RİZE ÜNİVERSİTESİ RİZE ÜNİVERSİTESİ

DERYA UÇAN & MAHMUT SAĞLAM DERYA UÇAN & MAHMUT SAĞLAM

TDE MUALLİMİTDE MUALLİMİ

Bir şeye kıymet biçme, o şeyi Bir şeye kıymet biçme, o şeyi kıymetlendirme demektir. Aslı kıymetlendirme demektir. Aslı Yunanca "Kritikos" kelimesinden Yunanca "Kritikos" kelimesinden gelen "Critic" (hükmetme) karşılığı gelen "Critic" (hükmetme) karşılığı olarak dilimizde kullandığımız olarak dilimizde kullandığımız "tenkit" kelimesi "nakd" kökünden "tenkit" kelimesi "nakd" kökünden türemiştir.(muhakeme,muaheze)türemiştir.(muhakeme,muaheze)

Bir eseri değerlendirme amacıyla Bir eseri değerlendirme amacıyla yazılan yazılara eleştiri denir. yazılan yazılara eleştiri denir.

Eleştiri’nin amacı; Eleştiri’nin amacı; eserin ya da sanatçının eserin ya da sanatçının gerçek değerinin gerçek değerinin belirtilmesi amaçlanır.belirtilmesi amaçlanır.

- iyi olanın değerini ortaya koymak, sanatı - iyi olanın değerini ortaya koymak, sanatı unutulmaktan kurtarmak, iyi olmayana unutulmaktan kurtarmak, iyi olmayana ve kötüye fırsat vermemektir. ve kötüye fırsat vermemektir.

ELEŞTİRMEN=MÜNEKKİD?ELEŞTİRMEN=MÜNEKKİD?

-Düşünce, sanat ve edebiyat alanında topluma -Düşünce, sanat ve edebiyat alanında topluma yarar sağlayan; sanatın, sanatçının ve yarar sağlayan; sanatın, sanatçının ve toplumun yol göstericisi olan; eserlerdeki toplumun yol göstericisi olan; eserlerdeki zenginlikleri gözler önüne seren; okuyucuya zenginlikleri gözler önüne seren; okuyucuya kılavuzluk yapan kişidir. kılavuzluk yapan kişidir.

-Eleştirmen’in amacı; güzellik-Eleştirmen’in amacı; güzellik meydana meydana getirmek değil meydana gelmiş güzelliği getirmek değil meydana gelmiş güzelliği yargılama okurlara tanıtmaktır.yargılama okurlara tanıtmaktır.

Münekkid’in sahip olması gereken Münekkid’in sahip olması gereken özellikler:özellikler:

--Eleştireceği konu ile ilgili yeterli bilgi,Eleştireceği konu ile ilgili yeterli bilgi,

-Çağdaş sanat akımlarından,düşünce -Çağdaş sanat akımlarından,düşünce tarihinden,sosyoloji,psikoloji,antropoloji,tarih tarihinden,sosyoloji,psikoloji,antropoloji,tarih gibi dalların temel kavramlarından haberdar gibi dalların temel kavramlarından haberdar olması gerekir.olması gerekir.

-Kendi kültürünü,sanatını ve meselelerini iyi -Kendi kültürünü,sanatını ve meselelerini iyi bildiği gibi dünya edebiyatından ve bildiği gibi dünya edebiyatından ve meselelerinden haberdar olması gerekiyor.meselelerinden haberdar olması gerekiyor.

ELEŞTİRİYE (TENKİDE) DAİR ELEŞTİRİYE (TENKİDE) DAİR

——Karşınızdaki insana bütün kalbinizle yardım etmeyi istiyor ve sonunda Karşınızdaki insana bütün kalbinizle yardım etmeyi istiyor ve sonunda başarabiliyorsanız o zaman onu eleştirebilirsiniz, işte bu eleştiri yapıcı başarabiliyorsanız o zaman onu eleştirebilirsiniz, işte bu eleştiri yapıcı bir eleştiridir. (Abraham Lincoln)bir eleştiridir. (Abraham Lincoln)

— — Eleştirinin olmadığı yerde övgüler hiçbir değer taşımaz. (Beaumarchais) Eleştirinin olmadığı yerde övgüler hiçbir değer taşımaz. (Beaumarchais)

——Eleştirmenler, edebiyatla ve sanatta başarı kazanamayan kim selerdir. Eleştirmenler, edebiyatla ve sanatta başarı kazanamayan kim selerdir. (Benjamin Disraeli) (Benjamin Disraeli)

——Birisini eleştirmek istersek en uygun yer, aynamızın karşısıdır.(Bernard Birisini eleştirmek istersek en uygun yer, aynamızın karşısıdır.(Bernard Shaw) Shaw)

——Çoğu zaman, en güçlü eleştiri hiç ses çıkarmamaktır. (Charles Buxton) Çoğu zaman, en güçlü eleştiri hiç ses çıkarmamaktır. (Charles Buxton)

——Eleştiriden korkarsan bir şey söyleme, bir şey yapma, bir şey olma. Eleştiriden korkarsan bir şey söyleme, bir şey yapma, bir şey olma. (Elbert Hubbart) (Elbert Hubbart)

  

Eleştiri yazarken şu özelliklere Eleştiri yazarken şu özelliklere dikkat etmek gerekir: dikkat etmek gerekir:

1) 1) Eserin gerçeğiEserin gerçeği yansıtmadaki başarısı yansıtmadaki başarısı nedir?nedir?

