit ajo rroku pr qafduk i lidhur trupin m kmbt saj.Kur uli mbi krvat, pa s pjstintim ishin prsri t mbuluara mplhur mndafshi akoma m t imt,krjt transparnt dh t lidhura mpnj t vrdh, po m dy tufa, t cilatishin vndosur n ms t dy gjinjvsikur scils i takont njra. Simoni i

kapi tufat dh ajo i tha prsri titrhiqt. Para syv t tij doli gjoksi iprkryr mbi t cilin mbshtti buztdh i gudulisi m mjkr, kurs ajo


11/278

11

rroku m duar dh uli sipr vts, gu-gut pushuan kurs kroi vazhdontgugullimn prjashta ifti vazhdontn kstazn tyr duk prjtuargzimin pamas dh shuar dh

psht biologjik, por ajo nat mbahjmnd pr do vprim ndjnj tshfaqur q nuk isht thn m fjal,por isht nnkuptuar. Simoni iljtashpsh kalonin fundjavat qta pr tkujtuar dh mundsisht pr t vpruarsi natn par. iljta gjithnj vishj sinus pr ta pritur, q vts dh atij t'ikujtont at nat q dashuria t mbtjgjithnj frskt, pavarsisht s

mosha bnt punn saj, por ndjnjat isht linj paprkur, si athr, mbushur m mall, m ndjnjgufus, shprthys ngrthys, pornganjhr grshtohj dh mpsht.

N ndonj fundjav, vanrisht kurprist miq apo t afrm, ai vndost tqndront n Bardhaj, nj lagj mrkullushm n ms t gjlbrimit, m

uj ans s rrugs, m rn kndshmt mollv, t rrushit t pjkur, t lulvshumngjyrsh, t trndafilav borzilokut t oborrv. Lajmront


12/278

12

iljtn s do t qndront n ms tqyttit ajo nusrohj, hipt n karroc vint aty, prijsi i gzohj bukuris,sjlljs, finss, mblsis s sajfmror, prqafont dh mbshtst

kokn n gjoks t saj ajo gzohj shprthnt si gjthja pranvrs sshpirti i gufont. Dilnin shtitj nprlagj vrnin kopshtt, pmt trinatkur rritnin mndafshin. Ai ngazllhj kurmndont s aty krimbat kthhn nfshikza m pas dilt ajo fij holl ndj plhura transparnt m t cilniljta mbulont pjst intim fmror.Shtisnin, takonin njrz, vizitonin

familj prsri i trhiqnin trinat rritjss mndafshit. I uront grat dh burratpor dh uditj s kisht udhtuarshum, por askund nuk kisht gjturndj t mndafshit si zadrimort. Vtmn, i kisht thn burri i ditur, GrilBardhi, kultivojm s bashku m ato qjan si n, brgabunasit, Shstani, Ljarja,rrthinat Tivarit t Liqnit tShkodrs, por zadrimort shquhn.

Prijsi i Ulqinit pati drguar n Rom njkostum t plot m kmish pshqir tcilt ruhn m fanatizm n salln objktv t popujv t ish Prandoris


13/278

13

Romak. Ktu u gzohj shtitjv,bukuris s qyttit natyrs s zbukuruarnga njriu, shpirtit civil t ktij populli,pllumbav q rrinin mbi pm shpshulshin dh mbi supt kujdstarv t

tyr, duk br nj gu-gu duk u ngjiturprsri n pm. Ky princ nuk kishtvanti sjlljj vtm n familj, por ntr mjdist njrzor q puna udhhiqt. Isht prsonalitt n takimtm t huajt n krah kisht at zonj qtrhiqt cilindo m pamjn sajmahnits, sikur gjithmon kishtmbtur nus m fjaln mnur q flist,m sjlljn hijshm t njriut t

dukuar saq shpsh trhiqt vmndjnvtm m mimikn saj. Prijsi isht ithjsht m bashkqyttart tij, mfshatart, puntor hokatar, shok idashur m ushtart, kolg m vasalt,mik m prijsit. Kisht drjtuar mmnuri zotsi sa jo vtm kishtruajtur pronat lna nga paraardhsit,por dh i kisht shtuar ato. Pr tr ktokisht mbtur prijsi madhor i Arbris,

s u gjndj shpsh miqv t tij prballtrysniv barbar q vinin t shuaninlakmit tyr t shkatrronin fshatra qytt t tra. I gzohj do pllmb


14/278

14

tok t tij, por Sapa isht tra pranishm brnda tij, saq nganjhr qvnt n Blinisht, Kakarriq apo Bab,hidht syt andj prmallohj dukzbritur mndimin n tri shkallt gjigand

t qyttit. Kur kthhj nga fusha bgat,i lodhur nga vapa apo t ftohtit, ndaljatj posht ku ishin br tri lagj vrttprrallor. Ai qndront atj t palokajt,ku prroi i lugut t malit bint nga njshkmb m lartsi 5-6 mtra duk krijuarnj ujvar mrkullisht t bukur, s cilsi gzohshin fmijt s bashku miljtn, q ajo nuk kisht t ngopur mkt vnd. Kisht punuar m shrbtort

pr ta zbukuruar vndin rrth pllgut tvogl ujor q kisht krijuar ujvara dukvn drur zbukurus, lulshumngjyrsh m tj dardh, moll,zrdli, arr, kim, shg, fiq, pak hardhi gjithssi nj pmtor vogl m tgjitha llojt pmv q bhn n ktvnd t bgat. Shpshhr atymblidhshin m t dashurit, m miqt, poriftin trhiqt m shum priudha

lulzimit t pmv sa ngazllhshin ngaharlisja bimv nga mnyra ndrrimit, duk krijuar dh atariprtritjn ciklik t qnis ashtu si


15/278

15

njrzit. Shpsh shkonin aty t ujvara ulshin duk soditur s afrmi pmt mbushura plot prplot m fruta. Thuhjs iljta, m kmbnguljn Simonit, ikisht pozuar nj piktori vtm m rrobat

brndshm t bra prj mndafshi artistit i isht dukur si n lashtsi dh josi n msjt, por kto zona ishin mjaft tzhvilluara m njrz t puns tprhapjs prvtsimit t s rs, svt ifti princror sht shmblltyra ktij zhvillimi dh mancipimi.

N tr pamjn jts s tijfamiljar, miqsor princror, Simoniisht n pozicionin njriut t aft,

fatmir, puntor drjtus i shklqyr,mjshtr n sjlljn n familj n trmjdist puns t drjtimit. Kisht njgrua q ia kisht gazmuar jtn, fmijt mrkullushm sa m t drjtcilsohshin si qyttart m t mir prtr vprimtarin tyr pa implikuarasnjhr prijsin, isht br pronari m imadh i Arbris mund t thmi s dhmatj m m t fuqishmit gjith

gadishullit. Gzont rspkt n tropinionin si prijs ushtarak i zoti, po aq sinjri i dashur dh i sjllshm m t gjith.Kurr nuk kisht ngritur zrin, kurr nuk


16/278

16

kisht lshuar fjal t gra, bil dhnjrzit thonin s si ka mundsi qPrndia i ka dhn kaq shum virtyt, ka pasuruar, i ka dhn nj familj q dota kisht zili cilido, sikur ti kisht

shprndar m drjt t mirat t kqijat!Por, nj mbrmj, pas lutjs n kapln lagjs s palokajv, ipshkvi kisht thns Prndia u jp t gjithv t mira, porjo t gjith i marrin, i kultivojn i vnn intrs t njriut. Ata q i bindnPrndis, i prvtsojn msimt saj, ishtojn t mirat dh jta bht bgat pr t tjrt, kuptoht, m dobt. Por, apati njri q iu gzua jts nga fillimi dri

n fund?!..Pati vtm ngjitj n jt q sht sa gjat aq dh shkurtr, prandaj dhat m virtyt t larta q jta i bht bgat, lakmia shjtanit nuk l. Ajo fln shpirtrat kqinj nj dit, kur ikrijoht mundsia shfaqt m grsi barbarizm, m trbimin s kqs qnuk mund ti vr fr askush trbukuria jts vnitt shkatrroht

duk shkuar n shuarj.Popujt n Lindj n Prndim undodhn prball nj kriz tjashtzakonshm q kisht nisur n


17/278

17

mijvjarin ri po shfaqj tash pas trshkujsh. N kto momnt fiton kqja,lvizin barbart pr t grabitur pr tshkatrruar pasurin, bimt, ndrtimt,principatat, fist, familjt, njrzit.

Kshtu barbart rrnuan Sardn, Djn,Shazin dh m kq tr Sapn , arritn tshkatrrojn dh objktt kultit,pmt vrshtat dri t blgtoria bltt, duk ardhur m trbimin grabitsit pr t'u pasuruar, m grsin rrnimqarit pr t shkatrruar. Simoni prjtoi m dhimbj shqtsim, sa iukrijua nj boshllk n tr prmasat tij.Udhtont qoshv skutav pr t'iu

shmangur barbarv, shiht m sy skisht ndodhur, takont njrz ngapopulli q ankohshin pjsa m madhpo prgatitj t largohj pr n brigjtdalmat, pr n n jug buz Jonit, rrziks Dhmblit, por akoma m kqdh prtj dtit pr t shptuar ngadhuna dri nga masakrimi moral fizik.Simoni kisht mbtur vtm m nj grupshrbtorsh dh at pa t ciln nuk

dont t rront as dh nj minut s paat, jta tij isht fikur si qiriut q idigjj pri dh mbtt dylli, s ajo kisht ndihmuar t kaprcnt hall


18/278

18

mrzitj; s isht sa mndjholl, po aqdh zmrgjr, sa dashur, aq dhgojmbl, sa gjykus dh mir, aqvprus dh pjkur, sa sqarus, aqngushllus kur kisht dshtim apo

humbj. Kto mndont Simoni tk pokthhj nga Hajmli, duk marr njrrug kmbsor prms malit, cilakalont npr Sap, sipr Skarramanit sumujv n fund bint t palokajt nCurk, ku isht shtpia ndrtuar mgur t gdhndur m ballkon prballfushs q sillt jugun flladits. Rrth sajisht pmtorja q prodhont gjith llojt frutav sa q nga prilli kur lnin lult

dri n ttor kur vilshin pmt, vininaromat dhs t frutav. N fund t sajishin ca pm zbukurus t larta, lulshumngjyrsh n ms tyr nj pllg ivogl, m uj t kulluar sa dallohshingurzit n fund t tij ku isht nj ujvar vogl rrth ps mtra gjatsi q ktijpllgu, lulv, drurv zbukurus pmv u jpt jt gjallri. dh ktuvint shpsh Simoni duk shoqruar

iljtn, s ajo kisht m przmr ktvnd s kisht iduar drjtuar vtndrtimin pmtors, pllgunujmbldhs pr ta prdorur ujin pastr


19/278

19

q sillt prroi i Curks, i cili ndantlagjn Bardhaj nga Ballzi Shngjrgji,ku isht dh kalaja.

Ajo shkont pushont aty, sgjnt qtsi, shijont bukurit mbushj

m ajrin pastr t lagt q burontnga ujvara pmt ku shkont dh ai ulj pran saj, bisdonin knaqshin,kujtonin ngulitnin mndim. Por Simonidont q kt mjdis bukurin tshoqs ti pasqyront ti lint diku sajo dh ai vnd kishin pr t mbtur sirlik bukuri qtsimi shpirtror. Njdit, i propozoi iljts q t vishj mrroba tjdukshm prj mndafshi, t ulj

dh vt n t majt t saj buz pllgut trrasa dh ti pozonin nj piktori m tcilin kisht bisduar. Nj dit m dill qlshont rrzt arta mbi ujin kulluar tpllgut, i cili i kthnt rflktimt siprtij krijont nj ylbr ngjyrash, rdhi ifti.Piktorit iu duk iljta prrallor m gjithmoshn saj sa ia klipsoi bukurin mjdisit prrth pllgut. U uln mbirrasn lmuar, por iljts piktori

flokgjat i dukj si kshc dal ngapllgu, kurs ai kujtont kohrat dhmsimt profsorit mndoi m vt,si n lashtsi dh u bri portrtt pr


20/278

20

disa dit, vshi m dru prrth dh uadhuroi, por vt piktori shikont sailjtn, sa pikturn, duk mnduar nskisht arritur t ralizont tr at bukuriq prndia i kisht dhn Simon

Zaharis. vndosi n sallonin pritjvq ta shiht shpsh, q ta shihnin t tjr t thonin nus paska pas SimonAltisfri. dh iljta i gzohj asajpiktur saq shpsh ndalont duk shikuar pastaj shkont t shatrvani,ulj mbi rras rrz pllgut kthhj tpiktura sa dukj krjt gjall. Nj ditndjnt si djgi n trup, ndonj or pasikisht ngrn mngjsin, gjaku sikur i

zint, vndi prrth sikur nxihj, gjoksisikur i digjj, prandaj, si prhr, kurkisht ndonj shqtsim trupor aposhpirtror, shkont t pllgu ujor. Kshtubri dh at dit duk u afruar afrujvars. Mbushi grushtt ia hodhifytyrs, lagu dorn dh futi n gjoksinq i digjt si prushi dh u ul aty mbi rras,por sikur u b m kq, saq u dtyrua tshtrihj. Shrbtort pan dh vrapuan

ta ndihmonin, duk marr hopa duk drguar n dhomn gjumit. frkuandh i dhan t pint nj kup m lngmani t kuq. Sikur mori vtn dh u


21/278

21

ngrit ndnjur, por fytyrn kisht tzbht, sa gjaku i kisht ikur krjtsisht.

