masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de...

27

Transcript of masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de...

Page 1: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave
Page 2: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave
Page 3: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave
Page 4: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave
Page 5: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Territorios a examen: trabajos de ordenación territorial = Territorios a

exame: traballos de ordenación territorial / edición a cargo de Rafael

Crecente Maseda, Urbano Fra Paleo. - Santiago de Compostela:

Universidade de Santiago de Compostela, Servizo de Publicacións e

Intercambio Científico, 2012 244 p. ; 24 cm. – (Cursos e congresos da

Universidade de Santiago de Compostela ; 211)

D.L. LU 42-2012. – ISBN: 978-84-9887-853-0 1. Ordenación do territorio – Galicia 2. Urbanismo − Galicia 3. Solo,

Utilización do − Galicia I. Crecente Maseda, Rafael, ed. lit. II. Fra Paleo,

Urbano, 1961 - , ed. lit. I. Universidade de Santiago de

Compostela. Servizo de Publicacións e Intercambio Científico, ed.

352(461.1)

630*6(461.1):711.14

711.14(461.1)

© Universidade de Santiago de Compostela, 2012

Edita Servizo de Publicacións e Intercambio Científico

Campus Vida

15782 Santiago de Compostela

usc.es/publicacions

Imprime

Librería Troll

Dep. Legal LU 42-2012

ISBN 978-84-9887-853-0

Page 6: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Índice

Agradecimientos 7

Introducción 11

O impacto do pagamento único en Galiza 17

Fátima Docío e María do Mar Pérez

Caracterización dos procesos de repoboación forestal posteriores á

entrada de Galicia na Unión Europea

41

Beatriz Guimarey e Eduardo Corbelle

A utilización do espazo polas explotacións gandeiras. Estudio da

comarca da Terra Chá, Lugo

57

Manuel Giménez, Eduardo Corbelle e Francisco J. Ónega

A consideración dos asentamentos rurais nos procesos de xestión

de terras: o caso da concentración parcelaria e a ordenación de

núcleos rurais

71

Nieves Pérez ,Rafael Crecente e Francisco J. Ónega

El entorno inmediato del núcleo en el planeamiento rural.

Delimitación como área de transición para aplicar la concentración

parcelaria

91

Vasco Barbosa, Eduardo Corbelle y J. Ambrosio Ferreira

Estudio da utilización de información catastral para a elaboración

das bases definitivas nos procesos de concentración parcelaria en

Galicia

115

Dorinda Sarmiento, Francisco J. Ónega e David Miranda

Una introducción al Modelado Basado en Agentes para la

simulación de cambios de usos del suelo

135

Jeanneth M. Galvez, Eduardo Corbelle e Andrés García

Sintaxis espacial de la ciudad de Lugo 155

José L. de la Barrera y Urbano Fra

Escenarios de riesgo de incendio actuales y potenciales en el

Municipio de Lugo

177

Ivonne M. González y Urbano Fra

Predición de incendios forestais. Análise do índice de risco e

metodoloxía alternativa

203

Iván Sánchez, Urbano Fra e Enrique Fernández

Page 7: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Escenarios actuais e potenciais de risco de inundación costeira na

área metropolitana de A Coruña

225

Xurxo Loureiro e Urbano Fra

Page 8: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e n . T r a b a j o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

225

Escenarios actuais e potenciais de risco de

inundación costeira na área metropolitana

de A Coruña

Xurxo Loureiro40 e Urbano Fra

Laboratorio do Territorio (LaboraTe), Universidade de Santiago de Compostela

Resumo A combinación nas áreas costeiras de procesos naturais como tormentas, mareas,

erosión ou tsunamis coa demanda crecente de solo para actividades humanas tales como ocio, comercio ou uso residencial, fan destas áreas un lugar de elevado

risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave o proceso coa subida do nivel do mar. Neste traballo

realizouse a construción de escenarios de risco de inundación costeira empregando a análise morfolóxica e o mapa de axentes implicados, contribuíndo

á resolución dos problemas de ordenación. Os escenarios futuros obtidos foron

semellantes ao actual e bastante semellantes entre si, revelando unha situación relativamente estable no tempo. Por outro lado o método de análise morfolóxica

revélase moi dependente da valoración experta á hora de obter conclusións.

Palabras clave análise morfolóxica, escenario, inundación costeira

Abstract The combination of multiple natural hazards in coastal areas such as storms, high

tides, erosion and tidal waves with an increasing demand for land for activities

such as recreation, industrial, commercial and residential land use, is progressively increasing the flood risk of coastal communities. These processes

are further aggravated by climate change and sea level rise. This work aims to build risk scenarios of coastal flooding by using morphological analysis, as well as

stakeholder analysis, supporting decision making in coastal zone planning. Future scenarios look similar to the current situation and quite similar among them,

revealing a fairly stable context over time. On the other hand, morphological

analysis revealed its high dependence on expert assessment and value assignment to obtain conclusive results.

Keywords coastal flooding, morphological analysis, scenario

40 [email protected]

Page 9: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e . T r a b a l l o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

226

1. Introdución

A área metropolitana de A Coruña é unha ampla área urbana que, aínda

que non está constituída como entidade xurídica -polo que o número de

concellos varía segundo a análise considerada- é un interesante espazo

para o estudio dos procesos urbanos e de interacción costeira. Para esta

análise consideráronse os concellos da Coruña, Oleiros, Culleredo,

Cambre e Arteixo, que suman unha poboación de 362.210 habitantes,

segundo os datos do Instituto Galego de Estatística (2010).

Como consecuencia do éxodo rural e doutros procesos migratorios, esta

área ven sufrindo nos últimos anos un crecemento demográfico e urbano

continuado, que exerce unha forte presión sobre o solo como recurso e da

lugar a procesos de suburbanización nos concellos veciños, creando unha

área urbana difusa ao redor da cidade da Coruña que leva a ocupar

extensas franxas de terreo costeiro (Dalda et al., 2006). Parello a isto,

estanse a desenvolver múltiples actividades económicas relacionadas co

medio costeiro e mariño. É o caso das actividades extractivas, como a

pesca de baixura e marisqueo; de ocio, como turismo de praia, pesca

deportiva ou turismo cultural, asociado a elementos do patrimonio

histórico como a Torre de Hércules, o castelo de San Antón, o Sanatorio

de Oza (todas na cidade da Coruña), o Castelo de Sta. Cruz en Oleiros

ou a Ponte romana do Temple (entre Culleredo e Cambre); ou actividade

comercial e industrial, con varios polígonos de gran dimensión e

instalacións industriais singulares moi importantes, e cunhas

infraestruturas portuarias orientadas á actividade turística, pesqueira e

comercial, na actualidade en proceso de expansión co porto exterior á ría.

