REPUBLIKA E SHQIPËRISË BASHKIA FIER · 2019. 11. 27. · 1 REPUBLIKA E SHQIPËRISË BASHKIA FIER...

1

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

BASHKIA FIER

lagja "Kastriot".Rruga "Brigada e 11 Sulmuese", Nr telefoni 034/410642

Web: www.bashkiafier.gov.al e-mail: [email protected]

STUDIM FIZIBILITETI

Tregu i Gjësë së Gjallë

Qershor 2018

Përgatitja e këtij dokumenti u mundësua nga financimi i Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Zhvillim

Ndërkombëtar (USAID). Procesi u asistua nga TetraTech.

http://www.bashkiafier.gov.al/

2

Dokumenti i Studimit të Fizibilitetit për Tregun e Gjësë së Gjallë, është përgatitur nga Bashkia Fier, me

asistencën e Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit, në kuadër të projektit të financuar nga USAID

"Planifikimi dhe Qeverisja Vendore në Shqipëri" (PLGP).

Grupi i Punës – Bashkia Fier Armando Subashi – Kryetar Enkelejda Peshkpia – Nënkryetare Erald Filipi – Drejtor, Planifikimi i Territorit Luiza Strati – Drejtor, Zyra e Veterinarisë Grupi i Punës – Co-PLAN Dritan Shutina – Expert, Institucional dhe Zhvilllimi Rudina Toto– Ekspert Planifikimi dhe Zhvillim Toke Endri Marku – Arkitekt Ledian Bregasi – Arkitekt Dr. Merita Toska (Boka) – Ekspert, Zhvillimi Ekonomik dhe Financa Prof. Dr. Sherif Lushaj – Ekspert Zhvillimi Rural Elona Karafili – Ekspert, Zhvillim Ekonomik Ledio Allkja – Ekspert Planifikimi dhe Zhvillim Toke Dilaver Oshafi – Inxhinjer Emel Peterci – Arkitekt Rodion Gjoka – Ekspert, Mjedis Xhesika Hoxha- Ekspert, Mjedisi Edlira Xhafaj – Eksperte, GIS Planning and Local Governance Program Kevin McLaughlin – Drejtues Projekti, PLGP

Sqarim: Pikëpamjet e shprehura në këtë botim nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e USAID apo

të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara.

3

Tabelë përmbajtje

Përmbledhje ................................................................................................................................................. 8

1. Hyrje .......................................................................................................................................................... 9 1.1 Kërkesa e bashkisë Fier dhe nevoja për tregun e gjësë së gjallë .................................................... 9

1.2 Qëllimi dhe objektivat e studimit të fizibilitetit ................................................................................... 9

1.3 Baza ligjore ...................................................................................................................................... 9

1.3.1 Planifikimi dhe Zhvillimi i Territorit ................................................................................................. 9

1.3.2 Bujqësia ...................................................................................................................................... 10

1.3.3 Studimi i fizibilitetit dhe partneriteti publik privat .......................................................................... 11

1.4 Metodologjia .................................................................................................................................. 12

2. Konsiderata të përgjithshme ................................................................................................................ 14 2.1 Parashikime të PPV-së, Bashkia Fier ............................................................................................ 14

2.2 Kapaciteti financiar i bashkisë Fier ................................................................................................ 15

2.3 Infrastruktura ................................................................................................................................. 19

2.4 Pronësia ........................................................................................................................................ 19

2. Vrojtim: përse një treg i ri i gjësë së gjallë? ........................................................................................ 20 2.1 Përmbledhje e rezultateve ............................................................................................................. 20

2.2 Metodologjia .................................................................................................................................. 20

2.3 Rezultate ....................................................................................................................................... 21

2.3.1 Këndvështrimi i ofertës (shitësve) ............................................................................................... 21

2.3.2 Këndvështrimi i kërkesës (blerësve) ........................................................................................... 27

2.3 Potenciali i tregut të gjësë së gjallë ................................................................................................ 33

3. Propozim tregu i gjësë së gjallë ........................................................................................................... 34 3.1 Projekti ........................................................................................................................................... 34