2) Eser, okuyucu üzerinde nasıl bir etki 2) Eser, okuyucu üzerinde nasıl bir etki bırakmıştır?bırakmıştır?

3) Eserin olayı okuyucularına 3) Eserin olayı okuyucularına anlatmasında, aktarmasında başarısı anlatmasında, aktarmasında başarısı nasıldır? Eserdeki içtenlik, özgünlük ve nasıldır? Eserdeki içtenlik, özgünlük ve hayal gücü; başarıya nasıl katkıda hayal gücü; başarıya nasıl katkıda bulunmuştur?bulunmuştur?

4) Eserde (ya da yazıda) yansıtılan duygu 4) Eserde (ya da yazıda) yansıtılan duygu ile sanatçı arasında nasıl bir ilgi vardır?ile sanatçı arasında nasıl bir ilgi vardır?

5) Genel olarak eser (ya da yazı) başarılı 5) Genel olarak eser (ya da yazı) başarılı mıdır? Başarılı olduğu yanlar, başarılı mıdır? Başarılı olduğu yanlar, başarılı olmadığı yanlar var mıdır? olmadığı yanlar var mıdır?

sonuç: ÇÖZÜMLEME VE YORUMLAMAsonuç: ÇÖZÜMLEME VE YORUMLAMA

Eleştiri’nin ÖzellikleriEleştiri’nin Özellikleri Öznellikten uzak olmalıdır.Öznellikten uzak olmalıdır. Doğrudan esere yönelik olmalıdır.Doğrudan esere yönelik olmalıdır. Eleştiri yapılırken somut verilerden Eleştiri yapılırken somut verilerden

yararlanılmalıdır.yararlanılmalıdır. Eserin olumlu ve olumsuz yönleri birlikte ele Eserin olumlu ve olumsuz yönleri birlikte ele

alınmalıdır.alınmalıdır. Her eser ya da sanatçı eleştirinin konusu Her eser ya da sanatçı eleştirinin konusu

olabilir.olabilir. Eleştiride daha çok açıklama, tanık Eleştiride daha çok açıklama, tanık

gösterme, örnekleme, tartışma gibi anlatım gösterme, örnekleme, tartışma gibi anlatım tekniklerinden faydalanılır.tekniklerinden faydalanılır.

Eleştiriye konu olan eser, yalın bir dille Eleştiriye konu olan eser, yalın bir dille anlatılır.anlatılır.

Eleştirilen eserin kimin tarafından, hangi zaman Eleştirilen eserin kimin tarafından, hangi zaman ve çevrede, hangi şartlar altında yazıldığı ve çevrede, hangi şartlar altında yazıldığı dikkate alınmalıdır. Eserin yerli ve yabancı dikkate alınmalıdır. Eserin yerli ve yabancı benzerleriyle karşılaştırması yapılır.benzerleriyle karşılaştırması yapılır.

Eleştirilen eser konusu, dili, üslubu, tekniği, Eleştirilen eser konusu, dili, üslubu, tekniği, kahramanları, gözlem ve betimlemeleri kahramanları, gözlem ve betimlemeleri bakımından değerlendirilir.bakımından değerlendirilir.

-ELEŞTİRİ NE OLMAMALIDIR?

Türk edebiyatı’nda eleştiri:Türk edebiyatı’nda eleştiri:

Tanzimat dönemi ŞinasiTanzimat dönemi Şinasi, Namık Kemal, Recaizade Ekrem, , Namık Kemal, Recaizade Ekrem, Abdülhak Hamid Samipaşazade Sezai, Beşir Fuad, Nabizade Abdülhak Hamid Samipaşazade Sezai, Beşir Fuad, Nabizade Nazım, Mizancı Murad’tır.Nazım, Mizancı Murad’tır.

Serveti Fünun dönemindeServeti Fünun döneminde, Cenap Şahabettin intikad anlayışıyla , Cenap Şahabettin intikad anlayışıyla tenkit eder. Halit Ziya, Mehmet Rauf, Nabizade Nazım, Hüseyin tenkit eder. Halit Ziya, Mehmet Rauf, Nabizade Nazım, Hüseyin Cahit dönemin eleştiricileridir.Cahit dönemin eleştiricileridir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Cumhuriyetin ilk yıllarında eleştiri Yahya Kemal ve Ahmet eleştiri Yahya Kemal ve Ahmet Haşim’le başlar. İsmail Habip Sevük ve Ahmet Hamdi Tanpınar Haşim’le başlar. İsmail Habip Sevük ve Ahmet Hamdi Tanpınar eleştiriyi edebiyat tarihi içinde ele alırlar. Nurullah Ataç, Suut eleştiriyi edebiyat tarihi içinde ele alırlar. Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin iki öznelci eleştirmendir.Kemal Yetkin iki öznelci eleştirmendir.