Como resultado desta concentración de capital físico, particularmente

infraestruturas e bens de produción e consumo, existe unha

concentración de elementos vulnerables que pode dar lugar a importantes

danos en caso de futuros desastres (Fra, 2010). Complementariamente, a

atracción das paisaxes costeiras produce unha intensa presión urbanística

sobre a liña de costa en toda a área metropolitana. Como consecuencia

destas actividades estase a producir a progresiva urbanización da costa

con fins residenciais, industriais e comerciais; destacando o polígono

industrial de Arteixo (un dos maiores da comarca e contiguo ao novo

porto exterior), a refinería de petróleo e a central térmica de Sabón,

situados dentro dunha franxa costeira de menos de dous kilómetros de

anchura. En canto ás infraestruturas costeiras, ademais das instalacións

portuarias, destaca o paseo marítimo da cidade, cunha función de ocio e

apertura da cidade ao mar, pero tamén unha importante vía de

comunicación intraurbana.

Estes procesos teñen lugar nunha área sometida a procesos

xeomorfolóxicos, xeolóxicos e climáticos como erosión, tormentas ou

mareas que poden causar inundacións, derrubamentos, ou incluso

tsunamis como o de Lisboa de 1755, de grao 1 na escala Soloviev-

Page 10: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e n . T r a b a j o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

227

Imamura, que tivo un efecto moi pequeno, dado que nesa época a

ocupación humana da franxa costeira era moi baixa (Amaré et al., 2005).

Deste xeito, as situacións máis críticas e frecuentes son producidas pola

combinación de mar de vento, ondas xeradas por vento local, e mar de

fondo, con ondas xeradas mar adentro por grandes sistemas de baixas

presións que se desprazan cara á costa (Taboada, 2010). A combinación

de mareas altas e fortes precipitacións nas concas da lugar a inundacións

costeiras e nas desembocaduras dos ríos. En Galicia, a zona entre Fisterra

e Estaca de Bares é a que ten unha enerxía de ondaxe máis elevada,

especialmente en eventos extremos (Medina e Méndez, 2006). A

combinación das mareas meteorolóxicas coas mareas astronómicas e o

aumento do nivel do mar polo cambio climático, pode dar lugar na

cornixa galega e no norte das Illas Canarias a incrementos maiores da

cota de inundación que no resto do litoral español, prevéndose, nun

horizonte de 50 anos, un aumento de 35 cm fronte a 20 cm no

Mediterráneo (Medina e Méndez, 2006). Así, téñense estimado

incrementos do nivel do mar fronte á ría da Coruña de 2,25 cm por

década, significativamente máis elevado que tralo rebote posglacial (Rosón et al., 2009). Segundo o Informe de la Biodiversidad prevése un

retroceso da liña de costa no noroeste de España de 15 metros ata 2050

(Jiménez, 2011). Os procesos que dan lugar a estes fenómenos en Galicia

son as borrascas orixinadas no Atlántico Norte, aínda que tamén poden

chegar á costa restos de ciclóns tropicais (Hortensia en 1984, Gordon en

2006), ou producirse fenómenos de cicloxénese explosiva como o ciclón

extratropical Klaus de 2009 (Fra, 2010).

Este risco encaixa no tipo de problemas perversos (wicked problems) que

identificaron Rittel e Webber (1973). Trátase de problemas difíciles ou

imposibles de resolver debido á incompleta información e contraditoria

evolución, difíciles de recoñecer, e con complexas interdependencias

entre os diferentes elementos que o forman. Estes problemas xorden da

combinación de factores naturais e humanos, e están especialmente

asociados á concorrencia de variados procesos sociais, acadando así un

elevado grao de complexidade.

A xestión do risco de desastres é definida como “un proceso sistemático

que produce unha gama de medidas asociadas á mitigación do risco, á

preparación para emerxencias, á resposta ao impacto e á recuperación de

desastres, e que contribúe á seguridade das comunidades e do medio

ambiente e ao mesmo tempo a prácticas de xestión de risco e boas

prácticas de xestión”. (Britton, 2005). A xestión de riscos multiperigo é

un problema aínda mais complexo que require do coñecemento experto e

experiencia nun amplo rango de disciplinas, á vez que tecnoloxía que

poida organizar o coñecemento nun proceso de diálogo participativo.

Con este fin tense desenvolto a análise morfolóxica (Zwicky, 1969).

O principal obxectivo deste traballo é a construción de escenarios para o

Page 11: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e . T r a b a l l o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

228

risco de inundación costeira na área metropolitana de A Coruña, para

facilitar a busca de solucións ao problema definido. Subsidiariamente,

identificaranse os actores implicados, as interrelacións, os intereses e

funcións específicas, e os factores e procesos que incrementan a

vulnerabilidade e o risco, para servir de base á hora de abordar a solución

dos problemas existentes. Finalmente, tamén se van a explorar escenarios

alternativos futuros de exposición ao perigo.

2. Metodoloxía

Para elaborar o mapa de axentes implicados o primeiro paso foi realizar

unha listaxe dos axentes, baseada nas fontes documentais dos propios

axentes ou organismos susceptibles de intervir no ámbito costeiro, así

como no estudio de casos. Para identificalos tratouse de responder ás

seguintes preguntas: ¿a quen iría para aprender máis do tema tratado?,

¿quen define as regras de xogo?, ¿quen ten un coñecemento

particularmente importante e recursos en relación ao tema? ¿quen ten

relacións con outros actores en relación ao tema? (Zimmermann e

Maenling, 2007), que se poden sintetizar en dúas: ¿quen pode producir

algún cambio?, ¿quen se pode ver afectado por algún cambio?

Algunhas empresas e organismos públicos foron diferenciados como

axentes individuais debido á súa importancia económica, á superficie de

solo ocupada ou á elevada ocupación da liña costeira (por exemplo a

refinería de petróleo). Nos concellos non se desglosou máis que o nivel

das áreas de urbanismo e de turismo, por ser as máis importantes en

canto a afectación costeira. Esta información foi completada con

entrevistas a diferentes axentes clave, que cubrisen a maior parte do

espectro de actividades e competencias na área de estudio. Realizáronse

entrevistas con axentes tales como Demarcación de Costas de Galicia,

Autoridade Portuaria da Coruña, CEIDA (Centro de Extensión

Universitaria e Divulgación Ambiental de Galicia), Escola de

Arquitectura da Universidade da Coruña, e un arquitecto especializado

en urbanismo.

