Resad Ekrem Kocu - Yeniceriler

8/10/2019 Resad Ekrem Kocu - Yeniceriler

1/457


2/457

YENERLER

Yazan: Read Ekrem KOU

Yayn haklar: Doan Kitaplk A1.bask / Kou Yaynlar, 19042.bask / ocak 20043.bask / aralk 2004 / ISBN 975-293-165-0Bu kitabn 3. basks 1 500 adet yaplmtr.

Kitaba katklarndan dolay Milliyet gazetesine teekkr ederiz.

Kapak tasarm: DPN DesignBask: efik Matbaas / Marmara Sanayi SitesiM Blok No: 291 kitelli - ISTANBULDoan Kitaplk AHrriyet Medya Towers. 34544 -GneliISTANBULTel. (212) 677 O6 20 - 677 07 39 Faks (212) 677 07 49www.dogankitap.com.tr


3/457

Yenieriler

Read Ekrem Kou


4/457

Read Ekrem Kou

Read Ekrem Kou, 1905 ylnda stanbulda dodu. BabasEkrem Read Bey (1877-1933), stanbul ehremanetimuhasebecilerinden Abdullah Read Bey ile Osman Paa kz

Melek Hanmn oluydu. Ekrem Read Bey, stanbuldayaymlanan Tarih, Malmat, Ceride-i Havadisgazetelerinde alt,daha sonra Konya Sanayi Mektebi mdrlne atand veKurtulu Savann sonuna kadar bu grevde kald. Bu yllardaBabalkgazetesinde de grev yapt. Konyadan ayrlp stanbuladnnce 1925 ylnda Cumhuriyetgazetesinin memleket haberleriservisinin bana getirildi ve hayatnn sonuna kadar bu grevdebulundu.

Read Ekrem Kounun yaamnda ok nemli bir yer tutan

annesi Hac Fatma Hanm ise Kounun Yangn Varisimli eserindeyazd gibi tfaiyeli Bedri'nin Aye adnda dnya gzeli bir ablasvarm; bu kz yine o bozgun muhacirlerinden ve Eski Zara era-fndan Eminpaazade evket Beyin, gayetle mahremi uaBklmkl Mustafa ile evlendirilmi ki Read Ekrem Koununanas Hac Fatma Hanm, Eski Zaral evket Beyin kzdr.

192lde Bursa Lisesini bitiren Kou, 1931de stanbulDarlfnunu Edebiyat Fakltesi Tarih Blmnden mezun oldu.

Burada yaam ve eserleri zerinde nemli etkiye sahip olanAhmed Refik


5/457

Altnayn nce renciliinde sonra da asistanlnda bulundu.1933te mehur niversite Reformu" birok retim yesiyle

birlikte Altnay' da tasfiye edince hocasyla birlikte niversitedenayrld.

Emekliliine kadar Kuleli Asker, Pertevniyal ve Vefa liselerin-de tarih retmenlii yapt. 6 temmuz 1975te stanbulda ld.

Read Ekrem Kou birok kitap ve henz kapsaml bir

dkm dahi karlmam olan yzlerce makale yazd. Bunlararasnda hemen akla gelenler Kzlaraasnn Pii(1933), HaticeSultan ve Ressam Melling(1934), Eski stanbul'da Meyhaneler veMeyhane Kekleri(1947), Tarihimizde Garip Vakalar(1952),Osmanl Padiahlar(1960), Erkek Kzlar(1962), Da Padiahlar(1962), Esirciba(1962), Forsa Halil(1962), Yenieriler(1964),Osmanl

Tarihinin Panoramas(1964), Fatih Sultan Mehmed(1965), Patrona Halil(1967) ve Kabak Mustafa'dr(1968).

Btn bu eserlerin yan sra, Kou ad, genellikle, byk biryaynclk ve yazarlk maceras olarak anlan stanbulAnsiklopedisi'yle zdeletirilir. Byk ksmn bizzat ve bazen detakma isimler alarak yazd, resimledii, kaynak bulduu bubaeserini bitirmesi maalesef mmkn olmam, ansiklopedi gharfinin ortalarnda madd yetersizlikler nedeniyle durmutur.

Kounun Trk tarih yaznndaki yeri ok nemlidir. Tarihisevdiren adam olarak anlan hocas Ahmed Refik Altnay'n yo-lundan gitti, o yolu geniletti, olaanst ayrntlar yakalayan

dikkat ve titizliiyle byk bir hikye etme baars elde etti.

Kou iin gnlk yaamn ayrntlarna girmek nemlidir.Okur bu ayrntlarda bazen geleneklerin ve greneklerin bazen dedeyimlerin ve ataszlerinin kkenleriyle buluur. Sofra detleri,giyim kuam tarzlar baaryla resmedilir. Kounun okurlar onuntiplerini izlerken alacak derecede tandk olduklar bir dnyada


6/457

yolculuk ederler. Onun iin insan nemlidir. Tarih, insann"hikyesidir. Kahramanlan, btn elikileri, zaaflar, iyilikleri vektlkleriyle resmedilir. Salam bir Osmanl tarihi renimigrd, harikulade bir arivciydi, yazdklarn maalesef ou zamankaynak gstermeden de olsa belgelere dayanarak yazd. Bubelgeler hafiye raporlarndan mahkeme kaytlarna kadar geni bir

yelpazeyi kapsar. Ama o esas olarak bir anlatcdr. Okurunun

karsna zaman zaman bir meddah edasyla kar. Gz nndecanlandrr. Kounun anlatt bir bahis kolayca unutulmaz.Unutulamaz. Kouda popler zihniyetin Tarih ezberlenen bireydir anlay yine popler bir slupla darmadan edilir. nkKounun anlattklar, okunduunda, zaten adeta ezberlenmiolur.

Doan Kitaplk, Osmanl tarihine ilginin hak ettii dzeye geldiiu gnlerde son tarih anlatclarmzdan biri olan Kounun daha

nce zaman zaman baslm, byk ilgi grm, fakat bugnokura ulaamayan kitaplarn yeniden yaymlamaktan ve okur-laryla buluturmaktan gurur duyar.


7/457

Yenieriler

Deli rzgrlarn kams altnda kabarm, kprm denizinyaln kayalara grl grl atl gibi, her biri dem ejderhas

binlerce bekr ua erkein azndan kan bir glbank,yenierilerin sesi:

Allah Allah eyvallahBa ryan, sine pryan, kl al kanBu meydanda nice balar kesilir hi olmaz soran !..Eyvallah!... Eyvallah!..

Kahrmz, klcmz dmana ziyanKulluumuz padiaha ayan.ler, Yediler, KrklarGlbank Muhammedi, nur nebi, keremi liPirimiz, hnkrmz Hac Bekta VeliDemine devranna hu diyelim!..Huuuuuuuuuuu!..

Drt buuk asr boyunca zaman zaman kendi klalarnda,pa-diahnsaraynda,cenk meydanlarnda ve stanbul ehri ehrinin


8/457

alanlar ile sokaklarnda ykselmi olan ve cihana meydan okuyanbyk laf...

Pirleri Hac Bekta Veliydi; bu asker ocann kurucular tara-fndan yenierilerin din terbiyesi, slamiyet'i gayet pratik yollar-dan telkin etmesini bilen ve her trl hatay, kusuru rindanefelsefeyle rten Bekta dervilerinin eline braklmt.

Tarih kaynak ve vesikalarnda Zmrei Bektayan" veya

Dudman Bektayan" diye de anlan yenieriler yz izgileriyle vebeden yaplaryla seme gzel insanlard.

Ocaklarnn kuruluu yllarnda esirlerin, sonra da devletingayrimslim anasrnn ocuklar, bulu ana yeni basm krpedelikanllar arasndan toplandlar, sk asker disiplin altnda ye-titirildiler, elik gibi tavlandlar. Kendilerini li Osman tahtndaoturan padiahn kullar bildiler ve kullukla vndler. Padiahlkmessesesi de yenierileri ylesine benimsedi ki, bu asker oca-nn ktk defterine 1 numaral nefer olarak daima tahtta oturan

padiahn ad yazld.

Yenierilerin tek hner ve kymeti demir penelerindeki palayhedefine pek yaman ve amansz indirmesiydi; o zal palannkarsnda cihan asr titretti.

Tarihimizdeki zincirleme zaferler, parlak, ok parlak zaferler,onlar kazanm olan ordumuzun kadrosuna baktnz zaman ha-kikati grr ve teslim edersiniz ki, yenierilerin eseri deildir, fa-kat o zaferlerde yenierilerin hissesi pek byk olmutur.

Tarihimizi ok iyi bilen Yahya Kemal Beyatl gazellerinden bi-rini yenieri annda yazmtr, byk air yenieriyi vmektehakldr:

Vur penei Alideki emir akna

Glbank asuman tutan pir akna


9/457

Vur ruhi pr ftuhi Muhammed'le yekzeban

Fecri hcum iindeki tekbir akna..."

Yenieri yaya askerdi. Asrlar boyunca stanbuldan kalktlar,batda Belgrada, Budine, Viyanaya; douda Badat'a, Tebrize,Karabaa; imalde Bender'e, Hotine, Rusya stepleri ile Polonya

ovalarna; cenupta Halep'e, ama, Kahireye, kum llerine, ordu-da herkes atlyken yalnz onlar yaya gittiler, ahadet erbetini i-meyenleri yaya dndler. Bu seferler be ay, sekiz ay, bir buuk

yl, yl srmt.

Olup yenieri ektim cefay

Piyade eyledim nice gazay

diyen Koca Mimar Sinan Aa bir yenieriydi, elli yandan sonraKanun Sultan Sleymann bamimar oldu ve'o hametli devri

yeryznde Trk yap sanatnn aheserleriyle tespit etti.

Yine o Yenieri Ocandan bir cihan imparatorluu olan Os-manlI Devletinin en yksek siyas mevkilerine, sadrazamla ka-dar ykselenler oldu.

lerinden kan kahramanlarn maceralar tarihimizde birer

hamaset destandr; tarih kaynaklarmz yle bir kartrlncabinlerce isim sayabiliriz; u anda birka celadet timsali halindegzmn nndedir. Varna'da Hzr, stanbul surlar stndeMurad, Burak Adas deniz cenginde Tozkoparan skender vestolni Belgradda 45 000 kiilik bir dman ordusuna sekiz silaharkadayla meydan okuyan Yahya gibi...

nsan eli hem kurucu, hem ykcdr. Daima silah altndabulunan yenieriler bir kuvvetti. Onu siyas ihtiraslar yolundakullananlar atele oynadlar ve li Osman Devletine en bykihanet-


10/457

te bulundular. Siyas ihtiraslara alet edildikten sonradr ki, hre-ti cihan tutmu olan o disiplinli asker, cenk yollarnda serdarla-rna kar ayak diredi. Padiahtan vezir kelleleri istedi ve hattapadiahna kar isyan etti. Yenieri ihtilalleri tarihimizin kanl

yapraklardr.Nihayet XVIII. asr ortalarnda yenieri yaplmak zere olan

devirme usul kalkt, Yenieri Ocann kaps, herkese, ardnakadar ald, ocak haarat gruhuyla doldu, o gzide asker ehirekyas oldu. Cehlin ve taassubun glzeti iinde, btn ileri geli-meleri ksteklediler. Tarihimizin yapraklar, yenierilerin irticaayaklanmalaryla da kana buland.

XVII.asr sonlan ile XVIII. asrda zincirleme hezimetler, arbozgunlar da yenierilerin yznden deildir, fakat o bozgunlardada cengver asalet ve necabetini kaybetmi yenierilerin hissesipek byktr.

Nihayet ocan 1 numaral neferi olan Sultan II. Mahmud,

efrad her trl enaat ve rezalette pervasz olan Yenieri Ocankanl bir ehir muharebesiyle kaldrmaya mecbur oldu. Bu kanldarbe tarihimize Vakai Hayriye" (Hayrl Vaka) adyla geti.

Kuruluundan Vakai Hayriyeye kadar Yenieri Ocann zen-gin bir tarihi vardr, ite efendim, biz kitapta o ayan dikkat yap-raklar aacaz.

Yenieri Oca kimler tarafndan ve niin kuruldu ? Naslgeliti ? Bu asker ocann tekilat, ananeleri, detleri nelerdi ?

Klalarnda nasl yaadlar, gazalara nasl gittiler, ihtilalleri naslkardlar, neler yaptlar ? Ocaktan yetimi iyi ve kt hretlerikimler oldu ve bir gn nasl yok oldular ?

Yenieri Ocann zengin tarihi iinde yle yapraklar da vardrki, tomar tomar hikye ve roman msveddeleridir, ilenmek iinusta kalemleri beklemektedir.


11/457

Ocak niin ve nasl kuruldu

En salahiyetli bilginlerimiz Yenieri Ocann kuruluunu, Os-manl Devletinin ilk elli yl iinde Rumelide sratle gelien ftu-hatn dourduu zaruret olarak gsterirler.

Bu gre gre lkeler, Anadolunun Mslman-Trkhalknn sel gibi akan kan pahasna alnmaktadr. Anadolukyls, kendisi tarlada sapann ve kasabada iini brakpsilahlanm, atl yahut yaya, gaza yollarna dmtr, akncgnlller ordusu olmutur. Fevkalade yararllklar gsterenleraknc kafilelerinin babuluklarna ykselmektedirler. Buordunun, babularnn ahs otoritelerinden gayri, nizam tresi

yoktur. Cengverler diledikleri zaman koptuklar yerlerednmektedirler. Sratle gelien ftuhatn devam iin, hem

Anadolunun Mslman-Trk halkndan gayri kl tutacak yeniellere, hem de daima silah altnda bulunacak bir asker ocanason derece ihtiya vardr. Bunun iin de evvela harp esirleriarasndan ve sonra fethedilmi lkelerin gayrimslim ve gayri

Trk ahalisinden, vcut yaplar, sert asker hayatna elverili, yzizgilerinde de merdane gzellik ifadesi bulunan erkek ocuklarseilmiler, slam iman telkin edildikten sonra ksa sren, fakatok salam bir terbiye ve talimle bu olanlar yenieri, yeni asker

olmulardr.Ben, Yenieri Asker Ocann kuruluu sebebini bu kadar ba-sit grmyorum.