-Nuk mund t lvizi tha. Ju lutm,prgatisni shtpin dh prisniSimonin!

Dh u shtri n shtrat. Shrbtort mbanin nga duart dh i vinin komprsa tftohta, por ajo nuk po mrrt vtn.Isht zvrdhur isht br mit. Nukvonoi t vint Simoni duk thrritur q nsallon.

-Ku kam nusn?-Ktu jam, por m fal s nuk munda

t t prs! gjgji m mundim ngashtrojt ku isht shtrir.

Ai ngjiti shkallt m t shpjt, hyri ndhomn gjumit dh u ul pran saj duk puthur n ball. Ajo i mori dorn, iaputhi lht m buzt q i digjnin ngatht, vuri mbi gjoksin saj, u shtri nrroba, lshoi nj gjm t lht, shikoinga i shoqi. Nga cpi i buzs i doli pakshkum bardh, shtriu kmbt, lshoidorn Simonit, koka iu var mnjandh..zmra saj pushoi. Burri u

trondit, vuri duart n kry dh brtitilhtazi:-O Zot m ndihmo! por ajo kishtmbaruar prbri trupit t saj q kisht


22/278

22

ngrir prgjithmon, kisht mbaruardh Simoni. Ai ndnji pak ast ashtu palvizur, pastaj u drjtua nga shrbtort- Bni gati shtpin pr crmoninmortor! dh doli n ballkon m

shpatullat krrusura thua s brnda pakminutash isht plakur m kushdi s savit.

Pasi i bri tr ndrimt qmritont t shoqs, i lodhur i mrzitur,n vtmi t plot, mbushur m dhimbj,prijsi mori pikturn n mur, mbshtollim plhur t pastr t tjdukshm dhmori rrugn malor pr t dal t kulla

afr kishs s Shn Mhillit duk udhtuarm kmb n nj rrug t ngusht q isillj rrth lagjs s Bardhajv. Atj ishtkisha, kulla, kroi, pmt, molla q shtrintdgt n dritar, sikur prshndstsallonin madh. Ndali para kishs, u ul ngjunj, bri kryqin, mori kthsn pr ngakulla ku krjt rastsisht takoi priftin, i cili ngushlloi. Pasi u nda m t, shikoikroin, pmtorn tutj, vrshtin pastaj

kulln. Ktu kisht pas dikur roj,shrbtor, bahvan, njrz q vininpr vizit. Taniaskush, vtmi plot,dh zogjt sikur jan paksuar.


23/278

23

Kshtu m takoi pr his. tha m vt.Hapi drn dh u ngjit n sallonin madhku dalloi s ajri isht i rnd, s bukostn shtpin pa njrz. Hapi dollapin musandrs dh nxori ditarin familjs

Zaharia, uli mbi tavolin, u ul prball shfltoi duk kaprcyr faqt. Lxoishnimt Parit, Sapjans, ca shnim qkisht ln vt m rastin prvjtorit tmartss, u ndal n shnimt q iljtakisht shkruar pr t, lxont qant sifmij dh s fundi vndosi t shkruantai pr t, duk i br nj portrt tprsosur fizik moral, ku drdhi m aqmjshtri tr ndjnjat mnurin tij.

Ju Zahari t tjr shkruani, por Zoti jundihmoft q t mos kni dhimbj,rrnim, vtmi! Koha punoft pr mbar qt kthhni ktu n vndin ton, tandrtoni ta mbroni, s shum dhimbj rrnim ka psuar familja kjo principat bgat.

Kto shnim i la nj burr q punoishum, luftoi shum, u gzua shum sfundmi u hidhrua shum, s Prndia

ndshkoi jo pr mkatt, por s kshtu kisht planifikuar vt ajo. ShpjtPrndia do t m oj dh mua nbotn tjtr, s shoh s srri dot m n


24/278

24

kt jt pa iljtn, prandaj nukvonohm shum, atj do t jm n krah tsaj. Ju l bkimin tim banorv t mir tksaj trv, zahariajv q ikn ngabarbart duk u uruar t kthhn!.

mbylli ditarin, futi n dollapin musandrs, thri pak gishtin dh hodhinj pik gjak mbi t mbylli kapakt saj, u kthy n dhomn gjumit u shtripr t mos u ngritur kurr m.

N Napoli.

Principatat lugins s Drinit t Buns

kan rn n duart t huajv, bil atot Drinit m mundsi t pakta pr kthimn idntitt, t paktn nga anakonomik, s n qvrisj m vndasisht pothuajs pamundur. Ajo q ushkatrrua m shum isht principata Saps, cilsuar si m pasura n Arbri.Pas rnis s Simonit, qytti kishtkrijuar nj boshllk, sa kisht ndjrtr populli. Tani trgtart nga fusha os

t ardhurit nga Dja, Mali i Rrzuar Kastra nuk ngjitshin m atj, n ms tmalit n Bardhaj ku bhj trgu ibrqtit, pijv, pmv mishit t


25/278

25

thrur, por qndronin posht n Curk, kuisht br trgu i bagtiv. dh ky ifundit nuk kisht shum koh q bhjatj, s m par isht br posht kalas,rrz shkrpit os m sakt posht

Ballzit q i qndront si strh pr tambrojtur nga rrat trbuara t Vriut.Kisht ikur q andj s t huajt, jo vtmkishin pushtuar kalan vogl, por nukt linin t afrohshin as n rrthinat saj s sipas thniv q qarkullonin nqytt, ajo kisht nj kalim nntoksor q lidht m dy tr godina t tjraprrth si dh m kulln posht, ku nrrz t pmtors thuhj s lvizt nj

shkmb dilt mbi tok. Ishin munduarpushtus vndas t zbulonin hyrjn tunlit brnda kalas, n dy tr godinatprrth, os t gjnin s cili shkmblvizt, por duhj t isht ndrtuar nmnyr t till sa isht pamundur tadallonin. N priudha t ndryshm kishtpas dh konfrontim grupimsh, sps,sipas thniv t njrzv q kishinpunuar brnda, t cilt nuk jtonin m

aty ruhshin thsar prj floriri t ksajprincipat m pasuri prrallor, bilmndimt kishin arritur dri atj sa ktumund t isht dh floriri i principats s


26/278

26

Djs, Saps, Kastrs apo t pasanikvt tjr t fushs prandaj dh ishinshtuar lakmit pushtimit dh grsia shkatrrimit.

Zahariajt kishin ikur t gjith rrugv t

bots, mbas ata pak vta q dininskrtt kshtjlls kalbshin n dh sbashku m skrtt q kishin marr mvht. Tani aty kisht mbtur vtm njgrua m dy fmij, t vtmit zahari, spr t tjrt nuk kisht askush adrs.Ajo kisht qn dtyruar t ndrrontmbimrin, t fshihj si shrbtor tbardhajt q t mos diktohj, s ndryshrrzikohj jta djalit t vogl dh t

vtm. Por nj dit kisht ardhur njburr i hijshm trupmadh, m fustanllsikur vint nga kshtjlla Kanins, siisht przantuar n drn bardhajv.Pasi ishin fjalosur, i zoti i shtpis i kishtbr strh dh i kisht dhn mundsint takont gruan zahariajv dyfmijt, por mjra grua nuk kishtpar kurr kushririn t shoqit, s ataishin larguar q n shkatrrimin dyt t

Saps, por prijsit ksaj principatkishin krahas stms dh nga nj unazpr t gjith mshkujt, cila kisht njgur t cilit i bhshin tr rrotullim dh


27/278

27

dilt shkronja Z.Burri i ardhur uprzantua si kont Uran Zaharia dh gruajakisht dgjuar n shtpin burrit prkt mr, por nuk kisht par kurr si mund ta njiht, kshtu q mbti

shtangur, kurs fmijt shikonin hr tmn hr burrin ardhur.

-Un jam Zahari. tha burri JamUrani.

Fmijt u lshuan i puthn duart, s nvndin tyr ndjhshin t vtmuar thuaj. Ajo dint pr unazn mshkujvzaharias. Para vrasjs, i shoqi i kishtdhn asaj nj t till m amant q taruant pr djalin dh tia jpt kur t

rritj duk i shpjguar dh skrtin lvizjs s gurit, prandaj pyti Uranin,

-A k unaz?-Po! tha konti. Dh hoqi unazn

nga gishti, shypi m thoin gishtit tmadh nj kunj, rrotulloi gurin trhr dh doli nj Z si krahshqiponj i rrzuar, i vizatuar nms t nj zmr.

Gruaja i mori dorn puthi unazn.

- njoh tha ajo - Pr djalin ka ln iati nj t till para s ta vrisnin. prist vdkjn, prandaj ma la mamant dh un fshha n vnd t


28/278

28

sigurt. Kur t bjr nata, do tshkoj tk vndi dh ta sjll tashohsh.

-Jo vtm ta shoh, por ajo duht tashoqroj djalin, s kam ardhur

kastil pr ta marr q ti shptojndonj masakr, s do ta marrinvsh q sht zahari.

Gruas i shkuan lott dh Urani prqafoi,- Mbahu burrnsh, i tha N

zahariajt rrojtm n vnd t pasur, ditmt'i shtojm ti ruajm pasurit tona qaq shum u lakmuan nga t tjrt dhpatm kt fat tragjik t braktisjs svndit mbas t harrimit t ktij mri, t

cilin jo s nuk duam, por nga frika shuarjs. Kmi psuar shum. Zotit po ilutmi t na ndihmoj. T lutm qndro fort rrit vajzn, s Lkn do ta mbajun si fmijn tim atj prtj dtit, duk ushqyr m dashuri pr vndlindjn, prSapn, pr Zadrimn, pr Djn, pr tynna mir tij, pr motr Bln.Tlutm qndro kujdsu pr vajzn!

Prijs Simoni kisht shum ndrim pr

grat dh sipas t thnav n nj darkgzimi kisht thn;-Jmi rrac mir s kmi marr gra

t fism. Nj grua till, shum


29/278

29

mir j dh ti, o Bor, gruaja njzahari dh nna nj zaharitjtr. Jto pr ndrin atij q pokalbt nn tok dh t ktij q porritt.

U ul puthi vajzn n ball- di tha vajza Do t rritm jtojsi bij dnj tyr! T prmtoj! Puthit vllan m t vogl dh ju njomnpak syt shkruar.- T qndrojm tha Urani.- Kto naran. T qndrojm n q mbtm qmos t na shuht mri.

Bora mori vajzn shkoi t mrrt unazn t shoqit fshhur n musandrn kishs

s Shn Mhillit, kurs Urani shkoi tkdhoma pritjs ku prist i zoti ishtpis.

-Paskmi qn shum fatkq.-Psuam shum t kqija. A thua

bm kq? A thua t part tangrumbulluan shum pasuri ngadjrsa t varfrv jo nga toka bgat zoti tani po na ndshkon?

-Jo tha Gjrgji - Mos iu zmroprndis, s ajo di s far bn.

-K t drjt o Gjrgj, por u tundovashum kur gjta nj grua m dyjtim t fshhur, s nuk mund t


30/278

30

jtojn t lir si gjith t tjrt.Kshtu ika un, kshtu ikn t tjrtpara pas mj, kshtu po ikndh voglushi Lk. Ti, o GjrgjBardhi, k falndrjt mia t

gjith zahariajv, s i fshh, imbajt i mbrojt, na ruajt mrin.Kjo sht vlra dyrv t mira,nxjrrin burra t mir, bjn mir,jan t mbushur m mirsi. Zoti shtoft kudo kt vori q kni juburrat ditur t ndruar t Saps t Arbris. T paim pr t mira ttjra!Bora m vajzn u kthyn dy burrat

ndrprn bisdn. Ajo ia dorzoiqsn kuq Uranit. Ai hapi, nxorinj ltr mbi t ciln isht nj mr ifshir dh posht tij n latinishtshkruhj Lk Zaharia. Nxori unazn,shtypi kunjn, lvizi gurin, pa zmrndh Z n ms t saj. puthi dh u uln gjunj bri kryqin.

-Rrofsh, o Bor, o motr! Rrofsh oGjrgj Bardhi!

Dita po zbardht dilli po lshontrrzt kuqrrmta rrz Vls.-Lk, nismi - i tha djalit t vogl.


31/278

31

U prqafua m Born, m vajzn vogl m Gjrgj Bardhin! Bora rrokudjalin duk u dridhur tra.