Estas entrevistas permitiron coñecer a perspectiva dos axentes sobre os

parámetros determinados, e identificar o seu papel presente e nun futuro

inmediato. A entrevista estivo orientada aos temas de interese, con

preguntas abertas, e deixando fluír a conversa sobre competencias,

funcións, intereses, capacidade de decisión, problemas, cambio climático

e efectos derivados, ou grao de afectación dos problemas.

Os métodos de análise de actores céntranse en clasificar aos actores e

definir as interaccións existentes entre os mesmos. Neste proceso poden

ser empregadas tres perspectivas teóricas: análise en rede, onde se

examinan as interaccións entre os diferentes actores; de percepción, onde

se analizan as ideas e coñecementos de cada actor sobre o tema; ou de

Page 12: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e n . T r a b a j o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

229

recursos, onde se analizan os medios que os actores teñen para influír no

obxecto de estudio (Hermans, 2005). Neste traballo utilizamos o enfoque

de análise en rede e dos recursos, pola maior facilidade de estudio,

ademais de ter en conta a dimensión competencial.

O primeiro paso foi listar os axentes, identificando competencias,

funcións e intereses no ámbito de estudio para logo agrupalos por

afinidades de intereses e capacidade de decisión-actuación sobre o ámbito

costeiro. Nunha segunda fase realizouse unha valoración dos axentes en

función da lexitimación, recursos dispoñibles e grao de relacións con

outros axentes, coa fin de identificar os axentes clave, que son os que

dispoñen de máis competencias, recursos e relacións para enfrontarse ao

problema (Zimmermann e Maenling, 2007), con influencia significativa

na toma de decisións e no grao e modo de participación doutros axentes.

Para establecer as relacións definíronse tres funcións:

Lexitimación: definida pola posición institucional e dereitos

adscritos ou recoñecidos.

Recursos: capital humano que proporciona coñecemento,

experiencia e capacidades, e recursos materiais e financieiros.

Conexións: capital social que se reflexa no número e calidade

das relacións con outros actores ou dependencia de actores clave.

Con esta información realizouse unha matriz de axentes, funcións,

recursos dos que dispoñen e relacións con outros axentes, así como unha

valoración da relación (Zimmermann e Maenling, 2007). Os actores

foron agrupados no mapa en función da fortaleza. Son considerados

axentes clave os que posúen unha fortaleza en dúas ou máis categorías,

pois teñen lexitimación, recursos ou relacións con outros axentes

suficientemente importantes como para enfrontarse á resolución dos

problemas existentes (Zimmermann e Maenling, 2007).

A metodoloxía utilizada para a análise de escenarios consistiu na

aplicación da análise morfolóxica (AM), desenvolta por Fritz Zwicky

como alternativa aos métodos formais (matemáticos) e causais,

baseándose nos procesos de xuízo de valor e coherencia interna (método

non-bayesiano). A AM é un método para investigar o conxunto de

posibles relacións ou configuracións de problemas complexos. Segue

unha serie de fases (Ritchey, 2010) que pasan pola formulación concisa

do problema; a localización e análise de tódolos parámetros importantes

na solución, identificando rangos de valores para cada parámetro; a

síntese nunha matriz multidimensional que contén tódalas posibles

solucións, o exame e avaliación das solucións da matriz respecto aos

propósitos que deben ser acadados; e, finalmente, a identificación das

solucións óptimas.

Ten a vantaxe de ser un método que garante un tratamento sistemático e

completo da información; permite o descubrimento de novas relacións e

Page 13: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e . T r a b a l l o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

230

parámetros non considerados inicialmente, especialmente nas condicións

límite dos factores considerados, e demanda que os parámetros e

condicións subxacentes estean ben definidos (Ritchey, 2010). Por outra

banda permite seguir o proceso, facéndoo rastreable e reproducible.

(Ritchey, 2006a). O estudo dos riscos naturais presenta unha serie de

problemas metodolóxicos asociados á complexidade estrutural, coa

intervención de múltiples factores non cuantificables cunha forte

dimensión social, política e cognitiva, no que as incertidumes inherentes

non poden ser reducidas nin completamente definidas (Ritchey, 2006a),

que fan que a AM sexa un método aplicable afín.

Para a realización da análise contouse co apoio do programa informático

Scenario Analysis Tool Suite v1.6 desenvolto pola Defence Science and

Technology Organisation (DSTO), do Departamento de Defensa do

Goberno de Australia. O soporte informático permite tratar dúas das

limitacións máis importantes da análise morfolóxica: o risco de esquecer

algunha compoñente ou configuración esencial, e o grande número de

posibilidades de combinación ou escenarios, que poden sobrepasar a

capacidade de análise do usuario (Nguyen e Dunn, 2009).

Na terminoloxía do programa denomínase dimensións aos parámetros

que van influír no problema especificado. Cada dimensión posúe

diferentes niveis (denominados valores, factores, estados ou

configuracións), que se combinan para obter os diferentes escenarios. Así,

un escenario está caracterizado por unha configuración específica de

dimensións, habendo tantos escenarios como combinacións. Ao

conxunto de tódalas configuracións denomínase espazo morfolóxico.

O proceso comeza coa introdución da cuestión que define o problema e

que orientará todo o proceso posterior que foi formulada nos termos de

¿Considérase o risco de inundación costeira e outros problemas como a

erosión, derivados de eventos extremos ou eventos de orixe xeolóxica

(tsunamis), e agravado polo cambio climático, na planificación e proceso

de urbanización da zona costeira na área metropolitana da Coruña?

Deste modo elaborouse o espazo morfolóxico (Táboa 1) que describe as

dimensións e estados do problema.

Táboa 1. Espazo morfolóxico do escenario.

Dimensión Configuración

Variación do nivel do mar

(M)

Variación segundo os modelos existentes, que ten como consecuencia un retroceso na liña costeira

M1-Sen variación apreciable do nivel do mar M2-Subida do nivel seguindo a tendencia dos últimos 100 anos (2 mm/ano) M3-Subida producindo un retroceso segundo a estimación do Informe da Biodiversidade: 24 cm/ano ata

2050. (Jiménez, 2011)

Dominios-competencia da Reducción ou ampliación tanto cuantitativa como cualitativa

Page 14: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e n . T r a b a j o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

231

zona costeira (D) D1-Redución do dominio público marítimo-terrestre D2-Mantemento dos 100 m de dominio marítimo-terrestre D3-Ampliación do dominio público marítimo-terrestre

Coordinación das

administracións (C)

Evolución do grao de coordinación, en canto a cooperación durante un proceso puntual ou continuo, tanto internamente como con outros departamentos ou administracións

C1-Menor coordinación C2-Igual coordinación que ata o de agora C3-Maior coordinación

Cumprimento das funcións

das administracións (F)

Fortalecemento das funcións da administración: empoderamento, competencias, presión cara o cumprimento das

normas

F1-Menor cumprimento das competencias F2-Grao de cumprimento como o actual F3-Cumprimento estrito das normas