4. Konsiderata mjedisore për tregun e gjësë së gjallë ........................................................................... 36 4.1 Vlerësimi i ndikimit në mjedis i projektit në VSM ............................................................................ 36

4.2. Analiza dhe ndikimi mjedisor i ndërtimit të tregut të gjësë së gjallë .............................................. 37

4.3 Ndikimi në tokë .............................................................................................................................. 37

4.4 Ndikimi në burimet ujore ................................................................................................................ 39

4.4.1 Burimet ujore sipërfaqësore ........................................................................................................ 39

4.4.2 Burimet ujore nëntokësore .......................................................................................................... 41

4.5 Ndikimi në ajër ............................................................................................................................... 42

4.6 Ndikimi në pyje .............................................................................................................................. 44

4.7 Ndikimi në klimë ............................................................................................................................. 45

4.8 Ndikimi në biodiversitet .................................................................................................................. 45

4.9 Ndikimi në peizazh ......................................................................................................................... 46

4.10 Ndikimi social dhe ekonomik ........................................................................................................ 47

4.11 Përfundime dhe rekomandime ..................................................................................................... 48

5. Analiza ekonomike dhe financiare ....................................................................................................... 49

4

2.1 Gjendja aktuale .................................................................................................................................. 49

2.1 Propozim “Tregu rajonal i gjësë së gjallë” .......................................................................................... 51

2.2 Supozime bazë .................................................................................................................................. 52

2.3 Analiza e kostove ............................................................................................................................... 53

2.3.1 Kosto të drejtpërdrejta të investimeve ......................................................................................... 53

2.3.2 Kosto operative dhe të mirëmbajtjes ........................................................................................... 54

2.3.3 Kosto të tjera jo – të drejtpërdrejta .............................................................................................. 56

2.4 Analiza e të ardhurave ....................................................................................................................... 56

2.4 Pasqyra e të ardhurave dhe shpenzimeve......................................................................................... 58

2.5 Tregues të realizueshmërisë ekonomike dhe financiare të projektit .................................................. 60

8.6 Përshtatshmëria financiare ................................................................................................................ 62

8.7 Analiza e riskut .................................................................................................................................. 63

8.8 Analiza e ndjeshmërisë ...................................................................................................................... 69

Aneks 1. Pyetësori i blerësve ................................................................................................................... 70

Aneks 2. Pyetësori i shitësve ................................................................................................................... 76

Aneks 3. Certifikata e pronësisë trualli për ndërtimin e tregut të gjësë së gjallë ......................................... 80

Aneks 4. Vlerësim tregues financiarë investimi i kryer nga bashkia Fier. .................................................... 84

Aneks 5. Vlerësim tregues financiarë investimi i kryer nga TAP/PLGP. ...................................................... 85

Aneks 6. Vlerësim tregues financiarë investimi total. .................................................................................. 86

5

Listë e figurave

Figurë 1. Paraqitje tregu i gjësë së gjallë Fier ............................................................................................. 34

Figurë 2. Shembull i krijimit të sipërfaqeve të mbjella në hapësirën e parkingut dhe administratës ............ 39

Figurë 3. Gropë septike sipas kushteve teknike dhe higjeno-sanitare ........................................................ 41

Figurë 4. Largësia e projektit nga autostrada .............................................................................................. 43

Figurë 5. Bimësia në zonën e planifikuar për ndërtimin e tregut të gjësë së gjallë ...................................... 46

Figurë 6. Pamje të zonës ku do të ndërtohet tregu i gjësë së gjallë ............................................................ 47

Figurë 7. Tregu aktual në raport me qytetin ................................................................................................ 49

Figurë 8. Tregu aktual në raport me ndërtesat ............................................................................................ 50

Figurë 9. Tregu i ri në raport me qytetin ...................................................................................................... 51

Listë e hartave

Hartë 1. Vizioni i bashkisë Fier .................................................................................................................... 14

Hartë 2. Sistemet territoriale në njësinë administrative Mbrostar ................................................................ 38

Hartë 3. Sistemi ujor sipërfaqësor i Njësisë Administrative Mbrostar .......................................................... 40

Hartë 4. Sipërfaqet e akuiferëve në NjA Mbrostar ....................................................................................... 42