Bu asker oca Osmanl Devleti'nin ilk elli yl iinde sratlegelien ftuhatn devamnda ok nemli bir yer alm olmaklaberaber, kuruluundaki gaye tamamen ayrdr, Yenieri AskerOca, Ortaa'n sonlarnda derebeylik (feodalite) rejimininkarsnda Anadolu Trklerini merkez bir idare altnda toplamakisteyen Osmanoullar hanedannn mutlakyet idaresini korumakiin kurulmutur.


12/457

Yenieri glbanknda Kulluumuz padiaha ayan..." sz buynden bilhassa ayan dikkattir. Her eyden evvel Osmanl hane-dannn merkez mutlakyet idaresini korumak yolundaki hizmet-leri padiahlar tarafndan da takdir edilmi ve bu asker ocanaOsmanlordusunda ok mmtaz bir yer verilmitir. Bata ilk tahtehri Bursa, Rumelide bir taht ehrini andran ordu merkeziEdirne ve ikinci taht ehri stanbul gelmek zere, devletin btn

i kaleleri ile snr kalelerinin asayii, inzibat ve muhafazas,ileride tafsilatyla anlatacaz, yenierilerin sadakatine emanetedilmitir. Yukarda da sylemitik, tahta oturan her yenipadiahn ad da bu asker oca ktne 1 numaral neferolarak yazlmtr.

Osmanl hanedannn tarih sahnesine girdii sralarda dere-beylik asrlar olan Ortaa artk kapanyordu. Kalkacak derebey-lik rejimi yerine Yenian yeni bir devlet sistemi olacakt. Bu yenisistemin, yeni hanedanlarn kuracaklar merkez mutlakyetler

olacan Osmanoullar gsterdi.

Ortaa kapanrken, halknn ekseriyetini Mslman Trklertekil eden Anadolu, ok byk bir itimai buhran iindeydi. Bizbu buhran zerinde durmayacaz; bu ok ar mevzuu niversi-telerimizin Trkiye tarihi krslerinde oturanlara brakyoruz. ukadar kaydedelim ki, o asrlar iin slamiyet'in tefekkr kaynaolan medrese, Anadolu'nun Mslman-Trk leminin kurtuluu-nu Osmanoullarnn merkez bir mutlakyet kurmasnda grd

ve bu yeni hanedan btn kudret ve celadetiyle destekledi.andarl Kara Halil ve Karamanl Kara Rstem adnda iki bykmolla, Osman Gazinin torunu Murad Hdavendigrn siyasmavirleri, nazrlar oldular; ferd mlkiyeti kabul etmeyen,slam adabna uymayan bir materyalizmle masum ve cahil halkkitlesine cazip grnmeye alan bozguncu ve muhakkak ki oktehlikeli bir cereyana kar Mslman-Trk birliini koruyacakOsmanl mut-


13/457


14/457

II. Yenieri Oca.III. Kla Hayat.IV. Gaza Yollarnda.V. Yenieri airler.VI. Yenieri htilalleri.VII. Son Yenieriler.


15/457


16/457

Penik olanlar

Yenieri Asker Ocann kurulmas yolunda ilk fikri ortaya

koyan Karamanl Molla Kara Rstem'dir. Bu byk devletadamnn doum tarihi bilinmiyor lk li Osman tarihlerini

yazanlar ondan daniment, bilgili adam diye bahsederler,Rumeli'de Edirnenin az sonra da Zagra'nn aknclar eliyle fethizerine Karaman'dan Bursaya gelen bu zat Sultan I. Murad'nkadaskeri andarl Kara Halil'le buluur. O tarihlerdekadasker, hann (padiahn) siyas ve adl maviridir,bugnk tabirlerle hem bavekil, hem adliye vekilidir. Bu tarih

buluma en eski kaynaklarmzda ylece nakledilirMolla Rstem Kara Halile,- Aknc gazilerin aldklar esirlerin bete biri Tanr

buyruun-da padiahndr, niin almyorsunuz?.. der.Kara Halil de bu teklifi Sultan Murada arz eder, o da,-Tanr buyruu ne ise onu yapn!.. der.Bunun zerine aknc gazilerin elindeki her be esirden

birinin padiah adna alnmasna karar verilir. Alnacak esiriseme hakk padiaha aittir. Esir bana 125 ake kymet

biilir, elinde be esiri olmayan esir bana 2ake verir. Tanrbuyruu gereince alnan bu vergiye bete bir manasndapenik resmi ad verilir.


17/457

Padiah adna alnacak esirlerle padiahn hkmdarlkhaklarn koruyacak bir asker ocann tesisine karar verilir, buaskere de yeni eri" (yeni asker) ad konulur. Kendi adnanispetle anlan mehur bir li Osman tarihinin mellifi olankpaazade Dervi Ahmed k, yenierinin vazifesini pekak yazyor:

Gereklidir yenieri kapudaKi han gzleyeler her tapuda.

Kap, padiahn temsil ettii devlettir, tapu, tapuk" dapadiahn hkmdarlk, devlete tasarruf" hakkdr.

Penik resmine balanan esirler evvela erkek ve kadn,salam ve sakat olarak ayrld. Sonra salam erkekler alt asnfna taksim edilerek isimlendirildi.

1- irhar st ocuu, en ok yana kadar olanlar.2- Bee: yavru, -sekiz ya arasnda olanlar.3- Gulame: olanck, sekiz yandan on drt-on be

yana, bulu ana kadar olanlar.4- Gulam: olan, tysz erkek, bulu andan on sekiz

yana kadar olanlar.5- Sakall: tylenmi genler ile olgun erkekler.6- Pir: ihtiyarlar.Aknc gaziler elinden padiah adna alnacak esirler

ortadaki iki snf, sekiz-on sekiz ya aras gulame" ilegulam"lard. Bunlar vcut shhati, beden tenasb ve yzletafeti bakmndan da sekin olacaklard.

Yenieri Asker Ocann kurucular, bilemem tabirimyerinde midir, usta bir bahvan dikkatiyle, bu askeri fidedenyetitireceklerdi.

Aknc gazilerin ellerindeki esirlerin bete birlerinden buekilde alnp toplanacak olanlara da penik olan adverildi.


18/457

Ellerinde kadn, kz, sakat erkek, sekiz yandan kk sabiolanck, irhar ve bee ve on sekizinin stnde erkek, sa-kall ve pir esir bulunanlar da padiaha esir bana 25erake penik resmi deyeceklerdi.

Byk gelirdir; Yenieri Oca'nn kuruluu srasndapadiahn byle bir gelire ihtiyac da vardr.

Mesela bir aknc gazinin elinde penik olan vasfnda iki

esir olan bulunabilir, elinde fazla esir de yoktur, padiahn buiki olan parasz alabilmesi iin bu gazinin elinde on esirbulunmas lazmdr. Bu adamn iki esir iin demekle mkellefolduu penik resmi 50 ake, padiahn alaca iki penikolannn kymeti ise 250 akedir. O zaman bu aknc gazidenpenik resmi alnmayacak ve stelik kendisine 200 ake verilipelindeki iki olan alnacaktr.

Penik olanlar aydndr ki, esirlerin en gzideleri,kymetlileridir, aknclarn bunlar saklayp karmamas iin de

nezaret vazifesi Rumelideki aknc beylerinin en nlsEvrenos Beye verildi.

Penik resmi ile penik olanlar Rumeliden Anadoluyageit iskelesi olan Geliboluda tahsil edilecek, toplanacakt, bubyk, mesuliyetli i de ilk teklif sahibi Karamanl MollaRsteme verildi. Kara Rstem Bursadan Geliboluya gidip

yerleti. Orada ne kadar kald bilinmiyor. Herhalde YldrmBayezid zamannda olacaktr, bu Molla Rstem Bursada

lmtr.ok sonralar yaam olan mverrih Dervi Ahmed k,bu byk devlet adamn, ahsi servetini yapmasn bilmi biriolarak gsteriyor ve hatrasm ylece hrpalyor:

Molla Rstem kendi lmnden sonra on drt-on beyalarndaki biricik olu iin yz yl mr tahmin eder veocuun bu uzun mrnn her gnne 100 florin altn harlkkoyar, kk delikanlya bu hesap zerinden3 650 000 altnlk bir miras brakp ger.

Fakat sefih mollazade babasnn lmnden sonra ancakyedi


19/457

sene yaar ve XIV. asr Bursasnda bu muazzam serveti bu yediyl iinde yer, bitirir. Yalnayak, yarm pabu bozahanede kebapevirici olur ve nihayet yirmi iki yalarnda Bursa hisarndaEski Hamamn klhannda sefilane lr, kefenini bilebabasnn Firuz adnda azatl bir klesi temin eder, hayrszevlad Molla Rstemin trbesine defneder.

Mverrih Bunca mebla neye verdi kim byle tez

harcand ? diye sorarak bir misal naklediyor: sefih gence biradam bir taz getirmi, 100 filorin ile 1 000 akelik bir at vekaftan vermi. Falan bada tavan var demiler, bu haberiverene 100 altn vermi, tazsn alp o baa gitmi ve tavanininden karana 100 filorin vereyim demi, haber verenininden karm, fakat taz tavan tutmam, olan kzm, birkl alp tazy ldrm, ama vaat ettii 100 altn vermi.

Dervi Ahmed ok mbalaal konumu olduunuhissetmi olacaktr ki, Bu hikyeyi o kefen saran Firuzdandinledim, vallahi ziyade yazmadm... diyor ve hemen hikmet

yollu bir kta yazyor

Oul bedbaht ola bisaadetOna mal komak oldu zit (kt) detKim an harc ide fisk fcuraYiye hiz olan, ya kahbe avret."

Yldrmnn Nibolu zaferi gsterdi ki penik olanlarkesin olarak temsil edilmiler, Osmanl- Trk veMslman olmulardr

Esir kafileleri arasndan penik olan" olarak seilmek,evvela muhakkak ki sekiz-on sekiz ya arasnda vcut yapsshhatli


20/457

ve endam tenasb ile yz izgileri letafetine sahip olanlar iinbir saadetti.

Bu kymette bir olanck, kk delikanl penik olanseilmedii takdirde eer yolunu bulup kaamazsa esir, klekalacakt, ilk sahibinin elinde veya satlaca baka ellerinmutlak tahakkm altnda hrriyetinden mahrum, dolaysylazelil yaayacakt. Yahut bu zilleti duymamas iin insanlnn

eref idraki nasrlaacakt.Halbuki penik olan seilince, hana (padiaha) mutlaksadakatle balanmak artyla evvela hrriyetine kavuuyordu.

Yiyecek, iecek, giyecek dnmeyecekti. Bir klasolacakt. Gnlk hayat asker disiplininin program iindegeecekti. Bir asker ocann ar ilerine katlanacakt, vcudubu ar ilerle tavlanacakt, fakat bu disiplin ne kadar sert, builer ne kadar ar olursa olsun esaret deildi. stelik boaztokluuna da deildi. Her ihtiyac temin edildii halde padiah

kendisine gndelik para verecekti. Basit bir nefer olarakgirecei asker ocanda sadakat, hizmet, liyakat, fedakrlkkarl zabitlie, hatta kumandanla ykselecekti. Uzak dagrnse, o basit neferin istikbali parlakt.

Glzete dtm zannetmiyorum; hr insann haklararasnda nefis lezzetini tatmak da vardr. Yenieri, bu askerocandan emekliye ayrlncaya kadar evlenmekten menedilecekti, fakat, ileride anlatacaz, eli yaman silah tutan bu

zinde erkeklerin kadn ihtiyac dali dnlecekti.Esir olanlar iin penik olan seilmek, esarette kalmakarsnda byk saadet olmakla beraber, onu yenierihayatnn disiplinine intibak ettirmek, onu btn hviyetiyle

yenieri yapmak kolay i deildi.Sekiz-on sekiz ya arasndaki bu olanlara evvela Trke

retilecekti.Bu arada karakterleri ilenecekti; disiplinli ve meakkatli

as-


21/457

ker hayat iin acemilikleri trplenecekti.Yenieriler, daima padiahn yannda, en kdemsiz neferi

dahil, verilecek emre hazr, bu emrin mutlaka yerine getirilmesiyolunda lm gze alm bir ktai muntazra olacakt. Bununiindir ki penik olannn yenieri olmasndan evvel, geireceitalim ve terbiye devresi iin Gelibolu'da bir Acemi OlanlarAsker Oca kuruldu. Penik olanlar evvela acemi olan,

sonra yenieri oldular.Yenieri Ocann ve yenierinin yetitii Acemi OlanlarOcann kendi kurulu devrinden kalm vesikalar yoktur. Eneski li Osman tarihleri dahi ok sonralar kaleme alnmeserlerdir. Bunlarn arasnda Dervi Ahmed k penikolanlarndan bahsederken ylece anlatyor

...Hayli olanlar topland. Hana (Sultan I. Murada)getirdiler. Kadasker andarl Halil,

- Bunlar Trke verelim Trke rensinler... der.Onun dedii gibi oldu. Gnden gne oaldlar, tamam ki

Mslman oldular. slamiyet'e tam intibak edinceye veTrkeyi reninceye kadar Trk bunlar bir nice yl kulland.Kapya (devlet kapsna, padiaha) getirdiler.