-O Zot! thirri- Ps ma dh dhkt goditj? M l pa burrin mir, pa

mrin shtpis q m zgjodhi prnus tani nuk do t shoh m prshum koh dh djalin vtm,mbas kurr m.-Mos - tha Gjrgj Bardhi mos uzmro m Zotin! Lutju t t ndihmoj!Lujtu! Jo dshprimit, jo, mos iudorzo!Dy zahariajt doln dh hipn mbikarrocn q i prist t porta. Dita

kisht zbardhur rrzt dillit qvinin nga Vla, anin si zogj prmspmv drurv pyjor. N fund tmalit i bri shnj karrocs t ndalt, uul m Lkn pr dor, thu gjunjt, brinj prkulj puthi tokn.

-Btohu s do t kthhsh! i thaLks Kt btim kan br tgjith burrat.Dh voglushi u ul n gjunj;

- O vndi im i dashur, o prndi,zahari m dgjoni! Lk Zaharia do tkthht. Ju lutm, m ndiqni mdashurin kujdsin tuaj!


32/278

32

Hipn n karroc dh vazhduan rrugn. Ja, kjo sht rruga q vjn nga

Hajmli, Narai, Motri, Krytha - thaUrani.-Kjo tjtra nga Lindja t on n

Kraj, Fisht, Troshan Kallmt.Kurs kjo tjtra na on n Blinisht m tutj n Lzh.

I trgoi dri imtsira vndsh, dhatj ku duhshin t mos i harront ato tr vndlindjn. Thuht n njprrall s kur njrka mori t trst npyll dy fmijv q kishin humburnnn, ata hodhn hi gjat gjithrrugs q t gjnin rrugn kthimit n

shtpi, po pr fatin kq t tyr, atnat ra shum shi, shplau rrugn duktrtur hirin jtimt mjr humbn,kurs Urani po i trgont vndt fjalt q kujtsa viziv t rgjistrontgjithka nga ato bukuri prrallor tfushs s bgat t Zadrims si dhgjuhn si para dh m shtrnjtapasuri q mbtt n kujtsn njriutt qyttruar.

voglushi kisht prjtuar mshum dhimbj ndarjn nga nna motra, nga vndlindja tr kujtimt fmijris, lodrat shakat, afrsit,


33/278

33

mrit mirsit, bukurit dashurinfmijror.

A do t mund ti gjnt m ato, a do tbhj ndonjhr burr t mbartbarrn madh t familjs fudal t

zahariajv? A mund t mbant psh ttill mndja nj voglushi n at mosh,sado i zgjuar q isht? Isht mbytur nmndim i gjori djal, kisht mbyturmrzitja, sa i dukj s n mndjn tijrrihnin tallazt mndimv, si dallgtprplasn m anijn n dt.Shpirti i trazuar i voglushit tani vrntdtin trazuar dh prjtont nzmrn tij t vogl. O sa shum dhimbj

kisht, sa po mundont. dh njzahari...i fundit, ai voglush do ta mbantapo do ta shuant kt mr?

-Un do t kthhm, mri i shtpissim do t ruht! Un....mndoi.....OZot, a mundm? Sa rnd sht kjo?!Kto mndim nuk i ishin ndar gjatgjith rrugs.. dri sa kishin arritur nshkolln, ku Lka do t msont. Isht vjtr, ushtarak, m disiplin t

hkurt si spartant, por kisht filluar tzgjront gamn njohuriv t trmndimit, t msont dh fnomnt natyrs, tknika t prodhimit, gjuh


34/278

34

t huaja, vanrisht ato t lashta tnjohura pr kohn, kulturn popujvm t civilizuar duk marr nj kultur dij t domosdoshm pr kohn.Oborri isht trhqs, sa liroi

voglushin nga ngarksa mndimvpr vndlindjn. Rrthohj nga drurt lart t gjlbr, kurs brndakisht ukalipt, posht t cilavkisht bar t njom. Nga dti isht njshkmb i madh q Lks ju dukgjigand. rrihnin tallazt trbuara ai nuk lkundj si anij. Afrohj atj,shikont tallazt q vinin, prplasshin iknin prsri q t mrrnin forca pr

t'u rikthyr t shkmbi, t brigjt,rrat gjmonin mbi drurt pyjor,kurs oborri i shkolls isht i mbrojturnga t katr ant. Aty ishin ushqimorja,fjtort, tualtt vndt argtimit t strvitjs. Shokt, moshatart mt rriturit, po vrnin s isht m ivogli ndr ata, m i bukuri, m izgjuari. Jo,jo! Si t tjrt jam! L tshohin!

N fjtin, n krvat sipr tij isht njballkanas q flist nj gjuh t rnd sikumbus apo si godits m var,kurs n t djatht kisht nj


35/278

35

brgdtar, dikund m prtj Napolin,ku kishin zn vnd.Sado q filloi t msohj m shokt m vndin, n mndj i vinin kujtimt vndlindjs, godisnin dh ai mrzitj,

por shokt i afrohshin ai gjuhrndii kisht plqyr pr iltrsin dashurin q trgont pr t, i kishttrguar s isht nga Mali i Zi,mr pak iuditshm, t cilin Lka i vogl dgjont pr hr t par, kisht njmr jo t zakonshm pr latint,nolatint apo m influnc latin,quhj Bozdar. Kurs tjtri isht i gjat i holl si plp i but, por i hshtur, i

mbl n fjal, i pakt n trup nmndim, quhj Luard, mr t cilinnuk kisht dgjuar n vndin tij.Shum t panjohur i dilnin prpara,por isht msuar t hsht drisa tinjiht tu vint mrin. Dy shokt igjndshin pran, shum pran pr tandihmuar pr ta futur n radht tyr, sado m i vogl q isht, sado mi ardhur von.

Nj mbrmj mbytn ndrrat, i dukjsikur isht mbi shkmbin madh, dtirdhi si i trbuar, rrahu, rrzoi,tntoi ta mrrt, por shtyu m brnda


36/278

36

n tok ai u ngrit duk brtitur ngafrika. Dy shokt afrt ju gjndnpran, rrthuan, i frkuan shpatullat,gjoksin, fytyrn, i nxorrn gjumin. Lkai prqafoi duk i rrokur t dy dh u tha:

O Bozdar, o Luard...ua sa shum utrmba! Ju falmndrit!Dh nj mbasdrk Bozdari lajmrois krkonin t porta dy burra; njri igjat i shndosh kurs tjtri i gjatpo i dobt. Lka vrapoi si i zgjidhur ngahkurat dh kur u afrua, thirri m tmadh Uran, Uran, xhaxha Uran!dh u sul drjt tij m kraht hapur.dh xhaxhai priti po ashtu dh

kuptoi s djali isht mrzitur kishtshum mall. przantoi m shokun tij.

- njh zotrin? pyti Urani.Djali shikoi trupin holl t gjat,mjkrn pak t kthyr fytyrn hajthm. I dukj sikur kisht par,por nuk arrint ti vint nj mr.

- Jo! tha.- Ka qn n Sap. sht nga Krytha,

atj n ms t fushs, prball Saps,quht Nikt Gazulli, sht profsor,burr i ditur, sht lavdia jon ktu.


37/278

37

Djali rroku dh i puthi duart, vprimt cilin profsori ia ndali. Hipn nkarroc morn rrugn pr n qytt,atj ku thuhj s buron kultura,qyttrimi, i quajtur si kryqytti

kulturor i pllgut t Msdhut. Lkn trhoqn shum bukurit tij,ndrtimt, lulishtt, parqt, vshja njrzv, lvizjt, mirsjllja. Njrzitishin t hijshm n pamj, t shpjtn lvizj, bisdonin m z t ulur,komunikonin prshndtshinkndshm. Takuan shum njrz qnjihnin si profsori, si Urani dh aikuptoi rspktin mirsjlljn tyr.

Tk po mrrnin kthsn rrugs sportit, dikush i thirri:

- Profsor...,kont...,prshndtj!Kthyn kokn dh pan LkDushmanin m gruan Domn dhvajzn Jrina. O Zot! Gruaja dh vajzaishin fmrat m t bukura t Napolit. Utakuan si miq vajza vogl puthiLkn n faq. Ky pa m habi nukbindj s isht aq bukur saq dukj

tamam si nj kukull. Por ajo fmijkisht habitur tr Napolin, Bolonjn,Firncn Slanikun m bukurin mnurin saj. Djaloshit i plqu aq


38/278

38

shum sa i hipi nj dshir brndshm pr ta mbajtur atj nshkoll pr t krijuar qtsin m trat bukuri njrzor, t ciln ai nuk vlrsont dot si fmror. Ndrsa t

rriturit bisdonin pr Sapn, sDushmani isht brzvndskomandant i kshtjlls, sindihms i Koj Zaharis. Djali u gzuashum, jo s takoi sapjant ktvoglush t bukur t zgjuar pordh s kshtjllar n Sap kishtvajtur nj zahari, s atj kisht filluardrjtimi. Ai pasi t prgatitj n shkoll t lartsohj fizikisht mndrisht,

do ti vint n ndihm Koj Zaharispr t ndryshuar mbrojtur qyttin principatat n luginn Drinit tBuns. dh voglushja u gzua qnjohu nj shok nga Sapa.

Bisda nuk zgjati shum dh kur undan Lka prqafoi vajzn sikur kisht t afrm dh voglushja iakthu m t njjtn mondh, kurs trriturit qshn. Doms, nns s

Jrins, i bri shum prshtypj rrokja nj djali n prag t pubrttit m njvoglush sikur ta kisht t dashur, pordh qndrimi i vajzs habiti pa


39/278


40/278

40

N RAGUZ

Dy karroca lan kalan Shazit dhpo udhtonin drjt qyttit port t Ulqinitt shoqruara nga nj grup kalorsish,

duk trokuar para pas tyr. Brnda ishinvajzat nga Sapa; Jrina Dushmani Magda Bardhi, t shoqruara ngaprincsha Saps dadua Jrins,kurs n tjtrn udhton Sarda Vjrdha sbashku m kushrirn saj Ashta. Ishint lodhura, por pamja ktij brgdti thapur ua hiqt at, s mbulont njbukuri prrallor. Posa kalon brgun Buns, t ngopt syri m bukuri natyror;

fusha t gjlbra, Ulqini, Tivari, nj prrua ithll q bn udhtarin t'i shmangtbrgut t dtit pr t arritur atj ku shtmundsuar ndrtimi i urs. Lugina tdukt si nj kuror m drur pyjorshum t gjat, sikur do t'i prpijkarrocat mbushura m fmragjashtmbdhjtvjcar. Ktu ka kaluarvija ndarjs s Prandoris Romakduk ndar Ilirin Vriut nga ajo

Jugut. Pjsa Vrior do t'u nnshtrohjpr nj koh t gjat luftrav, sundimit si rrjdhim asimilimit sllav, ku Ilirt sllavt Jugut do t bashkjtojn t


41/278

41

part, pr disa shkuj, do t humbasinshum cilsi kombtar q nga norma tthjshta zakonor dri t m shtrnjta, gjuha. Do t harrojn origjinn tyr do t pagzohn m mrin

pushtusit asimilus. Marrin rrugnharkor duk u sjll rrth shpatitpothuajs thik n dt m tj nj si gji,prball tij nj ishull, dy anij qlundrojn m tutj Budva, qyttiintrsant i mbushur plot m bukuri.Udhtart ndalojn pr t pushuar, pr tpar qyttin hapsirn madh dtar tAdriatikut q t vjn prball m trmadhshtin.

Vajzat bukura t ardhura ngaZadrima trhoqn vmndjn vndasvm nj shtitj q bn,mgjiths ishinnd t rja, gjashtmbdhjtvjar,por cilin nuk trhiqt bukuria JrinaDushmanit nga Sapa, apo Sarda Vjrdhsnga Vjrdha. dh grat thjshta tktrgtonin, apo vnin pr pun t tjra,ishin habitur duk i par kto vajza mtrup t imt, t gjata t hajthm, m

fytyra ngjllor q balli, vtullat, syt,mollzat faqv, hunda, mjkrra qafaishin scila m prsosur dh n simtrit plot m njra-tjtrn, sa arrinin t


42/278


43/278

43

shoqruar nga rojt vta, s isht prijsn Rashk, dont t dint nga ishin, ngavinin ku shkonin, s ky djalosh nukmund t ndalohj prj tyr, s kishtshokuar gjithshka t portrti i saj. Njri

prj rojv t tij i kisht thn njri ishpurs shoqrus s ishin nga Zadrima Arbris shkonin n nj shkollvajzash n Raguz. Djaloshi do t vntatj, do t tntont t njihj t lidhj mnjrzit saj m von m at vt dukshfrytzuar do mundsi dh duk br tpamundurn, s ajo mritont shum. Ishoqroi dri atj ku i kishin lnkarrocat.

