Pusaq chunka pusaqniyuqWawakuna awinankupaqSuplemento Infantil del Conosur awpaqman N 155Mayo 2015 N 88Wawakunap maaynin:Ama pitapis karunchanachuKAWSAYNIYKUMAN JINAWawakuna maakuykurespetanawaykuta, paqarikuyku,llaqtakunapi, campopi, chaykawsayniykuman jina wiayku,derechosniykupis chaykawsayniykuman jina kanan tiyanAaskituman apachimunkuAASKITU # 88 Mayo 2015 CENDA Av. Tadeo Haenke 2231 Telf.: 4243412 Fax:4 281502 Casilla: 3226 www: cenda.org Cochabamba - Bolivia -.(Jr)TAPACAR: Aaskitu panqa nuqaman chayamun. Titaqallucomunidadmanta kani, burrusta lomaman qha chkani.CHAPARE: Ajina parapipis Aaskitu panqataran kuspa awiriyku, qhichwapi ruwasqa kap n.Chaparepiqa parachunpis, mana chirinchu.Ayopaya: Nuqaykukayku Roger, Ariel, EdwinAaskitu panqapi churamunankupaqsiqichkayku: jampi qhurasmanta, panpakumanta,challwasmantawan. Aaskitu panqa chayamup nawiykupuni, ancha kachitu. Napaykuyku wawasta.Ayopaya: Aaskitu panqapaq yuntasniytasiqini, yuntaqa jallpata llankanapaq,chaywanpuni tarpuyku, yuntaqa manchaykallpayuq, yachana apaykachayta, chantsumaqta mikhuchina samachina, yakutaukyachina. Su y Alexander Al ri Soliz,Curso: 4 primariaComunidad: Villa HermosaKayqaYuntaAyopaya:Aaskitupanqataawinipuni,kunan siqini,llinpiwanjuntachini. KayLagunacomunidadniypi,yan, chaypichallwakuna kan,kallantaq pisquMar n Pescador,paykunallachallwataqajapispamikhukapunku.Comunidadniyqaancha chiri,yachasqaakayku,kawsakullayku.Su y: Rojer Uyardo Manteca. Curso: 6 primaria. U.E.: Germn Busch. Yachachik: Evangelina Gu errez. Comunidad: Chillavi, Ayopaya.Wawapura riqsinarikuna2IskayTawalaya mikhuytamana pisichinachuNUTRICINImataq ukhunchispi aswan importante?Kayta tapurinki chayqa, tukuy imata ku chiwanchik, ninku makis, wisa, kunka, chukcha, kiwicha.Jinapis aswan importanteqa: AWIS, TULLUS, UQTU, SUNQU-LLAWAR. Kaykunata kallpachanapaqtaqmikhunapuniyan Vitamina A, Calcio, Zinc, Hierro, semanapi uk ku llatapis.TullusawiuqtuSunqu,llawarVitamina AKayqa may waliq, umapiwawaq pukyituntayanapanwisqakunanpaq, aychaqaranchistakallpachan,awissumaqta qhawananpaqwaliqllataq, awiunquymanta imajarkawanchis,chharpuyaq n janpin,wawatauuchiqkunapaqpis maywaliqllataq.IMA MIKHUNAPI TIYANVITAMINA A?Aswantaqa qillupuquykunapi tarinchis,zanahoria, escariote,zapallo, camote, meln,papaya, pomelo, toronja,damasco, brcoli,espinaca. Aswan qillupuquykuna chayqa,chaypi Vitamina Akachkan.Calcio Kaypis mineral, aswantaqatulluspaq may waliq, tullusrumi jina thuru kananpaq,tullusninchisqakawsayniyuq, allinchakunsapa ku , chayraykurunaqa sapa punchaycalciotaqa mikhunanpuniyan, calcio pisiq nqa,tullus phunuyapun,imitallapipis pakikapun,llawchiman tukupunchis. IMA MIKHUNAPI TIYAN CALCIO?Aswantaqa yuraqmikhuykunapi tarinchis,lechepi, quesillo, porotos,lentejas, nueces, avena,cebada, quinua, chakihabas, chaki arvejas, maychhika calcioqa runtupiyan, aswantaqa qaranpi,kallantaq sardinaspi.HierroKayqa mineral. Sunqupaq,llawarpaq may waliq.Chanta ukhunchispiaychasninchista thurujapin. Llawchi,saykusqalla kap nchisthuruyachikun. Pataqaranchis sanu kanantaqhawan, llawarukhunchispi mayu jinaphawarinanta yanapan,uamantamachuyanakamawiachiwanchis, piqiatayuyayniyuq kanapaqyanapan.IMA MIKHUNAPI TIYANHIERRO?Tukuy