Oru Beyin li Osman tarihinde ise bir katrecik dahatafsilat veriliyor

... Olanlar Anadoluda Trk kavmine ulatrdlar, iftsrdler ve hem Trke rendiler, yl, drt yl sonra

gtrp kapda yenieri ettiler...Mverrihlerin Trk dedikleri Anadolu kylsdr. Bu

kaytlara gre penik olanlar aknc gaziler elindentoplandktan sonra slam dini adab ve Trke renmek iinAnadolu kylsne datlmtr ve onlarn yannda en az drt sene yaam, rgat olarak almlardr.

lk yenieri ktalarnn Osmanl-Trk ordusunda ne zamanyer


22/457

ald kesin olarak sylenemez; fakat bir tarih hakikatidir kiMurad Hdavendigrn son meydan muharebesi, zaferikazandktan sonra ehit olduu Kosova Sahras'nda yaya asker

yenierinin zafer hissesi byk olmutu.Hal mttefikler ordusu 100 000 kl, Trk ordusu 40 000

klt. Trk ordusunun merkezinde de padiah ile veziriandarl Ali Paann kumandasnda yenieriler bulunuyordu.

Berat Kandili gecesine rastlayan 15 aban 791 ve 9 austos1389 pazartesi gn Trklerin ezici, kahhar bir zafer kazanmasiin yalnz be saat kfi geldi.

Kosovadan yedi sene sonra Yldrm Bayezid Nibolu Kalesinnde ok daha marur ve ok daha kuvvetli bir Halordusunu sadece yenmekle kalmad, imha etti.

Bata Franszlar gelmek zere ngilizler, skoyallar, Alman-lar, Polonyallar, Bohemyallar, Avusturyallar, talyanlar, Macarkralnn bakumandanl altnda 130 000 kl olaraktoplanmlard. Hepsi ar zrhl valyelerden mrekkep olan buordu o asr iin o kadar azametli bir kuvvetti ki Macar KralSigismund gururun son haddine vararak,

-Gkyz kse, mzraklarmzn ucunda tutacaz!.. diyebarmt.

1396 austosunun on sekizinde Severin'de Tunay geerekTrk topraklarna girdiler. Vidinde ve Rahovada kadn, erkek,pir ve civan, hasta ve ocuk ve ihtiyar btn Mslmanlar

kltan geirdiler. ou kadn ve ocuk ve ihtiyar 10 000 kiilikbir masum kafilesini de urganlarla balayp Nibolu nne yarplak, rlplak srklediler. Yldrm Bayezid Trk ordusuylagrnnce bu on bin masum esiri de tyler rperten vahetleorada boazladlar. Bu katliamlarn hesabm Trk hkmdarnavereceklerini hi dnmediler; Allah vard, o kahhar ve adilkuvveti de unutmulard.


23/457

Sultan Yldrm Bayezidin Niboluya gtrd Trk ordusunun70 000-85 000 kl olduu tahmin edilmektedir, kesin bilinen, bukuvvetin iinde 30 000 kl yenieriydi.

O asrn esiz cengverleri bilinen Fransz valyeleri Trklerekar kazanlacak zaferin en byk eref hissesinin kendilerine aitolduunu iddia ettiler ve evvela onlar saldrdlar. Fransz valye-lerinin yaya yenieriler tarafndan elik kska iine alnarak im-

has uzun srmedi. Franszlarn felaketini btn dman ordusu-nun bozgunu ve imhas takip etti.Yenieriler hreti cihan tutacak amansz palalarn,- Rahova!.. Vidin!.. Rahova!.. Vidin!.. diye bararak indirmi-

lerdi. ki mthi katliamn, iki iren kahpeliin intikamn alanbu yaya asker artk tamamen Osmanl-Trk ve Mslman'd.

Aksak Timurun karsnda Ankara bozgunundan sonraYenieri Oca bir dalma tehlikesi geirdi

Sultan Yldrm Bayezidin padiahl, Yenieri Asker Ocankuran babas Sultan Murad Hdavendigrn ehit edildii KosovaSahras'nda, cenk alannda ilan edilmiti.

Yenieriler ilk girdikleri o kanl meydan muharebesinde yeni

ve gen padiahlar Sultan Bayezid'in cengverliine hayran ol-mulard. Daima onun yannda, Anadoludaki Trk derebeylikleri-nin ilhak yolunda yaplan seferlerde kumandanlarna mutlak ita-atleriyle temayz ettiler, bir ara Sultan Bayezidle beraber stan-bul'un kudret ve azameti cihann dilinde dolaan surlar nndegrndler. 1396 ylnda yine balarnda padiahlar, geceli gn-dzl cebri yryle Nibolu'da,Gkyz kse, mzraklarm-zn ucunda tutacaz!.. diye baran hepsi atl ve gmgk zrhl


24/457

Hallarn karsna ktlar, ayaklarnn tozuyla girdikleri buikinci byk ve kanl meydan muharebesinde de ellerineverilmi olan Mslman-Trk klcn ara astlar. Birka satriinde toplayp naklettiimiz Yldrm'n Nibolu zaferindensonradr ki yenierinin ad btn Avrupada yayld. Osmanlpadiahnn bu daim yaya askerleri yenilmez kuvvetti.Kosovadan Niboluya kadar yaplan muharebelerden yenieri

ktalar muhakkak ki ar can kayplaryla kyordu; hermuharebeden sonra Yenieri Asker Oca, Acemi OlanlarAsker Ocandan alnan efratla, Acemi Olanlar Oca dapenik olanlaryla besleniyordu.Bu ilk yenieriler Osmanl padiahnn ahsna olan kesin ba-llklarn yalnz zafer yollarnda deil, mesuliyeti kendikllarna yklenmeyen ac Ankara malubiyetinde degsterdiler.Aksak Timur bu son zaferini hasm Yldrma kar kl stn-lyle deil, Yldrmm urad ihanet yznden kazanmt.Bu ihanetin siyas tarih ve bilhassa sosyal tarih bakmndantahlil ve tenkidi bu yazlarn erevesi dnda kalr.Miladn 1402 yl temmuzunun yirminci gn yaplan AnkaraMeydan Muharebesinde Osmanl padiahnn malubiyeti,Anadolu sipahileri arasnda bir kamayla balad.Bir merkez mutlakyetin vezirlik vazifesini pek mkemmel bilenve hkmdar Sultan Yldrm Bayezidi anut cengver karak-

teriyle pek yakndan tanyan andarl Ali Paa, ekilmeye aslaikna edemeyecei hkmdar feda edip veliaht ehzade EmirSleyman ile kendi kumandas altnda bulunan yenierilerihakikat olmu malubiyetten kurtarmaya muvaffak oldu.Klcna her zaman gvenilir bu kuvvet, ileride ne ekildeinkiaf edecei bilinmeyen hadiseler karsnda, Osmanlmerkez mutlakyetinin bekas iin lazmd. Nitekim YldrmBayezid 10 000 yenieriyle ve-


25/457

zirinden ayr dt bir tepede akama kadar srarla dvt.Bu 10 000 yenieri, askerce intihara karar vermi padiahlarnn

yannda lm tereddt etmeden kabul etti, ancak onun,hakikaten merdane harekettir, sadk askerlerini terk edereklme tek bana komasndan sonradr ki Timura teslimoldular.

Bu sahneyi, muharriri mehul bir li Osman tarihinin bu

cenk- te bulunmu ve uzunca sren esaretten dnmeyemuvaffak olmu bir yenierinin azndan kaydettii satrlarlaanlatmaldr:

Biz,- Ey padiah, alaydan kma!.. dedik.Yldrm Han yenemedik, bizim aramzdan kt. Meydanda

bir zaman sonra grdk ki Timur askeri Yldrm Han ele geir-mi, Timura gtrdler. Bunu grnce biz de teslim olduk. Amaeer Yldrm Han szmz tutup aramzdan kmasayd, ak-am olunca onu alp kaardk. Timurun askeri bizi dalarda bu-lamazd.

Timur istilas ve Ankara malubiyeti Osmanl Devleti iinykc olmad, ama ar darbeydi. Rumelide ftuhat, birdendurdu.

Ankara Meydan Muharebesi'nde yenieriler herhalde 30 000klcn stndeydi. 10 000i Sultan Yldrm Bayezidin kaderibelli olduktan sonra teslim olmutu. 20 000 yenierinin de Vezir

andarl Ali Paa ve Veliaht Emir Sleymanla beraber harpmeydanndan ekilmi olduu anlalr.

Fakat bu rakamlar bugn sadece bu kt zerindedir.Ankara Muharebesinde yenieri klc knnda durmamtr.

Timurun zaferi kesinleinceye kadar bu meydan muharebesi okkanl safhalar geirmitir. Osmanl padiahnn yenierileri,

Timurun ordusu karsnda bozguna uramamt. Ama, harpmeydanlarnda merdane dvmesini bilen btn askeri birliklergibi ar telefat vermiti. Vezirle ekilen ktalar da,padiahlarndan sonra teslim


26/457

olanlar da yukarda kaydettiimiz 20 000 ve 10 000 rakamlarnnaltndadr. Ankara Muharebesinde Sultan Yldrm Bayezidin ya-nnda bulunan yenierilerin bir ksm harp meydannda dm,geri kalan teslim olmu, kesin olarak 10 000 yenieri tamamenkaybedilmiti.

Vezir andarl Ali Paann bu muharebeden ekip kurtardyenieri ktalar iin, en hafif zayiat kabul etsek 15 000 kl

gstermek lazmdr. Hlasa Yenieri Asker Oca Ankara MeydanMuharebesinde en ltufkr tahmin hesapla yar yarya erimiti.Bu ar malubiyet zerine Rumelideki ftuhat da birdenbiredurmutu.

Geriden gelecek padiah ordusuna dayanarak aknc gazilerinsrp getirdikleri esir kafilelerinin, dolaysyla Acemi Olanlar veYenieri Asker ocaklarn besleyen penik olanlarnn ard da bir-den kesilmiti.

Vezir andarl Ali Paa iin Osmanl merkez mutlakyetininvezirlik vazifesini pek mkemmel bilen adam demitik. Bu bykvezir, evvela Ankarada kadrosunun en az yarsn kaybetmi olanYenieri Asker Ocann bu ar zayiatnn derhal telafisi zarure-tini kabul etti. Sonra penik olanlaryla beslenen bu ocaa, pen-ik olanlarnn ard kesilince yeni bir kaynak arad ve buldu;Devirme Kanununu yapt.

Yenieri Ocagn dalmaktan ve Osmanoullarnperianlktan Vezir andarl Ali Paann DevirmeKanununu yapan devlet adam kafas kurtard

Devirme Kanununu yapmakla kendisine hi tereddt etme-den Yenieri Asker Ocann ikinci ve hakiki kurucusu unvannvermemiz gereken andarl Ali Paa, en byk Osmanl vezirle-


27/457

rinden biridir. Ne kadar yazktr ki mverrihlerimiz tarafndanhayat anna layk dikkat ve ehemmiyetle tetkik edilmemitir,onun hakknda ok sath hkmler verilmitir, sarho vezirderler, mahbubperestlikle itham ederler, mesela k PaazadeDervi Ahmed k, Yldrm Hana arap ve kebap meclisini AliPaa kurdu, zevvak kiiydi" diyor, bu eski mverrihler kurulmaanda olan merkez bir mutlakyetin muhta olduu

messeseleri kavramaktan ciz, zevvak kii tabirinden dahaar, apak ahlakszlkla itham ederler. li Osmanda iolantekilatn o kurdu, kendi saraynda nazenin mahbub olanlartoplad, diledii gibi tasarruf edip kullandktan sonra ra edipuna buna verirdi dediler.

Devirme Kanunuyla Yenieri Asker Oca'n kavayp dal-madan kurtaran bu byk adamn vezirane hayat ile icraatkafasnn iindeki devlet telakkisine tamamen uygundur. Aslnda

da Devirme Kanunu andarl Ali Paann bir merkezmutlakyet olan Osmanl Devletine ve o devleti ahsen temsileden padiaha verdii kymetten domutur.

Osmanl padiah her arzusu kanun olan bir hkmdarmutlakt. Btn tebaasnn mal ve can gveni padiahn ikiduda arasndan kacak emre balyd. slam eriat bu sonsuz,mutlak hkmranlk hakknn meru olmas iin padiahta ikisfatn mevcudiyetini art komutu: padiah kl olacaktr veadil olacaktr.

Osmanl lkesi harikulade sratli ve zincirleme harpler,aknlarla genilemitir, genilemektedir, belki dnyann enbyk devletlerinden biri, yakn bir istikbalde stanbul dafethedilirse, en azdan Dou Roma mparatorluunun vrisiolacaktr. Topraklar ve istikbalde bu topraklara ekleneceklkeler, padiahn taht ehrinden gnderecei adamlarla idareedilecektir. Devletin btnlnn muhafazas iin, milliyetfikrinin mehul olduu o asrlarda, bu adamlarn, padiahn

devlet zerindeki hkmran-


28/457

lk haklarna kaytsz artsz inanm kimseler olmas lazmdr.Sahip olaca kudret, nfuz ve servet ne olursa olsun kendisinievvela padiahn kulu bilecektir, ite bu adamlar da ancak o-cukluk alarnda verilecek terbiyeyle padiahn yannda yeti-tirmek lazmdr. Onun iindir ki padiahn Saraynda, tahtn ya-nnda bir mektep, zamanmzn tabiriyle bir devlet akademisi, si-

yas bilgiler akademisi olmaldr. Saraya birok ocuklar almak

lazmdr; bir mddet padiahn hizmetinde bulunacak bu olan-lar, tahsili de dahil her nimeti, her ltf o kapda greceklerdirve buna mukabil padiahn, vcutlar zerinde dahi hakktasarrufunu kabul edeceklerdir. Kulluunu byle anladktansonra, geni salahiyetlerle vali olduu zaman merkeze olan itaatban koparmas ok zor olacaktr, isyan ettii zaman bir hioluvereceini daima dnecektir.

andarl Ali Paa bu Saray mektebine Enderun Hmayun

ve orada toplanan ocuklara da Enderun aalar, iolanlaradn verdi.Gzel huylar gzel yzl insanlarda bulunur sz nadir

yanlr bir tabiat kanunu olarak kabul edildi; Ali Paa, padiahahizmeti de bu hikmete dayanarak gzelliin bir imtiyaz olarakkabul ettirmiti. olanlar yz gzelliinden baka vcuta daher trl ayptan, kusur ve noksandan salim olacaklard.Sarayda bir hizmet sresinden, tahsil ile grg ve yaa daolgunlatktan, gelitikten sonra Saraydan karlacak bu gen

adamlar, iolanlar dirayet, ehliyet ve meziyetlerine gre devlethizmetinde, ilerinde kullanlacaklard.

