REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS · E drejta ndërkombëtare private mbetet një...

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

Tiranë 2016

TEMË DISERTACIONI

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR” NË DREJTËSI

“EUROPIANIZIMI I SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE PRIVATE DHE

NDIKIMET NË LEGJISLACIONIN SHQIPTAR TË SË DREJTËS

NDËRKOMBËTARE PRIVATE”

Kandidati: Udhëheqës shkencor:

MsC. Aida Gugu Bushati Prof. Dr. Evis Alimehmeti

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

Temë disertacioni

e paraqitur

nga: MsC Aida Gugu Bushati

në kërkim të gradës shkencore

“DOKTOR”

në Institutin e Studimeve Evropiane

“Europianizimi i së drejtës ndërkombëtare private dhe ndikimet në legjislacionin

shqiptar të së drejtës ndërkombëtare private”

Fusha: E Drejtë Ndërkombëtare Private Europiane

Udhëheqës Shkencor:

Prof. Dr. Evis Alimehmeti

Mbrohet më datë...../...../.......... përpara jurisë së përbërë nga:

1. ...............................................................Kryetar

2. ...............................................................Anëtar (Oponent)

3. ...............................................................Anëtar (Oponent)

4. ...............................................................Anëtar

5. ...............................................................Anëtar

© E drejta e autorit: Aida Gugu Bushati

Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje,

huapërdorje, shfrytëzim, transmetim, regjistrim, ruajtje, depozitim, përdorje dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi

tregtar, si dhe çdo veprim cenues me çfarëdo lloj mjeti apo forme pa lejen përkatëse me shkrim të autorit.

2016 Europianizimi i së drejtës ndërkombëtare private dhe ndikimet në legjislacionin

shqiptar të së drejtës ndërkombëtare private

Aida Gugu Bushati 4

ABSTRAKT

E drejta ndërkombëtare private mbetet një fushë e rëndësishme e së drejtës për shkak të

natyrës saj dhe ndikimeve nga proceset globalizuese dhe integruese. Shqipëria për shkak të

kaluarës, nuk ka arritur të ndërtoje një traditë të mirëfilltë të kësaj fushe. Për një kohë të gjatë,

pas rënies të komunizmit, e drejta ndërkombëtare private rregullohej nga ligji i vitit 1964

“Mbi gëzimin e të drejtave civile nga të huajt dhe zbatimin e ligjit të huaj”. Nga viti 2011

Shqipëria ka një ligj të ri të së drejtës ndërkombëtare private. Ky ligj synon përmirësimin

cilësore dhe sasiorë të rregullimeve për marrëdhëniet juridike me elementë të huaj duke i

përafruar ato me legjislacionin europian dhe ndërkombëtar, si edhe praktikat me praktikave

më të mira të vendeve të tjera.

Punimi ka si objekt kryesor analizimin e ligjit shqiptar të së drejtës ndërkombëtare private në

tërësi dhe në veçanti dispozitat që rregullojnë zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm për detyrimet

kontraktore dhe jashtëkontraktore. Kjo analizë ka një qëllim të trefishtë; së pari ajo synon të

evidentojë zgjidhjet e ofruara nga ligji shqiptar mbështetur në konsideratat teorike dhe

praktike dhe së dyti të analizojë nivelin dhe cilësinë e përafrimit të legjislacionit shqiptar me

atë të Bashkimit Europian. Për të dhënë një pasqyrim të cilësisë dhe ofrimit të zgjedhjeve më

të mira të dhëna nga ligji shqiptar në këtë punim janë analizuar edhe ligjet e rajonit të cilat

janë frymëzuar nga legjislacioni europian. Së fundmi dhe jo me pak e rëndësishme punimi

synon të ndihmojë sado pak praktikën gjyqësore e cila në këtë fushë mbetet ende e pa

eksploruar dhe e pa konsoliduar.

ABSTRACT

Private international law remains an important area of law due to the impact of globalisation

and integration. Because of its past, Albania does not have a consolidated tradition in private

international law. For a long time this area of law was regulated by Law of 1964 “On the

enjoyment of the civil rights of foreigners” and application of the foreign law. From 2011

Albania has adopted a new law on Private international law. The law aims at improving the

regulations for civil and commercial relations with foreign elements by approximating them

with EU and International standards and best practice from other status.

The study aims at analysing the Albanian Private International law in its entirety, and in more

concrete the provisions related to law applicable on contractual and non contractual

obligations. The analysis has a triple aims. First of all it aims at identifying the solutions

provided by the Albanian law based on the theoretical and practical considerations. Second, it

assesses the level of approximation of Albanian provisions with EU acquis. The analysis is

completed by referring to the provisions of the PIL of region countries that seek the same

goal such as approximation with EU acquis. Last but no least it helps the Albanian

practitioners and judges in an undeveloped area of law.



Aida Gugu Bushati 5

Fusha: E drejtë ndërkombëtare private

Fjalët kyçe: Normat e konfliktit; Rregulloret e BE-së, Ligji Shqiptar për të Drejtën

Ndërkombëtare Private, Ligji i aplikueshëm për detyrimin kontraktor dhe

jashtëkontraktor, Parimet e së Drejtës Ndërkombëtare Private.



Aida Gugu Bushati 6

Falenderime

Realizimi i këtij punimi ishte një kënaqësi e veçantë për faktin se jo vetëm më ndihmoi të

zhvilloj njohuritë e mia në një fushë të re dhe plot potencial siç është e drejta ndërkombëtare

private, por edhe të njoh dhe bashkëpunoj me shumë kolege e profesionist të së drejtës.

Falenderimet e mia në radhë të parë shkojnë për udhëheqësen e punimit, Prof. Dr. Evis

Alimehmeti e cila më ka mbështetur gjatë gjithë rrugëtimit tim. Së dyti dhe njëkohësisht

shumë e rëndësishme për mua mbetet znj. Christa Jessel Holst, kërkuese në Max Planck

Institute for comparative and international Private Law, (Hamburg) e cila ka dhënë kontribut

të çmuar në ketë fushë dhe në promovimin e studiuesve të rinj në Ballkan. Shumë të

rëndësishme për mua kanë qenë edhe dy bashkëpunëtoret e mia, Sajmira Kopani dhe Eniana

Qarri të cilat me kanë ndihmuar dhe mbështetur në aspekte të ndryshme të realizimit të këtij

punimi.

Falenderoj të gjithë miqtë dhe kolegët që më inkurajojnë të punoj dhe të jap kontributin tim

në lëmin akademik.



Aida Gugu Bushati 7

PËRMBAJTJA E PUNIMIT

ABSTRAKT .......................................................................................................................................................... 4

FALENDERIME .................................................................................................................................................. 6

HYRJE.................................................................................................................................................................. 10

METODOLOGJIA .............................................................................................................................................. 14

LISTA E SHKURTIMEVE ................................................................................................................................ 16

KAPITULLI I ...................................................................................................................................................... 17

NORMAT E KONFLIKTIT DHE DOMOSDOSHMËRIA PËR HARMONIZIMIN E TYRE .................. 17

1.1 EVOLUIMI I KONCEPTIT “PËRCAKTIMI I LIGJIT TË ZBATUESHËM” SI SHTYLLA BAZË E TË

DREJTËS NDËRKOMBËTARE PRIVATE SIPAS TRE QASJEVE KRYESORE FILOZOFIKE .............. 21

1.1.1 Qasja kozmopolite e zgjedhjes/përcaktimit së ligjit të zbatueshëm...............................................................21

1.1.2 Qasja përzgjedhëse (selektive) e zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm ...............................................................23

1.1.3 Qasja multilaterale e zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm ................................................................................24

1.2 QËLLIMI I SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE PRIVATE ......................................................... 26

1.2.1 Shkolla klasike e mendimit ............................................................................................................................26

1.2.2 Shkolla politike e mendimit ...........................................................................................................................28

1.2.3. Qasjet moderne të interpretimit të së Drejtës Ndërkombëtare Private .......................................................29

1.3 HARMONIZIMI DHE KODIFIKIMI I NORMAVE TË KONFLIKTIT .......................................... 31

1.4 GRUPET E INSTITUCIONALIZUAR PËR UNIFIKIMIN E SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE

PRIVATE ................................................................................................................................... 35

1.4.1 Konferenca e Hagës dhe Konventat për të Drejtën Ndërkombëtare Private ................................................36

1.4.2 Organizata e Kombeve të Bashkuara, Konventat UNCITRAL dhe UNIDROIT ...........................................38

1.4.3 Bashkimi Europian (Konventat dhe Rregulloret) .........................................................................................41

KAPITULLI II ..................................................................................................................................................... 44

EUROPIANIZIMI I NORMAVE TË KONFLIKTIT ...................................................................................... 44

2.1 TRAKTATET E BASHKIMIT EUROPIAN .............................................................................. 45

2.1.1 Organizimi institucional dhe kompetencat ...................................................................................................46

2.1.2 Burimet e së drejtës europiane .....................................................................................................................47

2.2 DOMOSDOSHMËRIA PËR EUROPIANIZIMIN E SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE PRIVATE ... 50

2.2.1 Harmonizimi pozitiv i normave të konfliktit në BE .......................................................................................50

2.2.2 Harmonizimi negativ i normave të konfliktit në Bashkimin Europian .........................................................60

2.3 KODIFIKIMI I NORMAVE TË KONFLIKTIT NË NIVEL EUROPIAN ........................................ 63

KAPITULLI III ................................................................................................................................................... 66

NDIKIMET E EUROPIANIZIMIT NË TË DREJTËN NDËRKOMBËTARE PRIVATE NË RAJON

DHE NË SHQIPËRI ........................................................................................................................................... 66

3.1 EVOLUIMI I SË DREJTËS NDËRKOMBËTARË PRIVATE NE RAJON ...................................... 67



Aida Gugu Bushati 8

3.2 PËRAFRIMI I KODEVE TË SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE PRIVATE NË RAJON ................. 69

3.3 NORMAT E SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE PRIVATE NË RAJON ....................................... 71

3.3.1 Normat e së drejtës ndërkombëtare private në Serbi ....................................................................................71

3.3.2 Normat e së drejtës ndërkombëtare private në Malin e Zi ............................................................................76

3.3.3 Normat e së drejtës ndërkombëtare private në Maqedoni ............................................................................79

3.3.4 Normat e së drejtës ndërkombëtare private në Shqipëri ...............................................................................84

KAPITULLI IV ................................................................................................................................................... 90

PARIMET E PËRGJITHSHME TË NORMAVE TË KONFLIKTIT ........................................................... 90

4.1 PARIMET E PËRGJITHSHME TË NORMAVE TË KONFLIKTIT .............................................. 90

4.1.1 Karakterizimi ose kualifikimi ........................................................................................................................91

4.1.2 Renvoi ...........................................................................................................................................................93

4.1.3 Rendi publik ..................................................................................................................................................96

4.1.4 Tejkalimi i rregullave të detyrueshme...........................................................................................................98

4.1.5 Parimi i lidhjes më të ngushtë .................................................................................................................... 100

4.1.6 Klauzola përjashtuese ................................................................................................................................ 102

4.1.7 Përcaktimi dhe zbatimi i ligjit të huaj ....................................................................................................... 104

KAPITULLI V ................................................................................................................................................... 106

NORMAT E KONFLIKTIT PËR DETYRIMET KONTRAKTORE .......................................................... 106

5.1 AUTONOMIA E PALËVE .................................................................................................... 107

5.1 LIGJI I APLIKUESHËM NË MUNGESË TË ZGJEDHJES ........................................................ 111

5.3 KONTRATAT E MBROJTURA ............................................................................................. 116

5.3.1 Kontrata (individuale) e punës .................................................................................................................. 117

5.3.2 Kontrata e transportit ................................................................................................................................ 119

5.3.3 Kontrata e sigurimit ................................................................................................................................... 122

5.3.4 Kontratat me konsumatorin ....................................................................................................................... 126

5.4 EKZEKUTIMI DHE SHUARJA E DETYRIMEVE ................................................................... 130

5.4.1 Zëvendësimi i Debitorit dhe Kalimi i Kredisë ............................................................................................ 130

5.4.3 Përmbushja e detyrimeve solidare ............................................................................................................. 131

5.4.4 Kompensimi i detyrimeve ........................................................................................................................... 132

KAPITULLI VI ................................................................................................................................................. 134

NORMAT E KONFLIKTIT NË DETYRIMET JASHTËKONTRAKTORE ............................................. 134

6.1 KUPTIMI I DETYRIMEVE JASHTËKONTRAKTORE ............................................................ 134

6.2 LIGJI I APLIKUESHËM PËR DETYRIMET JASHTËKONTRAKTORE .................................... 136

6.3 AUTONOMIA E PALËVE NË MARRËDHËNIET JASHTËKONTRAKTORE ............................. 141

6.4 DËMET JASHTËKONTRAKTORE MË TË NDESHURA NË PRAKTIKË ................................... 144

6.4.1 Përgjegjësia nga produktet ........................................................................................................................ 144

6.4.2 Konkurrenca e pa drejtë dhe veprimet që e kufizojnë ............................................................................... 149

6.4.3 Shkelja e të drejtave të pronësisë intelektuale ........................................................................................... 151

6.4.4 Dëmi mjedisor............................................................................................................................................ 152

6.4.5 Begatimi pa shkak dhe pagimi i padetyruar .............................................................................................. 153



Aida Gugu Bushati 9

6.4.6 Gjerimi i punëve të të tjerëve (Negotiorum gestio) .................................................................................... 154

6.4.7 Përgjegjësia parakontraktore (Culpa in contrahendo) ............................................................................. 157

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME........................................................................................................ 159

BIBLIOGRAFIA ............................................................................................................................................... 168



Aida Gugu Bushati 10

HYRJE

E drejta ndërkombëtare private është më e gjerë se koncepti i normave të konfliktit (rregullat

që përcaktojnë zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm), pasi ajo përfshin tërësinë e rregullave që

parashikojnë zgjedhjen e gjykatës kompetente në konfliktet me element të huaj, qofshin civile

apo tregtare (të njohura si rregullat që përcaktojnë juridiksionin ndërkombëtar), si edhe

rregullat e njohjes dhe zbatimit të vendimeve të gjykatave të huaja (të njohura si rregulla

procedurale ndërkombëtare). Ky punim ka si objekt kryesor të analizës europianizmin e

normave të konfliktit dhe ndikimin e tyre në ligjin shqiptar për të drejtën ndërkombëtare

private (DNP). Normat e konfliktit, si pjesë përbërëse e normave të së drejtës ndërkombëtare

private, u garantojnë subjekteve zbatimin e parimeve të së drejtës edhe në marrëdhënie që i

kalojnë dimensionet e një shteti. Më konkretisht ato garantojnë parashikueshmëri dhe siguri

juridike.

Pyetja që lind natyrshëm është sesa të drejta apo të favorshme janë këto rregulla në raport me

subjektin apo objektin e huaj? Për ti dhënë përgjigje kësaj dileme është e rëndësishme që të

theksojmë faktin se çdo shtet i harton dhe miraton vetë rregullat e së drejtës ndërkombëtare

private, të cilat mund të kenë përmbajtje të ndryshme nga njëri shtet në tjetrin dhe për pasojë

ofrojnë zgjidhje të ndryshme për subjektet. Ky aspekt i sovranitetit juridik kompensohet nga

ekzistenca e institucioneve dhe instrumenteve të cilat synojnë të harmonizojnë dhe

kodifikojnë rregullat e së drejtës ndërkombëtare private dhe më konkretisht normat e

konfliktit. Bashkimi Europian është një nga grupet institucionale që ka kontribuar gjerësisht

në procesin e kodifikimit dhe harmonizimit të konfliktit të ligjeve, duke arritur të miratojë një

sërë rregulloresh për çështjen e zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm në fushën civile dhe tregtare.

Me ritmet që po ecën procesi i globalizimit, unifikimi i parimeve të përgjithshme dhe

elementeve përcaktues të normave të konfliktit bëhet gjithnjë e më i nevojshëm. Analizat e

ndryshme si në nivel global ashtu edhe në atë europian venë në dukje materializimin e

harmonizimit përmes miratimit të kodeve apo rregulloreve që parashikojnë parime dhe kritere

të njëjta lidhëse sidomos në fushën civile dhe tregtare, me qëllim ofrimin e zgjidhjeve më të

drejta apo më të favorshme për subjektet.

Shqipëria ashtu sikurse dhe vendet e tjera të rajonit Ballkanik, të përfshira tashmë në procesin

e integrimit europian ka qenë pjesë e pandarë e të gjitha iniciativave të ndërmarra për

kodifikimin dhe harmonizimin (unifikimin e rregullave të së drejtës ndërkombëtare private).

Konkretisht rregullat e zgjedhjes së ligjit të aplikueshëm në marrëdhëniet kontraktore dhe




jashtëkontraktore janë një shembull i mirë ku jo vetëm dalin në pah avantazhet e procesit të

europianizimit të së drejtës ndërkombëtare private, por edhe ilustrohet përdorimi i tyre në

kontekstin shqiptar.

Zhvillimet dhe ndikimet europiane duhen mbajtur në konsideratë sa herë që zbatojmë ligje

shqiptare që përafrojnë ligjet europiane. Në këtë kuadër dhe normat e së drejtës

ndërkombëtare private nuk bëjnë përjashtim. Ligji shqiptar për të drejtën ndërkombëtare

private e dëshmon që në titull faktin që ai është i përafruar me Rregulloret e Bashkimit

Europian. Analizimi i dispozitave të ligjit shqiptar për normat e konfliktit në marrëdhëniet

kontraktore dhe jashtëkontraktore nën dritën e dispozitave të Rregulloreve Roma I dhe II, na

ndihmon të kuptojmë më mirë nivelin e harmonizimit dhe mangësitë e legjislacionit shqiptar.

Punimi argumenton se përveç nevojës për të përmirësuar dispozita të veçanta të ligjit është e

nevojshme që zbatuesit e të drejtës të njohin edhe parimet e interpretimit të këtyre rregullave,

të cilat jo gjithmonë vijnë të gatshme nga legjislacioni europian. Për më tepër njohja e

jurisprudencës së Gjykatës së Drejtësisë të BE-së në këtë fushë jo vetëm ndihmon procesin e

harmonizimit por edhe na ndihmon për të kuptuar disa koncepte që janë të reja për këtë fushë

të së drejtës në Shqipëri. Problematikat e përmendura më sipër janë pjesë e një analize e cila

ndahet si vijon:

Kapitulli i parë “Normat e konfliktit dhe domosdoshmëria për harmonizimin e tyre” i

dedikohet analizave filozofike dhe teorike të normave të konfliktit duke u ndalur tek

përmbajtja dhe qëllimi i tyre. Më pas argumentohet domosdoshmëria e kodifikimit dhe

harmonizimit të normave të konfliktit, shoqëruar me shembuj të realizimeve konkrete në

nivel global dhe rajonal. Institucionalizimi dhe instrumentalizimi i nevojës për harmonizimin

e normave të konfliktit do të pasqyrohet nëpërmjet një analize të shkurtër të disa prej tyre si

p.sh të Konferencës së Hagës për të Drejtën Ndërkombëtare Private, Organizatës së Kombeve

të Bashkuara dhe Bashkimit Europian.

Kapitulli i dytë “Europianizimi i normave të konfliktit” do ti kushtohet tërësisht procesit të

europianizimit të së drejtës ndërkombëtare private duke analizuar kontekstin, bazën ligjore

dhe metodat e harmonizimit. Gjithashtu në këtë kapitull do të prezantohen edhe sfidat e

Bashkimit Europian në kuadër të harmonizimit dhe kodifikimit të së drejtës ndërkombëtare

private, veçanërisht rregullave që kanë të bëjnë me zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm. Normat




europiane të konfliktit për detyrimet kontraktore dhe jashtëkontraktore do të rimerren në

analizë edhe në kapitujt e dedikuar për këto çështje.

Kapitulli i tretë “Ndikimet e europianizimit në të drejtën ndërkombëtare private në rajon

dhe në Shqipëri” analizon ndikimin e europianizimit (pra kodifikimit dhe harmonizimit në

nivel evropian) në vendet e rajonit dhe në Shqipëri. Analiza krahasuese e ligjeve të rajonit

dhe ligjit shqiptar për të drejtën ndërkombëtare private, na ndihmon për të parë ndikimin e

procesit të evropianizimit në rajon, në funksion të hartimit të dispozitave që ofrojnë zgjidhjen

më të mirë për subjektet e së drejtës.

Ndërkohë, nuk kanë munguar përpjekjet për të iniciuar instrumente harmonizues rajonal, siç

është projekt-konventa e Sarajevës, e cila synon harmonizimin e rregullave në fushën e

juridiksionit si edhe të njohjes dhe ekzekutimit të vendimeve të gjykatave të huaja.

Kapitulli i katërt “Parimet e përgjithshme të normave të konfliktit” do të analizojë parimet e

përgjithshme që shoqërojnë zbatimin e normave të konfliktit. Aty, jo vetëm do të hidhet dritë

mbi kuptimin e koncepteve të kualifikimit, rendit publik, klauzolave përjashtuese e të tjerë,

por do të shpjegohet edhe rëndësia e harmonizimit të këtyre parimeve. Gjithashtu, në këtë

kapitull do të shpjegohet qëndrimi europian për parimet dhe mënyra si janë rregulluar në

instrumentet e Bashkimit Europian. Analiza e dispozitave dhe mangësitë në ligjin shqiptar për

të drejtën ndërkombëtare private do të jepet në një vështrim krahasues.

Në kapitullin e pestë “Normat e konfliktit për detyrimet kontraktore” do të analizojmë

normat e konfliktit për detyrimet kontraktore. Kapitulli do të analizojë dy elementët kryesorë

për zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm që janë autonomia e palëve dhe kriteret lidhëse.

Përkufizimet e kritereve lidhëse sipas konceptit europian dhe reflektimi i tyre në

legjislacionin shqiptar do jenë gjithashtu pjesë e kësaj analize. Një vend të veçantë do të zërë

koncepti i autonomisë së palëve duke përfshirë shtrirjen dhe kufizimet e kësaj autonomie.

Legjislacioni shqiptar ashtu sikurse ai europian ofron një rregullim të veçantë për kontratat e

mbrojtura, të cilat do të analizohen në vështrim krahasues me dispozitat e rregullores së

Bashkimit Europian. Pra, kjo pjesë paraqet një zbërthim krahasimor të dispozitave të ligjit

tonë me rregulloren e BE-së dhe jurisprudencën e Gjykatës së Drejtësisë e Bashkimit

Europian.

Në kapitullin e gjashtë “Normat e konfliktit në detyrimet jashtëkontraktore” do të bëhet një

analizë e detajuar e rregullave që kanë të bëjnë me zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm në




detyrimet jashtëkontraktore. Pasi të shpjegohet përmbajtja e konceptit, edhe për këtë pjesë

rëndësi të veçantë merr shpjegimi i kritereve lidhëse dhe autonomisë së palëve si përjashtim

nga rregulli i përgjithshëm. Analiza krahasuese e dispozitave të ligjit tonë me ato të BE-së na

mundëson vlerësimin e nivelit të harmonizimit të rregullave dhe nevojën për përmirësim.

Punimi mbyllet me disa rekomandime për hartuesit dhe praktikuesit e së drejtës.




METODOLOGJIA

Për të arritur objektivat e synuara me realizimin e kësaj teme janë ndjekur dhe ndërthurur disa

metoda pune:

Metoda e kërkimit doktrinar: punimi është mbështetur kryesisht në kërkime për materiale,

artikuj, raporte, studime, strategji e projekte që lidhen me fushën e të drejtës ndërkombëtare

private, fokusuar në rregullimet që i janë bërë kësaj fushe nga legjislacioni i Bashkimit

Europian ( desk review). Materialet janë mbledhur në biblioteka të pasura në këtë fushë siç

janë biblioteka e Max Plant Institute, biblioteka e Universitetit Saarland, Europa Institute

(Gjermani) si dhe nga biblioteka e Fakultetit të Drejtësisë së Universitetit të Tiranës. Janë

shfrytëzuar gjerësisht burimet elektronike on line, si platforma elektronike JSTOR dhe

EBSCO, si dhe revistat e ndryshme që ofrojnë aksesin online të artikujve dhe botimeve

akademike.

Metoda krahasuese: Zhvillimet më të fundit në BE dhe në rajon janë ndjekur përmes

pjesëmarrjes së vazhdueshme në takimet rajonale për të drejtën ndërkombëtare private. Në

këto takime janë diskutuar vetëm të rejat e fushës dhe kodet e ndryshme që po miratohen në

vendet e rajonit. Zhvillimet në legjislacionin shqiptar, të cilat analizohen edhe në këtë punim

janë bërë pjesë e diskutimeve në këto aktivitete, ku kam shkëmbyer mendime me profesorë të

njohur të kësaj fushe në rajon, si Maja Kostic Mandic (Mal i Zi), Toni Deskoski (Maqedoni),

Zlatan Mekic (Bosnjë dhe Hercegovinë), Slavko Djorjdevic (Serbi), si edhe me profesorë nga

Gjermania dhe vende të tjera europiane, të cilët më kanë ndihmuar të konkludoj në gjetjet e

mëposhtme.

Metoda e analizës së praktikës gjyqësore: Kjo metodë është përdorur për të hedhur dritë mbi

konceptet e parimeve të normave të konfliktit, të interpretuara nga Gjykata e Drejtësisë e

Bashkimit Europian dhe për të kuptuar nëse janë garantuar standardet europiane për

marrëdhëniet me element të huaj në vendin tonë.

Qëllimi i punimit mund të prezantohet i përmbledhur në disa drejtime kryesore duke synuar

t’ju japë përgjigje të argumentuar pyetjeve të mëposhtme:

Cili është kuptimi i të drejtës ndërkombëtare private dhe si ka evoluar ky koncept ?




Pse është i nevojshëm harmonizimi i normave të së drejtës ndërkombëtare private ?

Çfarë kuptohet me Europianizim të së drejtës ndërkombëtare private ? Në çfarë mase

është arritur dhe cilat janë sfidat e këtij procesi ?

Si dhe sa ka ndikuar ky proces në zhvillimin e normave të konfliktit në rajonin e

Ballkanit dhe në vendin tonë ?

Si është realizuar përafrimi i këtyre rregullave në legjislacionin shqiptar dhe çfarë

duhet të dinë zbatuesit e së drejtës ?




LISTA E SHKURTIMEVE

BE - Bashkimi Europian

DNP - E Drejtë Ndërkombëtare Private

LSHDNP – Ligji Shqiptar për të Drejtën Ndërkombëtare Private

EFTA - Shoqata Europiane e Tregtisë së Lirë

GJDBE - Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Europian

KEDNJ - Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut

KEE - Komuniteti Ekonomik Europian

KEÇQ - Komuniteti Europian i Çelikut dhe Qymyrit

OKB - Organizata e Kombeve të Bashkuara

TFBE - Traktati i Funksionimit të Bashkimit Europian

TKE – Traktati i Komunitetit Europian

SHBA - Shtetet e Bashkuara të Amerikës

UNIDROIT - Instituti Ndërkombëtar për Unifikimin e të Drejtës Private

UNCITRAL - Komisioni i Kombeve të Bashkuara në të Drejtën Tregtare Ndërkombëtare




KAPITULLI I

Normat e konfliktit dhe domosdoshmëria për harmonizimin e tyre

E drejta ndërkombëtare private apo normat e konfliktit përfshijnë norma që rregullojnë

aspekte të marrëdhënieve juridike civile me elemente të huaja. Të dy emërtimet 'e drejtë

ndërkombëtare private', apo 'normat e konfliktit' janë cilësuar nga autorët si jo plotësisht të

sakta dhe shpesh çorientuese. Këtë qëndrim ka mbajtur edhe gjyqtari i Gjykatës së Lartë të

Mbretërisë së Bashkuar, Lord Mance, i cili në lidhje me këtë term është shprehur se:

“mosmarrëveshjet fillojnë që në titull”.1

Në disa vende, përfshirë edhe Gjermaninë, e drejta ndërkombëtare private përbëhet nga

(vetëm) ato rregulla që përcaktojnë ligjin e zbatueshëm në marrëdhëniet juridike me elementë

të huaj.2 Në vende të tjera, si për shembull në Angli, e drejta ndërkombëtare private mbulon

edhe çështje të procedurës civile ndërkombëtare ku përfshihet juridiksioni, njohja dhe

ekzekutimi i vendimeve të gjykatave të huaja. Në Belgjikë, Francë dhe Itali, e drejta

ndërkombëtare private (droit international privé, diritto internazionale privato) përfshin të

gjitha aspektet e lartpërmendura, pra zgjedhjen e ligjit, juridiksionin, njohjen, zbatimin e

vendimeve, si dhe ligjin e kombësisë, shtetësisë edhe rregullat që rregullojnë gjendjen e të

huajve.3

Ka vende që nuk e përdorin termin e drejtë ndërkombëtare private. Në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës (SHBA) gjykatat dhe studiuesit përdorin termin 'konflikt i ligjeve' kur flasin për

fushën e së drejtës që ka të bëjë me juridiksionin, zgjedhjen e ligjit, njohjen dhe zbatimin e

vendimeve të huaja.4 Ky fakt mund të cilësohet edhe si 'ironi' e historisë pasi termi e drejtë

ndërkombëtare private u përdor për herë të parë në SHBA, ku gjyqtari amerikan dhe

studiuesi, Joseph Story shkroi në komentet e tij për konfliktin e ligjeve se: "kjo degë e së

drejtës mund të emërtohet 'e drejtë ndërkombëtare private' ”.5

Mungesa e një emërtimi të qartë për këtë fushë të së drejtës vihet re edhe në nivelin e

Bashkimit Europian (BE). Neni 81 (2) (c) i Traktati për Funksionimin e Bashkimit Europian

1Jonathan Mance. ‘The future of private international law’ (2005). fq 185. 2Neni 3 i Kodit Civil Gjerman (Einführungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuche of 21 September 1994, BGBl. I 2494,

ndryshuar EGBGB). 3 Ligji Francez “Për të huajt” (Condition des étrangers, Fremdenrecht)) (Dominique Bureau and Horatia Muir Watt, Droit international privé, vol 1 (Presses Universitaires de France 2010) fq 1. 4 Peter Hay, Patrick J Borchers dhe Symeon C Symeonides, Conflict of Laws. 5th edn, West. (2010) fq 1. 5 Joseph Story, Commentaries on the Conflict of Laws, (Billard 1834) fq 9.




(TFBE), i referohet termit 'konflikt i ligjeve' për të përcaktuar kompetencën e organeve të BE-

së për të miratuar masa koordinuese në çështje civile me natyrë ndërkufitare.

Megjithatë, sipas nenit 81 (2) (a) dhe (c) 6 të TFBE-së në kompetencë të BE-së paralelisht me

'konfliktin e ligjeve', përfshihet juridiksioni, njohja dhe zbatimi i vendimeve të huaja.

Konflikti i ligjeve brenda kuptimit të nenit 81 (2) (c) të TFBE-së është i kufizuar në rregullat

që përcaktojnë ligjin e zbatueshëm dhe kjo mënyrë korrespondon me nocionin e ngushtë

gjerman të së drejtës ndërkombëtare private. Në të kundërt, në doktrinën mbi ligjin e BE-së

termi 'konflikti i ligjeve' zakonisht nuk është shumë i përdorshëm, ndërkohë që traktatet

kryesore më shpesh i referohen të 'drejtës ndërkombëtare private' kur përshkruajnë aktivitetet

ligjvënëse të BE-së në fushën e juridiksionit, zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm, njohjes dhe

ekzekutimit të vendimeve.

Të gjitha vendet kanë rregullat e tyre të së drejtës private, të cilat rregullojnë aspekte të

ndryshme të marrëdhënieve midis privatëve, qofshin këto marrëdhënie familjare, pronësore

apo biznesi (kontraktore). Këto ligje ndryshojnë nga njëri vend në tjetrin, megjithatë ky fakt

nuk pengon individët apo subjektet e së drejtës të ndërveprojnë me njeri tjetrin dhe të krijojnë

marrëdhënie të ndryshme kontraktuale apo familjare. Mobiliteti i vazhdueshëm dhe

marrëdhëniet që krijojnë individët përtej një territori të caktuar përbëjnë arsyen e ekzistencës

së rregullave të së drejtës ndërkombëtare private.7 Ndërkohë që thelbi i tyre lidhet me

dhënien e përgjigjeve për tre pyetjeve kryesore. Pyetja e parë që ngrihet natyrshëm është se

cila është gjykata kompetente për ta dëgjuar çështjen, dhe pasi i është dhënë përgjigje pyetjes

së parë atëherë lind pyetja se cili ligj do të zbatohet dhe së fundmi pasi janë përcaktuar këto të

dyja dhe vendimi është dhënë, këto rregulla na tregojnë mënyrën e njohjes dhe të ekzekutimit

të këtij vendimi.

Nga ky këndvështrim rregullat e së drejtës ndërkombëtare private mund të konsiderohen më

shumë si rregulla procedurale, pra që mbulojnë aspektet procedurale të gjykimit dhe nuk kanë

të bëjnë me meritën (thelbin) e tij. Nga ana tjetër, brenda vetë rregullave të së drejtës

ndërkombëtare private janë të dallueshme rregullat që përcaktojnë ligjin e zbatueshëm që në

6 Neni 81 (ish neni 65 TKE) në paragrafin e 2 parashikon se Parlamenti Europian dhe Këshilli duke vepruar sipas procedurës

së zakonshme ligjvënese miratojnë masa sidomos kur është e nevojshme për funksionimin e duhur të tregut të brendshëm me

qëllim sigurimin e (a) njohjes dhe zbatimit të ndërsjelltë midis Shteteve Anëtare të aktgjykimeve dhe të vendimeve të

çështjeve gjyqësore; (c) përpuethshmërinë e rregullave të zbatueshme në Shtetet Anëtare lidhur me përplasjen e

legjislacioneve dhe juridiksioneve. Version i Konsoliduar i Traktatateve të Bashkimit Europian dhe Karta e të Drejtave

Themelore e Bashkimit Europian , botimi shqip SMEI II dhe GIZ. 7 Michael Bogdan, ‘Concise Introduction to EU Private International Law’, Botimi 2, (2012) fq 31.




fakt janë më shumë aspekte të konfliktit të ligjeve dhe të substancës, ndërkohë që dy të tjerat

janë të lidhura kryesisht me aspekte të procedurës gjyqësore.

Ky sfond lë të kuptohet se nocioni i 'të drejtës ndërkombëtare private' nuk është shumë i qartë

dhe nuk gëzon njohje globale, pasi në fakt kjo fushë e së drejtës nuk është as ndërkombëtare

dhe as private në karakter dhe konflikti është thjesht simbolik8. Prapashtesa ndërkombëtare

lidhet me faktin se marrëdhënia që ato rregullojnë është multi-shtetërore, pra përfshin më

shumë së një shtet, por ndërkohë norma vetë nuk është aspak ndërkombëtare pasi nuk buron

nga një organizëm supa-nacional. Përkundrazi, normat e së drejtës ndërkombëtare private

janë qartësisht norma të brendshme dhe në pak raste mund të zëvendësohen nga akte

ndërkombëtare.

Ndërkombëtarizimi lidhet edhe me një aspekt tjetër për të cilin Mancini dhe Savigni kanë

shkruar shumë gjatë shekullit të 19-të. Sipas tyre ligjvënësit e brendshëm marrin një rol të

veçantë pasi ato miratojnë norma ndërkombëtare pa qenë vetë një organizëm ndërkombëtar9.

Për pasojë ato duhet të kenë parasysh elementet e mëposhtme kur hartojnë këto rregulla: Së

pari ato duhet të synojnë harmoninë dhe uniformitetin; së dyti të veprojnë në mënyrë jo

egoiste dhe të paanshme; së treti të trajtojnë në mënyrë të drejtë raportin mes ligjit të huaj dhe

atij vendas, si edhe raportin mes palëve vendase apo të huaja; së katërti të zbatojnë rregulla të

zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm që janë mjaftueshëm të pëlqyeshme për tu pranuar edhe nga

vendet e tjera, pra që kërkojnë konsensus ndërkombëtar10.

Ndërkohë që termi private lidhet me ndarjen që ekziston midis publikes dhe privates,

rrjedhimisht këto rregulla kanë të bëjnë vetëm me interesat e subjektit privat dhe nuk

implikojnë interesa shtetëror. Por, duke qenë se këto rregulla lidhen me konflikte multi-

shtetërore pra përfshijnë më shumë se një sistem ligjor, përfshirja shtetërore nuk është thjesht

një konstatim. Konflikti lidhet me faktin se secili nga këto sisteme ligjore përmban rregulla

që në një mënyrë apo një tjetër, me qëllim apo pa qëllim orientojnë zbatimin e ligjeve të

brendshme. Konflikti qëndron pikërisht në këtë dëshirë për ta çuar zgjidhjen nga një sistem

tek një sistem tjetër ligjor. Pikërisht këto dilema dhe problematika që lidhen me natyrën e

normave të konfliktit, shpjegojnë dhe arsyen pse Savigni në Europë dhe Joseph Story në

8 K Lipstein, ‘Principle of Conflict of Laws National and International’, Maritinus, Nijhoff Publishers, The Hague, (1981), fq

1. 9 Catherine Delforge, ‘La formation des contrats sous un angle dynamique - Réflexions comparatives, in Le Processus de

Formation du Contrat: Contributions Comparatives et Interdisciplinaires à l'harmonisation du Droit Européen’. ( 2002). fq

139. 10 Symeons. ‘Codifying Choice of Law Around the World - An International Comparative Analysis’.Oxford University

Press. (2014). fq. 291.




Amerikë mbanin të njëjtin qëndrim për qëllimin dhe trajtimin e të drejtës ndërkombëtare

private duke theksuar që qëllimi suprem i tyre është uniformiteti në vendimet për zgjedhjen e

ligjit pavarësisht se ku ndodh konflikti .11 Pra përveç misionit për të garantuar drejtësi dhe

parashikueshmëri për palët, në raport me ligjin apo gjykatën e përzgjedhur, rregullat e së

drejtës ndërkombëtare private janë krijuar edhe për një mision tjetër që është ai i

harmonizimit të vendimeve të gjykatave. Ky qëllim është theksuar për herë të parë nga

Savinji, sipas të cilit vendimet e harmonizuara krijonin kushte për dhënien e zgjidhjeve të

njëjta për probleme të njëjta të së drejtës private. Në fakt qëllimi i dytë duket paksa utopik,

megjithatë ai nuk është një guaskë bosh, zbatimi i ligjit të huaj apo njohja dhe ekzekutimi i

vendimit të gjykatës së huaj ndihmon artikulimin e këtij qëllimi. Nuk duhet harruar që

rregullat e së drejtës ndërkombëtare private janë në favor të shtetit të gjykatës pasi atij i

intereson të ketë stabilitet në marrëdhëniet ndërkufitare12.

Pavarësisht mungesës së konsensusit, ajo që pranohet sot praktikisht dhe teorikisht është se e

drejta ndërkombëtare private përfshin dy nën-fusha të ndryshme: 'zgjedhja e ligjit' dhe

'procedura civile ndërkombëtare'.

Zgjedhja e ligjit përcakton se cili ligj do të zbatohet në marrëdhëniet juridike me elemente të

huaj. Procedura civile ndërkombëtare përcakton se cila gjykatë kombëtare është kompetente

për gjykimin e një mosmarrëveshje (juridiksioni) dhe cilat janë kriteret për njohjen dhe

ekzekutimin e një vendimi të huaj. Pjesë e procedurës civile janë edhe detajet e çështjes.13 Në

rastin, ku të huajt janë subjekte të procesit civil apo familjar, procedura civile ndërkombëtare

parashikon rregulla për pozitën e tyre para gjykatës, prodhimin e dokumenteve, sigurimin e

provave jashtë vendit (dëshmi etj), si dhe bashkëpunimin me autoritetet e huaja. Të dyja

nënfushat i shërbejnë një qëllimi që është garantimi i të drejtës, duke u përballur me të njëjtën

sfidë: sa i drejtë është ligji që garanton të drejtën. Kështu harmonizimi apo për të shkuar më

tej unifikimi është mjeti më i mirë për të shmangur çdo diskutim mbi drejtësinë e ligjit që

garanton të drejtën e shprehur tashmë edhe në një vendim gjyqësor. Ky punim do të kufizohet

vetëm tek normat e konfliktit apo rregullat e zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm. Çështjet e

procedurës civile ndërkombëtare do të jenë në funksion të analizës për rregullat e ligjit të

zbatueshëm.

11 Ibid. fq 42. 12 L.R. Kiestra, ‘The Impact of the European Convention on Human Rights on Private International Law’ (2014). fq 24. 13Andrew Stilton, ‘Sale of Shares and Businesses: Law, Practice & Agreements’. 2d ed. (2006), fq 133.




1.1 Evoluimi i konceptit “përcaktimi i ligjit të zbatueshëm” si shtylla bazë e të drejtës

ndërkombëtare private sipas tre qasjeve kryesore filozofike

Shtylla tradicionale dhe bazë e së drejtës ndërkombëtare private është zgjedhja/përcaktimi i

ligjit të zbatueshëm. Qëllimi, kuptueshmëria dhe parimet e rregullave që përcaktojnë ligjin e

zbatueshëm janë pikat kyçe të debateve në këtë fushë. Koncepti modern i

zgjedhjes/përcaktimit të ligjit të zbatueshëm është konsoliduar gjatë debateve shekullore dhe

përfshihet në pothuajse të gjitha traktatet ndërkombëtare, rregulloret europiane dhe në vendet

që njohin konceptin e së drejtës ndërkombëtare private. Ky koncept karakterizohet nga tre

qasje të ndryshme filozofike: kozmopolite, përzgjedhëse (selektive) dhe multilaterale.14

1.1.1 Qasja kozmopolite e zgjedhjes/përcaktimit së ligjit të zbatueshëm

Tipari i parë që ka karakterizuar sistemin modern të së drejtës ndërkombëtare private lidhur

me zgjedhjen/përcaktimin e ligjit të zbatueshëm, është mungesa e kërkesës që gjykatat të

zbatojnë vetëm lex fori në çështjet me elemente të huaja. Në përputhje me qasjen

kozmopolite gjykatat lejohen të zbatojnë edhe ligje të shteteve të tjera.

Fillimisht çështjet me elemente të huaj zgjidheshin duke përdorur vetëm lex fori.15 Që nga

lulëzimi i qytet-shteteve greke, momenti kur ato filluan të angazhoheshin në tregti me njëri-

tjetrin, gjykatat ndesheshin gjithnjë e më shpesh me mosmarrëveshjet që përfshinin anëtarët e

qytet-shteteve të ndryshme. Për zgjidhjen e këtyre mosmarrëveshjeve grekët zhvilluan disa

strategji, mes të cilave përfundimin e traktateve midis qytet-shteteve dhe krijimin e gjykatave

speciale për çështjet tregtare dhe detare. Megjithatë, për shkak të unitetit të ligjit grek, ligji i

zbatueshëm ishte lex fori, pra ligji i vendit në të cilin ngrihej padia.

Zbatimi i ligjit të gjykatës ishte strategjia dominuese për transaksionet ndërkufitare edhe në

Angli. Gjykatat e zakonshme angleze, përveç gjykatave tregtare dhe detare të cilat kishin

kriteret e tyre të veçanta në zgjidhjen e çështjeve ndërkombëtare, refuzonin të aplikonin ligjin

e një vendi tjetër. Arsyeja për këtë praktikë ishte procedurale, më tepër se sa doktrinare. Sipas

rregullave të procedurës civile angleze një çështje duhet të paraqitej në juridiksionin e vendit

ku ka ndodhur veprimi.16 Rrjedhimisht, një çështje mund të ngrihej në gjykatë vetëm nëse

14 J. Blom ‘Public Policy in Private International Law and Its Evolution in Time’ (2003) fq 50. 15 Michael Wilderspin and Xavier Lewis, ‘Les relations entre le droit communautaire et les règles de conflits de lois des Etats

membres. (2002) fq 290. 16 Jürgen Basedow, ‘The Law of Open Societies – Private Ordering and Public Regulation of International Relations’ (2013) fq 360.




veprimi ishte kryer në Angli dhe do të zbatoheshin rregullat common law. Fillimisht, gjykatat

angleze i zbatonin në mënyrë strikte këto rregulla procedurale dhe çështjet në të cilat veprimi

kishte ndodhur në një shtet të huaj, shpalleshin të papranueshme nga gjykata, për mungesë

juridiksioni, pavarësisht nëse palët ishin shtetas të huaj apo anglez. Por, pas një periudhe

kohore, gjykatat angleze e perceptuan si të padrejtë mohimin e juridiksionit në këto raste.

Gjykatat në rast se gjenin pika lidhje i deklaronin territoret e huaja si territoret e tyre dhe për

pasojë i shqyrtonin çështjet dhe merrnin vendime për to (common law).17Kundërshtimet e

ngritura nga palët për këtë praktikë u hodhën poshtë nga gjykata pasi ajo e vuri theksin në

faktin se ligji e kishte krijuar këtë ‘sajesë’ në ‘mbështetje të drejtësisë’.18

Sistemi modern me qasje kozmopolite i zgjedhjes së ligjit, e ka origjinën në shekullin e 12-të.

Në atë kohë, studiuesit italianë u përballën me problemet që dolën nga bashkë-ekzistenca e

ligjeve të ndryshme lokale në qytet-shtetet e Italisë Veriore. Në ato kohë zgjidhja e pranuar

ishte se do të zbatohej ligji i njërit prej shteteve të përfshira në mosmarrëveshje.

Duke i lejuar dhe njëkohësisht kërkuar gjykatave të zbatojnë ligjin e një qytet-shteti tjetër,

autorët italianë si dhe pasardhësit e tyre francezë dhe holandezë konsoliduan qasjen

kozmopolite të zbatimit të ligjit, ku si kriter lidhje, pavarësisht se jo mirëfilltazi i tillë,

përcaktohej lex causae. Ky kriter i ka mbijetuar kundërshtimeve akademike, veçanërisht atij

të Karl Georg von Wachter (Wächter, Carl Georg von). Në disa artikuj të publikuar në vitet

1841 dhe 1842, Wachter argumentonte se kjo qasje nuk do të kishte sukses në zhvillimin e

zgjidhjes së qëndrueshme dhe përgjithësisht të pranuar për problemet e transaksioneve

ndërkufitare dhe propozonte aplikimin e ligjit të vendit, lex fori në të shumtën e rasteve.

Ndikimi i shkrimeve të tij, megjithatë, ishte i kufizuar pasi teoria e tij në realitet pati shumë

pak ndjekës.19

Fakti se teoria e aplikimit të lex fori, të Wachter nuk gjeti zbatim gjatë shekullit të 19-të nuk

do të thotë se ai nuk kishte ndikim në zhvillimin e teorisë së zgjedhjes së ligjit. Përkundrazi,

idetë e tij pësuan ringjallje të konsiderueshme gjatë shekullit të 20-të.20 Pasi gjeti zbatim

kriteri lex causae, krijoi përshtypjen e një kriteri “arbitrar” dhe disa autorë, veçanërisht Albert

A Ehrenzweig (Ehrenzweig, Albert A) i kërkoi gjykatave të aplikonin dhe interpretonin vetëm

ligjin vendas. Bazuar në të njëjtat argumente Brainerd Currie (Currie, Brainerd) favorizoi

17 Lea Brilmayer, ‘Rights, Fairness, and Choice of Law’ (1989) fq 98. 18 Michael Bogdan, Supra note nr.7. fq 35 19 Brainerd Currie, Selected Essays on the Conflict of Laws (Duke University Press 1965) fq 429. 20 American Law Institute, Restatement of the Law, First: Conflict of Laws, St. Paul (1934) fq 340.




aplikimin e ligjit të gjykatës edhe pse në analizat e tij qeveritare, interesi për aplikimin e lex

fori nuk përkrahej shprehimisht.21 Gjithsesi në ditët e sotme, kriteri lidhës lex fori nuk është

gjerësisht i përdorshëm në praktikë.

1.1.2 Qasja përzgjedhëse (selektive) e zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm

Tipari i dytë që ka karakterizuar sistemin e zgjedhjes së ligjit është kërkesa ndaj gjykatave për

të aplikuar ligjin e gjykatës ose ligjin e një shteti të huaj kur gjykon çështje me elemente të

huaj. Rrjedhimisht, ky sistem modern i zgjedhjes së ligjit është një sistem përzgjedhës dhe jo

subsidiar (përplotësues). Kjo qasje evidentohet gjatë gjithë historisë dhe veçanërisht në kohët

romake. Fillesat i pati në momentin kur romakët u përfshinë në tregti ndërkombëtare, tregti e

cila solli një rritje të madhe të numrit të mosmarrëveshjeve me element të huaj. Për të

adresuar këto mosmarrëveshje romakët krijuan një institucion me kompetencë zgjidhjen e

çështjeve që përfshinin qytetarët jo-romakë, praetor peregrinus.22

Përgjithësisht, çështjet ndërkombëtare private zgjidheshin bazuar në rregulloren ad hoc të

hartuar vetëm për transaksionet ndërshtetërore të bazuar në parimin e mirëbesimit. Këto

rregulla gradualisht u zhvilluan si një fushë e ndarë dhe specifike normash, e quajtur ius

gentium, e cila aplikohej vetëm për mosmarrëveshjet private ndërkombëtare dhe ishte e ndarë

nga e drejta civile, ius civile, që rregullonte mosmarrëveshjet mes qytetarëve romakë.

Ky rregullim i krijuar nga praetor peregrinus përfundoi së ekzistuari kur ius gentium u

inkorporua në ius civile dhe kodifikua në Corpus Juris Justinianus. Gjithsesi, në shekujt e

mëvonshëm pati një ringjallje të gjykatave tregtare dhe detare angleze. Këto gjykata të cilat

ekzistuan paralelisht me gjykatat që ishin të orientuara drejt kriterit lidhës lex causae,

refuzonin të aplikonin common law. Në vend të ligjit vendas, ato referoheshin në praetor

peregrinus-it romak dhe u angazhuan në zhvillimin ad hoc të një grupi rregullash

substanciale, të hartuara në veçanti për çështjet tregtare dhe detare. Këto rregulla më vonë u

bënë të njohura si ligji tregtar dhe ligji detar, i parashikuar në shumë burime historike,

gjeografike, i cili u duk se po shkonte drejt një aplikimi universal.23 Gjithsesi edhe këto patën

21 Jürgen Basedow, ‘The Law of Open Societies – Private Ordering and Public Regulation of International Relations’ (2013)

360 Rec. des Cours 1, fq 164. 22 Horatia Muir Watt, ‘Private International Law’ in Jan Smits (ed), Elgar Encyclopedia of Comparative Law (2012) fq 701. 23 Giesela Rühl, ‘Methods and Approaches in Choice of Law: An Economic Perspective’ (2006) fq 24.




të njëjtin fat si edhe ius gentium, u absorbuan nga ligji anglez dhe u bënë pjesë e pandashme e

common law.

Sistemi modern i zgjedhjes së ligjit është i bazuar në metodën përzgjedhëse e cila rikthehet në

metodën e zhvilluar nga studiuesit italianë të shekullit të 12-të (Unilaterizmi). Kur u përballën

me pyetjen se si mund ti zgjidhnin mosmarrëveshjet midis anëtarëve të qytet-shteteve të

ndryshme, ato nuk zhvilluan ndonjë grupim të veçantë rregullash ashtu siç bënë romakët, por

aplikonin ligjin e njërit prej qytet-shteteve dhe zgjidhnin midis ligjeve ekzistuese në vend të

që krijonin një përzierje të tyre. Në praktikë, kjo metodë e përzgjedhjes së ligjit të

zbatueshëm nga ligjet ekzistuese ka mbizotëruar deri në ditët e sotme. Edhe Friedrich Carl

von Savigni, i cili kritikonte qasjen e zgjedhjes unilaterale të ligjit, pranonte pa kushte faktin

që mosmarrëveshjet ndërkombëtare duhet të zgjidhen duke aplikuar ligjet e njërit prej

shteteve të përfshira në marrëveshjen private.24

Gjithsesi, qasja subsidiare formoi bazat për disa, nga shumë qasjet e rëndësishme amerikane

në zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm në shekullin e 20-të, veçanërisht qasja e “ligjit më të mirë”

nga Friedrich K Juenger’-s. Junger sugjeronte që gjykatat nuk duhet të zgjidhnin mes

aplikimit të ligjeve ekzistuese por të përpiqen të aplikojnë ligjin më të mirë.

Duke argumentuar se ligjet kombëtare nuk janë të përshtatshme për zgjidhjen e konflikteve

private ndërkombëtare, ai iu jepte gjykatave të drejtën të hartonin rregulla të reja ad hoc të

hartuara për çështje ndërkombëtare. Ata të gjithë i promovonin në shkallë të ndryshme dhe

bazuar në udhëzime të ndryshme rregullat e reja për çështjet ndërkombëtare.25

Shkrimet e Juenger’s, u përkrahën dhe u zhvilluan nga disa autorë amerikanë, në veçanti nga

Luther M McDougal, Arthur T von Mehren dhe Donald T Trautmann dhe në Europë nga

Ernst Steindorff. Gjithsesi në Europë nuk konsiderohet si një qasje relevante, qasja e

përzgjedhjes së ligjit të zbatueshëm.

1.1.3 Qasja multilaterale e zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm

Tipari i tretë që karakterizon sistemin modern të zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm është

zbatimi i përzgjedhjes së ligjeve dhe kritereve lidhëse për të përcaktuar ligjin e zbatueshëm.

Kjo nënkupton krijimin e marrëdhënieve juridike bazuar në rregullat ligjore që përcaktojnë

24 Gerhard Kegel, ‘Introduction’ (Chapter 1) and ‘Fundamental Approaches’ (Chapter 3) in International Encyclopedia of

Comparative Law, vol 8 (Private International Law) (1986) fq 31. 25 Ralf Michaels, ‘The New European Choice-of-Law Revolution’ (2008) fq 82.




kriteret e lidhjes dhe kjo metodë njihet si metoda multilaterale e përzgjedhjes së ligjit. Në

përcaktimin e ligjit të zbatueshëm, nuk gjen përdorim metoda unilateriste që e realizonte

përzgjedhjen bazuar në lex fori. Gjithsesi, kjo metodë ka luajtur një rol të madh në historinë e

përzgjedhjes së ligjit dhe vazhdon të ketë influencë. Kur referohet pyetja se cili ligj i qytet-

shteteve do të gjej aplikim në çështjen konkrete, ato vendosin bazuar në qëllimin e ligjit. Ato i

ndajnë parashikimet përkatëse në dy kategori thelbësore, personale dhe territoriale. Rregullat

që konsiderohen personale aplikohen në çështjet që kanë të bëjnë me qytetarët e qytet-shtetit,

pavarësisht vendndodhjes së tyre, ndërkohë që rregullat që konsiderohen territoriale janë të

aplikueshme për gjithsecilin, vendas ose të huaj, që ka vendqëndrimin e zakonshëm brenda

territorit të qytet-shtetit përkatës. Për të përcaktuar se cili ligj vendas do të përfshihet në

secilën kategori, autorët Italian, Francez dhe pasuesit Hollandez fillimisht bazoheshin në

parashikimet specifike të rregullave. Më vonë, ato e bazuan klasifikimin e tyre në qëllimin e

prezumuar ose të qartë ligjor. Gjithsesi, pavarësisht kriterit që përdornin për përcaktimin e

ligjit të zbatueshëm, ato dështuan të gjenin një zgjidhje të pranuar përgjithësisht për çështjet

ndërkombëtare private.26

Në vitin 1841 Carl Georg von Wächter (Wächter, Carl Georg von) e kundërshtoi këtë teori

dhe ishte autori që i shtroi rrugën Savigny, i cili konsiderohet si themeluesi i metodës

mulaterale. Në një vijë më frymën e shekullit të 19-të, Savigni e konsideronte të drejtën

private si një produkt të shoqërisë civile më shumë së sa një nënbashkësi e ligjeve të shtetit që

shprehin edhe fuqinë e tij. Përcaktimi i ligjit të zbatueshëm mund të mos evidentohet nga

ligjet vendase por rrjedh nga marrëdhënia juridike.27

Duke qenë se ligjet e së drejtës private nuk janë pjesë të rendit publik, shprehje e fuqisë së

shtetit dhe as shprehje e vullnetit individual të njerëzve, konflikti mes ligjeve nuk prezantohet

nga Savigni, si një konflikt mes shteteve sovrane dhe as si konflikt mes vullnetit individual

dhe shprehjes së lirisë. Ligji i zbatueshëm duhet të identifikohet nga klasifikimi i

marrëdhënieve ligjore në disa kategori dhe lidhja e këtyre kategorive me rendin ligjor nga

faktorët lidhës si vendqëndrimi i zakonshëm, vendndodhja, vendi i themelimit, vendi i

transaksioneve etj.28

26Horatia Muir Watt, ‘Private International Law’ in Jan Smits (ed), Elgar Encyclopedia of Comparative Law (2012) fq 705. 27 Symeons, Supra note nr.10, fq 40. 28 Basedow, Supra note nr.16, fq 355.




1.2 Qëllimi i së drejtës ndërkombëtare private

Qëllimi i së drejtës ndërkombëtare private vazhdon të jetë një çështje e debatuar edhe në ditët

e sotme. Dy janë argumentet më të dalluar: së pari, nëse çështja e zgjedhjes së ligjit të zbatuar

mbron kryesisht interesa individuale (private) apo shtetërore (publike) dhe së dyti, nëse

zgjedhja e ligjit bën drejtësi në nivel të zgjedhjes së ligjit (procedurale), apo ka të bëjë me të

drejta themelore (substanciale). Dy janë shkollat kryesore që i japin përgjigje këtyre pyetjeve.

Për sa i përket shkollës klasike të mendimit e cila mbizotëron në Europë dhe në shumë

regjime kombëtare, zgjedhja e ligjit i shërben zgjidhjes së konfliktit mes palëve private dhe

ka si qëllim zgjidhjen e konflikteve të mundshme të drejtësisë, veçanërisht krijimin e

uniformitetit ndërkombëtar dhe sigurisë juridike. Bazuar në diskutimet e shumë shkollave

politike të mendimit në SHBA, mbizotëron teza që zgjedhja e ligjit i shërben zgjidhjes së

konfliktit mes shteteve dhe ka si qëllim drejtësinë thelbësore (materiale).

1.2.1 Shkolla klasike e mendimit

Shkolla klasike e mendimit mund të gjurmohet që në shkrimet e Savigni, i cili ishte

themeluesi i mirënjohur i metodës multilaterale të zgjedhjes së ligjit. Ashtu siç është cituar

më lart, ai e konsideronte të drejtën private si një shprehje të shoqërisë civile dhe individëve

më shumë se sa një shprehje të shteteve. Ai zhvilloi idenë se çdo marrëdhënie juridike duhet

të ketë vendin (pozicionin) e saj dhe i takonte “zgjedhjes së ligjit” ta përcaktonte këtë.

Kërkesa për garantimin e pozicionit të marrëdhënieve ligjore kishte si qëllim garantimin e

uniformitetit ndërkombëtar të vendimeve gjyqësore duke siguruar që ‘të njëjtat fakte (e njëjta

çështje gjyqësore) të presë të njëjtin vendim, pavarësisht se në cilin shtet do të shqyrtohet’.29

Por, fatkeqësisht Savigni nuk bëri përpjekje për të shpjeguar në detaje mënyrën se si do të

përcaktohej ky pozicion në marrëdhëniet juridike, pavarësisht se ai sugjeroi disa rregulla për

zgjedhjen e ligjit për kontratat dhe deliktet. Ai heshti për sa u përket faktorëve konkret që

duhet të merreshin në konsideratë.

Gjithsesi, Savigni e bëri të qartë se aspekti territorial, ashtu si siguria dhe parashikueshmëria

juridike kanë një rol shumë të rëndësishëm. Në këtë mënyrë ai krijoi shkollën klasike të

29 Friedrich Carl von Savigny, System des heutigen römischen Rechts, vol 8 (1849) 27; translated by W Guthrie, Private

International Law; A treatise on the conflict of laws and the limits of their operation in respect of place and time (1869) fq

27.




zgjedhjes së ligjit, që fokusohet në atë që më vonë u emërtua nga autorët amerikanë si

‘konflikti juridik’.

Në ditët e sotme idetë e Savigni-së formojnë bazën e shumicës së sistemeve moderne të

zgjedhjes së ligjit, ku përfshihet në veçanti sistemi i Bashkimit Europian. Në fakt, ekziston

një marrëveshje e gjerë që ligji i zbatueshëm duhet të përcaktohet bazuar në evidentimin e

ligjit me lidhjet më të ngushta, e cila pasqyron kërkimin e Savigni-së për përcaktimin e

pozicionit të marrëdhënies ligjore.30

Për më tepër, ekziston ideja e përgjithshme se procesi i zgjedhjes së ligjit ka dështuar të

sigurojë harmonizimin ndërkombëtar të vendimeve ashtu si edhe sigurinë dhe

parashikueshmërinë.

Bazuar në recitalin (6) të Rregulloreve Roma I31 dhe II32, për funksionimin e mirë të tregut të

brendshëm evidentohet nevoja për përmirësimin e rezultateve të proceseve gjyqësore, për

garantimin e sigurisë për ligjin e zbatueshëm dhe për lëvizshmërinë e lirë të gjykimeve. Për të

arritur këtë qëllim për sa u përket rregullave të konfliktit të ligjeve, shtetet anëtare duhet të

hartojnë ligje kombëtare me përmbajtje të njëjtë ku përcaktojnë një ligj të vetëm të

zbatueshëm, pavarësisht vendit në të cilin është ngritur padia. Së fundmi, është pranuar

gjerësisht se përmbajtja dhe zbatimi i ligjeve të së drejtës private vendase nuk duhet të merren

në konsideratë në përcaktimin e ligjit të zbatueshëm.33

Fakti që sistemet moderne të zgjedhjes së ligjit dhe sistemi Europian i zgjedhjes së ligjit, janë

të bazuara veçanërisht në idetë e Savigni-së, nuk do të thotë se teoritë e zgjedhjes së ligjit nuk

kanë përparuar që nga shekulli i 19-të. Në fakt, hartimi i rregullave për zgjedhjen e ligjit dhe

faktorët lidhës kanë pësuar ndryshime të mëdha nën ndikimin e autorëve modern amerikanë.