qumirkunapi kan:acelga, espinaca, vaina,uqhururu, brocoli, jataqu,perejil, apio, berros,verdolaga, waka, ovejakiwichapi, trigopi, girasolmujupi, trigo qarapiaswantaqa.ZincKaypis mineralllataq, runaqhali kawsananpaq anchawaliq, ukhunchispi zincmana pisin chayqa manaunqunchischu. Aswanwaliq uqtupaq,uamantapacha uqtuwiananpaq, sumaqyuyayniyuq kanapaq,chant wisapaq, simipaq,sinqapaq may waliq kayzinc nisqaqa, chayraykumikhuna.IMA MIKHUNAPI TIYANZINC?ZINC nisqataqa tarinchisaychapi, challwaspi,runtuq qillunpi,kiwichapi, wallpa aychapi,sardinapi, soyapi,quinuapi, amarantopi,caawapi ima. Kay Zincnisqataqa semanapi ukku llatapis mikhunapuni.Vitamina ACalcio ZincHierroUqhururu (berros) qhurapi tiyan kay Vitamina A, Calcio, Zinc, Hierro ima, chayrayku kayuqhururutaqa mikhunapuni kanman. Aswantaqa qhuchiraraspi puqun. Kimsa3WAWAKUNAP DERECHOMANTAYACHARINAAjinata yuyarichiwanchis yachachik Isabel Zrate,payqa llankarichkan Unidad Educativa MariscalSucre Colcapirwa municipiopi, Cochabamba.Yachakuqkunawan siqinku, qillqanku,WAWAKUNAQ DERECHOSNINTA YUYARINA nispaapachimun kay jina kacha ruwasqata Aaskitupanqapaq. PACHI.Wawakunap maaynin: DERECHOS DE LOS NIOS, NIAS Y ADOLESCENTESAma pitapis karunchanachuDibujo: Abigail CortezWAWAKUNAP DERECHOSNINQA MAYJATUN, NITAQ UK TALIQULLAMANWINAYKUSUNMANCHU.KAWSAYNINKUMAN JINADERECHOSNINKUQA KANAN TIYAN.WAKIN TATAKUNA, WAKIN WAWAKUNA,WAKIN YACHACHIQKUNA, WAKINKAMACHIQKUNA MANARAQPUNIWAWASTAQA MUNAKUYWANCHUIMATAPIS YACHACHINKU.QHIPAN AASKITUPI PARLARISUNWAWAKUNAWAN, IMAYNATAQ WASIPI,YACHAY WASIPI QHARI, WARMI WAWAQKAWSAYNIN, JASUTISQALLAPUNICHUKACHKANKU?Wakin derechosninchikta riqsirinaPACHI wawakunaman, yachachiqninkuman imakay jina kachituta ruwasqankumanta.4TawaU.E.: Mariscal Sucre,Colcapirwa, 2015Fuente: Qu piensan los nios, nias y adolescentes? UNICEF-2003.SABERES LOCALESTawa watayuq kani,apis awaytaqaamaachkania Nitin (firma): Aaskitu.PAULINA SILVESTRE WILLARIWANCHISAaskitu: Ima su yki?Su y Paulina.Aaskitu: Machkha watayuq kachkanki?Paulina: Tawa watayuq kachkani.Aaskitu: apis awayta amaachkankia?Paulina: Ari, kunan yachakuchkani, pukllakuq jina ruwarichkania.Aaskitu: Pitaq yachachisasunkiri?Paulina: Mamay .Aaskitu: Paychu telapusunki?Paulina: Mana, payqa qhawawan, ruwasqayman jina, imatachpantachkani chayta chiqancharin.Aaskitu: Imaempopi awankichis?Paulina: Mamayqa chakiempopi. Nuqaqa ima ratupis pukllakuqjina awayta amaallani.Aaskitu: Imaynata qallarinki?Paulina: Qaytu japini, yupani, colorestankuchini, kaspisitumanwatani, jinapi awanipacha. Chaylla.Ajinata wawakunaqa juchuymantapacha wasinkupi tatawan,mamawan, awichuswan amaanku ima ruwayllatapis. Pukllakuqjina qallarinku. Wawamanqa munakuywan yachachinku.Wasiyqa comunidad Wayqhu Abajopi, (Tapacari). Suy Paulina Silvestre, tawawatayuq kachkani, tatay GuillermoSilvestre, mamay Narcisa Portugues. Kimsa aasniy Melina (6), Juana (8),Mara (2) Marcos chunka killayuq.5PhichqaKaycartta Paulinapaq: Imayna kakuchkankiPaulina awaytaqa amaallaypuni, wiasqaykiman jina aswan sumaqta ruwarinki, mamaykiwan yanaparichikuy. Awaspaqa umata llankachinchis. Pachi.Janpi qhurasCactoCampo llankaq runaqaima ruwaspapis chay ratomakinta, chakintakhuchurpakuyta a n, chayratuqa mana ni