Grao de percepción do risco

(R)

R1-Ausencia de percepción do risco R2-Percepción media do risco R3-Percepción alta do risco

Demanda de paisaxe na zona

costeira (P)

P1-Decrece a tendencia actual P2-Estable, seguindo a actual tendencia P3-Reforzase a tendencia actual

Patrón de asentamento da

poboación (A)

A1-Estable: reforzamento da dispersión A2-Tendencia á concentración nos núcleos existentes

Demanda de solo urbanizable

na zona costeira (U)

U1-Baixa (espazos de ocio con escasas infraestruturas e con parques ou zonas verdes)

U2-Media (residencial baixa densidade, vivendas unifamiliares) U3-Alta (solo industrial-comercial, residencial de alta densidade)

Construción de

infraestruturas costeiras (N)

N1-Grandes infraestruturas costeiras (grandes portos, recheo de diques) N2-Infraestruturas de pesca e recreo (pequenos portos, portos deportivos) N3-Infraestruturas costeiras para ocio e urbanizacións (recheo de areais, paseos marítimos)

A variación do nivel do mar foi considerada tendo en conta diferentes

niveis en función dos modelos (Jiménez, 2011) (Rosón et al., 2009)

(Medina e Méndez, 2006) e a percepción do fenómeno, tomando valor

nulo (cando non é apreciable pola poboación); unha subida seguindo a

tendencia do último século (apreciable pola poboación, pero non de xeito

alarmante), e unha subida do nivel do mar que produciría un retroceso na

costa de 15 metros en 2050 (Jiménez, 2011). A dimensión dominio

público marítimo-terrestre foi considerada tanto desde o punto de vista

cuantitativo, cun aumento da distancia considerada, como cualitativo,

cun aumento ou estancamento do grao de afectación. Dúas variables

cunha importante compoñente social e de gobernanza son as

relacionadas coa coordinación e grao de cumprimento das funcións da

administración, dado que teñen unha grande influencia nos escenarios

futuros pois determinan en gran medida a capacidade da sociedade de

facer fronte a posibles problemas. O grupo de dimensións relacionadas

Page 15: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e . T r a b a l l o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

232

coa percepción ou actitude da poboación en relación ao problema

identificado inclúe a percepción do risco e a demanda de paisaxe costeira,

relacionadas entre si en canto que un aumento da percepción do risco

diminuiría a demanda de paisaxe en primeira liña de costa. Finalmente,

as últimas tres dimensións consideradas son as referentes ao patrón de

asentamento poboacional, particularmente a demanda de infraestruturas

e solo urbanizable en zonas costeiras, oscilando entre unha urbanización

intensiva ou extensiva; e a creación de infraestruturas costeiras,

relacionadas co patrón de asentamento poboacional, coa demanda de

paisaxe costeira, co desenvolvemento urbano ou co grao de percepción do

risco.

Nunha segunda fase realizouse unha síntese, examinando as

interdependencias entre os factores para obter escenarios alternativos,

aplicando o enfoque Battelle (Battelle Approach). Primeiro elaborouse a

matriz de pares onde se emparellaron tódalas configuracións existentes,

asignando a cada parella un valor de 1 a 5 que expresa o grao de

compatibilidade entre os dous factores. Os pares con valor 1 son

eliminados en posteriores análises (Nguyen e Dunn, 2009). Neste estudio

asignouse valor 5 a pares compatibles ou claramente consecuentes (por

exemplo un ascenso importante do nivel do mar cun aumento na

percepción do risco), e o valor 1 a pares incompatibles que en ningún

caso (ou en case ningún caso) se darían conxuntamente. Os valores 2, 3 e

4 foron asignados a pares que poden concorrer pero que non son tan

interdependentes como nos casos anteriores, e que para que se produzan

necesitan doutros factores (por exemplo unha subida do nivel do mar

elevada, xunto a unha diminución do dominio público parecería

incompatibles e debería ser cun 1, sen embargo foi valorada cun 2 porque

pode ter lugar dado que a redución do dominio público pode darse en

función de factores alleos ao problema e, polo tanto, coexistir os dous

factores). Estas valoracións serán máis precisas canto mellor

coñecemento do problema se teña, polo que neste estudio foi realizada

empregando a información recompilada, as entrevistas realizadas e a

valoración persoal.

A última fase consistiu na composición de escenarios. Cada escenario

leva asociado un valor de compatibilidade medio (media dos valores de

compatibilidade da configuración que o integran), e un valor de

probabilidade medio (media das probabilidades das configuracións que o

integran). Por medio de dous parámetros de exclusión (número máximo

de pares con valor de compatibilidade 2, e mínimo valor da media de

compatibilidades do escenario), as combinacións de escenarios redúcense

para limitarse ás máis relevantes e obter un espazo de traballo manexable.

A cada escenario se lle asigna unha probabilidade condicionada, obtida

polo método bayesiano denominado Modified Goal Programming. Isto

serve para filtrar de novo os escenarios, rexeitando os que teñan

probabilidade 0 (Nguyen e Dunn, 2009). Finalmente realizouse unha

Page 16: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e n . T r a b a j o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

233

análise de conglomerados que permitiu formar grupos de escenarios

similares, e que permite obter os escenarios posibles (Nguyen et al.,

2008).

4. Resultados

Das entrevistas realizadas, da análise dos casos, así como da información

facilitada polos diferentes organismos identificáronse os seguintes axentes

e competencias.

1.Administración Xeral do Estado

1.1. Ministerio de Fomento. Secretaría de Estado de Transportes

1.1.1. Puertos del Estado. Financiamento e programas de

actuación e inversións para os portos do estado (caso do Porto

da Coruña). Coordinar as actuacións de tódolos portos do

Estado.

1.1.2. Autoridade Portuaria. Puerto de A Coruña. Ordenación

da zona de servizo e dos usos portuarios en coordinación coas

administracións competentes en materia de ordenación do

territorio e urbanismo. Xestión do dominio público portuario

(cedido tras posterior demarcación polo organismo estatal de

Costas) e dos sinais marítimos asociados. Planificar e programar

o desenvolvemento do porto acorde cos instrumentos de

ordenación do territorio e de planificación urbanística

aprobados; redactar e formular os plans especiais e de

ordenación da zona de servizo do porto, e proxectar e realizar as

obras necesarias no marco dos plans e programas aprobados.