Çağdaş eleştirmenler Mehmet Çağdaş eleştirmenler Mehmet Kaplan,Nihat Sami Banarlı, Cemil Meriç, Kaplan,Nihat Sami Banarlı, Cemil Meriç, Kenan Akyüz,Cevdet Kudret,Berna Moran, Kenan Akyüz,Cevdet Kudret,Berna Moran, Fuat Köprülü.Fuat Köprülü.

-Eleştiri, sadece övgü ya da yergi değildir. -Eleştiri, sadece övgü ya da yergi değildir. Eleştiriler, ele alınan eserin ya da yazarın iyi Eleştiriler, ele alınan eserin ya da yazarın iyi anlaşılmasını sağlar.anlaşılmasını sağlar.

YERGİ:YERGİ: Bu tür ürünlerde toplum, kişi ya da olayların Bu tür ürünlerde toplum, kişi ya da olayların

kusurları, kötü ve gülünç yönleri ele alınmaktadır. kusurları, kötü ve gülünç yönleri ele alınmaktadır.

Divan şiirindeki karşılığı? Divan şiirindeki karşılığı? hicivhiciv Halk şiirinde? Halk şiirinde? taşlamataşlama

ŞİİR ÖRNEKLERİ:ŞİİR ÖRNEKLERİ:

1) tahir efendi bana kelb demiş1) tahir efendi bana kelb demiş iltifatı bu sözde zahirdir iltifatı bu sözde zahirdir mâlik'i mezhebim benim zira mâlik'i mezhebim benim zira itikadımca kelb tahirdir. itikadımca kelb tahirdir.

2)bana kafir demiş tahir efendi2)bana kafir demiş tahir efendivaram ben diyem ona müselmanvaram ben diyem ona müselmanvarıldıkta yarın ruz-ü cüzayavarıldıkta yarın ruz-ü cüzayaikimiz de çıkarız anda yalanikimiz de çıkarız anda yalan

Siham-ı KazaSiham-ı Kaza

3)gökten nazire indi siham-ı kazasına3)gökten nazire indi siham-ı kazasınanef'i diliyle uğradı hakkın belasınanef'i diliyle uğradı hakkın belasına

YahyaYahya

2) Mende Mecnûn'dan füzûn âşıklık isti'dâdı 2) Mende Mecnûn'dan füzûn âşıklık isti'dâdı var var Âşık-i sâdık menem Mecnûn'un ancak adı Âşık-i sâdık menem Mecnûn'un ancak adı var var

FUZULİFUZULİ

3) Irıza mı, senin adın?3) Irıza mı, senin adın?

Nittin baltayı,baltayı?Nittin baltayı,baltayı?

On beş pangınotu yedin,On beş pangınotu yedin,

Nittin,baltayı baltayı?Nittin,baltayı baltayı?

AŞIK VEYSELAŞIK VEYSEL

3)Yanıktır o aşık’ın kitabı3)Yanıktır o aşık’ın kitabı

Nazmından kokar ciğer kebabıNazmından kokar ciğer kebabı

Fuzuli içinFuzuli için

4) Eslâfda Ahmed ü Necâtî4) Eslâfda Ahmed ü Necâtî Avâre-i dilşikeste Zatî Avâre-i dilşikeste Zatî Türki suhana temel komuşlar Türki suhana temel komuşlar Gerçi, temeli güzel komuşlar Gerçi, temeli güzel komuşlar

Tahrib-i HarabatTahrib-i Harabat

5) Hapiste dürüstlük zindanda ahlak5) Hapiste dürüstlük zindanda ahlakYolsuzluk hırsızlık yalan popülerYolsuzluk hırsızlık yalan popülerAyaklar baş olmuş başlarda ayakAyaklar baş olmuş başlarda ayakTersine dönse de devran popüler.Tersine dönse de devran popüler.

Moruk diyor çocuk evde dedeyeMoruk diyor çocuk evde dedeyeSaygısı kalmamış yaşlı nineyeSaygısı kalmamış yaşlı nineyeKırk yalan bin düzen rezil hileyeKırk yalan bin düzen rezil hileyeBakmamak görmemek susmak popüler.Bakmamak görmemek susmak popüler.

6)Bir arzuhal yazsan makama varsan 6)Bir arzuhal yazsan makama varsan Ağlasan derdini davanı sorsan Ağlasan derdini davanı sorsan Ağır hasta olsan hekime varsan Ağır hasta olsan hekime varsan Yarana bir ilaç sürmez parasız. Yarana bir ilaç sürmez parasız.

Y.K.BY.K.B

DERS BİTMİŞTİR GÖZÜNÜZ AYDIN DERS BİTMİŞTİR GÖZÜNÜZ AYDIN