imataruwayta a chkanchikchu,mana kanchu doctor,wakin chiqakunapiqa nijanpiripis kanachu.Kay cactuq waqaynin may waliq khuchusqapaq. Campo llankaq runaqa ima ruwaspapis chay ratumakinta, chakinta khuchurpakuyta a n, chay ratuqa mana ni imata ruwayta a chkanchikchu, manakanchu doctor, wakin chiqakunapiqa ni janpiripis kanachu. Ich makita khuchurpanchis, chay ratullawartaraq sayachina, Cardn cactuq waqayninwan sutuykuchina, ajinapi llawar suruchkapta sayachin, venata wisqarpan.Maki qhuchusqapaqCardn cactu khuchurpaytawan laqakunaLlinphu machete japiytawan, Cardn cacto khuchuna, chaykhuchusqa cactota tunpa kallpitawan itina chaykhuchurpakurqanchis chayman, chay Cardnwan llinphuthan tawan wataykuna. Ajinata saqina uk kimsa, tawahorasta, chaymanta urqhurpana. Yakuta tinpuchina,ilayarpachiytawan, mayllarpana.CARDN(Pachycerius pectin arboriginum)Ll awart araqsayachi naCAMPOPIQA MAY CHHIKA JANPI QHURA TIYAPUWANCHIS,AMA USUCHINACHU, KAY YACHAYNINCHISTAQA, AMAQUNQANACHU. JANPIRIS KAPTINPIS WATURINA, JANPICHIKUNA.AASKITU # 88 Mayo 2015 CENDA Av. Tadeo Haenke 2231 Telf.: 4243412 Fax:4 281502 Casilla: 3226 www: cenda.org Cochabamba - Bolivia -.(Jr)Suqta6COLOREACOLOREACOLOREASantaVeLabradorTataraCruzCiclo Festivoapiskay wata raymischayamuna, qallarinchis3 de mayo Tata Santa VeraCruz, Boliviallaqtanchispiqa tukuyniqpi ruwakun.Cochabamba llaqtapi,Valle Hermosopi kayraymiqa ruwakun,runawan parlarinchispaykunataq willarinku:Kay raymiqa uqhariytiempo napaykunapaq,uywitas mirananpaq;chaypaq runaqa velatalawrachikun tatalamanqa.VSPERAS: Chisiqamay chhika runaTatalamanqaaysarikun, velastalawrachikunku,oveja, llama, wakawanusta apamuspaqusichinku. Imata qankuna kayraymimantayachankichis?TAKIRIKUNACHISQayna wata kunan jina,mamaypaq wisallanpiraq,kunantaq qhawariwaychis,tatalaq awpaqinpia.----------0----------Siwankichu, siwankichu, tatala riqsiwankichu, Aunque mana riqsispapis,amamin qunqawankichu.Comunidadespiqachaqrata tarpunchis,chaypaq yuntaqakananpuni tiyan,rantichis nitaqmansochu, chukaru,mana jallpa llankaytamunanchu, chaypaq TataSan Isidro.Mayo killapi 15 punchaykay raymiqa. Mizquepi,Paredones. chay tukuytaAaskitu panqaqapuriykacharimun.Aguada, Municipio Mizque:Kay jallpaqa tata Isikuqta, kayjallpanpi llankarichkayku,paypuni yuntataqa amansan,may chhika chukarupis kachunTata Isikuqa mansuyachin.Qusay tarpuchkan, nuqataqmujuta takachkani.TataSanIsidroParedones,Municipio Vacas,Arani: Llaqtaykupikallantaq San IsidroLabrador,nuqaykupis jallpatayuntawanphurmurichiyku,chukaru yuntamansuyananpaq.MisukanimanParedonesman richkayku TataIsikuta waturikuq, kutimuytawanwillarisqaykichis ya.Foto: Escape-Cirios-Tatala-Fernando-Cartagena, La RaznFoto: Los Tiempos7QanchisCOLOREAPukllarikunaaaaaRuedawan pukllarichkaniBicicletaq aronwanpukllarikuychisPublicacin con el apoyo de Kay yupaykunata chuwanchariy7 + 2 x 3= 9 x 9 - 10= 12 + 8 +39= 8 x 9 + 19= 15 - 2 + 10= 22 - 2 %4= 5I MASMARISan ago, Mizque: Kayruedaqa tataypata karqa,nuqa qhichurpani, pukllarinaypaq.Campopiqa wayra jinaruedaq qhipantaphawarini, ila wayritauyaypi waqtarichkawan.Kay ruedaqa nuqapaqqajatun, chaywanpis kaspi uqhariykuytawan, phawariykuQHICHWATA YACHARIKUNA8Pusaq71915272359Aysachkan Samarichkan Mikhuchkan