1.2. Ministerio de Medio Ambiente, Rural y Marino. Dirección

General de Sostenibilidad de la Costa y el Mar

1.2.1. Demarcación de Costas de Galicia. Desenvolvemento e

execución da política ambiental en materia de costas, coa

protección e conservación dos sistemas litorais e mariños,

realizando investimentos para a sustentabilidade, obras e

infraestruturas e a aplicación dos instrumentos xurídicos para a

protección do Dominio Público Marítimo-Terrestre, garantindo

a protección e conservación do mesmo e a participación

coordenada na xestión territorial da costa con outras

administracións (local, autonómica).

1.3. Axencia Estatal de Meteoroloxía (AEMET). Observación,

Page 17: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e . T r a b a l l o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

234

captura de datos, predición e xeración de información meteorolóxica,

apoio na toma decisións.

1.4. Ministerio del Interior. Dirección General de la Policía y la

Guardia Civil

1.4.1. SEPRONA. Velar polo cumprimento das disposicións de

conservación da natureza e do medio ambiente. Comprobación

do estado de conservación dos recursos naturais, incluíndo os

marítimos e continentais.

1.5. Ministerio de Ciencia y Tecnología

1.5.1. Instituto Español de Oceanografía (IEO)– Centro

Oceanográfico de A Coruña. Monitorización dos recursos e

servizos ecosistémicos mariños e xeración de coñecemento

sobre o medio mariño, apoio na toma de decisións.

2. Administración autonómica

2.1. Consellería do Mar

2.1.1. Portos de Galicia. Planificación, construción,

explotación e conservación dos portos dependentes da Xunta de

Galicia. Na zona de estudio xestiona os portos de Lorbé, Sada,

O Portiño ou Suevos, de interese para pesca de baixura,

deportiva e embarcacións de recreo.

2.2. Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas

2.2.1. Secretaría Xeral de Calidade e Avaliación Ambiental.

Avalía e controla a incidencia que sobre o medio ambiente

provoca a actividade humana.

2.2.2. Secretaría Xeral de Sostibilidade e Paisaxe. Elaboración

de estratexias e programas para contribuír ao desenvolvemento

sustentable, impulso de estratexias de desenvolvemento

sustentable, e a protección, xestión e ordenación da paisaxe

(catálogos da paisaxe, directrices da paisaxe, estudos de impacto

e integración paisaxística). Elaborar e tramitar as directrices de

ordenación do territorio e a programación da política de

ordenación do territorio do litoral, incluíndo o Plan de

Ordenación do Litoral (POL).

2.2.3. Secretaría Xeral de Ordenación do Territorio e

Page 18: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e n . T r a b a j o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

235

Urbanismo. Dirixir e coordinar tódalas actuacións en materia

de ordenación do territorio e urbanismo e garantir o dereito

constitucional a unha vivenda digna nunha contorna de

calidade.

2.2.4. Augas de Galicia. Autorización das obras e instalacións

de verquidos dende terra ás augas do litoral galego e o exercicio

das funcións de policía sobre os mesmos. Competencias sobre

os ríos e cursos de auga fóra do ámbito competencial de costas.

2.2.5. Axencia de Protección da Legalidade Urbanística.

Instrumento de colaboración entre a Consellería de Medio

Ambiente e os concellos para mellorar a calidade da ordenación

urbanística. Inspección e vixiancia, reposición da legalidade

urbanística, potestade sancionadora, impugnación de licencias

ilegais, e asesoramento das administracións integradas na mesa.

2.2.6. Instituto Galego da Vivenda e Solo (IGVS). Elaborar e

aprobar as normas polas que se establece a política da Xunta de

Galicia en materia de vivenda e solo, plans autonómicos de

vivenda e solo (elaboración, aprobación, execución), a

promoción e xestión inmobiliaria e a competitividade do sector.

2.2.7. XESTUR-Coruña. O IGVS, xunto coa Consellería de

Economía e Facenda e a Deputación Provincial da Coruña,

participa na empresa pública XESTUR, que se ocupa da

elaboración de estudos urbanísticos, adquisición de solo e

exercicio da actividade urbanizadora, promover a acción

edificatoria e xestión e explotación de obras e servizos

resultantes da urbanización.

2.3. Consellería de Cultura e Turismo

2.3.1. Secretaría Xeral para o Turismo. Regulación e

promoción do turismo.

2.3.2. Dirección Xeral do Patrimonio Cultural. Protección do

patrimonio cultural.

3. Administración local

3.1. Departamento de urbanismo. Concellería de Urbanismo e

Infraestruturas do concello da Coruña, Área de Urbanismo do

Concello de Arteixo, Área de Urbanismo do Concello de Culleredo,

Concellería de Obras Particulares e Medio Ambiente-Departamento

Page 19: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e . T r a b a l l o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

236

de Urbanismo do Concello de Oleiros, Concellería de Urbanismo do

Concello de Cambre. Xestión do solo e do patrimonio; estudo,

redación e tramitación do planeamento urbanístico; xestión do

planeamento e tramitación de expedientes e licencias urbanísticas.

3.2. Consorcio de Turismo y Congresos de A Coruña. Está

participado polo Concello da Coruña e o seu órgano Turismo da

Coruña, Consorcio das Mariñas, Consellería de Cultura e Turismo e

Ministerio de Industria, Turismo e Comercio. Promoción turística da

Coruña e área metropolitana.

3.3. Protección civil. Xestión de emerxencias.

3.4. Servizo de bombeiros. Emerxencias.

4. Universidade da Coruña

4.1. Institutos e centros universitarios como: Instituto de Xeoloxía

Isidro Parga Pondal; CEIDA (Centro de Extensión Universitaria e

Divulgación Ambiental de Galicia). As funcións destes organismos

pasan polo estudio ambiental, do territorio, de impacto ambiental, e

divulgación ambiental.

4.2. Facultade de Enxeñería de Camiños Canais e Portos,

Facultade de Bioloxía, de Dereito, de Socioloxía, e outras. O seu

coñecemento sobre diferentes ámbitos sirve de apoio á toma de

decisións por parte das administracións e á realización de estudos de

detalle.

5. Sociedade civil

5.1. Asociacións de veciños de barrios costeiros. Representan os

intereses dos movementos veciñais que pasan pola mellora da

calidade de vida nos barrios. A Federación de Asociacións de

Veciños da Coruña e Área Metropolitana representa ás asociacións

de veciños aglutinando intereses a maior escala reforzando o tecido

asociativo para contribuír ao benestar social e mellora da calidade de

vida.

5.2. Clubes náuticos. Real Club Náutico, Club Náutico de Oza O

Puntal ou o Club del Mar de San Amaro, entre outros. Fomentar e

estimular a iniciación e práctica do deporte de vela e outros deportes

do mar.

5.3. Movementos de defensa do medio ambiente e do patrimonio.

Page 20: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e n . T r a b a j o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

237

Este grupo está formado polas asociacións que teñen como obxectivo

tanto a defensa do medio ambiente como a do patrimonio cultural

galego.