P.sh parimi i autonomisë së palëve, i cili i lejon palët të zgjedhin ligjin e zbatueshëm luan një

30 Shih nenin 4(3) të Rregullores Roma I , nenin 4(3) të Rregullores Roma II, § 1 of the Austrian Federal Code on Private

International Law (Bundesgesetz über das internationale Privatrecht of 15 June 1978, BGBl. No 304/1978, as amended), art

15 of the Swiss Private International Law Act (Bundesgesetz über das Internationale Privatrecht of 18 December 1987, 1988

BBl I 5, as amended), arts 41 and 46 of the EGBGB. 31Regulation (EC) No 593/2008 of the European Parliament and of the Council of 17 June 2008 on the law applicable to

contractual obligations (Rome I). 32Regulation (EC) No 864/2007 of the European Parliament and of the Council of 11 July 2007 on the law applicable to non- contractual obligations (Rome II). 33James J. Fawcett, Janeen M Carruthers. Choice of law — Jurisdictional and choice of court agreements (2008).fq. 10.




rol të rëndësishëm në ditët e sotme, parim i cili ishte i përjashtuar në mënyrë strikte në

konceptin e Savigni-së për zgjedhjen e ligjit.34

Gjithashtu, për fusha të veçanta si p.sh mbrojtja e konsumatorëve, punonjësve, të cilët

konsiderohen palët ‘e dobëta’ luajnë një rol shumë të rëndësishëm në hartimin e rregullave

për zgjedhjen e ligjit.35 Gjithsesi duke filluar që nga shekulli i 19-të, deri në ditët e sotme

teoria ‘europiane’ e zgjedhjes së ligjit vazhdon të ketë besimin e fortë se zgjedhja e ligjit

zgjidh konfliktet midis individëve privatë dhe ka si qëllim më shumë zgjidhjen e aspektit

procedural të konfliktit sesa drejtësinë materiale.

1.2.2 Shkolla politike e mendimit

Shkolla e dytë e mendimit, që shtjellon qëllimin e zgjedhjes së ligjit, i ka rrënjët në SHBA-në

e shekullit të 20-të dhe është zhvilluar gjatë ‘revolucionit amerikan të zgjedhjes së ligjit’.

Saktësisht, e ashtuquajtura shkolla ‘politike e zgjedhjes së ligjit’, nuk fokusohet në

përcaktimin e marrëdhënieve juridike sipas rendit të duhur ligjor, por në arritjen e rezultateve

më të përshtatshme në raste individuale dhe në realizimin e drejtësisë materiale.

Baza për këtë propozim është një qasje alternative e të drejtës private. Në ndryshim nga

shkolla klasike e mendimit, shkolla politike nuk e shikon ligjin e së drejtës private si një zonë

neutrale, jopolitike, të lirë nga interesat shtetërore dhe funksionet shoqërore. Nën influencën e

realizmit ligjor amerikan, theksohet aspekti social si ai që udhëheq shtetet në realizimin e

interesave dhe qëllimeve të tyre. Me zgjedhjen e ligjit, e drejta private nënkupton se

konfliktet midis rendeve të ndryshme ligjore konceptohen si konflikte ndërmjet shteteve të

ndryshme dhe interesave të tyre. Thelbi është evidentimi i rendit ligjor për të cilin ka më

shumë interes për sa i përket aplikimit të së drejtës materiale.

Sipas Lea Brilmayer: “teza kryesore e qasjeve moderne për zgjedhjen e ligjit është se hartimi

i ligjeve është një aktivitet ‘instrumental’. Legjislatorët ose gjyqtarët e sistemit common law, i

hartojnë normat me synim arritjen e disa qëllimeve sociale dhe zgjedhja e ligjit duhet ta

reflektojë këtë më shumë se çdo fushë tjetër e ligjit. Në përcaktimin se cili ligj i veçantë duhet

të aplikohet në një çështje ndërkombëtare, gjyqtari duhet të analizojë qëllimet e nënvizuara në

34 Basedow, Supra note nr.16, fq. 360. 35Giesela Rühl, ‘The Protection of Weaker Parties in the Private International Law of the European Union: A Portrait of

Inconsistency and Conceptual Truancy’ (2014) fq. 10.




rregullat ligjore konkurrente. Cilat janë përfitimet, për arritjen e të cilave janë hartuar

rregullat dhe cilat janë problematikat që ato kanë dashur të shmangin ?36

Shkolla politike e mendimit, në përcaktimin e ligjit të zbatueshëm, iu kërkon gjykatave të

përcaktojnë, peshojnë dhe krahasojnë politikat materiale ose interesat qeveritare në çdo rast.

Mënyra se si kjo duhet të bëhet praktikisht, është diskutuar për dekada, nga shumë mbështetës

të kësaj shkolle si David F Cavers, Brainerd Currie, Robert A Leflar, Albert A Ehrenzweig,

Arthur T von Mehren, Donald T Trautman dhe Russel J Weintraub.

Të gjithë këto autorë, i konceptojnë konfliktet mes sistemeve të ndryshme ligjore si konflikte

mes shteteve. Rrjedhimisht ato e përcaktojnë ligjin e zbatueshëm bazuar në përmbajtjen dhe

funksionimin e ligjeve që konkurrojnë midis shteteve dhe mënyrës së aplikimit në çështjet

individuale. Fokusi është e drejta materiale.

Në ditët e sotme, shkolla politike e zgjedhjes së ligjit, vazhdon të luaj një rol të rëndësishëm

në SHBA. Kur përcaktohet ligji i zbatueshëm p.sh në paragrafin 6(2) të Deklaratës (së dytë)

Për Konfliktin e Ligjeve, iu kërkohet gjykatave të marrin në konsideratë, përveç të tjerave,

politikën përkatëse të gjykatës, të shteteve të interesuara dhe politikat bazë në atë fushë të së

drejtës.

Në Europë, përkundrazi, shkolla politike nuk ka fituar terren. Pavarësisht se kjo shkollë pati

disa ndjekës, ku përfshihen Peter M Gutzwiller, Christian Joerges, Heinrich Kronstein dhe

Rudolf Wiethölter, në asnjë moment nuk arriti të ndikonte tërësisht legjislacionin ose

vendimet e gjykatave37.

1.2.3. Qasjet moderne të interpretimit të së Drejtës Ndërkombëtare Private

Përpos dy shkollave të sipërcituara të mendimit, disa autorë, mbrojnë qasjet që e pasurojnë

debatin ekzistues për sa i përket konceptit dhe qëllimit të zgjedhjes së ligjit. Këto qasje kanë

natyrë ndërdisiplinore, bazuar në këndvështrimet e shkencave të tjera shoqërore.

Njëra prej qasjeve, p.sh frymëzohet nga teoria ekonomike dhe përqendrohet në efektet që

vijnë nga rregullat e zgjedhjes së ligjit. Gjithsesi, teoria ekonomike nuk i përgjigjet

36 Lea Brilmayer, ‘Rights, Fairness, and Choice of Law’ (1989) 98 Yale L.J. (1227), fq. 1284. 37K .Lipstein, Supra note nr.8, fq.7.




ekzaktësisht konceptit të zgjedhjes së ligjit, që ka të bëjë me problemet e transaksioneve

ndërkombëtare në një botë gjithnjë e më të ndërlidhur38.

Teoritë moderne hedhin poshtë idenë se zgjedhja e ligjit nënkupton evidentimin e rendit ligjor

me lidhjen më të afërt ose me interesin më të madh dhe argumentojnë se zgjedhja e ligjit

është më tepër një çështje e rendit ligjor që nxit efiçencën individuale dhe shtetërore.

E drejta ndërkombëtare private luan një rol kyç në zgjidhjen e problemeve që rrjedhin nga

bashkëkzistenca e sistemeve ligjore. E njohur gjerësisht si e drejta e marrëdhënieve

ndërkombëtare private ajo ndihmon në adresimin e pasigurive që lidhen me numrin gjithnjë e

në rritje të transaksioneve ndërkombëtare. Vetëm koha do të dëshmojë nëse kjo e drejtë do ia

dalë të përballojë sfidat e integrimit rajonal dhe globalizimit.

Megjithatë, gjatë shekujve e drejta ndërkombëtare private ka qenë e hapur dhe mjaft fleksibël

për të reaguar ndaj ndryshimeve të rëndësishme ekonomike dhe shoqërore. Prandaj, pritet që

e drejta ndërkombëtare private, të jetë në gjendje të ruaj pozicionin e saj kryesues në

strukturën e përgjithshme të normave që kanë të bëjnë me transaksionet ndërkufitare.

Detyrimi i shtetit për të garantuar akses në drejtësi dhe efektivitet nuk kufizohet vetëm në

ofrimin e tyre për qytetarët vendas por edhe për të huajt.

Kur personat, të mirat dhe shërbimet lëvizin ndërkombëtarisht, shteti shtetësinë e të cilit

subjekti mban, nga njëra anë duhet të njoh dhe vërë në zbatim të drejtat dhe detyrimet që

shtetasit e tij kanë fituar në shtetin tjetër (njohur si “Teoria e të Drejtave të Fituara”) dhe nga

ana tjetër duhet të garantojnë të drejtat e të huajve. Kjo është baza e detyrimit për

bashkëpunim midis shteteve. Kështu, pas Luftës së Dytë Botërore u njoh ndërkombëtarisht e

drejta për akses në drejtësi dhe për mjete efektive si e drejtë e njeriut, e cila iu garantohet të

gjithë qytetarëve, përfshirë të huajt.39 Në kohët moderne, ku komunikimi, transaksionet

ndërkombëtare, emigrimi janë shumëfishuar, çështjet e së drejtës ndërkombëtare private janë

kthyer nga çështje të rralla, në të zakonshme.

Fokusi i diskutimit tani nuk është më rreth garantimit të aksesit në drejtësi, por për shkallën e

vënies në zbatim me efektivitet të të drejtave. Pavarësisht se është e vështirë të parashikohen

rregulla specifike për juridiksionin ose konfliktin e të drejtave nga “e drejta për akses në

drejtësi” këto të drejta të njeriut nënkuptojnë detyrimin për bashkëpunim në mirëbesim mes

38 K. Lipstein, Supra note nr.8 fq.20. 39 Neni 6/1 Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut, shih Geimer, para 388, 1910.




shteteve për juridiksionin, konfliktin e ligjeve, njohjen dhe vënien në zbatim të gjykimeve

civile dhe tregtare. Në Europë ky detyrim u plotësua nëpërmjet hartimit të Konventës së

Brukselit (1968), Konventës Luganos, Konventës së Romës (1980). Ndërkohë, vetë BE-ja në

vetvete përbën një zonë të lirive, sigurisë dhe drejtësisë duke respektuar të drejtat e njeriut

(Neni 3(2) TBE40, Neni 67 (1) TFBE41). Më specifikisht, në kuadër të së drejtës për mjete

efektive (Neni 6 TBE lexuar së bashku me nenin 47 të Kartës për të Drejtat e Njeriut në BE,

nenin 6 (1) të KEDNJ) Bashkimi Europian lehtëson aksesin në drejtësi (Neni 67 (4) TFBE)

dhe si pasojë siguron kompetencën për të miratuar masa në fushën e bashkëpunimit gjyqësor

në çështjet civile me implikime ndër-kufitare (Neni 81 i TFBE).

Lehtësimi i shkëmbimeve tregtare është gjithashtu shumë i rëndësishëm dhe varet nga disa

institute, ndër të cilat mbrojtja e të drejtave pronësore, vënia në zbatim e detyrimeve

kontraktore etj. Sipas nobelistit Douglass C. North, “pamundësia e shoqërive për të zhvilluar

në mënyrë efektive dhe me kosto të ulët të kontratave është burimi më i rëndësishëm i ngecjes

ekonomike dhe e mungesës së zhvillimit në vendet e Botës së Tretë”.42

Në ndryshim nga leximi literal lidhur me “të drejtë ndërkombëtare private”, çdo shtet ka

zhvilluar rregullat e tij të konfliktit të së drejtës, e cila ju lë hapësirë palëve të përfshira në

transaksione për tu përfshirë në “forum shopping”. Kështu ligjet kombëtare për tregtinë

ofrojnë siguri vetëm për tregjet kombëtare dhe jo për shkëmbimet ndërkufitare. Mungesa e

normave të harmonizuara dhe vetëm njohja në parim e vënies në zbatim të vendimeve të

gjykatave të huaja e lë të hapur mundësinë për palët kontraktore të zgjedhin në mënyra të

njëanshme aplikimin e rregullave që kanë më shumë interes43.

1.3 Harmonizimi dhe kodifikimi i normave të konfliktit

Në fillimet e saj e drejta ndërkombëtare private përbehej nga tërësia e vendimeve gjyqësore.

Më vonë rregullat e së drejtës ndërkombëtare private u kodifikuan dhe u miratuan si e drejtë

statutore. Në të dyja rastet ato mbeten pjesë e sistemeve të brendshme ligjore, pavarësisht

rolit të veçantë që kanë në thirrjen për zbatim të ligjeve të huaja, duke i dhënë kështu

40 Traktati i Bashkimit Europian: Consolidated version of the Treaty On European Union Official Journal C 115/13/

9./5.2008.

41 Traktati i Funksionimit të Bashkimit Europian : Consolidated version of the Treaty on the Functioning of the European

Union, Official Journal C 326 , 26/10/2012. 42 Douglass North, “Institutions, Institutional Change and Economic Performance” (1990), fq. 54. 43 K. Lipstein, Supra note nr.8, fq. 63.




karakter ndërkombëtar. Si të tilla, rregullat e ndryshme të së drejtës ndërkombëtare private

mund të çojnë në zgjidhje të ndryshme për çështje të njëjta. Ky rrezik mund të shmanget ose

nëpërmjet unifikimit të së drejtës private të gjitha vendeve ose nëpërmjet unifikimit të

rregullave të së drejtës ndërkombëtare private. E ndërsa e para duket akoma një iluzion e dyta

ka rezultuar të jetë e suksesshme. Të paktën që nga gjysma e dytë e shekullit të 19-të, si fillim

në Amerikën Latine dhe më pas në Europë, Konventat Ndërkombëtare kanë qenë burimi

kryesor i unifikimit të së drejtës ndërkombëtare private.44

Pavarësisht elementit ndërkombëtar brenda konceptit të së drejtës ndërkombëtare private, kjo

e fundit ka karakteristikat e veta të veçanta që e bëjnë të dallueshme nga e drejta

ndërkombëtare publike. Sot, siç u argumentua edhe më lart, nuk ekziston një kuptim uniform

i të drejtës ndërkombëtare private, ajo varion nga shteti në shtet dhe nuk ka asnjë sistem që të

pretendojë njohjen universale.45 Shembujt që vërtetojnë këtë janë nga më të ndryshmit,

ndërkohë që ndryshimet në faktorët lidhës në sisteme të ndryshme të së drejtës, na çojnë në

zgjidhje të ndryshme, që shtojnë pasigurinë juridike të palëve. Pavarësisht se iniciativat për

harmonizimin e së drejtës ndërkombëtare në nivel global dhe rajonal janë shtuar vitet e

fundit, harmonizimi mbetet një proces i cili nuk mund të ecë me ritme të shpejta. Shembulli

me tipik i harmonizimit dhe suksesit në nivel rajonal mbeten instrumentet e Bashkimit

Europian, të cilat do të analizohet më në detaje në kapitujt vijues. Ndërkohë, që kur flitet për

harmonizim global, shembull më i qartë janë instrumentet e Konferencës së Hagës.

Megjithatë, si çdo organizim ndërkombëtar edhe konferenca ka limitet e saj si në pjesëmarrje

ashtu edhe në instrumente.

Harmonizimi i rregullave të së drejtës dhe konkretisht të së drejtës ndërkombëtare private

nënkupton imponimin e rregullave të unifikuara të cilat hartohen nga institucione unike me

një sovranitet të caktuar. Harmonizimi i rregullave sidomos në fushën tregtare është i

nevojshëm për arsyet e më poshtme:

Menaxhimi i rreziqeve të ligjit: Për hartuesit e ligjit objektivi i parë dhe kryesor duhet

të jetë parashikueshmëria dhe siguria në marrëdhëniet juridike sidomos në ato

44 Jurgen Besedow, ‘Worldwide Harmonisation of Private Law and Regional Economic Integration-General Report’, Acts of

the Congress to celebrate the 75th Anniversary of the Founding of the International Institute for the Unification of Private

Law (UNIDROIT), (2003). fq 32. 45J.H.A Van Loon. ‘Unification of Private International Law’ in a Multi-forum context, in Denationalisierung des Privatrechts! Symposium Analasslich des 70. Guburtstages von Karl Kreuzer (2005). fq 46.




ekonomike dhe tregtare. Çdo pasiguri apo zgjidhje pragmatiste që bëjnë palët në një

marrëdhënie juridike të mbuluar në mënyrë të paqartë është kosto për ata që

përfshihen në këtë marrëdhënie.

Objektivi i dytë i harmonizimit është përmirësimi i ligjeve të cilat mund të jenë

rezultat i një pune me diverisitet kulturor dhe profesional, që besohet se prodhon

efekte më të mira. Ligjet e harmonizuara shmangin diskriminimin, dhe trajtimin e

pafavorshëm ndaj të huajve. Ky është rasti tipik i normave të konfliktit të cilat i japin

të drejtën një juridiksioni të caktuar të gjykojë për ngjarje dhe fakte që janë prodhuar

në kuadër të një regjimi tjetër. Këto norma të koordinuara do të shmangin

diskriminimin duke rritur mirëqenien sociale për të gjithë individët pavarësisht se ku

ndodhen.

Objektivi i tretë i harmonizimit të normave është zhvillimi i përfaqësuesve. Normat e

harmonizuara ndihmojnë në specializimin e atyre që do ti mbrojnë, të cilët në kushte

të tilla kanë mundësi të bashkëpunojnë dhe zbatojnë ato në të gjithë botën46.

Harmonizimi pavarësisht se është i domosdoshëm, shoqërohet me rreziqet e tij. Tensionet

midis nevojës për siguri ligjore dhe parashikueshmëri nga njëra anë dhe dëshira për

fleksibilitet barazi dhe zgjidhje individuale nga ana tjetër është po aq e vjetër sa vetë ligji.

Aristoteli e përshkruan atë rreth 23 shekuj më parë kur ai foli për rolin e barazisë si

korrektues të ligjeve të shkruara. Rreth 20 shekuj më vonë Jean Jacques Rousseau foli për

pamundësinë e ligjbërësve për të parashikuar ndryshimet e rrethanave. Në të gjitha vendet ka

gjithmonë kontradiktë midis dy kërkesave të drejtësisë: nga njëra anë ligji, i cili, duhet të

ofrojë siguri dhe parashikueshmëri dhe nga ana tjetër të jetë fleksibël dhe i përshtatshëm për

rrethanat. E drejta ndërkombëtare private nuk është e imunizuar nga kjo dilemë. Çdo sistem

ligjor i përballur më këtë sfidë përpiqet të gjej një ekuilibër midis këtyre dy qëllimeve

konkurruese. Pa dyshim, ky ekuilibër ndryshon jo vetëm nga njëri sistem tek tjetri por edhe

nga njëra fushë tek tjetra dhe nga njëra kohë në tjetrën.

Prezumimi i përgjithshëm është që vendet që kanë kodifikuar rregullat e zgjedhjes së ligjit të

zbatueshëm kanë siguruar një nivel të lartë të sigurisë, ndërkohë që vendet që nuk kanë

kodifikuar rregullat e zgjedhjes së ligjit kanë garantuar një nivel të lartë të fleksibilitetit.

46 P.B. Stephan ‘The Futility of Unification and Harmonisation in International Commercial Law’, Working paper. (1999),

fq. 99-100 online në: http://papers.ssrn.com/paper.taf?abstract_id=169209.

http://papers.ssrn.com/paper.taf?abstract_id=169209




Kodifikimi i rregullave mbi të gjitha bëhet për të garantuar siguri ligjore, duke bërë zgjedhjen

e ligjit të zbatueshëm më përpara duke mos i lënë gjykatës mundësinë që bëj zgjedhjen rast

pas rasti47. Megjithatë, kodifikimi i normave të konfliktit mbart në vetvete një lloj

fleksibiliteti për sa kohë i jep gjyqtarit disa instrumente për të zgjedhur, pra në një farë

mënyre ai nuk prek totalisht diskrecionin gjyqësor. Mjetet që i vihen në dispozicion

gjyqtarëve janë:

a. Përdorimi alternativ i faktorëve lidhës.

b. Përdorimi i klauzolës përjashtuese (escape clause), që i lejon gjykatat të shmangin

rregullat e zgjedhjes së ligjit në situata të caktuara.

c. Përdorimi si në rregullat e zgjedhjes së ligjit ashtu edhe i klauzolave përjashtuese, i

faktorëve lidhës të natyrës soft, siç është parimi i lidhjes më të ngushtë, pra faktorë që

nuk varen nga vendndodhja e një kontakti të vetëm por nga shumë faktorë dhe rrethana

që duhen vlerësuar në raste të veçanta.

d. Përdorimi i formulimeve të njëjta apo qasjeve të ngjashme të cilat nuk përcaktojnë në

mënyrë direkte ligjin e zbatueshëm, por listojnë një sërë faktorësh që gjykata duhet ti

marrë në konsideratë gjatë zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm.

Kodifikimi i së drejtës ndërkombëtare private shënon një trend në rritje. Në ditët e sotme ka

rreth 91 kode, 21 rregullore të BE-së, 86 konventa ndërkombëtare, protokolle dhe instrumente

të ngjashëm. Ky fenomen në rritje shpjegohet dhe nga ndryshime politike sidomos nga fitimi

i pavarësisë së shteteve. Në rajonin e Ballkanit, siç do të analizohet edhe më poshtë, si pasojë

e shpalljes së pavarësisë së shteteve anëtare të ish Jugosllavisë, marrëdhëniet ndërkombëtare

private nuk rregullohen më nga një akt i vetëm, por nga disa ligje të reja. Duhet theksuar se

kodet e adoptuara në vendet e Europës Lindore ku përfshihet dhe Ballkani janë influencuar

nga kodet perëndimore sidomos nga rregulloret e BE-së.

Kodet aktuale janë më të qarta, më fleksibël, me pragmatikë dhe më pluraliste. Ato i kanë

dhëne përgjigje shumë dilemave që kanë shoqëruar ekzistencën e normave të konfliktit si:

konflikti midis dy parime: personaliteti apo territorialiteti, siguria ligjore përkundrejt

fleksibilitetit, lidhja më e përshtatshme pavarësisht nga cilësia e rezultatit (conflict justice)

apo zgjedhja e ligjit që sjell rezultatin e duhur (material justice), e drejtë private apo me

implikime shtetërore. Unifikimi i së drejtës ndërkombëtare private mbetet një dëshirë zyrtare,

47 Symeon, Supra note nr 10, pg 174.




çka nënkupton një vëmendje me të madhe të shtetit për këto rregulla. Kodet aktuale ofrojnë

një ndarje pothuajse të barabartë midis arritjes së këtij qëllimi parësor dhe qëllimeve të tjera

që shoqërojnë normat e së drejtës48.

1.4 Grupet e Institucionalizuar për unifikimin e së drejtës ndërkombëtare private.

Qëllimi i kësaj pjese nuk është paraqitja e një liste gjithëpërfshirëse e të gjitha grupeve të

mëparshme ose grupeve aktuale që aspironin unifikimin e normave të konfliktit, por më tepër

kategorizimi i tyre bazuar në nivelin e organizimit dhe metodave të përdorura. Disa prej tyre

do të diskutohet në më shumë detaje.

Toka është një, ndërkohë që bota është e fragmentarizuar, ka më shumë sisteme ligjore sesa

ka shtete, pasi ekzistojnë një numër shtetesh të cilat kanë më shumë se një sistem ligjor. Një

kontratë, martesë apo shprehje e vullnetit që mund të jetë e vlefshme sipas një sistemi ligjor,

mund të jetë e pavlefshme sipas një sistemi tjetër ligjor. E ndërsa komunikimi dhe

ndërveprimi midis njerëzve rritet, bota vazhdon të ketë një sistem ligjor të arnuar dhe të pa

sistemuar. Të gjitha këto probleme diktojnë nevojën e zgjidhjeve të koordinuara në nivel

ndërkombëtar dhe institucionet që do të përmenden më poshtë luajnë një rol të madh në këtë

drejtim. Një proces ideal i hartimit të ligjeve, kërkon përzierjen e procesit të vendimmarrjes

politike me nivelin më të lartë të ekspertizës teknike. Organizmat ndërkombëtare nuk janë

gjithmonë shembull perfekt i demokracisë megjithatë, atë çka humbet nga demokracia

individi e fiton nëpërmjet marrjes së një ligji të hartuar nga ekspertiza më e mirë49. Ideja për

unifikimin e së drejtës ndërkombëtare private me anë të traktateve ndërkombëtare doli më

1874, kur Pasquale Stanislao Mancini50 botoi një artikull për rëndësinë e miratimit të një

konvente ndërkombëtare, e cila do të parashikonte rregulla të unifikuara të së drejtës

ndërkombëtare private, me qëllim harmonizimin e vendimeve gjyqësore të juridiksioneve të

ndryshme. Mancini propozoi një traktat të përgjithshëm ose një traktat që adresonte çështje

specifike të së drejtës ndërkombëtare private, pasi ishte i bindur që unifikimi i tërësisë së

rregullave kombëtare, në këtë fushë, nuk mund të realizohej me anë të një instrumenti. Ideja e

48 Ibid fq.175. 49 Paul B Stephan. ‘Accountability and international law making: Rules, rents and Legitimacy’, 17 Northwestern J. INT’L

L.& BUS. 681, fq. 1996-97. 50 Pasquale Stanislao Mancini ( 1817-1888) International Judicial Monitor e mundshme në: www.judicialmonitor.org,

aksesuar Dhjetor 2016.

http://www.judicialmonitor.org/




Mancinit mbeti në letër51 pasi nuk u arrit përmbledhja e të gjitha normave ndërkombëtare

private në një akt të vetëm, por gjithsesi u arrit kodifikimi i tyre në disa akte.

1.4.1 Konferenca e Hagës dhe Konventat për të Drejtën Ndërkombëtare Private

Arritjet e para për unifikim e së drejtës ndërkombëtare private e kanë origjinën në shekullin e

19-të, kur u themelua Konferenca e Hagës mbi të Drejtën Ndërkombëtare Private.52 Emri i

Tobias Asser është pazgjidhshmërisht i lidhur me organizatën si një nga vizionarët dhe

drejtues i parë i kësaj organizate. Kjo organizatë u krijua me qëllimin e vetëm “unifikimin

progresiv të rregullave të së drejtës ndërkombëtare private”.53 Në fakt, vetë Asser ishte i

vetëdijshëm për limitet e këtij unifikimi. Me krijimin e konferencës ai nuk nënkuptonte

krijimin e një “të drejtë private botërore”, por të krijonte urat e lidhjes midis sistemeve të

ndryshme ligjore, të cilat do të sillnin pikërisht unifikimin progresiv. Këtë gjë e vërteton edhe

dështimi i përpjekjeve të para për të krijuar një instrument të vetëm për të drejtën

ndërkombëtare private. Dokumenti i parë kishte vetëm tetë nene, të cila gjatë negociatave

diplomatike u ndanë për tu diskutuar në mënyrë të veçantë. Që nga ajo kohë unifikimi dhe

kodifikimi i të gjitha rregullave të së drejtës ndërkombëtare private mbeti i pa mundur,

pavarësisht se ideja e Asser që inspiroi instrumentet e krijuara në kuadër të Hagës apo edhe që

krijohen më vonë në nivel të Bashkimit Europian .54

E drejta ndërkombëtare private si një term i përdorur në kuadër të Konferencës së Hagës u

interpretua gjerë me qëllim që të përfshinte jo vetëm çështje të konfliktit të ligjit, por edhe

çështje të juridiksionit dhe njohjes dhe ekzekutimit të vendimeve të gjykatave të huaja. Që në

momentet e para të krijimit Konferenca e Hagës u ndesh me vështirësitë e bashkekzistencës

me rregullat e së drejtës ndërkombëtare private të vendeve anëtare të saj. Historia e

organizatës është e mbushur me momente kulmore të arritjeve, të cilat mund përfshijnë

51 Marcin Czepelak ‘Would we like to have a European Code of Private International law?’ në European Review of Private

International Law (2010). fq 717. 52 Sesioni i parë i Konferencës së Hagës është zhvilluar më 1893. Në seancën e tij të shtatë, në vitin 1951, u miratua Statuti i

Konferencës së Hagës dhe nga mbledhjet e tij të shpeshta por jo periodike u konvertua në një organizatë ndërkombëtare. Shqipëria është bërë anëtare e saj në vitin 2002, me anë të ligjit nr. 8867 “Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në

"Statutin e Konferencës së Hagës për të Drejtën Ndërkombëtare Private".

Vendi ynë deri tani është i detyruar nga 14 Konventa nga 40 Konventat, Protokollet dhe Parimet e hartuara deri tani nga

Konferenca e Hagës. 53 P. Vlas. On the development of private international law in netherlands from Asser Days to the Codification of Dutch

Private International Law ( 1910-2010) Netherlands Review of Private International Law. 54 Marcin Czepelak ‘Would we like to have a European Code of Private International law?’ në European Review of Private

International Law (2010). fq 720.




nënshkrimin dhe ratifikimin e disa traktateve në fushën familjare dhe të procedurës civile

përpara luftës së parë botërore, ndërkohë që pas luftës dekadat që pasuan u përqendruan tek

hartimi i instrumenteve në fushën e së drejtës tregtare.55 Historia moderne e organizatës fillon

me 1951, me traktatin që rikonfirmoi ekzistencën e saj dhe krijimin e një sekretariati të vogël.

Çelësi i harmonisë së gjeneratës së parë të Konferencës, i cili ishte parimi i shtetësisë, pra çdo

individ duhej të ndiqej nga ligji i shtetësisë së tij pavarësisht se ku ndodhej veçanërisht në

marrëdhëniet familjare ku filloi të bëhej një parim vulnerabël në kushte e një bote

kozmopolite .

Pas Luftës së Dytë Botërore, Konferenca përjetoi një fillim të ri dhe çështjeve tregtare iu dha

përparësi. Konventa e Hagës për shitjen ndërkombëtare të mallra (1955) u bë pjesë e gjerë e

diskutimeve ndërkombëtare. Ajo çka mbetet e rëndësishme në drejtim të unifikimit të fushës

tregtare ishte futja e parimit të autonomisë së palëve, pra dhënia e mundësisë, për herë të

parë, në terma ndërkombëtar që blerësi dhe shitësi të kishin mundësi të zgjidhnin ligjin e

zbatueshëm. Ky parimi sot gjen gjerësisht zbatim në instrumentet e tjerë unifikues, siç janë

rregulloret e BE-së apo kodet e vendeve.

Çështjet familjare ndonëse humbën fokusin pas Luftës së Dytë Botërore, përsëri kërkuan

vëmendje në disa aspekte siç ishte detyrimi ndaj fëmijëve sidomos për situatat e familjeve të

ndara pas luftës. Konventa e Hagës e vitit 1956 “Për ligjin e zbatueshëm për mbështetjen e

detyrimit për ushqim për fëmijë” synonte të mbronte fëmijët duke i dhënë prioritet ligjit të

vendqëndrimit të zakonshëm të fëmijës, vendit ku fëmija jetonte apo shkollohej. Kështu që

vendqëndrimi u kthye si një gurë themeli për shumë konventa të Hagës që panë dritën pas

Luftës së Dytë Botërore. Në fakt ky faktor lidhës kaq i nevojshëm për botën kozmopolite

mundësoi kapërcimin e disa kufizimeve që vendosnin faktorët lidhës si shtetësia apo

vendbanimi. Konferenca ka shërbyer gjithashtu jo vetëm në gjetjen e urave të komunikimit

midis shteteve të ndryshme të një sistemi të së drejtës, por edhe midis sistemeve të ndryshme

të së drejtës dhe këtu bëhet fjalë për komunikimin e sistemit kontinental me atë të common

law.

55 Alfred von Overbeck, ‘La contribution de la Conférence de la Haye au développement du droit international privé’ (1992) fq. 233.




Megjithatë, si çdo traktat ndërkombëtar të hartuar nga organizata të tjera ndërkombëtare,

suksesi i instru

menteve ndërkombëtar varet nga numri i shteteve anëtare që i kanë ratifikuar këto konventa.

Për shembull, Konventa e Hagës për marrëveshjen e zgjedhjes së gjykatës ndonëse u

nënshkrua në vitin 2005 arriti të hyjë në fuqi vetëm pas 10 vjetësh, më 2015. Konferenca

vazhdon akoma të punojë në disa aspekte të rëndësishme të së drejtës ndërkombëtare private,

siç është ligji i zbatueshëm në kontratat ndërkombëtare dhe aspekte të tregtimit elektronik56.

1.4.2 Organizata e Kombeve të Bashkuara, Konventat UNCITRAL dhe UNIDROIT

Shumë shpejt Konferenca u ndoq edhe nga të tjera zhvillime. Në fillim të shekullit të 20-të u

themelua Dhoma Ndërkombëtare e Tregtisë, Instituti Ndërkombëtar për Unifikimin e të

Drejtës Private (UNIDROIT) dhe më vonë nën mbikëqyrjen e Kombeve të Bashkuara,

Komisioni i Kombeve të Bashkuara për të Drejtën Ndërkombëtare Tregtare. UNIDROIT u

themelua më 1926, me mbështetjen e Lidhjes së Kombeve, me qëllim unifikimin e së drejtës

private dhe më konkretisht kodifikimin progresiv të së drejtës ndërkombëtare tregtare.

Instituti mbledh rreth vetes mbi 60 shtete duke përfshirë SHBA, Europën dhe Kinën.

Ekspertiza e UNIDROIT është fokusuar në ligjin material dhe është praktikë e organizatës që

të kërkojë bashkëpunim me Konferencën e Hagës për të Drejtën Ndërkombëtare Private, me

qëllim shmangien e parashikimeve konfliktuale. Në fakt, organizata ju largua konceptit të

kodifikimit të së drejtës ndërkombëtare tregtare për të krijuar ato që sot njihen si parime për

kontratat ndërkombëtare tregtare. Parimet janë në formën e neneve të cilat shoqërohen me

komente dhe ilustrime rreth mënyrës sesi duhen kuptuar ato.

Konventa e Kombeve të Bashkuara për Kufizimet Periodike në Shitjen ndërkombëtare të

Mallrave (1974) dhe Konventa e Kombeve të Bashkuara mbi Kontratat për Shitjen

Ndërkombëtare të Mallrave (e njohur si Konventa e Vjenës, 1980), parashikuan unifikimin

alternativ, sidomos në format e standardizuara të kushteve të kontratave (INCOTERMS), të

hartuara nga Dhoma Ndërkombëtare e Tregtisë, ligjit-model të UNICITRAL dhe Parimeve

UNIDROIT të Kontratave Ndërkombëtare Tregtare.

56 P. Sooksripaisarnkit ‘Harmonisation of private international law- Is it possible at all?’,Civil and legal science (2012), fq 2.




Komisioni i Kombeve të Bashkuara në të Drejtën Tregtare Ndërkombëtare (UNCITRAL)

është një nga projektet e unifikimit të normave në nivel ndërkombëtar. Komisioni është i

përbërë nga përfaqësues të qeverive të mandatuar me rrotacion, të cilët punojnë në grupe

pune për tema të ndryshme. Një herë në vit bëhet mbledhja vjetore e Komisionit, i cili

shqyrton punën e grupeve të ekspertëve. Sot puna e UNCITRAL fokusohet në gjashtë grupe

(ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, zgjidhja e mosmarrëveshjeve, tregtia elektronike, ligji i

falimentit dhe sigurimi i interesave). Instrumentet e përdorura janë konventat, ligjet model

dhe rregullat e pranuara në të gjithë botën, roli i të cilave në kuadër të harmonizimit do të

shtjellohet më poshtë. Roli i instrumenteve plotësohet edhe nga një mori aktivitetesh të tjera

siç janë: ndihma ligjore, informacioni mbi jurisprudencën, asistencë teknike në reformat

ligjore, seminaret rajonale dhe kombëtare për unifikimin e ligjeve tregtare.

Bazuar në Rezolutën e Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara nr. 2205 (XXI),

UNICITRAL-i ka mandat për arritjen e qëllimit për promovimin e tregtisë ndërkombëtare,

përmes përpjekjeve për “harmonizim progresiv dhe unifikimin e ligjeve për tregtinë

ndërkombëtare”, duke inkurajuar bashkëpunimin mes organizatave të ndryshme. Rezoluta

gjithashtu përshkruan se si do të arrihet harmonizimi dhe unifikimi progresiv i legjislacionit

ndërkombëtar. Në lidhje me këtë aspekt, referohet tek strategjia ose nevoja për të koordinuar

punën mes organizatave aktive në fushën e harmonizimit dhe unifikimit të ligjeve të kësaj

fushe57.

Për sa i përket aktivitetit legjislativ të UNICITRAL-it, ky i fundit ka miratuar tipologji të

ndryshme aktesh: konventa, ligje model, guida të cilat kanë pasur avantazhe dhe

disavantazhe. Konventat janë të afta për arritjen e një niveli të lartë unifikimi. Kjo për shkak

se shtetet që i adaptojnë këto konventa mund ti miratojnë ato ose pranojnë vetëm si një e tërë.

Më fjalë të tjera, një konventë mund të miratohet vetëm tel quell, pa asnjë modifikim. Në disa

raste, ngurtësia e konventave ndërkombëtare, avantazhuese në rastin kur fusha të veçanta të

ligjit janë të rregulluara nga rregulla identike mund të jetë jo e preferuar për juridiksione të

ndryshme. Ngurtësia mund ta nxisë legjislatorin ta refuzojë konventën ndërkombëtare si një e

tërë, vetëm për shkak të prezencës së një klauzole, duke qenë se aplikohet parimi: të gjithën

ose jo.

57 Elizabeth Crawford, Janeen Carruther.‘Connection and Coherence between and among European Instruments in the Private

International Law of Obligations; në International and Comparative Law Quarterly, Cambridge University Press, fq. 18.




Ligjet model nga ana tjetër janë burime ndërkombëtare të ligjeve uniforme, të cilat janë më

fleksibël sesa konventat. Ligjet model janë tekste legjislative, të cilat ju janë rekomanduar

shteteve për inkorporim dhe miratim si pjesë e legjislacionit të tyre të brendshëm (por këto

nuk janë forcërisht të detyrueshme). Fleksibiliteti që karakterizon këto ligje model i lejon

shtetet të përshtatin legjislacionin e brendshëm me nevojat specifike dhe mënjanojnë

disavantazhet e konventave për të cilat aplikohet parimi të gjithën ose jo.

Kjo aftësi, e cila gjithashtu i lejon shtetet që në mënyrë unilaterale të modifikojnë rregullat në

fuqi, promovon vullnetin e shteteve për të marrë pjesë në procesin e unifikimit. Gjithsesi,

edhe kjo procedurë shoqërohet me riskun e të krijuarit të diferencave të theksuara, për shkak

të nevojës për t’iu përshtatur situatave të ndryshme, pavarësisht se ligjet mund të kenë si

qëllim krijimin e uniformitetit.

Ndërkohë që ka shembuj të koordinimit të suksesshëm mes organizatave që nuk janë të

integruara në sistemin e Kombeve të Bashkuara, ka instanca që dëshmojnë se qëllimi për

koordinimin nuk është arritur. Si shembull mjafton të marrim aktivitet e koordinuara mes

UNICITRAL-it, UNIDROIT dhe Konferencës së Hagës për të Drejtën Ndërkombëtare

Private në fushën e sigurimit të interesave, të cilat janë dokumentuar në dokumentin e

përbashkët, publikuar në 2012, të titulluar “UNICITRAL, Konferenca e Hagës dhe tekstet e

UNIDROIT për sigurimin e interesave. Krahasime dhe analiza të karakteristikave thelbësore

të instrumenteve ndërkombëtar që lidhen me sigurinë e transaksioneve”.58

Fakti që UNICITRAL ka prodhuar instrumente që mbivendosen me instrumente të hartuara

edhe nga organizata të tjera është evidencë e koordinimit të pasuksesshëm.

Si shembull, mjafton të kujtojmë konfliktet potenciale mes Marrëveshjes UNICITRAL për

Konventën e aseteve të arkëtueshme (Receivables Convention)59 dhe Konventën

ndërkombëtare të UNIDROIT për Faktoringun Ndërkombëtar të datës 28 Maj 1988,60 të cilin

UNICITRAL kërkoi ta zgjidhte përmes një klauzole pjesë të konventës e cila të parashikonte

58 UNCITRAL, Hague Conference and Unidroit Texts on Security Interests: Comparison and analysis of major features of

international instruments relating to secured transactions, e mundshme në:

http://www.uncitral.org/uncitral/en/uncitral_texts/security/2011UNCITRAL_HCCH_Unidroit_texts.html , aksesuar Dhjetor

2016. 59 United Nations Convention on the Assignment of Receivables in International Trade, concluded 12 December 2001, adopted by resolution A/RES/56/8 60 UNTS 373; 27 ILM 943; Factoring (uniform law)

http://www.uncitral.org/uncitral/en/uncitral_texts/security/2011UNCITRAL_HCCH_Unidroit_texts.html




se: “Konventa do të prevalojë ndaj Konventës UNIDROIT për Faktoringun Ndërkombëtar”

(Neni 38 (2)).

Bashkëpunimi midis organizatave kërkon jo vetëm pjesëmarrje nga ana e organizatave të

tjera, me statusin e vëzhguesit në sesionet e punës në grup organizuar nga UNICITRAL, por

përfshirjen e tyre në mënyrë direkte. Gjithsesi, UNICITRAL ka bërë përpjekje “drejt

harmonizimit progresiv dhe unifikimit të ligjeve të së drejtës tregtare ndërkombëtare” përmes

formave të tjera. Është i njohur fakti se gjatë elaborimit të Konventës së Kombeve të

Bashkuara për Kontratat për Shitjet Ndërkombëtare të Mallrave, CISG61 hartuesit janë bazuar

shumë në konventat e hartuara nga UNIDROIT, aneks i të cilave ishte ULIS62 dhe ULF63.

Në mënyrë të ngjashme, përgjatë procesit të hartimit të draftit që më pas u bë Konventa e

Kombeve të Bashkuara për Faturat Ndërkombëtare të Exchange-it (International Bills of

Exchange) dhe kontratat ndërkombëtare të premtimit64 (International Promissory Notes),

UNICITRAL u bazua në punën parapërgatitore të bërë nga UNIDROIT, në fillimet e vitit

1950. Metodë e njëjtë u ndoq edhe në respekt të Rregullave të Roterdamit,65 për të cilat

UNICITRAL u bazua në punën fillestare të bërë nga CMI.66 Edhe për sa u përket rregullave

të së drejtës ndërkombëtare private që përmbahen në Kreun 5 të Konventës së Kombeve të

Bashkuara për Asetet e Arkëtueshme në Tregun Ndërkombëtar (Receivables Convention),

hartuesit u bazuan në Konventën e Romës67.

1.4.3 Bashkimi Europian (Konventat dhe Rregulloret)

I fundit por jo nga rëndësia, Komuniteti Europian sot Bashkimi Europian68 është një nga

nismëtarët e institucionalizuar dhe organizuar për të drejtën ndërkombëtare private. Në fillim

të vitit 1959 Komisioni Europian u bë i vetëdijshëm se për të kapërcyer pengesat dhe

vështirësitë në fushën ekonomike ishte e nevojshme njohja dhe zbatimi i vendimeve të

61 United Nations Convention of 11 April 1980 on Contracts for the International Sale of Goods, 1489 UNTS 3. 62 Convention of 1 July 1964 relating to a Uniform Law for the International Sale of Goods, 834 UNTS 107. 63 Convention of 1 July 1964 relating to a Uniform Law on the Formation of Contracts for the International Sale of Goods,

834 UNTS 169. 64 United Nations Convention on International Bills of Exchange and International Promissory Notes of 9 December 1988,

Doc A/RES/43/165. 65 United Nations Convention on Contracts for the International Carriage of Goods Wholly or Partly by Sea, UN Doc A/RES/63/122, 63 UNTS 122. 66 Dorothea Heine, Das Kollisionsrecht der Forderungsabtretung: UNCITRALAbtretungskonvention und Rom I-Verordnung

(2012). 67 Rome Convention on the law applicable to contractual obligations (consolidated version), [1998] OJ C 27/34. 68 Me Traktatin e Lisbonës Komuniteti Evropian u zëvendësua nga Bashkimi Europian. Megjithatë duhet theksuar se përpjekjet e para i takojnë periudhës së Komunitetit Ekonomik Evropian.




gjykatave të vendeve anëtare. Kështu që Komisioni hartoi procedurat, aplikimi i të cilave

konkludoi në krijimin e Konventës së parë “Për juridiksionin dhe zbatimin e vendimeve civile

dhe tregtare”, Konventa e Brukselit (1968).69 Konventa rezultoi mjaft e suksesshme duke

frymëzuar shumë shtete të cilat nuk ishin anëtare të Komunitetit të kërkonin aderimin tek kjo

konventë.

Zgjidhja e ofruar për këtë situatë ishte krijimi i një traktati paralel, që ishte pikërisht Konventa

e Luganos e cila përfshiu vendet anëtare të Komunitetit dhe vendet e Shoqatës së Zonës së

Tregtisë së Lirë Evropiane.70 Të dy instrumentet si Konventa e Brukselit dhe ajo e Luganos u

amenduan për ti’u përshtatur realiteteve të reja në BE, së pari zgjerimit të BE-së me shtete të

reja dhe së dyti ndryshimit të kompetencave të vetë BE-së në këtë fushë71.

Suksesi i unifikimit të çështjeve të juridiksionit në fushën civile dhe tregtare nuk mund të

linte pas çështjet familjare. Përpjekjet u konkluduan me miratimin e Rregullores së Këshillit

1347/2000 e 29 maj 2000 “Mbi Juridiksionin, Njohjen dhe Zbatimin e vendimeve në çështjet

martesore dhe në çështjet e përgjegjësisë prindërorë për fëmijët dhe dy prindërit72, e njohur si

Rregullorja Bruksel II.

Paralelisht, ajo që u vu re në Komunitetin Europian në atë kohë, ishte rritja e numrit të

çështjeve në të cilat gjykata duhet të zbatonte ligjin e huaj. Me qëllim që të shmangej forum

shopping, të rritej siguria ligjore dhe të mundësohej zbatimi më i shpejtë i ligjit, unifikimi i

normave të konfliktit doli si domosdoshmëri, me qëllim që gjykatat të zbatonin të njëjtat

norma pavarësisht së në cilin shtetet ndodheshin.

Komuniteti Europian nisi punën për unifikimin e normave të konfliktit në fillim të viteve 80.

Propozimet e para ishin për krijimin e një kodi të vetëm europian të normave të konfliktit.

Belgjika në atë kohë ofroi modelin e Konventës së Beneluksit për unifikimin e normave të

konfliktit midis Belgjikës, Hollandës dhe Luksenburgut. Ky propozim u konsiderua si një

hap shumë i madh, që kërkonte vite të tëra për tu vënë në zbatim. Në fakt siç shkruajnë vetë

69 FZ 1998 C27/1. 70 H Muir Watt, ‘Evidence of an Emergent European Legal Culture: Public Policy Requirements of Procedural Fairness

Under the Brussels and Lugano Conventions’ (2001) fq 36. 71 Komuniteti Evropian bëhet anëtare i Konventës së Luganos në 2007. 72Trevor Hartley, ‘The European Union and the Systematic Dismantling of the Common Laë of Conflict of Laws’ (2005) fq. 54.




reporterët e përfshirë në proces në atë kohë, as historia e zhvillimit të së drejtës

ndërkombëtare private dhe as gatishmëria e shteteve anëtare të komunitetin nuk mund të ishin

në favor të këtij propozimi. Ajo që kemi sot është një kodifikim i fragmentarizuar i normave

të konfliktit në nivel europian.73 Pika e nisjes për harmonizimin ishte pikërisht nevoja për të

ndihmuar funksionimin e tregut të përbashkët. Për këtë arsye filloi puna për hartimin e

Konventave në fushën e pronësisë, ligjit të zbatueshëm për detyrimet kontraktore dhe

jashtëkontraktore, ligjit të zbatueshëm për format e transaksioneve ligjore dhe provave,

parimeve të përgjithshme. Për arsye historike dhe politike, jo të gjitha përpjekjet mundën të

shohin dritën. E vetmja që u nënshkrua edhe pse pas një periudhe të gjatë negociatash për ta

miratuar, ishte Konventa e Romës për Ligjin e Zbatueshëm për Detyrimet Kontraktore, e

datës 19 qershorit 1980. Më vonë Konventa u zëvendësua me rregulloret, përkatësisht

Rregulloren Roma I. Roma I u pasua nga Roma II dhe Roma III, dhe shumë akte të tjera

detajet e të cilave do të analizohen në kapitullin vijues.

73 Jan-Jaap Kuipers, ‘EU law and Private International Law. The Interrelationship in Contractual Obligations’ Martinus

Nijhoff (2012) fq 230.




KAPITULLI II

Europianizimi i normave të konfliktit

Europianizimi i një fushe të së drejtës brenda BE-së nënkupton unifikimin e rregullave

nëpërmjet zëvendësimit gradual të ligjeve kombëtare me ato europiane. Ky proces paraprihet

nga transferimi i kompetencave për të hartuar ligje nga niveli shtetëror, apo ndër-shtetëror në

atë Europian. Ky transferim ka prekur të gjitha fushat e së drejtës, përfshirë edhe atë të së

drejtës ndërkombëtare private74. Vëmendja e institucioneve europiane ndaj të drejtës

ndërkombëtare private fillon që gjatë dekadës së dytë të Komuniteteve Europiane. Në mes të

viteve 1960 dhe 1970 vëmendje e veçantë, i është kushtuar aspektit procedurial të së Drejtës

Ndërkombëtare Europiane Private, që përfshin juridiksionin ndërkombëtar, njohjen dhe

vënien në zbatim të vendimeve të gjykatave. Ndërkohë që nevoja për unifikimin e normave të

konfliktit doli si domosdoshmëri gjatë viteve 1980, vite të cilat iu kushtuan krijimit të Tregut

të Brendshëm në nivel Europian. 75

Përpos këtyre zhvillimeve Europianizimi i së drejtës ndërkombëtare private shënon kulmin e

tij historik me nënshkrimin e Traktatit të Amsterdamit më 2 tetor 1997. Traktati njohu

kompetencën pothuajse të plotë të legjislatorit europian në fushën e së drejtës ndërkombëtare

private76. Si pasojë e dhënies së kësaj kompetence u hartuan një numër aktesh legjislative të

cilat në dhjetë vjet krijuan atë që sot njihen si e drejta ndërkombëtare private europiane. Kjo e

drejtë përfshiu jo vetëm aktet që kishin të bënin me zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm, por edhe

aspektet të procedurës civile ndërkombëtare.

Në ndryshim nga ligjet ndërkombëtare private të shteteve anëtare, e drejta ndërkombëtare

private europiane nuk është pjesë e asnjë sistemi të brendshëm ligjor. Sot është pranuar si nga

doktrina ashtu dhe nga praktika se ndërkombëtarizmi i normave të konfliktit në nivel

europian garanton siguri ligjore, sidomos për marrëdhëniet ndërkufitare, gjë që nuk mund të

arrihej lehtë nga normat e brendshme të konfliktit.77

74Plender & Wilderspin. ‘The European Private International Law of Obligations’ (2009) fq. 89. 75 R.Fentiman, ‘Choice of Law in Europe. Uniformity and Integration’ (2008). fq.82. 76Neni 61(c) i lidhur me nenin 65(b) KE sipas Traktatit të Amsterdamit, sot neni 81(1) dhe 2(c) TFBE sipas Traktatit të

Lisbonës. Shih J Basedow The communitarisation of the conflict of laws under the Treaty of Amsterdam CML Rev. 37

(2000) fq. 687. 77 F. Maultzch, Choice of Law and Jus Cogens in Conflict of Laws for non-contractual obligations (Rome II). (2011), fq .75.




Duke mbajtur parasysh procesin e integrimit, urgjenca për unifikimin e këtyre normave në

hapësirën europiane ka ardhur gjithnjë e në rritje. Për këtë mjafton të sjellim ndërmend se në

çfarë mase do të ishte i përbashkët, Tregu i Përbashkët në qoftë se të gjitha transaksionet,

bazuar në Katër Liritë e BE-së, do të qeveriseshin nga rregullat kombëtare të konfliktit të

ligjeve, të cilat kanë parashikime të ndryshme në secilin prej shteteve? Rrjedhimisht procesi i

Europianizimit të ligjit Europian të së Drejtës Ndërkombëtare Private pati zhvillime të

konsiderueshme në kuadër të BE.78

Në ditët e sotme, europianizimi i të drejtës ndërkombëtare private, që përmbahet nga koncepti

i unifikimit shërben si një mjet për të arritur sigurinë juridike, e cila është e nevojshme më

shumë se kurrë,79 pavarësisht mendimeve të ndryshme në lidhje me suksesin e kësaj metode.

Duke pasur parasysh se unifikimi i të drejtës ndërkombëtare private nuk është shumë i

arritshëm në kushtet aktuale, europianizimi i të drejtës ndërkombëtare private është një

kompromis më i pranueshëm dhe metodologjitë e përdorura deri tani janë harmonizimi

pozitiv dhe negativ i rregullave të së drejtës ndërkombëtare.80

2.1 Traktatet e Bashkimit Europian

Bashkimi Evropian i ka rrënjët historike në Komunitetin Europian të Çelikut dhe Qymyrit

(KEÇQ), të themeluar në 1951 nga Belgjika, Franca, Gjermania, Italia, Luksemburgu dhe

Hollanda. Ideja pas KEÇQ ishte e thjeshtë por shumë kurajoze. Pas Luftës së Dytë Botërore,

Europa ishte e shkatërruar moralisht dhe ekonomikisht. Shtetet Europiane ishin në ankth për

sa i përket mënyrave se si do t’ia dilnin të rimëkëmbeshin pas kësaj katastrofe.81

KEÇQ ishte vetëm hapi i parë për Integrimin Europian. Traktati i Romës (Traktati KEE-së, i

datës 25 Mars 1957) krijoi dy komunitete shtesë; Komunitetin Europian të Energjisë Atomike

dhe Komunitetin Ekonomik Europian. Ky traktat përbënte bazën kushtetuese për integrim

europian. Ai ngarkonte institucionet europiane me përmbushjen e qëllimit të krijimit të tregut

të përbashkët, heqjen e kufijve mes Shteteve Anëtare dhe promovimin e lirisë së lëvizjes së

78 J. Heymann, Le droit international privé à l'épreuve du fédéralisme européen (2010) fq 120. 79 Ole Lando,The EC Draft Convention on the Law Applicable to Contractual and Non-Contractual Obligations(1974) fq 6,7. 80 Campuzano, Czepelak, Rodrigues Benot, Rodrigues Vazque. ‘Lastest developments in EU Private International Law’ (2011), fq 84. 81I. Ward, ‘A Critical Introduction to European Law’ (2nd edn, LexisNexis UK) (2003). fq 102.




mallrave, personave, shërbimeve dhe kapitalit. Me krijimin e KEE-së, bashkëpunimi

ekonomik u bë në vetvete synimi i integrimit Europian.82

Integrimi europian është zhvilluar në dy dimensione, atë ekonomik dhe atë politik. Traktati i

Mastritit (Traktati i Bashkimit Europian), nënshkruar në 7 Shkurt 1992,) synoi të

formalizonte integrimin ekonomik dhe të siguronte një kornizë kushtetuese për integrimin

politik Europian. Me këtë qëllim, u themelua Bashkimi Europian. Struktura ligjore e BE-së

pasqyrohej me pamjen e një ‘Tempulli Grek’ nën çatinë e të cilit parashikohen rregullat e

përbashkëta institucionale dhe tre shtylla bazë të cilat do të identifikohen. Shtylla e parë

konsistoi në shtyllën e Komunitetit, të njohur si KEE. Shtylla e dytë përmbante Politikën e

Jashtme dhe Sigurinë e Përbashkët, dhe shtylla e tretë kishte të bënte me Drejtësinë dhe Punët

e Brendshme. Ndërkohë që bashkëpunimi për shtyllën e parë kishte kryesisht karakter

mbikombëtar, bashkëpunimi në dy shtyllat e tjera kryesisht është ndërqeveritar.83

Traktati i Mastritit ishte fillesa e një procesi të vazhdueshëm të rishikimeve të traktateve. Ky

proces u pasua me nënshkrimin dhe hyrjen në fuqi të Traktati i Amsterdamit (1997) , Traktatit

të Nicës (2001) dhe Traktatit të Lisbonës (2009). Traktatet sollën ndryshime të mëdha në

funksionimin e BE-së, dhe gjithashtu ato rritën rolin e kësaj të fundit në raport më çështjet e

së drejtës ndërkombëtare private84.

2.1.1 Organizimi institucional dhe kompetencat

Bashkimi Europian ka një organizim institucional të një lloji të veçantë, çka e reflekton dhe

vet natyra e organizatës. Ai drejtohet nga institucione mbi kombëtare siç është Komisioni

Europian, Parlamenti Europian dhe institucione ndërqeveritare siç është Këshilli i Bashkimit

Europian apo Këshilli Europian. Pushteti ligjvënës në BE ndahet midis tre institucioneve,

nisma ligjvënëse i takon Komisionit ndërkohë që miratimi bëhet në mënyrë të përbashkët nga

Parlamenti dhe Këshilli i BE-së.85 Pushteti ligjvënës është i lidhur ngushtë me kompetencën e

BE-së në një fushë të caktuar. Krahas trekëndëshit Komision – Këshill – Parlament, ekziston

një numër organesh që duhet të konsultohen kur legjislacioni i propozuar përfshin fushën e

82 Craig, P dhe de Búrca. ‘EU Law’. 4th edn, OUP. (2008). fq 1170. 83 Jose Luis da Cruz Vilaca, ‘EU Law and Integration: Twenty Years of Judicial Application of EU law’ (2016) fq 254. 84 Trevor Hartley. ‘The Foundations of European Union Law’ (2014) fq. 85-6. 85 Ibid fq. 13,24,27.

https://www.amazon.com/s/ref%3Ddp_byline_sr_book_1?ie=UTF8&text=Jose%2BLuis%2Bda%2BCruz%2BVilaca&search-alias=books&field-author=Jose%2BLuis%2Bda%2BCruz%2BVilaca&sort=relevancerank

https://www.amazon.com/s/ref%3Ddp_byline_sr_book_1?ie=UTF8&text=Trevor%2BHartley&search-alias=books&field-author=Trevor%2BHartley&sort=relevancerank




tyre të interesimit. Edhe nëse nuk pranohen këshillat e këtyre organizmave, ato kontribuojnë

për mbikëqyrjen demokratike të legjislacionit të BE-së duke siguruar që ky legjislacion i

nënshtrohet shqyrtimit të kujdesshëm.86

Traktatet parashikojnë fushat e politikave në të cilat BE-ja mund të marrë vendime. Në disa

fusha, BE-ja ka kompetencë ekskluzive, që do të thotë se vendimet merren në nivel të BE-së.

Këto fusha të politikës përfshijnë doganat, rregullat e konkurrencës, politikën monetare për

eurozonën, politikat e peshkimit dhe tregtisë. Në fushat e tjera të politikës, kompetencat e

vendimmarrjes ndahet mes BE-së dhe shteteve anëtare, kompetenca konkurruese/të

përbashkëta. Kjo do të thotë se, nëse legjislacioni është miratuar në nivel të BE-së, atëherë

këto ligje kanë prioritet. Mirëpo, nëse ndonjë legjislacion nuk miratohet në nivel të BE-së,

atëherë shtetet anëtare mund të nxjerrin ligje në nivel kombëtar. Kompetenca e përbashkët

zbatohet në shumë fusha politikash, siç janë tregu i brendshëm, bujqësia, mjedisi, mbrojtja e

konsumatorëve dhe transporti. Në disa fusha BE-ja ka kompetenca plotësuese, siç është

sektori i hapësirës, arsimit, kulturës dhe turizmit, duke mbështetur përpjekjet e shteteve

anëtare. Kjo ndarje ka rëndësi për sa i përket procesit të harmonizimit pasi na orienton drejt

fushave më të pritura për tu harmonizuar.87 BE-ja ka jo vetëm kompetencën e miratimit të

masave në të drejtën ndërkombëtare private që promovojnë bashkëpunimin mes Shteteve

Anëtare, por ajo mund të veproj në këtë fushë edhe në marrëdhënie me të tretët duke krijuar

kushtet e harmonizimit në këtë drejtim.

2.1.2 Burimet e së drejtës europiane

Bashkimi Europian ka një sistem juridik unik, i cili vepron paralelisht me legjislacionin e

shteteve anëtare. Legjislacioni i BE-së ka efekt të drejtpërdrejtë në sistemin e brendshëm

ligjor të shteteve anëtare, dhe ka epërsi ndaj ligjeve kombëtare. Legjislacioni i Bashkimit

Europian përbëhet nga legjislacioni primar dhe sekondar.88 Metodologjia e transpozimit të

legjislacionit europian ndryshon në varësi të tipit të normës së BE-së që do të bëhet pjesë e

legjislacionit të brendshëm. Në këtë kuadër është me interes njohja me tipet e ndryshme të

normave ligjore të BE-së. Por, këto norma janë sistemuar në mënyra të ndryshme nga autorë

86 Barnard, C, ‘The Substantive Law of the European Union – The Four Freedoms (OUP)’ (2004), fq 14–15. 87 Trevor Hartley. ‘The Foundations of European Union Law’. (2014) fq 305. 88 Rudolf Geiger. European Union Treaties: A Commentary: Treaty on European Union - Treaty on the Functioning of the

European Union - Charter of Fundamental Rights of the European Union. (2015) fq. 350.

https://www.amazon.com/s/ref%3Ddp_byline_sr_book_1?ie=UTF8&text=Trevor%2BHartley&search-alias=books&field-author=Trevor%2BHartley&sort=relevancerank

https://www.amazon.com/s/ref%3Ddp_byline_sr_book_1?ie=UTF8&text=Rudolf%2BGeiger&search-alias=books&field-author=Rudolf%2BGeiger&sort=relevancerank




të ndryshëm, në varësi të kritereve që ata kanë përdorur. Të gjithë kategorizimet janë bërë me

qëllim lehtësimin e shpjegimit të legjislacionit të BE-së, por asnjëri nuk është zyrtar.89

Legjislacioni parësor përbëhet nga Traktatet Themeluese dhe parimet e përgjithshme (të

pashkruara) të së drejtës europiane. Arsyeja pse këto norma kategorizohen si primare vjen

nga fakti se janë thelbi i rendit juridik europian. Ato e kanë krijuar atë dhe e drejtojnë

(përfshirë efektet e tij në shtetet anëtare). Arsyeja e dytë është vet rendi hierarkik i traktateve

dhe parimeve. Çdo normë tjetër që do të bëhet pjesë e këtij rendi ligjor do ta marrë

vlefshmërinë nga legjislacioni parësor. Kështu, çdo normë e cila do të konsiderohet si normë

europiane duhet të jetë e bazuar (të ketë bazë ligjore) në legjislacionin parësor, si dhe të jetë

në përputhje me të, në mënyrë që të jetë ligjërisht e vlefshme dhe zbatueshme.