N Raguz, n qyttin port, mshkolla, m trg, m qarkullim dh mshtitj, m vshj t hijshm grash pangarksa ballkanik t dukj sikurndodhshin n brigjt italian, spanjollapo francz nuk kisht asgj bizantin.Ndrtimi i qyttit, trgu, shtitjt njrzv, rrjti i shkollav t dukj sikurish prtj Adriatikut, dika ndrysh, mcivil, m trhqs, m jt m t

mancipuar. Kt kish kudo; n qytt,n shkoll, m shoqt saj, n shkollat qshihj, n shtitjt m shoqt saj nrrugt afr brgut, ku dgjonin rrahjen e


44/278

44

dallgve, sikur u rrihte kmbt e dukej sepo i prmbyste, por ky prfytyrim tkrijohej vetm n fillim, se m pas,msohshe e t kthehj n knaqsi dhedoje t vazhdonte, shtitjet e mbrmjes

ishin m t gjata n koh. Shkonin e vininn bregun dalmat, duke kaluar si nrevist ndri njri-tjtrin. Kur n krah tyrekalonin nj grup djemsh, njri prej tyrethirri Jerina!. Vajzat u ndaln e ajoktheu kokn e pa komshiun e saj PjtrBardhin, t shoquar nga prijsi i Dejs,t cilin e kishte takuar n Napoli, n Sap,n Dj, n Shkodr, n Mjed, evoglushen e kishte trhequr shum. E

heshtur e kishte vshtruar plot mall, plotngashrime e dshira t zjarrta, dukebr nj vnd n zemrn e saj t vogl. Undan, por nj shtrngim duarsh dhe njprshndetje dashamirse e vrullshmebri q edhe djaloshi t mendonte pr t,mgjithse ajo sht akoma e vogl, pordashuria sht nj ndjenj e uditshme,lind papritur brenda vetes, si voglusheq nuk ka kuptuar t ardhmn, mbase

edhe veten e ndjen duke u rritur, dukelshuar shtatin e zbukuruar trupin e saj.Voglushja Jerin kishte filluar tmendonteshpsh, ta prfytyronte si


45/278

45

pllumb lajmtar q n zemrn e saj silltedika t re, dicka m t pjekur, m tafrt, dicka q i thoshte Po rritsh,mund t dashurosh apo Shiko me syt ezemrs brenda tij, sa i pashm sht, sa i

sjellshm, sa i kulturuar. Dhe vajza evogl i kishte mbushur mendjen vetes see dashuronte, por nuk donte t'ia dinteaskush, prve zemrs s saj, nuk dontet prishte imazhin asaj q qndrontebrenda. Donte t ruante tr knaqsinvetm, fare vetm, por nganjher epushtonte nj eufori e tepruar q dontet'u tregonte t gjithve, ta zinte ngakrahu, t'i thosht t dua e ta puthte n

mes t gjithve.O Zot, si qenka kjondjenj kshtu, ardhka her si ajr ingroht e t prvlon, her si freskisublime e t ngrin gjithshka brenda vetes,kurse dashuria qndron si lule n strehq nuk trembt as nga ngrohtsia, as ngaftohtsia. Tani ajo priste me pa durim tashihte, ta takonte e bisedonte me t, se idukej se ishte i saj, i tri, i saj. I vinin nprfytyrim ato shikimt me sy e fytyr t

mblsuar, q kishin t pamundur tshprehnin egrsi, unin mashkullor,eprsin fizike, mbase edhe mendore qjeta u jepte meshkujve. Brenda tij kishte


46/278

46

dika t ndryshme nga qeniet e tjeramashkullore t njerzishme dhe pikrishtktu qndronte ndjenja e dashuris q imbushte shpirtin m knaqsi. Shkolla evendi u kishin plqyer vajzave. Vitet iknin

e ato madhoheshin nga trupi, mendja dhehijeshia. Ajo rritej e zbukurohej, sashpesh ishte e detyruar t'u shmangej disamjediseve publike, shikimeve lakmueset meshkjve, se sikur donte ta ruantegjithka pr Lekn, jo vetm brendsin,por edhe bukurin e jashtme, e donte tvirgjr vetm pr at, s shikimtlakmuese e vulgare t disa meshkujve idukej se ia prdhosnin. Por askush nuk

dinte se ' dshir kishte ta takonte ose tashihte qoft edhe prej larg, sa shpesh ilutej Perndis t'ia krijonte kt mundsisa m shpejt, se i dukj se ishte m eqet, me gzuar, por donte t kuptonteedhe dika tjtr, m t rndsishme, edashuronte edhe ai kshtu, apo ajondrronte dhe ato ndrra nuk do tbheshin kurr realitt, megjithse ktt fundit nuk e pranonte as mendja, as

zemra.Pjetr Bardhi ishte kthyer n Sap,

pasi kishte tre vjet pa ardhur. Tani ishte


47/278

47

pjekur e formuar si njeri i dijes, kishtefituar ato tipare intelektuale si qytetarRome, Parisi e Londre. N dark dilteshetitje dhe i kishte lezet gjithcka qbnte. Sa binte n sy pr mir n t gjith

fjalt q thoshte dhe n t gjitha veprimetq kryente. Dushmant i kishin fqinj Jerina e kishte par dhe takuar, por nukmund ta kishte pyetur pr shokun e tij,megjithse lutej q t'i jepej mundsia tatakonte, t dinte se ka ruajtur at simpatiq kishte pas pr t. E kishte krkuarLek Dukagjini tanim me njkmbngulje t uditshme, bile, deri tepresioni i t fuqishmit, por vajza

dashuronte dik tjetr, priste e priste tvinte, ta krkonte, t bisedonte e tshmangte kundrshtarin, t cilin ajo nuk eduronte. Dy meshkuj me nj emr, dyprijs, dy njerz t kundrt n karaktr;njri i ri, i pjekur, me maturi prijsi, izgjuar, i kulturuar, elegant e simpatik dhetjetri nj burr brutal, i fort, trim, i pasjellshm, jasht elits kulturore eshoqrore. Vajza dashuronte djalin e

Dejs dhe urrente at t Ulpians, porende nuk dinte asgj pr t, n kishteardhur apo jo, kishte menduar prJerinn, si ajo pr Lekn. Enigma


48/278

48

udhtonte n mendjen e saj, e tundonte, irrzonte t gjith krkesat q kishin brpr marts n Arbri, n Mal t Zi dheprtej detit. Ai kishte pushtuar zemren ebukuroshes sapjane. Pse nuk po vjen si

ka ardhur Pjetr Bardhi? Pse ka humbur?Pse i ka dhn t kuptoj se edashuronte? Kto pyetje i zgjidhi njmbrmje, kur takoi komshiun Bardhi. Ajonuk i tha asgj, por ai i dinte dshirat eshokut t tij e kishte kuptuar edhe tsajat. Fqinji i tregoi se kishin adhur, porLeks i ishin ngarkuar ca detyra t tjeranga profesori, prandaj kishte shkuar nMal t Zi, do t vint n Hot, Drisht, Sard

e qyttt e lugins s Drinit dhe do tprfundonte takimin me prijsin e Saps.Jerins i eli fytyra dhe ankthi i pritjes sgjat se do ta shihte e do ta kuptonteqndrimin e tij prfundimtar. Erdhi nmnyr t papritur. Karroca ndali prparaports s oborrit dhe i doln prpararojet, shrbtort dhe Kol Nnshati.Zbriti djaloshi i hijshm, i veshur bukur, igjat, me flokt lshuar djathtas, me nj

kapel europiansh. Pritsit i prin pr tangjitur lart, por pritja nuk ishteceremoniale, prandaj e bn familjare, si inj krahin, si i afrm, pavarsisht s nuk


49/278

49

kishin lidhje gjaku. Hyri n sallon, hoqikapeln, u mbshtet n njrin gju dhe brinj prshndetje ekselence.-I hijshm ky djal - i tha e ma Jerinss cils i buzqshte zemra. Pasi u takuan,

grat e oborrtart doln dhe lan vetmdy prijsit, t cilt biseduan pr nj orpr Arbrin, pr ardhjen e prijsit, prformimin e ligs, pr prkrahjn eVatikanit dhe t prijsve t prtj detit,pr hilet e venecianve e t srbve, pordjaloshit i ishte ngarkuar nj mision irndsishm n mbshtetje t planeve tbashkimit dhe t ardhjes s prijsit tKrujs. Kur po dilte, grat doln prsri ta

prcillnin prkrah prijsit Dushmani. Djalii Dejs u prshndet me prijsin, me tshoqen dhe i shtrngoi dorn vajzsbukuroshe pr ti dhn t'i kuptonte seishte me ato shikime e qndrimesimpatike q kishte shfaqur n dy-trevende, por m hapur n Raguz. Zgjidhjado t ishte takimi n mes t rinjve. Amund ta krkonte n shtpi pasi t jeptendihmn e tij n pritjn e Kastriotit dhe

organizimin e bashkimit kombtar. Duhett presin, se atdheu sht m i shtrenjts dashuria e tyre. Pasi doli nga shtpiaprincrore n qndr t qytetit e priste


50/278

50

shoku i tij i dashur Pjetr Bardhi, i cili hyrin karroc dhe e pyeti-E takove?- Po, n rresht me t tjert- tha Leka.-Tani nuk e krkoj dot, por nj bised

duhet br me t. Dua t'i di mendjen dhet sqaroj rrthanat e tanishm. Nuk e di sesi mund ta realizoj pa rn n sy dhe pafyer familjn.Pjetri po mendohej e po priste tmbaronte Leka.Kt do ta zgjidhi un shum shpejt. Dhezbriti nga karroca duke e ln bisednprgjysm. Karroca me prijsin e Dejszbriste tatpjet Saps, Lekn e tundonin

mendimet tek hidhte syt e shikontefushn e gjr e t begat q i dilteparasysh. I dukej se tek bukuria e sajshikonte bukurin e Saps, t Dejs, tKastrs, tr Arbris, t madhshtoresJerin. Karroca mori kthesn drejtHajmelit ku e priste miku i tij besnik ZefHajmeli, i cili do ta shoqronte deri nDej. Pasi kaluan Narain, pankshtjlln e re q hijeshonte n gjysmn

e malit t Dejs, posht s vjetrs.Karroca ecte, djmt bisedonin se si do torganizoheshin e kush do t ishte prijsi iArbris, t cilin Leka e dinte, por ende e


51/278

51

ruant sekret, se nuk kishte arritur akoman Arbri. Platformn do ta bnte profesorKolet Gazulli, kur t vint n gusht, se aiishte i ngarkuar pr gjithshka, kurse Lekaishte vetm i ngarkuari i tij. Duke

biseduar e shoshitur kto mendime, kishinarritur tek porta e kshtjlles, ku priste eema, Bora e oborrtaret. Djemt zbritn,Bora i prqafoi. Lajmtari i tha se tdieln ishte i ftuar n Sap t bardhajt nfejesn e Magda Bardhit, motrs s PjetrBardhit.-A thua po e realizon takimin me Jerinn?-mendoi Leka.-sht djal i zgjuar, t nxjrr nga situata.

Pasi kishte pushuar, takuar t

afrmit e vizituar tr principatat, Lekatakoi edhe miqt brenda dhe jashtprincipats. Vizitat e fundit i kishte ln t'ibnte n Sap, ku do t shkonte edhe prgostin e fejess, n t ciln ishte i ftuar.Por gjithnj e mundonte mendimi nseaty do t ishte edhe Jerina. Shpresonte tatakonte se ishin fqinj t mir e i shrbenin

prijsit si konsulent, si miq t mir. Derisa doln e brejti ky mendim, por i kishtebesim edhe fjals s Pjtrit, Kt do tazgjidh un. Kur po ngjitej n Sap, atje


52/278

52

tek sheshi Bardhaj, pa karrocnprincrore sapjan. Qenkan pr urim,-tha me vete. Hyri brenda, e pritn me trrespektin e familjs dhe e vendosn nkrah t prijsit Dushmani, i cili, pas pak

doli se e prisnin t tjer. Leka u mrzitshum, se me t po ikte edhe Jerina, porajo u kthye e u fut n grumbullin evajzave duke i hedhur nj sy dashamirsdjalit, por filloi ta mundonte xhelozia prLekn e pr hijeshin e zgjuarsin e tij.Nuk foli, por i dukej se ato nuk duhej tflisnin pr t, vetm t'ia linin asaj, sebrenda saj e kishte vetm ajo, megjithseende nuk kishte br asnj komunikim,

vetm kishte kuptuar sinjalet q kishindhn. Festa kishte filluar e njerzit pinin,kndonin e gzonin. Jerina ishte ulurpran shoqes s saj q festonte fejesn.Ajo ftoi pran edhe shokun e vllait eZaharia i vajti pran, n aparenc pr trespektuar vajzn e fejuar dhe n tvrtt, pr t'iu afruar pran Jerins, ecila u shmang e Leka hyri n mes tvajzs s fejuar dhe asaj. Pasi komunikoi

me motrn e shokut, u kthye nga vajza qdonte. E pyeti pr shndetin, pr shkollndhe s fundi: -A t ka marr malli prshokt e vjetr? Ajo, duke nuhatur


53/278

53

pyetjen u prgjigj. -Po, u b koh e gjatpa u par-Ja u pam -tha Lka. far do t thuash?-S pari fol ti, je m i madh, je prijs.Djali u skuq dhe u shtrngua, se e pati

vshtir t fliste, mgjithse hprhishte e vtmja mundsi q i jepej.-Un t kam plqyer q n Raguz. Tkam ruajtur n zemr q tre vjet, t kammenduar tre vjt duke t dshiruar si mt mirn. Mendja dhe zemra nuk mpaskan gabuar. Vajza kishte ulur koknziente, mendja merrte, fjala nuk po dilte.Jam e nj mendje.-Po zemra,- pyeti Leka me shaka.