6. Sector privado

6.1. Confrarías de pescadores. Representantes da actividade

pesqueira, para incrementar o beneficio económico da pesca,

marisqueo e acuicultura.

6.1.1. Confraría da Coruña. Abarca a zona do porto da

Coruña. Inclúe o colectivo de mariscadores da ría do Burgo.

6.1.2. Confraría de Lorbé. Os seus intereses están centrados no

porto de Lorbé, principalmente adicado ás bateas de mexillóns e

á pesca de baixura.

6.2. Cámara de Comercio, Industria e Navegación da Coruña.

Representa os intereses das empresas, presta servizos de información,

asesoramento, formación, promoción, e internacionalización. Ten

representación nos seguintes organismos, entre outros: Autoridade

Portuaria da Coruña, Consejo de Navegación y Puertos, Comisión

de Puertos de Galicia, Consorcio de Turismo e Congresos. O seu

maior interese é potenciar as infraestruturas portuarias acorde ao

crecemento económico da área.

6.3. Asociación Provincial de Empresarios de Hostelería de A

Coruña. Defende o desenvolvemento das súas actividades e de xeito

transversal do turismo na área. Representa aos locais de ocio, como

bares, restaurantes e hoteis de toda a provincia.

6.4. Asociación Galega de Axencias de Viaxes (AGAVI). Defende

intereses orientados á promoción turística de Galicia.

6.5. APROINCO (Asociación Provincial de Promotores

Inmobiliarios). Defende os intereses económicos en canto ao

desenvolvemento de novas promocións urbanísticas, incluíndo a liña

costeira.

6.6. Refinería REPSOL YPF. Ten interese nas infraestruturas

portuarias que lle serven de comunicación coas redes internacionais

para abastecerse e comercializar os seus produtos. Tamén ocupa

parte da liña costeira tanto en actividades de transporte como no

propio procesado da materia prima, servíndose tamén do mar para

Page 21: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e . T r a b a l l o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

238

realizar verquidos.

6.7. Central térmica de Sabón. Gas Natural FENOSA. Ocupa,

como a refinería, terreos na liña costeira, ademáis de verquer augas

residuais no medio mariño. Posúe unha infraestrutura costeira, un

encoro, que lle serve para os seus procesos industriais. Ten interese

tamén nas infraestruturas portuarias para o abastecemento de materia

prima.

6.8. Asociación de Empresarios Polígono de Sabón. Representa ás

empresas radicadas no polígono, defendendo os intereses comúns na

mellora das infraestruturas.

6.9. Empresa Ártabra. Ubicada na zona costeira como as outras

industrias citadas. Adicada á produción de compoñentes para

piensos de alimentación animal.

Táboa 2. Clasificación dos axentes segundo a influencia á hora de tomar decisións.

Axentes con capacidade lexisladora Axentes con capacidade xestora-executora

(a nivel público)

Sec. Xeral de Sostibilidade e Paisaxe Sec. Xeral de Ordenación do Territorio e Urbanismo Instituto Galego da Vivenda e Solo (IGVS) Áreas municipais de urbanismo

Augas de Galicia Xestur-Coruña Demarcación de Costas de Galicia Puertos del Estado Autoridade Portuaria da Coruña Portos de Galicia Área municipal de Urbanismo

Axentes que constitúen grupos de presión ou teñen competencias de execución a nivel

público ou privado

Secretaría Xeral para o Turismo Dirección Xeral do Patrimonio Cultural Consorcio de Turismo y Congresos da Coruña Clubes Náuticos Confrarías de Pescadores Asociación Provincial de Empresarios de Hostelería da Coruña APROINCO Central Térmica de Sabón Asociación de Empresarios de Sabón

Protección Civil Bombeiros Asociación de Veciños dos Barrios Costeiros Grupos de defensa do Medio Ambiente e do Patrimonio Cámara de Comercio de A Coruña Asoc. Galega de Axencias de Viaxe Respol-YPF Empresa Ártabra

Axentes que proporcionan apoio á toma de

decisións (información)

Axentes con capacidade sancionadora e de

vixiancia

AEMET Instituto Oceanográfico-A Coruña Instituto de Xeoloxía Laboratorio de Estudios Territoriais

SEPRONA Secretaría Xeral de Calidade e Avaliación Ambiental Axencia de protección da Legalidade Urbanística

Page 22: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e n . T r a b a j o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

239

Seguindo a metodoloxía antes descrita elaboráronse mapas de axentes

clasificados por intereses comúns, por tipo de decisión ou segundo o seu

grao de lexitimación, recursos dispoñibles ou de relacións (Táboas 2 e 3).

Táboa 3. Clasificación dos axentes segundo o tipo de intereses.

Interese: mellora-ampliación de

infraestruturas portuarias asociadas á

industria, áreas industriais e vías de

comunicación asociadas

Mellora e ampliación de infraestruturas

portuarias orientadas ao turismo,

infraestruturas turísticas (mellora de

praias, paseos)

Puertos del Estado Autoridade portuaria da Coruña Portos de Galicia Repsol-YPF Central Térmica de Sabón Asociación Empresarios Sabón Empresa Ártabra Cámara de Comercio de A Coruña Xestur Coruña

Secretaría Xeral para o Turismo Asociac. Provincial de Empresarios de Hostelería da Coruña Asociación Galega de Axencias de Viaxes Puertos del Estado Autoridade Portuaria A Coruña Portos de Galicia Consorcio de Turismo y Congresos de A Coruña Clubes Náuticos Cámara de Comercio de A Coruña

Interese na urbanización da área costeira,

tanto con destino residencial como

industrial

Interese na sostibilidade ou científico

Xestur Coruña Áreas municipais de Urbanismo Asociación de Veciños de Barrios costeiros Cámara de Comercio da Coruña APROINCO

Secretaría Xeral de Sostibilidade e Paisaxe Secretaría Xeral de Ordenación do Territorio e Urbanismo Laboratorio de Estudos Territoriais AEMET Instituto de Xeoloxía Instituto Oceanográfico da Coruña

Ínterese na conservación e protección Interese na defensa da legalidade

Demarcación de Costas de Galicia Augas de Galicia Grupos de defensa do MA e patrimonio Dirección Xeral do Patrimonio Cultural

Secretaría Xeral de Calidade e Avaliación Ambiental Secretaría Xeral de Sostibilidade e Paisaxe

Demarcación de Costas de Galicia SEPRONA Augas de Galicia

Os actores foron valorados coa puntuación LRR (Lexitimación,

Recursos, Relacións) e posteriormente clasificados (Figura 1). Esta

clasificación permite diferenciar axentes clave (alta puntuación nos tres

factores) e axentes destacados (alta puntuación en dous factores). Así, por

exemplo, a Autoridade Portuaria da Coruña foi valorada cun grao alto en

canto a lexitimación, posto que ten competencias exclusivas en xestión e

realización de actividades nas zonas portuarias e áreas de influencia;

tamén foi valorada con alta puntuación no apartado de recursos, pola súa

capacidade de xestión e polo importante orzamento que manexa; así

como no apartado relacións, polos contactos que mantén con múltiples

organismos tanto locais como nacionais.