Me anë të një vendimi historik, GJDBE-ja evidentoi efektin e drejtpërdrejtë të Traktatit KEE.

Në çështjen Van Gend & Loos,90 GJDBE-ja konstituoi ‘një rend të ri ligjor të së drejtës

europiane për të cilin shtetet do të cedonin nga sovraniteti i tyre’. Në mënyrë të pavarur nga

legjislacioni i shteteve anëtare, legjislacioni i Komunitetit nuk imponon vetëm detyrime për

sa i përket individëve, por edhe ka si qëllim ofrimin e të drejtave. Bazuar në jurisprudencën e

GJDBE-së, një individ mund të ankohet drejtpërdrejtë në gjykatat kombëtare bazuar në

parashikimet e legjislacionit të Komunitetit/BE, për sa kohë që ai parashikim është

mjaftueshmërisht i qartë, preciz dhe i pakushtëzuar.

GJDBE-ja hodhi hapin tjetër në çështjen Costa kundër ENEL91. Në këtë vendim GJDBE-ja

argumentoi se parashikimet e Traktatit, një burimi i pavarur i ligjit, për shkak të natyrës së

tyre të veçantë dhe unike, nuk do të mund të tejkalohen nga normat vendase. Traktati i KEE

dhe të gjitha normave që bazohen në të, do të kenë prioritet ndaj legjislacionit kombëtar.

Me anë të jurisprudencës për efektin e drejtpërdrejtë dhe epërsinë e ligjit të Komunitetit

Europian, GJDBE-ja ka kontribuar në mënyrë domethënëse në eliminimin e legjislacionit të

vjetër dhe proteksionist të ligjeve të shteteve anëtare. Ky kontribut i GJDBE-së ka ndikuar në

thellimin e bashkëpunimit ekonomik dhe politik në KE/BE. Legjislacioni dytësor përbëhet

89 Craig, De Burca, Supa note nr.81, fq. 344. 90 Çështja 26/62 Van Gend & Loos kundër Hollandës (1963) § 45. 91 Çështja 6/64 Costa kundër ENEL, referuar nga Gjykata e Milanos, Itali për Gjykim Paraprak (1964) § 33.




nga të gjithë aktet të cilat mund të miratojnë institucionet e BE-së bazuar në kompetencat e

transferuara tek BE-ja, dhe ato të përshkruara në Traktatet Themelues të BE-së.

Kategoritë e legjislacionit dytësor listohen në nenin 288 TFBE-së: rregullore, direktiva,

vendime. Rregulloret janë shprehje me e lartë e unifikimit të ligjeve në nivel të BE-së. Ato

janë direkt të zbatueshme dhe ato zëvendësojnë normat e brendshme me të njëjtën përmbajte.

Ndërsa direktivat janë të detyrueshme për objektivin dhe jo mënyrën sesi transponohen në

legjislacionin e brendshëm92.

Burimi më i rëndësishëm për të drejtën ndërkombëtare private janë rregulloret të cilat

mundësojnë unifikimin e normave të konfliktit. BE-ja ka hartuar një numër rregulloresh të

cilat janë shpërndarë në tre drejtime: rregulloret e zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm, rregulloret

procedurës civile ndërkombëtare dhe rregulloret mikse që i përshijnë të dyja, si çështjet e

ligjit të zbatueshëm ashtu edhe të procedurës civile. Rregulloret e BE-së do të përmenden më

poshtë madje dy prej tyre do të jenë objekt i një analize më të thellë në këtë punim.

Direktivat janë më pak të përdorura në kuadër të së drejtën ndërkombëtare private. Ndërkohë

që, rregulla të veçanta të së drejtës ndërkombëtare private janë të parashikuara në direktivat e

BE-së, për shembull Direktiva e Konsumatorit93. E drejta parësore, pra traktatet, nuk janë një

burim i mirëfilltë i rregullave të zgjedhjes së ligjit zbatueshëm. Megjithatë, GJDBE-ja me anë

të një interpretimi të zgjeruar ka arritur të referojë edhe nenet e traktatit, sidomos ato që kanë

të bëjnë me liritë e lëvizjes. Në rastin e të drejtës së kompanive, bazuar në rregullat e traktatit,

gjykata i ka detyruar vendet anëtare të braktisin teorinë e ‘qendrës së vërtetë’, të paktën për

kompani që migrojnë nga njëri vend në tjetrin dhe të zbatojnë teorinë e ‘inkorporimit’ në

vendin tjetër. Një shembull tjetër është ligji për të drejtën e emrit. GJDBE-ja i ka kërkuar

vendeve anëtare që të heqin dorë nga shtetësia si faktor lidhës dhe të pranojnë emrin që

personi ka fituar në mënyrë të ligjshme në një vend tjetër, duke provuar se rezultatet nuk bien

ndesh me rendin publik të vendit.

Një burim i fundit janë dhe marrëveshjet ndërkombëtare që lidh BE-ja në këtë fushë. Që nga

krijimi, Bashkimi Europian gjithmonë ka marrë pjesë si vëzhgues në Konferencën e Hagës

92 Craig, De Burca, Supra note nr.81, fq. 401. 93 Direktiva e re e Konsumatorit nuk përmban klauzolë të vecantë për normat e konfliktit por bën referencë direkte tek

Rregullorja Roma I.




për të Drejtën Ndërkombëtare Private. Në dritën e rritjes së rolit të Bashkimit Europian në të

drejtën ndërkombëtare private, rezervën e Shteteve Anëtare për të votuar dhe mungesa e të

drejtës së votës nga ana e BE-së, i rriti së shumti pakënaqësitë. Kështu në vitin 2007, BE-ja u

anëtarësua në Konferencën e Hagës. Kompetenca e reduktuar e Shteteve Anëtare në forumet

ndërkombëtare është diçka që u kompensua nga anëtarësimi i BE-së ne Konferencën e Hagës.

Për shembull BE-ja është anëtare e Protokollit të Hagës për ligjin e zbatueshëm për detyrimet

për ushqim si edhe Konventës së Hagës për marrëveshjen e zgjedhjes së Gjykatës, e cila hyri

në fuqi në 15 tetor 2015. Ndërkohë që, ajo është pjesë e Konventës së Luganos ku përfshihen

vendet e BE-së dhe vendet e Zonës së tregtisë së lirë në Europë (EFTA) për çështjet të

juridiksionit dhe njohjes dhe zbatimit të vendimeve të gjykatave.94

2.2 Domosdoshmëria për europianizimin e së drejtës ndërkombëtare private

Një pjesë e madhe e vëmendjes së doktrinës i është kushtuar lidhjes mes BE-së dhe të drejtës

ndërkombëtare private dhe domosdoshmërisë së unifikimit të saj. BE-ja ndikon në të drejtën

ndërkombëtare private në të paktën dy mënyra. Së pari, BE-ja mund të marrë masa me qëllim

përafrimin e ligjeve të shteteve anëtare që kanë të bëjnë me çështjet civile dhe familjare. Ky

prezantim i standardeve të përbashkëta të BE-së referohet si integrimi pozitiv. Së dyti,

aplikimi i të drejtës ndërkombëtare private mund të bjeri ndesh më ligjin e BE-së. Në këto

raste, e drejta ndërkombëtare private e shteteve anëtare nuk mund të zbatohet. Moszbatimi i

rregullave kombëtare që bien ndesh me legjislacionin e Bashkimit Europian njihet si

harmonizim negativ.95

2.2.1 Harmonizimi pozitiv i normave të konfliktit në BE

Baza e përgjithshme ligjore

Traktati i KEE-së, parashikonte vetëm një referencë për të drejtën ndërkombëtare private.

Neni 220 u kërkonte shteteve anëtare të përfshiheshin në negociata me njëri-tjetrin, me qëllim

thjeshtësimin e procesit të njohjes dhe vënies në zbatim të vendimeve gjyqësore. Rezultat i

94 Gerhard Walter, Samuel Baumgartner. The Recognition and Enforcement of Judgments Outside the Scope of the Brussels

and Lugano Conventions (2005) fq. 5. 95Kadner Graziano, Thomas Michael “Codifying European Private International Law:The Swiss Private International Law Act- A model for a Comprehensive European Private International Law Regulation” (2015) fq. 5.




kësaj kërkesë ishte miratimi i Konventës së Brukselit (1968) “Për juridiksionin dhe vënien në

zbatim të vendimeve me objekt çështjet civile dhe tregtare” dhe Konventës së Romës (1980)

“Për ligjin e zbatueshëm për detyrimet kontraktore”. Në atë kohë kompetencat e KEE-së

ishin të limituara vetëm në çështjet e njohjes dhe vënies në zbatim të vendimeve gjyqësore.

Traktati i Romës nuk parashikonte kompetenca formale për sa i përket juridiksionit dhe

zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm. Megjithatë, harmonizimi i rregullave juridiksionale ishte i

nevojshëm për krijimin e besimit të ndërsjellë mes gjykatave të Shteteve Anëtare, në mënyrë

që të krijoheshin kushte për lëvizjen e lirë të vendimeve.96 Konventa e Romës nga ana e saj,

bazohej në dëshirën e vendeve anëtare për të vazhduar harmonizimin e së drejtës

ndërkombëtare private në çështjet civile dhe tregtare. Pavarësisht se Konventa e Brukselit dhe

Romës u përfunduan në kuadër të KEE-së, ato ishin thjesht marrëveshje ndërkombëtare mes

Shteteve Anëtare dhe nuk kishin bazë ligjore të mirëfilltë.

Konventat e Brukselit dhe të Romës ishin marrëveshje ndërkombëtare, për pasojë në parim

GJDBE-ja nuk kishte kompetencë për interpretimin e tyre. Ky problem u zgjidh duke ia

dhënë të drejtën e interpretimit GJDBE-së nëpërmjet një protokolli të veçantë. Duke qenë se

kjo gjykatë zhvilloi një jurisprudencë domethënëse për Konventën e Brukselit, asaj iu njoh e

drejta edhe për interpretimin e Konventës së Romës me anë të protokollit të vitit 2004.97 Pas

këtij viti 2004, gjykatat kombëtare ishin shumë aktive në drejtimin e pyetjeve për

interpretimin e Konventës së Romës, përpara GJDBE-së.98 Por gjithsesi, lidhja e largët e

Konventës së Brukselit dhe Romës me rendin ligjor të KEE-së nuk ishte shumë e kënaqshme.

Për pasojë në kuadër të Traktateve të reformuese u ndryshua edhe mënyra e unifikimit të së

drejtës ndërkombëtare private.

Kështu Traktati i Mastritit parashikoi dy nene për bashkëpunimin juridik në çështjet civile në

shtyllën e tretë të Drejtësisë dhe Punëve të Brendshme. Këto klauzola, shërbyen si bazë

ligjore për negocimin dhe miratimin e konventave ndërkombëtare. Megjithatë Traktati i

Mastritit u kufizua pak a shumë në formalizimin e praktikave ekzistuese duke rritur

mosbesimin se BE mund të kishte ndonjë rol për të drejtën ndërkombëtare private. Gjithsesi,

ky skepiticizëm u provua të ishte i gabuar, pasi Traktati i Amsterdamit hapi rrugën për një

96Arthur Rosett, “Unification, Harmonization, Restatement, Codification and Reform in International Commercial Law”, The

American Journal of Comparative Law (1992), vol. 40, fq. 688. 97First Protocol of 19 December 1988 on the interpretation of the 1980 Rome Convention by the Court of Justice, [1998] OJ

C-27/47 98S. Bariati. Cases and Materials on EU Private International Law (2011) fq. 144.




pozicion autonom të BE-së në të drejtën ndërkombëtare private. Duke qenë se shtylla e tretë u

kufizua vetëm në bashkëpunim policor dhe gjyqësor për çështjet penale, dispozitat juridike të

së drejtës ndërkombëtare private u tranferuan nga shtylla e tretë në Titullin IV të Traktatit të

KE-së99.

Traktati i Amsterdamit e ndryshoi në mënyrë thelbësore rolin e BE-së në të drejtën

ndërkombëtare private. Ndërkohë që BE-ja fillimisht ishte thjesht një lehtësues në

marrëveshjet ndërkombëtare, Traktati i Amsterdamit e transformoi BE-në në një legjislator të

vërtetë të së drejtës ndërkombëtare private duke i dhënë atij pothuajse kompetenca të plota në

këtë fushë.

Neni 65 i Traktatit të KE-së100 parashikonte se KE-ja duhet të merrte masa në fushën e

bashkëpunimit gjyqësor në çështjet civile me ndikim ndërkombëtar, të cilat ishin të

domosdoshme për funksionimin e tregut të përbashkët.

Klauzolat e parashikuara kishin si qëllim: (i) përmirësimin dhe thjeshtësimin e shërbimeve

ndërkufitare gjyqësore dhe dokumenteve jashtëgjyqësore; (ii) përmirësimin dhe thjeshtësimin

e bashkëpunimit në mbledhjen e provave; (iii) njohjen dhe vënien në zbatim të vendimet në

çështjeve civile dhe tregtare; (iv) promovimin e pajtueshmërinë së rregullave të zbatueshme

në shtetet anëtare në lidhje me konfliktin e ligjeve dhe juridiksionit; dhe (v) eliminimin e

pengesave për funksionimin e mirë të proceseve civile, nëse është e nevojshme, duke nxitur

pajtueshmërinë e rregullave mbi procedurën civile në fuqi, në Shtetet Anëtare.101

Bazuar në nenin 65 të Traktatit të KE-së, harmonzimi i së drejtës ndërkombëtare private

duhet të kalonte nëpërmjet procesit ligjvënës që parashikonte se Komisioni kishte iniciativën

ligjvënëse dhe pas konsultimit me Parlamentin Europian, Këshilli mund ti miratonte me

unanimitet. Procedurat e votimit u amenduan më vonë nga Traktati i Nicës. Këshilli mundej

që përveç çështjeve që lidheshin me të drejtën familjare, të miratonte masa me shumicë të

cilësuar dhe jo me unanimitet.

Trendi i zgjerimit të së drejtës ndërkombëtare private u vazhdua nga Traktati i Lisbonës,

traktati i cili është aktualisht në fuqi. Bazuar në Nenin 81 të TFBE-së,102 BE-ja mund të marrë

99Craig, De Burca, Supra note nr. 81, fq 430. 100European Union – Consolidated versions of the Treaty on European Union and of the Treaty establishing the European

Community (2002) [2002] OJ C 325/1. 101 M.Bogdan. Supra note, nr.7, fq 74. 102 The Treaty on the Functioning of the European Union (consolidated version)




masa të veçanta kur është e nevojshme për funksionimin e tregut të përbashkët. Shprehja ‘të

veçanta’ dëshmon se Bashkimi mund të miratojë masa edhe për harmonizimin e pjesëve jo

tregtare të së drejtës ndërkombëtare private, si p.sh ato që kanë lidhje më të largëta me

funksionimin e tregut të përbashkët siç mund të jenë klauzolat për marrëdhëniet familjare.

Megjithatë mbetet e pa qartë nëse neni 81 i TFBE-së përmban masa që lidhen ekskluzivisht

me të drejtën ndërkombëtare private apo nëse harmonizimi i të drejtës materiale mund të

bëhet bazuar në atë parashikim. Gjithsesi, mendimi akademik mbizotërues duket se e

përjashton të drejtën materiale nga fusha (kufijtë) e nenit 81 të TFBE-së, pavarësisht se nuk

ka asnjë formulimin që kjo dispozite do të përjashtonte miratimin e masave që parashikojnë

përafrimin e së drejtës materiale.103 Një interpretim tjetër në lidhje me nenin 81 të TFBE,

mund të jetë se ky nen gjithashtu ofron një bazë ligjore për harmonizimin e së drejtës

materiale, për aq kohë sa kjo i shërben objektivit kryesor të promovimit të bashkëpunimit

gjyqësor në çështjet civile me pasoja ndërkufitare.104

Ndryshimet e bëra nga Traktati i Lisbonës patën disa ndikime në të drejtën ndërkombëtare

private.

Së pari, ishte heqja e kufizimit të gjykatave kombëtare për të bërë kërkesa paraprake në

GJDBE. Për pasojë të gjitha gjykatat kombëtare kishin mundësi të paraqisnin kërkesa të tilla.

Që nga hyrja në fuqi e Traktatit të Lisbonës gjykatat kombëtare të shkallës së parë kanë bërë

një numër të madh kërkesash për vendime paraprake përpara GJDBE-së.

Së dyti, ishte prezantimi i procedurës së zakonshme legjislative në fushën e të drejtës

ndërkombëtare private. Ndërkohë që procedura e zakonshme legjislative në përgjithësi

aplikohet bazuar në nenin 81 të TFBE-së, procedurë legjislative e veçantë parashikohet kur

objekt janë çështjet familjare, dhe arsyeja ishte se shtetet anëtare ishin ngurues për heqjen

dorë nga kompetencat e tyre në këtë fushë me ndjeshmëri të lartë.

Neni 81(3) prezanton një klauzolë passerelle, ku Këshilli duhet të vendos me unanimitet mbi

propozimin e Komisionit, dhe pas konsultimeve me Parlamentin Europian të vendos që disa

103 Barnard, C, Supra note nr.85, fq 266.

104 Arthur Rosett, Supra note nr.96, fq 697.




aspekte të veçanta të së drejtës familjare janë subjekt i masave të miratuara nga procedura e

zakonshme ligjvënëse.

Dispozitat e më sipërme kanë mundësuar hartimin dhe miratimin e një numri rregulloresh të

cilat janë shembull i harmonizimit pozitiv të drejtës ndërkombëtare private në BE.

Rregulloret për të drejtën ndërkombëtare private mund të grupohen në tre kategori: (1)

Rregulloret për përcaktimin e ligjit të zbatueshëm, (2) Rregulloret për të drejtën

ndërkombëtare procedurale civile të cilat ndahen në tre gjenerata ku tek e para përfshihen

aktet për juridiksionin, njohjen dhe vënien në zbatim të vendimeve me element të huaj, tek e

dyta aktet për bashkëpunimin gjyqësor për çështjet civile dhe tek e treta akte “procedurale”

materiale dhe (3) Rregulloret Mikse.

Tabela 1: Burimet e së drejtës ndërkombëtare private europiane

BURIMET E SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE PRIVATE EUROPIANE

Rregulloret për

përcaktimin e ligjit

material të

aplikueshëm

Rregulloret për të drejtën ndërkombëtare proceduriale private Rregulloret

Mikse

(Akte me

përmbajtje

materiale dhe

proceduriale)

Gjenerata I

(Aktet për

juridiksionin, njohjen

dhe vënien në zbatim të

vendimeve me element

të huaj)

Gjenerata II

(Aktet për

bashkëpunimin

gjyqësor për

çështjet civile)

Gjenerata III

(Akte“procedurale”

materiale)

Rregullorja Roma I

-Detyrimet

kontraktore (2008).105

Rregullorja Bruksel Ibis

- Juridiksioni, njohja dhe vënia në zbatim i

akteve për çështjet civile dhe tregtare

(2000).106

Rregullorja për

Bashkëpunimin

midis gjykatave të

Shteteve Anëtare

në marrjen e

Provave për

çështjet civile dhe

tregtare (2001).107

Rregullorja për

krijimin e Urdhrit

Europian Ekzekutimi

për paditë e

pakontestuara /

ankimuara (2004).108

Rregullorja

Roma III

-Zgjidhja e

divorceve dhe ndarjeve

ligjore.

(2010).109

105 Rregullorja Roma I, Supra note nr 31. 106 Council Regulation No. 44/2001 of 22 December 2000 on jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments

in civil and commercial matters (“Brussels I”) (OJ L 12, 16.1.2001). 107 Council Regulation (EC) No. 1206/2001 of 28 May 2001 on co-operation between the courts of the Member States in the

taking of evidence in civil or commercial matters (OJ L 174, 27.6.2001). 108 Regulation (EC) No. 805/2004 of the European Parliament and of the Council of 21 April 2004 creating a European

Enforcement Order for uncontested claims OJ L 143, 30.4.2004).




Rregullorja Roma II

-Detyrimet

jashtëkontraktore

(2007).110

Rregullorja Bruksel II

bis

-Juridiksioni, njohja

dhe vënia në zbatim i

akteve për çështjet

martesore dhe

përgjegjësinë

martesore (2003).111

Vendim për

krijimin e Rrjetit

Gjyqësor Europian

për çështjet civile

dhe tregtare

(2001)112.

Rregullorja për krijimin e Urdhrit Europian për

procedurat e pagesave

(2006).113

Rregullorja për

juridiksionin

, ligjin e

aplikueshëm,

njohjen, vënien

në

Zbatim të

vendimeve dhe

bashkëpuni min

në lidhje me

detyrimin

ushqimor

(2009).114

Rregullorja për

implementimin e

bashkëpunimit më të

zgjeruar në fushën e

juridiksionit, ligjit të

aplikueshëm, njohjes

dhe vënies në zbatim

të vendimeve në

çështjet e rregullimit

të regjimeve

martesore (2016). 115

Rregullorja për

Shërbimin në

Shtetet Anëtare me

dokumente

gjyqësore dhe jo

gjyqësore në

çështjet civile dhe

tregtare dhe

riapelimit

(2007).116

Rregullorja për krijimin

e Procedurës Europiane

për Shkeljet të vogla

(2007).117

Rregullorja për

juridiksionin

, ligjin e

aplikueshëm,

njohjen dhe

vënien në

zbatim të

vendimeve për

trashëgiminë

dhe krijimi i

Certifikatës

Evropiane për

Trashëgimin

ë.118

Rregullorja për

Implementimin e

Direktiva për

Përmirësimin e

Rregulloja për

procedurat e

Direktiva për

disa aspekte

109 Council Regulation (EU) No. 1259/2010 of 20 December 2010 implementing enhanced co-operation in the area of the

law applicable to divorce and legal separation (“Roma III”) (OJ L 343, 29.12.2010). 110 Rregullorja Roma II, Supra note nr 32. 111 Council Regulation (EC) No. 2201/2003 of 27 November 2003 concerning jurisdiction and the recognition and

enforcement of judgments in matrimonial matters and the matters of parental responsibility, repealing Regulation (EC) №

1347/2000 (“Brussels II-bis”) (OJ L 338, 23.12.2003). 112 Council Decision 2001/470/EC of 28 May 2001 establishing a European Judicial Network in civil and commercial

matters (OJ L 174 of 27 June 2001, p. 25). 113 Regulation (EC) No. 1896/2006 of the European Parliament and of the Council of 12 December 2006 creating a

European order for payment procedure (OJ L 399, 30.12.2006). 114 Council Regulation (EC) No. 4/2009 of 18 December 2008 on jurisdiction, applicable law, recognition and enforcement of decisions and co-operation in matters relating to maintenance obligations (OJ L 7, 10.1.2009). 115 Council Regulation (EU) 2016/1103 of 24 June 2016 implementing enhanced cooperation in the area of jurisdiction,

applicable law and the recognition and enforcement of decisions in matters of matrimonial property regimes (OJ L 183 of 8

July 2016, p. 1). 116 Regulation (EC) No 1393/2007 of the European Parliament and of the Council of 13 November 2007 on the service in the

Member States of judicial and extrajudicial documents in civil or commercial matters (service of documents), and repealing

Council Regulation (EC) No 1348/2000 (OJ L 324, 10.12.2007). 117 Regulation (EC) No. 861/2007 of the European Parliament and of the Council of 11 July 2007 establishing a European

Small Claims Procedure (OJ L 199, 31.7.2007). 118Regulation (EU) No. 650/2012 of the European Parliament and of the Council of 4 July 2012 on jurisdiction, applicable

law, recognition and enforcement of decisions and acceptance and enforcement of authentic instruments in matters of

succession and on the creation of a European Certificate of Succession (OJ L 201, 27.07.2012).




bashkëpunimit më të

zgjeruar në fushën e

juridiksionit, ligjit të

aplikueshëm, njohjes

dhe ekzekutimit të

vendimeve në çështjet

me pasoja pronësore,

për partneritet e

regjistruara.119

aksesit në drejtësi

për

mosmarrëveshjet

ndërkufitare duke

parashikuar

një standard

minimum për sa i

takon ofrimit

të ndihmës juridike

për të tilla çështje.

(2003) .120

falimentimit (2000).121 të

ndërmjetësi

mit në

çështje civile

dhe tregtare

(2008) .122

Rregullorja për promovimin e

lëvizjes së lirë të

qytetarëve duke

thjeshtësuar

kërkesat për

paraqitjen e

dokumenteve

publike në

Bashkimin

Europian dhe duke

amenduar

Rregulloren nr.

1024/2012

(2016) 123

Rregullorja e re për

procedurat e

falimentimit (2015) 124

Direktiva për kompensimin/

dëmshpërblimin e viktimave të veprave

penale (2004)125

Rregullorja për

krijimin e procedurave

për Udhrin Europian

të ruajtjes së llogarisë

për të lehtësuar

kthimin e debive në

çështjet ndërkufitare

në fushën civile dhe

tregare (2014) 126

119Council Regulation (EU) 2016/1104 of 24 June 2016 implementing enhanced cooperation in the area of jurisdiction,

applicable law and the recognition and enforcement of decisions in matters of the property consequences of registered

partnerships (OJ L 183 of 8 July 2016, p. 30). 120Council Directive 2003/8/EC of 27 January 2003 to improve access to justice in cross-border disputes by establishing

minimum common rules relating to legal aid for such disputes (OJ L 26 of 31 January 2003, p. 41). 121Council Regulation (EC) No. 1346/2000 of 29 May 2000 on insolvency proceedings (OJ L 160, 30.6.2000). 122 Directive 2008/52/EC of the European Parliament and of the Council of 21 May 2008 on certain aspects of mediation in

civil and commercial matters (OJ L 136 of 24 May 2008, p. 3). 123Regulation (EU) 2016/1191 of the European Parliament and of the Council of 6 July 2016 on promoting the free

movement of citizens by simplifying the requirements for presenting certain public documents in the European Union and

amending Regulation (EU) No 1024/2012 (OJ L 200 of 26 July 2016, p. 1). 124Regulation (EU) No 2015/848 of the European Parliament and of the Council of 20 May 2015 on insolvency proceedings (OJ L 141 of 5 June 2015, p. 19). 125Council Directive 2004/80/EC of 29 April relating to compensation to crime victims (OJ L261 of 6 August 2004, p. 15). 126Regulation (EU) No 655/2014 of the European Parliament and of the Council of 15 May 2014 establishing a European

Account Preservation Order procedure to facilitate cross-border debt recovery in civil and commercial matters (OJ L 189 of

27 June 2014, p. 59).




Rregullat specifike sektoriale

Pjesa më e madhe e masave që përfshihen në të drejtën ndërkombëtare private, janë miratuar

nga BE-ja me qëllim fushën e lirisë, sigurisë dhe drejtësisë. Gjithsesi është relativisht e

zakonshme që masat e adaptuara nga BE-ja mbi baza të ndryshme ligjore kanë impakt direkt

në të drejtën ndërkombëtare private. Një shembull i tillë është neni 114 i TFBE-së, i cili bën

të mundur miratimin e masave për përafrimin e parashikimeve ligjore, rregulloreve dhe

akteve administrative të shteteve anëtare, të cilat kanë si objekt themelimin dhe

funksionimin e tregut të përbashkët. Neni 114 ka qenë baza ligjore për miratimin e një grupi

të gjerë masash që merren me konsumatorët, të punësuarit apo ligjin e sigurimeve.

Evoluimi gradual i kompetencave në të drejtën ndërkombëtare private e bëri legjislatorin

Europian më të vetëdijshëm për çështjet e së drejtës ndërkombëtare private. Disa direktiva të

miratuara bazuar në nenin 114 të TFBE-së referojnë në të drejtën ndërkombëtare private.

Këto rregulla të veçanta kanë të bëjnë me zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm, por ato mund të

orientojnë edhe në adresimin e juridiksionit. Një shembull është Direktiva për punonjësit e

deleguar (Posted Workers)127 neni 6 i së cilës parashikon se pavarësisht kontratave

individuale të punës, procedimi gjyqësor mund të bazohet në shtetin anëtar në të cilin është

deleguar i punësuari.

Ndërkohë që futja e një baze shtesë për juridiksionin nuk ka premisa për të gjeneruar

problematika, aplikimi i njëkohshëm i Rregullores Roma I dhe Roma II së bashku me

klauzolat sektoriale të zgjedhjes së ligjit mund të ngrejë probleme në praktikë.

Me qëllim zgjidhjen e problemeve që rrjedhin nga mungesa e koordinimit, duhet të

përcaktohen dy situata:

Së pari, situata ku rregullat e sektorëve specifikë referojnë në shtrirjen ndërkombëtare të

zbatimit të instrumenteve përkatëse. Si shembull mund të jetë neni 22(4)128 i Direktivës së

127Directive 96/71/EC of the European Parliament and of the Council of 16 December 1996 concerning the posting of

workers in the framework of the provision of services, [1997] OJ L 18/1. 128Article 22: Harmonisation and imperative nature of this Directive (4) Member States shall take the necessary measures to ensure that consumers do not lose the protection granted by this Directive by virtue of the choice of the law of a third country

as the law applicable to the credit agreement, if the credit agreement has a close link with the territory of one or more

Member States.




Kredisë Konsumatore129. Kjo klauzolë parashikon se shtetet anëtare marrin masat e

nevojshme për tu siguruar që konsumatori nuk e humbet mbrojtjen e ofruar nga Direktiva në

rastet e zgjedhjes së ligjit të një vendi jo anëtar, si ligji i zbatueshëm për kontratën. Në këtë

mënyrë neni 22 (4) sqaron qëllimin ndërkombëtar të zbatimit të Direktivës së Kredisë

Konsumatore.

Situata e dytë është kur rregulla specifike plotësojnë zbatimin e rregulloreve Roma I dhe

Roma II. Duke pasur parasysh ketë skenar, neni 23 i rregullores Roma I parashikon se kjo

rregullore nuk e paragjykon zbatimin e dispozitave të legjislacionit europian, i cili në lidhje

me çështje të veçanta parashikon rregullat për zgjedhjen e ligjit, që ka të bëjë me detyrimet

kontraktore. Neni 27 i rregullores Roma II ofron një rregull të ngjashëm.

Në fakt nuk është gjithmonë e lehtë t’ju referohesh rregullave specifike, pasi në pjesën më të

madhe të rasteve ato vetë nuk janë shumë të qarta130. Shembull i kësaj paqartësie janë edhe

dispozitat e Direktivës për Tregtinë-elektronike ku sipas nenit 1(4) të direktivës parashikohet

shprehimisht se direktiva nuk përjashton aplikimin e rregullave të tjera të së drejtës

ndërkombëtare private. Për këtë arsye, në shikim të parë duket se direktiva nuk ndërhyn në

zgjedhjen e ligjit. Megjithatë, neni 3 (1) u vendos shteteve anëtare detyrimin për të zbatuar

legjislacionin kombëtar dhe zbatuar direktivën për ofruesit e shërbimeve të vendosur në

territorin e tij.131

Debati që shoqëron Direktivën për Tregtinë-elektronike, dëshmon ndarjen jo shumë të saktë

midis fushave specifike të zgjedhjes së ligjit dhe rregulloreve Roma I dhe Roma II. Miratimi i

direktivave është një proces delikat. Çështjet që lidhen me zgjedhjen e ligjit janë shpesh të

eklipsuara nga interesa të tjera të cilat janë rezultat i kompromiseve jo shumë pozitive që kanë

me shumë vëmendje tek marrëveshja sesa përmbajtja.

Rreziku është që rregullat e parashikuara për sektorë të veçantë të paragjykojnë koherencën e

rregulloreve Roma I dhe Roma II. Megjithatë, një rishikim të plotë i legjislacionit dytësor

129Directive 2008/48/EC of the European Parliament and of the Council of 23 April 2008 on credit agreements for consumers

and repealing Council Directive 87/102/EEC, [2008] OJ L 133/66. 130Për më shumë rreth këtij diskutimi shih: Stéphanie Francq, L’applicabilité du droit Communautaire dérivé au regard des

méthodes du droit international privé, Bruylant, (2005) fq 45. 131Directive 2006/123/EC Directive on services in the internal market.




duket se është i nevojshëm për të përmirësuar mospërputhjet mes rregullores Roma I, Roma

II dhe instrumenteve të tjera të legjislacionit dytësor.

Kompetencat e jashtme të Bashkimit Europian

Fillimisht, shtrirja e kompetencave të BE-së edhe në raport me të tretët ishte subjekt i

kundërshtimeve. Neni 65 i KE-së vetëm konfirmon kompetencën e BE-së në të drejtën

ndërkombëtare private kur është e nevojshme për funksionimin e mirë të tregut të përbashkët.

Prandaj dikush mund të dyshojë në lidhje me kompetencën e BE-së për të harmonizuar

rregullat për konfliktin e ligjeve në lidhje me shtetet e treta. Për sa i përket pyetjes së parë,

çdo dyshim u zgjidh nga vendimi i GJDBE-së në Owusu.132

Pa një argumentim të thelluar GJDBE-ja ka konstatuar se rregullat e përbashkëta për

juridiksionin, të parashikuara nga rregullorja Bruksel I,133 nuk kishin si qëllim vetëm

aplikimin në situata që kanë lidhje reale dhe të mjaftueshme në tregun e përbashkët.

Rregullorja Bruksel I (e rishikuar) gjithashtu duhet të aplikohet për çështjet që kanë lidhje

me eskluzivitetin e një prej Shteteve Anëtare dhe një shteti të tretë.

Në opinionin Lugano,134 GJDBE konfirmoi se në fushën e rregullores Bruksel I, BE-ja

gëzonte juridiksion ekskluziv të nënkuptuar. GJDBE përsëriti se Rregullorja Bruksel I, ka si

qëllim krijimin e një sistemi të unifikuar dhe koherent për sa i përket juridiksionit, njohjes

dhe vënies në zbatim të vendimeve në çështjet civile.

Çdo marrëveshje ndërkombëtare, e cila unifikon sistemin e rregullave të konfliktit të

juridiksionit, siç është rregullorja Bruksel I, është e aftë të ndikojë rregullat e përbashkëta.

Konventa e Luganos,135 si pasojë duhet të nënshkruhet nga Bashkimi Europian dhe jo nga

shtetet anëtare. Vendimi i GJDBE-së ka rëndësi përtej rregullores Bruksel I. Mund të

prezumohet se BE-ja gjithashtu ka juridiksion ekskluziv në të gjitha çështjet që qeverisen nga

Rregulloret e të drejtës ndërkombëtare private të BE-së.

Juridiksioni ekskluziv i BE-së do të thotë që shtetet anëtare nuk munden që në fushat

përkatëse të miratojnë marrëveshje ndërkombëtare dhe as jenë pjesë në forumet

ndërkombëtare. Ekziston rreziku që bashkëpunimi rajonal ndërkombëtar në fushën e

132Çështja C- 281/02 Owusu kundër Jackson § 20. 133Rregullorja Brussels I, Supra note nr 106. 134Opinion 1/03 Competence of the Community to conclude the new Lugano Convention on jurisdiction and the recognition

and enforcement of judgments in civil and commercial matters [2006] ECR I-1145. 135Lugano Convention of 30 October 2007 on jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in civil and commercial matters, [2007] OJ L 339/3.




procedurës civile ndërkufitare të vijë në dëm të bashkëpunimit të vërtetë ndërkombëtar. Me

qëllim zvogëlimin e këtij risku, në 2009 u negociuan dhe përfunduan dy marrëveshje mes

shteteve anëtare dhe shteteve të treta në disa fusha specifike.

Rregullorja nr. 662/2009136 ka si objekt negocimet për ligjin e zbatueshëm për detyrimet

kontraktore dhe jashtëkontraktore, ndërkohe që Rregullorja nr. 664/2009137 përfshin

negociatat në lidhje me juridiksionin, njohjen dhe vënien në zbatim të gjykimeve dhe

vendimeve në çështjet martesore, të përgjegjësisë prindërore si dhe ligjin e zbatueshëm në

çështjet që lidhen me detyrimin për ushqim. Pavarësisht se këto Rregullore njohin

juridiksionin ekskluziv të BE-së, ato parashikojnë procedura ku shteti anëtar mund të lejohet

të përfundojë një marrëveshje bilaterale në fushat që mbulohen nga Rregulloret Bruksel II,

Roma I dhe II.

2.2.2 Harmonizimi negativ i normave të konfliktit në Bashkimin Europian

Më sipër trajtuam procesin e harmonizimit pozitiv të rregullave të së drejtës ndërkombëtare

në BE. Traktati i KE-së dhe më vonë TFBE, jo vetëm krijoi kompetenca legjislative në të

drejtën ndërkombëtare private, por në të njëjtën kohë kërkoji moszbatimin e normave

kombëtare. Një normë kombëtare nuk mund të zbatohet, në rastin kur ajo është e

papërshtatshme me (i) parimet e përgjithshme të mosdiskriminimit, (ii) qytetarinë Europiane

ose (iii) lëvizjen e lirë të mallrave, shërbimeve, personave dhe kapitalit (liritë thelbësore).

Mosdiskriminimi

Neni 18 i TFBE-së parashikon ndalimin e çdo diskriminimi indirekt ose indirekt, bazuar në

shtetësinë e personit. Është diskutuar nëse përdorimi i shtetësisë si një faktor lidhës mund të

përbëjë në vetvete diskriminim. Gjithsesi, nuk është e pritshme që GJDBE-ja të vendosë që

përdorimi i shtetësisë si kriter lidhës të jetë në konflikt me nenin 18 të TFBE-së. Ashtu siç

136Regulation 662/2009 of the European Parliament and of the Council of 13 July 2009 establishing a procedure for the

negotiation and conclusion of agreements between Member States and third countries on particular matters concerning the

law applicable to contractual and non-contractual obligations, [2009] OJ L 200/25. 137Council Regulation 664/2009 of 7 July 2009 establishing a procedure for the negotiation and conclusion of agreements between Member States and third countries concerning jurisdiction, recognition and enforcement of judgments and decisions

in matrimonial matters, matters of parental responsibility and matters relating to maintenance obligations, and the law

applicable to matters relating to maintenance obligations, [2009] OJ 200/46.




është argumentuar në çështjen Grunkin Paul:138 “Qëllimi i ndalimit të diskriminimit nuk është

të eliminojë të gjitha dallimet që mund të rrjedhin natyrshëm nga gëzimi i shtetësisë së një

shteti anëtar, veçanërisht kur iu garantohen më shumë të drejta... por të parandalojë

diferencat e mëtejshme, të cilat janë bazuar në shtetësi dhe veprojnë në dëm të qytetarit të

Bashkimit Europian.” Faktorët lidhës kanë si funksion identifikimin e ligjit të zbatueshëm.

Qëllimi parësor i faktorëve lidhës është ndarja (diferencimi i) mes situatave. Përdorimi i

kritereve specifike lidhës nuk është në kundërshtim me parimin e mos-diskriminimit.

Gjithsesi, në çështjen Boukhalfa,139 GJDBE konstatoi se aplikimi i kritereve të ndryshëm

lidhës, bazuar në shtetësinë e subjekteve përbën diskriminim në bazë të shtetësisë dhe është i

papajtueshëm me nenin 18 të TFBE-së. Kështu për sa kohë që kriteri lidhës aplikohet pa

diskriminim, përdorimi i shtetësisë si kriter lidhës nuk përbën diskriminim në kuadër të nenit

18 të TFBE-së.

Qytetaria Europiane

Çdo person që ka shtetësinë e një Shteti Anëtar të BE-së, është automatikisht qytetar

Europian. Qytetaria Europiane është prezantuar si koncept për herë të parë me Traktatin e

Mastritit. Krijimi i qytetarisë europiane kishte si qëllim simbolizmin e integrimit më të thellë,

por jo të ishte një burim autonom të drejtash.

Gjithsesi, GJDBE-ja gradualisht e ka zgjeruar aplikimin e qytetarisë Europiane dhe me

kalimin e kohës iu atribuon të drejta autonome subjekteve që kanë statusin e qytetarëve

europian. Për sa i përket fushës së të drejtës ndërkombëtare private, implikimi më

domethënës është ai që rregullon të drejtën e emrit.140

Në çështjen Grunkin Paul141 një fëmijë ka lindur nga një martesë mes dy shtetasve Gjerman,

që jetonin në Danimarkë. Fëmija kishte vetëm shtetësinë Gjermane. Në kuptimin e të drejtës

ndërkombëtare private të Danimarkës, ligji i zbatueshëm për përcaktimin e mbiemrit është

ligji i vendit ku është vendbanimi i zakonshëm, ndërkohë që e drejta ndërkombëtare private

gjermane përdor shtetësinë si faktor lidhës. Mbiemri ‘Grunkin-Paul’ bashkimi i mbiemrave

të dy prindërve, është caktuar si mbiemër i fëmijës në certifikatën e lindjes së fëmijës. Ky

bashkim lejohej vetëm sipas legjislacionit të Danimarkës, por jo sipas atij gjerman. GJDBE-ja

138Çështja C-353/06 Stefan Grunkin and Dorothe Regina Paul § 21. 139Çështja C-214/94 Ingrid Boukhalfa v Bundesrepublik Deutschland § 32. 140Aida Gugu Bushati, The Status of European Citizenship, Universiteti Marin Barleti.(2012) fq 4. 141Çështja C-353/06 Stefan Grunkin and Dorothee Regina Paul [2008] ECR I-07639.




vuri në dukje se ky rregullim për ndryshimin e mbiemrit do të sillte disa mospërputhshmëri

(probleme që rrjedhin nga mbiemrat e ndryshëm në diploma, të provuarit e identitetit etj), që

do të sillnin disavantazheve kur fëmija do të ushtronte lirinë për të lëvizur nga një shtet anëtar

në tjetrin. Refuzimi nga autoritetet Gjermane për të njohur mbiemrat Danez, përbënte një

kufizim në qytetarinë Europiane, gjë e cila nuk justifikohej nga tejkalimi për interes publik.

Qytetaria Europiane, kërkon që shtetet anëtare të njohin dhe japin prioritet zgjedhjes së emrit

të bërë në përputhje me ligjet e shteteve të tjera anëtare.

Liritë themelore të BE-së

Të drejtat themelore mbrojnë lëvizjen e lirë të mallrave, kapitalit, shërbimeve, dhe punëtoreve

në tregun e përbashkët. Të gjitha rregullat e tregtisë, në shtetet anëtare, të cilat janë të afta të

pengojnë në mënyrë direkte ose indirekte, reale ose potenciale tregtinë me BE-në janë të

ndaluara.

Rregullat e zgjedhjes së ligjit parashikojnë një ligj të caktuar si të zbatueshëm. Gjithsesi, ligji

i caktuar i zbatueshëm mund të jetë kufizues për të drejtat themelore. Fakti nëse korrektimi

është i nevojshëm, varet nga efektet e ligjit të zbatueshëm. Jurisprudenca e GJDBE ka

analizuar konfliktin e ligjeve kombëtare të thirrura për zbatim nga normat e konfliktit me të

drejtat themelore. Në çështjen Arblade142 GJDBE pranoi se shmangia e rregullave detyruese,

mund sjellë kufizime për të drejtat themelore, gjithsesi, nëse një masë kombëtare kufizon një

nga të drejtat themelore, kufizimi mund të justifikohet nëse kjo masë mbron (i) një qëllim të

ligjshëm; (ii) është e përshtatshme; (iii) nuk shkon përtej asaj që është e nevojshme për të

arritur objektivin dhe është proporcionale.

Harmonizimi negativ ka ndodhur edhe në kontekstin e lëvizjes së lirë të personave. Ka një

analogji të Grunkin Paulit me praktikën gjyqësore mbi lirinë e themelimit të kompanive.

Pavarësisht se Shtetet Anëtare janë të lira të vendosin për faktorin lidhës, ato kanë detyrimin

të njohin një kompani të formuar në mënyrë të rregullt dhe në përputhje me ligjin e shteteve

të tjera anëtare.

Që nga fillimi i mijëvjeçarit të ri, BE-ja i kushton rëndësi bashkëpunimit gjyqësor në çështjet

civile, si fushë të politikave të saj. Në dekadën e ardhshme, BE-ja do të vazhdojë me

harmonizimin e së drejtës ndërkombëtare private.

142 Çështjet e Bashkuara C-369/96 dhe C-376/96 Criminal proceedings against Jean- Claude Arblade and Arblade & Fils

SARL (C-369/96) and Bernard Leloup, Serge Leloup and Sofrage SARL (C-376/96) [1999] ECR I-8453.




2.3 Kodifikimi i normave të konfliktit në nivel europian

Europianizimi i së drejtës ndërkombëtare private është një mision i pa mbaruar dhe ka autorë

të cilët nuk janë shumë të kënaqur me rregullat europiane të drejtës ndërkombëtare private.

Harmonizimi i të drejtës ndërkombëtare private në nivel europian rezultoi në hartimin e një

numri aktesh të cilat prekin çështje të ligjit të zbatueshëm ashtu si edhe çështje të së drejtës

ndërkombëtare procedurale. Problemet që lidhen me shpërndarjen në kaq shumë instrumente

mund të përmblidhen si më poshtë143:

Së pari, fragmentarizmi në kaq shumë instrumente ka krijuar boshllëqe të cilat kërkojnë

mbështetjen e domosdoshme tek direktivat e lëvizjes së lirë, konventat ndërkombëtare apo

dhe tek vetë ligjet e shteteve anëtare. Pikërisht këto mangësi e bëjnë këtë fushë më pak

transparente dhe më të vështirë për tu aksesuar dhe përdorur nga përdoruesit e së drejtës.

Së dyti, rregullat e së drejtës ndërkombëtare nuk janë të kufizuara vetëm tek rregullat që kanë

të bëjnë me zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm në marrëdhënie specifike p.sh kontrata, por edhe

tek një set parimesh siç janë renvoi apo rendi publik për të cilat, secili nga instrumentet

ligjore europiane jep një zgjidhje të vetën.

Së treti, shpërndarja në rregullore e normave që lidhen me njëra tjetrën bën që ato të jenë të

vështira për tu aplikuar në mënyrë harmonike në praktikë. Kjo është veçanërisht e

rëndësishme për rregullat që i përkasin tre nënfushave të së drejtës ndërkombëtare private:

ligjit të zbatueshëm, juridiksionit, njohjes dhe zbatimit të vendimeve gjyqësore. Kështu,

pavarësisht se kriteret lidhëse për juridiksionin dhe ligjin e zbatueshëm mund të jenë të njëjta,

në momentin e interpretimit sipas rregulloreve përkatëse, mund të çojnë në zgjidhje të

papërshtatshme, duke rritur pasigurinë dhe kostot e proceseve gjyqësore. Në disa raste janë

marrë masa që nënfushat të gjejnë zgjidhje brenda një instrumenti siç është rasti i regulloreve

mikse.

Këto shqetësime nuk kanë mbetur jashtë vëmendjes së institucioneve europiane. Kështu, i

pari Parlamenti Europian u shpreh në 2010-tën se qëllimi final i procesit legjislativ europian

143 Barnard, C, Supra note nr 85.




ishte hartimi i një kodi për të drejtën ndërkombëtare private. Më 11 mars të 2014 Komisioni

Europian parashikoi për agjendën në fushën e drejtësisë për 2020-tën se:

“Kodifikimi i ligjeve dhe praktikës ekzistuese mund të lehtësoje kuptueshmërinë e

legjislacionit si edhe të nxisë besimin reciprok, konsistencën dhe sigurinë ligjore. Kodifikimi i

legjislacionit dhe jurisprudencës së Gjykatës së Drejtësisë së BE-së në fushën e drejtësisë

është përftim i madh si për sa i përket konsistencës së legjislacionit ashtu edhe përdorimit

praktik nga ana e qytetarëve”.

Kodifikimi i parimeve të përgjithshme të normave të konfliktit.

Kodifikimi i parimeve të përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare private nënkupton

përfshirjen e tyre në një instrument të vetëm. Kodifikimi i parimeve të përgjithshme mund të

realizohet si për normat e konfliktit ashtu edhe për procedurën civile ndërkombëtare. Pjesa

më e madhe e autorëve mbështesin kodifikimin e parimeve të përgjithshme, por ka edhe nga

ata që mendojnë se “Brukseli” vazhdon të ketë çështje të tjera edhe më të rëndësishme akoma

të pa përmbushura në kuadër të së drejtës ndërkombëtare private144.

Siç u theksua dhe më sipër legjislatori europian nëpërmjet zbatimit të nenit 81 (1) dhe (2) të

TFBE ka uniformizuar rregullat e ligjit të zbatueshëm. Në fakt këto akte sado të

uniformizuara, janë akte që do të zbatohen nga gjykatat kombëtare dhe qasjet kombëtare për

sa i takon zbatimit të rregullave të ligjit të zbatueshëm janë të ndryshme. Për pasojë

akademikët kanë arritur në përfundimin se hartimi i një rregullorje Roma 0 do të shmangë

problemet praktike të zbatimit të instrumenteve. Roma 0 pritet të përmbush edhe një tjetër

qëllim ambicioz siç është përcaktimi i disa parimeve që nuk parashikohen në instrumentet

ekzistues. Për shembull kualifikimi, pyetjet paraprake, zgjedhja dhe zbatimi i ligjit të huaj e të

tjerë.

Avantazhet e pasjes së një rregullorje të tillë lidhen me shmangien e përsëritjeve dhe

sigurimin e qëndrueshmërisë. Këto objektiva përkojnë edhe me klimën politike të vetë BE-së,

e cila promovon legjislacion më të mirë. Por për shumë vite ka qenë GJDBE-ja institucioni që

ka interpretuar dhe siguruar zbatimin uniform të rregullave europiane, p.sh në çështjen Pamer

144Rolf Wagner Do we need a Rome 0 Regulation , Netherlands Internatinal law review LXI, 225-242 2014.




dhe Alpenhof, gjykata interpretoi termin “paketë” të parashikuar në Rregulloren Bruksel I,

nën dritën e neneve 6(4) të Rregullores Roma I dhe nenit 2 të Direktivës së Paketave të

Udhëtimeve, Paketave të Pushimeve dhe Paketave Turistike145.

Kur flasim për parime të përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare private kemi parasysh ato

parime të cilat ndahen midis çështjeve të ligjit të zbatueshëm dhe procedurës civile

ndërkombëtare.146 Në BE, për periudhën që flasim, diskutimi është përqendruar tek parimet e

përgjithshme të ligjit të zbatueshëm.

Kodifikimi i normave të konfliktit në marrëdhëniet kontraktore dhe jashtëkontraktore

Kodifikimi i Rregulloreve Roma I dhe II nënkupton rishikimin e tyre pasi të dyja janë të

lidhura dhe të varura nga njëra tjetra në shumë mënyra ( shih recitalin 7, 17, 24 të Roma I dhe

recital 7 të Roma II). Të dyja rregulloret janë në fuqi tashmë prej disa kohësh dhe ato mund të

rishikohen në dy mënyra, veç e veç ose së bashku, më qëllim krijimin e një Rregullorje për

detyrimet e çdo lloji (kontraktore dhe jashtëkontraktore). Pjesë e diskutimeve për kodifikimin

e detyrimeve kontraktore dhe jashtëkontraktore është dhe përfshirja e parimeve të

përgjithshme në këtë instrument. Përfshirja në këtë instrument sjell disa avantazhe. Së pari,

eliminimin e diferencave, sidomos për zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm dhe mbrojtjen e palëve

të dobëta. Së dyti, përfshirja e pjesës së përgjithshme mund ti thjeshtësonte zbatimin e tyre

dhe promovonte transparencë. Së treti, adresimin e çështjeve të pa trajtuara, të cilat do të

plotësonin një instrument të detyrimeve. Diskutimi i fundit që do të sillte kthimin e

Rregullores në një kod të mirëfilltë civil dhe tregtar do të ishte integrimi i rregullave dhe

juridiksionit në një akt të vetëm me rregullat e ligjit të zbatueshëm.

145Schulete-Nokle, Hans Christian Twigg-Flesner, dhe Martin ebers. “EC consumer law compendium”. Sellier, (2008). fq 5. 146Hans Jürgen Sonnenberger, German Council for Private International Law – Special Committee: “Third-party effects of

assignment of claims”, IPRax (2012) fq. 71.




KAPITULLI III

Ndikimet e europianizimit në të drejtën ndërkombëtare private në rajon dhe në

Shqipëri

Zhvillimet e fundit të së drejtës ndërkombëtare private në Ballkanin Perëndimor147 janë të

lidhura pazgjidhshmërisht me dy procese kryesore:

Së pari, me shpërbërjen e ish Jugosllavisë, pasi themeli i normave të konfliktit për të gjitha

vendet e ish Jugosllavisë ishte ligji i Federatës për të Drejtën Ndërkombëtare Private.

Shpërbërja e ish Jugosllavisë bëri që vendet të mos i referoheshin më ligjit të federatës “Për të

Drejtën Ndërkombëtare Private”, por të hartonin kodet e tyre.

Së dyti, me procesin e integrimit të këtyre vendeve në Bashkimin Europian. Vendet e

Ballkanit Perëndimor ndodhen në faza të ndryshme të procesit të integrimit Europian. Serbia

dhe Mali i Zi kanë hapur negociata për anëtarësim në BE, Shqipëria, Maqedonia kanë statusin

e vendit kandidat, ndërkohë që Bosnjë dhe Hercegovina (BiH) dhe Kosova janë vende

potenciale kandidate148.

Tabela 2: Statusi i vendeve në raport me BE-në

Një nga kushtet kryesore të anëtarësimit është dhe përafrimi i ligjeve kombëtare me acquis e

BE-së. Sot vendet e ish Jugosllavisë dhe Shqipëria kanë hartuar ose janë duke hartuar ligjet

147Termi Ballkan Perendimor është përdorur nga Bashkimi Europian dhe vendet e tij anëtare për pjesën e juglindore të

europës që përfshin vende që nuk janë anëtare të BE-së dhe konkretisht vendet e ish Jugosllavisë, minus Slloveninë dhe

Kroacinë dhe Shqipërinë. 148 Faqe Web: http://ec.europa.eu/enlargement/countries/check-current-status/index_en.htm, aksesuar në Dhjetor 2016.

Vendet

Shqipëria

Serbia

MSA

1 Prill 2009

1 Shtator 2013

Statusi i Anëtarësimit

23 Qershor 2014 : Vend kandidat

1 Mars 2012 : Vend kandidat

28 Qershor 2013: Hapen negociatat

Maqedonia

Mali i Zi

1 Prill 2004

1 Maj 2010

16 Dhjetor 2005: Vend kandidat

7 Dhjetor 2010: Vend kandidat

29 Qershor 2012: Hapen negociatat

Bosnjë dhe Hercegovina

Kosovë

1 Qershor 2015

1 Prill 2016

15 Shkurt 2016: Aplikimi për anëtarësim

http://ec.europa.eu/enlargement/countries/check-current-status/index_en.htm




Vendet Kodet e së Drejtës Ndërkombëtare Private

për të drejtën ndërkombëtare private të cilat përafrojnë në një masë të madhe aktet europiane

në këtë fushë (shih tabelën):

Tabela 3: Ligjet e së drejtës ndërkombëtare të rajonit

Shqipëri Kodi Civil

Shqiptar (1928)

Ligji “Mbi gëzimin e të drejtave civile

nga të huajt dhe zbatimin e ligjit të huaj” (1964)

Ligji “Për të Drejtën

Ndërkombëtare Private” (2011)

Serbi Kodi Civil Serb

(1844)

Ligji “Për Zgjidhjen e Konfliktit të

Ligjeve me Dispozita të Vendeve të Tjera”

(1982 ndryshuar më 1996)

Projektligji “Për të Drejtën


Mal i Zi Kodi i

Përgjithshëm

i Pronësisë”

(1888)

Ligjin “Për Zgjidhjen e Konfliktit të

Ligjeve me Dispozita të Vendeve të tjera”

(1982 ndryshuar më 1996)

“Ligji për të Drejtën


Maqedoni Ligjin “Për Zgjidhjen e Konfliktit të

Ligjeve me disa Vende në një lidhje te

veçantë” (1982 ndryshuar më 1996)

Ligji “Për të Drejtën

Ndërkombëtare Private” (2007

ndryshuar më 2010) *2015 Projektligji “Për të

Drejtën Ndërkombëtare Private”

3.1 Evoluimi i së drejtës ndërkombëtarë private ne rajon

Zhvillimet e së drejtës private në rajonin e Ballkanit janë të lidhura me momentet më të

rëndësishme historike që kanë kaluar vendet. Evoluimi i së drejtës ndërkombëtare ndahet në

tre periudha kryesore. Periudha e parë përfshin kodet e para të shekullit të 19-të, të cilat janë

aplikuar në Serbi dhe Mal të Zi. Periudha e dytë përfaqësohet nga ligji i federatës Jugosllave

“Për zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm” që përdorej në të gjitha vendet e ish Jugosllavisë dhe që

përkon me fillimin e viteve 80. Periudha e tretë e ligjeve të reja, të cilat janë produkt i

pavarësisë, i shoqëruar me procesin e integrimit europian daton nga mesi i viteve 2000 deri në

ditët e sotme.

Në historinë e të Drejtës Ndërkombëtare Private në rajonin e Ballkanit, Kodi Civil Serb

(1844)149 ka pasur një rol të konsiderueshëm. Ky kod paraqitej si një version i shkurtuar dhe i

ndryshuar pak i Kodit Civil Austriak të vitit 1811.150 Ky kod vazhdoi të ishte në fuqi edhe në

periudhën mes dy luftërave botërore, kur Serbia ishte pjesë e Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve

149Collection of Civil Codes of Old Yugoslavia (Titograd 1960). 150Christa Jessel-Holst, ‘The reform of Private International Law acts in South East Europe, with particular regard to the

West Balkan reegion’ fq 135 e mundshme në: http://www.prf.unze.ba/Docs/Anali/Analibr18god9/7.pdf aksesuar Dhjetor

2016 fq 33.

http://www.prf.unze.ba/Docs/Anali/Analibr18god9/7.pdf




dhe Sllovenëve (Mbretëria e Jugosllavisë (1929). Kjo ishte një periudhë shumë pozitive për

zhvillimin e të drejtës ndërkombëtare private. Mbretëria Jugosllave u bë palë e shumë

traktateve ndërkombëtare si p.sh Konventa e Hagës për Procedurën Civile e 17 Qershorit

1905,151 Marrëveshja e Madridit e datës 14 Prill të vitit 1891 që kanë të bëjnë me regjistrimin

ndërkombëtar të markave152 etj. Ndërkohë që një numër i madh statutesh që përmbanin edhe

parashikime të së drejtës ndërkombëtare private hynë në fuqi si: Kodi Tregtar (1937), Kodi i

Procedurave Civile (1929) etj.

Pas Luftës së Dytë Botërore, ngjarja më e rëndësishme ishte miratimi i ligjit “Për Zgjidhjen e

Konfliktit të Ligjeve me Rregulloret e vendeve të tjera” me të cilin e drejta ndërkombëtare

private për herë të parë u kodifikua tërësisht dhe u amendua më 1996 nga Republika Federale

e Jugosllavisë.153 Për një periudhë të gjatë e drejta ndërkombëtare private në vendet e

Ballkanit është rregulluar nga ky ligj.154

Edhe pse ky ligj në kohën e hyrjes së tij në fuqi përfaqësonte një kodifikim modern të së

drejtës ndërkombëtare private, ai nuk mund ti rezistonte ndryshimeve politike dhe

zhvillimeve në nivel europian. Duke pasur në konsideratë këtë situatë dhe shembullin e

Kroacisë cila me reformat e ndërmarra u bë shteti i 28-të anëtar i BE-së në 2013, Ministria

Serbe e Drejtësisë më 2009, formoi një Grup Pune me Ekspertë për të reformuar

legjislacionin e së drejtës ndërkombëtare private. Kjo strategji u ndoq edhe nga vendet e tjera,

ndër të cilat legjislacioni i Maqedonisë u amendua më 2010. Në Mal të Zi ligji ekzistues u

zëvendësua me një ligj krejt të ri që hyri në fuqi më 2013.155 Gjithsesi, pavarësisht se ligjet u

reformuan pothuajse në një periudhë, përmbajtja e tyre ndryshon.

Baza e këtij reformimi ishin rregullat e BE-së për të Drejtën Ndërkombëtare Private, kodet që

janë hartuar në vendet e zhvilluara (të tilla si Zvicra, Belgjika, Gjermania dhe Hollanda),

Konventat e Hagës, projekt propozimet aktuale për ndryshime në të drejtën ndërkombëtare

private të BE-së dhe doktrina krahasuese.

151Hague Convention of 1 March 1954 on civil procedure e mundshme në :

https://www.hcch.net/en/instruments/conventions/full-text/?cid=33 aksesuar Dhjetor 2016. 152 Madrid Agreement Concerning the International Registration of Marks ( as amended on September 28, 1979) e

mundshme në http://www.wipo.int/wipolex/en/details.jsp?id=12599 aksesuar Dhjetor 2016 153 Republika Federale e Jugosllavisë, themeluar më 1992 nga Serbia dhe Mali i Zi. 154 Fletorja Zyrtare e RSFJ, Nr 43/82 dhe72/82. 155‘Zakon o međunarodnom privatnom pravu’, miratuar nga Parlamenti Malit të Zi, më 27 Dhjetor 2013, hyrë në fuqi në 9

Qershor 2014, F. Zyrtare e Republikës së Malit të Zi nr. 1/14.

https://www.hcch.net/en/instruments/conventions/full-text/?cid=33

http://www.wipo.int/wipolex/en/details.jsp?id=12599




Një vend të rëndësishëm në burimet e së drejtës ndërkombëtare private në rajon zënë edhe

marrëveshjet bilaterale të vendeve me qëllim njohjen dhe vënien në zbatim të vendimeve në

çështjet civile, të cilat e kanë lehtësuar dhe thelluar bashkëpunimin mes këtyre vendeve. Por

edhe me disa vende të Bashkimit Europian si me Austrinë,156 Belgjikën,157 Greqinë,158 dhe

Francën.159

3.2 Përafrimi i kodeve të së drejtës ndërkombëtare private në rajon

Kriteri kryesor për anëtarësimin e një vendi në BE është përafrimi i legjislacionit kombëtar

me atë të BE-së dhe ky detyrim buron edhe nga MSA-ja.160 Sa më shumë të afrohet vendi me

BE-në aq më i madh është presioni dhe detyrimi për të përafruar legjislacionin. Procesi i

anëtarësimit të një vendi në BE rregullohet nga nenet 2 dhe 49 të Traktatit të Bashkimit

Europian. TBE parashikon se çdo shtet Europian që respekton vlerat europiane të

parashikuara në nenin 2 dhe angazhohet për ti promovuar ato mund të kandidojë për

anëtarësim në BE. Do të merren gjithashtu në konsideratë kriteret e pranimit të miratuara nga

Këshilli Europian (neni 49 TBE)161: Kriteri politik162, kriteri ekonomik163 dhe kriteri ligjor, i

156The Agreement on the Mutual Recognition and Enforcement of Maintenance Decisions 1961 (Official Gazette of FPRY,

Addition No 2/63); the Agreement on the Mutual Recognition and Enforcement of Arbitral Aëards and Settlements Reached

Before Arbitral Tribunals in Commercial Matters 1960 (Official Gazette of FPRY, Addition No 5/61). 157 Convention on the Recognition and Enforcement of Maintenance Judgment 1973 (Official Gazette of SFRY, Addition No

45/76). 158The Agreement on the Mutual Recognition and Enforcement of Judgements 1959 (Official Gazette of FPRY, Addition No

6/60). 159 Convention on the Recognition and Enforcement of Judgments in Civil and Commercial Matters 1971 (Official Gazette

of SFRY, Addition No 7/72). 160 Për shembull preambula e MSA-së me Shqipërinë, konfirmon angazhimin e vendit tonë për të përafruar legjislacionin e

saj me atë të BE-së në sektorë caktuar, dhe ta zbatojë atë në mënyrë efiçente.. Ky proces kërkon që ligjet shqiptare të

hartohen në përputhje me të drejtën e BE-së, pra duke ruajtur parimet dhe standardet europiane në përmbajtjen e tyre dhe

ligjet ekzistuese të harmonizohen/përafrohen me atë të BE-së.