Saraydan devlet hizmetiyle km bir iolannn padiahadna adaletle i grmesi iin tahsil ve grgsnden baka, temizaile evlad, temiz ana st emmi olmas gerekirdi.

ffet ve istikametiyle tannm ve muhitinde mmtaz bir mev-


29/457

kii olan bir Mslman-Trk ailesi, erkek evlad ne kadar okolursa olsun iinden birini padiaha kul olarak veremezdi.Evladn, padiaha kul olarak feda edecek, onunla btnbalarn kesecek bir ailede de ruh asaleti olmayacakt. uhalde Saray iolanlar gayri Trk ve gayrimslim anasrdantoplanacakt.

Ali Paa, Sultan Yldrm Bayezide Saray iolanlarn

Ankara malubiyetinden evvel toplanan penik olanlarnn yzgzelliinde ve vcut tenasbnde hasna ve mstesnalarndanseti. Bunlarn iinde pespaye evlad bulunmas artk bir bahtiiydi.

olanlarnn bir ksm padiahn yannda Ankara Harbi'negtrlmt. Sultan Bayezid, yannda bulunan son zevcesiSrpl Despina Sultan, yenierilerle beraber maiyeti ahanedebulunan bu iolanlar da Aksak Timurun eline esir

dmlerdi.Ankara malubiyeti zerine penik olanlarnn ardkesilince, yeni padiah Emir Sleymana da vezir olan Ali Paa,hem Acemi Olanlar ve Yenieri Asker ocaklarnn zayiatntelafi etmek, hem de Saray iolanlar tekilatn tamamlamakve devam ettirmek gayesiyle bir Devirme Kanunu yapt.Yenieri Asker Ocann hakiki salam temel ta olan, okdikkatle hazrlanm bu kanun asr boyunca yrrlktekalacakt.

Yenieri Ocann temel ta: Devirme Kanunu

Devirme Kanunu, bugn aydn bir hakikattir ki, siyas birdeha eseridir.

Vezir andarl Ali Paann eseri olup Ankaramalubiyetinden sonra tatbikine balanan bu kanun,

hkmleri, zamanla geniletilerek ve zerinde hurde teferruatakadar ilenerek XVII. asrn ikinci yarsna kadar yrrlktekald, Yenieri Ocann temel ta oldu.


30/457


31/457

derun olan) olarak ayrlr, geri kalanlar acemi olan olur.

Bu hkmlere gre yaplacak olan devirme iinde hertrl suiistimali, yolsuzluu nlemek iin yine ayn kanunlaok esasl tedbirler alnm, iin hurde, teferruat da yle tespitedilmitir

1- Devirme, yenieri aasnn yeni olan ihtiyacnbildirmesi zerine padiahn bir fermanyla yaplr. Ferman

arttr.2- Fermanda o devre iin ka olan devirilecei ve nereler-

den devirilecei kesin olarak yazlr.3- Devirme ii Yenieri Ocann katar aalar" denilen

byk zabitlerinden turnacba aann vazifesidir. (YenieriOcann tekilatn ileride tafsilatyla nakledeceiz.) Devirmeferman turnacba aaya verilir.

4- Devirmeye verilen ehemmiyete gre bu ie katar aalar

arasnda turnacba aann stndeki herhangi bir aa damemur edilebilir. Yahut pek mahdut bir blgeden olandevirilecekse turnacbann altndaki kademelerden birmemur olur. Fakat devirme ii esas olarak turnacba aannvazifesidir. Hatta bu unvan da toplayp getirdii olanlar birturna kuu srsne benzetildii iin verilmitir.

5- Olan devirmeye giden ve ferman mahsusu hamil olanturnacba aann maiyetinde, iinin geniliine, byklnegre , be, on, yirmi src aa" bulunurdu.

6- Src aalarn vazifesi, turnacba aann setiiolanlar bir kafile halinde ilk toplant yeri Edirneyegtrmekti.

7- Tespit edilen devirme blgelerinde turnacba aavard yerde evvela en byk idare amiriyle -vali, sancakbeyi,kad- temas ederdi.

8- Turnacbann gittii yerden fermanda ka olandevirilecei gsterilmi ise bu olanlarn seilme gnleri ve

saatleri tespit edilirdi.


32/457

9- Mahalle mahalle, ky ky tellallar karlr, Hristiyantebaann krkar hane krkar hane olarak sekiz-on sekiz yaarasndaki erkek ocuklarn alarak tellallarla ilan edilen gnve saatte sancakbeyi kona nnde toplanmalar tebliedilirdi.

10- Olan gizlenmemesi, olan gizlemenin ok ar cezasolduu daima nemle ilan olunurdu.

11- Her mahallenin ve kyn papazlarna da vaftizdefterlerini alarak ayn gn ve saatte gelmeleri tembiholunurdu.

12- Toplanan ocuklar bizzat devirme memuru(turnacba aa) dikkatle gzden geirir, evvela zahirigrne gre kabataslak ayrr, sonra ayrlan olanlarrlplak soyularak vcutlar muayene edilir, DevirmeKanununun yukarda kaydettiimiz esas hkmlerine uygun

olanlar devirme olan olarak seilirdi. Devirmememurunun bu son seme kararn hibir kuvvet bozamazd.13- Bu muayene ve semede turnacbann yannda

kazann kads, mahalle veya kyn papaz, mahalle veyakyn tmarl sipahisi muhakkak hazr bulunurdu.

14- Turnacba aa setii olanlar vaftiz defterlerinegre kendi defterine kaydederdi ve aileleriyle vedalaanolanlar, bu ebed ayrlk muhakkak ki ok hazin sahnedir,

yanndaki src aaya teslim ederdi. Src aalar da

teslim aldklar olanlar yine vaftiz kaytlarna gre srcdefterine kaydederdi.

15- Ayrca bir hccet tanzim edilir, turnacbann setiiolanlar vaftiz defterleri kaydna gre tafsilatl knyeleriylebirer birer yazlr ve hangi src aaya teslim edildii dekaydedilerek kd, papazlar ve tmar sahipleri tarafndanimzalanarak, mhrlenerek mahall mahkemei eriyesincetescil edilerek turnacbaya bir vesika mahiyetinde verilirdi.

Toplanan olanlarn sevki ayr bir itir.


33/457

Devirilen olanlar Edirne yolunda... stikbalinyenierisi bu olanlar arasndan seilipayrlacaktr...

Devirilen ocuklar 150-200 nefer olunca srcba aaonlar yaya olarak yola karrd. Devlete teslim edilecekleriEdirneye kadar yollarda geceleri konacaklar hanlar,kervansaraylar, iaeleri devlete evvelinden tespit edilmi vekonaklayacaklar yerlerdeki idare amirlerine gerekli emirlerverilmi olurdu.

Yollarda ve konak yerlerinde olanlara yaplacakherhangi bir tasallut ve tecavz, lm cezasyla tecziyeedilirdi. Unutmamaldr ki devirme olanlar hepsi kusursuzgzellerdi, hatta ou afeti devran denilen gzellikteydi,

srcba aalar da eytann ivasna kaplabilirdi, fakat enhafifi zindana atlmak gibi ar cezalar karsndadevirmelere parmann ucuyla bile dokunmaktan ekinirdi.

Devirme memuru, bir turnacba aa, bir yayaba aa,bir haseki aa her ne ise memur olduu devirme blgesini,evvelce naklettiimiz ekilde, dolaa dolaa ve her vard

yerden devirdii olanlar srcba aalarn nezaretindeEdirne yoluna kara kara vazifesini bitirirdi.

Srcbalarn getirdii kafile kafile olanlar Edirne'detoplanrd. Turnacba aa, devirmeye ekseriya bu yenierizabiti memur edildii iin bu ismi kullanyorum, Edirneyegelince kendi elindeki ana devirme defteri ve olan devirdii

yerlerden ald hccetlerle srcbalardaki defterlerikarlatrr ve bu suretle olanlar Edirnede umum bir

yoklamaya tbi tutulurdu.Aylarca yaya olarak alnm uzun yollarda kaza veya

hastalkla lm olanlar varsa, srcba aa bu lm

vakasn mteakip tanzim ettirmek mecburiyetinde olduuresm bir zabtname ibraz


34/457

ederdi, edemedi mi ar ekilde mesul olurdu, kafilesindekibtn olanlarn ahitliiyle ancak kellesini kurtarabilirdi.Olanlar noksan karsa ve herhangi bir menfaat karl

yolda olan kard tahakkuk ederse derhal idam olunurdu.Srcbalk herhalde mesuliyetli iti.

Yoklama ve olanlarn devlete tesellmnden sonrayaplan ilk ilerden biri olanlarn snnet ettirilmesiydi.

Snneti mteakip de bir Mslman ad taklarakmhtedilere mahsus knyeleri tanzim edilirdi. Geldii yervaftiz defterlerindeki tafsilat ile kaydedilir, yalnz baba ad

yazlmazd. Bu knyelerde baba ad, Allah'n kulumanasna, Cenab Hakk'n sfatlarndan birinin bana Abd"isminin ilavesiyle yazlrd: Abdlmennan, Abdlcebbargibi; umumiyetle de baba adlar dorudan Abdullah olarakkaydedilirdi.

Devirme olanlar snnet olduktan ve Mslman adnaldktan sonra yz gzellikleri ve vcut yaps tenasbylepek mstesna olanlar Saray iolan olarak ayrlr, gerikalanlar da acemi olan adn alr, bir mddet acemiolanlar klalarnda terbiye ve talim grdkten sonra

yenieri olurlard.Acemi olanlarnn hayatndan, acemi olanlar

klalarndan ve acemi olanlarnn yenieri yaplmasmerasiminden ileride tafsilatyla bahsedeceim.

Devirme Kanununu ve bunun ne ekilde tatbikedildiini anlatrken bir olann devirme olup aile

yuvasndan ayrlmasn da tafsilatyla anlatmak lazmdr, buyolda elimizde tek vesika vardr, o da byk Trk veziriSokullu Mehmed Paann en parlak devrinde yazlm olupCevahirlmenakpadn tayan hal tercmesindeki satrlar,hi tereddt etmeden kaydedebiliriz, yaad asr temsileden bu anl vezirin kendi azndan dinlenilerek zapt

edilmi olacaktr.


35/457


36/457

diyb ol yavru ahini yuvasndan ald ve gerek onu gerekdier maruf ailelerden devirdii krk kadar olanmaiyetinden mnasip kimseleri katarak Edirneye yollad.Sokolovikoluna yolda iyi baklmasn bilhassa emretti."

Olan devirmede suiistimaller, rvet ve hile...

Devirme olan kafilelerine tecavzler...

Olan devirmeye memur olanlar, devirilen olanlarsr sr Edirneye gtren src aalar, src aalarn

yanndaki muhafzlar, devirme blgesindeki valiler,sancakbeyleri, kadlar, tmarl sipahiler, papazlar, kyaalar, orbaclar, devirmelik anda oullar olanlardevirme iinde vazifelerini trl trl suiistimal

edebilirlerdi. Meydana kp, yakalandklar zaman dasuun derecesine gre dayakla, memuriyetten azille,zindana atlmakla ve nihayet lmle tecziye edilirlerdi.

Devirme memuru, bir haseki aa yahut turnacbaaa, olan devirmeye gittii yerin Hristiyanlarndan bykrvetler alr, Burada matluba uygun olan bulamadm...diyerek baka yere geerdi.

Bazen rveti, devirme memurundan evvel o blgenintmarl sipahisi, sancakbeyi, kadefendi, hatta vali paa alr,trl engeller karp, devirme memuruna vazifesini

yaptrmazd.Papazlar vaftiz defterlerini tahrif ederler, on sekiz

yanda delikanly ya yanda sabi yahut yirmi yediyanda gelimi adam gsterirdi. Devirme memurugeldiinde de olan saklarlar, tahrif edilmi vaftiz defterinigsterirlerdi.

Yahut Sokullu Mehmed Paa'nn menkbesinde

grdmz gibi, olan defter tahrifat yapmadansaklarlard. Bazen de devi-


37/457

rilen olan bir dekle yoldan karlr, saklanrd.

On bir-on iki yanda ocuklar evli gsterilirdi; bu hilelinikhlarla olann devirilmesi nlenirdi. Baz Hristiyanlarda devirmelik andaki gzel oullarn snnet ettirirler,Biz Hristiyanz ama, olumuz slam dinini kabul ettiderlerdi. Snnetli olan, gstermelik Mslman adyla yinekiliseye giderdi. Bu gibi ahvalde de rvet kad efendiye

yedirilirdi, devirme memuru gelince, Hidayet eriipMslman oldu, Mslman devirmek olmaz diye gya dingayretiyle pr celadet olan korumaya alrd. Bu usule debilhassa Bosnallar bavururlard.

Bosnallar hem yz ve vcut gzellikleriyle, hem de ahlaksalabeti, mertlikleriyle tannmlard. Ne zaman olandevirilecek olsa, ilk hatrlanan yer Bosna olurdu.