Page 23: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e . T r a b a l l o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

240

Con respecto á análise morfolóxica, realizouse unha avaliación do grao

de compatibilidade entre pares de factores (Táboa 4), xunto coas

probabilidades asignadas a cada factor, a partir das dimensións e estados

previamente definidos (Táboa 1).

Figura 1. Clasificación dos axentes implicados por importancia.

Táboa 4. Matriz de pares e probabilidades de ocorrencia de cada configuración.

M1 M2 M3 D1 D2 D3 C1 C2 C3 F1 F2 F3 R1 R2 R3 P1 P2 P3 A1 A2 U1 U2 U3 N1 N2 N3

M1 1 1 1

M2 1 1 1

M3 1 1 1

D1 3 3 2 1 1 1

D2 5 4 4 1 1 1

D3 1 3 5 1 1 1

C1 4 3 2 2 3 2 1 1 1

C2 4 3 3 2 4 2 1 1 1

C3 2 3 5 2 2 4 1 1 1

F1 3 2 3 5 3 2 4 3 2 1 1 1

F2 4 3 3 2 4 3 2 5 2 1 1 1

F3 3 4 5 2 3 4 3 3 4 1 1 1

R1 4 4 1 2 4 3 4 4 4 4 2 4 1 1 1

R2 1 2 5 3 2 2 4 3 2 3 3 2 1 1 1

R3 1 2 5 4 3 2 5 3 2 2 4 2 1 1 1

P1 2 2 5 2 3 4 2 3 3 2 2 4 2 3 4 1 1 1

P2 5 4 3 4 3 2 5 3 2 3 4 2 4 3 1 1 1 1

P3 4 4 2 5 2 1 3 4 2 4 3 2 5 4 3 1 1 1

A1 3 3 3 4 3 2 5 3 2 4 5 3 5 4 2 2 4 5 1 1

A2 2 2 5 2 3 5 2 2 3 3 1 3 1 2 4 5 3 2 1 1

U1 4 4 4 5 5 5 5 5 4 2 5 5 5 5 4 4 5 5 5 5 1 1 1

U2 4 4 3 5 3 2 5 4 3 3 5 2 5 4 2 3 4 5 5 4 1 1 1

U3 5 4 3 5 3 2 4 4 3 4 5 2 5 4 3 3 4 5 3 5 1 1 1

N1 5 5 5 5 5 3 4 5 5 4 5 4 4 4 5 5 3 4 3 5 2 3 5 1 1 1

N2 4 4 3 5 4 2 3 4 5 3 5 4 5 4 3 3 5 5 5 4 5 4 3 1 1 1

N3 5 4 3 5 5 5 4 4 5 3 4 5 5 5 4 3 4 5 5 5 5 4 2 1 1 1

M1 M2 M3 D1 D2 D3 C1 C2 C3 F1 F2 F3 R1 R2 R3 P1 P2 P3 A1 A2 U1 U2 U3 N1 N2 N3

1.0 0.4 0.5 0.1 0.5 0.4 0.2 0.5 0.3 0.2 0.6 0.2 0.4 0.3 0.3 0.2 0.4 0.4 0.4 0.6 0.3 0.3 0.4 0.2 0.4 0.4

Page 24: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e n . T r a b a j o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

241

Posteriormente filtráronse os escenarios por medio de dos umbrais: 4

casos con valor 2 como máximo e 4,1 de valor medio como

compatibilidade mínima. O filtrado reduciu o mapa –de 13122 posibles- a

36 escenarios, que foron sometidos a análise de conglomerados. Deste

modo obtivéronse 3 familias de escenarios representativos das solucións

posibles (Táboa 5). Un número maior non aportaba nova información,

terían probabilidades excesivamente baixas, e estarían conformados por

un pequeno número de escenarios. Tres escenarios cobren os casos

extremos e un caso de transición, que facilita a posterior análise.

Táboa 5. Grupos de escenarios posibles.

Cluster Escenario representativo Compatibilidade

media

Probabilidade

(%)

1 M1D2C2F2R1P3A1U1N3 4,147 81,7

2 M2D2C2F2R1P2A1U1N2 4,167 11,3 3 M2D2C2F2R1P3A1U1N3 4,250 7

O grupo 1 está definido polas seguintes condicións: unha variación

inapreciable do nivel do mar, un mantemento dos 100 m de dominio

público marítimo-terrestre, igual nivel de coordinación das

administracións, un grao de cumprimento das funcións da administración

similar, unha falta de percepción do risco por parte dos cidadáns, un

reforzamento da demanda de paisaxe costeira, igual poboamento

disperso, un nivel de urbanización baixo (espazos de ocio, escasas

infraestruturas) e a creación de infraestruturas costeiras de ocio e

pequenas urbanizacións (recheos de areais, paseos marítimos).

O grupo 2 non difire moito do anterior, contemplando unha subida do

nivel do mar seguindo a tendencia do último século, reducido incremento

da demanda de paisaxe costeira e a continuidade da creación de

infraestruturas de pesca e recreo na costa. O grupo 3, ademais da subida

do nivel do mar, coincide coa primeira nun reforzamento da demanda de

paisaxe costeira e a creación de infraestruturas costeiras adicadas ao ocio.

5. Conclusións

O mapa de actores na franxa costeira é moi complexo polo seu carácter

de área de contacto entre distintos ecosistemas e de heteroxéneas

actividades humanas, no que están presentes unha grande cantidade de

axentes con moi diversos intereses. Os axentes clave das administracións

que poden liderar un eventual proceso de cambio son a Autoridade

Portuaria da Coruña-Puertos del Estado, a Demarcación de Costas de

Galicia, Portos de Galicia, as áreas de urbanismo dos concellos e as

Secretarías Xerais de Ordenación do Territorio e Urbanismo e de

Page 25: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e . T r a b a l l o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

242

Sostibilidade e Paisaxe. Teñen as competencias legais, dispoñibilidade de

recursos financeiros e humanos e un alto grao de relacións institucionais

cos restantes axentes implicados. Deste modo sería desexable unha maior

coordinación entre estes axentes, tanto no intercambio de información

como de cooperación no desenvolvemento de iniciativas comúns.