Sipas MSA-së Shqipëri –BE, procesi i përafrimit të legjislacionit me atë të BE-së do të zhvillohet në dy faza për një

periudhë 10 vjeçare (nenet 6 dhe 70 të MSA). Gjatë fazës së parë (pesë viteve të para) përafrimi do të përqendrohet tek

elementët bazë të acquis së tregut të brendshëm, në legjislacionin që lidhet me 4 liritë komunitare, si edhe legjislacionin që

ka të bëjë me fusha të rëndësishme si konkurrenca, ndihma shtetërore, pronësia intelektuale, prokurimi publik, standardizimi

dhe certifikimi, shërbimet financiare, transporti tregtar dhe detar, legjislacioni për shoqëritë tregtare, kontabilitetin, mbrojtjen

e konsumatorit, mbrojtjen e të dhënave personale, shëndeti dhe siguria në punë dhe shanset e barabarta, duke i kushtuar

rëndësi standarteve që lidhen me mbroitjen e mjedisit, sigurisë si edhe aspekteve sociale. Gjatë fazës së dytë (5 vjecari i

dytë), Shqipëria do të përqëndrohet në pjesën e mbetur të acquis. Në fund të pesë vjeçarit të parë Këshilli i Stabilizim

Asocimit do të vlerësojë progresin e bërë nga Shqipëria dhe do të vendos nëse progresi është i mjaftueshëm për të kaluar në

fazën tjetër dhe për të siguruar asocim të plotë. Neni 70 i MSA duhet të konsiderohet si një detyrim për të transpozuar

legjislacionin europian në maksimumin e mundshëm si një detyrim sine qua non për anëtarësimin në BE. Kjo është arsyeja

pse MSA-ja kërkon që në çdo rast procesi i përafrimit të mos quhet i plotë vetëm me përafrimin formal të ligjeve por edhe

me zbatimin e tyre. I njejti formulim parashikohet edhe në MSA e vendeve të tjera, prsh MSA me Maqedoninë (neni 68). 161 Aplikimi i dorëzohet Këshillit i cili duhet të marrë vendimin me unanimitet pasi të konsultohet me Komisionin dhe pasi të

ketë marrë pëlqimin nga Parlamenti Evropian. Neni 49 i TBE parashikon aspekt kryesore të anëtarësimit, por ai nuk

parashikon asnjë detaj për përgatitjen e këtij procesi. Ishin pikërisht kushtet e miratuara në Këshillin Europian të

Kopenhagenit me 1993 dhe atë të Madridit më 1995 të, cilat i shtuan më shumë qartësi procesit të anëtarësimit. Ato përbëjnë

një bazë të fortë për bashkëpunimin midis BE-së dhe vendit aplikues. 162 Kriteri politik është kriteri i parë i Kopenhagenit dhe i referohet stabilitetit të institucioneve, garantimit të demokracise

dhe shtetit të së drejtës si edhe respektimit të të drejtave themelore.




cili i referohet aftësisë për të përmbushur juridikisht standardet e reflektuara në të gjithë

acquis e BE-së, të parashikuara në Traktate, në legjislacionin dytësor si edhe në vendimet e

GJDBE dhe politikave të Bashkimit.

Të tre kriteret janë shumë të rëndësishme për procesin e anëtarësimit në BE, por gjatë procesit

BE-ja është e detyruar ti peshojë në mënyra të ndryshme, në varësi të fazave të ndryshme të

anëtarësimit. Për shembull, kriteri politik luan një rol më të rëndësishëm sesa dy kriteret e

tjera për dhënien e statusit të vendit kandidat (fazë që vjen direkt pas aplikimit) dhe për

hapjen e negociatave (vendim që merret pasi vendi ka marrë statusin e vendit kandidat).

Përafrimi i legjislacioni kërkon një planifikim të mirë dhe një rishikim të të gjitha ligjeve

duke i grupuar tashmë sipas kapitujve të acquis së BE-së. Për të lehtësuar punën e vendeve

aspirantë për në BE, institucionet europiane e kanë grupuar legjislacionin në 35 kapituj sipas

fushave.164

Rregullat e BE-së në fushën e të drejtës ndërkombëtare private dhe të drejtës procedurale

ndërkombëtare, patën një ndikim të konsiderueshëm në reformën e së drejtës ndërkombëtare

private të vendeve të Ballkanit. Edhe pse rregullat e së drejtës ndërkombëtare private nuk

ishin pjesë e acquis që duhej përafruar në fazën e parë të zbatimit të MSA-së përsëri vendet

hartuan ligjet e tyre në përputhje me ligjet e BE-së në këtë fushë. Pothuajse të gjitha vendet e

marra në analizë kanë përafruar rregullat e tyre të së drejtës ndërkombëtare private me

Rregulloret Roma I dhe Roma II.

Disa prej kodeve të vendeve të Ballkanit, sidomos ato të hartuara rishtazi165 kanë marrë

parasysh dhe aktet e tjera të harmonizuara në nivel europian siç është për shembull

Rregullorja Roma III dhe Rregullorja e Brukselit “Për juridiksionin, ligjin e aplikueshëm,

njohjen dhe vënien në zbatim të vendimeve për trashëgiminë dhe krijimi i Certifikatës

Europiane për Trashëgiminë 166

Kodifikimi i rregulloreve në Ballkan është shoqëruar edhe me dilemën e madhe nëse ishte

më mirë të “kopjoje” zgjidhjet e gatshme që ofronte e drejta europiane të cilat në momentin e

163 Kriteri ekonomik është kriteri i dytë dhe i referohet krijimit të një ekonomie tregu të aftë për të përballuar konkurrencën e

tregut europian. 164Faqe Web: http://ec.europa.eu/enlargement/policy/conditions-membership/chapters-of-the-acquis/index_en.htm në këtë

link gjenden të gjithë kapitujt dhe përmbledhje e qëllimit të legjislacionit për çdo kapitull, aksesuar Dhjetor 2016. 165Shih p.sh Kodin Serb të së Drejtës Ndërkombëtare Private në faqen web: www.mpravde.gov.rs/sekcija/53/radne-verzije-

propisa.php , aksesuar Dhjetor 2016. 166Regulation (EU) No 650/2012 of the European Parliament and of the Council of 4 July 2012 on jurisdiction, applicable

law, recognition and enforcement of decisions and acceptance and enforcement of authentic instruments in matters of succession and on the creation of a European Certificate of Succession, [2012] OJ L 201/107.

http://ec.europa.eu/enlargement/policy/conditions-membership/chapters-of-the-acquis/index_en.htm

http://www.mpravde.gov.rs/sekcija/53/radne-verzije-propisa.php

http://www.mpravde.gov.rs/sekcija/53/radne-verzije-propisa.php




anëtarësimit kthehen në norma direkt të zbatueshme, apo të pranojnë një qasje më transitore

duke përshtatur zgjidhjet europiane sipas realiteteve të brendshme. Në fakt ky reflektim është

i dukshëm në ligjin e Malit të Zi apo në draftet e reja të ligjit të Maqedonisë dhe Serbisë, të

cilat duket se kanë vënë theksin tek ruajta e traditës dhe mbajtja si parësor e interesit

kombëtar167.

3.3 Normat e së drejtës ndërkombëtare private në rajon

Të gjitha ligjet e vendeve të rajonit janë një shembull i mirë i kombinimit të traditës dhe

ndikimit të së drejtës ndërkombëtare private europiane në këtë fushë. Megjithatë për efekt të

këtij studimi kemi marrë në analizë ligjin e DNP të Serbisë, ligjet e DNP të Malit të Zi dhe

Maqedonisë. Përpos arsyeve të shtjelluara më sipër, përzgjedhja e këtyre ligjeve është bërë

duke pasur në konsideratë se Serbia është një nga vendet me traditë më të konsoliduar në këtë

fushë dhe projektligji i saj është një nga projektet më të avancuara, ndërkohë që Mali i zi dhe

deri diku Maqedonia, kanë përafruar ligjet duke siguruar përshtatshmërinë me sistemet ligjore

të brendshme.

3.3.1 Normat e së drejtës ndërkombëtare private në Serbi

Serbia vazhdon ti rregullojë marrëdhëniet me elementë të huaj me ligjin e vjetër, pavarësisht

se është përgatitur një drafti i ri, i cili pritet të jetë një nga kodet më të plota dhe më të mira të

së drejtës ndërkombëtare private në rajon. Për këtë arsye dhe analiza do të përqendrohet tek

ky draft. Drafti ka një strukturë të veçantë dhe të dallueshme nga ligjet e vendeve të tjera. Ai

është i ndarë në tre pjesë. Pjesa e Parë ose pjesa e përgjithshme parashikon

përkufizimet/parimet për çështjet e ligjit të zbatueshëm dhe për ato të juridiksionit. Pjesa e

Dytë ose pjesa e posaçme përfshin rregullat e juridiksionit dhe zgjedhjes së ligjit të

zbatueshëm për çdo institut civil tregtar, si marrëdhëniet familjare, detyrimet, trashëgiminë,

pronësinë e kështu me radhë. Ndërsa, pjesa e tretë rregullon njohjen dhe ekzekutimin e

vendimeve të gjykatave të huaja. Projektligji sjell këto risi për shtyllat kryesore të së drejtës

ndërkombëtare private:

167Maja Kostic Mandic, “The New Private International Law Act of Montenegro”, në Yearbook of Private International Law,

Volume 16 (2014/2015), fq 434.




Juridiksioni ndërkombëtar

Juridiksioni i përgjithshëm përcaktohet bazuar në vendbanimin ose vendqëndrimin e

zakonshëm të palës së paditur.168 Në dispozitat hyrëse të projekligjit jepet përkufizimi i

konceptit të vendbanimit, dhe të vendqëndrimit të zakonshëm të subjektit fizik, juridik ose të

organizatave pa personalitet juridik. Konkretisht, neni 4 parashikon si “vendbanim” të

personit fizik vendin në të cilin është vendosur personi me qëllimin për të banuar. Ky

përkufizim plotësohet me prezumimin se personi fizik banon në shtetin në të cilin ai është

regjistruar, dhe nëse është i regjistruar në disa shtete, si vendbanim do të konsiderohet vendi

me të cilin subjekti ka lidhjet më të ngushta.169 Vendbanimi i personit juridik ose organizatës

pa personalitet juridik (Selia), do të konsiderohet vendi i përcaktuar si i tillë në statut, vendi

ku realizohet administrimi qendror ose vendi i themelimit të biznesit.

Ndërkohë që vendqëndrim i zakonshëm i subjektit fizik parashikohet nga neni 6 i projektligjit

si vendi në të cilin subjekti ka qendrën e interesave të përditshme (vitale) dhe qëndron,

pavarësisht regjistrimit në organin kompetent dhe formës së leje qëndrimit.Vendqëndrim i

zakonshëm i subjektit juridik, i cili realizon aktivitet tregtar, është shteti ku personi ka vendin

primar të biznesit (selinë qendrore të biznesit). Ndërkohë që për organizatën pa personalitet

juridik parashikohet të jetë shteti ku ndodhet dega, agjencia ose çdo vend në momentin kur

është lidhur kontrata dhe parashikohet se kontrata është lidhur gjatë funksionimit të kësaj

dege, agjencie apo organizate apo përforcimi i detyrimeve të parashikuara në kontratë është

përgjegjësi e tyre. Këto përkufizime janë në përputhje me Rregulloren Bruksel I dhe

Rregulloren Roma II (vendbanimi i zakonshëm i personave juridik).170

Autoritet Serbe do të kenë juridiksion për çështjet me elementë të huaj kur ky juridiksion

është parashikuar shprehimisht në ndonjë traktat ndërkombëtar ose akt të brendshëm

legjislativ. Si rregull i përgjithshëm, gjykata Serbe do të ketë juridiksion për procedimin e të

paditurit që banon ose ka vendqëndrimin e zakonshëm në Serbi, por ka parashikime të

veçanta për çështjet me disa të bashkëpaditur, çështjet e lidhura, për kundërpaditësin etj.

Gjithsesi, është parashikuar se gjykata dhe autoritete të tjera në Serbi, do të kenë juridiksion

ekskluziv për procedimin e çështjeve me elemente të huaj vetëm kur iu është dhënë në

168 Neni 13 dhe 18 i projektligjit Serb “Për të Drejtën Ndërkombëtare Private” i mundshëm në http://www.mpravde.gov.rs/en/tekst/1699/civil-matter.php , aksesuar Dhjetor 2016. 169 Ndërkohë që në Shqipëri vendbanimin e kemi të përcaktuar në Kodin Civil. 170 Neni 63 i Rregullores Bruksel I (version i riparë), Supranote nr 186 dhe neni 23 i Rregullores Roma II, Supra note nr 32.

http://www.mpravde.gov.rs/en/tekst/1699/civil-matter.php




mënyrë të shprehur nga Konventa apo Akte Ndërkombëtare.171 Rastet e juridiksionit në raste

emergjente (të nevojshmërisë) janë parashikuar në nenin 21 të projekt-ligjit.172 Ky institut i

veçantë, i cili është marrë nga tradita e legjislacionit zviceran parashikon se pavarësisht se

gjykatat ose autoritet e tjera Serbe mund të mos kenë juridiksion për shqyrtimin e çështjeve,

do ti marrin në shqyrtim kur është e pamundur që të ngrihet pretendimi në gjykatën e huaj,

ose nuk është logjikisht e pritshme që pretendimi të ngrihet në një gjykatë të huaj kur ka

lidhje të mjaftueshme, domethënëse me Serbinë.

Ndërprerja e juridiksionit të gjykatave vendase apo të huaja lejohet në çështjet në të cilat ligji

Serb iu jep mundësi palëve të disponojnë lirisht të drejtat e tyre.173

Parimet e përgjithshme

Kualifikimi i rrethanave të çështjes, marrëdhënieve juridike dhe institucionale do të bëhet në

përputhje me ligjin e Republikës së Serbisë, përveçse kur shprehimisht parashikohet ndryshe

nga ligji për të drejtën ndërkombëtare private.174 Një nga rastet ku gjen zbatim pjesa e dytë e

këtij neni është neni 123 i projektligjit, i cili parashikon se kualifikimi i sendeve si të

luajtshme ose paluajtshme, përcaktohet nga ligji i vendit në të cilin ndodhen këto sende (lex

rei sitae).

Për sa i përket instituteve të ligjit të huaj, të cilat mund të jenë të paparashikuara nga ligji

Serb, kualifikimi përcaktohet duke mbajtur në konsideratë qëllimet, funksionet e tyre në ligjin

e huaj dhe gjithashtu duke kërkuar për një institut të përafërt (analog) në ligjin vendas, i cili

kryen funksione të njëjta ose të ngjashme.175

Legjislacioni Serb nuk e parashikon renvoi si parim më vete,176 por në disa raste gjendet i

parashikuar drejtpërdrejtë nga nenet e projektligjit apo në akte të tjera. Në këto raste kur

renvoi parashikohet, rregullat thelbësore të ligjit të Serbisë aplikohen me kusht që ligji i të

171Projektligji Serb “Për të Drejtën Ndërkombëtare Private”, neni 22. 172 Koncept të cilin e ka marrë nga Ligji për të Drejtën Ndërkombëtare Private Zviceriane. 173Supra note nr.171, neni 25, 26. 174 Ibid Neni 3(1). 175 Ibid neni 3(2). 176Ibid. neni 37.




drejtës ndërkombëtare private i një shteti të huaj, të referojë përsëri në ligjin serb. Megjithatë,

edhe në rastin kur ligji i huaj për të drejtën ndërkombëtare private i referohet ligjit të një shteti

të tretë, do të zbatohen rregullat thelbësore të ligjit të këtij të fundit (neni 37 (2) dhe (3) i

projektligjit). Konkretisht në projekt ligjin e ri, renvoi lejohet vetëm në çështjet që kanë të

bëjnë me zotësinë juridik të personave juridik, fizik (neni 47 dhe 48 të projekt ligjit) dhe në

çështjet e trashëgimisë (neni 117 i projekt-ligjit).

Nëse rregullat për zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm në projekt-ligj i referohen ligjit të një

shteti me disa sisteme ligjore, neni 38 i projekt-ligjit parashikon referimin e drejtpërdrejtë në

një pjesë specifike të territorit (neni 37(2) dhe (3) të projektligjit). Kur nuk është e mundur,

zgjidhja e ligjit të zbatueshëm për territorin do të bazohet ligji i brendshëm i atij shteti. Në

mungesë të rregullave do të aplikohet lidhja më e ngushtë me sistemet përkatëse (neni 38 i

projektligjit).

Një risi tjetër e projekt-ligjit është klauzola e përjashtimit (escape clause), e rregulluar në

nenin 39. Ajo parashikon se ligji i përcaktuar bazuar në konfliktin e ligjeve nuk do të

aplikohet nëse nga rrethanat është shprehimisht e qartë se ekziston vetëm një lidhje rastësore

e çështjes me shtetin, ligji i të cilit referohet si ligj i zbatueshëm, ndërkohë që ajo është e

lidhur ngushtë me një shtet tjetër. Në këtë rast do të aplikohet ligji i shtetit me lidhje më të

ngushta. Gjithsesi, klauzola përjashtuese nuk do të aplikohet nëse ligji i zbatueshëm është

zgjedhur bazuar në autonominë e palëve ose rregulli i përgjithshëm ka si qëllim prodhimin e

një rezultati të dëshiruar (p.sh nëpërmjet disa faktorëve lidhës).

Dispozitat për rendin publik parashikohen nga neni 43 i projektligjit, i cili e rregullon

institutin më me detaje se sa neni 4. Sipas nenit 43 të projektligjit, dispozitat e ligjeve të

huaja, efektet e të cilave janë kundër rendit publik të brendshëm nuk do të aplikohen në

çështjen e dhënë. Me qëllim që të përcaktohet nëse efektet e ligjit të huaj cenojnë rendin e

brendshëm juridik, do të merret parasysh rëndësia e pasojave të prodhuara nga zbatimi i ligjit

të huaj. Në vend të tyre do të aplikohet ligji i brendshëm.

Në ndryshim me ligjin ekzistues, projektligji parashikon klauzolën e tejkalimit të rregullave

detyruese (neni 44 i projektligjit). Tejkalimi i rregullave detyruese që i takon lex fori duhet të

aplikohet në çdo situatë, ndërkohë ato të ligjeve të huaja mund të aplikohen ose të merren në

konsideratë nëse çështja është ngushtësisht e lidhur me shtetin.




Detyrimet kontraktore dhe jashtëkontraktore

Rregullat për juridiksionin e veçantë dhe konfliktin e ligjeve në kuadër të detyrimeve

kontraktore përmbahen në një pjesë të veçantë të projekt-ligjit (neni 142-162). Rregullat për

juridiksionin janë marrë përgjithësisht nga Rregullorja e Brukselit (versioni i rishikuar), ku

neni 142 i projektligjit i korrespondon nenit 7(1) të Rregullores Bruksel I dhe përfshin

çështjet që lidhen me mosmarrëveshjet që mund të lindin si pasojë e detyrimeve kontraktore;

neni 143 i projektligjit korrespondon me nenet 17-19 të Rregullores Bruksel I, që kanë të

bëjnë me kontratat konsumatore, dhe neni 144 i projektligjit me nenet 20-23 të Rregullores

Bruksel I, për kontratat e punësimit, kontrata të cilave ju ofrohet mbrojtje e veçantë.

Rregullat për përcaktimin e ligjit të zbatueshëm për detyrimet kontraktore janë marrë

kryesisht nga Rregullorja Roma I. Parashikimet në lidhje me autonominë e palëve janë marrë

specifikisht nga neni 3 i Rregullores Roma I. Rregullat për konfliktin e ligjeve bazohen në

parimin e aplikimit të ligjit të vendqëndrimit të zakonshëm të palës që përmbush detyrimin,

dhe që i korrespondon nenit 4 të Rregullores Roma I. Gjithsesi, projektligji i ri e zgjeron

numrin e rregullave për zgjedhjen e ligjit, në raport me rregullat e parashikuara nga

Rregullorja Roma I, konkretisht përmban 23 rregulla për zgjedhjen e ligjit në varësi të tipit të

kontratës, me qëllim për ta thjeshtësuar më shumë zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm në

praktikë. Klauzola e përjashtimit për shkak të lidhjes më të ngushtë (neni 146/2,4 të projekt-

ligjit) i korrespondon parashikimeve të neneve 4/2,4 të Rregullores Roma I. Rregullat për

kontratat e transportit, të kontratave konsumatore, të kontratave të punës janë pothuajse

identike me ato të Rregullores Roma I (nenet 5,6 dhe 8). Projektligji gjithashtu ka

inkorporuar, me disa përmirësime dhe ndryshime, rregullat për vlefshmërinë materiale dhe

formale të marrëveshjeve vullnetare dhe zëvendësimit kontraktor, zëvendësimit ligjor,

përgjegjësisë shumëpalëshe dhe përcaktimit të barrës së provës, nga Rregullorja Roma I.

Edhe parashikimi i shkallës së ligjit të zbatueshëm (neni 162 i projektligjit) i korrespondon

nenit 12 të Rregullores Roma I.

Për sa i përket detyrimeve jashtëkontraktore, projekt-ligji (nenet 163-181) pranon pothuajse të

gjitha parashikimet e Rregullores Roma II. Rrjedhimisht, rregulli bazë i konfliktit të ligjeve

është aplikimi i ligjit të shtetit në të cilin janë shkaktuar dëmet (lex loci damni) pavarësisht se

ku ka ndodhur ngjarja që e inicioji ose ku kanë ardhur dëmet, kombinuar me rregullin që

referon në ligjin e shtetit në të cilin gjendet vendqëndrimi i zakonshëm i palës së dëmtuar dhe




personit përgjegjës për dëmet, në momentin kur ka ndodhur ngjarja. Gjithashtu gjen aplikim

klauzola e lidhjes më të ngushtë.177

Projektligji gjithashtu përmban parashikime për autonominë e palëve (neni 165), të cilat janë

identike me ato të nenit 14 të Rregullores Roma II.

Risi e projektligjit është ofrimi i një zgjidhje të veçantë për ligjin e zbatueshëm në rastet e

shpifjes dhe cenimit të të drejtave të personalitetit përmes shtypit, radios, televizionit ose

mjeteve të tjera të mas-medias (neni 175 i projektligjit). Këto parashikime janë të ngjashme

ne Ligjin Zvicerian për të drejtën ndërkombëtare private.

3.3.2 Normat e së drejtës ndërkombëtare private në Malin e Zi

Reformimi i të drejtës ndërkombëtare private në Mal të Zi ka ardhur si pasojë pavarësisë dhe

procesit të integrimit europian, i cili kërkon edhe harmonizimin e normave të së drejtës.178 Në

fushën e së drejtës ndërkombëtare private, Mali i Zi adaptoi efektivisht dhe në mënyrë të

përshtatur rregullat e parashikuara nga Rregullorja Roma I179 dhe Rregullorja Roma II.180

Në fushën e juridiksionit ndërkombëtar, zgjidhjet e reja janë harmonizuar me ato të

Rregullores Bruksel I,181 Konventës së Luganos,182 dhe për çështje të tjera specifike referim

është bërë në rregulloret përkatëse të BE-së. Ligji është i ndarë në 5 pjesë. Pjesa e parë

përfshin parimet e përgjithshme dhe dispozitat që lidhen me zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm.

Pjesa e dytë përmban dispozitat mbi juridiksionin dhe pjesa e tretë dispozitat për njohjen dhe

ekzekutimin e vendimeve të gjykatave të huaja. Pjesa e katërt përmban dispozitat specifike,

ndërkohë që pjesa e pestë përmban dispozita transitore.

177Ibid. neni 166. 178Stabilisation and Association Agreement between the European Communities and their Member States of the one part, and

the Republic of Montenegro, of the other part of 15 October 2007, [2010] OJ L 108/3. 179Regulation (EC) No 593/2008 of the European Parliament and of the Council of 17 June 2008 on the law applicable to contractual obligations (Rome I), [2008] OJ L 177/6; Rome Convention and Rome I Regulation. 180Regulation (EC) No 864/2007 of the European Parliament and of the Council of 11 July 2007 on the law applicable to

non-contractual obligations (Rome II), [2007] OJ L 199/40. 181Council Regulation (EC) No 44/2001 of 22 December 2000 on jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in civil and commercial matters [2001] OJ L 12/1. 182 Lugano Convention, Supra note nr. 135.




Juridiksioni

Ligji për të Drejtën Ndërkombëtare Private në Mal të Zi183 solli ndryshime të konsiderueshme

në fushën e juridiksionit ndërkombëtar. Kriteri kryesor lidhës për juridiksionin e përgjithshëm

është vendbanimi ose vendqëndrimi i zakonshëm i të paditurit, i cili në disa raste shfaqet si

parësor dhe në disa si plotësues. Vendqëndrimi i zakonshëm është një koncept që nuk njihej

nga Rregullat Jugosllave të Konfliktit të Ligjeve, të cilat përdornin konceptet banim dhe

rezidencën. Gjithsesi ky koncept njihej në Mal të Zi nga Konventat e Hagës.

Ligji parashikon përkufizimin e vendqëndrimit të zakonshëm në klauzolën e përgjithshme, në

pjesën e detyrimeve kontraktore dhe jashtëkontraktore, ashtu si edhe në disa nene të tjera ku

parashikohet si kriter lidhje parësor ose subsidiar. Faktor vendimtar për përcaktimin e

vendqëndrimit të zakonshëm të personit është vendi ku personi ka qendrën e aktivitetit

ekonomik, kontakteve shoqërore, pavarësisht regjistrimit në organet kompetente apo lejes së

qëndrimit. Periudha e nevojshme kohore për të qëndruar në një vend, në mënyrë që të

konsiderohet si vendqëndrim nuk është fikse, por do të shqyrtohet rast pas rasti.

Vendqëndrimi i zakonshëm i kompanive dhe qendrave të ndryshme të biznesit do të

konsiderohet vendi ku realizohet administrimi qendror i tyre; për degët, vendi në të cilin ato

ndodhen dhe për personat fizik që kryejnë aktivitete tregtare, do të konsiderohet vendi

kryesor i biznesit në momentin e përfundimit të kontratës.184 Një rregull i ngjashëm është

parashikuar edhe për detyrimet jashtëkontraktore.185

Rrethana të tjera të juridiksionit janë tradicionale, p.sh çështjet me objekt sendet e

paluajtshme do të procedohen nga gjykata Malajzeze, nëse sendet ndodhen në territorin e

Malit të Zi; për mosmarrëveshjet që lindin nga marrëdhëniet kontraktore, nëse si vend i

përmbushjes së kontratës është parashikuar territori i Malit të Zi. Për sa u përket çështjeve që

lidhen me detyrimet jashtëkontraktore, do të jenë nën juridiksionin e gjykatave të Malit të Zi,

nëse ngjarja e dëmshme ka ndodhur ose pritet të ndodhë aty.

183 Ligji “Për të drejtën ndërkombëtare private” në Mal të Zi ‘Zakon o međunarodnom privatnom pravu’, FZ e Malit të Zi nr.

1/14. 184 Ibid. neni 40. 185 Ibid. neni 51.




Për herë të parë, ligji i ri për të drejtën ndërkombëtare private parashikon rregullime për

juridiksionin e veçantë,186 juridiksionin për emrin,187të drejtat e pronësisë intelektuale,188

kontratat konsumatore,189 kontratat individuale të punës etj.

Juridiksioni ndërkombëtar ekskluziv është rregulluar totalisht në një mënyrë të re, të bazuar

në Konventën e Luganos, duke hequr juridiksionin ekskluziv për personat fizik, për sa u

përket çështjeve të së drejtës familjare dhe të trashëgimisë.


Karakteristikë tjetër e ligjit të Malit të Zi, në fushën e ligjit të zbatueshëm, është përfshirja e

instituteve të reja në kuadër të parimeve si: klauzola e përjashtimit (neni 8), tejkalimi i

rregullave të detyrueshme (neni 9).

Klauzola përjashtuese është hartuar në mënyrë të ngjashme me ligjin Zvicerian, duke

parashikuar se kjo klauzolë nuk do të aplikohet nëse nga të gjitha rrethanat dëshmohet se kjo

çështje ka vetëm lidhje rastësore me ligjin e brendshëm, ndërkohë që është e lidhur ngushtë

me një ligj tjetër. Normalisht dispozita nuk do të aplikohet kur palët e kanë zgjedhur me

marrëveshje ligjin e zbatueshëm.

Koncepti i tejkalimit të rregullave të detyrueshme në Mal të Zi u frymëzua nga disa ligje të

vendeve të tjera dhe kryesisht nga legjislacioni i BE-së. Ligji i ri gjithashtu e ka kufizuar

shumë mundësinë e aplikimit të renvoi, duke specifikuar llojet e marrëdhënieve ku është e

lejueshme (p.sh statusin ligjor të personave dhe formave të organizatave pa personalitet

juridik, format e transaksioneve ligjore, zgjedhjen e ligjit, detyrimet ushqimore, marrëdhëniet

kontraktore dhe jashtëkontraktore).

Një nga karakteristikat kryesore të ligjit është zgjerimi i fushave të aplikimit të njohjes së

autonomisë të palëve për zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm. Përveç detyrimeve kontraktore,

autonomia e palëve për zgjedhjen e ligjit është lejuar edhe për çështjet që kanë të bëjnë me

detyrimet jashtëkontraktore, zgjidhjen e martesës, regjimet pasurore martesore, emrin,

trashëgiminë etj.

186Ibid. neni 113. 187Ibid. neni 116. 188Ibid. neni 124. 189Ibid. neni 125.




Detyrimet kontraktore dhe jashtë kontraktore.

Në fushën e ligjit të zbatueshëm për detyrimet kontraktore dhe jashtëkontraktore, ligji i Malit

të Zi ka adoptuar rregulloret Roma I dhe Roma II me përshtatjet e nevojshme. Ky ligj

parashikon se interpretimi dhe aplikimi i parashikimeve që lidhen me detyrimet kontraktore

dhe jashtëkontraktore duhen zgjidhur në përputhje me rregulloret Roma I dhe II.

Në pjesën e detyrimeve kontraktore ligji ka një strukturë të ngjashme me Roma I. Ai

rregullon autonominë e palëve dhe kufijtë e saj në zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm për

kontratat, zgjedhjen e ligjit në mungesë të shprehjes së vullnetit të palëve si edhe rregullon

kontratat e mbrojtura190.

Në pjesën e detyrimeve jashtëkontraktore ligji ka përkufizuar konceptin e dëmit duke

specifikuar se ai do të rregullohet nga dispozitat e ligjit edhe në rastet kur pritet që ky dëm të

ndodh. Në çdo rast ligji parashikon se bëhet fjalë për dëme që vijnë si pasojë e delict-eve,

fitimit të padrejtë, detyrimit parakontraktor dhe përmes kryerjes së veprimeve të pa

autorizuara191. Ligji maqedonas ashtu sikurse aktet e sipër përmendura reflekton zgjidhjen e

Rregullores Roma II në rastin e përcaktimit të ligjit të zbatueshëm për dëmin jashtëkontraktor.

Konkretisht parashikohet se ligji i aplikueshëm do të jetë ligji i shtetit në të cilin ka ndodhur

dëmi pavarësisht nga shteti ku ka lindur dëmi, ose ku mund të kenë ardhur pasojat

indirekte192.

3.3.3 Normat e së drejtës ndërkombëtare private në Maqedoni

Maqedonia (FYROM) ashtu sikurse Mali i zi dhe Serbia hartoi ligjin e së drejtës

ndërkombëtare private pas shkëputjes nga Federata Jugosllave. Reforma për hartimin e ligjit

nisi në vitin 2007193 dhe ligji ka qënë subjekt i ndryshime për tu përafruar me legjislacionin

europian. Në vitin 2015 Maqedonia prezantoi një projekt të ri për ligjin e së drejtës

ndërkombëtare private. Projekti synon të reformojë plotësisht rregullat e së drejtës

ndërkombëtare private me qëllim përafrimin e plotë me normat e BE-së si edhe me praktikat

më të mira në këtë fushë. Duke qenë se projekti është në proces diskutimi, për qëllim të këtij

190Shih nenet 38-49 të ligjit “Për të drejtën ndërkombëtare private” në Mal të Zi. 191Ibid. neni 50. 192Ibid. neni 52. 193Ligji Maqedonas për të Drejtën Ndërkombëtare Private: Official Gazette of the Republic of Macedonia’ (Služben vesnik na Republika Makedonija) FZ Maqedonase nr. 87/2007.




punimi do ti referohemi ligjit të vitit 2007. Megjithatë në disa raste do të referojmë edhe tek

të rejat që po sjell projektligji.

Ligji i vitit 2007 është i përbërë nga gjashtë kapituj. Kapitulli i parë përfshin rregullat e

përgjithshme dhe fushën e zbatimit. Kapitulli i dytë parashikon normat që kanë të bëjnë me

ligjin e aplikueshëm, ndërsa kapitulli i tretë parashikon juridiksionin dhe procedurat. Kapitulli

i katërt parashikon normat për njohjen e vendimeve të gjykatave të huaja, kapitulli i pestë

parashikon dispozita të veçanta, dhe kapitulli i fundit dispozitat e fundit dhe transitore.

Juridiksioni

Juridiksioni ndërkombëtar sipas ligjit maqedonas do të përcaktohet bazuar në faktet

ekzistuese në momentin e procedimit (neni 94). Ky ligj ka mbajtur vendbanimin si kriterin

kryesor të lidhjes për përcaktimin e juridiksionit ndërkombëtar të gjykatave Maqedonase

(actor sequitur forum rei). Ligji parashikon se vendbanimi i të paditurit (nëse është person

fizik) do të jetë baza për përcaktimin e juridiksionit të përgjithshëm.194 Nëse i padituri është

person juridik, vendndodhja e zyrës qendrore do të shërbejë për përcaktimin e juridiksionit.

Akti federal i konfliktit të ligjit i vitit 1982, përmbante një parashikim (neni 54) që e bazonte

juridiksionin ndërkombëtar të gjykatave të brendshme në kriterin nëse i padituri zotëronte

pronë në territorin e shtetit, pa pasur rëndësi nëse prona ka apo jo rëndësi për çështjen si dhe

pavarësisht nga vlera e saj (forum patrimonii). Akti i ri sërish e ka mbajtur dispozitën në

lidhje me forum patrimonii, por të kufizuar vetëm në çështjet ku i padituri ka vendbanimin në

Republikën e Maqedonisë. Juridiksioni specifik i gjykatave maqedonase për të dëgjuar dhe

vendosur në lidhje me çështjet me elemente të huaj edhe në çështjet ku i padituri nuk është i

vendosur në Maqedoni, rregullohet nga nenet 58-91 të ligjit.195

Gjykatat maqedonase kanë juridiksion ekskluziv vetëm kur parashikohet shprehimisht nga

ligji.196 Rregulli i gjithë pranuar është se gjykatat maqedonase kanë juridiksion për

mosmarrëveshjet që lidhen me të drejtat pronësore dhe qiranë mbi sendet e paluajtshme të

vendosura në Maqedoni (neni 69). Gjithsesi, akti i të drejtës ndërkombëtare private ka

parashikuar disa rregulla që ju japin gjykatave maqedonase juridiksion mbi këto

mosmarrëveshje: themelimi, mbarimi dhe ndryshimi i statusit ligjor të kompanive, të

personave të tjerë juridik, shoqërive kur kanë zyrat qendrore në Maqedoni (neni 65); çështjet

194Ibid. nenet 52 dhe 53. 195 Toni Deskoski, ‘The new Macedonian Private International Law Act of 2007’ (2008) 10 YbPIL, fq. 453. 196 Neni 54, Supra note nr. 169.




që lidhen më entitet e regjistruara në regjistrat publik (neni 66) dhe çështjet që lidhen me

aplikimin dhe vlefshmërinë e pronësisë industriale nëse këto të drejta aplikohen në Maqedoni

(neni 67).

Gjykatat maqedonase kanë juridiksion ekskluziv për lejimin dhe kryerjen e përmbushjes së

detyrimeve dhe kur përmbushja (ekzekutimi) është kryer në territorin e Maqedonisë197.

Kalimi i juridiksionit te një gjykate e huaj nga palët është i lejueshëm nëse 1) të paktën njëra

nga palët ka shtetësi të huaj ose personi juridik e ka zyrën qendrore jashtë vendit, dhe 2)

mosmarrëveshja nuk është nën juridiksionin ekskluziv të gjykatave të Maqedonisë.198

Gjithsesi, palët nuk mund të bëjnë marrëveshje në lidhje me juridiksionin e një gjykate të huaj

për mosmarrëveshjet që rrjedhin nga kontratat konsumatore ose kontratat e sigurimit, nëse

konsumatori ose i siguruari kanë vendqëndrimin e zakonshëm në Republikën e Maqedonisë.

Palët gjithashtu nuk mund të bien dakord për juridiksionin e një gjykatë të huaj në rastin e

marrëdhënieve familjare199. Palët gjithsesi lejohet të bien dakord për juridiksionin e gjykatës

Maqedonase, nëse të paktën njëri prej tyre është shtetas i Maqedonisë, ose një person juridik

ka zyrën qendrore në Maqedoni200.

Ligji i ri, njësoj si edhe paraardhësi, nuk përmban parashikime në lidhje me formën që duhet

të ketë marrëveshja. Doktrina ka parashikuar se do të aplikohet Kodi i Procedurës Civile me

analogji për të gjitha rregullat që nuk janë parashikuar konkretisht nga ligji për të drejtën

ndërkombëtare private.


Kapitulli i parë i aktit maqedonas përmban dispozita që përcaktojnë fushën e tij të zbatimit,

prioritetin e traktateve ndërkombëtare, metodën e plotësimit ligjor, politikat publike, renvoi,

karakterizimin, një referencë për ligjin e një shteti që përbëhet nga dy ose më shumë sisteme

ligjore, dhe një dispozitë të përgjithshme mbi rregullat e detyrueshme dhe rastet përjashtuese.

Neni 3 paraqet "rastet e përjashtimit" nga e Drejta Ndërkombëtare Private të Maqedonisë,

duke ndjekur dispozitat e ngjashme të Kodit të DNP Zviceran të vitit 1987, Aktit DNP të

197 Neni 68 Supra note nr. 169. 198 Neni 56, Supra note nr. 169. 199 Ibid, prg. 1 dhe 2. 200 Ibid prg.,3.




Sllovenisë të vitit 1999, dhe Kodit të DNP Belg i vitit 2004.201 Sipas kësaj klauzole,

përcaktohet se ligji i thirrur për zbatim nga rregullat e DNP nuk do të aplikohet në raste

përjashtimore kur është e qartë nga rrethanat e rastit se nuk ka lidhje të dallueshme me atë

ligj, por ka lidhje më të ngushtë me ligjin e një shteti tjetër. Paragrafi 2 i nenit 3, përjashton

zbatimin e rastit të pritshëm, kur palët kanë zgjedhur me marrëveshje ligjin e zbatueshëm.

Klauzola e rendit publik parashikon se, ligji i huaj i cili është thirrur për zbatim nga rregullat

e konfliktit, nuk do të aplikohet nëse aplikimi i këtij ligji mund të sjellë rezultate që janë në

kundërshtim me rendin e përgjithshëm publik të Republikës së Maqedonisë. Ky rregull nuk i

lejon gjykatat të aplikojnë lirisht parashikimet e ligjeve të huaja, kur nga rrethanat konkrete

ato evidentojnë se situata mund të cenoj rendin publik202.

Ligji Maqedonas e përjashton Renvoi në rastet kur palët me marrëveshje kanë zgjedhur ligjin

e zbatueshëm203. Renvoi është përjashtohet në zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm për detyrimet

kontraktore, por edhe në lidhje me çdo fushë tjetër ku DNP iu ka dhënë të drejtën palëve për

zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm. Për shembull, Akti DNP i jep palëve të drejtën për të

zgjedhur ligjin e zbatueshëm për përgjegjësinë nga dëmet jashtëkontraktore (neni 33, par. 3),

pra që renvoi është e përjashtuar në këtë rast.

Ligji Maqedonas për të Drejtën Ndërkombëtare Private ka ruajtur dispozitën që lejon gjykatat

të parashikojnë dhe aplikojnë ligjin material të huaj ex officio. Përmbajtja e ligjit të huaj mund

të përcaktohet në mënyra të ndryshme. Së pari, informacioni mund të merret nga Ministria e

Drejtësisë. Së dyti, palët mund të sigurojnë një deklaratë për përmbajtjen e ligjit të huaj nga

një autoritet kompetent apo institucion i shtetit përkatës. Së fundmi, Akti DNP paraqet një

zgjidhje të re për mundësinë për tu kthyer tek lex fori. Kjo vlen në rastet kur përmbajtja e

ligjit të huaj nuk mund të përcaktohet në një nga mënyrat e përshkruara më lart.204

201 Deskoski, Supra note, nr.171, fq 443. 202 Neni 5, Supra note 168. 203 Ibid. neni 6(3). 204Ibid. neni 13.




Detyrimet Kontraktore dhe Jashtëkontraktore

Akti për të Drejtën Ndërkombëtare Private në Maqedoni parashikon rregulla për zgjedhjen e

ligjit të zbatueshëm për rregullimin e detyrimeve kontraktore. Zgjedhjet e adoptuara janë

modeluar sipas Konventës së Romës për Ligjin e zbatueshëm në Detyrimet Kontraktore të

1980. Një nga kriteret më të përdorura për përcaktimin e ligjit të zbatueshëm është

autonomia e palëve, parim që ofron sigurinë dhe parashikueshmërinë juridike, kërkesa

thelbësore për çështjet tregtare. Autonomia e palëve konsiderohet tradicionalisht si një nga

parimet më të rëndësishme të ligjit të së Drejtës Ndërkombëtare Private të Maqedonisë, duke

siguruar që kontratat të qeverisen nga ligji i zgjedhur prej palëve kontraktore, përveç rasteve

kur ligji i zbatueshëm është përcaktuar nga ligji ose nga ndonjë marrëveshje ndërkombëtare.

Në mungesë të zgjedhjes së ligjit me marrëveshje, neni 22 përcakton si faktor dytësor lidhjet

më të ngushta. Doktrina thekson se përcaktimi i sistemit të së drejtës apo vendi në të cilin

kontrata është e lidhur më ngushtë i jep diskrecion gjykatës për të zgjedhur ligjin që

konsideron më të përshtatshëm me rrethanat.205

Megjithatë, duke ndjekur shembullin e nenit 4, paragrafit 2 të Konventës së Romës, Akti i të

drejtës Ndërkombëtare Maqedonase parashikon që kontrata supozohet të jetë e lidhur më

ngushtë me vendbanimin e palës që përmbush detyrimin në qoftë se është person fizik dhe

Zyra Qendrore në qoftë se ajo është person juridik. Gjithsesi, ky supozim mund të hidhet

poshtë, nëse rrethana të veçanta të rastit tregojnë se kontrata është e lidhur shumë ngushtë me

një vend tjetër (neni 22, para. 1). Neni 20, paragrafi 1 i Ligjit 1982 parashikon një listë të

gjerë të kontratave për të cilat është përcaktuar vendi i përmbushjes. Duke ndjekur zgjidhjet e

parashikuara nga Konventa e Romës, Akti DNP paraqet rregulla të posaçme për kontratat e

konsumatorit dhe të punësimit (Nenet Konventës).

Për sa i përket detyrimeve jo kontraktore, Akti DNP riafirmoi parashikime të përafërta me

Aktin Federal të Konfliktit të Ligjeve, të vitit 1982 në lidhje me pasurimin e padrejtë (art. 31),

negotiorum gestio, detyrimet që rrjedhin nga përdorimi i paautorizuar i pasurisë, si dhe

detyrimet e tjera jashtëkontraktore përveç torts (neni 32). Vendi ku ka ndodhur ngjarja që ka

shkaktuar dëmin është përdorur si faktor lidhës për të gjitha këto kategori, pa përjashtim.

Ndërkohë që neni 33 parashikon rregullin e përgjithshëm për përgjegjësinë që rrjedh nga

205 Deskoski, Supra note 171, fq 448.




dëmi jashtëkontraktor, ky faktor lidhës mbetet i njëjtë me Aktin e mëparshëm: lex loci delikti

commissi.

Faktorët e tjerë të miratuar nga ky rregull janë krejtësisht të rinj. Së pari, i dëmtuari mund të

kërkojë që ligji i vendit ku është kryer veprimi të zëvendësohet nga ligji i vendit ku kanë

ardhur pasojat, për aq kohë sa subjekti që ka shkaktuar dëmin mund dhe duhet ti kishte

parashikuar pasojat (par. 1). Së dyti, paragrafi 2 parashikon se nëse marrëdhënia nuk është e

lidhur ngushtë me ligjin e përcaktuar në paragrafin 1 (vendi ku ka ndodhur ngjarja apo vendi

ku kanë ardhur pasojat), por është dukshëm i lidhur më ngushtë me një ligj tjetër, do të mund

të aplikohet ky i fundit.

Së fundi, ky nen ndjek rregullin e ngjashëm me nenin 132 të Ligjit Zviceran për DNP, duke

siguruar autonominë e palëve në marrëdhëniet jashtëkontraktore. Palët janë të lira të vendosin

ligjin e zbatueshëm për marrëdhëniet e tyre jashtëkontraktore edhe pasi ka ndodhur ngjarja.

Zgjedhja e ligjit nga palët nënkupton zgjedhjen e ligjit material, pasi në nenin 6 paragrafi 3 të

Aktit DNP është përjashtuar parimi renvoi.206

3.3.4 Normat e së drejtës ndërkombëtare private në Shqipëri

Rregullimi i parë gjithëpërfshirës i së drejtës ndërkombëtare private është gjetur në ligjin nr.

3920 të 21 nëntorit 1964 “Për gëzimin e të drejtave civile nga të huajt dhe zbatimin e ligjit të

huaj”207. Ky ligj parashikonte dispozita për ligjin e zbatueshëm për çështjet civile dhe tregtare

me element të huaj dhe disa aspekte të procedurës civile ndërkombëtare”.208 Edhe pse ishte

një ligj i kufizuar në dispozita dhe i miratuar gjatë kohës së regjimit komunist, ai vazhdoi të

ishte në fuqi deri në vitin 2011, dhe kjo për dy arsye: së pari, Shqipëria vinte nga një sistem

totalitar dhe ju desh kohë të integrohej plotësisht në marrëdhënie civile dhe tregtare me pjesën

tjetër të botës, për pasojë miratimi i rregullave bashkëkohore të së drejtës ndërkombëtare

private nuk ishte një domosdoshmëri; dhe së dyti, Shqipëria pas viteve 90 u bë anëtare e disa

organizatave dhe konventave ndërkombëtare, përfshirë Konferencën e Hagës për të Drejtën

Ndërkombëtare Private, të cilat plotësuan në një farë mase vakumin ligjor në këtë fushë.209

Ndërkohë, disa aspekte të procedurës civile ndërkombëtare u plotësuan nga dispozita të Kodit

206Deskoski, Supra note nr.171, fq 450. 207Ligji nr. 3920 të 21 nëntorit 1964 ‘Për gëzimin e të drejtave civile nga të huajt dhe zbatimin e ligjit të huaj’Fletore Zyrtare

1964 nr.9, fq 217. 208Ibid. 209 Për më shumë mbi Konventat e Hagës të ratifikuara nga RSH shih faqen web: www.hcch.net . Shqipëria është anëtare e

Konferencës së Hagës mbi të Drejtën Ndërkombëtare Private që nga vitit 2002.

http://www.hcch.net/




të Procedurës Civile210 i cili parashikoi rregullat për njohjen dhe zbatimin e vendimeve të

gjykatave të huaja në Shqipëri.

Megjithatë, zhvillimet e shpejta në Shqipëri dhe veçanërisht angazhimi i Shqipërisë për tu

bërë pjesë e familjes europiane nxori në pah nevojën për rishikimin e ligjit të 64-ës. Shqipëria

u bë pjesë e procesit të Stabilizim Asociimit në vitin 2000 dhe nënshkroi Marrëveshjen e

Stabilizim Asociimit me BE-në në vitin 2006.211 Për pasojë në kuadër të procesit të përafrimit

nisi puna për hartimin e ligjit të ri të së drejtës ndërkombëtare private.

Pas disa vitesh pune intensive të ekspertëve vendas dhe të huaj parlamenti shqiptar miratoi

më 2011, ligjin nr. 10 428 “Për të Drejtën Ndërkombëtare Private” (LDNP).212 Për hartimin

e këtij ligji u morën parasysh legjislacionet e vendeve anëtare të BE-së si Italia, Gjermania,

Belgjika, atyre që hynë rishtazi në BE si Bullgaria Rumania, si edhe aktet europiane dhe

ndërkombëtare në këtë fushë. Ashtu siç parashikohet në hyrje, pra në titullin e tij, ligji është

përafruar me dy Rregulloret e BE-së, Rregulloren Roma I213 dhe Roma II.214

Ligji i ri për të drejtën ndërkombëtare private ndryshon mjaft nga ligji i vitit 1964. Ligji solli

ndryshime në sasi dhe në cilësi. Ai solli disa institute të reja dhe zgjeroi ato ekzistueset, duke

mundësuar reflektimin e zhvillimeve të fundit në të drejtën ndërkombëtare private. Normat e

konfliktit sipas këtij ligji janë normat e së drejtës ndërkombëtare private me anë të cilave

shteti rregullon marrëdhëniet civile me elementë të huaj (elementi i huaj gjendet në objekt,

subjekt dhe në marrëdhënien e krijuar)215. Pikërisht normat e konfliktit të parashikuara në

këtë ligj përcaktojnë, mbi bazën e faktorëve lidhës, së cilin ligj duhet të zbatojë gjykata, ligjin

vendas apo ligjin e huaj. Faktorët lidhës mbi bazën e të cilëve bëhet dhe përzgjedhja e ligjit të

zbatueshëm janë rrethana faktike apo ligjore që lidhin një marrëdhënie juridiko-civile me

ligjin e një vendi të caktuar216. Përveç faktorëve lidhës tradicionalë siç është shtetësia apo lex

rei sitae, ligji ka shtuar dhe vendqëndrimin e zakonshëm si faktor lidhës si edhe faktorë të

tjerë siç janë lex loci actus, lex locu solutionis dhe lex loci commissi delicti.

210Ligji nr.8116, datë 29.3.1996 Kodi i Procedurës Civile i Republikës së Shqipërisë. (i përditësuar). 211Ligji nr. 9590 datë 27 korrik 2006, “Për ratifikimin e Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit midis Shqipërisë dhe

Komunitetit Evropian dhe vendeve anëtare nga njëra anë dhe Republikës Shqipërsië nga ana tjetër”. Fletore Zyrtare

nr.87/2006. 212Ligji Nr.10 428, datë 2.6.2011 “Për të Drejtën Ndërkombëtare Private” Fletore Zyrtare nr. 82. 213Regulation (EC) No 593/2008 of the European Parliament and of the Council of 17 June 2008, on the law applicable to

contractual obligations (Rome I), OJ L 177 of 4 July 2008. 214Regulation (EC) No 864/2007 of the European Parliament and of the Council of 11 July 2007, on the law applicable to non-contractual obligations (Rome II), OJ L 199 of 31 July 2007. 215Supra note nr.188, neni 1. 216Shih për më shumë Ardian Kalija, E drejta Ndërkombëtare Private, Sejko (2015).




LDNP i jep përgjigje dy aspekteve kryesore të së drejtës ndërkombëtare private, zgjedhjes së

ligjit të zbatueshëm dhe juridiksionit ndërkombëtar. Rregullat që kanë të bëjnë më procedurën

civile ndërkombëtare siç janë njohja dhe ekzekutimi i vendimeve të gjykatave të huaja janë

lënë jashtë sferës së rregullimit të ligjit, pra vazhdojnë të gjejnë rregullim në Kodit e

Procedurës Civile.217 Ky koncept qëndron në kontrast të habitshëm jo vetëm me të drejtën

europiane, por gjithashtu edhe me strukturën e përdorur nga legjislacione e tjera218.

Ligji është i ndarë në 11 kapituj, ku kapitulli i parë (nenet 1-7) parashikon parimet e

përgjithshme, kapitulli i dytë (nenet 8-17) parashikon subjektet e ligjit, kapitulli i tretë (nenet

18-20) veprimet juridike, kapitulli i katërt (nenet 21-32) dispozitat për martesën dhe familjen,

kapitulli i pestë (nenet 33-35) dispozitat që rregullojnë trashëgiminë, kapitulli i gjashtë (nenet

36-44) dispozita në lidhje me pronësisë, kapitulli i shtatë (nenet 45-55) marrëdhëniet

kontraktore, kapitulli i tetë (nenet 56-70) detyrimet jashtëkontraktore, kapitulli i nëntë (nenet

71-81) juridiksionin e gjykatave shqiptare, kapitulli i dhjetë (nenet 82- 86) dispozitat

procedurale dhe kapitulli i njëmbëdhjetë (nenet 87-89) dispozitat tranzitore.

Juridiksioni ndërkombëtar rregullohet në kontekstin e LSHDNP-së, ndërsa për njohjen dhe

zbatimin e gjykimeve të huaja aplikohet KPC. Ky koncept qëndron në kontrast të habitshëm

jo vetëm me të drejtën europiane, por gjithashtu edhe me strukturën e përdorur nga

legjislacione e tjera.

Juridiksioni

Gjykatat shqiptare kanë juridiksion ndërkombëtar nëse i padituri ka vendqëndrimin e tij të

zakonshëm në Shqipëri, përveçse kur parashikohet ndryshe (neni 71 i LDNP). Ndryshe nga

kodet e rajonit, LDNP përdor vendqëndrimin e zakonshëm si faktor lidhës për juridiksionin

ndërkombëtar. Eliminimi i vendbanimit nuk është një qasje korrekte pasi ai jo vetëm bie

ndesh me traditën ligjore shqiptare (KPC dhe ligji i vitit 1964) por edhe me aktet e Bashkimit

Europian dhe rregullat që janë përdorur në vendet e rajonit.219 Zgjidhja më e mirë do të ishte

që ligji ti parashikonte të dyja mundësitë (Neni 37 KPC dhe neni 14 KC).

Juridiksioni ekskluziv i gjykatave shqiptare, ekziston kur kemi të bëjmë me: (i) të drejtat reale

të paluajtshme që gjenden në Shqipëri, (ii) vendimet e organeve të kompanive tregtare kur

217Kodi i Procedurës Civile, Supra note nr.186, nenet 36 dhe 37. 218Shih dhe legjislacionin e vendeve të rajonit të analizuar më sipër. 219Shih ligjet e Serbisë, Malit të Zi dhe Maqedonisë, të analizuara më sipër.




rezidenca e kompanisë gjendet në Shqipëri, (iii) themelimin ose mbylljen e personave juridik,

ose vendimet e organeve të tyre, kur personi juridik e ka vendqëndrimin e tij të zakonshëm në

Shqipëri, (iv) vlefshmërinë e regjistrimit në regjistrat e organeve shtetërore ose gjykatave

shqiptare, (v) vlefshmërinë e regjistrimit të të drejtave të pronësisë intelektuale, të cilat janë

realizuar ose zbatohen në Shqipëri, (vi) zbatimin e titujve ekzekutiv në Shqipëri (neni 72

LSHDNP).

Marrëveshja për përcaktimin e juridiksionit në favor të gjykatave shqiptare është parashikuar

nga neni 73 i LSHDNP, i cili rendit disa kërkesa të nevojshme për formën e marrëveshjes.

Ligji parashikon dhe tacit prorogation në rastet kur i padituri, nuk e kundërshton juridiksionin

e gjykatës shqiptare.

Rastet e juridiksionit të veçantë rregullohen në nenet 74-81 të LSHDNP (për shpalljen të

zhdukur ose të vdekur të një personi, martesa, marrëdhëniet mes bashkëshortëve, prindërit

dhe fëmijët, atësia dhe mëmësia, birësimi, heqja ose kufizimi i aftësisë për të vepruar,

kujdestaria dhe raste të tjera).

LSHDNP në dallim nga ligjet e tjera europiane apo të rajonit nuk e parashikon

litispendecen220. Litispendenca rregullohet nga KPC i cili lejon gjykimin paralel çka do të

thotë se ai lejon gjykatat të gjykojnë një çështje, ndonëse ajo po gjykohet nga një gjykatë e

huaj. Ky çështje duhet adresuar në kuadër të ndryshimeve të mundshme të LSHDNP.


Parimet e përgjithshme rregullohen në kapitullin e parë të LSHDNP. Sipas parimit renvoi të

parashikuara në nenin 3 të LSHDNP, nëse i referohemi ligjit të një shteti tjetër, referimi

shtrihet edhe në të drejtën ndërkombëtare private të atij shtetit. Nëse ligji i një shteti tjetër i

referohet sërish të drejtës shqiptare, zbatohen dispozitat materiale të së drejtës shqiptare. Në

rastet kur ligji i huaj i referohet të drejtës së një shteti të tretë, do të aplikohet e drejta e shtetit

të tretë. Megjithatë referimi përjashtohet në disa raste si p.sh për statusin e personit juridik,

përzgjedhjen me marrëveshje të ligjit të zbatueshëm, formën e aktit ligjor, detyrimin

ushqimor, detyrimet kontraktore, ose detyrimet jashtëkontraktore. Nëse referimi bëhet tek e

drejta e një shteti me disa njësi territoriale, ku secila prej tyre zbaton sistemin e saj ligjor,

atëherë do të jetë e drejta e shtetit ajo që do të vendosë se cili sistem ligjor do të aplikohet. Në

220 Shih p.sh neni 114 i ligjit të së drejtës ndërkombëtar të Malit të Zi.




mungesë të një rregullimi të tillë, aplikohet parimi i lidhjes më të ngushtë (neni 4 i ligjit).

Përcaktimi i lidhjes më të ngushtë është në diskrecion të gjykatës, e cila vendos sipas

rrethanave të çështjes (neni 12/2 LSHDNP).

Shqipëria nuk ka klauzola të përgjithshme përjashtuese, siç ishin shembujt nga vendet e

rajonit. Megjithatë, klauzolat e veçanta përjashtuese shfaqen lidhur me ligjin e zbatueshëm të

detyrimeve kontraktore ashtu sikurse edhe me detyrimet jashtë kontraktore si dhe në fushën e

martesës dhe marrëdhënieve familjare.

Ligji i huaj nuk zbatohet nëse zbatimi i tij do të rezultonte në shkelje të politikave publike

shqiptare (rendit publik) ose nëse manifeston mos-përputhshmëri me parimet themelore të

Kushtetutës dhe të drejtës shqiptare. Në raste të tilla,do të zbatohet një dispozitë tjetër e

përshtatshme e ligjit të shtetit të huaj, dhe kur kjo mungon zbatohet ligji shqiptar (neni 7 i

LSHDNP).

Detyrimet kontraktore dhe jashtëkontraktore

Parashikimet e LDNP për sa i përket zgjedhjes së ligjit për detyrimet kontraktore, janë

hartuar në përputhje me parashikimet e Rregullores Roma I. LDNP në Shqipëri, ashtu sikurse

edhe akte të tjera të ngjashme për të drejtën ndërkombëtare private, bazohet në parimin

themelore të autonomisë së vullnetit të palëve. Në mungesë të zgjedhjes së ligjit, neni 46 i

LSHDNP parashikon një sistem jo-shterues të faktorëve lidhës, ashtu sikurse bën neni 4 i

Rregullores Roma I. Për disa lloje kontratash, ligji përcakton shprehimisht se cila palë

konsiderohet si pala që duhet të përmbushë detyrimin që karakterizon kontratën dhe paraqet

çështjen në ligjin e vendit ku kjo palë ka vendqëndrimin e zakonshëm. Kontratat të cilat nuk

janë specifikuar në nenin 46 (1) të LDNP, do të rregullohen nga ligji i vendit ku palët kanë

kërkuar që të sjellë efekte ekzekutimi i kontratës dhe kanë vendbanimin e tyre në kohën e

nënshkrimit të kontratës. Neni 46(3) i LDNP përmban klauzola përjashtuese. Si burim i fundit

do të zbatohet parimi i lidhjes më të ngushtë (neni 46 (4)).221

Parashikimet e ligjit shqiptar për rregullat e zgjedhjes së ligjit për detyrimet jashtëkontraktore

pasqyrojnë zgjidhjet e Rregullores Roma I. Marrëdhëniet e detyrimit do të udhëhiqen nga ligji

i vendit tek i cili ndodh dëmi, pavarësisht vendit ku ka nisur dëmi dhe pavarësisht vendit ku

221Aida Bushati , ‘The Albanian Private International Law’, në YrPIL Vol.XV, 2013-2014, fq.509.




vijnë pasojat indirekte (siç mund të jenë pasojat financiare) të dëmit që ka ndodhur (neni 56 i

LSHDNP). Në rastet kur personi që ka shkaktuar dëmin dhe personi që vuan pasojat kanë

vendqëndrimin e tyre të zakonshëm në të njëjtin vend, do të zbatohet ligji i atij vendi (neni

56(2) LSHNDP). Ka gjithashtu një klauzolë përjashtuese në nenin 56(3) të LSHDNP.