Snnetli olana, Mslmanlna alamet olarak bir de

Mslman poturu giydirirlerdi, bunlara snnetli olanyahut potur olan" denilirdi.Fakat ne gariptir ki evvela olan devirmeden karmak

iin yaptrlan bu snnet ameliyeleri Bosnada slamiyet'ingeni lde yaylmasna sebep oldu, Mslman BosnallarBonak" adn aldlar. Buna ramen devlet, Bonakocuklarnn gerek yenieri olarak orduda, gerekse iolanolarak evvela Sarayda, sonra devlet hizmetlerinde daimakymet olduklarn kabul etti ve devirme kanununa,

Bosnadan snnetli potur olanlarnn da Hristiyanocuklar gibi devirilebileceini beyan eden bir maddeeklendi.

Olan devirme iindeki suiistimallere misal olarakbirka vaka nakledelim:

1565 ylnda olan devirmeye memur edilen YayabaMehmed Aa, Ohriye urar, Koo ve Dimitri adnda ikimutavasst eliyle Hristiyanlardan klliyetli rvet alr,

Matluba muvafk o-


38/457

lan bulamadm" diyerek gider. Ohri kads, hadisedenmerkezi haberdar eder, kad efendiye gelen fermandaMehmed Aann azledildii, yerine Yayaba Ali Aanntayin edildii, rvet verenler ile alan maznununmevkufen stanbula gnderilmeleri bildirilir. Zindanaatlmak veya tersane gemilerinde kree konmaklakurtulabilmiler ise byk ltfa uramlardr.

1610 ylnda da yukardaki vakann aksi: olandevirmek iin gnderilen Haseki Kurd Aa, Voletrin ilepek kazalarnda zorluk eker, Hristiyan ahali HasekiAaya olan getirip gstermez, sancakbeyleri ile kadefendiler, herhalde byk rvetler alm olacaklardr,isyankr harekete gz yumarlar, acizlerini beyan ederler, birtaraftan da halk ayak diremede srara tevik ederler. Du-rumu merkeze bildiren Kurd Aaya icap ederse cebir

kullanmas iin geni salahiyet verilir, kad ile sancakbeyide hesap vermek zere stanbula arlr.Olan devirme iindeki u vaka ise hakikaten pek

cretkranedir:

1556da Divan Hmayun ktiplerinden Gyas, sahte birdevirme ferman yazar, nianc kaleminden Nasuh da busahte fermana padiahn niann, turasn eker; buadamlar sahte ferman dardan ortaklar olan ve yamanbir serseri olduu anlalan Behram adnda birine vererek

olan devirmek zere Trabzona yollarlar. Behram,devirecei olanlar, yolda kle olarak una buna satacakve bedelini sahtekr aralarnda paylaacaklardr. Fakatsahtekrlk Trabzonda meydana kar. Ceza; nn desa elleri kesilir.

Devirme olan kafileleri sevk olunur iken, bazen deekyann Pusu kurduu sarp derbentlerde, boazlardatecavze urar, aslnda kelleleri koltuunda gezen

haydutlar, birka olan eni arzularla daa kaldrrlard.


39/457

Devirme olanlardan yenierilie ayrlan acemiolan adn alr... Acemi olanla seilmemerasimi: son muayene, din telkini, snnet...

Devirme Kanunu Yavuz Sultan Selimin clusunakadar yalnz Rumeli eyaletlerinde tatbik olundu;Anadoludaki Hristiyanlarn devirme olarak toplanmasYavuzun zamannda balamtr.

lk zamanlarda devirme olan kafileleri, srcaalarn nezaretinde devletin Rumelideki sabit ordugholan Edirnede toplanrd. stanbulun fethinden sonra isedevlet merkezi olan bu byk ehirde toplandlar.

Her iki devirde de getirilen olan kafilelerinin devleteteslimi muamelesi, Yenieri Aal saraynda yaplrd.

Yenieri aas, yanna bu asker ocann erknn alarak

merdiven bana iner, olanlar teker teker nnden geirilir,devirme defterindeki has knyeleriyle aaya takdimolunurlar, sonra byk bir divanhaneye sokulup hepsi anadomas rlplak soyulur, ocak hekimbas tarafndandikkatle muayene edilirler, sonra yenieri aas gelir, seraparyan olanlar dikkatle gzden geirir, en gzellerini SarayHmayuna iolan olarak ayrr ve bu muayenede hazrbulunanlara, bir Saray zabitine Enderun iin ayrlan

olanlar teslim ederdi.Bu yazlarn mevzuu dnda olmakla beraber iki satrlaanlatalm, padiah hizmeti iin ayrlan olanlar KanunSultan Sleyman devrine kadar mektep-klaya datlp

yerletirilirdi, bu mektep-klalardan biri padiahn daimikametgh olan Topkap Sarayndayd, ad "EnderunHmayun Koulardr. kincisi Galata Saray Mektep-Klas, ncs de Edirne Sarayndaki Enderunkoulardr. Kanun gzde Veziri Pargal brahim Paaya

gazap edip idam ettirdiinde bu hametli vezirin stanbuldaAtmey-


40/457

danndaki sarayn da Saray hizmetine ayrlan devirmeolanlar iin bir drdnc mektep-kla yapt. Galata Saray,brahimpaa Saray ve Edirne Sarayndaki ocuklarn,genlerin akran ve emsalleri arasnda temayz edenleripadiaha arz olunur, derhal Topkap Saraynanakledilirlerdi. Geri kalanlar Topkap Sarayna nakillerinekadar yllar geip de yalar ilerlerse, kapkulu sipahilii"yle

Saraydan karlrd. Kapkulu sipahileri de ayr bir askerocadr ve o da bu yazlarmzn mevzuu dndadr. Onlar-dan da u kadarck bahsedelim, tpk Yenieriler gibi devlethzinesinden aylk alrlard. stanbulda kan ihtilalleri bukapkulu sipahileri karmlardr, bunlar, imparatorluunayr ve muazzam bir askeri tekilat olan tmarl sipahiler,eyalet askerleriyle kartrmamaldr.

Yenieri olacak devirmelere, asl mevzuumuza dnelim:

Yenieri Aal saraynda padiah hizmetine ayrlanlargnderildikten sonra geri kalanlar yine o plak muayenedeyzlerinin ve vcutlarnn ekilleri, varsa alameti farikalar,mesela Kalasnda fndk byklnde bir beni vardr...diye, Acemi Olanlar Ocann ana ktk defterinekaydedilirdi, bu kaytla devirme olan istikbalin yenierisi,acemi olan olurdu.

Acemi Olanlar Ocanda Anadoludan ve Rumelidengelmi olanlar iin iki ayr ana ktk defteri vard. Bu

defterler Acemi Olanlar Ocann Anadolu aas veRumeli aas unvanlarn tayan iki byk zabitindedururdu. Bu iki byk zabit ktk defterlerindeki en kk

yolsuzluktan, Acemi Olanlar Oca'nn kumandanna karayr ayr mesuldler. Acemi Olanlar Oca kumandannnunvan stanbul aasyd. Manal bir unvandr, acemiolanlarn yenieri oluncaya kadar grecekleri hizmetlerianlatrken takdir edeceksiniz. stanbul aal aslnda

Yenieri Ocann yksek makamlarndan biriydi, bu mevkiekan, mu-


41/457

vakkat bir zaman iin yenierilerin bandan ayrlp acemiolanlarn, tabirim yerindedir zannederim, yenieri fidelerininbana geerdi.

Kalem, mevzuun ana yolundan zaruretlerle sapyor, hogrn efendim.

Devirmeler Acemi Olanlar Oca'nn ktk defterinekaydedilince artk acemi olan olmutur demitik. Kayt

muayenesi bitince olanlara teker teker slam dini telkinedilirdi. Merasim sa ellerinin ahadetparmaklarnkaldrtarak kelimei ahadet getirtmekten ibaretti. Dintelkininden sonra olanlar bir kafile halinde Acemi OlanlarKlasna sevk olunur, orada ocak cerrahlar tarafndansnnet edilirler, hazrlanm yataklara yatrlrlard. Ameliyat

yeri iyileinceye kadar uzun yol yorgunluu da alnmolurdu.

Acemi Olanlar Oca ve Klas, evvelce sylemitim,daha Yenieri Ocann penik olanlaryla beslendiidevirde, Murad Hdavendigr zamannda Gelibolu'dakurulmutu.

Bu ilk kladaki daimi olan mevcudu 400-500 neferarasnda olmutur. Yenieri Ocana verilinceye kadarvazifeleri Gelibolu'daki ilk Osmanl tersanesinde almak,bilhassa gemi inaat tezghlarnda amelelik yapmak, seferekan donanmada, deniz cengiyle mkellef sahil vilayetlerin

ve kazalarn tmarl sipahileriyle birlikte gemilere cenkiolarak girmekti.

Kla fazlas olan olanlar da civar kasaba ve kylerdekiTrklerin yanna emanet rgat, ifti olarak verilirdi. AcemiOlanlar Klas mevcudu lm vakalar veya YenieriOcana efrat gnderme dolaysyla azaldka, boaldka,ifti yanndaki olanlar Acemi Olanlar Klasna alnrd.stanbul fethedilip tersane stanbul'da Kasmpaaya

nakledilince Geliboludaki klann acemi olanlarnnvazifesi, anakkale Boaznn iki yakas arasndamuvasalay temin eden miri gemilerde tayfalk, gemicilikoldu.


42/457


43/457

hibir iz kalmamtr, fakat Acemi Olanlar Klasndanklann hamam zamanmza kadar intikal etmi, halen birar hamam olarak iletilmektedir. Halk aznda acemiolan adndan bozma olarak Acemolu Hamam diyeanlr. Bir rivayete gre acemi olanlar YenieriKlasndaki hamamda ykanrlar imi, plak ocuklar,genler yenierilerin uygunsuz tecavzlerine uramlar,

bunun zerine kendi klalarnda bu hamam Yavuz SultanSelim tarafndan yaptrlm; dier bir rivayete gre de, yineayn sebeple Kanun tarafndan Mimar Sinana

yaptrlmtr. Eski Trk kla hamam olarak yeryzndetek rnektir. Zamanmzn imar istimlakleri arasndaehzadeba Caddesi geniletilirken nndeki binalar

yktrlm, tarihi hamam cadde zerine kmtr. Haknazardan saklasn. Hamam kfi kr getirmiyor, byle erefli

bir yerde bir ihan yapmak gerekir diye tapu senedinicebinde tayanlarn para hrsna kurban olup giderse, Trkyap sanatna kar en byk, vahi bir cinayet ilenmiolur.

stanbuldaki Acemi Olanlar Klas 31 odayd(koutu). Bu klann nefer mevcudu daima 2 200-2 500arasnda olmutur. Fakat bu acemi olanlar hep kladabulunmam ve klada yatp kalkmamtr. Bir ksmklann kendi hizmetinde, bir ksm da eitli miri

hizmetlerde kullanlmlardr.

Acemi olanlarnn klalar dnda kullanldklarhizmetler unlardr:

1- Tophanede mtehasss amelelik, bilhassa kkyata olanlar seilir, yenierilik ana gelinceye kadardikkatle yetitirilirdi, Tophane Klasnda yatarlard.

2- Beyazttaki Eski Sarayda, bir ksm Sarayolanlarnn bulunduu Galata Saray Kla-Mektebinde,

yine bir ksm Saray olanlarnn bulunduuAtmeydanndaki kla-mektepte baltaclk,


44/457

ekmekilik,alk, hamallk. Bu saraylarda yatarlard.3- Mir salhanelerde kasaplk. Salhanelerdeki

koularnda barnrlard.4- Mir peksimet ve fodula frnlarnda hamurkrlk,

piiricilik, pasaclk, hamallk. Frnlardaki bekr odalarndayatarlard.

5- Mir yourthane, bozahane ve peynirhanelerde

amelelik. ou ehir dnda olan bu messeselerdeyatarlard.

6- Mir allarda obanlk. stanbul'un yzn yenieriolduklar zaman grrlerdi.

7- Mir inaatta, yollarda, kprler inaatnda amelelik,rgatlk. Lzumu kadar acemi olan kladan gnderilirdi,i ehir dnda ise, bitinceye kadar adrda kalrlard.

8- stanbul'da byk ordu-esnaf alaylar yaplaca

zamanlar alayn geecei yollar acemi olanlar temizlerdi;icap ettike ehrin gnlk temizlik ilerinde kullanlrd,zamanmzn tabiriyle stanbulun temizlik amelesiydiler.Klalarnda yatp kalkarlar, lzumu kadar nefer ayrlptemizlik iine yollanrd.

te acemi olanlarnn bu ilerinden dolaydr ki, enbyk kumandanlarna stanbul aas unvan verilmiti.

Devirmelerde bazen 4 000-5 000 olan gelirdi;yukardaki ilerde kullanlan kla mevcudu eksik ise bu

yeni gelenlerle tamamlanr, arta kalanlar, Yenieri Ocaerknnn arpalklar olan memleketlerdeki Trk iftilerin

yanna rgat olarak yollanrlard. Klalarnda yatpkalmasalar da kla kadrosunda bulunan acemi olanlarzaman gelip de yenieri olduklarnda veya kla mevcudulm vakalaryla azaldka ifti yanndaki olanlar klakadrosuna alnrd.

Yukarda ocak erknnn arpalklar diye bir tabir

kullandm, leride Yenieri Ocann tekilatndanbahsederken anlatacam.


45/457

Byk bir ahap ehir olan stanbulun yangnafetlerine kar XVIII. asrda Yenieri Ocanabal ilk tulumbac tekilat kurulurken efradacemi olanlarndan seildi...

leride tafsilatyla naklettiimiz zaman hayret vedehetle okuyacaksnz, stanbul ehrinin gnlk hayatndaasayi ve emniyetin temini, zabta vazifesi Yenieri AskerOcann elindeydi. Bu maksatla ehrin her semtinde birer

yenieri kolluu (karakolu) kurulmutu ve kolluklara birorbacnn emrinde kifayeti kadar nefer yerletirilmi olupkolluk kouunda yatarlard. u anda Yenieri Ocann birekya yata haline geldii zamanlar dnrsenizstanbul halknn bandan ne trl badireler gemi ola-

can tahayyl edebilirsiniz. te efendim bunun iin hayretve dehet iinde okuyacaksnz dedim, zira ilerideanlatacam vakalar, en zengin muhayyilenin dahi hudududnda eylerdir.