-sht atje n krahrorin tnd.-T paa dhe u bashkofshim, kur t jt sam mir pr ne.-Zoti na ndihmoft!- tha Jerina..T rinjt hyn n vall, bisduesit hyn nmes t tyre t kapur dor pr dor. Pasvalles, djalin e Dejs e lajmruan se ekrkonin n Dej. U ngrit, puthi n ballmotrn e shokut, prqafoi t fejuarin,Pjetrin e Jerinn, e cila e prqafoi gati

hapur, si t dashur, pa kontrolluar mirveten. Zbriti malin tr gzim se kishtekryer nj dtyr q i kishte vn vetespara tre vjetsh kishte mnduar, ishte


54/278

54

tunduar me net pa gjum. Tani ishteshum i gzuar, gj q e kuptoi miku dheshoqruesi i tij i prhrshm Zf Hajmli.Zbriti dh u prqafua m Zfin, kthukokn nga kulla bardhajv, ku

dgjohshin fyjt knga dh pa s ndritarn madh ndnjs isht Pjtri mJrinn, sikur po prcillnin m sy.Ukthy m fytyr nga ata, ngriti dy duartlart pr t'i pshndtur, pastaj i uli mbizmr, pr t'u trguar s ku i kisht. dhata bn t njjtn gj dh Pjtri tha mz:-Rrug t mbar Lk Zaharia dh mosharro s t prsim t gjith, por nvcanti njra, uroj Jrinn

-Mos u bj i pa bs, -tha ajo. Un jamshum bsnik, kshtu dshiroj q t jshdh ti. Shprsoj t kni gjtur njri-tjtrin. Do ta ruajm skrt dri sa takurorzojm.-Sa vshtir sht t fshhsh tvrttn, vcanrisht, kur ajo shtndjnj,-tha Pjtri.

Dasma n VjrdhProfsor Kolt Gazulli kisht arritur tvau pr t kaluar n Dj, s do t mrrtpjs n dasmn studntit t tij, Mikl


55/278

55

Vjrdha, por prv ksaj vprimtari tdukshm ,kisht dh nj tjtr, ttakont prijsit Vriut burrat n z prt prgatitur pritjn prijsit t Krujs bashkimin arbrv. gjith kjo bhj

pr t kurorzuar kryngritjt mdha tarbrv. S bashku m t dlguarin Paps i kishin vn dtyra Zaharis ttakont prijsit, t mast pulsin tukomunikont si ardhjn profsorit,ashtu dh t Gjrgj Kastriotit. Kjo dytaruhj shum skrt dh dinin far paknjrz t bsuar, po Lka isht i zgjuardh i pjkur, organizator i aft, sipasvlrsimv t profsorit ,dh pikrisht

pr kt do t isht krah i djatht ngrupimin principatav arbror dhmbas zvnds i Kastriotit. Ata q bnsknarin ktij bashkimi, zgjodhn dhnjrzit q do ta organizonin pastaj tadrjtonin kt bashkim t rndsishmpr kto trva. Kto mndont profsorigjat kaprcimit t Drinit mbi trap dh,kur doli n brg, pa s prisnindjlmoshat dashur t ksaj an, Lk

Zaharia, Pjtr Bardhi Mikl Vjrdha.Nuk mori vsh n s djmt kishinndjkur m korir udhtimin tij, apodikush i lajmroi, mgjithat u rzrvua


56/278

56

ti pyst, vtm i prqafoi dh u puthiduart ,si kisht zakon profsori. Djmt rrthuan plot dashuri rspkt dhhipn n karroc t katr s bashku, dukbr shaka m Miklin, sps, sipas

shakav t tyr, po i trmbj nuss,prandaj sht dobsuar mbyllur nvtvt. Karroca po ct ngadal dukndjkur rrugn rrthor q t ont nkshtjlln r, cila isht br mposht s vjtra.Mu n ms t malit tDjs i qndront atij si brz mbajts prt mos rrzuar ra trbuar q vintnga lugina Drinit, nga Krrabi, Munllaapo Malzia. Ajo isht ndrtuar m nj stil

krjt t ri modrn pr kohn, por nukisht aq madh sa vjtra, dhrrthont nj siprfaq vtm prj2200m, kurs ndrtimt, funksiont tyr, hijshia ishin mjaft t mira, prandajprofsorin trhoqi shum, s kishtdh vit pa ardhur ktu. Pasi hyn nkshtjll, zbritn nga karroca, pan spo i prisnin oborrtart dh zonja kshtjlls profsori priu dh i prqafoi

t gjith duk filluar nga Bora, cila i prinvt pr ta drjtuar n sallonin madh tpritjv, ku zun vnd t gjith, duk iuruar mirsardhjn n atdh. Kjo pritj


57/278

57

mocionoi shum, sa iu duk s vtm ktu ndrojn dh mndoi m vt s nuk kandrim m t madh s ai q t vjn ngavndlindja. N sallon nisi nj kuvnd ingroht m administratorin kshtjlls

t qyttit, i cili po i raportontprofsorit organizimin prodhimit tardhurat principats dh prfundoiparaqitjn duk thn s Lk Zahariasht prijs i pasur, sht djal m aftsidh shprsont s do t jpt kontribut tmuar si pr principatn tij, ashtu dhpr Arbrin bashkimin principatav. Zoti na ndihmoft! tha profsori: N do t mundohmi q t jmi sa m

pran njri tjtrit, q Arbria t jt m fort m sigurt ndaj do prsioni,apo sulmi, ngado q t vij. Tr atokryngritj, tr ajo luft prpjkjq kmi br, l t na ojn n njbashkim t arbrv.

Mikli krkoi lj t largohj, s n shtpi prisnin pun t shumta dh doli duk uuruar mirsardhjn n dasm t tr tdashurv t tij. Lka dh Pjtri prcolln

dri t porta. T jsh i kujdsshm! - i tha PjtrBardhi. T mos shkosh ta marrsh paradasms, s nuk t duroht.


58/278

58

T tr qshn Mirardhshi! tha Mikli. Mir t gjtshim zoti ta prift mbar!

uruan shokt dh u kthyn nsallonin pritjs, ku isht profsori,

ma dh oborrtart. Pas bisdsprofsori u ngrit t pushont, pasi ishtlodhur, prandaj Lka dh Pjtri shoqruan n pjsn dritsors smadh, ku do t pushont do tqndront gjat kohs q do t rrintn kto an. Kur u uln, u doli parasyshfusha gjr Mjds, driBuzgjarpri tutj Drinit. Djmt u ulnpran profsorit i cili kuptoi s Lka do

ti raportont s si i kisht kryrdtyrat dhna njkohsisht, cilasht gjndja moral zons. Ai kishttakuar t gjith prijsit Vriut, t ciltkishin shprhur gadishmri t plot tbashkonin forcat ,t drdhnin dukatdh t drgonin trupa n intrs tlufts mbrojts. Principata Drishtit, Sards vanrisht Djs dh Saps ishin shum t pasura m

dobt n kt drjtim, paraqitshinHoti ,Pulti tj, por kishin mundsi tjpnin m shum lufttar trima tzot. Ky mndim sht mirpritur dh


59/278

59

n qndra t ndryshm banimi dh mpak prjashtim jan, sa kundr turqvq bjn objkt krysor dh m pakprjashtim jan dh kundr pabsisvncian srb. Lka flist dh

Kolta dgjont, gzohj mbushj mbsushmri pr kt djal ,s kuptont situatn, dint ta analizontdh tua vint t tjrv prpara ,dukdhn mndim shtruar rrug przgjidhj.

Nuk u gabuam, o miqt mi Uran Vladan- mndoi m vt.

M kta duht t jt ardhmja drjtimi i saj s t kta gjn dijn,

dashurin pr vndin, mnurin,zotsin, urtin vprimin pjkur, tcilat do ti ojn arbrit n bashkimin madh t shumpritur q prndia dot na ndihmoj ta ralizojm.Djmt doln, kurs profsori u shtri tpushont plot m gzim bsushmris do ti zgjidhin dtyrat sa m mir, skisht shum bsim t populli i tij, tdshira pr liri dh qndrsa stoik pr

ta ruajtur atj ku isht humbur, prta fituar . Parimi i madh Atdhu mbi tgjitha q prdorn fudalt uropian,kur donin t ngrinin popullin ti ndiqt


60/278

60

pas, n Arbri, rrint n do vatr, nzmrn do njriu, n tat lufttarv q formohshin mnjhr,vs duhshin prgatitur disiplinuarq t fitonin aftsi luftus ti

nnshtrohshin disiplins ushtarak.Duk qn nn trysni prsionipushtimsh dh prarjsh nga t huajtq t mos i linin t krijonin njsi tmdha principat os bashksi, burrat mnur t Arbris, mnduan tbashkohshin,duk vn n kry djalin Gjon Kastriotit, gjnralin q kishtmarr fam n ushtrin turk. M ktomndim zuri gjumi dh fjti si qngj,

s toka vndlindjs ta bn t lhtlodhjn hidhrimin, ta shton bsiminpr t ardhmn gzimin arritjv.Mngjsi gjti n ballkon, t lht sipllumb.Dukj s kisht fituar nrgjidjaloshi, tk thitht ajrin pastr qsillt ra lht flladits Jugutdh i dukj , s bashku m t, vintdh shpirti madhshtor i ktij populli s bashku m lngun ngroht t

mjaltit, ngopt shpirtin m dashurinpr vndin. Kujtont historit njohurat ksaj principat lavdimadh, mqndr trgtar kryqzimi rrugsh,


61/278

61

cila u isht nnshtruar pushtusvkalimtar q shpsh u bn barbar.Historia saj sht vjtr, shum vjtr, mbas sa jta mbi tok, porkalimi i barbarv shkatrrus

pushtus ka br q t shuht tmbtt pashkruar os t shkruhtsipas intrsav t tyr, s i fituari bn historin, mgjiths historiagojor, t ciln arbrit bn m tpasurn, ruan aq shum kng lgjnda, vall imitus vprimpasqyrus, sa bjn historin sikurt isht shkruar. Kto trva qnintrsant n vlrsimin figurav, s

bn jo vtm vlrsimin prijsv lufttarv t tyr, por dh t grav,t cilat qn po aq trim, po aqbsnik, po aq t dvotshm, sakohrat trysnit luftrav, nuk ithyn nuk i bn kurr t pabsa, porm nj prkushtim t madh pr burrinsi shok jt, pr familjn, pr tlartsuar drn ku shkarkohshin sinus. Kto i trgont historia, por dh

shkujt fundit. Ata kishin humbj mt madh, s t tjrt, s i hngri lufta,os humbn n rrthinat iks Kanins, duk populluar krahinn


62/278

62

vjtr t Himars u bn vazhdus tilirv, si kisht pas q nzanafilln saj n ky vnd.

Zahariajt kishin pashi bukuri, burrri bs, miqsi t gjr t mir, jo vtm

n principatat prrth, por n trArbrin, n Ballkan prtj dtit. Kjodr kisht nxjrr burra t shquar tdgjuar larg, pr bmat tyr t vyra qvprimtaria urt dh mnur, u ishtbr shmbull shum t tjrv dukmbtur i pashlyr n kujtsn njrzv jo rrall zint vnd n kuvndt prijsv t Arbris pr trimri burrri. Ipavdkshm kisht mbtur Simon Zaharia

pr zotsin rrall n tr principatn;shtoi pasurit, zgjroi miqsit, bashkoiArbrin dh mposhti armiqt trbuar tsaj. Qyttt m t vjtra m t bgataqn pron tij, jo vtm Sapa Dja,por nj rrjt i tr n luginn Drinit dri n Shaz Shirgj.M tr kto zotsi, isht burr i ndruar,por shum prijs thonin s zgjidhjt mnura ia sugjront gruaja, m bukuri

t rrall m mndj t holl, cilakisht lindur n Kryth pran pllgut ujort Zhavorrins. N do takim bisd mprijs t huaj vndas ajo mrrt pjs,


63/278

63

nuk flist, por, kur isht fjala pr prgjigjt shpjta intligjnt shikont burrin urt t duruar, duk br nj shkrpjt qpallav shikim shkndijus. Nshum bisda plqrim prmndj jo

vtm bukuria prrallor saj, por dhmnuria finsa sjlljs, dh arrinindri aty sa tr zotsin Simon Zaharis lidhnin m msimt saj, bils u prfols kundrshtart t shoqit paguanshrbtort pr ti hdhur hlm n lngun mjaltit q pint pasdrk dh fatkqjapati nj vdkj krjt t papritur, atjposht Saps, pran kulls s palokajv.Vrtt pas ksaj vdkjj Simoni dh

tr Arbria morn tposhtn, u shklnnga pushtus dh u shkatrruan ngabarbar t ndryshm,t cilt rdhn sirra q shoqrojn ciklont q smund tindalt askush, por zotsia dh bukuria saj mrrt prmasa magjik n mndimt pasardhsv, sa pr ndonj vajz tbukur t zgjuar thonin si iljta Zaharia.Kujtsa profsorit udhtont nhistorin brzit t Koj Zaharis q pas

rrnimit t madh, m ndihmn Vatikanit,u kthy si kshtjllar n pronn tij npincipatn Saps. Kisht trguar zotsifnomnal duk arritur t mrrt pronat


64/278

64

dikurshm, duk ribr Djn sikryqndr t lvizjs s trgtarv.Ralisht ajo i kisht pas kto t drjtahrt, m popullimin zons, porrndsia saj kisht pas oshilacion,

kurs tani ishin krijuar dh mundsit mdha, s barbart kishin dmtuar dykalimt tjra t Drinit n Spas dh urn,q lidht Sardn m Mazrrkun. Rruga,vint nga Lzha, Blinishti,Krytha, Sapa,Naraci, dh nga Vriu Prndimi,Kalldruni, Tuzi, Zta, Shkodra,Shazi,Shirgji, Ulqini, Tivari Raguza, dhmrrnin rrugn malv t luginav nthllsi t toks ballkanik vrilindor.