6

Listë e tabelave

Tabelë 1. Karakteristika demografike të shitësve. ....................................................................................... 21

Tabelë 2. Karakteristika demografike të blerësve ........................................................................................ 27

Tabelë 3. Struktura e blegtorisë në njësi gjedhi (viti 2016, /000 njësi gjedhi) .............................................. 33

Tabelë 4. Vlerësimi i ndikimit në mjedis i projektit, sipas VSM-së ............................................................... 36

Tabelë 5. Përputhshmëria e objektivave mjedisore me objektivat e planit, sipas VSM-së .......................... 36

Tabelë 6. Fondi pyjor dhe kullosor në NjA Mbrostar .................................................................................... 44

Tabelë 7. Kosto totale e investimeve të parashikuara ................................................................................. 53

Tabelë 8. Vlerësim kosto personeli ............................................................................................................. 54

Tabelë 9. Vlerësim kosto për konsum energji elektrike ............................................................................... 55

Tabelë 10. Vlerësim kosto mirëmbajtje për tregun e gjësë së gjallë (në lekë) ............................................. 55

Tabelë 11. Vlerësim oferta e tregut të gjësë së gjallë, Qarku Fier ............................................................... 56

Tabelë 12. Tarifa sipas kategorive dhe kapaciteti i tregut të gjësë së gjallë ................................................ 57

Tabelë 13. Të ardhurat nga taksa e tabelës ................................................................................................ 58

Tabelë 14. Pasqyrë e të ardhurave sipas burimeve .................................................................................... 59

Tabelë 15. Pasqyrë e shpenzimeve ............................................................................................................ 59

Tabelë 16. Vlera aktuale neto (VAN, në lekë) ............................................................................................. 61

Tabelë 17. Norma e brendshme e kthimit (IRR) .......................................................................................... 61

Tabelë 18. Periudha e vetëshlyerjes (SPP) ................................................................................................. 62

Tabelë 19. Përmbledhje e treguesve financiarë .......................................................................................... 62

Tabelë 20. Alokimi i risqeve ........................................................................................................................ 67

Tabelë 21. Kuantifikimi i risqeve dhe ndikimi i mundshëm në kosto dhe kohë ............................................ 68

Tabelë 22. Ndjeshmëria e vlerës aktuale neto ndaj luhatjeve të normës së skontimit ................................. 69

7

Listë e grafikëve

Grafik 1. Burimet financiare ........................................................................................................................ 16

Grafik 2. Struktura e të ardhurave sipas burimeve (gr. majtas, mesatare 2010-2017); kontributi i kategorive

në normën vjetore të rritjes së burimeve financiare. .................................................................................... 17

Grafik 3. Të ardhurat nga taksat (gr. majtas) dhe nga tarifat vendore (gr. djathtas) .................................... 17

Grafik 4. Struktura e shpenzimeve (gr. majtas); kontributi i kategorive të shpenzimeve në normën vjetore të

rritjes së shpenzimeve (gr. djathas). ............................................................................................................ 18

Grafik 5. Tipologjitë e gjësë së gjallë të tregtuar. ........................................................................................ 22

Grafik 6. Sasia e gjësë të gjallë të tregtuar. ................................................................................................ 22

Grafik 7. Burimi i gjësë së gjallë të tregtuar. ............................................................................................... 23

Grafik 8. Përdorimi i tregut të gjësë së gjallë nga shitësit. .......................................................................... 23

Grafik 9. Kosto transporti dhe kategoritë e blerësve. .................................................................................. 24

Grafik 10. Rëndësia dhe performanca e karakteristikave të zgjedhura. ...................................................... 25

Grafik 11. Hendeku gjendje aktuale dhe rëndësia e vlerësuar e karakteristikave. ...................................... 26

Grafik 12. Distanca sipas kategorive për të shitur gjënë e gjallë. ................................................................ 26

Grafik 13. Tipologjitë e gjësë së gjallë të blerë nga përdoruesit e tregut. .................................................... 27

Grafik 14. Sasia e gjësë të gjallë të blerë. ................................................................................................... 28

Grafik 15. Përdorimi i gjësë së gjallë të blerë .............................................................................................. 28