Paralelamente hai un gran número de actores privados que tamén

dispoñen de importantes recursos humanos e financeiros, que lles permite

competir cos intereses doutros grupos, e particularmente cos intereses

públicos. A análise de axentes serviu, ademais de proporcionar

información básica para a análise morfolóxica que foi incorporada nas

valoracións subxectivas realizadas, para identificar axentes clave a

entrevistar.

A análise morfolóxica indica que, en xeral, os escenarios futuros non

mostran diferenzas importantes coa situación actual. É dicir, a situación

actual é estable, o que é preocupante no sentido de que non se está a

producirse unha reacción ante o risco de inundación costeira nin ante a

variación nas condicións como resultado do cambio climático. De feito os

grupos de escenarios alternativos son moi semellantes entre si, aínda que

mostren certa influencia dos criterios de valoración utilizados.

O grupo de escenarios 1 sintetiza unha situación moi probable e

semellante á actual. Preséntase como un escenario que responde ao

obxectivo de utilizar a área costeira como espazo de ocio e residencial,

polo valor paisaxístico, cunha ausencia de percepción do risco de

inundación costeira, ao igual que na actualidade. A reducida expansión

da urbanización costeira prevista permite inferir que a acumulación de

capital sufrirá un freo.

A segunda familia de escenarios é máis preocupante porque contempla

un modelo de urbanismo igualmente disperso cunha presión similar á

actual nunha situación de aumento do nivel do mar coa mesma tendencia

do último século, en ausencia de percepción do risco de inundación. É

posible que neste caso se acentúe o conflito de intereses ao aumentar

tanto a frecuencia como o alcance dos eventos estremos, que cuestionaría

o dominio público marítimo-terrestre actual alcanzando a zonas

urbanizadas e cuestionando a función ordenadora da administración. En

ambos escenarios prevése un grao de cumprimento da legalidade nos usos

do solo e de coordinación das administracións equivalente ao actual. Isto

supón unha capacidade reducida para facer fronte a posibles eventos.

Finalmente, cabe sinalar a escasa intervención da subida máxima do nivel

do mar nos escenarios finais. Isto é debido á pouca compatibilidade

media dos escenarios que inclúen este factor ou a contemplar un estado

de non variación, e fai pensar na necesidade de reducir as dimensións a

estados de probable subida do nivel ou de excluílo como factor, dando

por suposta esta condición nun escenario futuro.

Page 26: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e n . T r a b a j o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

243

Agradecementos

Unha parte das tarefas para realizar este traballo encádranse no Proxecto de

Investigación CSO2008-00560/GEOG, financiado no marco do VI Plan Nacional de Investigación Científica, Desarrollo e Innovación Tecnológica 2008-2011.

We are grateful to the Joint Operations Division, Defence Science and Technology Organisation (DSTO) of the Australia's Department of Defence, for

having facilitated us the access to the Scenario Analysis Tool Suite and its use for the elaboration of scenarios.

Bibliografía

Amaré, M.P., Orche, E., Puche. O. 2005. Efectos del terremoto de Lisboa

de 1 de Noviembre de 1755 en la antigua provincia de Tuy (Galicia).

Cuadernos Dieciocho, 6: 117-152.

Britton, N. 2005. Developing a framework for identifying sound practices in megacities. 1st International Conference on Urban Disaster Research, Kobe,

Japan, January 18-20, 2005.

Dalda, J.L., Docampo, M., e Harguindey, J. 2006. A cidade difusa en

Galicia. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia.

Fra, U. 2010. Incertidumbre en la tierra apacible. Los riesgos naturales en Galicia. En Riesgos naturales en Galicia. El encuentro entre naturaleza y

sociedad. U. Fra (ed.). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago

de Compostela. pp.1-12.

Hermans, L.M. 2005. Actors analysis for water resources management. Putting

the promise into practice. Delft: Eburon.

Instituto Galego de Estatística. 2010. Padrón municipal de habitantes 2010.

http://www.ige.eu

Jiménez, L.M. (dir.) 2011. Biodiversidad en España. Base de la sostenibilidad

ante el cambio global. Observatorio de la Sostenibilidad en España. Madrid:

Paraninfo.

Medina, R. e Méndez, F.J. 2006. Inundación costera originada por la dinámica marina. Revista Ingeniería y Territorio 74: 68-75.

Nguyen, M.T., Dunn, M. 2009. Some methods for scenario analysis in defence

strategic planning. Canberra: Joint Operations Division-Defence Science

and Technology Organisation-Departament of Defence.

Nguyen, M.T., Beck, J., Dilek, C., Dunn, M. e Newbold, G. 2008. Strategic planning tool suite: An approach of combining scenario analysis

methods. Canberra: Joint Operations Division-Defence Science and

Technology Organisation-Departament of Defence.

Page 27: masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/Cap11.pdf · risco de inundación e complexidade para a planificación. É esperable que o cambio climático agrave

Te r r i t o r i o s a e x a m e . T r a b a l l o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

244

Ritchey, T. 2006a. Modelling multi-hazard disaster reduction strategies with

computer-aided morphological analysis. Proceedings of the 3rd International

ISCRAM Conference. B. van de Walle and M. Turoff (eds.). Newark: New

Jersey Institute of Technology.

Ritchey, T. 2010. General Morphological Analysis. A general method for non-

quantified modelling. Adapted from the paper Fritz Zwicky, Morphologie

and Policy Analysis, presented at the 16th EURO Conference on

Operational Analysis, Brussels, 1998.

Rittel, H.W.J., Webber, M.M. 1973. Dilemmas in a General Theory of Planning. Policy Sciences, 4: 155-169.

Rosón, G., Cabanas, J.M., Fernández, F., Herrera, J.L., Ruíz, M., Castro,

C.G., Piedracoba, S., Álvarez, X.A. 2009. Evidencias do cambio

climático na hidrografía e dinámica das rías e da plataforma galega. En

Evidencias e impactos do cambio climático en Galicia. V. Pérez, M. Fernández

e J.L. Gómez (eds.). Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. pp. 287-

302.

Taboada, J.J. 2010. Riesgos asociados a fenómenos meteorológicos extremos. En Riesgos naturales en Galicia. El encuentro entre naturaleza y

sociedad. U. Fra (ed.). Santiago de Compostela: Universidade de Santiago

de Compostela. pp. 25-45.

Zimmermann, A., Maennling, C. 2007. Mainstream participation. Multi-

stakeholder management: Tools for stakeholder analysis: 10 building blocks for designing participatory systems of cooperation. En Promoting

participatory develoment in German development cooperation. Eschborn:

Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammentarbeit (GTZ).

Zwicky, F. 1969. Discovery, invention, research - Through the morphological

approach. Toronto: The Macmillan Company.