Kapitulli i detyrimeve jashtëkontraktore shtrihet gjithashtu ndaj detyrimeve për produktet,

konkurrencën e padrejtë, dhunimet e të drejtave të pronësisë kontraktuale, dëmeve mjedisore,

pasurimet e padrejta, negotiorum gestio dhe culpa in contrahendo. Nuk ka parashikime lidhur

me veprimtarinë industriale.

Ndryshe nga Rregullorja Roma II, neni 67 i LSHDNP rregullon ligjin e zbatueshëm për

dhunimin e të drejtave individuale. Në të tilla raste, person i dëmtuar ka të drejtë të zgjedhë

ligjin që do të zbatohet brenda limiteve të caktuara222.

222Ibid, fq 515.




KAPITULLI IV

Parimet e përgjithshme të normave të konfliktit

4.1 Parimet e përgjithshme të normave të konfliktit

Parimet e përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare private përfshijnë tërësinë e parimeve që

shoqërojnë zbatimin e normave specifike që lidhen jo vetëm me rregullat e zgjedhjes së ligjit

të zbatueshëm, por edhe me juridiksionin, njohjen dhe zbatimin e vendimeve të gjykatave të

huaja. Kur flitet për parimet e përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare private mbahen në

konsideratë disa pyetje kërkimore të cilat janë: së pari, a ka një listë shteruese të parimeve të

përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare private, së dyti, cili është kuptimi i tyre, së treti, a

është e nevojshme që ato të përkufizohen në kodet e të drejtës ndërkombëtare private.

Lidhur me pyetjen e parë, ajo që vihet re nga kodet dhe doktrina është ekzistenca e një liste

shteruese të parimeve të përgjithshme.223 Kuptimi i parimeve jepet si në ligjet e së drejtës

ndërkombëtare private ashtu edhe nga interpretimet gjyqësore. Një pjesë e parimeve dhe më

konkretisht ato të parashikuara në legjislacionin shqiptar do të analizohen më poshtë. Parimet

e përgjithshme zakonisht parashikohen në pjesën e përgjithshme të kodeve të së drejtës

ndërkombëtare private, por ka dhe raste kur ato parashikohen si parime të krerëve të

veçantë.224 Pasja e një pjesë të përgjithshme të parimeve është konsideruar nga autorët si një

mundësi e mirë për të shmangur përsëritjen e parimeve që aplikohen për të gjitha dispozitat e

veçanta dhe për të ruajtur koherencën përgjatë gjithë ligjit. Pikërisht mospasja e një pjese të

përgjithshme të parimeve do të kthente mbrapsh në kohë morinë e ligjeve të së drejtës

ndërkombëtare private që janë miratuar në dekadat e fundit.225 Edhe BE-ja ashtu sikurse e

kemi analizuar në kapitullin II të këtij punimi është duke konsideruar mundësinë e hartimit të

një rregullorje për kodifikimin e parimeve të përgjithshme, Rregullorja Roma 0.

Vendet e Ballkanit kanë ligje të reja të së drejtës ndërkombëtare private dhe disa prej tyre

janë ligje model. Për pasojë është parë me interes vështrimi krahasues midis parashikimeve

që janë bërë për parimet në ligjin tonë dhe në ligjet e vendeve të Ballkanit. LSHDNP përmban

në pjesën e përgjithshme disa prej parimeve të përgjithshme që njeh doktrina.

223Shih p.sh dispozitat e projektligjit Serb, Supra note nr.146. 224Shih p.sh ligjet e Serbisë, Malit të Zi dhe Maqedonisë, të trajtuara më sipër. 225 Thomas Kadner Graziano “Codifying European Union Private international law: The Swiss Private International Law Act - a model for a comprehensive EU private international law regulation, Journal of Private International Law 2015 Vol.11,

No.3 585-606, fq 595.




4.1.1 Karakterizimi ose kualifikimi

Karakterizimi ose kualifikimi u vu në dukje si problem i normave të konfliktit rreth 100 vjet

më parë nga Franz Kanhn ( 1860-1904) dhe Etienne Bartin ( 1860-1948), dhe që nga ajo

kohë ai u bë një nga parimet më të rëndësishme të së drejtës ndërkombëtare private.

Karakterizimi është një term i cili nuk përdoret në mënyrë uniforme në doktrinën juridike.

Disa vende refuzojnë të japin përkufizime specifike në kodet e tyre, ndërkohë vende të tjera

japin përkufizime të konceptit. Shembulli që vjen nga rajoni është Serbia, projektligji i së

cilës e parashikon këtë parim në nenin 3, i cili lexon: “Karakterizimi i fakteve, marrëdhënieve

juridike dhe institucionale duhet të bëhet në përputhje me ligjin Serb, përveçse kur është

parashikuar ndryshe në këtë akt. Ndërkohë që karakterizimi i marrëdhënieve ligjore apo

instituteve që janë të panjohura nga ligji Serb duhet të bëhet duke pasur parasysh funksionin

dhe qëllimin që marrëdhënia apo instituti ka në ligjin të cilit i korrespondon”.226 Gjithashtu

Maqedonia në propozimet e fundit për amendime të ligjit parashikon shtimin e nenit 14 me

përmbajtje: “Kur përcaktimi i ligjit të zbatueshëm do të varet nga kualifikimi i elementëve

thelbësor ose të marrëdhënies, kualifikimi do të bëhet bazuar në ligjin Maqedonas. Kur

institutet juridike të jenë të paparashikuara nga ligji i Republikës së Maqedonisë dhe të mos

mund të përcaktohen nga interpretimi që i bëhet ligjit Maqedonas, ligji i huaj që rregullon

institutin do të merret në konsideratë edhe për kualifikimin në vetvete.”

Pavarësisht përkufizimit të plotë në disa vende përsëri ka dyshime nëse një përkufizim i tillë

duhet parashikuar në kodet së drejtës ndërkombëtare private. Kundërshtimet lidhen me faktin

se kualifikimi është çështje e interpretimit dhe hartimit të normave të konfliktit të cilat

përcaktojnë ligjin që nga ana e tij parashikon koncepte të njohura apo të panjohura të së

drejtës materiale.227 Për shembull mund të ndodhë që vendet e familjes romano-gjermanike të

kualifikojnë me anë të ligjeve apo jurisprudencës së tyre nocionin e “Trust”, ndërkohë që ai

është koncept i së drejtës anglo saksone, i pa njohur për ta. Në këtë rast opinionet kanë qenë

që kualifikimi të mbetet një koncept i papërcaktuar dhe ti lihet zbatuesve dhe akademikëve ta

interpretojnë atë.228

226 Roberto Baratta “The process of chsrscterization in the EC Conflict of Laws: Suggesting a Flexible Approach”, YrPIL,

Volume 6(2004) fq 155-168. 227 Kurt Lipstein, Chapter 5 ‘Characterization’, ne International Encyclopaedia of Comparative Law, fq 6. 228 Eugenio Hernandez-Breton ‘An attempt to regulate the problem of “characterization” in private international law’ fq 333.




Përgjithësisht kuptimi i kualifikimit juridik mund të shtrohet në tre kuptime:229

Së pari, kualifikimi lidhet me kuptimin e normave të nxjerra nga ligjvënësi, ndërsa tenton të

sqarojë se cilave nga marrëdhëniet iu referohet çdonjëra nga këto norma. Në një rast të tillë

bëhet fjalë për atë që quhet “kualifikimi i normës së të drejtës ndërkombëtare private”.230

Së dyti, kualifikimi juridik shtrohet edhe për marrëdhënien juridike hibride apo me elemente

të huaj, d.m.th. shtrohet problemi i asaj që quhet “kualifikim i marrëdhënies”. Shprehja më e

saktë, për rastin konkret do të ishte “kualifikim i fakteve”, e cila është më e përdorshme në

rastin e kualifikimit ligjor në të drejtën ndërkombëtare private. Sikurse shprehen mjaft autorë

të së drejtës ndërkombëtare private, detyra e gjyqtarit është të sqarojë thelbin e fakteve të

sjella para tij nga ana e palëve që janë në konflikt gjyqësor midis tyre. Pra, nëse gjyqtari i një

shteti të caktuar do të gjendej përballë mosmarrëveshjesh, në lidhje me fakte të caktuara

njerëzore, atij do ti duhet të përcaktojnë paraprakisht natyrën juridike të mosmarrëveshjeve,

me anë të kualifikimit.231

Së treti, është e rëndësishme që të parashikohet kriteri i lidhjes dhe specifikohet norma e cila

do të rregullojë ato marrëdhënie që paraqiten në pjesën e parë të normës së konfliktit.

Zakonisht kjo realizohet duke interpretuar pjesën e dytë të normës, e cila nuk bëhet më për të

inkuadruar marrëdhënien në normën juridike, por për të përcaktuar rendin juridik, i cili duhet

të rregullojë marrëdhënien që paraqitet në normën e konfliktit. Kualifikimi ligjor i pjesës së

parë të normës së konfliktit ka si qëllim thjesht të sqarojë natyrën e një marrëdhënie të dhënë.

Mbetet tashmë për tu sqaruar se cili është rendi juridik i parashikuar nga pjesa e dytë e

normës së konfliktit. Ky proces emërtohet nga akademikët si “kualifikim i kritereve të

lidhjes”. Ai është shumë i rëndësishëm pasi në varësi të mënyrës se si do të kuptohen

shprehjet e përdorura për të treguar kriterin e lidhjes, ndryshojnë edhe efektet e këtyre të

fundit. Zhvendosja nga një ligj material i brendshëm në një tjetër mund të ketë pasoja të

mëdha në rregullimin juridik të marrëdhënies me elementë të huaj, gjë që lidhet me karakterin

e ndryshëm të rendeve juridike. 232

229 Lorenzen, Ernest G., ‘Qualification, Classification, or Characterization Problem in the Conflict of Laws’ (1941).Faculty

Scholarship Series.Paper 4584, i mundshëm në http://digitalcommons.law.yale.edu/fss_papers/4584. 230 Roberto Baratta “The process of chsrscterization in the EC Conflict of Laws: Suggesting a Flexible Approach”, në YrPIL,

Vol 6(2004) fq 167. 231 K.Lipstein, Supra note nr.8, fq 95. 232 Roberto Baratta, Supra note nr.206, fq 155.

http://digitalcommons.law.yale.edu/fss_papers/4584




Ligji ynë për të drejtën ndërkombëtare private nuk e ka parashikuar parimin e karakterizimit

apo kualifikimit, por aplikuesit e të drejtës e evidentojnë atë si parim bazuar në aplikimin dhe

interpretimin e klauzolave të veçanta. Legjislatori shqiptar mund të ketë mbajtur këtë

qëndrim; së pari, sepse vetë doktrina juridike nuk ka një term të unifikuar në lidhje me këtë

koncept233; dhe së dyti, sepse legjislatori është bazuar në legjislacionin e Bashkimit Evropian

për të Drejtën Ndërkombëtare Private, legjislacion i cili nuk e parashikon si të veçantë këtë

parim, pavarësisht se GJDBE-ja e ka evidentuar dhe ka mbajtur qëndrim në lidhje me këtë

parim.234 Pikërisht përkufizimet e çështjeve të ndryshme mund të jenë pjesë e Roma 0235.

Zgjidhja e propozuar për interpretim është ose lex fori pra ligji i gjykatës ose lex causae i

karakterizimit. Për qëllim të interpretimin uniform të ligjit të zbatueshëm, karakterizimi

autonom duhet të jetë rregulli dhe përjashtim mund të bëhet vetëm në ato raste kur

legjislacioni europian nuk ka standarde për një kualifikim autonom.236

Gjithsesi mbështetur edhe në shembujt e rajonit, do të ishte mirë që ndryshimet e mundshme

të LDNP të parashikonin karakterizimin si parim duke përcaktuar se kur kualifikimi do të

bëhej sipas të drejtës shqiptare.

4.1.2 Renvoi

Një nga parimet më të rëndësishme dhe më të diskutueshme të së drejtës ndërkombëtare

private është Renvoi. Ky parim parashikohet si zgjidhje e problemit të koordinimit të normave

të konfliktit. Problemi qëndron në faktin se referimi bëhet tek ligji material i shtetit tjetër apo

tek rregullat e së drejtës ndërkombëtare të shtetit tjetër të cilat referojnë mbrapsht tek rregullat

e vendit, tek ligji i gjykatës apo tek një juridiksioni i tretë. Për t’iu përgjigjur këtij problemi

kodet kanë zgjedhur tre qasje të ndryshme:

a) Renvoi mund të përjashtohet plotësisht si parim, siç është rasti i Greqisë apo

instrumenteve ndërkombëtare;

b) Renvoi mund të pranohet në mënyrë të përgjithshme dhe të përjashtohet për dispozita

të veçanta siç është rasti i vendeve të rajonit dhe LSHDNP-së sonë;

233 T. Nehne, Methodik un allgemeine Lehren des europaischen Internationalen Privatrechts, Tubingen (2012) fq 170. 234 Kramer/de Rooij/Lazic´ ‘A European Framework for Private International Law’ (2012). fq 5. 235 Stefan Leible, Michael Muller, ‘A General Part for European Private International Law ? -The Idea of a Rome 0

Regulation’ në YrPIL, vol 14 (2012/2013) fq 142. 236Lorenzen, Ernest G., ‘Qualification, Classification, or Characterization Problem in the Conflict of Laws’ (1941). Faculty

Scholarship Series.Paper 4584, i mundshëm në faqe web: http://digitalcommons.law.yale.edu/fss_papers/4584.

http://digitalcommons.law.yale.edu/fss_papers/4584




c) Renvoi mund të pranohet vetëm në situata të veçanta, siç është rasti i Italisë. 237

Renvoi është një problem i llojit të veçantë, pasi në rast se nuk përjashtohet tërësisht mund ti

jepet zgjidhje në mënyra të ndryshme nga juridiksione të ndryshme. Këtë e tregon më së miri

dhe çështja Forgo238, e cila për herë të parë vuri në dukje problemin e Renvoi. Në vitin 1986

një qytetar bavarez Francois Xavier Forgo vdiq në Francë pa marrë akoma vendbanimin e

ligjshëm atje dhe duke lënë një sasi të konsiderueshme pasurie të luajtshme. Sipas normave

franceze të konfliktit për trashëgiminë e sendeve të luajtshme parashikojnë si ligj të

zbatueshëm ligjin e shtetësisë së trashëgimlënësit, i cili nuk kishte fituar vendbanimin e

ligjshëm në Francë. Kështu sipas ligjit DNP francez do të zbatohej ligji bavarian. Pyetja që

shtrohej ishte se cili ligj bavarian: ligji material apo ligji i normave të konfliktit. Ligji i

normave të konfliktit bavarez parashikonte ligjin e vendbanimit të fundit të trashëgimlënësit.

Gjykata franceze pranoi parimin e Renvoi parashikuar nga ligji bavarez dhe për pasojë zbatoi

ligjin francez material. Gjykata në këtë rast nuk e mori në shqyrtim faktin nëse ligji bavarez

nga ana tjetër bënte referim tek ligji i material apo tek normat e konfliktit të Francës. Në fakt,

nëse do të vazhdohej me pranimin e Renvoi nga të gjitha anët ajo do të krijonte një rreth

vicioz duke krijuar një situatë “ping-pong” nga njëri sistem në tjetrin. Për të shmangur këtë

situatë të paktën një nga juridiksionet duhet ta ndalonte aplikimin e Renvoi. Një gjë e tillë

parashikohet edhe nga kodi gjerman, i cili parashikon se nëse ligji i juridiksionit e kthen në

ligjin gjerman atëherë zbatohet ligji material gjerman.

Një nga problemet e kohëve të sotme është dhe referimi tek ligji i një vendi të tretë të

ndryshëm nga ligji i gjykatës apo ligji i vendit që thirret për referim. Kjo situatë u bë e

dukshme në vitet kur disa vende vendosën që të mbyllin kufijtë për tregti me disa vende të

caktuara. Për të shmangur zbatimin e ligjeve të vendeve të shpallura si armike tregtare u pa e

nevojshme që të që behej referim tek ligji i një vendi te tretë, në mënyrë që të mos krijohej

frustrim i marrëdhënieve kontraktore. Rrjedhimisht gjykatat duhet të bëjnë një interpretim të

kujdesshëm të kësaj dispozitë që lejon zbatimin e ligjit të vendit të tretë239.

Legjislacioni i Bashkimit Europian, konkretisht Rregullorja Roma I, në nenin 20 parashikon

se aplikimi i ligjit të çdo shteti, parashikuar nga kjo Rregullore nënkupton aplikimin e

237Andrea Bonomi. ‘The Italian Statute on Private International La, në Heininline’ (1999) fq 248. 238The Renvoi Theory Rejected, Exeptions, The Yale Law Journal, Vol 36, Nr.1. fq 114-119. 239Kermit Roosvelt III, ‘Resolving Renvoi: The Bewitchment of our Intelligence by Means of Language’, University of

Pennsylvania Law School (2005) fq1882.




rregullave në fuqi në atë shtet pra rregullat materiale dhe jo të rregullave të së drejtës

ndërkombëtare private, përveç kur kjo Rregullore parashikon ndryshe. Ky nen është

interpretuar se e kufizon lirinë e palëve për të zgjedhur mënyrën e referimit tek një shtet

tjetër, pra refuzon aplikimin e Renvoi -së.

Kështu Renvoi pasqyron se rregullat e konfliktit nuk janë universale, por thjesht të miratuara

në juridiksione të ndryshme më përmbajtje të ndryshme. Diferencat sjellin efektin se ligji i

zbatueshëm dhe vendimi do të varen nga gjykata e zgjedhur nga palët. Ky parim synon të

lehtësoj efektet dhe të forcojë harmoninë në vendimet ndërkombëtare, duke mos referuar në

rregulla të pavarura, por në rregullat e konfliktit të një juridiksioni të huaj.

Neni 3 i ligjit shqiptar të së drejtës ndërkombëtare private e parashikon parimin e Renvoi – së.

Aplikimi i këtij neni do të thotë se kur ky ligj referon në ligjin e një shteti tjetër, zbatohen

edhe rregullat e së drejtës private ndërkombëtare të atij shteti. Kur rregullat e atij shteti

referojnë në ligjin shqiptar, zbatohen rregullat e këtij të fundit (rireferimi), përveçse kur ligji

parashikon ndryshe. Kur ligji i një shteti të huaj referon në ligjin e një shteti të tretë, zbatohet

ligji i këtij të fundit (referimi lejohet vetëm në dy shkallë). Rregullat e së drejtës

ndërkombëtare private të një shteti tjetër nuk zbatohen në lidhje me: statusin e personave

juridikë; zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm; formën e veprimit juridik; detyrimin ushqimor;

detyrimet kontraktore; detyrimet jashtëkontraktore.

Në këtë parashikim të bërë nga ligji ynë vihen re disa paqartësi, konkretisht në momentin

kur ligji i huaj referon mbrapsh tek ligji shqiptar legjislatori ka parashikuar thjesht “aplikohen

rregullat e këtij të fundit” pa specifikuar nëse janë rregullat e së drejtës materiale apo ligji i të

drejtës ndërkombëtare private të shtetit tonë. Po ta krahasojmë me parashikimin e bërë nga

ligji serb për këtë situatë, në nenin 37 (2) specifikohet qartë se ligji që referohet do të jetë

ligji material serb.

Edhe në situatën kur parashikohet referimi tek ligji i shtetit të tretë, legjislatori ynë nuk e ka

specifikuar ligjin që i referohet. Po të krahasojnë sërish me mënyrën se si e ka rregulluar ligji

serb, neni 37 (3) parashikon se në këtë rast referimi bëhet tek ligji material i shtetit të tretë.

Ligji maqedonas gjithashtu i ka specifikuar rireferimet, konkretisht parashikon në nenin 6 (1)

se kur parashikohet si i aplikueshëm ligji i një shteti të huaj, do të bëhet referim në rregullat

që përcaktojnë ligjin e zbatueshëm, dhe në paragrafin e dytë parashikohet se në rast se




rregullat që përcaktojnë ligjin e zbatueshëm të një shteti të huaj e kthejnë mbrapsht në ligjin

për të drejtën ndërkombëtare private maqedonase, do të aplikohet ligji material maqedonas.

Formulimi i ligjit tonë është i paqartë dhe nuk reflekton praktikën e ligjeve të vendeve të tjera

të rajonit, 240 të cilat e kanë lidhur klauzolën përjashtuese edhe me parimin e autonomisë së

palëve. Konkretisht, ligji maqedonas në nenin 6, paragrafi (3) parashikon se renvoi nuk do të

aplikohet kur palët zgjedhin ligjin e aplikueshëm.

4.1.3 Rendi publik

Koncepti i “Rendit Publik” është parim themelor i së drejtës së brendshme të shteteve.

Fillimisht ky parim u gjet në Kodin Civil Francez të vitit 1804, i cili lexonte: “ On ne peut

deroger, par des conventions particulieres, aux lois qui interessant l”odre public et les

bonnes moeurs” (ato rregulla që janë pjesë e politikave publike dhe mirëbesimit nuk mund të

derogohen me marrëveshje).

Të gjitha kodet e së drejtës ndërkombëtare private e parashikojnë klauzolën e rendit publik.

Kjo klauzolë parashikohet edhe në instrumente ndërkombëtar. Politikat publike janë të

ndryshme, ato përfshijnë si rregullat specifikë ashtu edhe parimet e përgjithshme të së drejtës.

P.sh është kundër rendit publik mbrojtja e palës që ka vepruar me keqbesim kur ka blerë

mallra.241

Kufizimi më i madh që i bëhet parimit të autonomisë së palëve është përjashtimi i zbatimit të

tij për shkak të rendit publik. Literatura ndërkombëtare ka arritur një konsensus në lidhje më

këtë, konsensus i cili është reflektuar edhe në ligjet vendase. Aplikimi i saktë i këtij

përjashtimi duhet të bazohet në këto elementë:

(1) Rendi publik është një nocion i cili në ligje të ndryshme shprehet duke iu referuar

“parimeve themelore”,242 “vlerat themelore”,243 “parimeve bazë të organizimit

shoqëror parashikuar nga Kushtetuta”244 etj.

240 Për shembull, bazuar në ligjin Slloven dhe atë Maqedonas të së Drejtës Ndërkombëtre Private parimi i renvoi përjashtohet

kur palët kanë të drejtën e zgjedhjes me marrëveshje të ligjit të zbatueshëm. Për më shumë shih: Slovenian and Macedonia

Private International Laws, English version, në D. BABIC/ Ch. JESSEL HOLST, Medunarodno Privatno Pravo, (2011). 241 Nasim Seyedi. ‘The Results of Public order in Private International Law’ në International Science and Investigation

Journal (2014) fq 8. 242 Neni 6 i Kodit Gjerman “Për të Drejtën Ndërkombëtare Private”. 243 Nocion i cili gjendet në vende si Lihtenshtein (neni 6), Tunizia (neni 6) ose Venezuela (neni 8). 244 Neni 4 i ligjit Kroat “Për të Drejtën Ndërkombëtare Private”.




(2) Rendi publik iu referohet politikave të jashtme ose ndërkombëtare publike më shumë

sesa politikave të brendshme.

(3) Komponentë të krahasueshëm në aplikimin e klauzolës së përjashtimit për shkak të

rendit publik do të jenë “efektet”, “rezultatet”, apo “rrethanat” e aplikimit të ligjit të

zgjedhur në rastin konkret dhe jo analizat abstrakte. Zbatimi i klauzolës së

përjashtimit për shkak të rendit publik realizohet mbi bazën e një analize “in

concreto” të pasojave që sjell zbatimi i ligjit të huaj në rendin publik të brendshëm

dhe në asnjë rast mbi bazën e një vlerësimi “in abstracto”.

(4) Qëllimi është shmangia e rasteve ku aplikimi i ligjit të zgjedhur mund të prodhojë një

situatë e cila është qartësisht e papërshtatshme me politikat e përgjithshme.

Ligji i vendit tonë e përmban këtë parim në nenin 7. Klauzola parashikon se ligji i huaj nuk

zbatohet kur efektet e zbatimit të tij janë dukshëm në kundërshtim me rendin publik apo

mund të sjellin pasoja, të cilat janë haptazi të papajtueshme me parimet themelore, të

përcaktuara në Kushtetutë dhe në ligjin shqiptar.

Në rast papajtueshmërie, zbatohet një dispozitë tjetër e përshtatshme, që i përket së drejtës së

shtetit të huaj dhe, kur kjo mungon, zbatohet ligji shqiptar. (I njëjti parim ka ekzistuar edhe në

ligjin e të së Drejtës Ndërkombëtare Private të vitit 1964).

Ky parim i orienton gjykatat të shqyrtojnë nëse aplikimi i ligjeve të huaja në një çështje të

caktuar do të sjellë pasoja që janë në kundërshtim me parimet e legjislacionit shqiptar.

Pavarësisht se diskrecioni i gjyqtarit duket i madh në rastet që kanë këtë objekt, parimet e të

drejtës europiane dhe e drejta ndërkombëtare e kanë kufizuar këtë diskrecion.

Nga leximi i nenit është e qartë se parimi do të aplikohet pasi është përcaktuar ligji i

zbatueshëm sipas rregullave të përgjithshme. Në këtë rast është e rëndësishme që të bëhet një

ndarje mes ligjit të zbatueshëm në vetvete dhe efekteve të tij.245 Në pamje të parë mund të

duket e pabesueshme që një ligj i huaj në vetvete të jetë jo në përputhje me rendin e

përgjithshëm publik. Por praktika ka treguar se në rastet kur ligjet përmbajnë shkelje të të

drejtave themelore ,246 apo cenojnë rregullat jus cogens, ato nuk do të zbatohen nga gjykata.

Testi për aplikimin e kësaj dispozite, bëhet rast pas rasti, ai fillon me aplikimin “hipotetik” të

ligjit të huaj në fjalë dhe më pas vlerëson efektet që mund të ketë. Gjithsesi mbetet shumë i

245 Dicey/Morris/Collins, Supra note nr. 222, fq 5-005. 246 Shembull i ligjeve të përiudhës së Nazizmit në Gjermani.




vështirë aplikimi i konceptit të “rendit publik” në vetvete. Gjykatat shqiptare duhet të jenë

shumë të kujdesshme në zbatimin e këtij parimi. Ky parim nuk mund të zbatohet apriori në

rastet kur ligjet e huaja ofrojnë një zgjidhje të ndryshme nga ajo e ligjit shqiptar.

4.1.4 Tejkalimi i rregullave të detyrueshme

Koncepti i rregullave të detyrueshme gjen zbatim në Rregulloret e Bashkimit Europian.

Rregullorja Roma I bën një ndarje mes rregullave të detyrueshme “të tejkalueshme” dhe “të

thjeshta”. Ajo i përcakton rregullat thjeshtë të detyrueshme, si rregulla të cilat nuk mund të

derogohen me marrëveshje,247 dhe rregullat e tejkalueshme si rregulla që shtetet mund t’iu

referohen si vendimtare për ruajtjen e interesave publike, siç është interesi shtetëror,

shoqëror, organizimi ekonomik në masën që janë të aplikueshme në situatat që bien nën këtë

fushë, pavarësisht nga ligji që parimisht presupozohet se do të ishte i zbatueshëm.248

Është e qartë se pragu për të aplikuar tejkalimin e rregullave të detyrueshme është më i lartë

se sa aplikimi i rregullave të thjeshta.249 Rregullorja Roma I siguron se zgjidhja e ligjit në

asnjë rast nuk mund të cenojë aplikimin e pragut të vendosur nga tejkalimi i rregullave të

detyrueshme. Konkretisht Rregullorja Roma I parashikon në nenin 9 paragrafi 1 tejkalimin e

rregullave të detyrueshme për shkak të rendit publik dhe paragrafi 2 për shkak të politikave

publike.

Synimi i këtij parashikimi është vendosja e balancës mes autonomisë së palëve dhe rendit

publik (interesave të përgjithshmë shtetërore). Të dyja sistemet e së drejtës, common law dhe

civil law e kanë përqafuar idenë e përgjithshme se disa rregulla të detyrueshme mund të

aplikohen në një marrëdhënie kontraktore, pavarësisht ligjit që parimisht parashikohej i

zbatueshëm. 250 Në sistemin common law këto raste referohen si çështje të politikave publike,

ndërkohë që civil law i referon si tejkalime të normave të detyrueshme.251 Koncepti i

“rregullave të detyrueshme ndërkombëtare” synon lejimin e aplikimit të njëanshëm të

rregullave që konsiderohen se janë në interes publik.252 Rëndësia e konceptit është zgjeruar

me kalimin e viteve dhe zgjerimin e parashikimeve të rregulloreve. Neni 9 përpiqet të

247 Neni 3(3,4), 6(2), dhe 8(1) të Rregullores Roma II. 248Tejkalimi i Rregullave të Detyrueshme, njihet ndryshe si “detyrimet ndërkombëtare” ose “super detyrimet” ndërkohë që

rregullat thjesht të detyrueshme si rregullat e brendshme, vendase. 249Shiko Preambulën e Recitalit 37 të Rregullores Roma I (Koncepti i “tejkalimi i rregullave të detyrueshme” ndryshon nga

shprehja “parashikime që nuk mund të derogohen më marrëveshje” dhe interpretohen në mënyrë më të ngushtë”. 250 Michael Bogdan, ‘Private International Law as Component of the Law of the Forum’, Rec des Cours (2010) fq 166. 251 Hartley, ‘Mandatory Rules in International Contracts: The common Law approach’, Rec des Cours (1997) fq 337. 252Alex Mills, ‘The Dimensions of Public Policy in Private International Law’ (2008) fq 215 i mundshëm në:

http:/dx.doi.org/10.1080/17536235.2008.11424339.




rregullojë interesat e shteteve anëtare duke formuluar një definicion të gjerë për tejkalimin e

rregullave të detyrueshme (neni 1), i cili mund të aplikohet si rast përjashtimi nga aplikimi i

rregullave të përgjithshme të parashikuara nga Rregullorja.

Definicioni i tejkalimit të rregullave detyruese, bazohet në jurisprudencën e GJDBE,

konkretisht çështjen Arblade, në të cilën gjykata shprehet:

“parashikimet kombëtare pajtohen me ato që kërkojnë të jenë vendimtare për mbrojtjen e

rendit politik, shoqëror, ekonomik në Shtetet Anëtare, duke marrë parasysh të gjithë personat

prezent në territorin e atij Shteti Anëtar dhe të gjitha marrëdhëniet juridike në atë shtet.”253

Vështirësia në krijimin e këtij nocioni ka qenë dyfishe. Së pari, edhe në sistemet e brendshme

nuk ekziston një ndarje totale mes rregullave të detyrueshme dhe jo të detyrueshme.254 Nga

ana tjetër, duhet përcaktuar se cili rregull do të ketë efekt detyrues në çështjet ndërkombëtare,

e cila është tejkalim i rregullave detyruese në një farë mase.

Vendet e Ballkanit, në kuadër të përafrimit të ligjeve të tyre me Rregulloret e BE (

konkretisht Roma I) e kanë inkorporuar në legjislacionin e tyre të brendshëm “tejkalimin e

rregullave të detyrueshme”.255

Ky parim, në legjislacionin tonë gjendet në disa dispozita që synojnë mbrojtjen e rendit

publik dhe politikat publike në mënyrë të përgjithshme nga neni 7, i cili parashikon se ligji i

huaj nuk zbatohet kur efektet e zbatimit të tij janë dukshëm në kundërshtim me rendin publik

apo mund të sjellin pasoja, të cilat janë haptazi të papajtueshme me parimet themelore, të

përcaktuara në Kushtetutë dhe në ligjin shqiptar. Në rast papajtueshmërie, zbatohet një

dispozitë tjetër e përshtatshme, që i përket së drejtës së shtetit të huaj dhe kur kjo mungon,

zbatohet ligji shqiptar.

Ndërkohë që, nene të veçanta si p.sh neni 45.4 i LSHDNP, parashikon se kur të gjitha

elementet e tjera të rëndësishme të situatës ( duhet kuptuar kontratës) në kohën e zgjedhjes së

ligjit ndodhen në një vend tjetër, zgjedhja e ligjit nga palët nuk cenon zbatimin e dispozitave

të ligjit të shtetit tjetër, të cilat nuk mund të shmangen nga marrëveshja.

253 Çështjet e bashkuara C 369/96 dhe C376/96 Procedurat penale kundër Jean Claude Arblade dhe Arblade dhe Fils SARL

dhe Bernard Leloup, Serge Leloup dhe Sofrage SARL (Arblade). 254 Për një vështrim krahasues shih: Hesselink, Rregullat jodetyruese në Ligjin Europian për Kontratat (2005) fq 57-62. 255 Shih Kapitullin III për më shumë.




Legjislacioni Kufizimi i lex fori Kufizim i lex causae

Një rregullim i tillë gjendet edhe tek kontrata konsumatore e LSHDNP. Sipas nenit 52 (2)

parashikohet se pavarësisht se palët mund të zgjedhin ligjin e zbatueshëm të kontratës,

konsumatori nuk mund të privohet nga mbrojtja që i sigurohet nga rregullat e detyrueshme të

cilat nuk mund të derogohen me marrëveshje. Kjo dispozitë mund të lexohet si më poshtë:

Tabela 4: Tejkalimi i rregullave të detyrueshme

Rendi publik Tejkalimi i rregullave të

detyrueshme

Politikat publike Tejkalimi i

rregullave të

detyrueshme Ligji Shqiptar “Për të drejtën Neni 7 Neni 45 (4) dhe 52 (2) Neni 45 (4)

ndërkombëtare dhe 52 (2)

private”

4.1.5 Parimi i lidhjes më të ngushtë

Parimi i lidhjes më të ngushtë është parim i rëndësishëm dhe i përhapur i së drejtës

ndërkombëtare private. Konventat, Rregulloret e BE-së dhe legjislacionet e brendshme i

japin pozita të ndryshme këtij parimi.

Kështu, mënyra leksikore, se si e referojnë kriterin ndryshon, p.sh si mbiemër krahasimor

“më e ngushtë, më e fortë”, mbiemër në shkallën sipërore “më e forta, më e ngushta”,

gjithashtu vihet re përdorimi i termave të ndryshëm si lidhja, marrëdhënia, ndërvarësia etj.256

Pavarësisht këtyre diferencave, të cilat shpesh janë pasojë e përkthimit, këto formulime kanë

një karakteristikë të përbashkët që është fakti që ndryshojnë nga kriteret e tjera të lidhjes që

referojnë direkt në shtetin, ligji i të cilit do të aplikohet. Parimi i lidhjes më të ngushtë

parashikon një hapësirë për shtetin në përcaktimin e ligjit të zbatueshëm. Ky parim e lejon

gjykatën të shqyrtojë të gjithë faktorët dhe rrethanat përkatëse dhe të përcaktojë pse aplikimi i

ligjit të një shteti është më i përshtatshëm, më i logjikshëm dhe më në interes të përbashkët të

palëve.257

256 Laura Maria van Bochove. ‘Overriding Mandatory Rules as a Vehicle for Weaker Party Protection in European Private

International Law’ (2014) fq 150. 257 F. Ragno. ‘The Law Applicable to Consumer Contracts under the Rome I Regulation’, në F. Ferrari and S. Leible, Rome

I Regulation: The Law Applicable to Contractual Obligations in Europe (2009) fq. 129.




Ky parim është një faktor “i kudogjendur” lidhjeje gjatë aplikimit të së drejtës ndërkombëtare

private dhe ka mënyra të ndryshme aplikimi, disa prej të cilave përmblidhen nga skema e

mëposhtme:

Grafik 1: Lidhja më e ngushtë

Parimi i lidhjes më të ngushtë parashikohet si faktor primar dhe kryesor lidhje në disa shtete

si p.sh Austri, Bullgari etj.258 Neni i parë i ligjit austriak “Për të Drejtën Ndërkombëtare

Private” parashikon se çdo çështje që përfshin disa shtete do të gjykohet sipas rendit ligjor

me të cilin ka lidhje më të forta dhe se kodifikimi i faktorëve për zgjedhjen e ligjit të

zbatueshëm duhet të konsiderohet si shprehje e këtij parimi. I njëjti parim parashikohet edhe

nga neni 2 i Kodit Bullgar259.

Në disa shtete të tjera si p.sh Holandë, Slloveni, Serbi260 parimi i lidhjes më të ngushtë

parashikohet si klauzolë e përgjithshme përjashtuese. Në këtë rast, lidhja më e ngushtë

parashikohet si klauzola që përjashton aplikimin e gjithë të tjerave.

Lidhja më e ngushtë ka shërbyer si faktor lidhës edhe vetëm për disa rregulla specifike. Për

shembull, kjo klauzolë ka luajtur një rol të rëndësishëm në situatat e konfliktit të ligjit për

kontratat, sidomos pas ’80 kur u hartua Konventa e Romës për detyrimet kontraktore.

Rregullorja Roma I në ndryshim nga Konventa, nuk parashikon një rregull të përgjithshëm të

lidhjes më të ngushtë por ajo e përmban këtë parim në klauzola specifike.

258Shembuj të tjerë mund të përmendim rastin e Burkina Fasos ose Kinën. 259Symeone, Supra note nr 10. 260Shembuj të tjerë janë Lituania, Zvicra, Ukrahina etj.




Rregullorja Roma II, nuk e shpreh hapur se rregullat e saj i përmbahen parimit të lidhjes më

të ngushtë, por edhe kjo Rregullore parashikon shumë klauzola të bazuara në këtë faktor261.

Këto klauzola përjashtuese aplikohen në të gjitha vendet e Bashkimit Europian, pasi

Rregullorja Roma II nuk aplikohet në të gjitha detyrimet jashtëkontraktore dhe zgjedhja e

ligjit të zbatueshëm mbetet në dorë të shteteve.262 Kështu, parashikimet mund të ndryshojnë

nga Roma II, p.sh neni 4 i Rregullores parashikon se ligji i zbatueshëm është (1) ligji i shtetit

të dëmit (2) nëse dëmtuesi dhe viktima kanë të njëjtin vendqëndrim, do të aplikohet ligji i atij

shteti. Gjithsesi të dy këto parashikime zëvendësohen nga ligji i një shteti tjetër me lidhje më

të ngushta. Sipas ligjit austriak ligji i zbatueshëm është ligji ku është kryer veprimi, por ky

ligj mund të zëvendësohet nga një tjetër, në rast se personat e përfshirë kanë lidhje më të

ngushtë me ndonjërin nga shtetet263.

Ndërkohë që vende të tjera, pavarësisht se nuk kanë detyrim të zbatojnë rregulloren Roma II,

kanë zgjedhur të aplikojnë skemën e parashikuar nga ajo.264 Shembull është edhe vendi ynë,

parashikimet e të cilit do të trajtohen në Kapitullin VI .

Përdorimi i parimit të lidhjes më të ngushtë ka qenë zgjidhje edhe në rastin e shteteve federale

ose shtetet me disa sisteme ligjore brenda tyre. Në këto raste, referimi bëhet në sistemin ligjor

me të cilin janë lidhjet më të ngushta . Për shembull LSHDNP parashikon se kur një shtet ka

disa sisteme ligjore të zbatueshme mbi baza territoriale ose personale, çdo referim në ligjin e

atij shteti është referim në sistemin ligjor të përshkruar nga rregullat në fuqi në atë vend. Në

mungesë të këtyre rregullave, zbatohet ai sistem ligjor, me të cilin objekti i çështjes ka lidhjen

më të ngushtë. Parashikime të ngjashme të parimit përmbahen në ligjin serb (Neni 3)265.

4.1.6 Klauzola përjashtuese

Ashtu siç Aristoteli ka evidentuar shumë shekuj më parë, çdo rregull i parapërgatitur,

pavarësisht se sa me kujdes dhe në mënyrë të mençur është punuar, për shkak të “natyrës së

përgjithshme” ose të “natyrës shumë të detajuar” jep rezultate të cilat janë jashtë qëllimit për

261Shih nenet 4, 5, 6(2), 10, 11, 12 të Rregullores Roma II. 262Neni 48 i Kodit Austriak, neni 41 i Kodit Gjerman etj. 263Martin Illmer. ‘Different Connecting Factors’ Rome II Regulation, Pocket Commentary (2011) fq 241. 264Shembuj janë: Japonia, Taivani, Turqia, Serbia etj. 265Projektligji Serb, Supra note nr 146.




të cilin ai është krijuar. Me fjalë të tjera Peter Hay shprehet se “kjo është një rrethanë e

zakonshme e ndryshimit mes të hartuarit dhe të aplikuarit të ligjit”.266

Legjislatorët modernë duket se janë bërë shumë të vetëdijshëm për limitet e aftësisë së tyre

për të parashikuar çdo gjë. Në vitet e fundit, gjithnjë e më tepër iu është lënë hapësirë

gjyqtarëve për të vendosur aplikimin e një rregulli bazuar në rrethanat individuale. Përpos

klauzolave të zakonshme përjashtuese siç është rendi publik apo fraude a la loi, ekzistojnë

edhe klauzola të tjera përjashtuese.

Klauzolat përjashtuese mund të kategorizohen në dy tipe:

(1) Klauzola të përgjithshme përjashtimi: Klauzola që aplikohet për të gjitha rregullat e

zgjedhjes së ligjit;

(2) Klauzola specifike përjashtimi: Klauzola që iu bashkëngjiten rregullave të veçanta të

zgjedhjes së ligjit, ose disa grupeve të vogla rregullash.

Shembull tipik i tipit të parë të klauzolës përjashtuese është Neni 15 i ligjit zviceran, i cili

parashikon se ligji i parashikuar si i zbatueshëm, nuk do të gjejë aplikim nëse nga të gjitha

rrethanat konkludohet se ka vetëm një lidhje të vogël me shtetin, ligji i të cilit është

parashikuar të aplikohet dhe ka një lidhje më të fortë me një shtet tjetër. Në mënyrë të

ngjashme legjislatori holandez parashikon se: “bazuar në prezumimin e lidhjes më të ngushtë

me ligjin” nuk do të aplikohet nëse nga të gjitha rrethanat e dhëna lidhja e prezumuar është

vështirë të evidentohet ndërkohë që ekziston një lidhje më e ngushtë me ligjin e një shteti

tjetër.267

Klauzola të tilla të përgjithshme, me ndryshime të vogla vetëm në mënyrën e formulimit

ekzistojnë edhe në ligje të shteteve të tjera si : Serbia (Neni 36); Sllovenia (Neni 2(1)) etj, dhe

kanë këto karakteristika të përbashkëta:

Bazuar në klauzolën e përgjithshme përjashtuese, mund të zëvendësohet jo vetëm një

ligj i huaj por edhe ligji i gjykatës .

Asnjë nga parashikimet nuk aplikohet nëse ligji i zbatueshëm është zgjedhur nga

palët.

266Raportet e publikuara të Kongresit Ndërkombëtar të së Drejtës së Krahasuar, XIV-të, mbajtur në Athinë (1994). 267K. Boele-Woelki dhe D. Van Iterson, Dutch Report, fq 414.




Të gjitha këto klauzola përjashtuese kërkojnë analizimin e evolucionit të tyre,

veçanërisht krahasimi mes faktorëve lidhës të çështjes të shtetit, ligji i të cilit është

përcaktuar si i zbatueshëm, (p.sh shteti A) dhe lidhja me një shtet tjetër (p.sh shteti B).

Në rast se lidhja me shtetin A është më e dobët ose është dobësuar ndërkohë që lidhja

me shtetin B është dukshëm më e fortë, ligji i shtetit B do ta zëvendësojë atë të shtetit

A. Gjithsesi, pragu për të vënë në zbatim këto përjashtime është i lartë. Përjashtimet

duhet të aplikohen vetëm në raste të veçanta kur lidhjet janë shprehimisht jo të

barabarta.

Klauzolat përjashtuese të inkorporuara në parashikimet e veçanta, janë shumë më të

përhapura se sa klauzola e përgjithshme përjashtuese. Kjo është e pritshme, për shkak se

nevoja për siguri juridike ndryshon nga një fushë në tjetrën. Për këtë arsye, miratimi i

klauzolës përjashtuese ndeshet më pak në fusha si detyrime kontraktore apo jashtëkontraktore

se sa në fusha si e drejta e pronësisë, martesa, marrëdhëniet familjare, trashëgimia etj. Për sa i

përket vendit tonë LSHDNP parashikon klauzola përjashtuese në parashikimet për detyrimet

kontraktore (neni 45/4; neni 46/3; neni 50/4) dhe për detyrimet jashtë kontraktore (neni 63,

neni 68, neni 69 dhe neni 70).

4.1.7 Përcaktimi dhe zbatimi i ligjit të huaj

Normat e konfliktit siç e kemi shpjeguar edhe më sipër në disa raste detyrojnë gjykatën të

zbatojë një ligj të ndryshëm nga ai i vendit të gjykatës. Në çdo rast ligji i huaj mbetet një ligj

jo familjar për gjykatën dhe sistemet e ndryshme parashikojnë mënyra të ndryshme si për

përftimin ashtu edhe për zbatimin e tij.

Në disa vende ligji i huaj trajtohet si fakt që duhet gjetur dhe provuar nga palët e interesuara

ndërkohë që në vende të tjera ligji duhet gjetur nga gjykata apo autoriteti shtetëror. Gjetja e

ligjit të huaj është një aspekt që lidhet dhe me koston ekonomike të çështjes. Në rastin e

Zvicrës kodi ofroi një zgjidhje në interes ekonomik të palëve, të cilët mund të caktohen nga

gjykata për të gjetur ligjin ose të paktën të asistojnë gjykatën në gjetjen e ligjit të

zbatueshëm268. Për shembull, në disa vende palët ndihmohen nga Ministria e Drejtësisë ose

268Carlos Esplugues Mota. ‘Harmonization of Private International Law in Europe and Application of Foreign Law: the

‘Madrid Principles’’ of 2010 në: YrPIL, Vol 13 (2011), fq 275-297.




institute të specializuara siç është rasti i Gjermanisë. Në BE ligji i vendit tjetër anëtar zbatohet

sikur të ishte ligj vendas dhe për pasojë kostot ekonomike reduktohen.

Në vendin tonë, rregullimi i përcaktimit dhe zbatimit të së drejtës së huaj karakterizohet nga

mbivendosja e dispozitave të LSHDNP, (nenet 5 dhe 6), me dispozitat e KPC (neni 220).

Marrëdhëniet mes këtyre burimeve shfaqen problematike. Problemet lidhen me hierarkinë e

normave. Sipas jurisprudencës kushtetuese shqiptare ligjet e miratuara me shumicë të cilësuar

siç janë kodet kanë epërsi në raport me ligjet e miratuar me shumicë të thjeshtë si është

LSHDNP. Por nga ana tjetër ekziston edhe parimi i njohur i së drejtës që parashikon se lex

speciali derogate lex generalis. Ky parim i jep përparësi LSHDNP. Megjithatë në çdo rast,

Shqipëria zbaton edhe rregullin e jura novit curia, për sa kohë kjo rregullohet në dy akte të

ndryshme.

Sipas nenit 5 të LSHDNP, gjykata kryesisht, përcakton përmbajtjen e ligjit të huaj të

zbatueshëm. Përveç instrumenteve të përcaktuara në konventat ndërkombëtare (siç është

Konventa Europiane mbi të Drejtën e Huaj apo konventa të tjera bilaterale) dhe

informacioneve të siguruara nga Ministria e Drejtësisë, ekspertët ose institucionet e

specializuara mund gjithashtu të konsultohen. Palët mund të sigurojnë dokumente të

verifikuara nga organet kompetente të huaja, në lidhje me dispozitat e kërkuara nga ligji i

huaj. Aty ku përmbajtja e ligjit të huaj nuk mund të përcaktohet, gjykatat aplikojnë ligjin

shqiptar (neni 5 i LSHDNP). E drejta e huaj interpretohet dhe aplikohet në përputhje me

kriteret për interpretim dhe aplikim që zbatohen në vendin e origjinës (neni 6 i LSHDNP).

KPC gjithashtu i kërkon gjykatave të përcaktojnë të drejtën e huaj. Gjithsesi në nenin 220,

fokusi është tek ‘legjislacioni’ i huaj ( në krahasim me ligjin në tërësinë e tij) dhe gjykata

aplikon legjislacionin e huaj ‘për dokumentet zyrtare’. Nëse gjykata nuk arrin të ketë sukses

dhe asnjëra nga palët nuk ka siguruar dispozitat e aplikueshme në një formë të certifikuar nga

organi kompetent i shtetit të origjinës, atëherë gjykata zbaton ligjin shqiptar. 269

Dispozitat e KPC për këtë pjesë duhen rishikuar për sa kohë që LSHDNP ofron zgjidhje më

moderne dhe për faktin se marrja dhe zbatimi i ligjit të huaj duhet të realizohet mbi premisa të

ekonomisë gjyqësore dhe jo mbi procedura burokratike.

269Ibid. fq. 293




KAPITULLI V

Normat e konfliktit për detyrimet kontraktore

Marrëdhëniet kontraktore me elementë të huaj në fushën civile dhe tregtare, përbëjnë një

aspekt shumë të rëndësishëm për normat e konfliktit. Normalisht elementi i huaj mund të

shfaqet tek subjektet që hyjnë në një marrëdhënie kontraktore, tek objekti që mund të jetë

send i luajtshëm ose i paluajtshëm, për të cilën është lidhur marrëdhënia, si edhe tek vendi ku

janë kryer veprimet juridike. Në çdo rast kemi të bëjmë me një situatë ku njëri nga elementët

e marrëdhënies, kërkon zbatimin e një ligji të ndryshëm nga ai i gjykatës, përpara së cilës

është ngritur padia. Pyetja që lind natyrshëm është se çfarë lloj kontratash mbulojnë normat e

konfliktit dhe për cilat aspekte të kontratës do të gjejnë zbatim këto rregulla. Legjislacionet

kombëtare i kanë adresuar këto çështje në forma dhe përmbajtje të ndryshme. Ndërsa

LSHDNP-ja për këtë pjesë ka përafruar dispozitat e Rregullores Roma I. 270

Rregullorja Roma I erdhi si propozim i Komisionit Europian në vitin 2005 dhe hyri në fuqi

në vitin 17 qershor 2008. Ajo zëvendësoi Konventën e Romës për Detyrimet Kontraktore

duke u kthyer kështu në një nga instrumentet më të sofistikuar të së drejtës ndërkombëtare

private në nivel europian. Rregullorja solli një sërë ndryshimesh krahasuar me instrumentin

pararendës dhe ajo u bë objekt interpretimi nga GJDBE, çka siguron uniformitet në zbatimin

e saj. Rregullorja u miratua në bazë të Titullit IV të TKE dhe ajo zbatohet në të gjitha vendet

anëtare përveç Danimarkës. 271

Rregullorja mbulon të gjitha marrëdhëniet kontraktore në fushën civile dhe tregtare duke

përjashtuar çështjet që kanë të bëjnë me statusin dhe zotësinë juridike të personave fizikë,

detyrimet brenda marrëdhënieve familjare, regjimin pronësor dhe trashëgiminë. Ajo ofron një

rregullim të plotë për autonominë e palëve si edhe për zgjedhjen e ligjit në mungesë të

autonomisë. Gjithashtu rregullorja përfshin dispozita të veçanta për palët e mbrojtura, dhe për

mënyrat e ndryshme të përmbushjes të detyrimeve kontraktore. Në analizën e mëposhtme

jepet një vështrim i krahasuar i strukturës dhe dispozitave të ligjit tonë dhe Rregullores Roma

I. Analiza do të ndihmohet edhe nga jurisprudenca e GJDBE-së.

270Shih Kapitullin III, për më shumë. 271Ole Lando Peter Arnt Nielesen “Rome I Regulation” Common Market Law Review, 45, 1687-1725, (2008).




5.1 Autonomia e palëve

Autonomia e palëve është gur themeli për sistemin e konfliktit të ligjeve, në çështjet me

objekt detyrimet kontraktore. Roli i konsensusit në konfliktin midis palëve gjurmohet përgjatë

zhvillimit historik të së drejtës, ku klauzola e zgjedhjes së ligjit ishte veçanërisht e

rëndësishme për kontratën martesore, ndërkohë për kontratat e tjera aplikoheshin kritere si

‘lex loci contractus’272; ‘lex mercatoria’273; lex loci solutionis274 etj. Gjithsesi, rregulli i

përgjithshëm për autonominë e palëve konsiderohet si një parim modern,275 i cili në vitin 1980

u evidentua i afirmuar në ligjet për të drejtën ndërkombëtare private të pothuajse të gjithave

shteteve.276 Të formalizuar këtë parim e gjejmë edhe në ligjin e vitit 1964.277 Shumë shkolla

mendimi mbajnë qëndrimin se autonomia është parim i përgjithshëm i të drejtës, i cili

aplikohet jo vetëm në marrëdhëniet kontraktore, por shtrihet edhe në fusha të tjera si

marrëdhëniet jashtëkontraktore (Neni 14, Roma II) dhe ato familjare (Neni 5, Roma III).278

Për më tepër, disa autorë argumentojnë se autonomia si pjesë e lirisë kontraktore përfshihet

nga e drejta për liri e individit, dhe si e tillë i garantohet mbrojtje nga çdo kufizim i

pajustifikuar nga ana e shtetit.279 Të tjerë kanë konkluduar, nga jurisprudenca e GJDBE-së, se

kufizimet në autonominë e palëve duhet të justifikohen sipas kritereve të lirive thelbësore të

parashikuara nga TFBE.280 Institucionalizimi i lirisë ekonomike për të zgjedhur dhe krijimi i

një marketi (forumi) ligjesh (law market) ku individët janë të aftë të zgjedhin ato që ju

përshtaten më shumë është parë si një domosdoshmëri për efikasitetin e të drejtës.281 Një

përkufizim të ngjashëm me atë nenit 45 të LSHNDP parashikojnë edhe ligjet e rajonit ( p.sh

neni 145 i projektligjit të Sebisë, neni 38 i ligjit të Malit të Zi dhe neni 21 i Ligjit të

Maqedonisë).

Autonomia e palëve nënkupton ushtrimin e vullnetit të palëve për të zgjedhur më shumë se

një ligj apo edhe për ta ndryshuar atë. LSHDNP në Nenin 45(1), në fjalinë e dytë parashikon

272Hay/Borchers/ Symeonides, Conflict of Laws (2010) fq. 18.14, 18.21.

273Sachs, Conflict Resolution at a Medieval English Fair, Eline Grenze in Bewegung (2013) fq. 19-38. 274Dicey/Morris/Collins, Supra note nr.222, fq. 32-76. 275 Nygh, Autonomy in International Contracts (1999) 3-14; Symeonides, Codyfying Choice of Law Around the World

(2014) fq. 110-115. 276Guiliano-Lagarde, Report on the Conflicts on the Convention on the law applicable to the contractual obligations, OJ C 282/1 (1980), fq. 15. 277 Ligji ‘Për gëzimin e të drejtave civile nga të huajt dhe zbatimin e ligjit të huajve’ neni 17. Supra note nr 207. 278Plender/Wilderspin, Supranote nr.78. fq. 6-001. 279Kroll-Ludwings, Party autonomy in European Private International Law (2013) fq. 189-262. 280Ibid. fq. 263-300. 281O’Hara/Ribstein, The Law Market (2009) fq. 641.




se palët me vullnetin e tyre mund të zgjedhin ligjin e zbatueshëm për të gjithë ose për një

pjesë të kontratës. Kjo është një e drejtë e njohur edhe nga Roma I, neni 3/1, por parashikimi i

kësaj të drejte për të përcaktuar dy ligje të zbatueshme për një kontratë nuk është pranuar me

lehtësi.

Arsyeja kryesore lidhet me parimin se një kontratë duhet të rregullohet nga një ligj i vetëm,

përveçse kur ajo kontratë përbëhet nga disa kontrata ose palë, të cilët janë të ndarë dhe të

pavarur nga njëri-tjetri nga aspekti ligjor dhe ekonomik.282 Por, e drejta për të zgjedhur ligje

të ndryshme, të zbatueshme për pjesë të kontratës është e lidhur me parimin e lirisë

kontraktore dhe duhet respektuar.

Megjithatë, kur parashikohet zgjedhja e ligjit vetëm për një pjesë të kontratës, kjo zgjedhje

duhet të jetë e logjikshme; si p.sh duhet të jetë e lidhur me elemente të kontratës të cilat mund

të rregullohen nga ligje të ndryshme pa krijuar kontradikta, në të kundërt do të aplikohet testi

i kritereve objektive të lidhjes. Në raste të dyshimit, do të prezumohet se palët nuk kishin

qëllim ta përcaktonin ligjin.283 Për të shmangur paqëndrueshmërinë që mund të rrjedhë palët

përpiqen që të përdorin sa më rrallë ligje specifike për pjesë të ndryshme të kontratës.284

Ushtrimi i vullnetit të palëve për të zgjedhur ligjin e zbatueshëm duhet të jetë i shprehur dhe i

provuar me shkrim. Për të kuptuar kushtet që duhet të përmbush ky vullnet ai duhet lexuar së

bashku me nenin 45(2) që parashikon se vullneti për të qenë i vlefshëm duhet të jetë i

shprehur ose të rezultojë qartë nga kushtet e kontratës ose rrethanat e tjera të çështjes. Në rast

se marrëveshja për zgjedhjen e ligjit është një marrëveshje e ndarë nga kontrata kryesore,

vullneti mund të shprehet përpara ose pasi është përfunduar kontrata kryesore. Në varësi të

ligjit të zbatueshëm për kontratën ky vullnet mund të shprehet me shkrim ose me gojë. Në

pjesën më të madhe të rasteve ky vullnet shprehet në klauzolat e kontratës kryesore dhe duhet

të jetë i qartë. Në praktikë, shpesh përdoren shprehje si p.sh: ‘kontrata rregullohet nga ky

ligj’; ‘kontrata është subjekt i këtij ligji’ dhe ‘kontrata do ti përmbahet këtij ligji specifik’, të

cilat qartësisht orientojnë drejt ligjit të përzgjedhur.

Kur në vullnetin e palëve gjendet një pasaktësi në mënyrën e të shprehurit ose kanë bërë

ndonjë gabim drejtshkrimor si p.sh: Irland në vend të Ireland, pra është harruar një shkronjë,

ose është bërë referimi në një ligj i cili nuk ekziston si p.sh: British law dhe jo English law,

282Guiliano-Lagarde, Report (1980) fq. 17. 283Staudingers Kommentar (2014) fq. 110. 284Ibid. fq. 106.




qëllimi i përbashkët i palëve duhet të prevalojë mbi kuptimin literal të fjalëve.285 Por, në rast

se palët janë shprehur se ligji i zbatueshëm do të jetë ai i Bashkimit Europian, i Shteteve të

Bashkuara të Amerikës etj, dhe nuk është përcaktuar shteti specifik, kjo klauzolë do të jetë e

pavlefshme dhe ligji i zbatueshëm do të përcaktohet sipas kritereve të lidhjes.

Mundësia e dytë është që zgjedhja e ligjit të rezultojë qartë nga rrethanat konkrete të

kontratës, por kualifikimi bëhet shumë i vështirë kur rrethanat përkojnë me ato të

parashikuara nga neni 46 të LSHDNP ‘Ligji i zbatueshëm në mungesë të zgjidhjes’.

Rrjedhimisht, një vullnet i prezumuar nuk mund të nxirret në asnjë rast nga rrethanat të cilat

shërbejnë si një kriter objektiv lidhje, siç mund të jetë vendqëndrimi, vendi i përmbushjes së

detyrimit, etj.286 Rrethanat e çështjes do të merren parasysh kur evidentohet qëllimi i palëve

për të bërë një përzgjedhje të ligjit të zbatueshëm, siç mund të jetë sjellja e palëve dhe

rrethanat për përfundimin e kontratës.287 Në mungesë të qëndrimit të qartë, të përbashkët

duhet të aplikohet testi i kritereve të lidhjes sipas nenit 46 të LSHDNP.

Fjalia e tretë e nenit 45(1) mund të konsiderohet si një konkretizim i nenit 45 (2), pasi ajo

parashikon se nëse palët kanë përcaktuar me marrëveshje juridiksionin prezumohet se kanë

zgjedhur dhe ligjin e zbatueshëm. Zgjedhja e prezumuar është një çështje e debatueshme edhe

në të drejtën europiane. Gjatë kohës së hartimit të rregullores Roma I janë mbajtur qëndrime

të ndryshme dhe në fund është rënë dakord që ky shembull i prezumimit të zgjedhjes së ligjit

të jetë pjesë e preambulës së Rregullores288 dhe jo nen i saj. Edhe vendet e rajonit nuk kanë

mbajtur një qëndrim me këtë prezumim. Shembullin e përdorur nga ligji ynë nuk e gjejmë as

te ligji i Malit të Zi as tek ligji i Serbisë apo Maqedonisë. Megjithatë mendojmë se zgjedhja e

ligjit shqiptar për sa kohë interpretohet drejtë nga gjykata është një zgjidhje pozitive në

kuadër të sigurisë juridike të palëve. Interesant është fakti se gjykatat shqiptare bazuar në këtë

nen (45) kanë argumentuar të kundërtën. Ato kanë pranuar se kur pala ka zgjedhur ligjin e

zbatueshëm nënkuptohet se ajo ka përcaktuar me vullnet edhe juridiksionin289. Ky interpretim

nuk gjen mbështetje as në këtë dispozitë dhe as në parashikimet e së drejtës europiane290.

Neni 45(3) i LSHDNP parashikon se palët në çdo kohë mund të bien dakord që kontrata të

rregullohet nga një ligj tjetër, i ndryshëm nga ai i përcaktuar fillimisht në kontratë. Kjo liri

285Dicey/Morris/Collins, Supranote nr.222, fq. 32-48. 286Staudingers Kommentar, Supranote nr.282, fq. 96-100. 287Klarkson/Hill, Conflict of Laws (2011) fq. 216. 288 Pika 12 e Preambulës së Rregullores Roma I e lexuar së bashku me nenin 3 (1) të Rregullores. 289 Shih vendimet e GJL nr. 337, datë 26.6.2012 dhe vendimi nr. 630, datë 7.11.2013 290 O. Lando and P A. Nielsen: “Rome I Regulation, Common Market Law Review”, (2008), fq.45.




rezulton nga parimi i autonomisë së palëve, si për çdo ndryshim konsensual që mund ti bëhet

kontratës. Në lidhje me këtë parashikim është mbajtur qëndrimi se ndryshimet në ligjin e

zbatueshëm për kontratën do të kenë efekt prapaveprues, përveç se kur palët nuk parashikojnë

ndryshe.291 Për më tepër, kjo rrjedh edhe nga pritshmëria se ky parashikim nuk cenon

vlefshmërinë formale të kontratës dhe të drejtat e të tretëve.292

Autonomia e palëve për zgjedhjen e ligjit dhe ndryshueshmërinë e tij nuk është tërësisht e

pakufizuar. Ligji shqiptar i frymëzuar edhe nga Rregullorja Roma I ka parashikuar se ligji i

zgjedhur me marrëveshje nuk mund të tejkalojë dispozitat e detyrueshme të ligjit të shtetit

tjetër. Ky kufizim parashikohet në nenin 45(4) të LSHDNP i cili parashikon se kur të gjitha

elementet e tjera të rëndësishme të situatës (kuptohet kontrata) në kohën e zgjedhjes së ligjit

ndodhen në një vend tjetër, zgjedhja e ligjit nga palët nuk cenon zbatimin e dispozitave të

ligjit të shtetit tjetër, të cilat nuk mund të shmangen nga marrëveshja.