Grafik 16. Përdorimi i tregut të gjësë së gjallë nga blerësit ......................................................................... 29

Grafik 17. Përdorimi i tregut të gjësë së gjallë nga blerësit. ........................................................................ 29

Grafik 18. Kosto transporti dhe tipologjia e shitësve ................................................................................... 30

Grafik 19. Rëndësia dhe performanca e karakteristikave të zgjedhura sipas blerësve ............................... 30

Grafik 20. Hendeku gjendje aktuale dhe rëndësia e vlerësuar e karakteristikave sipas blerësve ............... 31

Grafik 21. Distanca sipas kategorive për të blerë gjënë e gjallë. ................................................................. 32

8

Përmbledhje

Vizioni i Bashkisë Fier është “të nxitë shumëllojshmërinë ekonomike e të rritet konkurrenca, të

mbështetet bujqësia e turizmi në Fier si shtylla të së ardhmes për bashkinë, të mbrohet dhe madje të

rigjenerohen vlerat natyrore të territorit, të udhëheqë zhvillimin urban dhe të fuqizojë kohezionin social.” Në

përputhje me vizionin zhvillimor afatgjatë, bashkia Fier synon të forcojë dhe diversifikojë zhvillimin ekonomik

në territorin në administrim. Ndër sektorët kryesorë që kontribuojnë në krijimin e vlerës së shtuar për bashkinë

Fier dhe qarkun Fier në përgjithësi është bujqësia dhe blegtoria.

Në këtë drejtim, ngritja e një tregu të gjësë së gjallë si një pikë gravitacionale për këtë sektor shkon në ndihmë

të realizimit të vizionit të bashkisë. Ndonëse aktualisht në territorin e bashkisë Fier operon një treg i cili është

privat, kushtet që ai ofron nuk plotësojnë kërkesat ligjore të parashtruara nga kuadri rregullator në fuqi. Në

këto kushte, për të rritur sigurinë ushqimore, përmirësimin e kushteve të tregtimit, promovimin e zhvillimit

ekonomik dhe mbështetjen e blegtorisë, ndërtimi i një tregu të ri të gjësë së gjallë është me një interes të

lartë.

PLGP dhe Co-PLAN mbështetën bashkinë Fier për hartimin e projektit arkitektonik dhe të zbatimit për tregun

e gjësë së gjallë dhe studimin e fizibilitetit. Bazuar në projektin teknik dhe kapacitetin e tregut të gjësë së

gjallë u vlerësuan aspekte që lidhen me vlerën totale të investimit dhe ndarjen e saj mes bashkisë dhe TAP,

kostot e operimit dhe të mirëmbajtjes. Gjithashtu, edhe pse me financim nga TAP u vlerësua edhe

leverdisshmëria financiare e projektit nëpërmjet llogaritjes së treguesve si vlera aktuale neto, norma

brendshme e kthimit të investimit dhe periudha e vetëshlyerjes.

Vlerësimi për të ardhurat dhe shpenzimet sugjeron se tregu i gjësë së gjallë mund të gjenerojë të ardhura të

mjaftueshme për të mbuluar kostot operative dhe të mirëmbajtjes. Konkretisht, në 5 vitet e para, të ardhurat

e gjeneruara nga tarifat e aplikuara në treg (të cilat janë në të njëjtin nivel ashtu si dhe aplikuar aktualisht)

dhe burimet e tjera vlerësohet të mund të gjenerojnë mesatarisht 7.4 milionë lekë në vit. Shpenzimet

operative dhe të mirëmbajtjes vlerësohen në mesatarisht rreth 4.8 milionë lekë për të njëjtën periudhë duke

lejuar një marzh pozitiv në fund të periudhës. Pas krijimit të një reputacioni në rajon dhe eksperiencës

menaxheriale, aktiviteti i tregut të gjësë së gjallë vlerësohet të rritet duke përthithur aktivitet tregtar edhe nga

bashkitë fqinje (të cilat, sipas INSTAT kanë potencial të qenësishëm blegtoral. Duke filluar prej vitit të gjashtë,

të ardhurat vlerësohet të jenë mesatarisht rreth 16.3 milionë lekë në vit përkundrejt një nivel shpenzimesh

vjetor prej rreth 5 milionë lekë.