Sefer zamanlar yenieriler Orduy Hmayun'a daimatam kadroyla itirak etmezdi, hatta bazen ocan en bykkumandan olan yenieri aas da sefere gitmezdi, seferememur yenierilerle sekbanba aa gnderilirdi. Fakat

sadrazam ayn zamanda serdar olarak ordunun banagetiinde yenieri aas da yenierilerin banda gitmeyemecburdu. O zaman sekbanba aa, stanbulun muhafzolarak sadrazam vekilinin, kaymakam paann emrinde vekolluklardaki yenierilerin banda stanbul'da kalrd.Padiahlar sefere kt zaman ise, Yenieri Oca tam kad-royla orduya katlr, stanbulun muhafazas, asayi veinzibat kaymakam paann emrinde stanbul aas veacemi olanlarna braklrd. Acemi Olanlar Klas'ndan

ayrlan neferler ehirdeki yenieri kolluklarna yerletirilirdi.Fatih Sultan Mehmed hedefi mehul kalm son seferine

k-


46/457

tnda stanbulun muhafazas Kaymakam shak Paa ilestanbul aasna ve acemi olanlarna braklmt. Bykhkmdar Gebze civarnda esrarengiz bir ekilde ld.Osmanl tahtna ehzade Sultan Cemi oturtmak isteyenSadrazam Karaman Mehmed Paa lm askerden gizledive naa Padiahmz hastaland, hamam iktiza etti"diyerek saltanat arabas iinde ve bir miktar enderun

halknn muhafazasnda lgarla stanbula gtrd, biryandan da Konyada bulunan Sultan Cemi stanbulaard. stanbulun muhafz olarak braklan acemiolanlarna da itimad olmadndan onlar da yol ve kprtamirleri iin ehirden kartt. Fakat emeline muvaffakolamad. Fatihin lm ordughta pek abuk yayld vekafile kafile stanbul yolunu tutan yenieriler taht ehrindebyk bir ihtilal kard ve Karaman Mehmed Paa

paraland. Bu ihtilale yoldan geri dnen acemi olanlar dakatlmt.XVII. asrn ortasnda yirmi be yl srm Girit cengi

iinde ise acemi olanlar, Yenieri Ocana kaydedilipyenieri yaplmadan adaya takviye kuvveti olarakgnderilmi, acemi olan olarak harbe sokulmu,

yenierilik kaytlar da cephede, ordughta yaplmt.Tarihimizde, bilhassa stanbulun tarihinde acemi

olanlarnn en byk hatras ilk yangn tulumbaclarnn

bu genler arasndan seilip km olmasdr.Yeryznde yangnlara kar ilk itfaiye tekilat XVIII.

asrda Trkiyede, zamanna Lale Devri ad verilen SultanIII. Ahmedin byk veziri Nevehirli Damat brahimPaann himmetiyle stanbulda kurulmu ve YenieriOcana balanm olan bu tulumbac tekilatnn efrad daacemi olanlar arasndan seilmitir.

Fakat unutmamaldr ki, Yenieri Aal'na bal ilk

Tulumbac Oca acemi olanlar arasndan seilmi efratlakurulmu ol-


47/457

makla beraber, bu Tulumbac Ocann kuruluundan az

sonra, XVIII. asrn ikinci yarsnda Devirme Kanunu"kaldrlmtr. Acemi Olanlar Oca da muhafaza edilmitirve kaps Mslman olmak artyla herkes iin ardna kadaralmtr. Bundan trdr ki, XVIII. asrn ikinci yarsndagerek acemi olan, gerekse onlardan tulumbacla

yazlanlar halkn ayaktakmna mensup genlerdir.stanbulun fethinden Nevehirli brahim Paa devrine

kadar geen iki yz yetmi yl boyunca stanbul'un drttebirini, te birini ve hatta yarsn ve yarsndan fazlasn

mahveden, ecdat yadigr abideleri, nice muhteem saraylar,kaneleri, hanlar, hamamlar, arlar, saraylarda,konaklarda nice bin nadide sanat eserini, Trk irfan vetarihinin hzinesi elyazmas kitaplarla dolu hususktphaneleri, milyarlarn stnde astronomik rakamlarlagsterilebilecek madd kymet deerinde mill serveti birrpda yutup yok eden yangnlar, byk ehrin muhafazasiin tesis edilmi yenieri kolluklar (karakollar) neferleri ile

halk tarafndan sndrlmeye allm, ilk anlarndanlenemeyen ateler de ahap beldeyi smren bir ejderhaolmutu.

stanbul yangnlar, yangnlara kar alnan tedbirler,Yenieri Ocana bal ilk tulumbac tekilat kurulduktansonra bizde tulumbacln ve itfaiyenin tarihesi bu yazlarnerevesi dnda ok renkli, hareketli bir mevzudur. Bizburada yalnz Yenieri Ocana bal tulumbac tekilatndanbahsedeceiz.

stanbulda ilk yangn tulumbasn yapan ve bunu birTophane yangnnda kullandktan sonra byk faydasnbilfiil gsterip ispat eden ve bunun zerine SadrazamNevehirli brahim Paa tarafndan Yenieri Aalna balbir Tulumbac Oca kurularak kendisi de tekilatn banageirilen zat Gerek Davud Aa adnda bir Franszmhtedisidir.


48/457

1720 ylnda kurulmu olan bu tekilat, YenieriOcann kaldrld 1826 ylna kadar yz alt sene devametmitir. 1826dan sonradr ki, stanbul halk tarafndan hersemte bir yangn tulumbas tedarik edilmi, stanbulundillere destan olan mahalle tulumbacl domutur.

Tulumbaclk koarl, uarl, prpr fakat pitoresk klk vekyafeti, alak ve civelek, srm gibi, t gibi gen erkek

vcudu iin etin ama cazip, ylesine cazip bir megale ol-mutur ki, ksa bir zaman iinde acemi olanlarnn yerinitabaka tabaka stanbul ocuklar alm, stlahlaryla,argosuyla zengin bir de tulumbac edebiyat domutur.

Tulumbac acemi olanlar

O devrin vakanvisi Kkelebizade smail Asm Efendi,Gerek Davud Aa ile ilk tulumbaclk tekilatndan hicri1137 (milad 1724) yl vakalar arasnda Gedikpaa Hamamve Mescidi ile civarn mahveden bir yangndan sonrabahsediyor, Zikri ahvali Gerek Davud ve sebebi zuhurutulumbacyan" serlevhasn tayan bu satrlarn bugnkdile evrilmi sureti udur:

stanbulun binalar ahap, birbirine bitiik kat katyksek ve sokaklar gayet dar olduundan bir yerde yangnkt m, yakn ve uzak, btn ehir ahalisinin akln alrd.Atein kt yerin etrafndaki ev ve dkknlar ykmadan

yangn sndrlemezdi. Yangnlarn ekserisinde nice haneleryklp viran ve nice kaneler yanp kl olurdu. Nicezenginlerin birka saatte kl ksz olduklar grlmt.

Tulumbalar icat edilip kullanmak zere neferler ayrlptertip olunduu zamandan beri, elhak, nice yangnlar kt

yerde sndrld, nicesinin de er ve zarar zarur olarak

yanlarndaki bir-


49/457

ka haneye sirayetle kald. Pir ve civan, fakir ve kmurantulumbann icadna kretmektedir.

Tulumbann memleketimizde zuhuruna nayak olanGerek Davud Aa namnda bir merdi mhtedidir. AslFransal iken Felemenk diyarna gitmi, bir mddet oradakaldktan sonra dini slam'a meyil ve muhabbet edip on neferehl iyaliyle 1128de (milad 1715) stanbul'a gelip Galatada

yerlemitir ve slamiyeti kabul ederek Gerek Davud ismiylehret bulmutur. Bu zat yangn sratle sndrmek iin birtulumba icat etti ve kendi bana zuhur eden yangnlara gitti,bilhassa Tophane yangnnda tulumbayla ateinsndrlmesine ok yardm ettiinden Sadrazam brahimPaann nazar dikkatini celbetti. Acemi Olanlar Ocana

yamak olmak zere bir Tulumbac Ocann kurulmasnpadiaha arz etti ve 1132 senesinde Davud Aa 120 ake

yevmiyeyle tulumbaclara aa tayin edildi. Yevmiye 60akeyle bir kethda, 20 akeyle bir ktip, 26 akeyle biravu yama, 30 akeyle bir odaba, 15er akeyle 50 nefertulumbac tayin edildi, geceleri yangn nbetilerinintaamiyesi, tulumba sakalarnn husus elbisesi ve bahilerive tulumbac neferlerinin balarna geirdikleri bakrdanbalklarn tamiri iin de 90 ake verildi. Davud Aa birmddet sonra hortumlar da icat etti, bu suretle suyuuzaktan da tedarike ve yksek yere karmaya muvaffak

oldu. Hortumlar iin tulumbac ocana 64 nefer daha ilaveolundu, hortumlar masraf olarak tulumbaclar aasnn

yevmiyesine 40 ake zam yapld.Gerek Davud Aann kabir ta kitabesi de gayet uzun

olup ilk tulumbaclk tekilatnn bir tarihesi gibidir.Acemi Olanlar Ocana, dolaysyla Yenieri Oca'na

bal Tulumbac Ocann tekilatn hurde teferruatyla vetulumbac seilen acemi olanlarnn kyafetlerini kesin

olarak bilmiyoruz.


50/457

Kkelebizadenin kaydettii 50 nefer tulumbacnndorudan tulumbacbann emrindeki yangn tulumbasnnkadrosu olmas lazmdr. Zira koca stanbula topu elli nefertulumbacnn kfi gelmeyecei aikrdr. Asla yanlmadmatam kanaatle yazyorum:

Yenieri Ocann en kk birlii ortayd (taburdu).Her orta, byk elrin bir semtinin muhafazas, asayi ve

inzibatyla vazifelendirilmiti, ki ileride Yenieri Ocatekilatndan bahsederken etraflca anlatacaz; yenierikolluklar ortalara nispetle, mesela 59lularn yahut sadece59un kolluu diye anlrd. Tulumbac Oca kurulurkenbtn yenieri kolluklarna bir yangn tulumbas konduu veher kollua tulumbac acemi olanlar yerletirildiimuhakkaktr.

Herhangi bir sebeple kazaen tutuan bir yangn tulumbas

hakknda gazel yollu yazlm u kta her kollukta bir yangntulumbas bulunduunu ak olarak gstermektedir.

n aleti itfa idi tulumbaKolluk neferi ona hadim olacaktOlur olacak are nedir hkmi kazayaKollukta tulumba tutuup kolluu yakt!.."

Acemi Olanlar Klasnn ehzadebanda olduunuevvelce sylemitik: bu kladan tek eser olarak klahamamnn kaldn, acemi olan adndan bozmaAcemolu Hamam" ad altnda bir ar hamam olarakiletildiini ve bu hamamn mstesna tarih kymetini debilhassa belirtmitik. Tulumbac Acemi Olanlar Ocakurulunca tulumbac aalar iin miri konak da burada

yapld. Bu konan yeri de 1959 yl sonlarna kadar

malumdu, ehzadeba'nda ahap Letafet Apartmannnyeriydi. Bu apartman son imar faaliyetinde ykld, yerigeniletilen caddeye eklendi.


51/457

Ayvansarayl Hseyin Efendi, milli ktphanemizinmhim tarih kaynaklarndan biri olan Hadikat l-Cevamiadndaki mehur eserinde, bugn mevcut olmayan AcemiOlanlar Klas mescidinden bahsederken, BitiiindeYenieri Ocann fodula frn ve karsnda TulumbaclarKlas vardr. Bunlar Sultan III. Ahmedin vakfdr. Tulumbacneferleri yangnlarda balarna kalayl tas giyerler, taslarn

zerinde neferin kancs olduu rakamla yazlmtr diyor.Tulumbac acemi olanlarnn kyafeti hakknda bilgimiz bunottan ibarettir.

Devirme Kanunu'nun ne zaman kaldrldn kesinolarak bilmiyoruz; fakat XVIII. asrn ikinci yars iinde

yenieri yaplmak zere olan devirildiini de grmyoruz.Bundan trdr ki, XVIII. asrn ikinci yarsnda YenieriAsker Oca, bu oca besleyen Acemi Olanlar Asker Oca ve

efrad acemi olanlar arasndan seilen, alnan YenieriTulumbaclar Oca, kaplarn imparatorluun btnMslman halkna, halkn da bilhassa ayaktakmna ambulunmaktadr. Aadaki satrlarda tulumbac ad getike,bunlarn artk devirme olanlar deil, ayaktakm genlerolduunu, hatta ounun ehr (stanbullu) olduunu unut-mamaldr.

Acemiolan-yenieri tulumbaclar devrine ait bazhatralar okuyalm:

Hicr 1233 (milad 1817-1818) ylnda rebilevveldenevvale kadar alt ay iinde kaza veya kast eseri olarakstanbulda byk kk 73 yangn kmtr, her aya 12

yangn der ki, bir afet rekorudur. Mverrih Cevdet Paakendi adna nispetle anlan mehur tarihinde, o yln ramazanay ortasnda teravih namaz vaktinde Odunkaps iinde birboyac dkknndan kan yangndan bahsederken, Etrafasratle yayld. Meer oralardaki barutu dkknlarnda

klliyetli barut varm, birden ate alp patlad, tu-


52/457

lumbac neferleri ve zabitlerinden ve ahaliden seksen adamyanarak telef oldu diyor. Kadrgada kan bir yangndanbahsederken de yenieri tulumbaclarnn zenginlerden paraalp sadece onlarn evlerini koruduklarn sylyor Kadrgalimannda byk bir yangn kt, bir kolu Kumkap tarafnagitti. Kumkapdaki byk Ermeni kilisesini (patrikhaneyi vekilisesini) kurtarmak iin ortaya pek ok paralar dktler,

tulumbaclarn nefer ve zabit ekserisi o tarafa kotuundanyangnn Usturaclara doru yaylan kolu karsnda pek aztulumbac kald, yangnn bu kolu ertesi gecenin yarsnakadar devam ederek Okularba arsn yakt, BeyaztMeydannda snd.