Pavarësisht se parashikohet mosrespektimi i marrëveshjes, ky paragraf nuk është i

zbatueshëm kur kemi një element të huaj të rëndësishëm. Po çfarë mund të konsiderohet si

element i rëndësishëm për efekt të këtij parashikimi? Qëllimi i normës është që të parandalojë

palët të anashkalojnë normat e brendshme duke përdorur mjetin e thjeshtë të zgjedhjes së një

ligji të zbatueshëm, që nuk i përmban ato parashikime.293 Kështu është e qartë se mjafton të

argumentojmë se zgjedhja e ligjit të huaj është në vetvete jo relevante dhe ky

ndërkombëtarizim artificial i bërë me vullnetin e palëve është i destinuar të dështojë.294

Gjithashtu, ky paragraf i jep gjykatës diskrecion të konsiderueshëm për përcaktimin nëse ka

element të huaj me rëndësi në rastin konkret.295 Përgjithësisht është pranuar se elementët të

cilët përmbahen nga kriteret e tjera objektive të lidhjes janë shumë të rëndësishme.296 Kjo

rëndësi do të varet nga lloji i kontratës, për shembull shtetësia si një kriter objektiv mund të

jetë faktor i rëndësishëm ose jo në varësi të llojit të kontratës. Një rast mund të jetë kur

shumë njerëz që banojnë në Gjermani prej shumë vitesh, nuk legjitimohen të zgjedhin një ligj

tjetër të zbatueshëm për kontratën në qoftë se elementët e tjerë të situatës përcaktojnë

Gjermaninë, pavarësisht shtetësisë së tyre. Në një rast të dytë siç është kontrata e sigurimit të

291 Plender/Wilderspin, Supra note nr.78, fq. 6-046. 292 Staudingers Kommentar, Supra note nr. 282, fq. 124. 293 Plender/Wilderspin, Supra note nr 78, fq. 6-057. 294 Morse, The EEC Convention on the Law Applicable to Contractual Obligation (1982) fq.107,124. 295 Klarkson/Hill, supranote nr. 287, fq. 231. 296 Philip, Mandatory Rules, Public Law and Choice of Law in the E.E.C Convention on the Law Applicable to Contactual

Obligations (1982) fq. 81, 95.




jetës shtetësia është e rëndësishme pasi ajo shërben si kriter për ushtrimin e vullnetit ( Nenit

51(4/c) i LSHDNP) .297

Neni 45(5) parashikon se ekzistenca dhe vlefshmëria e kontratës apo e njërit prej kushteve të

saj rregullohet nga ligji i zbatueshëm për kontratën, që do të thotë se nëse testi i kritereve të

lidhjes apo marrëveshja mes palëve na orienton drejt legjislacionit Shqiptar, për ekzistencën

dhe vlefshmërinë e kontratës do ti referohemi dispozitave të Kodit Civil Shqiptar.

5.1 Ligji i aplikueshëm në mungesë të zgjedhjes

LSHDNP parashikon në nenin 46 se kur palët nuk e kanë zgjedhur ligjin e zbatueshëm në

përputhje me parashikimet e Nenit 45, do të aplikohen kriteret objektive të lidhjes. Siguria

juridike është shtuar nga këto parashikime, pasi fleksibiliteti i gjyqtarit në përcaktimin e ligjit

të zbatueshëm kufizohet në mënyrë strikte. Gjithashtu listimi i tipeve të ndryshme të

kontratave e bën më lehtësisht të kuptueshëm ligjin e zbatueshëm nga individët e pa

specializuar në të drejtë ndërkombëtare private.298 Por, listimi i kontratave ngre një problem

tjetër që është kualifikimi. Duke pasur parasysh se sa më të specifikuara ti kemi përcaktimet

për kontratat, aq më shumë rritet probabiliteti që të mbulojnë njëra tjetrën. Ky nen

korrespondon me parashikimet e bëra nga neni 4 i Roma I. Për kualifikimin e marrëdhënieve

duhet të kemi në konsideratë tre elementë:

Llojin e kontratës me të cilën rregullohet marrëdhënie;

Subjektin që e performon detyrimin e kontratën; dhe

Faktorët lidhës që parashikon ligji.

Për sa i takon llojit të kontratave neni 46 (1) parashikon se cili do të jetë ligji i zbatueshëm

për kontratat më të ndeshura në praktikë.299 Ndërsa kontratat e papërmendura në paragrafin e

parë ose ato që përmbajnë tipare të një ose më shumë kontratave të parashikuara nga neni

46(1) rregullohen nga 46(2). Ky paragraf në çdo rast është një rregull subsidiar në raport me

të parin.300

Kontratat që parashikohen nga neni 46 (1) janë: Kontratat e Shitjes; Kontratat për furnizimin

e shërbimeve (të cilat specifikohen më tej në varësi të objektit i cili mund të jetë i luajtshëm

ose i paluajtshëm, apo nëse e ka për përdorim individual); Kontratat e franshizingut;

297 Dicey/Morris/Collins, Supra note nr. 282, fq. 140. 298Cheshire/North/Fawcett, Private International Law (2008), fq. 723. 299Lando/Nilsen, The Rome I Regulation (2008), fq.1687, 1704. 300Ferrari. në Ein neues Internationales Vertragsrecht fur Europa-Der Vorschlag fur eine Rom I Verordnung (2007) fq. 73,74.




Kontratat për furnizimin e mallrave, Kontratat për shitjen e mallrave në ankand; dhe

Kontratat e lidhura brenda një sistemi shumëpalësh, që bashkon ose lehtëson bashkimin e

shumë palëve të treta, që blejnë dhe shesin interesa në instrumentet financiare, në përputhje

me rregullat e legjislacionit përkatës, dhe e rregulluar nga një ligj i vetëm, rregullohet nga ai

ligj. Ky paragraf është hartuar në përputhje me paragrafin e 1 të nenit 4 të Roma I i cili në cdo

rast mban parasysh llojet e kontratave të parashikuara nga legjislacioni i vendeve anëtare.

Përsa i përket llojeve të kontratave të parashikuar nga ligjet e vendeve të rajonit, vëmë re se

ato kanë parashikuar një formulim jo identik me Rregulloren. Në disa raste sic është ai i Malit

të Zi301, ligji ka parashikuar më pak se Rregullorja, ndërkohë që projektligji serb302

parashikon lloje më të detajuara kontratash. Duhet theksuar se ligji në çdo rast duhet të mbajë

parasysh llojet e kontratave të njohura dhe rregulluara nga legjislacioni i brendshëm.

Pasi kemi përcaktuar kontratën me të cilën rregullohet marrëdhënia, do të fokusohemi tek

subjekti që përmbush detyrimin e kontratës, pasi faktori lidhës është i lidhur me evidentimin e

këtij subjekti.

LSHDNP, ashtu sikurse edhe Rregullorja Roma I, ka përdorur elementin e performancës së

kontratës si element të evidentimit të subjektit. Për kontratat e parashikuara në nenin 46 (1)

përcaktohet shprehimisht se cila palë do të konsiderohet se performon ekzekutimin e

kontratës si për shembull shitësi, furnizuesi, franshizingmarrësi. Edhe në rastet e kontratave të

paspecifikuara, që nuk mbulohen nga neni 46(1) LSHDNP-ja i është referuar përsëri subjektit

që përmbush detyrimin.

Për sa iu përket faktorëve lidhës, LSHDNP parashikon një listë faktorësh lidhës të cilët

zbatohen në mënyrë kaskadë.

Një ndër kriteret lidhës të përdorur më shpesh nga neni 46 është vendqëndrimi i zakonshëm.

Vendqëndrimi i zakonshëm përkufizohet në nenin 19 të Rregullores Roma I. Për qëllim të

kësaj rregulloreje, vendqëndrim i zakonshëm i kompanive apo korporatave, do të jetë vendi i

administratës qendrore të kompanisë. Ndërkohë që vendqëndrimi i zakonshëm i personave

fizikë që kryejnë aktivitet ekonomik do të jetë vendi i kryesor i aktivitetit. I njëjti rregullim

parashikohet edhe nga neni 17 i LSHNDP. Për efekte të përcaktimit vendqëndrimit të

zakonshëm, do të merret në konsideratë koha e lidhjes së kontratës ( Neni 17 (3) i LSHDNP

301 Ligji i Malit të Zi për të Drejtën Ndërkombëtare private, Supra note nr.183, neni 39. 302 Projektligji Serb për të Drejtën Ndërkombëtare Private, Supra note nr.171, neni 146.




dhe neni 19 (3) i Roma I. Vendqëndrimi i zakonshëm përdoret si kriter lidhës për rastet e

parashikuara nga paragrafi i 1 pika a, b, d, dh, e nenit 46 të LSHDNP. Ky kriter lidhës

përdoret në kontratën e shitjes, konkretisht neni 46/1(a) i LSHDNP i cili parashikon se kjo

kontratë do të rregullohet nga ligji i vendit ku ka vendqëndrimin e zakonshëm shitësi, në

kontratën e furnizimit. Neni 46/2(b) parashikon se kontrata për furnizimin e shërbimeve

rregullohet nga ligji i vendit ku ofruesi i shërbimit ka vendqëndrimin e tij të zakonshëm. Neni

46/1(d) parashikon që kontrata franchising rregullohet nga ligji i shtetit ku franshizmarrësi ka

vendqëndrimin e tij të zakonshëm. Ky parashikim nuk është bërë thjesht duke u bazuar në

veçantinë e kontratës franchising, por edhe për të mbrojtur franshizmarrësin.303 Neni 46/1

(dh) parashikon se kontrata për furnizimin e mallrave do të rregullohet nga ligji i shtetit ku

furnizuesi ka vendqëndrimin e tij të zakonshëm. Ashtu si në rastin e kontratës franchising,

është specifikuar nga ligji, kjo për shkak të veçantisë së këtyre kontratave. Kontratat

franchising dhe kontratat e furnizimit të mallrave janë kontrata shërbimesh, por janë subjekt i

rregullimeve specifike të nenit 46/1(d) dhe 46/1(dh). Kontrata për marrjen përsipër të riskut

si p.sh dorëzani ose garanci nuk do të konsiderohen si kontrata shërbimi, por do të orientohen

për ligjin e zbatueshëm sipas nenit 46/2.304

Në çdo rast tjetër, ku mund të specifikojmë shitjen e aksioneve, shitjen e një grupi mallrash të

luajtshme dhe të paluajtshme së bashku305 etj, paragrafi i dytë do të referojë në ligjin e vendit

ku shitësi ka vendbanimin e tij të zakonshëm sepse ajo është pala që do ta përmbushë

detyrimin. Tipikisht kontratat për shitjen e të drejtave intelektuale do të kenë si ligj të

zbatueshëm atë të referuar nga neni 46 paragraf 2. Për shembull kontrata për dhënien e një

licence duhet të qeveriset nga vendbanimi i personit që e jep këtë licencë306, kontrata midis

autorit dhe publikuesit do të qeveriset nga ligji i vendit ku publikuesi ka vendbanimin e

fundit, sepse ky është subjekti që e përmbush shërbimin që karakterizon kontratën307.

Neni 46(2) do të aplikohet vetëm kur kontrata nuk mund të kategorizohet në asnjërën nga

tipet e kontratave të specifikuara në paragrafin e parë ose kur elementet e kontratës përfshijnë

tiparet e më shumë se një nga llojet e kontratave të parashikuara në pikën 1 të këtij neni dhe

kriteri lidhës është vendbanimi i zakonshëm i palës që përmbushë detyrimin.

303Leible/Lehmann. RIW (2008) fq. 528,535. 304Martiny,Article 4. Munchener Kommentar, fq.29. 305Ibid fq. 131. 306Wagner, IPRax (2008) fq .377,385. 307Martiny,Supra note nr.302, fq. 209-221.




Në paragrafin 46(2) ligji përdor termin vendbanim i zakonshëm i cili nuk qëndron si koncept,

pasi ligji ka përkufizuar dhe përdorur vetëm konceptin e vendqëndrimit të zakonshëm. Për sa

kohë që mund të prezumojmë faktin se ai është një lapsus i legjislatorit ( pavarësisht se i

përsëritur p.sh paragrafi 1 ç i nenit 46), gjatë zbatimit do të ishte e drejtë ti referohemi si

vendqëndrim i zakonshëm.

Kriter tjetër lidhje i përdorur nga neni 46 i LSHNDP është vendndodhja e sendeve (Lex rei

citae). Për kontratat që kanë objekt pronësinë e paluajtshme, kriteri lidhës është vendi në të

cilën ndodhet sendi, konkretisht neni 46/1(c) parashikon se kontrata që lidhet me të drejtat

reale mbi pasurinë e paluajtshme apo të drejtën e përdoruesit të një pasurie të paluajtshme

rregullohet nga ligji i vendit ku ndodhet pasuria. Ky parashikim do të aplikohet vetëm në

qoftë se palët nuk e kanë zgjedhur ligjin e zbatueshëm me marrëveshje, sipas nenit 45.308

Duhet të kemi kujdes në diferencimin nga kontrata konsumatore kur objekt i saj mund të jetë

një pronë e paluajtshëm.309

Neni 46/1(ç) parashikon si përjashtim nga lex situs rastin kur një kontratë qiraje është lidhur

për përdorim individual të përkohshëm të një pasurie të paluajtshme, për një periudhë prej jo

më shumë se gjashtë muajsh, të njëpasnjëshëm. Në këtë rast kontrata do të rregullohet nga

ligji i shtetit ku qiradhënësi ka vendbanimin e tij të zakonshëm, me kusht që qiramarrësi të

jetë person fizik dhe të ketë vendqëndrimin e tij të zakonshëm në të njëjtin shtet.

Për sa i përket kontratës së qiramarrjes, në rast se palët nuk e kanë zgjedhur vet ligjin e

zbatueshëm dhe sendi nuk është i paluajtshëm që të referohet sipas nenit 46/1(c), mund ti

referohemi kriterit të vendbanimit të zakonshëm të qiradhënësit, por duhet pasur kujdes pasi

mund të argumentohet edhe sipas kriterit të parashikuar nga paragrafi 3 i këtij neni.

Ligji parashikon një kriter lidhje të veçantë për sendet e shitura në ankand. Neni 46/1 (e)

specifikon se kontratat për shitjen e mallrave me ankand rregullohen nga ligji i shtetit ku

zhvillohet ankandi, nëse ky shtet mund të përcaktohet. Palë kontraktuese me blerësin mund të

jetë organizuesi i ankandit ose shitësi. Po të aplikohej rregulli i përgjithshëm për kontratën e

shitjes (neni46/1(a)) ligji i zbatueshëm do të ishte gjithmonë ai i vendbanimit të zakonshëm

të shitësit. Duke qenë se shitësi zakonisht nuk është prezent gjatë zhvillimit të ankandit dhe i

308Martiny, Supra note nr.302.fq.24. 309Martiny, Supra note nr.302.. fq 108-113.




panjohur për blerësin, ai do ta kishte të vështirë të evidentonte ligjin e zbatueshëm.310 Për të

shmangur këtë Roma I krijoi një kriter të ri lidhje për këtë tip kontrate, që referon në vendin

e zhvillimit të ankandit.311 Për këtë qëllim ky parashikim u inkorporua edhe në ligjin tonë. Në

qoftë se objekt i ankandit do të jetë një kontratë konsumatore për evidentimin e ligjit të

zbatueshëm duhet ti referohemi nenit 52, që parashikon se kjo tip kontrate do të rregullohet

nga ligji i vendit ku konsumatori ka vendqëndrimin e zakonshëm. Kështu kriteri i lidhjes i

parashikuar nga neni 52 duhet konsideruar si një kriter akoma më specifik lidhje, krahasuar

me parashikimet e nenit 46/1 paragraf (a) dhe (e). 312

Një ndër kriteret për zbatueshmërinë e nenit 46 është që vendi i ankandit të mund të

përcaktohet. Ankandet që zhvillohen online, janë një rast ku vendi nuk mund të përcaktohet

dhe në këtë rast orientimi drejt ligjit të zbatueshëm do të bazohet në nenin 46/1(a) dhe në rast

se kemi kontratë konsumatore në nenin 52. Në qoftë se oferta bëhet përmes telefonit ose

adresës email, vendi mund të përcaktohet dhe do ti referohemi parashikimit të nenit 46/1(e).

Lidhja më e ngushtë si rregull përjashtues është tjetër kriter lidhës. Sipas nenit 46/3, kur është

e qartë nga të gjitha rrethanat e çështjes se kontrata është haptazi e lidhur më ngushtë me një

shtet të ndryshëm nga ai i përcaktuar në pikën 1 ose 2 të këtij neni, zbatohet ligji i atij shteti.

Kjo dispozitë njihet ndryshe edhe si “klauzola përjashtuese”. Qëllimi i kësaj klauzole është

fleksibiliteti për të shmangur një rezultat të papritur në raste të veçanta. 313 Në ndryshim nga

paragrafi 4, i cili gjithashtu parashikon si kriter lidhjen e ngushtë me shtetin, paragrafi 3 do të

aplikohet për ato kontrata për të cilat ligji i zbatueshëm mund të përcaktohet sipas paragrafit 1

dhe 2.

Faktorët që do të merren në konsideratë për të përcaktuar lidhjen e ngushtë nuk janë

specifikuar, ato duhen parë në kompleks, por në çdo rast duhet të justifikojnë faktin e të mos

nënshtruarit ndaj kritereve të zakonshme. Shembull për këtë rast mund të jenë kontratat

aksesore, të cilave sipas kritereve të lidhjes mund t’u përcaktohet një ligj i zbatueshëm i

ndryshëm nga ai i kontratës kryesore, dhe interpretohet se kjo kontratë ka lidhje më të

ngushtë me ligjin e zbatueshëm për kontratën kryesore.314 Kontratat nga firmat e mëdha të

ndërtimit që ndërtojnë në shumë shtete njëkohësisht, kontratat që përfshijnë shumë

nënkontraktorë janë gjithashtu raste që referohen sipas nenit 46/3.

310Wagner, Supra note nr.306, fq .377,384. 311Martiny, Supra note nr.302., fq.131 312 Wagner, Supra note nr.306, fq . 377, 384. 313 Cheshire/ North/Fawcett, Supra note nr. 298, fq. 724. 314 Dicey/Morris/Collins, Supra note nr.222. fq 32.




Si burim i fundit për kriterin lidhës është përdorur parimi i lidhjes më të ngushtë. Neni 46/4

parashikon se kur ligji i zbatueshëm nuk mund të përcaktohet sipas pikës 1 ose 2 të këtij neni,

kontrata rregullohet nga ligji i shtetit, me të cilin ka lidhje më të ngushtë. Ky është një rregull

plotësues i cili do të jetë i zbatueshëm vetëm nëse kriteri lidhës për ligjin e zbatueshëm është

e pamundur të identifikohet në paragrafët 1 dhe 2.315 Raste të tilla mund të jenë kontratat e

shkëmbimit dhe ato shumë komplekse.316 Faktorët që përcaktojnë lidhjen e ngushtë nuk janë

përcaktuar shprehimisht, por do të evidentohen rast pas rasti.

5.3 Kontratat e mbrojtura

Kontrata e mbrojtura përfshijnë ato kontrata në të cilat palët e saj ndodhen në pozita të

pabarabarta. Pabarazia vjen si pasojë e “mungesës së autoritetit” të njërës palë për të

vendosur dhe negociuar kushtet e kontratës. Ndryshe, kjo palë njihet edhe si pala e dobët, e

cila ka nevojë të ketë një mbrojtje të veçantë nga ligji. Kategoria e palëve të dobëta sipas

legjislacionit europian të përafruar edhe në LSHDNP përfshin konsumatorin, pasagjerin,

punonjësin, të siguruarin. Mbrojtja e këtyre kategorive mbetet e padiskutueshme nga ana e

legjislatorit ndonëse në literaturë diskutohet përse mbrojtja i akordohet vetëm këtyre

kategorive.

Ekzistojnë disa arsye pse këto kategori duhen mbrojtur nga imponimi i palës më të fortë.

Arsyeja e parë lidhet më asimetrinë në informim. Zakonisht punonjësit, konsumatorët apo të

siguruarit janë të pa informuar për përmbajtjen dhe cilësinë e ligjit të zbatueshëm dhe kostoja

e mbledhjes së këtij informacioni është shumë e lartë sesa përfitimet që mund të kenë. Nga

ana tjetër punëdhënësit apo tregtuesit ndodhen në kushte tërësisht të favorshme pasi ato kanë

të gjitha mjetet e nevojshme për të njohur përmbajtjen e ligjit të huaj dhe gjykatën të cilës

mund ti drejtohen.

Arsyeja e dytë lidhet me varësinë ekonomike dhe sociale të njërës palë. Për shembull në

rastin e punëtorëve, ato janë krejtësisht të varur nga marrëdhënia e punës pasi të ardhurat nga

puna janë burim i vetëm ekonomik për ta dhe për pasojë ata mund të ‘bien preh’ e kushteve të

padrejta.

315Martiny, Supra note nr.302, fq. 271. 316Anton/ Beaumont/McEleavy, Private International Law (2012) fq. 483.




Arsyeja e tretë lidhet me disavantazhet intelektuale dhe mendore. Kështu në rastin e

kontratave konsumatore nëse kemi të bëjmë me një zgjedhje apriori të ligjit pa pasur në

konsideratë pasojat, atëherë konsumatorët do ishin të parët që do të tregonin nivel të lartë

pakujdesie në zgjedhjen e tij.317

Pikërisht për të përmirësuar këtë situatë legjislatori europian, por edhe ai shqiptar janë

munduar që të kujdesen në marrëdhëniet kur palët nuk janë në pozita të barabarta. Megjithatë

duhet theksuar se në asnjë rast nuk iu është mohuar mundësia e palëve për ta zgjedhur ligjin

me marrëveshje, por kjo liri mbetet e kufizuar.

5.3.1 Kontrata (individuale) e punës

Neni 48 i LSHDNP përcakton ligjin e zbatueshëm për kontratën individuale të punës,

Pavarësisht se titulli nuk e specifikon nëse kemi të bëjmë me kontratë kolektive apo kontratë

individuale. Po ti referohemi Rregullores Roma I (neni 8) dhe ligjeve të rajonit (neni 43 i

ligjit të Malit të Zi, ose neni 150 i projektligjit të Serbisë), ato flasin vetëm për ligjin e

zbatueshëm në marrëdhëniet individuale të punës. Në paragrafin e parë parashikohet parimi i

autonomisë së palëve për përcaktimin e ligjit të zbatueshëm për kontratat individuale të

punës. Në mungesë të zgjedhjes së ligjit nga palët, paragrafi i dytë i nenit 48 parashikon

zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm sipas nenit 3 të Kodit të Punës. Neni 3(4) i Kodit të Punës

referon sërish në vullnetin e palëve për të zgjedhur me marrëveshje ligjin e zbatueshëm për

kontratën e tyre të punës pa bërë specifikim nëse është individuale apo kolektive. Vlefshmëria

e kësaj zgjedhjeje duhet lexuar së bashku me parashikimin e nenit 3(5) të Kodit të Punës, i cili

parashikon se marrëveshja nuk mund ta privojë punëmarrësin nga mbrojtja që i sigurojnë atij

dispozitat urdhëruese të ligjit që do të jetë i zbatueshëm në mungesë të zgjedhjes.

Nga leximi analog i kësaj dispozite parashikuar nga neni 8 i Rregullores Roma I, quhen

urdhëruese të gjitha dispozitat që, në bazë të ligjit, nuk duhet të cenohen me kontratë në dëm

të punëmarrësit. Shembuj të dispozitave që nuk mund të derogohen janë ato për mbrojtjen nga

shkarkimet e padrejta, nga transferimet, orët e punës, pushimet e lejuara

317Për më shumë në lidhje me debatet mbi palët e dobëta në të drejtën ndërkombëtare private shih: Giesela Ruhl “ The

protection of weaker parties in the private International law of the European Union” A portrait of inconsistency and

conceptual truancy” Journal of Private International Law Vol.3, 335-359.




dhe të përcaktuara me ligj, favorizimet që janë parashikuar për grupe specifike personash si të

rinjtë, gratë shtatzëna, personat me aftësi të kufizuara etj.318

Kur palët e kanë zgjedhur ligjin e zbatueshëm për kontratën, gjyqtari duhet së pari të

evidentojë ligjin që do të ishte i zbatueshëm në rast se nuk do të kishte marrëveshje, bazuar në

paragrafët 2 dhe 3 të nenit 3 të Kodit të Punës. Më pas ai duhet të krahasojë klauzolat e

përcaktuara nga palët në kontratë me parashikimet ligjore, më qëllim që të evidentojë nëse

punëmarrësi është privuar nga mbrojtja që i takon me ligj.319

Kriteret objektive të lidhjes për kontratën e punës parashikohen nga neni 3 paragrafët 1,2 dhe

3 të Kodit të Punës. Neni 3(1) i KP parashikon se kontrata e punës rregullohet nga ligji i

shtetit, ku punëmarrësi kryen zakonisht punën e vet, edhe nëse ai dërgohet nga punëdhënësi të

punojë përkohësisht në një shtet tjetër.

Për shembull një kontratë e transportit ndërkombëtar do të rregullohet nga ligji i shtetit ku

punëmarrësi merr instruksionet e punës, organizon, gjen mjetet dhe kryen detyrën e

transportuesit dhe jo pikat e destinacioneve. Ky qëndrim mbahet edhe nga jurisprudenca e

GJDBE-së.320

Neni 3(2) në fjalinë e dytë parashikon se kur punëmarrësi nuk e kryen punën zakonisht në të

njëjtin shtet, kontrata e punës rregullohet nga ligji i shtetit ku ndodhet qendra e tij/saj e punës.

Qëllimi i zgjedhjes së një kriteri të tillë fiks është mënjanimi i ndryshimit të shpeshtë të ligjit

të zbatueshëm në rastet kur punëmarrësi ndryshon vendin e punës.321 I njëjti parashikim do të

zbatohet edhe në rastet kur aktiviteti ushtrohet në një territor, shtet të panjohur

ndërkombëtarisht.

Qendra e punës do të konsiderohet vendi ku drejtohet aktiviteti ose biznesi dhe nuk kërkohet

të jetë domosdoshmërisht një institucion i mirëfilltë dhe i pavarur juridikisht. Gjithsesi, duhet

të jetë një organizim i unifikuar pasi thjesht një agjent apo përfaqësues nuk është i

mjaftueshëm. Këtë qëndrim ka mbajtur edhe GJDBE-ja duke e konsideruar një strukturë të

318Magnus, Article 8. RomeI-VO, in Staudingers Kommentar (2014) fq.79 319Martiny, Supra note nr.302, fq. 4846. 320 Çështja C-384/10 Voogsgerd, § 39. 321 Çështja C-29/10 Koelzsch, § 43.




qëndrueshme sipërmarrje si të mjaftueshme,322 si p.sh një zyrë e cila është vendosur

përkohësisht në një vend323 dhe është pjesë integrale e strukturës qendrore. 324

Neni 3(2) në fjalinë e dytë parashikon se kur qendra e punës nuk mund të përcaktohet, ajo

rregullohet nga ligji i shtetit, ku ndodhet qendra e personit fizik ose juridik, që ka punësuar

punëmarrësin.

KP parashikon dhe klauzolën përjashtuese. Sipas nenit 3(4), kur nga tërësia e rrethanave

kontrata e punës ka lidhje më të ngushta me ligjin e një shteti tjetër, atëherë zbatohet ky ligj.

Kjo klauzolë zbatohet kur tërësia e rrethanave të kontratës e sugjerojnë325 , por kjo klauzolë

nuk mund të zëvendësojë në mënyrë totale faktorët e lidhjes. Në përcaktimin e ekzistencës së

një lidhje të ngushtë me ndonjë sistem tjetër ligjor, të gjithë faktorët lidhës duhen marrë në

konsideratë dhe evidentuar plotësisht.326 GJDBE ka argumentuar se veçanërisht duhet marrë

në konsideratë vendi ku punonjësi paguan taksat për të ardhurat e tij, vendi ku ai paguan

sigurimet shëndetësore dhe shoqërore, por edhe kushtet e punës.327 Gjithashtu, shtetësia e

përbashkët e palëve kontraktore, vendqëndrimi i zakonshëm i përbashkët i tyre mund të

merren në konsiderate për përcaktimin e lidhjes më të ngushtë.

Kodi i Punës përmban një rregullim të plotë të përcaktimit të ligjit të zbatueshëm dhe në

përputhje me Rregulloren Roma I neni 8. Megjithatë legjislatori mund të kishte konsideruar

përfshirjen e plotë të këtij rregullimi në LSHDNP për sa kohë ai është një çështje e së drejtës

ndërkombëtare private.

5.3.2 Kontrata e transportit

Neni 50 i LSHDNP-së parashikon kriteret e lidhjes për kontratat e transportit të udhëtarëve

(paragrafët 1 dhe 2) dhe për kontratat e transportit të mallrave (paragrafi 3) në linjat detare,

ajrore, tokësore dhe më të gjitha mjetet e transportit si p.sh anije, avionë, autobus, tren. Neni

50(1) parashikon se palët mund të zgjedhin si ligj të zbatueshëm të kontratës së transportit të

udhëtarëve vetëm ligjin e shtetit ku:

udhëtari ka vendqëndrimin e tij të zakonshëm;

322 Çështja C-384/10 Voogsgerd, § 54. 323Ibid. fq.55. 324 Ibid. fq.57. 325 Martiny, në Internationales Vertragsrecht, fq. 4862. 326 Çështja C-64/12 Schlecker, § 40. 327 Ibid. fq. 41.




transportuesi ka vendqëndrimin e tij të zakonshëm;

transportuesi ka vendin e selisë qendrore;

ndodhet vendi i nisjes;

ndodhet vendi i destinacionit.

Në këtë rast autonomia e palëve, parashikuar në nenin 45, kushtëzohet me përmbushjen e

kritereve të specifikuara, pra neni 50(1) i LSHDNP-së parashikon një autonomi të kufizuar të

vullnetit të palëve, në zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm. Autonomi e cila kufizohet nga një

listë kriteresh lidhje me të cilat kontrata e transportit ka lidhjet më të ngushta

Pavarësisht se neni 50(1) parashikon literalisht se palët mund të zgjedhin si ligj të zbatueshëm

të kontratës atë që përmbush kriteret, po ta lexojmë në frymën e Rregullores Roma 1, nenin

6(2) mund ta interpretojmë se mund të zgjidhen dy apo më shumë ligje për pjesë të ndryshme

të kontratës, mjafton që të përmbushin kriteret e nenit 50(1).328

Për sa i përket definicionit të kontratës së transportit të udhëtarëve, i referohemi nenit 877 të

Kodit Civil i cili parashikon kontratën e transportit të personave si një marrëveshje e detyruar

për transportin e personave nga një vend në një vend tjetër, ndërkohë që transportuesi

konsiderohet personi fizik i cili do të shërbejë. Udhëtar do të konsiderohen vetëm personat

fizik të cilët janë palë të kontratës së transportit. Nëse personi nuk është palë kontraktore si

p.sh është i punësuar i sipërmarrësit ose i ftuar nga pala kontraktore shfaqen probleme. Në

këto raste ligji i zbatueshëm nuk do të përcaktohet as nga vendqëndrimi i zakonshëm i

personit që udhëton dhe as ai i palës kontraktuese,329 por ligji i zbatueshëm do të përcaktohet

nga vendqëndrimi i zakonshëm i transportuesit.

Vendi i nisjes dhe destinacionit, për efekt të kriterit të lidhjes, duhet të konsiderohen

gjithmonë ato të përcaktuara në kontratën midis palëve dhe jo bazuar në situatën de facto.330

Neni 5(2) parashikon se kur ligji i zbatueshëm për një kontratë transporti të udhëtarëve nuk

është zgjedhur nga palët, zbatohet ligji i shtetit ku pasagjeri ka vendqëndrimin e zakonshëm,

328Wagner, Supra note nr.306, fq.221,222. 329Mankowski, TranspR (2008) 339, 483. 330Schultsz, The Concept of Characteristic Performance and the Effect of the EEC Convention on Carriage of Goods in

Contract Conflict fq. 196




me kusht që edhe vendi i nisjes dhe vendi i destinacionit të ndodhen në këtë shtet. Duke

përcaktuar si kriter lidhje vendqëndrimin e zakonshëm të pasagjerit është synuar mbrojtja e

palës më të dobët kontraktore, pasi nuk ka asnjë parashikim që të kufizojë autonominë e

palëve me qëllim që të ofrojë një mbrojtje minimale për pasagjerin dhe në shumicën e rasteve

ligji i cilit parashikohet si i zbatueshëm është ai i transportuesit. Fjalia e dytë e paragrafit

parashikon se kur nuk plotësohet kushti që vendi i nisjes dhe destinacionit të jenë në të njëjtin

shtet, zbatohet ligji i shtetit ku transportuesi ka vendqëndrimin e zakonshëm.

Neni 50(3) parashikon se fillimisht për përcaktimin e kriterit të lidhjes për kontratën do të

respektohet autonomia e palëve parashikuar nga neni 45. Kur ligji i zbatueshëm për një

kontratë transporti të mallrave nuk është zgjedhur nga palët do të zbatohet ligji i shtetit ku

transportuesi ka vendqëndrimin e zakonshëm, me kusht që vendi i marrjes apo dorëzimit ose

vendqëndrimi i zakonshëm i dorëzuesit ndodhet, gjithashtu, në këtë shtet. Për efekt të

aplikimit të kësaj klauzole transportuesi dhe dorëzuesi do të jetë subjekti i cili ka lidhur

kontratën dhe jo subjekti i cili mund ta kryej de facto shërbimin, si p.sh shoferi apo shitësi i

mallit i cili faktikisht mund t’ia dorëzoj mallin transportuesit ndërkohë që kontrata është

lidhur nga një subjekt tjetër,331 për vendqëndrimin e zakonshëm do ti referohemi nenit 12 për

personat fizik dhe nenit 17 për personat juridik të LSHDNP. Vendi i marrjes dhe dorëzimit

gjithashtu do të konsiderohet vendi ku transportuesi duhet të marrë ose dorëzoj mallin, sipas

parashikimeve të kontratës që ekziston mes palëve.332 Këto vende mund të ndryshohen me

marrëveshje të mëvonshme, prandaj në çdo rast do të merret në konsideratë marrëveshja e

fundit.333

Problematik është fakti se ligji nuk na parashikon se çfarë do të ndodhë në rast se nuk

plotësohen këto kushte, p.sh vendi i marrjes, dorëzimit të mallit, vendqëndrimi i zakonshëm i

dorëzuesit ndodhen në shtete të ndryshme. Për këtë ne mund ti referohemi Rregullores Roma

I, e cila në nenin 5(1) parashikon se në një rast të tillë duhet ti referohemi vendit të dorëzimit

të mallit. Në rast të rishikimit të mundshëm të LSHDNP kjo dispozitë duhet plotësuar edhe

me këtë rregullim.

331 Richard Plender/ Michael Wilderspin, The Rome Convention on the Choice of Laë for Contracts (2001) fq.6-31. 332 Mankowski, Supra note nr. 328, fq.339, 348. 333Peter Kaye, The New Private International Laë of Contract of the European Community (1999), fq. 201.

https://www.google.al/search?tbo=p&tbm=bks&q=inauthor%3A%22Richard%2BPlender%22

https://www.google.al/search?tbo=p&tbm=bks&q=inauthor%3A%22Michael%2BWilderspin%22

http://www.amazon.com/Peter-Kaye/e/B001KC6QMI/ref%3Dsr_ntt_srch_lnk_1?qid=1457022118&sr=1-1




Klauzola përjashtuese ose parimin e lidhjes më të ngushtë parashikohet në nenin 50 (4). Kur

palët nuk e kanë zgjedhur vetë ligjin e zbatueshëm për kontratën e transportit dhe ajo është

dukshëm e lidhur ngushtë me një shtet të ndryshëm nga ai që referojnë kriteret e lidhjes në

pikat 1, 2 dhe 3 të këtij neni do të zbatohet legjislacioni i shtetit me të cilin kontrata ka lidhjen

më të ngushtë. Kjo klauzolë përjashtuese duhet të interpretohet me shumë kujdes dhe të

evidentohet lidhja e ngushtë duke marrë parasysh disa aspekte siç mund të jenë vendi i

përfundimit të kontratës, i përmbushjes së detyrimit, objekti i kontratës. Kritere të tjera si p.sh

flamuri ose vendi i regjistrimit të anijes mund të konsiderohet si kriter pavarësisht se nuk

është shumë i rëndësishëm.334 Gjykata do të përcaktojë nëse lidhja e ngushtë e justifikon

mosmarrjen parasysh të ligjit të zbatueshëm,335 duke shqyrtuar në tërësi të gjitha rrethanat e

çështjes.336 Vendi në të cilin mund të plotësohen më shumë se një kriter lidhje, ose

identifikimi i kriterit më domethënës e drejton gjykatën në përcaktimin e ligjit të

zbatueshëm.337

5.3.3 Kontrata e sigurimit

Neni 51(1) i LSHDNP parashikon parimin e autonomisë së palëve në zgjedhjen e ligjit të

zbatueshëm për kontratën e sigurimit që mbulon një rrezik të madh. Për vlefshmërinë e

konsensusit të palëve duhet ti referohemi Nenit 45 të LSHDNP. Përcaktimin nëse jemi para

rastit të një rreziku të madh e gjejmë në Aneksin III të ligjit “Për veprimtarinë e sigurimit, të

risigurimit dhe ndërmjetësimit në sigurime dhe risigurime” i cili konsideron të tillë rreziqet e

klasifikuara në klasat 4, 5, 6, 7, 11 dhe 12,338 të aneksit I; rreziqet e klasifikuara në klasat 14

334Peter Stone, EU Private International Law. Harmonization of Laws (2010), fq. 289. 335 Çështja C- 133/08 ICF kundër Balkenende dhe MIC. § 60. 336 Ibid fq. § 64. 337 Clarkson/Hill, Supra note nr.287, fq. 227. 338 4. Sigurimi i mjeteve lëvizëse mbi shina mbulon dëmtimet ose humbjet nga mjetet lëvizëse mbi shina.

5. Sigurimi i avionëve mbulon dëmtimet ose humbjet e pësuara nga mjetet ajrore.

6. Sigurimi i anijeve mbulon dëmtimet ose humbjet e pësuara nga:

6.1 anijet lumore dhe të kanaleve;

6.2 anijet e liqeneve;

6.3 anijet detare.

7. Sigurimi i mallrave në transport (përfshirë mallra, bagazhe dhe të gjitha llojet e tjera të sendeve) mbulon të gjitha

dëmtimet ose humbjet e mallrave gjatë transportit ose bagazhet, pavarësisht nga mënyra e transportit.

11. Sigurimi i përgjegjësive nga përdorimi i avionëve mbulon të gjitha përgjegjësitë që lindin nga përdorimi i avionëve

(përfshirë përgjegjësitë e transportuesit).

12. Sigurimi i përgjegjësive për anijet (detare, të liqeneve dhe të lumenjve, si dhe ato të kanaleve) mbulon të gjitha

përgjegjësitë që lindin nga përdorimi i anijeve ose barkave (anije të vogla), që lundrojnë në det, liqene, lumenj dhe kanale

lundrimi (përfshirë përgjegjësitë e transportuesit).




dhe 15,339 të aneksit I, nëse i siguruari kryen veprimtari industriale ose tregtare ose është i

vetëpunësuar dhe rreziqet në fjalë lidhen me këtë veprimtari; dhe rreziqet e klasifikuara në

klasat 3, 8, 9, 10, 13 dhe 16,340 të aneksit I, nëse i siguruari përmbush të paktën dy nga

kushtet e mëposhtme duke u bazuar mbi pasqyrat e konsoliduara financiare:

i) totali i bilancit është në vlerën 900 milionë lekë;

ii) fitimi është në vlerën 1 800 milionë lekë;

iii) ka të punësuar mesatarisht në një vit financiar 250 punonjës.

Ky përcaktim është në përputhje me Direktivën e parë të Këshillit 73/239/KEE, “Për

bashkërendimin e akteve ligjore, nënligjore dhe administrative që kanë të bëjnë me fillimin

339 14.Sigurimi i kreditit mbulon:

14.1 rrezikun e mospagesës për shkak të paaftësisë paguese (e përgjithshme);

14.2 kreditë e eksportit dhe rreziqe të tjera që shoqërohen me eksportin, tregtinë dhe investimet brenda dhe jashtë vendit;

14.3 kreditë e shlyera me këste;

14.4 kreditë hipotekore dhe huatë Lombard;

14.5 kreditë bujqësore;

14.6 kredi të tjera.

15. Sigurimi i garancive mbulon:

15.1 garancitë e drejtpërdrejta;

15.2 garancitë e tërthorta 340 3. Sigurimi i mjeteve tokësore (të ndryshme nga ato që lëvizin mbi shina) mbulon dëmtimet ose humbjet nga: 3.1 mjetet

tokësore motorike

3.2 mjetet tokësore jomotorike.

8. Sigurimi nga zjarri dhe forcat e natyrës mbulon dëmtimin ose humbjen e sendeve (të ndryshme nga ato të përfshira në

klasat 3, 4, 5, 6 dhe 7), të shkaktuara nga:

8.1 zjarret;

8.2 shpërthimet;

8.3 stuhitë;

8.4 forcat e natyrës të ndryshme nga stuhia;

8.5 energjia nukleare;

8.6 shkarja e tokës dhe tërmeti.

9. Sigurimi i dëmtimeve të tjera të pasurisë mbulon të gjitha dëmtimet ose humbjet në pasuri (të ndryshme nga ato që

përfshihen në klasat 3, 4, 5, 6 dhe 7), kur dëmi është shkaktuar nga breshëri ose nga ngrica dhe çdo ngjarje e tillë, si vjedhja,

të ndryshme nga ato të përmendura në klasën 8.

10. Sigurimi i përgjegjësive nga përdorimi i automjeteve mbulon të gjitha përgjegjësitë që lindin nga përdorimi i

automjeteve mbi tokë (përfshirë përgjegjësitë e transportuesit dhe mbulimin e përgjegjësisë së detyrueshme).

13. Sigurimi i përgjegjësive të përgjithshme mbulon të gjitha përgjegjësitë, përveç atyre të përmendura në klasat 10, 11 dhe

12.

16. Sigurimi i humbjeve të ndryshme financiare mbulon humbjet financiare të shkaktuara si pasojë e:

16.1 rrezikut në punësim;

16.2 pamjaftueshmërisë së të ardhurave (e përgjithshme);

16.3 motit të keq;

16.4 humbjes së të ardhurave;

16.5 shpenzimeve të përgjithshme të vazhdueshme dhe shpenzimeve të tjera;

16.6 shpenzimeve tregtare dhe operacionale të paparashikuara;

16.7 humbjes së vlerës në treg;

16.8 humbjes nga qiratë ose të ardhurat;

16.9 humbjes indirekte nga tregtimi, të ndryshme nga ato të përmendura më sipër;

16.10 humbjeve financiare (të tjera nga ato tregtare);

16.11 llojeve të tjera të humbjeve financiare.




dhe ndjekjen e veprimtarisë tregtare të sigurimit të drejtpërdrejtë me përjashtim të sigurimit të

jetës”, e cila është përditësuar me direktivën e dytë të Këshillit 88/357/KEE, “Për

bashkërendimin e akteve ligjore, nënligjore dhe administrative në lidhje me sigurimet e

drejtpërdrejta me përjashtim të sigurimit të jetës, ku parashikohen dispozitat për mundësimin

e ushtrimit të efektshëm të lirisë për të ofruar shërbime”, direktiva të cilave ju referohet edhe

Rregulloja Roma I për përcaktimin e një rreziku të madh.

Në rastin kur palët nuk e kanë zgjedhur ligjin e zbatueshëm ose kur marrëveshja për

zgjedhjen ka rezultuar e pavlefshme duhet ti referohemi parashikimit të nenit 51(2) të

LSHDNP, i cili parashikon si kriter lidhës për kontratën e sigurimit që mbulon një rrezik të

madh vendqëndrimin e zakonshëm të siguruesit.

Por ky kriter nuk është i vetmi përcaktues, pasi në qoftë se është e qartë nga të gjitha rrethanat

e çështjes se kontrata është dukshëm e lidhur me një shtet tjetër, do të zbatohet ligji i këtij

shteti.341 Një shembull i ekzistencës së dukshme të lidhjes me një shtet tjetër mund të jetë

rasti ku vendi i ndodhjes së rrezikut dhe vendqëndrimi i zakonshëm i mbajtësit të policës së

sigurimit janë në të njëjtin shtet,342 por një kriter i vetëm nuk do të konsiderohet i

mjaftueshëm. Gjithsesi është gjykata, ajo që do të përcaktojë rast pas rasti nëse jemi përpara

kësaj klauzole përjashtimore.

Neni 51(4) i LSHDNP parashikon kriteret e lidhjes për kontratat e tjera të sigurimit të

ndryshme nga kontratat që mbulojnë një rrezik të madh. Autonomia e palëve për të zgjedhur

ligjin e zbatueshëm në këtë rast është e kufizuar në një numër të caktuar zgjedhjesh të cilat

mund të jenë:

a) ligjin e shtetit ku ndodhet rreziku në kohën e lidhjes së kontratës; Nëpërmjet kësaj klauzole

palëve ju jepet mundësia të zgjedhin si ligj të zbatueshëm atë i cili do të aplikohej edhe në

rast se palët nuk do të kishin përcaktuar ligj të zbatueshëm (Neni 51(5)). Rrjedhimisht kjo

mundësi zgjedhjeje nuk ka ndonjë impakt praktik.343

b) ligjin e shtetit ku mbajtësi i policës së sigurimit ka vendqëndrimin e zakonshëm; zgjedhja e

kësaj klauzole do të jetë domethënëse kur vendi i ndodhjes së rrezikut dhe vendqëndrimi i

mbajtësit të policës së sigurimit janë në shtete të ndryshme.

341 Looschelders/Smarowos. VersR (2010) fq. 1,4. 342 Fricke, VersR (2008) fq. 443, 447. 343 Martiny, Supra note nr.302, fq. 29.




c) ligjin e shtetit, shtetas i të cilit është mbajtësi i policës së sigurimit në rastin e sigurimit të

jetës; Kur objekt i kontratës së sigurimit është sigurimi i jetës, palët mund të zgjedhin si ligj të

zbatueshëm ligjin e shtetit shtetësinë e të cilit ka mbajtësi i policës së sigurimit dhe kjo është

e vetmja mundësi zgjedhjeje. Për rastin kur mbajtësi i policës së sigurimit mund të ketë më

shumë se një shtetësi, nuk është specifikuar asnjë kriter prandaj është në diskrecion të tij për

të zgjedhur.344 Për efekt të këtij parashikimi do të mbahet parasysh vetëm shtetësia e

mbajtësit të policës së sigurimit dhe jo shtetësia e agjentit që lidh kontratën apo e përfituesit, i

cili është personi i tretë, në dobinë e të cilit është lidhur kontrata e sigurimit apo që përfiton

nga kjo e fundit.

ç) ligjin e shtetit përkatës ose ligjin në fuqi në vendqëndrimin e zakonshëm të mbajtësit të

policës, kur mbajtësi i policës së sigurimit të një kontrate kryen një veprimtari ekonomike dhe

kontrata e sigurimit mbulon dy apo më shumë rreziqe, të cilat lidhen me këto veprimtari dhe

ndodhen në shtete të ndryshme. Në konceptin e veprimtarive ekonomike do të përfshihen

veprimtaritë industriale, tregtare, profesione të lira, punët artizanale ose puna në ndërtim. Në

këtë rast është natyra e rrezikut dhe lidhja me veprimtarinë ekonomike që sjell

domosdoshmërinë e një parashikimi të tillë ku palët kanë mundësi për zgjedhjen e ligjit të

zbatueshëm. Klasat e sigurimit të lidhura me këtë kategori janë zakonisht 14, 15 të

parashikuara në Anex 1 të ligjit “Për veprimtarinë e sigurimit, të risigurimit dhe

ndërmjetësimit në sigurime dhe risigurime”. 345

Neni 51(5) i LSHDNP parashikon se në rast se palët nuk zgjedhin asnjë nga mundësitë për

ligjin e zbatueshëm sipas pikës 4 të këtij neni, kontrata do të rregullohet nga ligji i shtetit ku

ndodhet rreziku në kohën e lidhjes së kontratës.

Neni 51(6) i ka përjashtuar kontratat e risigurimit nga rregullat e kësaj dispozite, rrjedhimisht

për evidentimin e kritereve të lidhjes për to duhet të referohemi në parashikimet e Nenit 45

344 Looschelders/Smarows. Supra note nr.341, fq. 1,5. 345 14. Sigurimi i kreditit mbulon:

14.1 rrezikun e mospagesës për shkak të paaftësisë paguese (e përgjithshme);

14.2 kreditë e eksportit dhe rreziqe të tjera që shoqërohen me eksportin, tregtinë dhe investimet brenda dhe jashtë vendit;

14.3 kreditë e shlyera me këste; 14.4 kreditë hipotekore dhe huatë Lombard;

14.5 kreditë bujqësore; 14.6 kredi të tjera. 15. Sigurimi i garancive mbulon:

15.1 garancitë e drejtpërdrejta;

15.2 garancitë e tërthorta.




dhe 46 të LSHDNP. Objekti i kontratave të “Risigurimit” është pranimi i rreziqeve të ceduara

nga një shoqëri sigurimi/risigurimi në një shoqëri tjetër risigurimi.

Kjo dispozitë është një dispozitë avangarde krahasuar me vendet e rajonit, të cilat nuk kanë

parashikuar rregullime për ligjin e zbatueshëm të kontratave të sigurimit. Nga analiza që kemi

bërë më sipër na rezulton se këto lloje kontratash gjejnë mbulim nga legjislacioni i

brendshëm, për pasojë ato mundësojnë zbatimin e këtij neni në Shqipëri ndryshe nga vendet e

rajonit.

5.3.4 Kontratat me konsumatorin

Mbrojta e konsumatorit në të drejtën ndërkombëtare private rregullohet nga neni 52 i

LSHDNP. Ky nen ka si qëllim mbrojtjen e palës më pak të favorizuar346, konsumatorit.

Koncepti ‘konsumator’ është relativ pasi i njëjti person mund të veprojë si konsumator dhe

profesionist në situata të ndryshme. 347

Neni 52 i LSHDNP parashikon rregullat e përgjithshme për kontratat e konsumatorit,

ndërkohë që rregullat për kontrata specifike të konsumatorit, si kontrata e sigurimit, apo e

transportit parashikohen nga nenet 50 dhe 51 të LSHDNP. Gjithsesi neni 52/4(b) parashikon

paketat e udhëtimit si pjesë e kontratës së transportit, duke reflektuar edhe parashikimin e

Rregullores Roma I dhe të Rregullores Bruksel I (të rishikuar).

Ky nen do të aplikohet për çdo kontratë të lidhur mes një konsumatori dhe një personi që

ushtron profesionin e tij. Për konceptet konsumator dhe profesionist GJDBE-ja ka mbajtur

qëndrimin se duhen interpretuar në mënyrë uniforme në të gjitha shtetet dhe të interpretohen

në mënyrë strikte.348

Nëpërmjet jurisprudencës së saj GJDBE-ja ka parashikuar se konsumator do të konsiderohet

personi fizik i cili përfundon një kontratë me qëllim përdorimin personal ose familjar, por jo

profesional apo tregtar të mallit apo shërbimit. Fakti se personi juridik nuk do të konsiderohet

konsumator është konsoliduar edhe nga jurisprudenca e GJDBE-së349. Kështu universitetet,

346Çështja C-150/77 Bertrand, § 21 “Blerësit kanë nevojë për mbrojtje sepse pozicioni i tyre ekonomik është më i dobët në

krahasim me blerësit. Kjo për shkak të faktit se ato janë konsumator të fundit dhe nuk janë të përfshirë në aktivitete

profesionale. Përsëritur në Çështja C- 508/12 Vapenik § 26. 347Çështja C- 295/95 Benincasa, §16. 348 Çështja C- 150/77 Bertrand, § 15; Çështja C- 419/11Ceska sporitelna, § 26. 349 Çështja C- 541/99 dhe Çështja C- 542/99 Idealservise, § 16 për një kompani të regjistruar si person juridik bazuar në

legjislacionin Italian.




kishat, spitalet, partitë politike, OJQ-të nuk përfitojnë garancitë e ofruara për konsumatorin

nga neni 52 i LSHDNP.

GJDBE-ja ka mirëpërcaktuar se ‘një person fizik i cili ka lidhje të ngushta me kompaninë si

p.sh zotëron një pjesë të madhe të aksioneve apo është drejtori ekzekutiv nuk do të

konsiderohet konsumator kur ai jep miratimin nëpërmjet një prokure me qëllim garantimin e

detyrimeve të kompanisë, në një kontratë kredi-dhënie.’ Gjithashtu GJDBE ka specifikuar se

edhe veprimtaritë në kuadër të hapjes së një biznesi si p.sh lidhja e një kontrate franchising,

marrja me qira e mjediseve për biznes, marrja e një kredie, pavarësisht se biznesi akoma nuk

funksionin, nuk do të konsiderohet si konsumator.350

Tregtar ose profesionist do të konsiderohet një person fizik ose juridik i cili vepron në kuadër

të përmbushjes së aktivitetit të tij tregtar apo profesional. Ndarja tregtare dhe profesionale

është specifikuar me qëllim zgjerimin e rrethit të subjekteve që do ta aplikojnë nenin, duke

përfshirë jo vetëm prodhuesit, tregtarët e mëdhenj, të vegjël, shpërndarësit por edhe

profesionet e tjera si doktor, avokat, arkitekt etj.

Gjithashtu termi sipërmarrje, parashikuar në legjislacioni europian është i lidhur me kryerjen

e aktivitetit profesional pavarësisht se ky term lexuar nga GJDBE së bashku me Nenin 101 të

Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Europian (TFBE) përfshin ofrimin e shërbimeve,

mallrave në treg, pavarësisht nga statusi juridik i entitetit, mënyra se si financohet dhe

qëllimit fitimprurës.351 P.sh një person i cili shet mallra të përdoruara në eBay, pavarësisht se

nuk është i regjistruar si shitës, pra nuk ka status juridik, do të konsiderohet si tregtar për

efekt të nenit 52 të LSHDNP.

Kontrata e lidhur ndërmjet një konsumatori dhe një personi, që vepron në ushtrim të

veprimtarisë së tij tregtare apo profesionale, rregullohet nga ligji i shtetit, në të cilin

konsumatori ka vendqëndrimin e zakonshëm, me kusht që tregtari ose profesionisti:

i) të zhvillojë veprimtarinë e tij tregtare apo profesionale në shtetin e vendqëndrimit të

konsumatorit, kriter i cili kërkon prezencën fizike të tregtarit apo profesionistit në

vendqëndrimin e konsumatorit.352 Rrjedhimisht qendra e biznesit, dega, agjencia ose

350 Çështja C- 295/95 Benincasa, § 17; Çështja C- 419/11Ceska sporitelna, § 34. 351 Çështja C- 41/90 Hofner and Elser kundër Macrotron GmbH, § 21; Çështja C- 180/98 Pavlov, § 75. 352Bradley. International Marketing Strategy (2005), fq. 291; Dunning/Lundan, Multinational Enterprises and the Global

Economy (2008), fq. 215.




ndonjë organizim tjetër duhet të kenë qenë të vendosura aty në momentin e lidhjes së

kontratës.

ii) të drejtojë këto veprimtari, me çfarëdo mjeti, drejt këtij shteti apo në shtete të

ndryshme, ku përfshihet edhe ky i fundit; ky kriter nuk kërkon prezencën fizike të

tregtarit apo profesionistit. Tipikisht këtu përfshihen marrëveshjet vertikale të

shpërndarjes.

Në rast se nuk plotësohen këto dy kushte, neni 52(3) i LSHDNP parashikon se ligji i

zbatueshëm në kontratën ndërmjet konsumatorit dhe profesionistit përcaktohet sipas neneve

45 dhe 46 të këtij ligji.

Neni 52(1/b) parashikon se kontrata duhet të hyjë në sferën e këtyre veprimeve, pra kontrata

duhet të jetë përfunduar me qëllim përdorje në funksion të profesionit rrjedhimisht duhet të

ekzistojë një lidhje e fortë midis aktivitetit dhe kontratës.353 Rastet e reklamave në median e

shkruar, radio, televizion e bëjnë të vështirë të provuarit e lidhjes midis aktivitetit të drejtuar

dhe përfundimit të kontratës. Në komunikimet përmes internetit është shumë e vështirë të

provohet edhe fakti nëse reklama ka ekzistuar ose jo.354 Rrjedhimisht, kjo lidhje duhet

interpretuar me kujdes rast pas rasti.

Autonomia e palëve për zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm parashikohet nga neni 52(2) i

LSHDNP. Ajo duhet të plotësojë kushtet e nenit 50 (1) , në përputhje me nenin 45 të këtij

ligji. Megjithatë, zgjedhja e ligjit nuk mund të privojë konsumatorin nga mbrojtja, që i

sigurohet nga dispozitat, të cilat nuk mund të shmangen me marrëveshje. Ndryshe, ky

parashikim konsiderohet si aplikimi i ligjit më favorizues, duke vënë kufi minimal mbrojtje

për konsumatorin parashikimet e legjislacionit të vendqëndrimit të tij të zakonshëm në

momentin e lidhjes së kontratës, por palët me marrëveshje janë të lira të bien dakord për

përcaktimin e një standardi më të lartë.

Neni 52 (4) parashikon disa lloje kontratash të cilat nuk mund të gjejnë zbatimin në pikën e

parë dhe të dytë të tij. Më konkretisht ai përjashton:

353Mankowski, në Le nouveau règlement européen, Rome I. fq. 136. 354Çështja C- 218/12 Emrek §.25.




a) Kontratat për furnizimin e shërbimeve, ku shërbimet duhet të furnizohen tek konsumatori

ekskluzivisht në një shtet tjetër nga ai në të cilin konsumatori ka vendqëndrimin e tij të

zakonshëm.

Duhet treguar kujdes në kualifikimin e shërbimeve, sepse mund të ndodh që të konfondohet

me parashikimet e nenit 52(4/b,c,d), ndërkohë që secili parashikim ka karakterin e një lex

specialis. P.sh marrja me qira e një prone të paluajtshme parashikohet nga paragrafi 4(c). Por,

kur kjo periudhë e shkurtër qiramarrje shoqërohet me shërbime si p.sh qëndrimi në hotel do

të aplikohet paragrafi 4(a).355 I njëjti qëndrim do të mbahet për çdo kontratë në objektin e së

cilës mbizotëron ofrimi i shërbimeve. Termi furnizim i konsumatorit nënkupton vendin ku

furnizuesi ushtron aktivitetin e nevojshëm dhe ku konsumatori merr rezultatin e pritshëm.

Mund të ndodhë që këto dy veprime të kryhen në shtete të ndryshme p.sh një shpërndarës

interneti apo aplikacioni është i lokalizuar në një shtet dhe konsumatorët që e shkarkojnë

(download) janë në një shtet tjetër, ose një avokat i cili ka përgatitur një kërkesë për në

gjykatë jashtë shtetit ku ndodhet klienti dhe gjykatës para së cilës do ta paraqesë. Në këtë rast

duhet bërë një analogji me kontratën për shitjen ndërkombëtare të mallrave ku si vend

dorëzimi do të konsiderohet destinacioni final i mallit,356 dhe si vend i furnizimit do të

konsiderohet vendi ku konsumatorit i ofrohet shërbimi.357

b) Kontratat e transportit, të ndryshme nga kontratat që kanë të bëjnë me paketë udhëtimi,

Termi paketë udhëtimi duhet të interpretohet në kuadër të ligjit “Për Mbrojtjen e

Konsumatorit358 dhe VKM Për paketat turistike359 që përafrojnë direktivën 90/314 KEE e

datës 13 Qershor 1990 për paketat e udhëtimit, të pushimeve dhe atyre turistike ;

c) Kontratat, që kanë të bëjnë me një të drejtë reale ose të drejtë përdoruesi (përdorimi) në

pasurinë e paluajtshme, të ndryshme nga kontratat që kanë të bëjnë me të drejtën për të

përdorur pronën me kohë të pjesshme

Kontrata e përdorimit të pronës me kohë të pjesshme nuk është një term i njohur nga

legjislacioni shqiptar. Ky është një rast i përafrimit pa përshtatje, pasi pavarësisht se

355 Plender/Wilderspin. Supra note nr. 78, fq. 9.074. 356 Çështja C- 381.08 Car Trim. §.44,62. 357 Mankowski, Article 5 Brussels I Regulation, in Brussels I Regulation. fq.113. 358 Ligji nr 9902, datë 14.02.2008. 359 VKM nr.65. datë 21.01.2009, FZ.nr 8, 2009.




përmbahet në Rregulloren në Roma I, ligji shqiptar nuk mund ta parashikojë në momentin që

nuk e njeh dhe nuk e rregullon si lloj kontrate.

ç) Të drejtat dhe detyrimet, të cilat përbëjnë një instrument financiar, apo kushtet për

emetimin ose ofrimin për publikun, dhe ofertat për blerjen e letrave me vlerë të

transferueshme, si dhe blerje e njësive në sipërmarrjet kolektive, për sa kohë që këto

veprimtari nuk përbëjnë furnizim të një shërbimi financiar;

d) Një kontratë të lidhur në llojin e sistemit, sipas përcaktimeve në shkronjën "ë" të pikës 1

të nenit 46 të këtij ligji.

5.4 Ekzekutimi dhe shuarja e detyrimeve

Si rregull i përgjithshëm, ekzekutimi dhe shuarja e detyrimeve rregullohen nga ligji i

zbatueshëm për kontratën në përgjithësi. Megjithatë, LSHDNP parashikon disa rregulla të

veçanta për zëvendësimin e kreditorit, kalimin e kredisë (neni 49), kompensimin e detyrimeve

(neni 55), përmbushjen e detyrimeve solidare (neni 54) dhe për zëvendësimin në përmbushjen

e detyrimit (neni 53).