Bazuar në vlerësimet për të ardhurat dhe shpenzimet, treguesit për realizueshmërinë financiare gjithashtu

sugjerojnë për leverdisshmëri të këtij investimi (vlerësimi është kryer për tre variante: financimin e TAP,

financimin e pjesshëm të bashkisë Fier dhe në total). Vlera aktuale neto rezulton pozitive në nivelin 34.3

milionë lekë dhe norma brendshme e kthimit në rreth 15.2% (normë kjo më e lartë se ajo e një investimi

alternativ. Të dy këto tregues sugjerojnë se, bazuar në hipotezat e konsideruara, ndërmarrja e këtij investimi

mund të ketë ndikim pozitiv në buxhetin e bashkisë Fier dhe zhvillimin ekonomik të rajonit në përgjithësi.

9

1. Hyrje

1.1 Kërkesa e bashkisë Fier dhe nevoja për tregun e gjësë së gjallë

Bashkia Fier si pjesë e vizionit të zhvillimit të saj kërkon të forcojë dhe diversifikojë zhvillimin e saj ekonomik.

Një ndër sektorët më të rëndësishëm është ai i bujqësisë dhe blegtorisë. Në këtë sens ngritja e një Tregu të

Gjësë së Gjallë, modern dhe me kushte optimale, shkon në ndihmë të realizimit të vizionit të bashkisë.

Aktualisht në territorin e Bashkisë Fier operon një treg i cili është privat por në kushte jo ideale dhe jashtë

standardeve mjedisore e higjienike. Gjithashtu, tregu ekzistues është në një vendndodhje jo të përshtatshme

duke qenë se operon në brendësi të qytetit, shumë pranë zonave të banuara dhe hekurudhës. Në këto

kushte, për të rritur sigurinë ushqimore, përmirësimin e kushteve të tregtimit, promovimin e zhvillimit

ekonomik dhe mbështetjen e blegtorisë, ndërtimi i një tregu të ri të gjësë së gjallë është me një interes të

lartë.

TAP (Trans Adriatic Pipeline) në zbatim të politikave të përgjegjësisë sociale është duke financuar projekte

të ndryshme në territoret e bashkive të cilat preken nga linja e gazit. Një ndër përfituesit është dhe Bashkia

Fier në të cilën janë financuar disa projekte. Ndërmjet bashkisë Fier dhe TAP është rënë dakord që të

financohet edhe projekti i Tregut të Gjësë së Gjallë. Për të mbështetur financimin e TAP dhe Bashkinë Fier,

PLGP është angazhuar që të ndihmojë në përgatitjen e projektit të zbatimit për tregun si dhe në përgatitjen

e një studimi fizibilitetit.

1.2 Qëllimi dhe objektivat e studimit të fizibilitetit

Hartimi i studimit të fizibilitetit për projektin e Tregut të Gjësë së Gjallë në Bashkinë Fier është hartuar në

mbështetje të kërkesës së bashkisë dhe të TAP. Ky studim fizibiliteti vjen në mbështetje të projektit teknik

për Tregun e Gjësë së Gjallë. Studimi i fizibilitetit për këtë projekt ka dy qëllime kryesore, ku fillimisht dhe më

i rëndësishme është që të garantojë që investimi për një treg të gjësë së gjallë nga TAP në territorin e

Bashkisë Fier është një projekt i cili është i mundshëm dhe funksional.

Qëllimi i dytë synon që të ofrojë disa rekomandime për bashkinë Fier për mënyrën e operimit të tregut pas

zbatimit të projektit. Këto rekomandime, synojnë që të qartësojnë mënyrat dhe procedurat që Bashkia Fier

mund të ndjekë për operimin e tregut, veçanërisht nëse kjo gjë do të kryhet me partneritet publik-privat.