Pr t vn n ficnc kt pik trndsishm, n kushtt ktij qarkullimit dndur mallrash, duhj nj burr imncur m zotsi ,si isht KojZaharia. Ai rindrtoi kshtjlln, disiplinoidoganat, kontrolloi vaun dh gjith hyrjtq vinin nga fusha prball ,apo ngalugina vrior Drinit. Tanim Dja ishtbr nj qndr m shum rndsi, sipara shkujsh, si n kohn kltv, t

romakv q u b mbshttj tyr prt ndrtuar qyttin famshm t Sards, icili ruan dh sot godina t stilit romak,pr pikarin romak dri tutj, tutj n


65/278

65

pllajat pjllor t Dardanis, n Justiniandh n Nish. Kjo Dj m mr t vjtrshqip, isht pika q i lidht tr kto nyjarbror, prandaj dh dont burra siKoja, apo si ky djalosh q profsori prist

t zgjohj pr t marr rrugn Vjrdhs.Mndont s ky djalosh do t isht njPar, nj Simon, nj Koj apo nj UranZahari, por m i lartsuar ,i ngarkuar mm shum kultur, urti, zotsi qndrs.sht ky djalosh dh Dja dh Arbria dot jn m lart. Duk bluar n kok ktomndim, n dr prshndti Lka: A mund u ov profsor?... - dh u

afrua ta prshndst. rdh?- i tha. M fal s u ngrita von! Gjumi pr t

rinjt hyn shpjt dl ngadal .- dolipr tu kthyr.

O zot, - tha profsori m vt. Ky dotua kaloj t gjithv m tr t miratq ka, por bft zoti q ta mbushkshtjlln m kalamaj, q kurr tmos kt vtm nj si historia tyr,apo zhavorrinasv, jubanasv

,motrarv, sapjanv tr ksajzon.Lka hyri brnda profsori prqafoim plot mall, rspkt dashuri.


66/278

66

Shrbtort solln mngjsin dyburrat u uln t han n tavolinn ult n form sofr filluan tbisdonin pr kont Uranin,burrin lartq isht br i par n tr brigjt

msdhut,m zotsin lufttarit tstratgut dh m urtsin maturin drs s fism nga kisht dal.Pasi mbaruan s ngrni dh po lahshin pastrohshin, u njoftuan s kishtardhur Pjtr Bardhi ,s kuajt ishin gatidh shpura prist. U bn gati prrrug. M krksn Kolts do tudhtonin mbi kuaj rrugv t shkurtra t ngushta afr lumit Drin. Ai kisht

lvizur n rinin tij n kto vis dhruant kujtim t pashlyshm prbukurin vgjitacionin asaj lugin.Dshiront ta shklt m kmb, tarriht m sy, t mbushj m frym ngjlbrimin harlisur, t ndjnt nfytyr puhizn lht q sillt lugina Drinit t grshtuar m arjin ngrohtt vrs, m frskin q vint nga bora pashkrir mbi Cukal. Hipn mbi kuaj,

duk prir Lka mbi kalin bardh sishkuma q krijont Drini t Gryka Djs, pas tij profsor Kolta mbi kullin vjtr, por t urt m cj t lht


67/278

67

n fund Pjtri m laramanin arab, i ciliisht prj rac t sjll n Sap nga njmik aragonas i Zaharinjv.Zbritn nga kodra Djs, mornrrugn q formont nj gjysm rrthi, i

kaluan pr an Syrsacit dh mornluginn.Gjlbrimi kisht njvazhdimsi si n fush, mgjiths joat harlisj bimsi si tutj Mjds,ZhavorrinsPlzhs,Kullzit,Babs,Kryths,Gramzit,Zojzit m gjr, por rrymat ajritndryshonin, duk ln pas ajrin that t ngopur m nxhtsi duk takuarajrin lagsht t frskt.Andj

mbizotront vapa ,q n kohn drks bhj prvlus. Ktj vininflladt frskis pranvror,pavarsisht s isht pika vrs.Udhtart cnin m ngadal scilishijont natyrn pr vt mallngjhj, por m i mallngjyriisht profsori s kisht vit pa ardhurn Zadrim, n Krythn tij, n Sap,n Dj akoma m shum ksaj

lugin t bgat ku kisht shumqytt t vjtra msjtar si Dja,Sarda, Dalmacja, Gajtani, Mazrrku,Shati Pulti.


68/278

68

Isht kurioz t shikont s kandodhur, cilt jan ndryshimt mprishjn vahv dh t urav. I kishtplqyr gjithka ksaj an n atokohra, por m shum qyttrimi,

kultura t jtuarit, mnyra komunikimit, tika sjlljs, rspkti iiltr, zmrgjrsia bujaria,mnuria pr t kuptuar mikun armikun, bgatia njrzor dh natyrs. Djmt cnin prpara profsori vint pas, duk vrjtur malt,kodrat, luginn bgat, trrningjografik m intrsant n vrop.-Ky trrn i ka dhn mundsi t

mbrohshin- mndoi m vt. -Njpopull i vjtr q sht m origjin ilirn nj vnd shum t lakmuar, kukryqzohn prplasn trgjt,politikat, kulturat, qyttrimt, njvnd i bgat, ku scili prijs i huajdont ta kisht pr vt.Ktu kalonin lindort m mallra, mushtri, m ngarksa t ndryshm, duku drjtuar nga Roma apo Napoli m

tutj drjt Parisit Londrs dhnjkohsisht vint Prndimi pr nLindj ksaj rrug m t njjtnngarks. Kto lvizj s bashku m


69/278

69

pushtusit linin gjurm zhvillimi qyttrimi, por nganjhr linin dhnjolla barbari, intrig pabsi. Ataiu bn disa hr pngs ktij popullipr tu bashkuar n krijimin nj

unitti politik. Kjo ur lidhs m mrinarbri isht pothuajs ndrkombtar,s lidht Lindjn m Prndimin, smbahj nn kontrollin fuqiv tmdha, ku scila punont pr intrsat vta, duk drdhur dh para pr tshtrir influncn ps jo, dh dukngritur agjntura.Kur i vjn n mndj tradhtiaprofsori fillon t dridht dh

rrzikoht t bjr nga kali. Ju pushtus t trbuar, ju prijs t

mdhnj, sado q kni vpruar m grs askund, m fshhtas s askund,duht t mrrni vsh s ky popull sahr q ta rrzoni n gjunj, aq hrngriht n kmb, s kjo tok strlasht, lar m gjakun bijv tsaj n t gjitha kohrat, ka formn qnis njri, ka forcn shkmbit,

bgatin jts, pathyshmrin qndrss, ndaj dh sht ruajturtnia, ajo m vyra, ajo q na dallons kush jmi, ajo q na bn t


70/278


71/278

71

kur njrzimi filloi t numront, duku ngjitur jo m duk zbritur si parars son. Romakt kishin arriturzhvillim, pushtim influnca mbi tgjith vndt q lagt Dti Msdh, n

kontinntin vropian n brigjtaziatik. Shkujt par do ta forconindh m tj, por do t krijonin rrymatdh brnda asaj prandori gjigand,t cilat do ta ndanin n dy shttshum t fuqishm, nj t Prndimit nj t Lindjs, pr fat t kq, mbibrinjt Iliris do t bint shpata ndarjs.Pas saj ,dalngadal mri Ilirdo t humbas dh m rritjn fisit

Arbr, i cili u forcua shum dh mbrojtitr Ilirin Jugut bri q t marrmrin Arbri. Por ato fuqi lakmusfqinj, apo t prbotshm si fuqit mdha, punuan kundr ktij vndi, ktij djall populli ,si thonin ato, sanuk lan t bashkohj politikisht prtu mbrojtur. Shpata tyr do tgodist pikrisht aty ku ndjhj kjofrym ky mndim, kundr atyr

prijsv q kishin id t tilla,por dhfqinjt dh fuqit mdha nuk gjtndot kuilibrin pr t forcuar nj shttn kt vnd, s gjithnj shfaqshin


72/278

72

intrsat tyr gllabrus Arbriss mjr i thyhshin kockat. Por frika rrzikut t madh, duk qn msarmiqsh, ka br t krkoj rrugmbrojtjj ,sa i ka habitur dh ata q

kan lakmuar rrzikuar qllimshm.U ka qndruar m pathyshmristuhiv politik, ushtarak, konomik kulturor pr t qn vtvtja, zoti ishtpis s tij, por prsrivprimtaria intrigus tyr ka brpunn saj dh na ka ln kshtu tndar.

O zot, na ndihmo t mbrohmi! Ktodjm t zott t ditur do ta mbushin

boshllkun q na krijojn armiqt, stk kta sht dija, forca, qndrsa dashuria pr atdhun t ardhmn tij.N rrug sipr u dl prpara njpamj madhshtor, sa djmt, qkishin qn ktu ,vtm kur ishinfmij dh profsorin, q vint passhum vitsh, i mahniti dh i ngazllu.Kodrat m vrshta, rrz malit m lisa

drur t lart n t djatht n tmajt ,nj fush bgat, m udibimsi si askund, rrth tt miljgjatsi dh tri milj gjrsi , rrz s


73/278


74/278

74

nuk ka t ardhm, na sugjrojn tlargohmi t mbtmi rrugv tbots, pr tu punuar tokat tyr, ngaana tjtr mundohn t vin vt mnjrzit tyr pr ta gzuar kt bgati

natyror.Profsori ci n rrugn ms kodrs mvrshta, fushs m misr, fasul plot bim t tjra, kurs djmt u ulnn hij t lisit, mbi krua afro 6-7m.Drjt tyr po vinin m n uji n dorkatr gra, t cilat, kur u afruan i njohns ishin; nj grua n mosh, nj nus stolisur dh dy vajza zadrimor m njvshj ca t stilizuar. Kur u afruan, u

prshndtn djmt u prgjigjn: Dshironi uj? tha gruaja moshuar. Po, - tha Pjtr Bardhi, jo shum pr

tj, s kisht pir sa arritn, por prti par vajzat bukura nga afr s iukujtua s njrn prj tyr kishttakuar plqyr n Raguz. Dy vajzatm dy n balt t vogla tzbukuruara u afruan. Lka mori nn,piu far pak dh ia dorzoi vajzs,

kurs Pjtri mbajti n goj sikur popint, por v dont t vonohj. dhmbasi hoqi nn nga buzt mbajti n


75/278

75

dor pa ia kthyr vajzs. Gruas smoshuar i trhoqn vmndjn.

N vshj jan arbr, - i tha nuss sr, bij n Shldi.

dh nga pamja jan arbr, shiko sa tpashm.

Ai m i gjati, sht prijsi i Djs, - thanusja.

Djali i Zahariv sht?! Qoft m jt.O Zot, sa i pashm qnka! tha gruaja moshuar.

dh tjtri qnka shum i mir, - thanusja.

Po, po, por ktij nuk iu gjtka shoku.Pjtri atj lart nisi bisdn m vajzn.

Kur Lka kisht pytur, n s i njihnin,vajzat iu prgjigjn s ishin arbr, sdallohshin nga pamja.

Uj i jpt do udhtari, - tha gruaja moshuar t kroi,- por ju jni djmttan, o prijs i Djs.

Falmindrit, moj nn, rrofsh undrofsh!Pjtri po vshtront bukurin vajzsq kisht prpara dh po krkont m

mndj fjal pr t hapur bisdn dhm n fund i tha: Si k mrin? Sarda, - u prgjigj ajo duk u skuqur.


76/278

76

Si lis qnk, h t shitoft zana, s mshitov zmrn.Vajza uli kokn, nj i kuq i purpurt ikaloi n fytyr. Pjtri kuptoi shumgjra nga fkti i fjalv t tij, por

bukuria vajzs syt shkndijus tsaj i ishin ngulitur n mndj nukdont ta lint t largohj, por ai nuk pogjnt fjalt duhura pr ta vazhduarbisdn, prandaj m n fund pyti siburr n mosh:

kujt j?Vajza prist pytj tjtr, ns isht fjuar a, prandaj iu prgjigj plotmnuri:

J i ri t njohsh burrat vjtr.- Dhpr ta lustruar bisdn vazhdoi:

Ai q do t t njoh, gjn vt, nuk kanvoj t pys.