III. Selim, IV. Mustafa ve II. Mahmud devirlerinde yaamve Yenieri Oca'nn bir haarat yata haline geldii odevirlere ait byk bir vakayiname yazp brakm olan Cabi

Said Efendi stanbulun zabta vakalarna da pek geni bir yerayrmtr; bu arada yenieri tulumbaclarnnayyalklarndan, odalarna uygunsuz kadn ve olankapattklarndan, yollardan rz ehli kadnlarla tysz genlericebren odalarna, kolluklarna kaldrma teebbslerinden sksk bahseder ve yenieri tulumbaclar hakknda daimakulakl bakla gezen tulumbac erazil, yalnayak, baldrlarplak tulumbac iti, hamam klhannda yatar, sokaktaitleip amura batar tulumbac kopuu gibi ar tabirler

kullanr.air Enderunlu Vsf da tulumbac acemi olanyla yle

alay ediyor

"Dal kelle, tas elinde tulumbac ikeniki kelle kirlihanm kakaval olmu sana !..

airin bu tasvirinden yenieri tulumbaclarnn ar bakrtas-


53/457

larn ekseriya ellerinde tadklarn, sokaklarda ba ak,dal kelle" dolatklarn reniyoruz.

Vakanvis Lutf Efendi ise yenieri tulumbaclarn dahaetraflca anlatyor:

Vakai Hayriyeden evvel yenieri tulumbaclarnnneferleri, hemen btn stanbul esnaf ocaa kaytl olduuiin, esnaf delikanllarnn ebehlerindendi (zprlarndan,

bknlarndan), prpr, uar genlerdi. Yangn zuhurunda butulumba neferleri balarnda orba tas gibi kalayl ve kanc

yenieri ortasnda ise o ortann niann tayan taslarlakouarak yangna dalverirlerdi. Sair vakitlerde balarndatandr kadar koca bir sark ve omuzlarnda kartal kanat tabirettikleri krmz kaput ve baldrlar plak, ayaklar yaln, yalnayaklarna yemeni giyerlerdi. Yenieri Ocayla beraber bunlarda dald."

Bu kayttan da reniyoruz ki, tulumbaclar, mensupolduklar tulumba sand hangi yenieri ortasnn(taburunun) kolluunda duruyorsa balarna giydikleri bakrtaslarn zerinde o ortann niann (alameti farikasn)tamlardr. Bu nianlardan ileride, bu yazlarn YenieriOcann hususiyetlerini anlatacak ksmda bahsedeceiz.

Enderun Tarihimellifi Tayyarzade Ata Bey de, yenieri tu-lumbaclar gruhundan bir eririn rz ehli bir kadn tenhabir sokakta yolundan evirip yangn yerine gtrmek isterken,

kalyon kaptan kyafetinde tebdil gezen devrin padiah SultanIII. Selime rastladn ve padiah tarafndan beline alnanbir klla ikiye blnp ldrld yazyor.

Bugn aydn bir hakikattir ki Sultan III. Selim klalarak eliyle can uuracak adam deildir. Bu vakatulumbacy, yenieriyi ktlemek ve padiahn ac kuvvetinigstermek iin zevksiz muhayyilelerin eseridir.


54/457

Tarih roman ve hikyelerde yenieritulumbaclar... aylak Tevfik Beyin tulumbacacemi olanlar...

Tarih roman, hikye ve hatta fkra yazarken ok dikkatliolmak lazmdr, mularrir yalnz muhayyilesine dayanrsa,gemi asrlarn detlerini, giyimini, kuamn ve hattamimarsini ve mehur ehirlerin eski manzarasn bilmezsegln olur.

Geen asr sonlarnda yaam aylak lakabylatannm Mehmed Tevfik Bey stanbulda Bir Seneadndakieserinin beinci kitab olan Meyhane yahut stanbulAkamclarnda yenierilik zamannda Langa'da Mermerlidenilen byk gedikli meyhanede bir akam keyfi sahnesinitasvir ederken meyhaneye yenieri kolluk tulumbaclarndan,

yani tulumbac acemi olanlarndan adam sokar.aylak Tevfkin byk hatalarn tenkit etmeden

hikyesini ksaltarak nakledelim:Vakit henz erkencedir. Yksekkaldrm semtinden

delikanl Mermerliye gelir; biri yorganc esnafndan Mahmud,dieri krk esnafndan Hsn, biri de ipi esnafndanMehmed Alidir. de on sekiz yirmier yalarnda, gayetgrbz, eli aya dzgn, mtenasiblaza, henz byklarnn

ularn burmaya balamlard. Kyafetlerine o vakitler prprdenilirdi: dal fes, camadan, saltamarka, alvar gibi eyler...alvar zerine bellerine Trablus kua sararlar, balarna dao zamann gen modasna yrdan ayrldm biiminde birer

yazma yemeni balamlar, plak ayaklarnda da keleribask filarlar var... Bunlarn arasnda Hsn ise gerektengen irisi ve insan gzelidir.

Meyhanenin tezgh tarafnda be kadar yenieridaylar oturmu, henz keyif atmak zeredir. ocuklar

bunlara riayet-


55/457

kr bir tavr taknrlar, bununla, eer daylarn oradaolduklarn bilseydiler elbet de ieri girmekten utanacaklarnanlatmak isterler. Daylar da ocuklarn bu halini pekbeenirler, imelerine destur verirler. Esnaf delikanllar birerie dz getirtirler... Daylar da kendilerini taltif iinsofralarndaki mezelerden bir iki taban meyhaneci ranaverip,

-unlar delikanllarn sofrasna koy, bizden selam syle,rahat etsinler, elensinler... diye haber yollarlar.

ocuklar kendi hallerinde elenip dururlarken meyhanekapsndan bir tulumbac girip nara atar... O nara atar amameyhane- dekilerin de kafas atar... Bu herif Baruthanetulumbaclarndan Kel Memitir, yannda iki de arkadavardr. ki tarafa yalpalayarak gelirler, ocuklara kar bobir sofraya otururlar. Bir ibrik arap smarlarlar. Kendilerine

mahsus bir tavrla yle keseriz, byle bieriz diyekonumaya balarlar. Azlaryla atar tutar, gzleriyle etrafszerler. nk meyhanede una buna bulamak det-leridir. Gzleri ocuklarn bulunduu sofraya arpt gibiaralarnda yle bir konuma balar:

Memi - Ulan burada yenecek kuzular varm be!Arkada - Yayla m bu?Dieri - Kyamadan kim kesecek?Meyhanede hava bulanr. Daylar kzar, esnaf genleri de

aralarnda usulca konuurYorganc Mahmud - Ne dersin, gidelim mi ?krk Hsn - Nereye, tandr bana m?pi Mehmed Ali - Herifler zpr...krk Hsn - yle ok zprlar grdk...Bu ara Kel Memi bir mani tutturur

Kuzusu...

eme kuru, ay bulank, nerden isin kuzu su...


56/457

Derken meyhanenin ii akamclarla dolar, krkHsn artk tahamml edemez, yenieri daylarndan desturalr, tulumbaclarn sofrasna bir iskemle atar, sofra altstolur, Memi yerinden frlamak isterken ikinci iskemle gelir,tulumbac yaln kama hcum ederken nc iskemle inerve kamas elinden frlar. O zaman daylar ayaa kalkpmdahale eder,

-ocuk daha birinci hamlede namusunuzu bozdu,edebinizle kn! diye tulumbaclar birer birer meyhanedenatarlar...

Fars dilinde bir tekerleme vardr: Hangi hatam tashihedeyim ey haneharap!.. Muharririn yenieri daylardedikleri, o devirde byle genlerin bana tulumbaclardanevvel pskll bela olacak erazil ve hayta gruhudur.krk Hsn gibi meyhane eiinden atlam erkek gzeli

tvana, gz pek, yalnayak, yarm pabu bir esnafdelikanls o devirde muhakkak ki, Yenieri Ocana kaytlolacaktr ve yine muhakkak ki, bir kolluk tulumbas sand-nn omuzda, yani kendisi tulumbac olacaktr. aylak

Tevfk Beyin kulland prpr tabiri tarif ettii kyafeteuymaz. Prpr udur bir diz ar stnde bir kuak, plakgvde stnde bir yelek yahut btn dmeleri zlm birgmlek, sine ryan, memelerin grnmesi art, baldr bacakplak, ayaklar yaln, bata kee klah veya dal kelle stnde

perian bir tlbent... Uar it, bkn kldr.Tevfk Bey dal fes tabirini de bilmeden kullanmtr,

dal fes, etrafna yemeni, tlbent, al gibi herhangi bir eysarlmam olan fes demektir, halbuki muharrirdelikanllarn feslerine yrdan ayrldm biiminde yazma

yemeni sardrmtr. ocuklar birer ie dz rakgetirtiyorlar, halbuki yenierilik devrinde ie iinde rak

yoktur, sofraya ibrikle, gmle gelir. Tulumbaclar da bir

ibrik arap getirtirler, arap ise o devirde yalnz testiiindedir.


57/457

Tulumbac civelek Blbl smail

XVIII. asr sonlarnda yaam naml meddahlardanGalatal Skker Salih elebi Krkbann Hasan elebiile Berber Ali Beenin kz Gl Fatma adndaki hikyesininkahraman olarak yenieri-acemiolan tulumbaclarndanbir delikanlnn hayatn nakleder.

Devrinin pek deerli bir sz sanatkr olan Skkerelebi bu hikyesinde kendi zamannn tiplerini XVII. asrortasnda yaatmtr, vaka Gen Osman'n padiahlndageer; bu padiahn zamannda ise stanbulda ne yangntulumbas vardr, ne de tulumbac. Vaka ne zaman, neredegeerse gesin, naml meddah, civelek bir tulumbacneferinin hayatn, tipini en doru izgileriyle canlandrmtr.Hikyenin zeti udur:

ehreminide kahveci Ali Bee lm, arkasnda smail veGl Fatma adnda iki yetim brakmt. Olan on alt ve kzon yalarnda olup, babalarndan hayli dnyala sahipidiler. Zira Ali Beenin kahvehanesi gayet ilek olduktanbaka, kendisi usta berberdi, Topkap dnda bir de bykbostan vard. Lkin smail, haylaz kt. Babas lncedkkn ve berberlii terk ederek tulumbac haytalara ayakuydurdu, meyhanelerde akamcla balad, altn adnbakr yapp, Kumkap Yenieri Kolluundaki tulumbayanefer yazld ve tulumba sandnda omuzdalk eden mehurrezillerden Yedibela Bekir, Dinsiz Veli, Kartalkanat Mustafanamndaki baldr plaklarla Sarnl denilen meyhanedegece ve gndz iret edip evine haftada bir, on gnde birurar oldu. Kimseye bir ktl yoktu, ahvalinin zararkendisine olup, halini slah iin mahallesinde, semtindenasihat edecek olanlara kulak vermedi.

-Zevk u sefa bu eyyam nevcivande olup, alacak

zaman ben bilirim... derdi.


58/457

Eli aya dzgn ve ka gz yerinde ve bir hoa sesiolup, yenieri tulumbaclar arasnda gayetle makbul olanmani ve sema ve divan okurdu ve o gruhun ebehleriarasnda Blbl smail diye ba tac olmutu.

Yedibela Bekir, deme zorbalar palas altndan geirmiakiydi, dev heybetli ve ehremen suretli cehennemktyd. Kahveciolu Blbl smail'i bir an yanndan

ayrmayp, kahvehane, meyhane, ba ve bahe, bostan vehamam beraber dolap, gece dahi kolluklarda yatarlard. Olnazenin ivekr yalnayak, baldr bacak plak, sinesi ryan,kee klahnda destan perian kaldrm iti olmutu.

Baba dostlarndan birka kii baktlar, grdler kiapkn olan bir gn balarndaki haneyi dahi satp,meyhane akesi yapacaktr, anasn ve kz kardeini aktakoyacaktr. Gl Fatmaya bir hayrl koca bulup u

apkndan biareleri halas edelim dediler.Gl Fatma hakikatte gl goncasdr, on bin nigr iindebir tane, anasnn dahi az var dili yok, melek misalihatundu, lkin kardei smailin yznden kza kimse talipolmad. Uzaktan gelen grclere de konu komu,

-Yarn ahirette iki elimiz yanmza gelecek, kzn bir olankardei vardr ki neuzbillah tulumbac itidir, falan kimdir,Blbl smailin enitesidir dediler mi, rz ehli olanhicabndan kahrolur... derlerdi.

stanbulun naml zenginlerinden Krkba HacAbdlgani Efendinin dr dnyada Hasan elebi isminde tekevlad olup, o dahi henz on be-on alt yanda, gzelliktemstesna civand. Babasnn himmet ve dikkatiyle akran veemsali arasnda tahsil ve terbiyeden dahi birinciydi. te buHasan elebi, bir gn lalasyla bir mesireye vardnda, birkz grp, hemen can ve gnlden k oldu. O taze nigr, AliBeenin kz Gl Fatma'yd ki pat-


59/457

c ve babalayc Zeliha Banu kzn validesinden izin alm,Her zaman ksmet ayaa gelmez, bazen de ksmetin ayanavarmak gerektir demi, kza o zamanlar yeni kma morferace giydirip mesireye gtrmt.