1.3 Baza ligjore

1.3.1 Planifikimi dhe Zhvillimi i Territorit

Planifikimi dhe Zhvillimi i Territorit në Shqipëri rregullohet me Ligjin Nr. 107/2014 "Për Planifikimin dhe

Zhvillimin e Territorit", i ndryshuar. Ligji synon të sigurojë zhvillim të qëndrueshëm, përdorim racional të

burimeve aktuale dhe të ardhshme, mbrojtjen e burimeve natyrore dhe sigurimin e mundësive të barabarta.

Ligji përcakton dhe shpjegon parimet bazë dhe rregullat e planifikimit; roli, përgjegjësitë, marrëdhëniet e

10

institucioneve të ndryshme të përfshira në proces; metodologjinë dhe procedurat që duhen ndjekur; dhe

hierarkinë dhe përmbajtjen e dokumenteve përkatëse të planifikimit. Ligji gjithashtu specifikon se kostot dhe

përfitimet e zhvillimit duhet të shpërndahen në mënyrë të drejtë dhe proporcionale në krahasim me kontributin

për zhvillim.

Ligji 107/2014 plotësohet nga dy vendime të rëndësishme të Këshillit të Ministrave: VKM 686/2017 "Mbi

miratimin e rregullores së Planifikimit të Territorit" përmban rregulla për krijimin, zbatimin dhe monitorimin e

planit territorial vendor dhe kombëtar dhe për arritjen e njëtrajtshmërisë së dokumenteve të planifikimit; VKM

408/2015 "Mbi miratimin e Rregullores për Zhvillimin e Territorit", i ndryshuar, ofron kushte dhe procedura të

hollësishme për zhvillimin dhe zbatimin e kontrolleve të zhvillimit.

Plani i Përgjithshëm Vendor është korniza ligjore e mandatuar për mbrojtjen dhe përdorimin e territorit

administrativ të njësive të qeverisjes vendore (NJQV). Një Bashki ka të nevojshme hartimin e një PPV që

paraqet një vizion për të ardhmen e tij, me një strategji afatgjate për zbatimin e projekteve që janë të

rëndësishme për qeverisjen e territorit. Një PPV, sipas VKM 686/2017, përmban disa nën-dokumente, duke

përfshirë: një Analizë dhe Vlerësim Territoriale, e cila shqyrton kushtet ekzistuese; një Strategji Territoriale,

e cila paraqet një vizion për zhvillimin e ardhshëm; dhe një Plan Zhvillimi Territorial së bashku me rregulloren.

Një nga elementët më të rëndësishëm të PPV është një plan i përdorimit të tokës, i cili përcakton njësitë

strukturore të bashkisë dhe përdorimet e lejuara, ndaluara dhe kushtet me të cilat mund të zhvillohet një

pjesë e caktuar e territorit.

1.3.2 Bujqësia

Një ndër aktet e rëndësishme e cila prek zhvillimin e tregut është dhe VKM nr 283, dt 01/04/2015 “Për

përcaktimin e tipave, rregullave, kritereve dhe procedurave për ndërtimin e objekteve për prodhimin, ruajtjen

dhe përpunimin e produkteve bujqësore dhe blegtorale, në tokë bujqësore.” Kjo rregullore përcakton kriteret

bazë dhe procedurat mbi të cilat duhet të bazohet ndërtimi në tokat bujqësore. Edhe pse zona e propozuar

për tregun e gjësë së gjallë është e karakterit bujqësor, parcela në të cilën do të ndërtohet tregu është e llojit

truall, si rrjedhojë, kjo VKM nuk ka implikime të drejtpërdrejta në zhvillimin e tregut.

Ligji nr. 10465/2011 “Për shërbimin veterinar në Republikën e Shqipërisë” në nenin 54 parashikon se ndër

funksionet e ushtruara nga qeverisja vendore është dhe “përcaktimi i vendndodhjes dhe administrimit të

tregjeve të kafshëve të gjalla”.

VKM nr. 230/2013 “Për përcaktimin e funksioneve, detyrave specifike dhe standardeve të shërbimit veterinar

të qeverisjes vendore” kreu III “Përcaktimi i vendndodhjes dhe administrimit të tregjeve të kafshëve të gjalla

, është një tjetër akt ligjor i cili ka implikime të drejtpërdrejta përsa i përket zhvillimit të tregut të gjësë së gjallë.