Shprsoj t t gjj; - tha Pjtri. moshuara i ftoi djmt pr drk, porata u prgjigjn s ishin t ftuartjtrkund. Grat morn nt ujit prt vajtur n shtpi. Kaprcyn rrugn gjr q t shpint n Sard dh u

futn n rrugicn ngusht t lagjs. Rrall kam par mashkull kaq t bukur,

sa prijsi i Djs tha plaka.


77/278

77

dh tjtri isht shum i bukur, - thavajza q i dha uj Lks.

Gjith djmt q vin nga kodrat fushs jan t bukur, - tha nusja r,duk vshtruar vajzn q komunikoi

m Pjtr Bardhin. Po ajo nuk kishtdgjuar asgj, s mndja i rrint tfjalt tij plot mocion bsoj s do tt gjj. Djmv nuk u rrihj m atj.Pjtri rrint si mbi gjmba, dont tlvizt q t shiht diknd os tashihnin. Po krkonin m sy profsorKoltn gjithandj, por nga pas pan spo u vint m nj shport m rrush fiq brnda.

Urdhroni, - tha. Mi dhan dy gra qpo vilnin n vrsht. Po sa u thash skam dh dy djm t kroi, m mbushnshportn.

O djm, - tha profsori. -Nuk ka njrzm bujar, s arbrit, nuk ka vnd mt bgat s Arbria. Hani dh shijonimblsin rrushit t fiqv. Vna dhbukfikt ktyr trvav nga ktudri n Kallmt jan m t mirat n

vrop. Jini krnar q jni bij t ktijvndi, luftoni q t jt i pavarur, trroj i qt n kt tok t bgat.


78/278

78

Fshati Vjrdh isht i bukur, shum ibukur, m at fush t bgat prballmalit t vogl ku shtrihj qytti i lashti Sards. Ktu isht ngulur pr hr tpar fisi ilir i sardatv pr t cilin

thuhj s isht m i vjtri n Iliri nvrop. M von nj pjs tij, kurtruskt u dyndn nga lugina Tuns jtuan Ilirin Vriut t Jugut, nluginn Drinit dri n pir dhpastaj kaprcyn dtin dh u nguln nToskan nj pjs fisit tsardatv, t dtyruar nga trysnipushtimsh barbarsh u larguan mta, por kta t fundit nuk zbritn n

Apnin, por u vndosn n nj ishullt bukur n Msdh dh pagzuan mmrin tyr Sardnj. Sot ka njcivilizim nga m t mirt n trMsdhun. sht qytt i prmndur nlashtsi dh gjithnj studiusit shnusit udhtimit mbajn tlidhur ngusht m qytt Dj dh Sap.

A mos dh kto jan po aq t lasht saSarda?!

Pasi hyn t porta qyttit, cilapothuajs sht n fund t malit, tngjitsh afro n nj t trtn lartsisnga Jugu Prndimi ,t shh syri


79/278

79

ndrtim intrsant, stil t przira,ku pran rrugs krysor dominon stiliromak, por m tutj, m n thllsi,godinat vjtra t habisin pak mndrtimt,t dukt si vndas,

mgjiths nuk sht ruajtur nj stilndrtimi ilir. N priudhn romak, pasngulimit t krishtrimit n Iliri vanrisht n priudhn Msjts m von kisht 365 kisha kapl, sikatdralja gjat nntmbdhjtmtra, cila i kushtoht lindjs sMaris.Mbi port ka nj pllak , tprishur nga barbar t ndryshm dhprofsorit i vjn kq sps kjo pllak

mbishkrimi i saj s nuk sht ribr osriparuar. T kjo kish, krahas pikturav gdhndjv t ndryshm, brnda para saj, atia sht ndrtuar prj guri,mgjiths klima nuk sht aq ashprdh bora nuk bi m aq shumic sa tjt atia m rrasa.

M posht, ja aty,- trgon profsori sht kisha Shn Pjtrit, m njgung jo krjt harkor, por si m

qosh. sht m shkurtr skatdralja, mbas dh m ngusht,por ndrtimi sht tipik romak, punuarm gur t gdhndur plotsisht dh m


80/278

80

dyr dritar harkor, kuptoht shtkisha m bukur tri dioqzav, tcilat jan bashkuar ndar disa hrq nga fillimi i mijvjarit t dyt.Kishat nuk mbarojn ktu, s qytti

sht i vjtr dh i madh, hyjn dalinshum vizitor nga qyttt fashtratprrth, prandaj nga Prndimi, nga aikrah ku mali kufizoht m Drinin, shtnj kish m vogl s Shn Pjtrit,q t krijon nj mjdis dhimbs,shqtsus, m afrsk ku paraqitnnjrz t mbytur, duk i rrmbyrtrbimi i ujrav ,apo t tjr q indihmonin t shptonin, prandaj dukt

s sht ndrtuar pr t'u lutur pr tmbyturit dh i vun mrin Inocntit.Po n Juglindj t saj, pikrisht aty kukodrat qyttit bashkohn m kodrat tjra buz Drinit, jasht portav tqyttit ndodht kisha Shn Nikolls,si thuht pr tu lutur udhtart, ataq kaprcnin urn q lidht qytttprtj Drinit apo t tjr q vinin ngaDalmacja, Malzia, apo vinin dh nga

zona fushor. Atj n maj t malit, - thot profsori.

- shihni at ndrtsn lart, shtkisha Trinis Shnjt, ku bsimtart


81/278

81

bnin lutj ditv t dila mshn clbront krypshkopi. N stint mmot t mir msha thuhj jasht dhpopullsia isht madh, kurs n dittm mot jo t mir thuhj brnda n

kish dh n strht rrth saj qshrbnin si kapla lutjj pr banort lagjs s vjtr, apo t siprm.Pushtusit barbar, t antikrishtr,ishin btuar, s para s t sulmonintmpullin m t njohur t krishtrimitn zmr t Roms, do t rrnoninSardn m kishat tr qyttrimin saj, do ti shuanin Arbris vatrn qyttrimit t krishtrimit q

mbant t bashkuar, s kur atosulmonin qyttt tani m t mdha siLzha, Shirgji, Shkodra, synimi i funditisht Sarda, duk i kaprcyr qyttt vogla para saj apo n rrthina t saj.Ishin n zmr t saj, n qndr tqyttit, dgjonin gurgullimat ujit qvint nga skajt rridhnin rrzs sshshit npr ulluqt ndrtuara ,prcicrimat zogjv mbi drurt lart q

mbulonin m hij shshin, rrugt, tratit n priudhn vaps. Ktu bidilli n shtpit, n rrug shsh, noborr dritar dyqansh n mngjs


82/278

82

dh n ort pasdits. dh npriudhat ftohta rrat trbuara tmalv q vinin nga Cukali, apo Iballjai prist mali dh i bnt t kaloninsipr dh nuk prknin qyttin vnin

drdhshin n shpin t malv tShldis, t Gajtanit, Djs, kursrrat flladits q vinin nga Juguprms fushs, duk prshkuar luginn Drinit prplasshin n atit, dritart dyrt shtpiv, n kopsht, ku ujpnin jt bimv drurv frutor zbukurus.Kshtu ky qytt, n ktshpat mali t vogl prballj m dillin ngroht, butsin rrav t Jugut,

lagshtirn Drinit dh frskin malit pastrtin ajrit.Prsonalitt tndryshm dri prtj dtit vinin tpushonin n shtpit n maj os siquhshin ndrysh shtpit vror, nato n fund t malit, n krahun Prndimit, t cilat i quanin shtpitdimror.

Djlmoshat u habitn nga trgimi i burritt ditur, por dh nga pamjt intrsant

q pan, pr t cilat kishin dgjuar, portani q po i shihnin, u knaqn mbukurit natyror dh t bra nga dora njriut.


83/278

83

Ka dh ktu n Arbri, jo vtm n tquajturin kryqytt kulturor t pllgutt Msdhut, - tha Pjtr Bardhi. Unkam qn katr hr ktu, por nuk kamarritur ta prcptoj si na shpjgoi

profsori. Shkollat q jan atj, apo nRaguz, mund t ishin dh ktu.Tditurit rrojn dh ktu si n Napoli,Rom, Vncia, Gjnov tj.

Pushtusi pra, - tha Pjtri. Fuqit mdha q v na shohin si vnd pr tna shfrytzuar dh kurr pr tndihmuar, hr ndrsjn fqinjt pastaj hyjn n ms si pajtus dhmarrin pjsn luanit si shprblim;

hr prplasn njra m tjtrn s cilat na zhvat dh na bjn shsh luft,rrnojn konomin jtn ton thaPjtri.

Akoma m lig sht, kur n dyrttona trokasin si miq,mirbrs, si tdashuruar m kt popull kt truall,q drdhin lot krokodili pr masakratq psojm n,ndaj ndonjrit qafroht t ndihmoj arbrit shkrt

hapin syt, duk par m mblsi ngashptimtart, por, kur i forti ralizonqllimt vta, kuptoht s sht poaq i kq sa pushtusi, po aq i ashpr sa


84/278

84

barbari, po aq i pangopur sashfytzusi, - tha Lk Zaharia.

Djmt po zgjohn, - tha profsori mvt, tk po ngrihj nga krvati kukisht pushuar pr tu prgatitur pr

dasmn Mikl Vjrdhs. Djma, - u tha Lks Pjtrit. Ky

popull ka hqur t zit ullirit, s shtvnd i lakmuar ,s qndron dh lakmiasht jo vtm fqinjv, por dh fuqiv t mdha q vprojn kundrnjra-tjtrs plaka tyr jmi n,toka jon, portt tona, qyttt tona,Arbria mjr, s cils i kan rjpurshtat lkur. Armiqt krysor t ktij

vndi sot jan tr: Prandoria gjigandafroaziatik, Vndiku dh krushka turqv n Ballkan. T tjrt nukshpnzohn t rrzikojn prballtyr, sado fuqi t mdha q jan. Atondjkin ngjarjt, hdhin grpin prsin, kur pshku t bjr n t. Nukprsin s jan m t mir, por atorrzikojn vtm, kur kan siguri tpadiskutushm s fitojn.

profsor, - tha Lk Zaharia. Simbtm gjithnj t vgjl, gjithnj prtu shklur m kmb, gjithnj.


85/278

85

Jo dshprim, jo Prsim Nj djal imadh do t vij n atdh, do t punoj luftoj si di ai, do ti afroj arbrit shprsoj s dh vropa do tandihmoj gjithnj pr t mbrojtur

vtn q t mos i ndodh si m sllavtq i morn afro gjysmn kontinntit.

T shprsojm, - tha Pjtr Bardhi.Ata dinin fjal vshi s prijsi i Krujsdo t kthht n atdh, do t mrrtKrujn do t liront Arbrin. Trburrat ditur dyrt fism prisnin,mgjiths ai vt nd nuk kishtthn fjaln, por thonin s ai vpron, nuk flt, s fjaln mrr ra, kurs

vpra ngul, rritt bht godin. Zoti na ndihmoft, - tha profsori,

duk hipur mbi karrocn q do ti ontt vjrdhajt. Hapi kapakun dritars thynt ajri i frskt i mbrmjs q pobint mbi lugin. Djmt u uln prantij. Askush nuk flist, v dgjohjtroku i kuajv, krismat rrotav tkarrocs mbi kalldrm, shushurimambyts Drinit q vint nga kthsa

harkor, ku uji prplasj m shkmbin.At cop rrug kaluan n hshtj, sisht shkurtr scili dont tmndont pr dasmn, gzimin,


86/278

86

knaqsin miqt q do t takonin.Sa morn kthsn pr t hyr nrrugicn vjrdhajv, pan njgrumbull t madh burrash. Ndaln dhzbritn. I zoti i shtpis s vjrdhajv u

afrua dh tha: Mirs rdh profsor! Sot Vjrdha ka

dasm, por dh nj gzim t madh.Ardhja juaj na ndron t gjithv, tkmi n zmr pr fjalt q thuadyrv t vrops pr Arbrin, prdijt burrrin tnd, pr ndrimin drs suaj.Dyzt burra ishin rrshtuar pr tapritur, prfaqsusit dyrv m t

fism, dyrv m t pasura m nz. Para shtpis kishin dal nj grup imadh grash q pritn m kng:limolla, lulzon jta , Mirs vjnprofsor Kolta.Dy fmij t vshur m kostum tkrahins (djal vajz) i dhuruan tufam lul. Profsori ia dha lult Lks Pjtrit, u ul n gjunj, puthi fmijt dhi mori hopa.

Rrofshi! tha. Smund t gjj fjalm t vyra s ndrimi q po m bni.U prqafua m burra gra, pastaj mstudntin tij Mikl Vjrdhn. Kaloi


87/278

87

npr t gjith turmn njrzv, duki puthur duart ndonjrit prj tyr, pormociont mundn sa smund tthosht asnj fjal, asnj mndim. Izoti i shtpis kuptoi dh udhhoqi

lart n kull, duk u ndjkur pas ngaPjtri, Lka Mikli pas tyr vargu igjat i burrav. Oda madh sa njsallon isht tra shtruar m qilimat kuq dh jastk po t kuq t vndosuranash. Pr profsorin isht vndosurnj karrig druri, mbi t ciln isht njjastk. Burrat zun vnd. I pari ifshatit, ai q prist atj mori prsrifjaln.