Krkbaolu Hasan elebi bu akla sararp soldu,derdini evvela lalas olan aa, ondan hanm annesi rendi vevalide hatun bir akam yolunu bulup Hac Efendiye at, o

da,-Kz bir kere gidip grn, yoksulluk ayp deildir, gelinim

olarak makbulmdr, elverir ki ailesine namus karasolmasn... dedi.

Fakat kzn, Blbl smail namnda tulumbac civelei birerkek kardei olduunu renince,

-O kz bana gelin olmaz. Hasan lr, biricik olumuteneirde gzlerimin yalaryla ykarm, tulumbacnn

kardeini ona almam... dedi.Babas emrinden dar kamayan Hasan elebi,yemekten imekten kesilip yataa dt, bir ay iinde birderi bir kemik kald, kadid oldu. Hasan elebinin ahvalinicmle stanbul halk rendi. Blbl smaile,

-Olum, hem kz kardeinin ksmetine mni olursun,hem dahi bir nevcivann sebebi mevti olacaksn, gel tvbe veistifar eyle, babann el elinde kalm dkknna k otur,bizler Hac Efendinin ayana dp kandrmaya cesaret

bulalm... dediler.Blbl smail de bu ahvale ok zlmekle beraber

tulumbac ayaktalarndan ayrlamad ve baldr plaklkhavasndan kurtulamad, pabusuz yaln ayan meygedeeiinden ekemedi.

O sradadr ki, stanbulda yenieriler zamann padiahSultan Osmana kar tuyan ettiler, kazanlar Etmeydannakp byk fitne oldu. te o fitnede stanbulun yakalar

bitli, mintan ve arlar bin yamal kayk, mavunac,hamal ve hamamlarda tellak, frnlarda hamurkr ve ba vebahelerde rgat, yanama cmle


60/457

bekr uaklar dilaverler frsat ganimettir diye stanbulzenginlerini deftere yazdlar, Sultan Osmanl''dr diyekonaklarnn yamasna ve kendilerinin katline ittifakettiler. Defterin bana da Krkba Abdlgani Efendininadn yazdlar. Hakikatte de Krkba, Sultan Osman'nmusahibi yerinde mutemediydi. Yenieri zabitlerinden onuniyiliini grm biri, Aman efendi defterli oldu, tebdili

kyafet edip Anadolu tarafna gesin ve bir mddet adnunuttursun, konak ve mal kaygsnda olmayp cankaygsnda olsun!.." diye haber yollad. Hac Efendi ne

yapacan bilmedi, mal cann yongas olduktan bakacannn bir paras evlad Hasan elebi de dekte yatar,maukasnn hayaliyle can alp can verirdi.

Fitnenin ikinci gn sabah seher vakti alacaaydnlktagrdler ki, konan kapsna drt nefer baldr plak

tulumbaclar dayanmtr ve palalarn kapya asmlardr,ilerinden biri kapcya,-Varn bizden Hac Efendiye selam eyleyin, ellerinden

periz. Bizim palalarmz bu kapda asl durduka bir fertonlar indirip ieri giremez ve Hac Efendinin klna hatagelmez!.. dedi.

Ve hakikatte de tam on be gn kapdan ayrlmadlar. Obyk fitne gnlerinde yamaya gelenler bunlar grdkeke bandan ters yz olup dnerlerdi. Konaktan bu

tulumbaclara kim olduklar soruldukta,-Hele fitne yatsn, syleriz... derlerdi.Fitne yatt, Krkba tulumbaclar konaa alp

onlara bir l sofra donatt, kendisi de sofraya oturdu.-Ey dilaverler, ehbazlarm, sizler kimler olursunuz ki,

benim malm ve canm korudunuz, rzm kurtardnz,isimleriniz nedir ve bu hizmetiniz mukabilinde bendenmatlubunuz nedir?.. diye sordu. Tulumbaclarn en genci ki,

bir tysz oland,-Kumkapda yenieri kolluu tulumbaclaryz, ateiinde se-


61/457


62/457

klalar tututukta niin gitmedin? diye sormu.

Adamcaz hayret iinde kalm.

-Efendim, o yangn sndrmeyip baka bir yerindendaha tututurmak padiahma sadakatten ileri gelir!.. demi.

Babli'de maktel ittihaz edilen odaya gtrmler,cellatlara son sz,

-Boun yiitler!.. demek olmu. Mverrih efendi, Gayreti

batlayla can verdi diyor. Biz Merdane lm diyeceiz.Son acemi olan tulumbaclar da, ki hepsi katksz Trk

delikanllaryd, Vakai Hayriye denilen o mthi yenierikrmnda yok oldular, o zalimane ve vahiyane katliamadilim hibir vakit Hayrl Vaka diyememitir. Tahlilini vetenkidini yeri geldii zaman yapacam.

Kapya kma

Acemi olanlar zerine son satrlardr. Onlar kendiasker ocaklarndan alarak yenieri klasna gtrp yenieri

yazdrr iken biz de ad hl unutulmam, fakat tekilat vetarihesi hakknda mnevverlerimizin bile kesin bilgi sahibiolmad Yenieri Ocann kapsndan gireceiz.

Acemi olanlarnn Yenieri Oca ktk defterinekaydedilerek yenieri yaplmasna kapya kma denilirdi.Acemi olanlarnn kapya kmas, yenieri aasnn DivanHmayun'a arz ettii ihtiya zerine padiahn bir ferman veananev merasimle olurdu.

Birbirine smsk bal olan Acemi Olanlar ve YenieriAsker ocaklarnn kuruluundan stanbulun fethine kadargeen devir iinde bu ocaklarn anane ve merasimi iletekilatnn teferruat


63/457

hakknda bilgimiz yoktur. stanbul'un fethinden sonra bykbir gelime olduu muhakkaktr. Bizim buradaanlatacaklarmz Kanun Sultan Sleyman devrinden

yenieriliin son gnlerine kadar uzanan zamana ait kaynakve vesikalardan topladklarmzdr.

Her acemi olan yenieri olamazd. Bazen arserkeliinden yenierilie layk grlmez, bazen de akran ve

emsali kapya karken, yani yenieri olurken ihtiya artolarak kalrd, ikinci bir kmaya kadar da ya ilerler,Yenieri Ocanda acemi neferlik yapacak a aard. Bugibiler acemi olanlarnn altklar yerlerde hizmetlerinedevam ederler, kendilerine evlenme izni verilir, olua ocuakarrlar ve bir gn de Acemi Olanlar Ocandan emekliyeayrlrlard. Kesin bir kayt yoktur, yanlmadm zannederektahminle sylyorum. Acemi Olanlar Oca'na bal Yangn

Tulumbaclar Oca kurulur iken tulumbac seilen acemiolanlar bu kapya kma artklar olsa gerektir.Kapya kma olduunda Acemi Olanlar Oca'nn

kadrosu birden sarslrd, bazen 1 000-1 500 acemi olanyenieri olurdu. Bu sefer Acemi Olanlar Oca'nda boalanyerler, evvelce sylemitik, ehas ve kyl hizmetineemaneten verilmi devirme olanlarla yahut yeniden yaplanbir devirmeyle gelen olanlarla doldurulurdu.

Kapya kma merasimi, Kanun Sultan Sleyman'n

stanbulda Aksarayda yenieriler iin yaptrd bykklada yaplrd. Bu klann ad Yeni Odalar"d. Oda koumanasnadr. Bu klay, iinde geen vakalarla ilerideanlatacam.

Yenieri Ocann en kk birliine orta (tabur)denilirdi, zabiti de orbac unvann tard. Evvelaorbaclar kendi ortalarnn nefer ihtiyalarn tespit ederler,tanzim olunan cetvel Sleymaniyedeki Aakapsna, Yenieri

Aal sarayna gtrlr, Yenieri Aal kethdasna(khyasna) verilirdi. Kethda bey


64/457

denilen bu zat, Yenieri Oca'nn idare ilerinde en bykamirdi, cetveli ocak kadrosuyla karlatrr, kadro fazlasnefer alnmamasna dikkat eder, son ekli verdikten sonra

yenieri aasna arz eder, o da Divandan kapya kmafermann alrd.

Ferman alan yenieri aas, kendi emri altnda olanacemi olanlarnn kumandan stanbul aasna bir tezkire

gnderir ve mesela 1 000 nefer acemi olannn kapyakmak zere gnderilmesini emrederdi.

Kapya kacak acemi olanlarn stanbul aas ile acemiolanlarnn dier iki byk amiri olan Anadolu aas ileRumeli aas seerlerdi; seilen olanlarn Acemi OlanlarOcandaki ktk defterinde bulunan isimleri yannakapya kt kayd konulur, isimleri oradan bu suretlesilinmi olur, olanlar isim ve knye kaytlarnn tasdikli

suretiyle Aksaraydaki Yeni Odalara gtrlp YenieriOcana teslim olunurdu. smi ve knyesi Yenieri Ocannktk defterine kaydedilen acemi olan o andan itibaren Ye-nieri Ocann acemi neferi olur ve hemen askerlik

yevmiyesi balanrd. Gelen acemi olanlarnn hangi yenieriortasna acemi nefer olduklar da ocan ana ktk defterinekaydedilirdi. Ktk kayd ii bitince acemi neferlerverildikleri ortann orbacsna teslim olunurdu ve bumnasebetle anane haline gelmi bir tren yaplrd. Mesela

gelen bin olandan yirmi neferi 60. Ortaya verilmi ise, buortann orbacs, gayet geni bir meydan olan kla avlusu-nun mnasip bir yerinde durur, yirmi acemi neferi birer birernnden geerler ve kendilerini isimleriyle, knyeleriyle yeniamirlerine takdim ederler, orbac aa da, artk emri altndabulunduklarn bildiren bir iaret olarak, nnde ba krpkendisini takdim eden acemi neferin ensesine var kuvvetiylebir tokat indirirdi.

Yenieri Ocanda kdeme byk ehemmiyet verilirdi.Misal olarak aldmz 60. Ortaya verilen yirmi gen arasndada bir k-


65/457

dem tayini yaplrd. Bu ilk kdem, orta koularnnbulunduu kapdan girmekle tespit edilirdi. Bunun iin debir srat kousu, yar yaplrd. Yirmi delikanl avlunun birucuna dizilir, br ucunda bulunan kou kapsna dorukoturulurdu. Kapdan ilk giren acemilerin en kdemlisi, ensona kalan da en kdemsizi olurdu.

En geride kalan ve dolaysyla ortasnn en kdemsizi olan

acemi neferin kladaki vazifesi ortasnn koularn veayakyollarn sprp ykamak, orta ihtiyarlar ile gelenmisafirlerin kou kaplar nnde braktklar pabularndar karlarken nlerine evirmek, hava yal ise bu iipabular silip temizledikten sonra yapmakt. O acemiden birstn olan kdemsiz acemi mutfakta ortasnn bulaksolur, onun bir stn de ortasnn hamal olurdu. Hamallkvazifelerinden biri de ortasnn koularna ve mutfana

odun tamakt.

Geriden drdnc kdemsiz acemi neferi de kandilcitayin edilirdi, sabahlar ortasnn koularndaki kandilleridinlendirir, anaklar temizler, yalarn tazeler, fitillerini

yeniler, akam olunca da kandilleri uyandrrd.

Bir yenieri ortas klada drt kou igal ederdi. Kouamiri odaba unvann tard, kou inzibat vetemizliinden onlar mesuld. Kdemsiz acemilerin gnlk iiard, odabalar balarnda cellat gibi dururdu.


66/457

Ocak


67/457


68/457

ker karr. Yazmaya lzum var mdr bilemem, bu askerleri,dedii cret mukabili memleketinin gz pek garip

yiitlerinden bulur. Tmarlar, tmar sahibinin btn bumasraflarn ve kendi nefsi ile ailesinin yllk geiminikarlayacak ekilde hesap edilip verilir. Bir byk devletinanna yakan ihsandr. Devletin kazanc, muazzam biraskeri tekilat kendi eliyle giydirip besleme ve silahlandrma

zahmet ve masrafndan kurtulmak, bir kt parasnayazlm iki satrlk bir emirle derhal harekete geirmektir.

Tmarl sipahiler mlk idare bakmndan balbulunduklar sancakbeyleri ve valiler (beylerbeyiler) seferememur edildikleri zaman sancakbeyi ve valilerin kumandasaltnda toplanp harbe giderlerdi. O iki satrlk sefer emrisancakbeyine, valiye gnderilirdi ve merkez bilirdi ki filansancak u kadar bin tmarl sipahi karr. Mverrihlerimiz bu

eyalet askerini bazen vilayet ve sancaklarn isimleriyle, meselaSivas askeri, Konya askeri, Krehir askeri, Yanya askeri,Tamevar askeri diye anarlar, bazen de Rumeli askeri veAnadolu askeri diye iki isimde toplarlar.

Harp meydannda tmarl sipahiler ordunun sa ve sol ikikanadn tekil eder, bir ksm geride ihtiyata alnr, bir ksmda serdarn, bazen ayn zamanda sadrazam serdarn veyabizzat padiahn bulunduu merkezde yer alrd. Harp Avrupaktasnda ise sa kanad Rumeli askeri, Asya ktasnda ise

Anadolu askeri tekil ederdi. Harp hangi ktada olursa olsuntmarl sipahiler, yerlikulu askeri Osmanl ordusumevcudunun hemen daima te ikisini tekil ederdi.

Harp dnlerinde tmarl sipahilerden sa kalanlar terhisolunurdu, memleketlerine, ileri bana dnerlerdi. Tmarlsipahiler, yerlikulu askeri askerlii meslek edinmemiti. Birtmar sahibinin cretle tutup getirdii bir garip yiit cenklerde

yararlklar gsterir, kumandanlarn, bazen serdarn, bazen

padiahn nazar dikka-

8/10/2019 Resad Ekrem Koc

Resad Ekrem Kocu - Yeniceriler

Documents

Transcript of Resad Ekrem Kocu - Yeniceriler