5.4.1 Zëvendësimi i Debitorit dhe Kalimi i Kredisë

Neni 49(1) i LSHDNP parashikon se kalimi i kredisë nga njëri kreditor te tjetri, apo

zëvendësimi i debitorit me një tjetër, rregullohet nga ligji i shtetit, i cili rregullon kontratën e

tyre. Ligjin e zbatueshëm për kontratën palët kanë mundësi ta zgjedhin vetë sipas nenit 45 të

LSHDNP për lirinë e zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm. Ato mund të zgjedhin ligje të

ndryshëm për rregullimin e detyrimeve ndaj njëri-tjetrit, nga njëra anë dhe një ligj tjetër për

kalimin e kredisë apo zëvendësimin e debitorit, nga ana tjetër.360

Neni 49(2) parashikon se ligji i zbatueshëm do të përcaktojë nëse kredia mund të kalohet,

marrëdhëniet ndërmjet kreditorit të ri ose të zëvendësuarit dhe debitorit, kushtet e

kundrejtimit të kalimit të kredisë apo zëvendësimit ndaj debitorit, si dhe shkarkimin nga

detyrimi të debitorit.

Qëllimi kryesor i këtij parashikimi është mbrojtja e interesave të debitorit, i cili nuk është palë

në kontratën për kalimin e kredisë, pasi në momentin e zëvendësimit të kreditorit debitori

360Flessner/Verhagen. Assignment in European Private International Law (2006), fq.11.




mund të gjendet para situatës ku ndryshon vendi i përmbushjes së detyrimit apo ndryshime të

kushteve mes tij dhe kreditorit.

Neni 49(3) parashikon se kalimi i kredisë, sipas këtij neni, përfshin transferimet e plota të

kredive, transferimin e kredive në formë garancie ose të të drejtave të tjera të garancisë mbi

kreditë.

5.4.2 Zëvendësimi ligjor në përmbushjen e detyrimit

Neni 53 i LSHDNP parashikon se kur, në bazë të një detyrimi kontraktor, kreditori ka një të

drejtë ndaj debitorit dhe një person i tretë detyrohet të shlyejë kreditorin, ose e ka shlyer atë

në përmbushje të këtij detyrimi, ligji, që rregullon detyrimin e personit të tretë për të shlyer

kreditorin, zbatohet edhe për përcaktimin e masës dhe të shkakut pse personi i tretë ka të

drejtë të ushtrojë kundër debitorit të drejtat që kreditori kishte kundër debitorit, sipas ligjit që

rregullon marrëdhëniet e tyre.

Neni 53 kërkon që pala e tretë të ketë detyrimin ligjor të shlyejë kreditorin ose ta ketë shlyer

atë. Origjina e këtij detyrimi mund të jetë e ndryshme, ajo mund të bazohet në kontratën mes

palëve, parashikimeve statutore ose ligjore. Ky nen nuk do të aplikohet për pagesat e bëra nga

pala e tretë në mungesë të detyrimit.361

Marrëdhëniet tipike në të cilat gjen aplikim ky nen janë rastet e garancive, debive të këqija

dhe rastet kur punëdhënësi është i detyruar të vazhdojë pagesën e punëmarrësit sipas

kontratës, në rast se puna e këtij të fundit është ndërprerë nga ana e punëdhënësit.

5.4.3 Përmbushja e detyrimeve solidare

Nëse kreditori ka të drejtën e një kredie kundër disa debitorëve solidarë dhe një prej tyre ka

përmbushur detyrimin, tërësisht ose pjesërisht, ligji që rregullon detyrimin e këtij debitori

ndaj kreditorit, rregullon edhe të drejtën e debitorit për të kërkuar përmbushjen e detyrimit

nga debitorët e tjerë. Debitorët e tjerë mund të paraqesin prapësimet, që mund t'i

kundërdrejtonin kreditorit, në masën e lejuar nga ligji që rregullon detyrimin e tyre ndaj

kreditorit.

361Hamburg Group of Private international Law. Comments on the European Commission’s Proposal for a regulation of the

European Parliament and the Counsil on the Laë Applicable to Contractual Obligations RabelsZ. (2003) fq.1,48.




Ky nen mbulon vetëm debitorët të cilët janë njësoj përgjegjës dhe jo zëvendësues të njëri-

tjetrit, pasi në rastin e fundit ligji i zbatueshëm do të përcaktohej sipas kushteve të nenit 53,

ndryshe mund të themi se kur detyrimi është i shtrirë horizontalisht do të gjej aplikim neni 54

dhe kur ai është vertikalisht neni 53.362

Neni 54 do të aplikohet edhe në rastin kur mes palëve që kanë detyrimin solidar ka një

marrëveshje të veçantë si p.sh marrëveshje partneriteti, një marrëveshje shërbimi etj,

pavarësisht se është argumentuar se kërkesa për përmbushje detyrimi mund të jetë e lidhur si

marrëveshje aksesore dhe ligji që rregullon këtë marrëveshje do të rregullojë edhe të drejtën

për regres. Kështu, marrëveshja që lidh palët me njëra-tjetrën dhe ligji që do të rregullojë

detyrimin për regres ndaj njëri-tjetrit duhen trajtuar të ndara dhe të aplikohet neni 54. Kjo

është shumë e rëndësishme kur ligji që rregullon marrëdhënien mes kreditorëve dhe

debitorëve është i ndryshëm nga ligji që rregullon marrëdhënien mes vetë debitorëve dhe

konsiderohet si një klauzolë që ofron mbrojtje për debitorin që shlyen detyrimin solidar. Ky

rregullim është sugjeruar edhe nga Max Planck Institute.363

5.4.4 Kompensimi i detyrimeve

Neni 55 i LSHDNP parashikon se kur palët nuk kanë rënë dakord për të drejtën e

kompensimit, kjo e drejtë rregullohet nga ligji i zbatueshëm ndaj kredisë, për të cilën

kërkohet e drejta e kompensimit. Ky nen mbulon vetëm të drejtën për kompensim që vjen nga

detyrimet kontraktore dhe jo nga detyrimet jashtëkontraktore, pavarësisht dyshimeve që

mund të lindin gjatë leximit të pjesës së dytë të nenit, që referon në ligjin e zbatueshëm ndaj

kredisë (dhe jo ligjit të zbatueshëm ndaj kontratës së kredisë (contractual claim).364 Në

ndryshim nga kërkesa parësore, qëndrimi i përgjithshëm është se kërkesa dytësore për

kompensim mund të ketë edhe origjinë jokontraktore.365 Qëndrimi i përgjithshëm duket se

është marrë parasysh nga hartuesit e ligjit, pasi emërtimin e dispozitës e kanë specifikuar

‘Kompensimi ligjor’.

362Magnus, Aufrechnung (2001). fq.219. 363Max Planck Institute for Comperative and International Private Law, Comments Rome I. fq. 166. 364Dicey/Morris/Collins. Supra note nr. 222, fq. 32, 205. 365Pavarësisht se ka autor që mbajnë qëndrim të kundërt si p.sh Belohlavek, Rome convention, Rome I regulation. (2010)

17,39 ‘Vetëm kërkesat për kompemsim me natyrë kontraktuale do të rregullohen nga neni 17, I Roma I) dhe neni 17 I Roma i është i ngjashëm me parashikimin e Nenit 55 të ligjit ‘Për të Drejtën Ndërkombëtare Private’.




Gjithashtu duhet të mbajmë parasysh se neni 55 parashikon vetëm ligjin e zbatueshëm në

rastin kur kërkohet e drejta për kompensim dhe nuk i jep juridiksion gjykatës para së cilës

është paraqitur kërkesa që të shqyrtojë në themel padinë.




KAPITULLI VI

Normat e konfliktit në detyrimet jashtëkontraktore

6.1 Kuptimi i detyrimeve jashtëkontraktore

Instrumenti më i rëndësishëm që arriti të harmonizojë kuptimin e detyrimeve

jashtëkontraktore në nivel europian ishte Rregullorja Roma II. Përpjekjet e para për të

themeluar sistemin Europian të konfliktit të rregullave në çështjet me objekt rregullimin e

situatave që dalin nga detyrimet kontraktore dhe jashtëkontaktore nisin me Konventën e

Romës.366 Një draft i parë për këtë konventë u prezantua në vitin 1973.367 Negociatat rreth saj

u vështirësuan ndër të tjera nga integrimi i Mbretërisë së Bashkuar, Irlandës dhe Danimarkës.

Vetëm në vitin 1978 u arrit të kornizohej Konventa për detyrimet kontraktore dhe shumë vite

më vonë (1998), filloi puna për një draft konventë (më vonë e quajtur draft-Rregullore) për

detyrimet jashtë-kontraktore.368

Pas një numri impresionues komentesh gjatë fazës së konsultimit legjislativ, të lancuar nga

Komisioni në vitin 2002, propozimi i parë për Rregulloren Roma II iu dërgua Komisionit në

Qershor 2003.369 Ky propozim u ndesh me kritika të konsiderueshme nga Parlamenti

Europian, i cili gjatë fazës së parë të leximit propozoi shumë amendamente, duke promovuar

më shumë fleksibilitet në rregullat e konfliktit. Këshilli dhe Komisioni nuk i mbështetën

amendamentet e Parlamentit dhe i refuzuan ato.370 I njëjti qëndrim u mbajt edhe gjatë fazës

së dytë të leximit. Gjithsesi, në fazën pasardhëse, Komieti i Pajtimit arriti të garantonte një

marrëveshje dhe më 11 Qershor 2007 Rregullorja Roma II u miratua zyrtarisht.

Rregullorja klasifikohet si pjesë e kompetencave të përgjithshme të Komunitetit, parashikuar

nga Neni 61 TKE, për arsye se i shërben objektivit të ruajtjes dhe zhvillimit të fushës së

lirive, sigurisë dhe drejtësisë. Sipas Recitaleve të Rregullores, funksionimi i mirë i tregut të

përbashkët krijon nevojën për rregulla uniforme të konfliktit të ligjeve pavarësisht madhësisë

së gjykatës apo tribunalit, me qëllim përmirësimin e parashikueshmërisë, sigurisë juridike dhe

lëvizjes së lirë të gjykimeve.371 Kërkesa për siguri juridike dhe nevoja për drejtësi në rastet

366Shiko: Explanatory Memorandum to the Commission Proposal të 22 Qershor 2003, COM(2003) 427 final, fq 1-30.` 367O. Lando, ‘The EC-Draft Convention on the Law Applicable to Contractual and Non-Contractual Obligations’, RabelsZ 1974, fq. 6-55. 368Shiko për dokumente relevsnte në Regjistrin e Këshillit në <www.consilium.europa.eu/>. 369COM(2003) 427 final, 22 July 2003. 370Dokumenti i Këshillit nr. 8552/07, 17 Prill 2007 dhe 8569/07, 19 Prill 2007. 371Recitalët nr. 6 dhe 8 të Rregullores Roma II.

http://www.consilium.europa.eu/




individuale janë elementë thelbësorë të fushës së të drejtës dhe kjo Rregullore synon ofrimin

e faktorëve lidhës që janë më të përshtatshëm për arritjen e këtyre objektivave.372

Fusha e aplikimit të Rregullores Roma II parashikohet në Nenet 1 dhe 2. Sipas nenit 1(1),

Rregullorja duhet të aplikohet në situatat që përfshijnë konflikte të ligjeve dhe detyrimet

jashtëkontraktore në çështjet civile dhe tregtare. Paragrafët 2 dhe 3 listojnë disa çështje që

përjashtohen nga fusha e zbatimit të kësaj Rregullorje. Neni 2 parashikon udhëzime të

mëtejshme se çfarë do të nënkuptohet me “detyrime jashtëkontraktore”. Kështu katër element

janë relevantë për sa i takon zbatueshmërisë: (i) situatë që ka elementë të konfliktit të ligjeve;

(ii) çështje civile ose tregtare; (iii) detyrim jashtëkontraktor dhe (iv) të mos ketë një vendim

përfundimtar për çështjen.

Memorandumi shpjegues mban qëndrimin se elementi i konfliktit të ligjeve gjendet në një

situatë në të cilën një ose disa elemente janë të huaj për ambientin e brendshëm dhe kështu

legjitimohet aplikimi i disa sistemeve ligjore.373

Në lidhje me termin “detyrim jashtëkontraktor”, Recital 11 i Rregullores Roma II, parashikon

se ky koncept ndryshon nga një shtet në tjetrin dhe për qëllim të Rregullores duhet lexuar si

një koncept autonom. Konflikti i ligjeve në çdo rast përfshin detyrimet jashtëkontraktore që

rrjedhin nga përgjegjësia e kufizuar. Neni 2(1) parashikon se për qëllim të kësaj Rregulloreje,

dëm do të konsiderohet çdo pasojë që rrjedh nga tort/delikt, begatimi pa shkak, negotiorum

gestio, ose culpa in contrahendo. Sipas Nenit 2(2), Rregullorja aplikohet edhe për detyrimet

jashtëkontraktore që pritet të ndodhin, me fjalë të tjera edhe për delikte të ardhshme.

Rregullorja Roma I dhe Roma II janë instrumente komplementar me njëri-tjetrin dhe në rast

se sipas Rregullores Bruksel I, detyrimet nuk janë kontraktuale, ato do të jenë

jashtëkontraktore sipas Roma II. Në çështjen Kalfelis kundër Schröder, GJDBE-ja vendosi se

Bruksel I përmban të gjitha veprimet që kërkojnë të parashikojnë përgjegjësinë e të paditurit

dhe që nuk janë të lidhura me kontratën në kuptim të nenit 5(1)374. Në çështjen Jacob

Handte, kontrata përkufizohet si një detyrim në të cilin palët janë bërë pjesë me vullnet të

lirë.375

372Recitali nr. 14 i Rregullores Roma II. 373 Memorandumi Shpjegues i Propozimit 2003 fq. 8. 374Çështja C- 189/87, Kalfelis kundër Schröder §.483. 375 Çështja C- 26/91, Jacob Handte, § 394.




Ashtu sikurse në rastin e detyrimeve kontraktore edhe për ligjin e zbatueshëm për detyrimet

jashtëkontraktore LDNP ka përafruar rregullat e parashikuar nga Rregullorja Rome II. Më

poshtë do të jepet një analizë krahasuese si edhe do të hidhet dritë për disa koncepte të cilat

janë shpjeguar edhe nga jurisprudenca e GJDBE.

6.2 Ligji i aplikueshëm për detyrimet jashtëkontraktore

Parashikimet e ligjit shqiptar për rregullat e zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm për detyrimet

jashtëkontraktore janë në përputhje me Rregulloren Roma II. Si parim i përgjithshëm ligji i

aplikueshëm për detyrimet jashtëkontaktore do të jetë ligji i vendit tek i cili ndodh dëmi (lex

loci damni), pavarësisht vendit ku ka nisur dëmi dhe pavarësisht vendit ku vijnë pasojat

indirekte të tij (siç mund të jenë pasojat ekonomike) ( neni 56 LSHDNP dhe Neni 4(1) i

Rregullores Roma II). I njejti parim parashikohet edhe nga e drejta ndërkombëtare private e

vendeve të rajonit ( p.sh neni 166 i projektligjit të Serbisë, neni 52 i Ligjit të Malit të Zi).

Pavarësisht se parashikimi i nenit 56 është pjesë e seksionit të rregullave të përgjithshme,

duket sikur nuk i përket këtij seksioni. Së pari, sepse parashikimet e këtij neni do të aplikohen

vetëm nëse palët nuk kanë arritur një marrëveshje për ligjin e zbatueshëm. Së dyti, ky nen nuk

parashikon vetëm një faktor lidhës, por jep disa alternativa si p.sh: vendi ku ndodh dëmi në

paragrafin e parë, vendqëndrimi i zakonshëm në paragrafin e dytë dhe lë hapësirë për

aplikimin e klauzolës së lidhjes më të ngushtë në paragrafin e tretë, e cila lë shumë vend për

diskrecionin e gjyqtarit. Paragrafi i fundit i nenit, kombinon një parashikim të përgjithshëm

(siç është lidhja më e ngushtë) me një shembull konkret (marrëdhënia kontraktore).

Këto parashikime përkojnë me nenin 4 të Rregullores Roma II, recitali 18 i së cilës sqaron se

qëllimi i këtij neni ka qenë përcaktimi i vendit ku ka ndodhur dëmi, lex loci damni dhe

paragrafi i dytë duhet lexuar si përjashtim i rregullit të përgjithshëm, duke krijuar një kriter të

ri për palët që kanë vendqëndrimin e zakonshëm në të njëjtin vend. Paragrafët 3 dhe 4 duhen

kuptuar si “klauzolë përjashtimi” në rastin kur është e qartë nga të gjitha rrethanat se dëmi

jashtëkontraktor është ngushtësisht i lidhur me një shtet tjetër të ndryshëm nga ai i

parashikuar në paragrafin e parë.

Ndërkohë, kreu për detyrimet jashtëkontraktore përmban parashikime për lloje të ndryshme të

dëmit (nenet 63-70), të cilat e zvogëlojnë peshën që rregulli i përgjithshëm ka, pasi ai




aplikohet vetëm në rastet kur rregulli i zbatueshëm nuk mund të përcaktohet nga këto

parashikime. Çështjet për të cilat gjen më shpesh zbatim rregulli i përgjithshëm janë rastet e

aksidenteve rrugore.376

Gjithsesi, rregulli i përgjithshëm nuk është gjithnjë i vlefshëm për rastet e rregulluara nga

klauzolat specifike, pasi këto rregulla të veçanta referojnë mbrapsh në rregullin e

përgjithshëm p.sh neni 64 “Për konkurrencën e padrejtë dhe veprimet që kufizojnë

konkurrencën e lirë”, “Përgjegjësia nga produkti”, “Dëmi mjedisor”. Kështu, interpretimi i

nenit 56 është shumë i rëndësishëm për pasojat që sjell në evidentimin e ligjit të zbatueshëm.

Qëllimi i kësaj klauzole është vendosja e balancës mes interesave të personit që e ka

shkaktuar dëmin dhe atij që e ka pësuar. Sipas Recitalit 15 të Rregullores Roma II

parashikohet se “lex loci delicti” është rregulli bazë për detyrimet jashtë kontraktore që

ndodhim në shtetet anëtare. Gjithsesi, janë bërë interpretime të ndryshme të këtij parimi nga

legjislatorët e shteteve anëtare dhe gjykatat në çështjet komplekse duke çuar në pasiguri

juridike, prandaj ka lindur nevoja për përkufizime sa më precize.

Favorizimi i vendit ku ndodhi dëmi është parë se vendos një balancë ekonomike, pasi

shpërndan kostot për marrjen e informacionit të nevojshëm. Në shumicën e rasteve personi

përgjegjës duhet të jetë i vetëdijshëm se veprimet e tij mund të shkaktojnë dëm në një vend

tjetër, ndërkohë që viktimat duhet të mbështeten në standardet ligjore të mbrojtjes që ofrohen

në vendet e tyre.377 Kështu kundravajtësi është i detyruar të mënjanojë ose mbajë përgjegjësi

për pasojat negative të ardhura në shtete të ndryshme,378 dhe viktima të mbrohet bazuar në

ligjin që është mësuar ti referohet.379

Në interpretimin e këtij neni është pranuar parimi plaitiff-friendly, adaptuar nga e drejta

ndërkombëtare private Gjermane dhe Italiane. Kjo reflektohet edhe në parashikimin e nenit

66 të LSHDNP “Për dëmin mjedisor”, i cili e lejon viktimën të zgjedhi ligjin e shtetit ku ka

ndodhur ngjarja që shkaktoi dëmin në vend të ligjit të vendit ku ka ndodhur dëmi, parashikuar

nga rregulli i përgjithshëm. Së dyti, rregulli për dëmet që vijnë nga kartelet i jep paditësit të

drejtën për të zgjedhur ligjin e vendqëndrimit të të paditurit, i cili zakonisht është qendra e

376 Cheshire/North/ Fawcett, Supra note nr. 298. fq 795. 377 Voin Hein, Das Gunstigkeitsprinzip im Internationalen Deliktsrecht. (1999). fq 217-220. 378 Garcimartin Alferez, The Rome II Regulation: On the way towards a European Private International Law Code. (2007) fq

177-84. 379 Basedow, EC conflict of laws-a matter of coordination, in Seminario Internacional sobre a Comunitarizacao do Direito

International Privado (2005) fq 26.




aktivitetit të koorporatës dhe kjo e drejtë për të zgjedhur justifikohet nga e drejta për ekonomi

gjyqësore. 380

Autorët mendojnë se do të ishte shumë mirë nëse kjo qasje do të aplikohej edhe në cenimin e

të drejtave morale, pasi kjo do të rriste përputhshmërinë mes Rregullores Roma II dhe

Bruksel I, e cila rrjedh nga jurisprudenca, konkretisht çështja Shevill, që parashikon

kontekstin e së drejtës ndërkombëtare private.381 i, Por, për sa i takon shkeljes së të drejtave

morale në hapësirën kibernetike, GJDBE-ja ka mbajtur qëndrimin në favor të paditësit, duke

parashikuar të drejtën e tij për rikuperimin e dëmit në vendin ku ai ka vendqëndrimin e

zakonshëm.382 Por, kjo qasje akoma nuk është pranuar nga Roma II.383

Që me çështjen Rhinw Salination, GJDBE-ja e ka interpretuar ngjarjen e dëmshme si ngjarja

që e shkaktoi dëmin (vendi i ndodhjes) dhe si vendi ku është pësuar dëmi (vendi i pasojës).384

Zgjedhja mes këtyre dy forumeve, i është lënë paditësit.385 Por, kjo nuk mendojmë se është

zgjidhja e duhur pasi këto rregulla procedurale nxisin forum shopping.

Neni 56 ashtu sikurse neni 4 (3) i Roma II ofron zgjidhje për rastin kur kanë ndodhur disa

dëme, por nuk specifikojnë çfarë ndodh kur një veprim i vetëm ka sjellë dëme në disa shtete.

Shembull kur një veprim i vetëm mund të cenojë disa shtete është rasti i mas medias i cili nuk

rregullohet nga Roma II.386 Për rastet e tjera në të cilat dëmet kanë ndodhur në disa shtete,

p.sh humbje ekonomike, do të aplikohet parimi mozaik, sipas të cilit çdo dëm qeveriset nga

ligji në fuqi në vendin e dëmit387. Pra si Rregullorja ashtu edhe ligji ynë nuk parashikojnë

zbatimin e këtij skenari në situata të tilla.

Vendi ku ka ndodhur dëmi është përcaktues për zgjedhjen e ligjit të aplikueshëm. Recital 17 i

Roma II na orienton se si duhet kuptuar ky faktor lidhës. Kështu, në rast se një person është

plagosur në një aksident rrugor që ka ndodhur në shtetin A, dhe më vonë ka vdekur në shtetin

B, dëmi relevant sipas ligjit është shteti A ku integriteti fizik i personit është dëmtuar. Në të

kundërt aftësia për të parashikuar ligjin e zbatueshëm do të dëmtohej dhe krijohej mundësia

për forum shopping për personin ose familjarët e tij.

380Hein, Das Gunstigkeitsprinzip im Internationalen Deliktsrecht. (1999). fq 13. 381Kunke, Rome II and Defamation: Will the Tail Wag the Dog ? (2005). fq 1733. 382Çështja C- 509/09 dhe Çështja C- 161/10 eDate Advertising GmbH kundër X dhe O; R. Martinez kundër MNg Limited. 383Propozim i Parlamentit Europian i datës 10 Maj 2012, Fletore Zyrtare e Bashkimit Europian C 261 E/17 e datës 10

Shtator 2013. 384Çështja C- 21/76 Bier kundër Mines de Potasse d Alsace; Mankowski, Neni 5 i Rregullores Bruksel I, fq 203-206. 385Ibid. 386Çështja C- 364/93 Antonio Marinari kundër Lloyds Bank. § 19. 387Callies, Roma II Regulations (2015). fq 487.




Megjithatë përcaktimit i vendit të dëmit nuk është gjithnjë i lehtë. Mbetet i vështirë

përcaktimi i vendit ku ndodh dëmi në rastet e padive që lidhen me problemet shëndetësore si

pasojë e gabimeve mjekësore. Supozojmë se një doktor nga Zvicra i sugjeron marrjen e një

ilaçi një pacienti gjerman, pa e informuar atë në lidhje me problemet anësore.388 Pacienti e

konsumon në Gjermani dhe si rrjedhojë pëson një dëm fizik.389 Në këtë rast, vendi ku ndodhi

dëmi është Gjermania dhe jo Zvicra, pasi asnjë dëm nuk kishte ndodhur para konsumimit të

ilaçit. Komplikime të tjera mund të ndodhnin kur personi mund të lëviz në një shtet të tretë

duke vazhduar përdorimin e ilaçeve të cilat mund të sjellin pasoja shëndetësore gjatë

qëndrimit në këtë vend të tretë. Në këto raste është përcaktuar se do të merret në konsideratë

vendi ku është konsumuar ilaçi në momentin e shfaqjes së simptomave të sëmundjes. 390 Por,

gjithmonë duhet të kemi në mendje faktin se në rast të ekzistencës së ndonjë kontrate mes

pacientit dhe doktorit, do të jetë kjo që do të rregullojë marrëdhënien.

Vëmendje e veçantë ju është kushtuar rasteve të aksidenteve rrugore, për sa u përket dëmeve

të shkaktuara të afërmve të të aksidentuarve, për humbjen e përkrahjes që merrnin nga ato,

dhimbjen e përjetuar (dëmi moral). Këto duhen trajtuar si pasoja indirekte dhe rregullohen

nga neni 56/1. Vend i dëmtimit të pronës konsiderohet vendi ku prona është dëmtuar. Në

rastin e aksidenteve rrugore do të konsiderohet vendi ku ka ndodhur aksidenti dhe jo ku janë

kryer riparimet apo dëmshpërblimet.

Paragrafi i dytë parashikon vendqëndrimin e përbashkët si kriter lidhje. Një person mund ta

ketë vendqëndrimin e zakonshëm në një shtet, pavarësisht nëse personi qëndron vullnetarisht

apo ligjërisht.391 Por, instrumentet ndërkombëtare kanë ofruar disa udhëzime për

interpretimin në mënyrë autonom.392 Kështu jurisprudenca dhe literatura në lidhje me

Rregulloret e BE-së, apo Konventat të Hagës japin orientime të vlefshme. Në çdo rast duhet

mbajtur në konsideratë se personi do të ketë vendqëndrimin në shtetin ku ai është vendosur

për arsye të lidhjeve familjare, punësimit etj, pra mbi bazë faktesh dhe të mos ngatërrohet me

konceptin e vendbanimit të parashikuar nga ligjet e ndryshme të shteteve anëtare.393

388Ibid. fq 489. 389Ibid. fq 535. 390Ibid fq 540. 391Kropholler, Internationales Privatrecht, fq. 261. 392Cheshire/North/ Fawcett, Supra note nr. 298, fq 789. 393Rauscher, Neni 8 i Rregullores Bruksel IIa, in Europaisches Zivilporzess-und Kollisionsrecht, fq. 1-14.




Vendqëndrimi i përbashkët i personit përgjegjës dhe personit që e ka pësuar dëmin është

kriter i cili do të prevalojë mbi rregullën e përgjithshme dhe pavarësisht se duket sikur

parashikueshmëria juridike ulet me rritjen e numrit të kritereve, balanca justifikohet me

faktin se të dyja palët janë më të familjarizuara me ligjin e shtetit në të cilin qëndrojnë se sa

me ligjin e vendit të ndodhjes së dëmit.

Paragrafët 3 dhe 4 parashikojnë klauzolën e përjashtimit, ashtu si edhe recital 14 i Rregullores

Roma II. Recitali shpjegon se “Rregullorja parashikon rregullat e përgjithshme, por edhe

klauzola përjashtimi për rastet kur delikti është më i lidhur me një shtet tjetër. ” Këto rregulla

e bëjnë më fleksibël kuadrin e kritereve të përzgjedhjes së ligjit të zbatueshëm.

Po të krahasojmë përmbajtjen e nenit 56/3 me nenin 4/d të Rregullores Roma II vëmë se janë

pothuajse identike, me ndryshimin se kur referohet në paragrafët 1dhe 2 në ligjin tonë janë të

lidhur me lidhëzën “dhe” ndërkohë që në Rregullore me lidhëzën “ose”. Duke qenë se ligji

ynë përafron këtë rregullore orientohemi me interpretimet që i janë bërë klauzolës së

Rregullores, sipas të cilës klauzola e përjashtimit lë hapësirë edhe për të referuar mbrapsh në

lex loci damni. Ndër çështjet më të njohura është çështja angleze Edmunds v.Simmonds:394 Dy

turistë anglez marrin një makinë me qira në Spanjë. Sigurisht që makina ishte e regjistruar në

Spanjë. Për shkak të një gabimi në drejtimin e mjetit shkaktuar plagosje të pasagjerëve dhe

dëmtim të mjetit. Në lidhje me çështjen autoritet britanike aplikuan ligjin anglez pavarësisht

se sigurimi i makinës rezultonte në Spanjë. Gjykata mbajti qëndrimin se pavarësisht se

siguruesi i mjetit ishte spanjoll, ky rregull nuk ka fuqi mbizotësuese ndaj kriterit të shtetësisë

së të siguruarit apo vendit ku ndodhi aksidenti, sepse qiramarrja e makinave është në një zonë

turistike dhe ato duhet ta kenë parasysh se shumica e qiramarrësve do të jenë të huaj dhe

aksidentet mund të rezultojnë në dëme që do të kualifikohen bazuar në një sistem të

ndryshëm ligjor.395

Por nga ana tjetër, shfaqet rreziku se drejtuesi i makinës do duhet të paguajnë për dëme të

cilat nuk janë të mbuluara nga kontrata e sigurimit të makinës së marrë me qira. Në këto

raste, vendi ku është regjistruar makina e marrë me qira dhe ku është siguruar duhet të jetë më

394High Court (Queen’s Bench Division), Edmunds kundër Simmonds § 24. 395Ibid.




vendimtar se sa vendqëndrimi i zakonshëm i palëve. Rrjedhimisht, lidhja më e ngushtë

prezumohet vendi i regjistrimit të mjetit.396

Dëmet e natyrës së veçantë (torts) paraqiten heterogjene për sa i takon klauzolës së

përjashtimit. P.sh dispozita që parashikon përgjegjësinë nga produktet parashikon vetë

mundësinë e klauzolës së përjashtimit, e cila duket si një pasqyrim i rregullës së

përgjithshme. Ndërkohë që, dispozita të tjera si konkurrenca e padrejtë, dëmi mjedisor,

cenimi i të drejtave morale nuk e parashikojnë dhe gjyqtarët nuk mund ta aplikojnë rregullën

e përgjithshme të klauzolës së përjashtimit.

6.3 Autonomia e palëve në marrëdhëniet jashtëkontraktore

Parimi i dytë, i rëndësishëm që parashikohet në lidhje me zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm

është autonomia e palëve për të zgjedhur ligjin e zbatueshëm për detyrimet jashtëkontraktore.

Ky parim parashikohet nga neni 14 i Rregullores Roma II, dhe nuk aplikohet vetëm në rastin

e të drejtave të pronësisë intelektuale (Neni 6(4)). Në pamje të parë duket sikur ai përbën

rregullin e përgjithshëm, siç ndodh sipas parashikimeve të Rregullores Roma I, por

praktikisht zgjedhja e ligjit të zbatueshëm nga ana e palëve për detyrimet jashtëkontraktore

ndeshet shumë herë më pak sesa në detyrimet kontraktore.

I njëjti parashikim bëhet edhe në nenin 57 të LSHDNP, si cili lexon: ‘Palët mund të zgjedhin

ligjin e zbatueshëm për një detyrim jashtëkontraktor, pavarësisht nga përcaktimet e

dispozitave të këtij kreu: a) me marrëveshje të lidhur pas ngjarjes që ka shkaktuar dëmin; b)

me marrëveshje të lidhur lirisht, përpara ngjarjes që ka shkaktuar dëmin, kur të gjitha palët

ndjekin një veprimtari tregtare’. Zgjedhja e ligjit duhet të shprehet ose të shfaqet hapur nga të

gjitha rrethanat e çështjes dhe nuk duhet të cenojë të drejtat e palëve të treta.

Autonomia e palëve kufizohet në nenin 14 të Rregullores Roma II, i cili parashikon disa

kufizime397. Së pari, neni 14 i Rregullores Roma II parashikon se marrëveshja për zgjedhjen e

ligjit do të lidhet vetëm pasi ka ndodhur dëmi. Ky kufizim ka si qëllim mbrojtjen e palës më

të dobët në raport me deliktet që mund të kryhen në të ardhmen. Përmes nenit 4(3), rihyn në

skenë ligji i zbatueshëm në kontratat që garantojnë mbrojtjen e palëve më pak të favorizuara

të, çka parashikohet edhe në memorandumin shpjegues i cili qartëson se në asnjë rast ligji i

396 Thorn, Neni 4 Roma II, në Palandt, fq. 14. 397 Për një vështrim të përgjithshëm shih: Th.M. de Boer, ‘Party Autonomy and its Limitations in the Rome II Regulation’, 9

YrPIL 2007, fq. 22-29.




zgjedhur nuk duhet të dëmtojë palën më pak të favorizuar.398 Në përgjithësi, parashikimet

relevante të Rregullores Roma I ofrojnë mbrojtjen e nevojshme për mbrojtjen e

konsumatorëve, palëve të siguruara dhe punëmarrësve duke influencuar edhe përzgjedhjen e

ligjit të zbatueshëm për dëmin jashtëkontraktor. Neni 57 i LSHDNP është përafruar në

mënyrë identike me nenin 14 të Rregullores Roma II. Ndërkohë ligjet e vendeve të rajonit

ndonëse kanë përafruar rregulloren kanë ofruar rregullime më të plota. Po ti referohemi

Projekligjit të Serbisë për LDNP vëmë re se aty parashikohet që autonomia e palëve mund të

zbatohet edhe përpara ndodhjes së dëmit nëse palët janë duke kryer një aktivitet tregtar ( neni

165).399

Së dyti, nenet 6(4) dhe 8(3) të Rregullores Roma II ndalojnë aplikimin e autonomisë së

palëve për zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm në rastin e konkurrencës së padrejtë dhe të

drejtave të pronësisë intelektuale. E njëjta përmbajtje parashikohet edhe nga neni 64 (7) dhe

65 (2) i LSHDNP ku zgjedhja e ligjit të zbatueshëm nuk mund të shmanget me marrëveshje.

Arsyeja është e qartë dhe lidhet me faktin se konkurrenca e padrejtë ka të bëjë me interesa

kolektive dhe ligji për pronësinë intelektuale bazohet në parimin e territorialitetit me synim

mbrojtjen e interesit publik. Disa akademikë mbajnë qëndrimin se këto klauzola e ngushtojnë

shumë autonominë e palëve. Ato argumentojnë se, jo çdo konkurrencë e padrejtë mund të

prek interesat kolektive, për më tepër edhe në rastin e dëmit mjedisor interesi publik mund të

cenohet dhe për këtë të fundit nuk ka ndonjë kufizim të autonomisë.400 Edhe legjislatori

shqiptar gjatë hartimit të ligjit të ri për të drejtën ndërkombëtare private ka mbajtur qëndrimin

e Rregullores Roma II, duke kufizuar vetëm në 2 rastet e sipërpërmendura autonominë e

palëve.

Gjithashtu, si neni 57 i LSHDNP parashikon se kur të gjitha elementet, që kanë të bëjnë me

situatën në kohën e verifikimit të ngjarjes, që ka shkaktuar dëmin, ndodhen në një shtet tjetër

nga shteti, ligjin e të cilit kanë zgjedhur palët, zgjedhja e ligjit nga palët nuk cenon zbatimin e

dispozitave të ligjit të këtij shteti, të cilat nuk mund të shmangen me marrëveshje të palëve.

398 Explanatory Memorandum to the 2003 Proposal, fq. 13 (supra n. 12). 399 Projekligji i Serbisë Supra note nr.146. 400 Shih gjithashtu: De Boer 2007, Supra note nr. 83, fq. 25.




Në paraqitjen e mëposhtme skematike përmblidhet mënyra se si duhen lexuar klauzolat që

kanë të bëjnë me zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm në detyrimet jashtëkontraktore. Analiza

mund të përmblidhet në katër hapa bazik, të cilët mund të mos japin përgjigje për situatat e

komplikuara.

Grafik 2: Detyrimet jashtëkontraktore

6.4 Dëmet jashtëkontraktore më të ndeshura në praktikë

Ligji Shqiptar për të Drejtën Ndërkombëtare Private ka parashikuar dispozita të veçanta për

rregullimin e dëmeve jashtëkontraktore më të ndeshura në praktikë, dispozita të cilat

përafrojnë rregullimet e parashikuara nga Roma II. Vendet e rajonit nuk janë kufizuar vetëm

me rastet e parashikuara nga Rregullorja Roma II. Ligjet e tyre kanë përfshirë edhe raste të

tjera të dëmeve jashtëkontraktore për të cilat ka patur debate edhe në nivel europian. për

shembull në ligjet e rajonit gjejmë rregullime (psh dëmet që mund të vijnë nga masmedia,

veprimet industriale, dwmet e shkaktuar nga aeroplanwt, anijet) të cilat mund të ndeshen

shpesh në praktikë dhe që mund të ngatërrohen me rregullat ekzistuese.

Lidhur me dëmet e shkaktuara nga aksidentet rrugore LSHDNP nuk ka parashikuar asnjë

rregullim. Ndërkohë që Rregullorja Roma II 28 i jep prioritet marrëveshjeve ndërkomëbëtare

të cilat janë ratifikuar dhe parashikojnë klauzola për zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm.

Shembull i kësaj dispozita është dhe Konventa e hagës për aksidentet Rrugore401. Vendet e

rajonit e kanë specifikuar në dispozitat e ligjit për të drejtën ndërkombëtare private referencën

tek kjo Konventë (p.sh Neni 58 i ligjit të Malit të Zi). Duke qenë se Shqipëria nuk e ka

ratifikuar Konvtën e pagues për aksidente rrugore, rregulli i këtyre rasteve në këtë ligj mbetet

një domosdoshmëri.

6.4.1 Përgjegjësia nga produktet

Sipas LSHDNP përgjegjësia për dëmin që rrjedh nga produktet rregullohet me radhë nga: (i)

ligji i shtetit, në të cilin personi që ka pësuar dëmin ka vendqëndrimin e tij të zakonshëm në

kohën kur është shkaktuar dëmi, nëse produkti ishte hedhur në treg në atë shtet; ligji i shtetit,

në të cilin produkti u ble, nëse produkti ishte hedhur në treg në atë shtet; ose (ii) ligji i shtetit,

në të cilin u shkaktua dëmi, nëse produkti ishte hedhur në treg në atë shtet ( neni 63 LDNP).

Nëse personi, që pretendohet se është përgjegjës, nuk mund të parashikonte në mënyrë të

arsyeshme hedhjen në treg të produktit ose të një produkti të të njëjtit lloj, zbatohet ligji i

shtetit ku ai ka vendqëndrimin e tij të zakonshëm.

401 Hague Convention of 4 May 1971 on the law applicable to traffic accident, e mundshme në

https://www.hcch.net/en/instruments/conventions/full-text/?cid=81 aksesuar dhjetor 2016.

144 Aida Gugu Bushati 144

Evropianizimi i së drejtës ndërkombëtare private dhe ndikimet në legjislacionin

shqiptar të së drejtës ndërkombëtare private 2016


Europianizimi i së drejtës ndërkombëtare private dhe ndikimet në legjislacionin



Kur është e qartë nga të gjitha rrethanat e çështjes se dëmi jashtëkontraktor është dukshëm i

lidhur më ngushtë me një shtet tjetër nga ai që tregohet në pikat 1 dhe 2 të këtij neni, zbatohet

ligji i këtij shteti. Ky parashikim është një lex specialis, që do të thotë se ka prioritet mbi

rregullat e përgjithshme. Përmbajtja e tij përkon me nenin 5 të Rregullores Roma II,

rregullore të cilën ka synuar të përafrojë, neni 5 i Rregullores Bruksel I, Direktivën për

Përgjegjësinë nga Produktet402, Direktivën e Shitjeve On-line403 dhe Konventën e Hagës për

Përgjegjësinë nga Produktet404. Rrjedhimisht gjatë interpretimit të këtij neni do ti referohemi

edhe interpretimeve që ju janë bërë këtyre akteve ndërkombëtare.

Kriteri për të kualifikuar një detyrim si jashtëkontraktor është që ai të ketë ardhur nga

produktet. Rrjedhimisht, së pari duhet të përkufizohen termat ‘detyrim jashtëkontraktor’;

‘dëm’ dhe ‘produkt’.

Pavarësisht se koncepti i detyrimeve jashtëkontraktore jepet në mënyrë të zgjeruar nga neni

56, rregullimet e tij nuk janë gjithnjë relevante për përgjegjësinë nga produktet, pasi për këto

të fundit janë parashikuar rregulla të veçanta. Gjithashtu, interpretimet që i janë bërë nenit 5

të Rregullores Roma II parashikojnë se ankesat e drejtpërdrejta (redress claims/action directe)

të shitësit kundrejt shitësve të mëparshëm në rrjetin e shitjeve duhet të kualifikohen si

detyrime jashtëkontraktore, pavarësisht mënyrës se si janë parashikuar në legjislacionin e

brendshëm. Ky qëndrim është mbajtur edhe nga GJDBE-ja në çështjen Handte405. E njëjta

zgjidhje duhet të adoptohet edhe në praktikën tonë.

Termi ‘dëm’ duhet të kuptohet si çdo pasojë që mund të ketë ndodhur ashtu sikurse dhe

rastet e tjera siç janë deliktet, begatimi pa shkak, gjerimi i punëve të tjetrit, cenimi i të

drejtave morale etj. Ky parashikim i gjerë përfshin jo vetëm dëmin material, jo material por

edhe pasojat e tjera që mund të kenë ardhur nga humbja. Madje po të lexohet së bashku me

Nenin 2 (3) (b) të Roma II (rregullores së përafruar) ky term i referohet edhe dëmeve të cilat

nuk kanë ndodhur akoma, por pritet të ndodhin në të ardhmen.

402Directive 2001/95/EC General Product Safety Directive (GPSD) , e mundshme në

http://ec.europa.eu/consumers/consumers_safety/product_safety_legislation/general_product_safety_directive/index_en.htm

, aksesuar Dhjetor 2016. 403Directive 2000/31/EC on electronic commerce, e mundshme në http://ec.europa.eu/internal_market/e-

commerce/directive/index_en.htm, aksesuar Dhjetor 2016.

404 Hague Convention of 2 October 1973 on the Laë Applicable to Products Liability e mundshme në: https://www.hcch.net/en/instruments/conventions/full-text/?cid=84 , aksesuar Dhjetor 2016.

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX%3A32001L0095%3AEN%3ANOT

http://ec.europa.eu/consumers/consumers_safety/product_safety_legislation/general_product_safety_directive/index_en.htm


http://ec.europa.eu/internal_market/e-commerce/directive/index_en.htm

http://ec.europa.eu/internal_market/e-commerce/directive/index_en.htm





Për përcaktimin e termit produkt sërish i referohemi interpretimeve që i janë bërë Nenit 5 të

Rregullores Roma II. Pavarësisht se nuk ekziston një parashikim i drejtpërdrejtë, në

Memorandumin Shpjegues për Rregulloren, Komisioni i referohet nenit 2 të Direktivës për

Përgjegjësinë nga Produktet.406 Sipas saj, ‘produktet’ do të përfshijnë sendet e luajtshme,

edhe nëse janë inkorporuar në një send tjetër të luajtshëm ose të paluajtshëm, si p.sh

elektriciteti.407 Rrjedhimisht termi ‘produkt’ duhet interpretuar gjerë. Ai duhet të përfshijë jo

vetëm produkte industriale apo mjekësore por edhe produkte të agro-kulturës, materiale të

gjalla, organe të njeriut408 dhe gjakun.409 Edhe programet e kompjuterit, të cilat janë

dawnload-uar (shkarkuar) nga interneti ose jo, konsiderohen si produkte për sa kohë janë

zhvilluar individualisht për një konsumator të vetëm.410 Pavarësisht se versioni final i nenit 5

të Rregullores Roma II ndryshon shumë nga propozimet e Komisionit dhe një i njëjti term në

dy instrumente të BE-së nuk duhet domosdoshmërisht të ketë të njëjtën përmbajtje dhe

kuptim.

Por, termi produkt, parashikuar në nenin 5 të Roma II, duhet të interpretohet sipas nenit 2 të

Direktivës për Përgjegjësinë nga Produktet.411 Kjo për disa arsye: Së pari, bazuar në

jurisprudencën e GJDBE-së interpretimi i një termi të përdorur në direktivë mund të

adaptohet nga instrumente të tjerë europian, nëse të dy instrumentet kanë qëllime të ngjashme

ose të njëjta legjislative.412 Për sa i përket qëllimi të direktivës ‘Për Përgjegjësinë nga

Produktet’ dhe nenit 5 të Roma II nuk evidentohet ndonjë ndryshim domethënës. Së dyti,

interpretimi analog i termave të ngjashëm, të përmbajtura në legjislacione të ndryshme, është

konform me synimin e Komisionit për të zhvilluar një të drejtë ndërkombëtare private

koherente. Në këtë kuptim, Direktiva dhe neni 3 i Rregullores Roma II duhet të shihen si

komplementare.

Koncepti ‘Dëm që rrjedh nga produktet’ gjithashtu kërkon një interpretim më të ngushtë, me

qëllim që të bëjë drejtësi për sa i takon shpërndarjes së drejtë të riskut. Kjo për arsye se po të

lexohej literalisht do të konsistonte në rezultate konfuze pasi të gjitha dëmet shkaktohen nga

406Direktiva 85/374/ KEE amenduar me Direktivën 1999/34/KE. 407Neni 2 i Direktivës nr. 85/374 KE “Për qëllim të kësaj Direktive “Produkti” nënkupton të gjithë sendet e luajtshme, edhe

ato të inkorporuara në të tjera të luajtshme ose të paluajtshme”. Produkt do të konsiderohet edhe elektriciteti. 408Çështja C- 203/99 Veedfald kundër Arhus Amtskommune § 19. 409High Court, A dhe të tjerë kundër Autoritetit Kombëtar të gjakut e të tjerë. (2001) § 298. 410Në cështje të mëvonshme kontrata për zhvillimin e programeve është një koontratë shërbimi dhe jo kontratë për shitjen e

produkteve. Kështu përgjegjësia duhet të jetë në përputhje me rregulloret për shërbimet. 411General Product Safety Directive (GPSD) 2001/95/EC, Supra note nr.398. 412Çështja C- 102/86 Apple and Pear Development kundër Commissioners of Customs and Excise, § 10-12.





produktet në një mënyrë apo tjetër.413 Për shembull neni 5 nuk do të mbulonte vetëm dëmet e

shkaktuara nga përfshirja në një aksident rrugor414, por edhe nga thika apo pistoleta, të cilat

përdoren si mjete të kryerjes së veprave penale. Rrjedhimisht, lind nevoja për ta kufizuar

zbatueshmërinë e kësaj dispozite në rastet kur produktet kanë qenë me defekt. Gjithsesi,

ndryshe nga opinioni mbizotërues në literaturën juridike, një kufizim i përgjithshëm siç është

‘dëm që rrjedh nga produkti’ parashikuar nga ligji ynë dhe Rregullorja Roma II, po të

kufizohet në ‘dëme që rrjedhin nga produktet me defekte’ do të ishte shumë kufizues.

Rrjedhimisht, do të mbulohen jo vetëm produktet me defekte por edhe produkte që në thelb

janë të dëmshme, siç mund të përmendim duhanin, asbestin etj.415 Për më tepër edhe dëmet e

shkaktuara nga produkte, prodhuesi i të cilave nuk është kujdesur ti pajisë me paralajmërimet

apo instruksionet përkatëse.416

Këto parime mund të aplikohen edhe në rastet e aksidenteve rrugore. Do të konsiderohet se

këto raste bien nën fushën e zbatimit të nenit 63, vetëm nëse dëmi është shkaktuar nga lënda

djegëse e përdorur, kualiteti i saj. Në rastin kur dëmi ka ardhur si pasojë e përgjumjes së

shoferit, nga neglizhenca dhe nuk ka të bëjë me makinën do të aplikohen dispozitat e

përgjithshme dhe jo përgjegjësia për produktin.

Personi i dëmtuar nuk do të konsiderohet vetëm konsumatori. Do të konsiderohet çdo person

juridik apo fizik i cili pretendon se është dëmtuar si pasojë e përdorimit të një produkti të

caktuar.417 Por e drejta për tu kompensuar për dëmin e ndodhur, mund të kufizohet sipas

legjislacionit të brendshëm vetëm tek konsumatorët.

Personi i cili kondiserohet se është përgjegjës, pavarësisht se nuk parashikohet literalisht nga

neni 63, për kuptimin e nenit ka nevojë të përkufizohet. Së pari, këtë subjekt nuk duhet ta

identifikojmë vetëm me prodhuesin ose shitësin e produktit.418 Duke pasur parasysh faktin se

ky nen përkon me nenin 5 të Rregullores Roma II, marrim në konsideratë komentin e

Komisionit në Memorandumin Shpjegues:

413Recitali 20 i Rregullores Roma II. 414Ruschwarth/ Scott, Rregullorja Roma II: Choice of law for non-contractual obligation (2008). fq 274. 415Wurmnest, Neni 5 i Rregullores Roma II, në jurisPK BGB, pg 8; Junker, Neni 5 I Rregullores Roma II, në Komentarin

Munchener, fq 15. 416Plender/ Wilderspin, Supra note nr 78, fq 19-35. 417Huber/ Illmer, Private International Law. (2007) fq 31-38. 418Junker, Neni 5 i Rregullores Roma II, në Munchener Kommentar. fq 19.




“Shprehja ‘person përgjegjës’ nuk duhet domosdoshmërisht të nënkuptojë prodhuesin e

produktit përfundimtar, mund të jetë edhe prodhuesi i një pjese të veçantë, një ndërmjetës ose

shitës me pakicë. Çdo person që importon një produkt në Komunitet do të konsiderohet në

pozitën e të qenurit përgjegjës për sigurinë e produktit, njësoj si prodhuesi”.419 Ky koment

ilustron se Komisioni ka dashur të bëjë subjekt të këtij neni prodhuesit por jo ta kufizojë

konceptin vetëm tek ata.

Ligji ka parashikuar një ‘sistem’ për përcaktimin e faktorëve lidhës për përgjegjësinë nga

produktet, si neni 57 për zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm, neni 56 që parashikon rregullat e

përgjithshme dhe neni 63 që i parashikon si të veçanta.

Në rastin kur palët e zgjedhin ligjin e zbatueshëm, zgjedhja e tyre do të prevalojë kundrejt

kritereve të parashikuara nga 56 dhe 63. Në këtë kontekst zgjedhja e ligjit duhet të jetë e

shprehur.

Vendqëndrimi i zakonshëm i personit që ka pësuar dëmin dhe ai i prodhuesit/ hedhësit në treg

janë kriter lidhje për përcaktimin e ligjit të së zbatueshëm. Ky përcaktim ka avantazhin që në

shumicën e rasteve ligji i zbatueshëm do të jetë lex fori, ose ligji i gjykatës.

Kriter tjetër lidhje është vendi ku u ble produkti (nëse produkti është hedhur në treg në atë

shtet). Në pamje të parë duket de ky kriter është i lehtë të përcaktohet dhe gjithashtu ai është

në përputhje me pritshmërinë e palëve. Diskutime ka pasur nëse do të merret në konsideratë

vendi ku është blerë për herë të parë apo të fundit sendi (në rast se është rishitur i ri ose i

përdorur). 420 Nëse vendi i blerjes do të konsiderohet vetëm vendi ku produkti përftohet për

herë të parë nga personi që është përgjegjës, kërkesa për herdhjen në treg do ishte pa kuptim.

Për më tepër, nuk do të ishte në përputhje me qëllimin e nenit për të shpërndarë rreziqet që

rrjedhin nga modernizimi teknologjik, për mbrojtjen e shëndetit të konsumatorit, nxitur

novacionin etj. Në këtë rast vendi i blerjes duhet konsideruar vendi ku përdoruesi ka marrë

për herë produktin pavarësisht mënyrës së marrjes, p,sh, përmes kontratës së shitjes, qerasë,

dhurimit etj. Rrjedhimisht, mund të themi edhe se neni 63 mund të ketë si subjekt prodhuesin

ose shitësin e fundit të produktit.

419 Memorandum Shpjegues për Propozimin e Komisionit, COM (2003) 427,15. 420 Palao Moreno, ERA Forum (2010) pg 11,45,59.




Shitjet në distanca (nëpërmjet internetit) gjithashtu kanë shfaqur vështirësi në aplikimin e

këtij kriteri, pasi vendi i blerjes së produktit përfshin disa shtete.421 Por, në përgjithësi është

vendosur se vendi ku blerësi ka marrë produktin do të shërbej si vend i blerjes së tij. Kështu,

nëse personi i akuzuar si përgjegjës dhe shitësi nuk janë në të njëjtin vend, marrja parasysh e

vendit ku është marrë produkti do të kënaqte interesat e të dyja palëve.422

Parashikimi në rast se është e qartë nga të gjitha rrethanat e çështjes se dëmi jashtëkontraktor

është dukshëm i lidhur më ngushtë me një shtet tjetër nga ai që tregohet në pikat 1 dhe 2 të

këtij neni, zbatohet ligji i këtij shteti. Kjo njihet si “klauzola që kthen mbrapsh” dhe është në

përputhje me parashikimin e përgjithshëm.

6.4.2 Konkurrenca e pa drejtë dhe veprimet që e kufizojnë

Neni 64 i LSHDNP-së parashikon ligjin e zbatueshëm për konkurrencën e padrejtë, por

njëkohësisht edhe kufizimet e konkurrencës. LSHDNP nuk parashikon përkufizimin e

“konkurencës së padrejtë”, por atë mund ta gjejmë ne ligjit nr. 9121, datë 28.7.2003 “Për

Mbrojtjen e Konkurrencës”, i cili konkretizon veprimet që konsiderohen si cenuese të

konkurrencës së padrejtë. E njëjta strategji është ndjekur edhe nga Rregullorja Roma II, pra

mosdhënia e një përkufizimi të ngurtë, por duke referuar shembuj të veprimeve të

konkurrencës së padrejtë si “akte që synojnë të influencojnë kërkesën si reklama çorientuese,

shitje të detyruara etj”.

Paragrafi 1 i nenit 64 parashikon se ligji i zbatueshëm për një detyrim jashtëkontraktor, që

rrjedh nga një veprim që përbën konkurrencë të padrejtë, është ligji i shtetit ku janë ose mund

të jenë prekur marrëdhëniet konkurruese apo të interesave kolektivë të konsumatorëve.

Ndërkohë që paragrafi 4 i nenit 64 parashikon se ligji i zbatueshëm për një detyrim

jashtëkontraktor që rrjedh nga një kufizim i konkurrencës është ligji i shtetit ku tregu është

ose mund të jetë prekur ( për analogji neni 6(1) dhe 6(3) (a) i Rregullores Roma II).

Ndryshe nga paragrafi i 4 i nenit 64 të LSHDNP, në paragrafin e 1 të këtij neni nuk përdoret

termi “treg”. Dhe kjo ngre pyetjen nëse paragrafi 1 dhe 4 i ligjit i referohet të njëjtit parim

dhe kuptimi të tregut.423 Ky diskutim është nxitur edhe më tej nga GJDBE-ja në kuptim të

421Spickhoff, në FS Kropholler, 671, 648. 422Dickson, The Roma II Regulation, fq. 5.38. 423 Martin Illmer, Supra note nr.263, fq. 35.




kufizimit të konkurrencës.424 Opinioni i cili identifikon ndryshimet mes parimeve të

përdorura në paragrafin 1 dhe 3 thekson qëllimet e ndryshme që kanë dashur të arrihen

përmes ndalimit të konkurrencës së padrejtë dhe kufizimit të saj.425 Ndërkohë që konkurrenca

e padrejtë ka të bëjë me sjellje të bizneseve konkurruese,426 parashikimi për ndalimin e

kufizimit të konkurrencës synon të parandalojë efektet e padëshiruara të praktikave

konfliktuale dhe abuzive në treg.427

Si pasojë në rastin e parë, aplikohet ligji i shtetit ku marrëdhëniet konkurruese apo të

interesave kolektivë të konsumatorëve janë, ose mund të jenë prekur, ndërkohë që në rastin e

dytë aplikohet ligji i tregut që mund të jetë prekur. Rrjedhimisht, mund të arrijmë në

përfundimin se faktorët lidhës në fushën e konkurrencës së padrejtë ndikohen nga veprimet

më shumë se sa efektet që kanë në treg.428

Përdorimi i fjalëve të ndryshme, veçanërisht mungesa e termit “treg”, në paragrafin e parë,

krijon përshtypjen se faktorët e lidhjes në këto dy paragrafë janë të ndryshëm. Megjithatë,

pasojat që mund të vijnë nga këto ndryshime janë relativisht të vogla.

Sipas paragrafit 1, ligji i zbatueshëm për veprimet që përbëjnë konkurrencë të padrejtë është

ligji i shtetit ku janë ose mund të jenë prekur marrëdhëniet konkurruese apo të interesave

kolektivë të konsumatorëve. Kështu, nuk mund të merret në konsideratë ligji i shtetit ku

mund të jenë kryer vetëm veprime përgatitore. Në mënyrë të ngjashme, në çështjet ku

vendqëndrimi i konsumatorëve të dëmtuar është i ndryshëm nga vendi në të cilin

konsumatorët janë prekur, vendqëndrimi i tyre nuk ka rëndësi në përcaktimin e ligjit të

zbatueshëm. Për shembull, nëse konsumatorët janë subjekt i praktikave agresive tregtare gjatë

pushimeve të tyre jashtë vendi, do të aplikohet ligji i shtetit ku subjektet ishin me pushime,

sepse interesi i subjekteve është cenuar në atë vend.429 Sipas disa autorëve, nuk janë të

rëndësishëm shtetet në të cilat kanë ardhur pasojat indirekte.

Vendqëndrimi i përbashkët i personit përgjegjës për konkurrencën e pandershme dhe personi

që ka pësuar dëmin do të shërbejë si faktor lidhës për përcaktimin e ligjit të aplikueshëm

pavarësisht formulimit të parashikuar në paragrafin e parë të nenit 64 të LSHDNP.

424 Çështja C-8/08 T-Mobile §25. 425 Martin Illmer, Supra note nr.263, fq 38. 426 Monkowski, RIW 4 (2008) fq. 177. 427 Recitali 9 i Regulation 1/2003 EC. 428 Callies,Supra note nr. 387, fq.570. 429Martin Illmer, Supra note nr.263, fq 47.




Kur tregu është prekur ose ka të ngjarë të jetë prekur në më shumë se një shtet, personi, i cili

kërkon kompensim për dëmin dhe bën padi në gjykatën e vendbanimit të paditurit, në vend të

kësaj mund të zgjedhë që kërkesa e tij të bazohet në zbatimin e ligjit të gjykatës në shtetin

tjetër, me kusht që tregu në atë shtet është mes atyre që drejtpërdrejt dhe në thelb janë të

prekura nga kufizimi i konkurrencës, nga e cila ka lindur detyrimi dhe është bazuar kërkesa

për detyrimin jashtëkontraktor ( neni 64 (5) i LSHDNP). Kështu disavantazhet që rrjedhin

nga “qasja mozaik” mund të shmangen nga paditësi.430

Kur paditësi padit, në përputhje me rregullat e zbatueshme të juridiksionit, më shumë se një

të paditur në atë gjykatë, paditësi mund të zgjedhë të bazojë kërkesën e tij në ligjin e kësaj

gjykate, vetëm nëse kufizimi i konkurrencës, për të cilën kërkesa kundër të paditurve

mbështetet drejtpërdrejt dhe ndikon në thelb edhe tregun e shtetit të kësaj gjykate ( neni 64,6

LSHDNP).

Ligji i zbatueshëm, sipas këtij neni, nuk mund të shmanget me marrëveshje, sipas nenit 57 të

këtij ligji. Kjo bëhet duke pasur parasysh vështirësitë që mund të vinin në procedurat

gjyqësore si pasojë e nxitjes së forum shopping pasi paditësi do të influencojë ligjin e

zbatueshëm duke zgjedhur se në cilën gjykatë do ta iniciojë çështjen.431

6.4.3 Shkelja e të drejtave të pronësisë intelektuale

Ligji i zbatueshëm për detyrimet jashtëkontraktore, që rrjedhin nga shkelja e të drejtave të

pronësisë intelektuale, është ligji i shtetit, për të cilin është kërkuar mbrojtja. Ligji i

zbatueshëm nuk mund të shmanget nga marrëveshja e palëve për zgjedhjen e ligjit, që

rregullon detyrimet jashtëkontraktore, që rrjedhin nga shkelja e pronësisë intelektuale ( neni

65 i LSHDNP).

Nga krahasimi me Rregulloren e përafruar Roma II, vihet re se legjislacioni i brendshëm nuk

e parashikon rastin kur detyrimi jashtëkontraktor rrjedh nga cenimi i të drejtës intelektuale të

parashikuara në BE. Duke qenë se ne akoma nuk jemi pjesë e Bashkimit Europian dhe e

drejta e tij nuk është e detyrueshme për ne, është shumë i justifikuar mosparashikimi i një

klauzole të tillë në ligjin tonë.

430 Becker/ Kammin, EuZW (2011), fq. 503, 506. 431 Plender/ Wilderspin, Supra note nr.78, fq. 20-073.




Neni ka parashikuar në mënyrë të përgjithshme “të drejtat intelektuale” pa i specifikuar ato.

Po të marrim në konsideratë Recitalin 26 të Rregullores Roma II, ky term do të përfshijë të

drejtat e autorit, ato të lidhura më të, të drejtat nga pronësia industriale dhe mbetet i hapur për

çdo të drejtë tjetër që del nga puna intelektuale për të cilat do të referohet në ligjet e shteteve

të ndryshme.

Aplikimi i këtij neni si lex specialis do të prevalojë mbi parashikimet për nenet e tjera

specifike që mund të duken relevante si p.sh begatimi pa shkak ose pagimi i padetyruar, kur

objekte mund të ketë qenë pronësia intelektuale. Gjithashtu, do të prevalojë mbi parashikimin

e përgjithshëm (nenin 56).

Sipas lex protectionist, parashikuar nga paragrafi i parë i nenit 65, nëse aktet kanë ndodhur në

disa shtete të ndryshme dhe kanë cenuar ligjet e tyre për mbrojtjen e së drejtës intelektuale,

do të aplikohen ligjet e këtyre shteteve (nëse subjekti që ka pësuar dëmin jashtëkontraktor

kërkon mbrojtje aty).432 E njëjta do të jetë e vërtet nëse një akt e cenon të drejtën intelektuale

në më shumë se disa shtete (“parimi mozaik”). Këto çështje janë më të shpeshta në median e

shkruar, radio, transmetime televizive dhe në komunikimet përmes internetit.