Vjrdha mbi ttdhjt shtpipasanik, q do ta vn pasurin ndispozicion t vllazrimit sht gati.Profsori i bri shnj t mosvazhdont.

N jmi vllzr, - tha. Do tmundohmi t bashkohmi pr tambrojtur kt vnd nga prsioniarmiqsor. Shprsojm shum s kohado t punoj pr n. Ktu kmi dasm,

kmi gzim na vllazron. Mori gotnm lng mjalti dh uroi pr iftin, ftoikrytarin fshatit t ulj pran tij dh itha:


88/278

88

nd nuk kmi arritur n momntin prfjal publik.

Profsor, ktu nuk ka spiun, jmi trbashk dh kmi mbldhur nj shumn intrs t bashkimit.

Gjithnj hollsit ti din sa m paknjrz.Dhoma isht mbushur plot, njrzitprisnin s far do t thosht i ardhuri,por ai nd nuk isht autorizuar tflist, s ushtria turk nd nuk ishtnisur drjt Nishit pr n Hungari nukkishin arritur, prandaj rzrvohj tflist para koh, s n vnd q tndihmont, do t prisht pun.

Kmi dasm, - tha. Kjo dr ndruar marton djalin mrkullushm, ky fshat ka gzim, ktoburra gra m ndruan shum,shprsoj tua kthj, por sot kam ardhurt gzohm n dasmn ktij djali nms jush m dukt s jam n moshn Miklit, Lks, Pjtrit, Dd Kabashittj. Jam m ju n gzimin tuaj. Jupaim gjithmon shndosh t

bashkuar. T paim, profsor, fjal t mnura

th. T gzojm n dasm, burra, smartojm djalin.


89/278

89

Jasht binin fyjt zumart, kndoningrat t rinjt. Filluan t vin miq ttjr, burrat fshatit lironin vnd prmiqt. Arritn dh dajat Miklit ngaMjda.Profsori dshi t liront krun

vndit. Jo, - tha daja. -Jo, t lutm, askush nuk

z vndin tnd, - duk u ulur prantij.Pasi u mbush oda madh, u shtruansofrat njrzit u rrshtuan rrthtyr,knga vazhdont jasht nodn burrav pinin vn haninmz, bisdonin shpotisnin duk brshaka. T rinjt dilnin kndonin n

oborr dh kthhshin prsri. Ktbn dh djmt Zaharia Bardhi, porata nuk hynin brnda, s dik krkoninm sy n dritn hns t fnrv.Lka krkont Jrinn, s nuk dintn kisht ardhur m t mn apo jo,kurs Pjtri krkont vajzn m mrinSarda, cila i kisht dhn uj atj tkroi n fillim t fshatit.Krkonin m synga qoshku, por isht mjaft vshtir

t dalloj njriun s cili isht n dritn zbht t fnrit. Sarda ra n sy nms t nj vallj rrotullus ,ishtfutur m nj djal prkrah.


90/278

90

Ja ku sht! tha Pjtri. Ika, - dhzbriti posht u fut n vall. Ajo padh i bri nj buzqshj gjith fins,q din ta bjn fmrat zgjuara prmashkullin q u plqn dh hyri n

rrotullamn valls, pran Pjtrit. Kyfrglloi nga gzimi dh nuk i lshontdorn. Para drs s ods s gravqndront vt trta Dom Dushmaniq vrnt valltart, dgjont kng qsht. Lka kisht vrjtur, por nukdont t shiht at, i duhj tjtrkush.Nga porta oborrit rdhi nj grupvajzash m ta u bashkuan ca djm formuan nj rrotullam vallj.

Dallonin njra m trup flok t gjatm ond.

Ajo, - tha Lka m vt.Zbriti shkallt ngadal, duk par n shiht Dom Dushmani, u afrua prangrupit dh hyri n rrotullam prkrahflokgjats. Vtm athr Jrina kuptoi s k kisht n krah dh s aiqnka n dasm t kushriri i saj.

Ku ish? i tha Lka. Kam nj or qt krkoj.

Isha t tzja, u vonuam, por, tbtohm s nuk dija s j ktu, bilsdh tani nuk kuptoj ps j.


91/278

91

Jam kumbara i atij q martoht. sht dh Pjtri, - tha Jrina pr

bashkqyttarin saj.Lks nuk i intrsonin kto prandajshpjtoi pyti: Ku do t flsh sont? M nnn n shtpit pushimit, n

Sard. A jan pronat tuaja ato atj, apo jo? Po, - tha Lka. Por nuk kni paguar

qran dh do t urdhroj tu lnjasht.

Po ti ku do t flsh? pyti Jrina. dh un jasht, do t bj shoqri. shh at simpatikn n qoshk s si

mi lshon syt. din kush sht? Mt, vtm m t do t fl. Do t jmibashk m Sardn.Vallja mbaroi ata u dtyruan tndahn pr t vajtur n sofra, kursJrina vajti t ma, pasi u prshndtm Pjtrin mori dh Sardn prkrahu. Djmt hyn n odn burravku vlont vna mishi i pjkur. Pjtri uafrua t profsori dh pyti ns do

t vint t flint n Sard, por ai kisht mnduar s ku do t flint.Do tvnt t i pari i fshatit q tkuvndonin m ca burra t tjr . Lka i


92/278

92

dint t gjitha hollsit, por nuk duhjt flist. I than karrocirit ti ont tshtpia, ku do t flinin dh po cninngadal pr t karroca. Para tyr kaloikarroca Dom Dushmanit. Lka u

kthy pas, duk mnduar s Jrina nukkisht dal nga dasma. Shikoigjithandj dh askund nuk pa.

Ka shkuar, - tha m vt dh vajti tkarroca. Shkuan n Sard dh hyn nshtpin prball, ku dgjohshin zrat vajzav q bisdonin. Pas pak udgjua dh zri i Doms q u tha nform urdhri pushoni. dh djmt ushtrin, scili n dhomn tij m dyr

dritar hapur. Lkn nuk po zintgjumi, prandaj u ngrit vajti n dritar,nga ku pa s n dhomn shtpisprball lvizt nj drit qiriu, t cilin,sipas pamjs s zbht mbant ndor njra nga vajzat dhoms.Djaloshi kisht mbshttur brrylat npragun dritars po vrnt, kursvajza fiku qiriun dh u afrua n dritar n dritn hns dalloi nj njri q

doli n dritarn prball. U trhoqprsri, s nuk dint s kush isht,por njriu i dritars prball foli:

Mos ik, s jmi njrz t but!


93/278


94/278

94

Po ajo zmra jot rdhi si zog tk un m zgjoi. Posa qsh shtri, pash njkrijs hyjnor m qiri n dor qlvizt n dhomn prball dh ungrita, por nuk po dalloja saktsisht s

cila isht. Un dija, s ju do t flinit aty, s

dgjova shrbtort q prgatisninshtpin pr profsorin prijsin Djs m shokun tij.

Prandaj nuk t paska zn gjumi? - thaLka.

Jo, po mndoja pr at Lkn tjtr mmustaq, at m trup t madh sa njtrung.

A ndjn gj pr at? pyti djaloshi. Urrjtj, far tjtr? Po pr kt trungun ktu n dritar,

far ndjn? Dashuri. Po ,o Zot, na ndihmo ta

arrijm. Kush po na ndal?! I trmbm gjithnj asaj grsirs,

atyr mustaqv t krshpruara, atyrvtullav t trasha q m dukn si

kthtra q duan t t shqyjn. Asgj ska na bn, mjafton t bindim

njrzit tan dh ralisht ti j nd rpr marts kjo mosh t ndihmon


95/278

95

shum pr t kundrshtuar ujkun Dukagjinit. Dh h pr h kmi prparabashkimin Arbris. dh un kampak dtyra.

Zot ,na ndihmo, - tha Jrina.Dritarja dhoms pran u hap, t rinjtu trhoqn brnda n dhom, kursDomja foli m ashprsi:

Flini tani! Mbyll dritarn Jrina.Spiptiu m asgj, prv zhurmav tujrav. hn n mngjs m dill pak rflladits.Krushqit bhn gati pr tvajtur n Dalmacj pr t marr nusn.Pasi kishin pir ngrn, hipn mbi kuaj.

Print Mark Vjrdha pas tij profsorKolta, Prk Jubani, Dd Kabashi vazhdont vargu i kalorsv, duk ln nfund dvrin kumbart dh ca djm trinj t shtpis. I shoqront knga grav shoqruar m fyj, bilbila zumarsa t dukj s isht ndzur lugina Drinit,ushtont Cukali prtj dri Puka nLindj. Djlmoshat lodronin mbi kuaj,shkonin vinin rrugv t brgut, grat i

ndalnin u lidhnin shamit n jl tkuajv.-Nj fst masiv m plot t mira.-thaprofsori.


96/278

96

Kndojn t gjith, krcjn t gjith,lodrojn t gjith dh do gj sht nharmoni m gzimin prgjithshm,m harn lumturin. Tr ajomuzik, vallzim dh nuk ka asnj

grindj, bils as dh kqkuptimi m ivogl.

Krahin mancipuar mndoiprofsori.- Askush nuk kqkuptoht,asnjri nuk bht xhloz, askush nukkalon kufijt, por gzoht brnda vts brnda grupit. N fund t Vjrdhs,atj ku ndaht m Sardn hidht njvall madh, ku grshtohn n rrthgra burra dh udhhq tzja

dhndrit bij n Mjd dh martuarn Kryth pas saj halla, Sarda, Jrina,gra t tjra. Djm burra krcnin mmuzikn komplks t fyjv dhbilbilav. Profsorin kisht habiturgjithcka ; muzika, krcimt, lvizjt,lumturia burrav dh grav.

kujt sht ajo vajza gjat m floktt zza m ond dh t gjata? pytinjrin nga t rinjt.

-sht prijsit t Saps,- iu prgjigj iriu.-Ua, sht Jrina!Sa qnka rritur?! -

Profsorit iu kujtua voglushja q


97/278

97

kisht takuar n Napoli m prindrit saj, cila kisht trhqur sallont oborrv princror m bukurin intligjncn saj. Zbriti nga kali dh uafrua pran valltarv. Dom

Dushmani iu afrua vt pr ti dhndorn.

-Mirs k ardhur profsor.-Falmindrit zonja Dushmani! Si sht

prijsi? M'i drgo prshndtjt mia.-Jrina qnka rritur qnka br shum

bukur, prndsh bukuris sMsdhut si i kan thn n Napoli kurajo isht njmbdhjtvj.

-Sa t hijshm jan djmt tan, aq tbukura jan dh vajzat.-Do t iki,- tha por zmrn do ta l

ktu. Nuk pranon q ajo t ik ngavndi i saj.

-T paim, profsor, - i tha Domja.Vallja mbaroi Jrina u afrua tk ma. I dha dorn profsorit, i cili ulikokn dh puthi n ball.

- Qofsh jtgjat!Zoti t sjllt fat tmbar.

-Falmindrit,- u prgjigj Domja, kursJrina uli kokn syt i shkuan t LkZaharia q kisht dal nga vallja dh poafrohj t profsori, por nuk dihj s


98/278

98

pr ta rspktuar at, apo pr t qnafr Jrins. Djaloshi buzqshi lht,bukuroshja uli qpallat.

-cim,- thirri krushku i par duk iudrjtuar rrugs s brgut t Drinit q

shkont n Vri, duk t shpn nDalmacj . Profsori ndoqi pas ttjrt pas tij. Nj kor i madh grashkndoi kngn Udha mbar okrushku i par. Kuajt trokonin pr nvri, grat zun hijt pr t priturkrushqit prsri aty ku i kishinprcjll. Profsorin kishin rrthuarnj grup burrash. pysnin aiprgjigjj:

-Ky qytt s bashku m Sardn Djnjan shum t vjtr. Ka dh mrinshqip dl. Banort larguar prj ktun kohn Iliris thmluan n brigjt Adriatikut dh quajtn vndinDalamaci. Shkuan si bari pr t kulloturdlt n fushat pllajat buz dtitdimr vr pastaj ndrtuan dhshtpit banimit nuk u kthyn mktu. U ndaln tk krojt t

pushonin.dh pak rrug dh arrinintk miku. Pasi u frskuan u uln nnhijn lisav dh t frashrit tbardh. Profsori trgoi lgjndn pr


99/278

99

ujin kalas s lasht t Dalmacjs.Pushtus barbar rdhn t pushtoninvndin. Popullata u mbyll n kshtjll.Armiqt sulmuan pr nj koh t gjat,por kshtjllart nuk dorzohshin.

Athr prn ujin, hapn nj hndkt thll dh ujin drjtuan larg qyttitpr n Dri. mbuluan q, dh kur tlirohshin t mos gjnin m. Trrthuarit n

Roman Leke Zaharia

Documents

Transcript of Roman Leke Zaharia