Bazuar në pikën 3, Kreu III, tregjet e gjësë së gjallë duhet të plotësojnë këto kushte:

a) të jenë nën kontrollin e përhershëm të një mjeku veterinar të strukturave veterinare të njësisë së

qeverisjes vendore;

11

b) të jenë të pajisura me ambientet e përshtatshme për të garantuar kryerjen e rregullt të funksioneve

të tij nga ana e mjekut veterinar të njësisë së qeverisjes vendore, i pranishëm në treg;

c) ambientet e tregut të pastrohen dhe të dezinfektohen periodikisht përpara funksionimit të tyre, sipas

udhëzimeve të mjekut veterinar të njësisë së qeverisjes vendore të pranishëm;

d) ambientet e tregut të jenë të përshtatshme për kapacitetin e kafshëve që do të tregtohen;

e) tregu të jetë i pajisur me mjetet e nevojshme për ngarkimin, shkarkimin dhe mbajtjen e kafshëve

brenda kushteve të mirëqenies, në lidhje me ushqimin, ujin, si dhe për çdo trajtim tjetër. Pajisjet dhe

ambientet duhet të jenë të lehta për t’u pastruar dhe dezinfektuar;

f) ambientet të jenë të pajisura me mjete dhe hapësira të përshtatshme për kontrollin shëndetësor

veterinar;

g) ambientet të kenë hapësira të përshtatshme izolimi për kafshët;

h) tregu të jetë i pajisur me mjete të përshtatshme për pastrimin dhe dezinfektimin e hapësirave për

izolimin e kafshëve dhe të kamionëve;

i) tregu të ketë ambientet përkatëse dhe të përshtatshme për magazinimin e ushqimit, të mbeturinave

dhe të plehut;

j) tregu të jetë i pajisur me një sistem të përshtatshëm për mbledhjen e ujërave të shkarkimit;

k) asnjë ambient i vendit të grumbullimit të mos përdoret për therje;

l) në treg të tregtohen vetëm kafshë që janë të shoqëruara me certifikatë veterinare;

m) të gjitha kafshët që tregtohen në treg të jenë të identifikuara të paktën në nivel ferme.

n) të gjithë këto element janë marrë në konsideratë gjatë fazës së projektimit të tregut dhe duhet të

zbatohen më pas edhe gjatë fazës së operimit të tregut.

1.3.3 Studimi i fizibilitetit dhe partneriteti publik privat

Një studim i fizibilitetit paraqet dhe analizon opsionet dhe jep rekomandime në lidhje me hartimin dhe zbatimin

e një programi ose projekti. Kërkesa për studimet e fizibilitetit është deklaruar dhe nënkuptuar në

legjislacionin shqiptar. Ekzekutimi i duhur i një studim i fizibilitetit do të analizojë se sa sukses mund të

realizohet një projekt, duke llogaritur të gjithë faktorët që ndikojnë në të: faktorët ekonomikë, teknikë, ligjorë,

menaxheriale dhe faktorë të tjerë. Ky informacion mund të përcaktojë rezultatet potenciale pozitive dhe

negative para se të investojë kohë dhe para të konsiderueshme në një projekt.

Autoriteti publik përgjegjës për menaxhimin e një objekti, sigurimin e një shërbimi ose kryerjen e punëve të

caktuara ka të drejtë të kontraktojë një operator për të marrë përsipër detyrimet si palë e tretë bazuar në një

kontratë dhe studim specifik për secilin rast.

Partneriteti publik privat, siç thuhet në nenin 8 të ligjit 125/2013, "Për koncesionet dhe partneritetet publike-

private", i ndryshuar, është një formë e bashkëpunimit afatgjatë kontraktual ndërmjet autoritetit publik

kontraktues dhe operatorit ekonomik privat, që merr përsipër detyrimin për të ofruar shërbime publike për

shfrytëzuesit ose për të kryer vepra që bien nën përgjegjësinë e autoritetit publik kontraktues.