Mos lejimi i marrëveshjeve mes palëve nga paragrafi 2 i këtij neni është shfaqur problematik.

Kjo për arsye se as interesi publik, as territorial nuk e justifikojnë një masë të tillë. Gjithsesi,

mendohet se qëllimi i një kufizimi të tillë ka qenë siguria juridike.

6.4.4 Dëmi mjedisor

Ligji i zbatueshëm për një detyrim jashtëkontraktor, që rrjedh nga dëmi mjedisor ose dëmi i

pësuar nga persona apo prona, si rezultat i këtij dëmi, është ligji i vendit, ku ka ndodhur dëmi

(pasojat), pavarësisht nga vendi në të cilin ndodhi ngjarja (veprimet/mosveprimet) dhe

pavarësisht nga vendi ose vendet në të cilin/cilat pasojat indirekte të kësaj ngjarje ndodhën (

neni 66 i LSHDNP). Pavarësisht nga pika 1 e këtij neni, personi që kërkon kompensim për

dëmet zgjedh që ta bazojë kërkesën e tij në ligjin e vendit, në të cilin ndodhi ngjarja që

shkaktoi dëmin. Për dëmin mjedisor është zgjedhur aplikimi i rregullit të përgjithshëm. Ky

rregullim përafron nenin 7 të Rregullores Roma II.

432 Çështja C-539/03 Roche Nederland Bv kundër Primus, § 25-30.




Problemi që është ndeshur në zbatimin e nenit 7 të Rregullores Roma II, është ndërthurja që

kjo klauzolë mund të ketë me fushën e të drejtës publike, për shkak të impakteve

ndërkombëtare që mund të ketë dëmi mjedisor. Kështu, shqyrtimi i çështjes me bazë ligjore të

drejtën ndërkombëtare private mund të kufizohet ose përjashtohet.433 Një tjetër implikim mes

të drejtës publike dhe private është rasti kur operatorët e ndryshëm që shkaktojnë dëmin janë

subjekte të së drejtës publike.

Për sa u përket koncepteve si p.sh vendi ku ka ndodhur dëmi, interpretohen në mënyrë të

ngjashme me interpretimin që iu është bërë si pjesë e rregullit të përgjithshëm. Edhe në rastin

kur dëmi ndodh në më shumë se dy shtete, ndiqet “parimi mozaik” ku çdo dëm gjykohet

sipas vendit të shtetit ku ka ndodhur.434

Paragrafi i dytë i këtij neni nuk duhet lexuar si një rregull procedural “i së drejtë për

zgjedhjen e ligjit”, por si shprehje e autonomisë së zgjedhjes në mënyrë të njëanshme nga

pala që kërkon kompensim.435 Por, duhet mbajtur parasysh se qëllimi i dispozitës është

evitimi i forum shopping. Kjo shmangie bën që zgjedhja e ligjit të zbatueshëm të kufizohet në

zgjedhjen e një ligji të vetëm për të gjithë detyrimet jashtëkontraktore, që rrjedhin nga i njëjti

dëm ndaj mjedisit. Kështu, subjekti nuk mund të zgjedhë dy ligje të ndryshme për shqyrtimin

e pasojave dhe kërkimin e kompensimit.

6.4.5 Begatimi pa shkak dhe pagimi i padetyruar

Neni 68 i LSHDNP rregullon begatimin pa shkak dhe pagimin e padetyruar. Detyrimi

jashtëkontraktor, që rrjedh nga begatimi pa shkak apo pagimi i padetyruar, që lidhet me një

marrëdhënie ekzistuese ndërmjet palëve, të tilla si kontrata apo dëme jashtëkontraktore, që

kanë lidhje të ngushtë me begatimin pa shkak apo pagimin e padetyruar, rregullohet nga ligji

që zbatohet për atë marrëdhënie ( neni 68(1) i LSHDNP). Kur ligji i zbatueshëm nuk mund të

përcaktohet sipas pikës 1 të këtij neni dhe palët kanë vendqëndrimin e zakonshëm në të

njëjtin shtet ku ndodhi ngjarja, nga e cila rrjedh begatimi pa shkak apo pagimi i padetyruar,

zbatohet ligji i këtij shteti. Kur ligji i zbatueshëm nuk mund të përcaktohet, sipas kritereve të

mësipërme, zbatohet ligji i shtetit ku ndodhi begatimi pa shkak apo pagimi i padetyruar. Nëse

nga të gjitha rrethanat e çështjes është e qartë se detyrimi, që rrjedh nga begatimi pa shkak

433 Baschbaum, Privatrechtsgestaltende Anspruchspraklusion, fq.104-111. 434 Munari/Scjiano di Pepe, Liability for Environmental Torts, fq. 218. 435 Junker, Junker, Art 7 Rome II, në Muncher Kommentar, fq. 27.




apo pagimi i padetyruar është dukshëm i lidhur ngushtë me një shtet tjetër nga ai që tregohet

në pikat 1, 2 dhe 3 të këtij neni, zbatohet ligji i këtij shteti.

Format në të cilat mund të bëhet begatimi pa shkak janë të ndryshme (pagesë e padrejtë,

pagim i debisë së një subjekti etj) dhe të gjitha përfshihen nga neni 68. Më i komplikuar ka

rezultuar të jëtë interpretimi i konceptit “pasurim i padrejtë”. Po ti referohemi Recitalit 29 të

nenit 2(1) të Rregullores Roma II, detyrimet që rrjedhin nga pasurimi i padrejtë nuk mund të

konsiderohen as si kontraktore dhe as si jashtëkontraktore, por nënkuptojnë mungesën e një

shkaku të ligjshëm apo titulli të ligjshëm436.

Duke qenë se ky nen parashikon disa kritere lidhje, është e nevojshme të bëhet një renditje e

tyre sipas prioritetit.

Së pari, do të shikohet mundësia për zbatimin e parimit të zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm

me marrëveshje mes palëve. Në mungesë të kësaj marrëveshje, si faktor i dytë lidhës

referohet ligji që rregullon marrëdhënien midis palëve. Në rast se këto kërkesa nuk janë

arritur, paragrafi i dytë parashikon si ligj të zbatueshëm, ligjin e vendit ku të dyja palët kanë

pasur vendqëndrimin e zakonshëm kur ngjarja që solli begatimin pa shkak ka ndodhur. Nëse

nuk përmbushet as paragrafi i parë dhe as i dyti, paragrafi i tretë i referohet “ligjit të shtetit ku

begatimi pa shkak ndodhi”.

Së fundmi, paragrafi 4 parashikon se “Kur është e qartë nga të gjitha rrethanat e çështjes se

detyrimi jashtëkontraktor vjen si pasojë e begatimit pa shkak” është dukshëm i lidhur ngushtë

me një shtet tjetër, do të aplikohet ligji i këtij të fundit. Klauzola e përjashtimit ka prioritet

ndaj të gjithë faktorëve të tjerë të parashikuar në nenin 66, pavarësisht se nga aspekti logjik

duhet të shikohet me radhë se cili faktor i përkon rastit konkret derisa të arrihet në

përcaktimin e lidhjeve më të ngushta437.

6.4.6 Gjerimi i punëve të të tjerëve (Negotiorum Gestio)

Neni 69 i LSHDNP parashikon rregullimin për pasojat që mund të vijnë nga gjerimi i punëve

të të tjerëve. Neni 57, që parashikon autonominë e palëve në zgjedhjen e ligjit, do të ketë

prioritet. Gjithashtu, duhet theksuar fakti se ky nen nuk do të aplikohet për detyrimet

436 Callies,Supra note nr. 387, fq.659. 437 Callies,Supra note nr. 387, fq. 672.




jashtëkontraktore që rrjedhin nga cenimi i të drejtave të pronësisë intelektuale. Nëse nuk ka

marrëveshje të vlefshme për ligjin e zbatueshëm mes palëve do të aplikohet neni 69 si kriteri i

dytë lidhës. Paragrafi i parë parashikon se detyrimi jashtëkontraktor, që rrjedh nga gjerimi i

punëve të të tjerëve, që lidhet me një marrëdhënie që ekziston ndërmjet palëve, të tilla si

kontrata apo dëme jashtëkontraktore, që kanë lidhje të ngushtë me gjerimin e punëve të të

tjerëve, rregullohet nga ligji që zbatohet për atë marrëdhënie.

Kur ligji i zbatueshëm nuk mund të përcaktohet sipas këtyre parashikimeve do të aplikohet

paragrafi i dytë, i cili parashikon vendqëndrimin e zakonshëm të përbashkët të dy palëve në

rast se është ky edhe vendi ku ka ndodhur ngjarja. Në rast se nuk përmbushen kriteret e

paragrafit 1 apo 2, paragrafi i tretë referon në ligjin e shtetit ku u krye veprimi.

Së fundmi, paragrafi i katërt parashikon se “Kur është e qartë nga të gjitha rrethanat e çështjes

se detyrimi që rrjedh nga gjerimi është dukshëm i lidhur më ngushtë me një shtet tjetër nga ai

që tregohet në pikat 1, 2 dhe 3 të këtij neni, zbatohet ligji i këtij shteti”. Kjo klauzolë

përjashtuese zëvendëson të gjithë faktorët e tjerë lidhës të nenit 69. Pyetja nëse detyrimi

jashtëkontraktor është shprehimisht më i lidhur më ngushtë me një shtet tjetër duhet të

krahasohet vetëm me shtetet, ligjet e të cilëve do të ishin të aplikueshëm, sipas nenit 69

paragrafët 1,2 dhe 3. Kështu që, paraprakisht duhet evidentuar ligji që është prima facia i

zbatueshëm, pra ligji i përcaktuar sipas kriteri kritereve të lidhjes sipas nenit 69 (1;2 dhe 3).

Për aplikimin e paragrafit të parë kërkohet ekzistenca e një marrëdhënie dhe në rastin konkret

specifikohet kontrata apo dëmet jashtë kontraktore që kanë lidhje me gjenerimin e punëve të

të tjerëve. Interpretimet në lidhje me këtë term kanë qenë të ndryshme, në anglisht dhe

frëngjisht ky term është parë gjerë ndërkohë që në Gjermani interpretohet ngushtë si

“marrëdhënie juridike” (Rechtsverhaltnis). Gjithsesi duke pasur parasysh se neni 69 (1)

parashikon kriterin dytësor të lidhjes, lidhja më e ngushtë do të jetë ajo ku evidentohen

karakteristikat e konfliktit të ligjeve. Kjo ekziston në marrëdhëniet që sjellin të drejta, dhe

detyrime.438

Kështu, paragrafi 1 duket se përfshin të gjitha marrëdhëniet në fushën e ligjit të trashëgimisë,

familjes si p.sh detyrimi ushqimor.439 Gjithsesi, duke pasur parasysh se ligji ynë përafron

Rregulloren Roma II, duhet pasur në konsideratë se Komisioni është shprehur në lidhje me

438 Junker, Supra note nr.436, fq. 16. 439 Huber/Bach, Die Rom II-VO (2005) fq. 73,80.




këtë klauzolë se detyrimet jashtëkontraktore që rrjedhin nga marrëdhëniet familjare,

martesore si regjimet pasurore, trashëgimia janë të përjashtuara nga fusha e aplikimit të saj.440

Pagimi i padetyruar është një shembull tjetër i diskutuar për përfshirjen nën fushën e

aplikimit të nenit 69. Nuk ka ndonjë klauzolë të shprehur për “multi-party constellations”,

veçanërisht në situatën kur dikush paguan debinë e një personi tjetër. Pyetja nëse detyrimi

është përmbushur rregullohet nga ligji i zbatueshëm për detyrimin (klauzolat që rregullojnë

marrëdhëniet kontraktore). Pagesa e kryer nga një palë e tretë tipikisht ngre pyetjen e

zëvendësimit ligjor që rregullohet nga neni 53. Por, nëse shlyesi i detyrimit nuk ishte i

detyruar për ta kryer ngrihet pyetja nëse jemi përpara begatimit pa shkak. Gjithsesi, është

konkluduar se detyrimet që rrjedhin nga begatimi pa shkak nuk do të jenë objekt i nenit 69.

Nëse pagesa është realizuar krejtësisht me vullnet të lirë, që do të thotë pa pasur ndonjë tip

detyrimi, do të konsiderohet prima facia se nuk do të aplikohet neni 69 (1), duke qenë se nuk

ekziston asnjë marrëdhënie mes palëve.

Paragrafi i dytë parashikon vendqëndrimin e përbashkët si kriter lidhje. Është e qartë se ky

kriter lidhje të kthen mbrapsh në shtetin ku palët kanë pasur vendqëndrimin e përbashkët në

momentin kur dëmi ka ndodhur, me kushtin që ligji i zbatueshëm të mos ishte përcaktuar

bazuar nga paragrafi 1.

Ky është rasti kur nuk evidentohet ekzistenca e marrëveshjes mes palëve, ose rrethanat nuk e

justifikojnë ekzistencën e marrëdhënies. Për qëllim të paragrafit 2, termi “palë” nënkupton

ndërmjetësin apo agjentin dhe personin që ka përfituar nga gjerimi. Kuptimi i vendqëndrimit

të zakonshëm, si edhe në raste të tjera, parashikohet nga klauzolat e përgjithshme të ligjit.

Vendi ku është kryer veprimi parashikohet si kriter lidhje nga paragrafi 3, i cili do të gjejë

zbatim nëse ligji i zbatueshëm nuk do të mund të aplikohet as sipas paragrafit 1 dhe as 2.

Ekzistojnë disa pasiguria për sa i takon çështjes së vendit të ekzekutimit dhe vendit ku vijnë

efektet, për shembull një ndërmjetës i cili qëndron në shtetin A, bën një telefonatë ku

pronoton nisjen e punimeve për riparimin e një çatie shtëpie që ndodhet në shtetin B. Sipas

versionit francez (“pays dans lequel la gestion d’affaires s’est produite”), është i nevojshëm

interpretimi teleologjik. Në rastin e dhënë vetëm vendi i objektit ose subjektit që përfiton

440 Carella, The Law Applicable to Non Contractual Obligations ther than Tort or Delict in The Unification of Laë Rules on

Tort and ther Non Contractual Obligations in Europe-The “Rome II” Proposal (2006) fq 73,78.




(merr ndihmë) do të jetë domethënës, ndërkohë që vendi i personit që bën telefonatën mund

të jetë kudo dhe për më tepër mund të jetë objekt më i lehtë manipulimi.

Komisioni ka deklaruar se vendi i efektit të veprimit është ai që ka rëndësi.441 Gjithsesi, kur

bëhet fjalë për pagimin e debisë së një subjekti nëpërmjet transferimit ndërkombëtar të

parave, autorët preferojnë të përcaktojnë si vendin relevant, vendin e ekzekutimit duke mos e

marrë parasysh vendin ku detyrimi është përmbushur.442

Bazuar në klauzolën përjashtuese të parashikuar nga paragrafi 4, ligji që referohet sipas

paragrafëve 1, 2 dhe 3 nuk do të zbatohet nëse vërtetohet nga të gjitha rrethanat e çështjes se

ajo është më shumë e lidhur me një shtet tjetër. Ligji ynë ashtu si Rregullorja Roma II nuk e

përcakton “lidhjen më të ngushtë”, por ajo do të interpretohet në varësi të rrethanave.

Gjithashtu, GJDBE-ja ka parashikuar se paragrafi 4 do të aplikohet si kriter dytësor lidhje

nëse ligji i zbatueshëm nuk është përcaktuar sipas paragrafit 1 për arsye se nuk është

evidentuar ekzistenca e marrëdhënies. Pra interpretimi i shtrirjes së aplikimit të paragrafit 4

do të jetë më i gjerë.

6.4.7 Përgjegjësia parakontraktore (Culpa in contrahendo)

Detyrimi parakontraktor është një koncept që ndryshon shumë nga begatimi pa shkak.443

Qëllimi kryesor i kësaj klauzole është lejimi i kthimit dhe lëvizjes së parave apo aseteve nga

një person tek tjetri. Ndërkohë që koncepti tradicional kontinental i përgjegjësisë

parakontraktore është kompensimi për humbjet që ka pësuar paditësi nga veprimet e

përmbushura përpara përfundimit të kontratës. Kështu, Recital 2 i Rregullores Roma II

parashikon dy shembuj të aplikimit të kësaj klauzole, cenim i të drejtës për të dhënë

informacion (the duty of disclosure) dhe prishja e negociatave kontraktuale.

Përgjigjja që legjislatori europian i ka dhënë koncepteve shumëfishe të përgjegjësisë

parakontraktore është parashikimi i një kriteri specifik për zgjedhjen e ligjit, i cili e shikon

përgjegjësinë parakontraktore si një koncept autonom, që nuk mund të interpretohet sipas

kuptimeve që merr në legjislacionet e brendshme. Është e qartë që edhe gjatë interpretimit që

441Leible/ Engel, Der Vorschlag der EG- Kommission fur eine Rom II Verordung, (2004) fq. 7-14. 442Heiss/Loacker, Die Vergemeinschaftung des Kollisionsrechts der aubervertraglichen Schuldverhaltnisse durch Rome II

(2007) fq. 613, 643. 443Cheshire/North/Fawcett, Supra note nr. 293, fq. 833.




gjykatat shqiptare apo aktorët e tjerë do ti bëjnë nenit 70 të LSHDNP do ti referohen qasjes

europiane ose konkretisht interpretimit që i është bënë nenit 12 të Rregullores Roma II. Duke

qenë se Rregullorja nuk parashikon përkufizim fiks, është GJDBE-ja e cila specifikon

kuptimin e konceptit të “përgjegjësisë parakontraktore”.444

GJDBE ka pasur ndikim në përcaktimin e përgjegjësisë parakontraktore si një fenomen

jashtëkontraktor. Në çështjen Tacconi445, gjykata ka konstatuar se mungesa e një detyrimi të

prezumuar, cenon në një farë mënyre shtetin e së drejtës, i cili kërkon që palët të veprojnë në

mirëbesim më njëra-tjetrën, dhe e klasifikon veprimin si objekt përbërës të deliktit apo kuazi-

deliktit.

Ligji shqiptar ka parashikuar se ligji i zbatueshëm për detyrimet jashtëkontraktore, që

rrjedhin nga marrëveshjet para lidhjes së kontratës, pavarësisht nga fakti i lidhjes ose jo të

kontratës, është ligji që zbatohet për kontratën ose që do të zbatohej në rast se ajo do të ishte

lidhur.

Kur ligji i zbatueshëm nuk mund të përcaktohet sipas pikës 1 të këtij neni, zbatohet ligji i

shtetit, në të cilin ndodhi dëmi (pasojat), pavarësisht nga shteti, në të cilin ngjarja që shkaktoi

dëmin ndodhi apo nga shteti ose shtetet, në të cilin/cilat pasojat indirekte të kësaj ngjarjeje

ndodhën; ose ligji i shtetit ku palët kanë vendqëndrimin e tyre të zakonshëm, nëse është i

njëjtë me shtetin ku ndodhi ngjarja, nga e cila rrjedh dëmi.

Edhe për përcaktimin e ligjit të zbatueshëm për dëmin parakontraktor parashikohet klauzola

përjashtuese se kur është e qartë nga të gjitha rrethanat e çështjes se detyrimi që rrjedh nga

bisedimet para lidhjes së kontratës është dukshëm i lidhur më ngushtë me një shtet tjetër nga

ai që parashikohet në pikën 2 të këtij neni, zbatohet ligji i këtij shteti.

444Von Hein, of Older Siblings and Distant Cousins: The contribution of the Rome Regulation to the Communitarisation of

Private International Law (2009) fq 461, 502. 445Çështja C-334/00 Fonderie Officine Meccaniche Tacconi SpA kundër Heinrich Wagner Sinto Maschinenfabrik GmbH,

§25.




PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

E drejta ndërkombëtare private është një nga fushat e së drejtës që po zhvillohet me ritme të

shpejta, në disa rrafshe. Rrjedhimisht procesi i harmonizimit dhe kodifikimit të së drejtës

ndërkombëtare private mbetet një sfidë e vazhdueshme. Bashkimi Europian nëpërmjet

instrumenteve të tij unifikuese, që janë direktivat, rregulloret, ka arritur të harmonizojë një

pjesë të madhe të instituteve të së drejtës civile dhe tregtare në marrëdhëniet me element të

huaj, duke i shërbyer kështu jo vetëm integrimit por dhe mbrojtjes së të drejtave të individit.

Shqipëria duke qenë pjesë e proceseve integruese të cilat kanë si kusht kryesor përafrimin e

legjislacionit, ka përshtatur legjislacionin e saj me acquis-in e BE-së. Ligji shqiptar për të

drejtën ndërkombëtare private si një nga ligjet më të reja të rajonit, reflekton në një masë të

madhe standardet europiane dhe ndërkombëtare në këtë fushë. Që në titull të ligjit

përshkruhet se ai është i përafruar me rregulloret e Bashkimit Europian, Roma I dhe Roma

II. Duke u nisur nga qëllimet e këtyre normave dhe sfidat me të cilat përballet sot BE-ja apo

vendet e rajonit, mund të themi se legjislacioni shqiptar shënon disa përmirësime, ndonëse

vihen re hapësira për plotësime dhe qartësime, të cilat detajohen më poshtë:

Struktura dhe përmbajta e ligjit të së drejtës ndërkombëtare private

Sot praktikisht dhe teorikisht e drejta ndërkombëtare private përfshin dy nënfusha: zgjedhjen

e ligjit të zbatueshëm, dhe procedurën civile ndërkombëtare. Me zgjedhjen e ligjit të

zbatueshëm, kuptojmë ato dispozita që i tregojnë palëve dhe gjykatës se cili ligj duhet të

zbatohet në një marrëdhënie me elementë të huaj. Ndërkohë që procedura civile

ndërkombëtare përfshin çështjet e juridiksionit, njohjes dhe zbatimit të vendimeve të huaja.

Bashkimi Europian ka arritur të përmbledhë në një akt të vetëm këto dy nënfusha në disa nga

Rregulloret për aspekte të së drejtës ndërkombëtare private. Vendet e rajonit, sidomos ato që

kanë hartuar apo po hartojnë ligjet e reja të së drejtës ndërkombëtare private i kanë të

përmbledhur të dyja nënfushat në një ligj të vetëm.

Ligji ynë është i ndarë në dy pjesë. Pjesa e parë përcakton rregullat për zgjedhjen e ligjit të

zbatueshëm dhe pjesa e dytë rregullat e juridiksionit ndërkombëtar të gjykatave shqiptare.

Ndërsa procedura për njohjen dhe zbatimin e vendimeve të gjykatave të huaja parashikohet

nga KPC. Kjo formë qëndron në kontrast të habitshëm jo vetëm me të drejtën europiane për




procedurat ndërkombëtare civile e cila gjithmonë rregullon juridiksionin ndërkombëtar dhe

zbatimin e vendimeve të huaja, por gjithashtu edhe me format e përdorura nga legjislacione të

tjera kombëtare në Europë dhe rajon.

Justifikimi i vetëm për formën e ndjekur nga ligji ynë, qëndron në faktin se ndryshimi i KPC

është një proces i vështirë, që kërkon shumicë të cilësuar për tu miratuar. Gjithsesi, duke u

nisur nga modelet më të mira, sugjerojmë që kjo pjesë e KPC të rishikohet me qëllim kalimin

e këtyre dispozitave në ligjin për të drejtën ndërkombëtare private pasi ky i fundit është lex

speciali për fushën.

Gjithashtu në rast të rishikimit të mundshëm të LSHDNP rekomandojmë që të rishikohet

edhe struktura e krerëve të ligjit. Në këtë drejtim një shembull i mirë është projektligji i

Serbisë i cili i frymëzuar nga Kodi Zviceran për të drejtën ndërkombëtare private, e ka ndarë

ligjin në tre pjesë kryesore, pjesa e përgjithshme për ligjin e aplikueshëm, procedurën dhe

juridiksionin (në formën e parimeve të përgjithshme), pjesa e posaçme për institute të veçanta

civile tregtare, pjesa e tretë njohja dhe zbatimi i vendimeve të gjykatave të huaja. Në pjesën e

dytë, për çdo institut parashikohen së bashku rregullat e veçanta për juridiksionin dhe ligjin

e zbatueshëm.

Harmonizimi dhe kodifikimi

Pavarësisht natyrës ndërkombëtare, e drejta ndërkombëtare private rregullohet nga e drejta e

brendshme, pra rregullat që i harton dhe miraton çdo shtet në mënyrë sovrane, çka shpjegon

edhe nevojën për harmonizim dhe kodifikim të këtyre rregullave. Duke qenë se në thelb të

rregullave të zgjedhjes së ligjit të zbatueshëm është parashikueshmëria për palët, pra njohja

paraprake e ligjit që do të zbatohet, është e rëndësishme që dispozitat në fjalë të çojnë në

zgjidhje të njëjta të ligjit të zbatueshëm, pavarësisht se kujt ligji të së drejtës ndërkombëtare

private i referohemi. Në fakt, kjo domosdoshmëri reflektohet fare mirë në të gjitha përpjekjet

për harmonizimin e rregullave të së drejtës ndërkombëtare private dhe veçanërisht të

rregullave që kanë të bëjnë me zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm.

Në të gjitha vendet ka gjithmonë një kontradiktë midis dy kërkesave të së drejtës: nga njëra

anë ligji duhet të ofrojë siguri dhe parashikueshmëri dhe nga ana tjetër ai duhet të jetë

fleksibël dhe i përshtatshëm për rrethanat. E drejta ndërkombëtare private nuk është e

imunizuar nga kjo dilemë. Çdo sistem ligjor i përballur më këtë sfidë përpiqet të gjej një




ekuilibër midis dy këtyre dy qëllimeve konkurruese. Megjithatë kodifikimi mbart në vetvete

një lloj fleksibiliteti për sa kohë i jep gjyqtarit disa instrumente për të zgjedhur, pra në një

farë mënyre ai nuk e kufizon totalisht diskrecionin gjyqësor.

Në këtë drejtim mund të themi se ligji ynë i së drejtës ndërkombëtare private është në linjë

me zhvillimet globale, europiane dhe rajonale. Ky ligj kodifikon deri në një farë mase

rregullat e së drejtës ndërkombëtare private dhe dispozitat e tij reflektojnë zgjidhjet e ofruara

nga Konventat e Hagës, rregulloret e BE, kodet e vendeve eurpiane dhe ato të rajonit. Pikat e

përbashkëta vihen re tek përdorimi i faktorëve lidhës dhe instituteve të veçanta. P.sh në

marrëdhëniet tregtare vendqëndrimi i zakonshëm është faktor primar, ndërkohë tek

marrëdhëniet familjare ai përdoret si alternativë ndaj shtetësisë. Ligji gjithashtu parashikon

klauzolën përjashtuese dhe parimin e lidhjes më të ngushtë, të cilat janë alternativa të

faktorëve tradicionale lidhës, çka përkon edhe me rregullimet e bëra në nivel europian dhe

rajonal.

Europianizimi i së drejtës ndërkombëtare private

Duke pasur parasysh se unifikimi i të drejtës ndërkombëtare private në nivel global është i

vështirë të arrihet, europianizimi i të drejtës ndërkombëtare private është një kompromis më i

pranueshëm për harmonizimin e rregullave të së drejtës ndërkombëtare. Megjithatë

europianizimi i së drejtës ndërkombëtare private mbetet një mision i papërfunduar.

Harmonizimi i të drejtës ndërkombëtare private në nivel europian konkretizohet në hartimin e

një numri të konsiderueshëm rregulloresh, të cilat mbulojnë si çështje të ligjit të zbatueshëm

ashtu edhe të së drejtës ndërkombëtare procedurale. Problemet që lidhen me shpërndarjen e

rregullave në kaq shumë instrumente mund të përmblidhen si më poshtë:

Së pari, fragmentarizimi ka bërë që në mungesë të një grupi rregullash të qarta për të DNP, të

evidentohen boshllëqe në arritjen e qëllimeve të tyre, të cilat kanë sjellë nevojën për tu

mbështetur tek direktivat e lëvizjes së lirë, konventat ndërkombëtare apo edhe në vetë ligjet e

vendeve anëtare. Pikërisht, këto mangësi dhe mungesa e rregullave të qarta e bën këtë fushë

më pak transparente, më të vështirë për tu aksesuar dhe përdorur nga subjektet e së drejtës.

Së dyti, rregullat e DNP nuk janë të kufizuara vetëm tek rregullat që kanë të bëjnë me

zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm në marrëdhënie specifike p.sh kontrata, por edhe nga një set

parimesh siç është renvoi apo rendi publik për të cilat secili nga instrumentet ligjor europian




jep një zgjidhje të vetën. Në disa raste të tjera niveli europian nuk ka arritur të sigurojë

përgjigje, siç mund të jetë rasti i dyshtetësisë kur kjo e fundit përdoret si kriter lidhës.

Së treti, shpërndarja në rregullore e rregullave që lidhen me njëra-tjetrën bën që ato të jenë të

vështira për tu aplikuar në mënyrë harmonike në praktikë. Kjo është veçanërisht e

rëndësishme për rregullat që i përkasin tre pjesëve të DNP: ligjit të zbatueshëm, juridiksionit

dhe njohjes dhe zbatimit të vendimeve gjyqësore. Kështu, pavarësisht se kriteret lidhëse për

juridiksionin dhe ligjin e zbatueshëm mund të jenë të njëjta, në momentin e interpretimit

sipas rregullores përkatëse mund të çojnë në zgjidhje të papërshtatshme, duke rritur

pasigurinë dhe kostot e proceseve gjyqësore. Në disa raste janë marrë masa që çështjet të

gjejnë zgjidhje brenda një instrumenti, si në rastin e Rregullores për Trashëgiminë. Mbase kjo

është një provë e mirë për ta parë si mund të funksionojë një Kod i DNP në BE. Kjo lloj qasje

ndihmon në aplikimin e harmonizuar të rregullave, shmang çdo lloj fragmentarizimi në

çështjen në fjalë, parandalon konfliktin në interpretim dhe promovon një vizion të

uniformizuar për të gjithë çështjen.

Përafrimi i rregullave të së drejtës ndërkombëtare private me acquis-në e BE-së

Europianizimi i së drejtës ndërkombëtare private ka një ndikim të madh sidomos në

harmozimin e rregullave që lidhen me zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm dhe madje vlerësohet

si avantazh i konsiderueshëm për procesin e kodifikimit. Efektet e këtij harmonizimi ndihen

edhe në rajonin e Ballkanit, pjesë të cilit është edhe Shqipëria. Harmonizimi i legjislacionit

të brendshëm me acquis-në e BE-së, është konsideruar sipas MSA-së prioritet i procesit të

anëtarësimit në BE. Rregullat e BE-së në fushën e të drejtës ndërkombëtare private, ndikuan

në reformën e së drejtës ndërkombëtare private në 2011, veçanërisht lidhur me të drejtën e

zbatueshme në detyrimet kontraktore dhe jashtëkontraktore, të cilat u modeluan sipas

Rregulloreve Roma I dhe Roma II.

Nën shembullin e Kroacisë dhe me synimin për integrim në BE vihet re se vendet e rajonit

kanë hartuar ligjet për të drejtën ndërkombëtare bazuar në Rregulloret Brukselit Ibis dhe

Rregulloret Roma I, II dhe III.

Mbështetur në një krahasim të përgjithshëm të rregulloreve dhe ligjeve të rajonit nga njëra

anë dhe ligjit të vendit tonë nga ana tjetër, mund të themi se procesi i përafrimit duhet të

vazhdojë për këto arsye:




Së pari duhet mbajtur në konsideratë elementi kohë për shkak të faktit se vetë procesi i

europianizimit është një proces i vazhdueshëm. Legjislatori punon sistematikisht për

harmonizimin e normave, rrjedhimisht herë pas here miratohen Rregullore të reja të së drejtës

ndërkombëtare private. Për pasojë do të jetë i pashmangshëm rishikimi i LSHNDP për tu

përafruar me rregulloret e reja.

Së dyti duhet mbajtur në konsideratë mënyra e përafrimit. Legjislatori mund të zgjedhë të

përqafojë dispozitën në mënyrë literale, duke i qëndruar besnik përmbajtjes së dispozitës së

BE ose të realizojë përafrimin me interpretim.

Në rastin tonë do të rekomandohej përafrimi me interpretim. Kjo për arsye se në një pjesë të

rasteve dispozitat e rregulloreve europiane janë të paqarta ose parashikojnë koncepte që nuk

njihen nga legjislacioni shqiptar. Vetë strukturat e BE-së kanë hedhur dritë mbi

kuptueshmërinë e këtyre dispozitave, udhëzime të cilat në çdo rast duhen marrë në

konsideratë nga legjislatori për të siguruar përafrimin me interpretim. Në çdo rast përafrimi

duhet mbajë në konsideratë edhe traditën ligjore shqiptare. Vendet e rajonit kanë qenë të

kujdesshme në këtë drejtim.


Orientimi bazuar në legjislacionin e Bashkimit Europian, pavarësisht se ndikon pozitivisht

nuk është i përsosur, rrjedhimisht do të kishte qenë e udhës që legjislacioni shqiptar të kishte

parë përtej këtij procesi. P.sh në rastin e parimeve tëgjithshme ligji ynë nuk është i plotë.

Arsyet mund të lidhen me mungesën e një akti në BE që do të reflektonte parimet dhe

vështirësia për ti përkufizuar ato.

Në ligjin shqiptar vihet re se kemi parime të reja për doktrinën shqiptare, parime të

parashikuara në nene të veçanta, por të pa përkufizuara në mënyrë të përgjithshme. Nëse do

ti referohemi disa prej tyre, vëmë re se legjislacioni shqiptar ndjek modelin europian si për

shembull në rastin e Renvoi, por pavarësisht kësaj, përsëri vëmë re se dispozita nuk është

shumë e qartë, pasi në rastet e kthimit mbapsh tek legjislacioni shqiptar, nuk kuptohet nëse i

referohet LSHDNP apo të drejtës materiale duke çuar në një rreth vicioz. Kjo dispozitë (neni

3/1) e LSHDNP duhet rishikuar.




Në rastin e parimit të lidhjes më të ngushtë legjislacioni shqiptar nuk ka rregullim të

përgjithshëm, por edhe këtë e gjejmë të parashikuar në dispozita të veçanta. Po kështu, në

rastin e klauzolës së përjashtimit, ligji ynë nuk ka klauzola të përgjithshme përjashtuese.

Megjithatë, klauzolat e veçanta përjashtuese parashikohen në dispozitat për ligjin e

zbatueshëm të detyrimeve kontraktore, ashtu sikurse edhe në detyrimet jashtëkontraktore.

Sanksionimi i parimeve të përgjithshme për zbatimin e normave të konfliktit është

domosdoshmëri në kushtet e mungesës së traditës dhe doktrinës së të drejtës ndërkombëtare

private në Shqipëri. Gjyqtari shqiptar do të gjendej në kushtet e vështirësisë së zbatimit të

normave të konfliktit për të gjitha institutet. Zhvillimi i jurisprudencës së brendshme dhe

doktrinës në përgjithësi është domosdoshmëri. Doktrina europiane mund të jetë një bazë e

mire orientimi në këtë drejtim.

Detyrimet kontraktore

Parashikimet e legjislacionit tonë përsa i përket zjedhjes së ligjit për detyrimet kontraktore,

janë hartuar në përputhje me parashikimet e Rregullores Roma I. Ndryshe nga ligji i vjetër

LSHDNP, i vitit 1964, që kishte vetëm dy nene për detyrimet kontraktore. LSHDNP përmban

një kre të veçantë për këtë kategori çështjesh. Ashtu sikurse Rregullorja Roma I apo ligjet e

vendeve të rajonit, LSHDNP në këtë pjesë rregullon kryesisht, autonominë e palëve për

zgjedhjen e ligjit të zbatueshëm në marrëdhëniet kontraktore, zgjedhjen e ligjit sipas

faktorëve lidhës në mungesë të shprehjes së autonomisë si edhe rregullimet për kontrata e

mbrojtura.

LSHDNP, ashtu sikurse edhe akte të tjera të ngjashme për të drejtën ndërkombëtare private,

bazohet në parimet themelore të autonomisë së palëve. Autonomia e palëve, është dhe një nga

gurët thelbësor të sistemit të konfliktit të ligjeve, në çështjet me objekt detyrimet kontraktore.

Zgjedhja duhet e shprehur, por edhe e nënkuptuar. LSHDNP ka parashikuar se në rast të

zgjedhjes së juridiksionit me marrëveshje palët kanë zgjedhur edhe ligjin e aplikueshëm.

Mendojmë se zgjedhja e ligjit shqiptar për sa kohë interpretohet drejtë nga gjykata është një

zgjidhje pozitive në kuadër të sigurisë juridike të palëve.

Përsa i përket llojeve të kontratave LSHDNP ka ndjekur verbërisht Rregulloren Roma I,

ndërkohë që vendet e rajonit nuk kanë pasur këtë qasje, por kanë parashikuar ato lloje




kontratash të cilat i kanë të rregulluara nga ligjet e brendshme. Duhet theksuar se edhe ligji

mund të rishikohet edhe në këtë aspekt.

Në mungesë të zgjedhjes së ligjit, parashikohet një sistem jo-shterues i faktorëve lidhës ashtu

sikurse bën Rregullorja Roma I e BE-së. Për disa lloje kontratash, ligji përcakton

shprehimisht se cila palë do të konsiderohet kryen ekzekutimin e kontratës dhe përcakton se

do të zbatohet ligji i vendit ku kjo palë ka vendqëndrimin e zakonshëm.

Vendqëndrimi i zakonshëm është prezantuar nga ligji ynë si faktor lidhës për zgjedhjen e

ligjit të zbatueshëm dhe detyrimet kontraktore. Futja e këtij faktori përbën një risi duke

kontribuar zgjedhjen më të drejtë ligjit të zbatueshëm në mungesë të zgjedhjes. Nga ana tjetër

në ligjin tonë krahasuar edhe me Roma I dhe me ligjet e tjera të vendeve të rajonit vihen re

këto probleme:

Së pari rekomandohet një ndarje më qartë midis përkufizimit të vendqëndimit të zakonshëm

për personat fizikë dhe personat juridikë që kryejnë veprimtarinë ekonomike, pra rishikimi i

neneve 12 dhe 17 të LSHNDP.

Së dyti LSHDNP në disa raste përdor konceptim vendbanim i zakonshëm, që në

këndveshtrimin tonë prezumohet të jetë një lapsus i legjislatorit pasi ky koncept nuk

përkufizohet nga ky ligj. Sugjerojmë që në ndryshimet e ligjit të reflektohet ky ndryshim në

nenin 46 paragrafi 1 (c), dhe 46 paragrafi 2.

Neni 48 i LSHDNP përcakton ligjin e zbatueshëm për kontratën individuale të punës,

pavarësisht se titulli nuk e specifikon nëse kemi të bëjmë me kontratë kolektive apo kontratë

individuale. Po ti referohemi Rregullores Roma I (neni 8) dhe ligjeve të rajonit (neni 43 i

ligjit të Malit të Zi, ose neni 150 i projektligjit të Serbisë), ato flasin vetëm për ligjin e

zbatueshëm në marrëdhëniet individuale të punës. Neni 3(4) i Kodit të Punës referon sërish

në vullnetin e palëve për të zgjedhur me marrëveshje ligjin e zbatueshëm për kontratën e tyre

të punës pa bërë specifikim nëse është individuale apo kolektive. Kodi i Punës përmban një

rregullim të plotë të përcaktimit të ligjit të zbatueshëm dhe në përputhje me Rregulloren

Roma I neni 8. Megjithatë legjislatori mund të kishte konsideruar përfshirjen e plotë të këtij

rregullimi në LSHDNP për sa kohë ai është një çështje e së drejtës ndërkombëtare private.




Lidhur me kontratat e transportit ligji nuk parashikon se çfarë do të ndodhë në rast se nuk

plotësohen këto kushte, p.sh kur vendi i marrjes, dorëzimit të mallit dhe vendqëndrimi i

zakonshëm i dorëzuesit ndodhen në shtete të ndryshme. Për këtë ne mund ti referohemi

Rregullores Roma 1, e cila në Nenin 5(1) parashikon se në një rast të tillë duhet ti referohemi

vendit të dorëzimit të mallit. Në rast të rishikimit të mundshëm të LSHDNP kjo dispozitë

duhet plotësuar edhe me këtë rregullim.

Kontrata e Sigurimit është një dispozitë avangarde krahasuar me vendet e rajonit, të cilat nuk

kanë parashikuar rregullime për ligjin e zbatueshëm të kontratave të sigurimit. Nga analiza që

kemi bërë më sipër na rezulton se këto lloje kontratash gjejnë mbulim nga legjislacioni i

brendshëm, për pasojë ato mundësojnë zbatimin e këtij neni në Shqipëri ndryshe nga vendet e

rajonit.

Detyrimet jashtëkontraktore

Parashikimet e ligjit shqiptar për rregullat e zgjedhjes së ligjit për detyrimet jashtëkontraktore

pasqyrojnë zgjidhjet e Rregullores Roma II.

Neni 57 i LSHDNP është përafruar në mënyrë identike me nenin 14 të Rregullores Roma II.

Ndërkohë ligjet e vendeve të rajonit ndonëse kanë përafruar rregulloren kanë ofruar

rregullime më të plota. Po ti referohemi projekligjit të Serbisë për LDNP vëmë re se aty

parashikohet se autonomia e palëve mund të zbatohet edhe përpara ndodhjes së dëmit, nëse

palët janë duke kryer një aktivitet tregtar (neni 165).

Lidhur me dëmet e shkaktuara nga aksidentet rrugore LSHDNP nuk ka parashikuar asnjë

rregullim. Ndërkohë që neni 28 i Rregullores Roma II, duke qenë se i jep prioritet

marrëveshjeve ndërkombëtare, të cilat janë ratifikuar dhe parashikojnë klauzola për zgjedhjen

e ligjit të zbatueshëm, ia ka lënë hapësirën për parashikimin e kësaj situate Konventës së

Hagës për Aksidentet Rrugore. Edhe vendet e rajonit përmes dispozitave të ligjit për të

drejtën ndërkombëtare private kanë referuar tek kjo Konventë. Duke qenë se Shqipëria nuk e

ka ratifikuar Konventën e Hagës për Aksidente Rrugore, rregullimi i këtij lloj dëmi në këtë

ligj mbetet një domosdoshmëri.




Jurisprudenca e GJDBE-së

Në rastet e zbatimit të ligjit shqiptar sidomos për nenet e përafruara duhet mbajtur në

konsideratë jurisprudenca e Gjykatës Europiane të Drejtësisë, e cila ka hedhur dritë në shumë

dispozita. Gjyqtarët shqiptarë në kushtet e paqartësisë apo mungesës së dispozitës nuk duhet

të bëjnë referim direkt tek rregulloret e BE-së, përkundrazi ata rekomandohet të ndjekin dhe

referohen në jurisprudencën e dispozitave. Ky referim ndihmon edhe në procesin e

interpretimit të harmonizuar të ligjeve, që është gjithashtu një parim themelor i BE-së, në të

cilën ne synojmë të aderojmë.




BIBLIOGRAFIA I. Legjislacion

Legjislacion i brendshëm

Ligji Nr. 3920, datë 04.12.1964 “Mbi gëzimin e të drejtave civile nga të huajt dhe zbatimin e ligjit të

huaj”

Ligji Nr.7850, datë 29.7.1994 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë. (i përditësuar)

Ligji Nr.8116, datë 29.3.1996 Kodi i Procedurës Civile i Republikës së Shqipërisë. (i përditësuar)

Ligji Nr.10 428, datë 02.06.2011 “Për të Drejtën Ndërkombëtare Private”

Ligji Nr 9590 datë 27 korrik 2006, “Për ratifikimin e Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit midis

Shqipërisë dhe Komunitetit Evropian dhe vendeve anëtare nga njëra anë dhe Republikës Shqipërsië nga

ana tjetër”.

Legjislacion ndërkombëtar

Ligje të vendeve të rajonit

Ligji “Për Zgjidhjen e Konfliktit të Ligjeve me Rregulloret e vendeve të tjera” i Republikës Federale

Jugosllave. Zakon o rešavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja, Official Gazette of SFRY,

No 43/82 and 72/82

Ligji i Malit të Zi “Për të drejtën ndërkombëtare private” : “Zakon o međunarodnom privatnom pravu,

Official Gazette of the Republic of Montenegro”, No 1/14

Projekt-ligjit Serb “Për të Drejtën Ndërkombëtare Private i mundshëm në


Ligji Serb për Zgjidhjen e Konfliktit të ligjit me Rregulloret e Shteteve të tjera: Laë on Resolving

Conflict of Laws with Regulations of other Countries ("Official Gazette of SFRY", No. 43/82 and

72/82 – Amend. “Official Gazette of SFRY ", No. 46/96 and “Official Gazette of RS", No. 46/2006 )

Ligji Maqedonas nr. 87/2007 “Për të Drejtën Ndërkombëtare Private” Official Gazette of the Republic

of Macedonia’ (Služben vesnik na Republika Makedonija)

Stabilisation and Association Agreement betëeen the European Communities and their Member States

of the one part, and the Republic of Montenegro, of the other part of 15 October 2007, [2010] OJ L

108/3

Akte të Bashkimit Europian

Traktati i Bashkimit Europian: Consolidated version of the Treaty On European Union Official Journal C

115/13/ (2008)

Traktati i Funksionimit të Bashkimit Europian : Consolidated version of the Treaty on the Functioning of the

European Union, Official Journal C 326 , (2012)





Council Regulation No. 593/2008 of the European Parliament and of the Council of 17 June 2008 on the law

applicable to contractual obligations (“Rome I”) (OJ L 177, 4.7.2008).

Council Regulation No. 44/2001 of 22 December 2000 on jurisdiction and the recognition and enforcement of

judgments in civil and commercial matters (“Brussels I”) (OJ L 12, 16.1.2001).

Council Regulation (EC) No. 1206/2001 of 28 May 2001 on co-operation between the courts of the Member

States in the taking of evidence in civil or commercial matters (OJ L 174, 27.6.2001).

Council Regulation No. 805/2004 of the European Parliament and of the Council of 21 April 2004 creating a

European Enforcement Order for uncontested claims OJ L 143, 30.4.2004)

Council Regulation (EU) No. 1259/2010 of 20 December 2010 implementing enhanced co-operation in the

area of the law ap1 Regulation (EC) No. 864/2007 of the European Parliament and of the Council of 11 July

2007 on the law applicable to non-contractual obligations (“Rome II”) OJ L 199, 31.7.2007).

Council Regulation (No. 2201/2003 of 27 November 2003 concerning jurisdiction and the recognition and

enforcement of judgments in matrimonial matters and the matters of parental responsibility, repealing

Regulation (EC) № 1347/2000 (“Brussels II-bis”) (OJ L 338, 23.12.2003).

Council Regulation No 1393/2007 of the European Parliament and of the Council of 13 November 2007 on

the service in the Member States of judicial and extrajudicial documents in civil or commercial matters

(service of documents), and repealing Council Regulation No 1348/2000 (OJ L 324, 10.12.2007).

Council Regulation No. 1896/2006 of the European Parliament and of the Council of 12 December 2006

creating a European order for payment procedure (OJ L 399, 30.12.2006).

Council Regulation No. 4/2009 of 18 December 2008 on jurisdiction, applicable law, recognition and

enforcement of decisions and co-operation in matters relating to maintenance obligations (OJ L 7, 10.1.2009).

Council Regulation No. 861/2007 of the European Parliament and of the Council of 11 July 2007 establishing

a European Small Claims Procedure (OJ L 199, 31.7.2007).

Council Regulation No. 650/2012 of the European Parliament and of the Council of 4 July 2012 on

jurisdiction, applicable law, recognition and enforcement of decisions and acceptance and enforcement of

authentic instruments in matters of succession and on the creation of a European Certificate of Succession

(OJ L 201, 27.07.2012)

Council Regulation No. 1346/2000 of 29 May 2000 on insolvency proceedings (OJ L 160,

30.6.2000).aplicable to divorce and legal separation (“Rome III”) (OJ L 343, 29.12.2010).

Directive 96/71/EC of the European Parliament and of the Council of 16 December 1996 concerning the

posting of workers in the framework of the provision of services, [1997] OJ L 18/1

Directive 2008/48/EC of the European Parliament and of the Council of 23 April 2008 on credit agreements

for consumers and repealing Council Directive 87/102/EEC, [2008] OJ L 133/66

Directive 2000/31/EC of the European Parliament and of the Council of 8 June 2000 on certain legal aspects

of information society services, in particular electronic commerce, in the Internal Market (Directive on

electronic commerce), [2000] OJ L178/1




Lugano Convention of 30 October 2007 on jurisdiction and the recognition and enforcement of

judgments in civil and commercial matters, [2007] OJ L 339/3

Akte të Organizatës së Kombeve të Bashkuara

United Nations Convention on the Assignment of Receivables in International Trade, of 12 December

2001

United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods, of 11 April 1980

United Nations Convention on International Bills of Exchange and International Promissory Notes of 9

December 1988

United Nations Convention on Contracts for the International Carriage of Goods Wholly or Partly by

Sea, of 11 December 2008

II. Jurisprudencë

Çështja C-339/89 Alsthom Atlantique SA kundër Compagnie de construction mécanique Sulzer SA

[1991]

Çështja C-93/92 CMC Motorradcenter GmbH kundër Pelin Baskiciogullari [1993]

Çështja C-205/07 Lodewijk Gysbrechts dhe Santurel Inter BVBA [2008]

Çështja C–214/94 Ingrid Boukhalfa kundër Bundesrepublik Deutschland [1995]

Çështja C-353/06 Stefan Grunkin dhe Dorothee Regina Paul [2008]

Çështjet e bashkuara C-509/09; C-161/10 eDate Advertising GmbH kundër X (C-509/09) dhe Olivier

Martinez dhe Robert Martinez kundër MGN Limited (C-161/10) [2011]

Çështja C-281/02 Owusu kundër Jackson [2005]

Çështja C-6/64 Costa kundër ENEL [1964]

Çështja C- 369/96 dhe C376/96 Procedurat penale kundër Jean Claude Arblade, Fils Sarl, Bernard

Leloup, Serge Leloup dhe Sofrage SARL (Arblade)

Çështja C-8/08 T-Mobile, Mobile Netherlands BV dhe të tjerë, Referencë për pyetje paraprake nga

College van Beroep (Hollandë) [2009]

Çështja C-539/03 Roche Nederland BV dhe të tjerë kundër Frederick Primus dhe Milton Goldenberg,

Referencë për pyëtje paraprake nga Hoge Raad (Hollandë)

Çështja C-102/86 Apple and Pear Development kundër Commissioners of Customs and Excise,

Referencë për pyetje paraprake nga Dhoma e Lordëve (Mbretëri e Bashkuar)

Çështja C-203/99 Veedfald kundër Arhus Amtskommune, Referencë për pyetje paraprake nga

Højesteret (Danimarkë)

Çështja C-21/76 Handelskwekerij G. J. Bier BV kundër Mines de potasse d'Alsace SA, Referencë për

pyetje paraprake nga Gerechtshof 's-Gravenhage (Hollandë)




Çështja C-150/77 Bertrand kundër Paul Ott KG, Referencë për pyetje paraprake nga Gjykata e

Kasacionit (Francë)

Çështja C-541/99 Cape Snc kundër Idealservice Srl, Referencë për pyetje paraprake nga Giudice di

pace di Viadana (Itali)

Çështja C-381.08 Car Trim GmbH kundër KeySafety Systems, Referencë për pyetje paraprake nga

Bundesgerichtshof (Gjermani)

Çështja C-384/10 Jan Voogsgeerd kundër Navimer, Referencë për pyetje paraprake nga Hof van

Cassatie (Belgjikë)

Çështja C-29/10 Heiko Koelzsch kundër État du Grand Duchy of Luxemburg, Referencë për pyetje

paraprake nga Gjykata e Apelit (Luksenburg)

Çështja C-218/12 Lokman Emrek kundër Vlado Sabranovic, Referencë për pyetje paraprake nga

Landgericht Saarbrücken (Gjermani)

Çështja C- 180/98 Pavel Pavlov dhe të tjerë kundër Stichting Pensioenfonds Medische Specialisten,

Referencë për pyetje paraprake Kantongerecht Nijmegen (Hollandë)

Çështja C-508/12 Walter Vapenik kundër Josef Thurner, Landesgericht Salzburg

Çështja C-295/95 Trasporti Castelletti Spedizioni Internazionali SpA kundër Hugo Trumpy SpA,

Referencë për pyetje paraprake nga Gjykata e Kasacionit (Itali)

Çështja C- 419/11 Česká spořitelna, a.s. kundër Gerald Feichter, Referencë për pyetje

paraprake nga: Městský soud v Praze (Republika Çeke)

Çështja C-334/00 Fonderie Officine Meccaniche Tacconi SpA kundër Heinrich Wagner Sinto

Maschinenfabrik GmbH (HWS)

High Court (Queen’s Bench Division), (2001). Edmunds v. Simmonds

III. Doktrinë

Jonathan Mance ‘The future of private international law’ (2005)

Peter Hay, Patrick J. Borchers, Symeon C. Symeonides ‘Conflict of Laws’ (2010)

Craig, De Burca. ‘EU Text, cases and materials’ (2007)

Peter Stone ‘EU Private International Law’ (2010)

Joseph Story ‘Commentaries on the Conflict of Laws’ (1834)

Michael Bogdan ‘Concise Introduction to EU Private International Law’ (2012)

K. Lipstein ‘Principle of Conflict of Laws National and International’ (1981)

Catherine Delforge, ‘La formation des contrats sous un angle dynamique—Réflexions comparatives, in

Le Processus de Formation du Contrat: Contributions Comparatives et Interdisciplinaires à

l'harmonisation du Droit Européen ’ ( 2002)

Andrew Stilton ‘Sale of Shares and Businesses: Law, Practice & Agreements’ (2006)

CB Nutting ‘Suggested Limitations on the Public Policy Doctrine’ (1935)




L.R. Kiestra, ‘The Impact of the European Convention on Human Rights on Private International

Law’ (2014)

J Blom. ‘Public Policy in Private International Law and Its Evolution in Time’ (2003)

Michael Wilderspin and Xavier Lewis, ‘Les relations entre le droit communautaire et les règles de

conflits de lois des Etats membres’ (2002)

Michael Bogdan ‘Concise Introduction to EU Private International Law’ (2012)

Jürgen Basedow, ‘The Law of Open Societies – Private Ordering and Public Regulation of

International Relations’ (2013)

James J. Fawcett ‘ Janeen M Carruthers. Choice of law - Jurisdictional and choice of court agreements’

(2008)

Giesela Rühl, ‘The Protection of Weaker Parties in the Private International Law of the European

Union: A Portrait of Inconsistency and Conceptual Truancy’ (2014)

Lea Brilmayer, ‘Rights, Fairness, and Choice of Law’ (1989)

P. B. Stephan ‘The Futility of Unification and Harmonisation in International Commercial Law’

(1999)

Symeon C. Symeonides ‘Codifying the choice of law around the world, An international Comperative

analysis’ (2014)

Jurgen Besedow ‘Worldwide Harmonisation of Private Law and Regional Economic Integration-

General Report’ (2003)

J. H. A. Van Loon ‘Unification of Private International Law’ (2005)

Paul B. Stephan ‘Accountability and international law making: Rules, rents and Legitimacy’ (1996-97)

Marcin Czepelak ‘Would we like to have a European Code of Private International law?’ (2010)

P. Vlas ‘On the development of private international law in netherlands from Asser Days to the

Codification of Dutch Private International Law’ ( 1910-2010)

Alfred von Overbeck ‘La contribution de la Conférence de la Haye au développement du droit

international privé’ (1992)

Giorgio Badiali ‘Le droit international privé des Communautés européennes’ (1985)

H Muir Watt ‘Evidence of an Emergent European Legal Culture: Public Policy Requirements of

Procedural Fairness Under the Brussels and Lugano Conventions’ (2001)

Trevor Hartley ‘The European Union and the Systematic Dismantling of the Common Law of Conflict

of Laws’ (2005)

I. Ward ‘A Critical Introduction to European Law’ (2003)

C. Barnard ‘The Substantive Law of the European Union – The Four Freedoms’ (2004)

Lando ‘The EC Draft Convention on the Law Applicable to Contractual and Non-Contractual

Obligations’ (1974)

Arthur Rosett ‘Unification, Harmonization, Restatement, Codification and Reform in International

Commercial Law’ (1992)

Lando/ Nielsen’The Rome I Proposal’ (2007)




Stéphanie Francq ‘L’applicabilité du droit Communautaire dérivé au regard des méthodes du droit

international privé’ (2005

J Basedow ‘The communitarisation of the conflict of laws under the Treaty of Amsterdam’ (2000)

Garcimartin Alferez ‘The Rome II Regulation: On the way towards a European Private International

Law Code’ (2007)

Klarkson/Hill “Conflict of Laws” (2011)

Dicey/Morris/Collins “The Conflict of Laws” (2012)

Stefal Leible, Michael Muller ‘A general part for European private international law The idea of a

Rome 0 regulation” (2012/2014)

Michael Hellner, ‘The Country of Origin Principle in the E-Commerce Directive, A Conflict with

Conflict of Laws?’ (2004)

Hartley, “Mandatory Rules in International Contracts: The common Law approach, Rec des Cours”

(1997)

Bogdan “Private International Law as Component of the Law of the Forum” (2010)

Clarkson/Hill, ‘The conflict of Laws’ (2011)

Richard Plender/ Michael Wilderspin, ‘The Rome Convention on the Choice of Law for Contracts’

(2001)

Peter Kaye, ‘The New Private International Law of Contract of the European Community’ (1999)

Cheshire/North/Fawcett, ‘Private International Law’ (2008)

Anton/ Beaumont/McEleavy, ‘Private International Law’ (2012)

Hay/Borchers/ Symeonides, ‘Conflict of Laws’ (2010)

Kroll-Ludwings, ‘Party autonomy in European Private International Law’ (2013)

Plender/Wilderspin, ‘The European Private International Law and Obligations’ (2009)

Bradley ‘International Marketing Strategy’ (2005)

Dunning/Lundan ‘Multinational Enterprises and the Global Economy’ (2008)

O’Hara/Ribstein ‘The Law Market’ (2009)

Nygh ‘Autonomy in International Contracts’ (1999)

Morse ‘The EEC Convention on the Law Applicable to Contractual Obligation’ (1982)

Philip ‘Mandatory Rules, Public Law and Choice of Law in the E.E.C Convention on the Law

Applicable to Contactual Obligations’ (1982)

Flessner/Verhagen ‘Assignment in European Private International Law’ (2006)

Th. M. de Boer, ‘Party Autonomy and its Limitations in the Rome II Regulation’, 9 Yearbook of Private

International Law ( 2007)

Ruschwarth/ Scott, ‘Roma II Regulation: Choice of law for non-contractual obligation’ (2008)

Carella ‘The Law Applicable to Non Contractual Obligations, Tort or Delict in The Unification of Law

Rules on Tort and Non Contractual Obligations in Europe-The ‘Rome II’ Proposal’ (2006)

Huber/ Illmer ‘Private International Law’ (2007)

https://www.google.al/search?tbo=p&tbm=bks&q=inauthor%3A%22Richard%2BPlender%22

https://www.google.al/search?tbo=p&tbm=bks&q=inauthor%3A%22Michael%2BWilderspin%22

http://www.amazon.com/Peter-Kaye/e/B001KC6QMI/ref%3Dsr_ntt_srch_lnk_1?qid=1457022118&sr=1-1




Basedow ‘EC conflict of laws-a matter of coordination, in Seminario Internacional sobre a

Comunitarizacao do Direito International Privado’ (2005)

Von Hein, ‘The contribution of the Rome Regulation to the Communitarisation of Private International

Law’ (2009)

Rolf Wagner “Do we need a Rome 0 Regulation , Netherlands Internatinal law review” (2014)

Callies “Comentary of Rome Regulations” (2015)

Barnard, C, The Substantive Law of the European Union – The Four Freedoms (OUP) (2004),

Živkoviû M./Stanivukoviû M., in: ‘Serbia and Montenegro’, International Encyclopaedia of Laws –

Private International Law, The Hague, London, New York, (2001)

Hartley T.C., ‘Mandatory rules in international contracts: the common law approach’, in: Recueil des

Cours, vol. 268 (1997)

Collier J.G., ‘Conflict of Laws’, 2nd ed., Cambridge (1994)

Giuliano M./Lagarde P., ‘Report on The Convention on the Law Applicable to contractual obligations’,

in: OJ C 282, (1980)

Weintraub R. J. “Commentary on the Conflict of Laws”, 4th ed. (2001)

Geý- Korošec m., Mednarodno zasebno pravo, Druga knjiga-posebni del’ (Private International Law,

Book Two – Special Part) (2002)

Gallý A. ‘A possible reform of international private law in the Western Balkans Region - international

jurisdiction and enforcement of foreign judgments’ – Paper presented at the workshop on Regional

technical assistance in approximation of the legislation regarding the jurisdiction, recognition and

enforcement of judgments in civil and commercial matters, Maqedoni (2006)

Collection of Civil Codes of Old Yugoslavia / Građanski zakonik za Kraljevinu Srbiju, Zbornik

Građanskih zakonika stare Jugoslavije (1960)

IV. Faqe Web

Kuvendi i Republikës së Shqipërisë: https://www.parlament.al/ , aksesuar Dhjetor 2016.

Gjykata e Lartë e Republikës së Shqipërisë: http://www.gjykataelarte.gov.al/ , aksesuar Dhjetor 2016.

European Union Law, eur-lex: http://eur-lex.europa.eu/homepage.html , aksesuar Dhjetor 2016.

Court of Justice of the European Union: https://europa.eu/european-union/about-eu/institutions-

bodies/court-justice_en , aksesuar Dhjetor 2016.

Hague Conference on Private International Law: https://www.hcch.net/en/home , aksesuar Dhjetor 2016.

Conflict of Laws Net: http://conflictoflaws.net/2006/web-sites-establishment-and-private-international-

law/, aksesuar Dhjetor 2016.

https://www.parlament.al/

http://www.gjykataelarte.gov.al/

http://eur-lex.europa.eu/homepage.html

https://europa.eu/european-union/about-eu/institutions-bodies/court-justice_en



https://www.hcch.net/en/home

http://conflictoflaws.net/2006/web-sites-establishment-and-private-international-law/

http://conflictoflaws.net/2006/web-sites-establishment-and-private-international-law/

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS · E drejta ndërkombëtare private mbetet një...

Documents

Transcript of REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS · E drejta ndërkombëtare private mbetet një...