12

Sipas llojit të kontratës dhe shërbimit që do të kryhet, pala private ka përgjegjësi të ndryshme, të tilla si

financimi, projektimi, ndërtimi / rindërtimi / renovimi i një objekti publik dhe funksionimi dhe mirëmbajtja e një

objekti publik. Këto përgjegjësi përcaktohen qartë në kontratën e nënshkruar nga të dy palët siç përcaktohet

nga një komitet i themeluar nga autoriteti kontraktues për këtë qëllim. Kërkohet një sërë veprimesh para -

kontraktuese, sipas Nenit 16 të Ligjit 125/2013, të cilin komisioni duhet të përmbushë para se të japë

kontratën një ofertuesi privat. Një nga kërkesat është përgatitja e një studimi fizibiliteti, i cili duhet të hartohet

brenda 60 ditëve nga krijimi i komisionit.

Sipas Nenit 16, studimi i fizibilitetit duhet të përbëhet nga një përmbledhje operative, përshkrim i përgjithshëm

i projektit; analiza teknike, financiare, ekonomike dhe ligjore; studim mjedisor; shoqërimin e anekseve,

shtojcave të kërkuara, konkluzioneve dhe rekomandimeve për projektin përkatës. Duhet të përmbajë një

përkufizim të llojit dhe objektit të koncesionit / PPP; rreziqet e vlerësuara direkte financiare dhe ndikimi në

buxhetin e qeverisë qendrore dhe lokale; vlera e parashikuar e kontratës; konsideratat në lidhje me kriteret

e përzgjedhjes dhe dhënies së koncesionit / PPP; dhe kohëzgjatjen e propozuar të kontratës.

Studimi i fizibilitetit duhet të marrë në konsideratë interesin publik, ndikimin dhe mbrojtjen mjedisore,

qëndrueshmërinë dhe financueshmërinë e projektit, indikatorët për vlerën e parasë, harmonizimin e projektit

me objektivat strategjike kombëtare dhe sektoriale, rreziqet financiare direkte dhe të drejtpërdrejta financiare

dhe ndikimet në buxhetin e pushtetit lokal, mbështetjen financiare të nevojshme, fizibilitetin teknik dhe

komercial, si dhe interesin e tregut dhe aftësinë për të tërhequr operatorët e interesuar ekonomik dhe

mbështetësit financiarë. Një studim i fizibilitetit kërkohet vetëm për PPP që tejkalojnë një vlerë të caktuar.

Për PPP-të më pak se vlera e pragut, duhet të përgatitet një analizë përmbledhëse nga autoriteti kontraktues,

duke zbatuar parimet bazë që rregullojnë përgatitjen e një studimi të fizibilitetit.

1.4 Metodologjia

Për hartimin e studimit të fizibilitetit për tregun e gjësë së gjallë është përdorur metodologjia e përcaktuar nga

ligji në lidhje me studimet e fizibilitetit. Në mungesë të një formati të standardizuar për studimin e fizibilitetit

për operatorët publikë, për aspekte të veçanta do të marrim në konsideratë specifikimet e parashikuara në

VKM nr. 575, datë 10.07.2013 “Për miratimin e rregullave për vlerësimin dhe dhënien me

koncension/partneritet publik privat”. Konkretisht, VKM nr. 575/2013, në nenin 4 parashikon që “autoriteti

kontraktues harton studimin e fizibilitetit përpara se të ndërmarrë angazhim për realizimin e projektit. Studimi

i fizibilitetit siguron shqyrtimin dhe vlerësimin e aspekteve teknike, ekonomike dhe tregtare të një projekti të

propozuar, të cilat do të jenë baza për vendimin e investimit për autoritetin kontraktues”. Analiza ekonomike

dhe financiare, sipas nenit 7 të VKM-së 575/2013 “është pjesë e studimit të fizibilitetit dhe objektivi i saj

kryesor është të përcaktojë “vlerën e parasë” së projektit”. Bazuar në parashikimet e kuadrit rregullator, “vlera

e parasë” nënkupton vlerësimin e “investimit në total, kostot operative dhe të mirëmbajtjes, si dhe çdo të

ardhur që pritet të krijohet, në të gjithë kohëzgjatjen e projektit”, (neni 7, VKM575/2013).

13

Krahas aspekteve teknike studimi i fizibilitetit është pasuar edhe me gjetje nga vrojtimi në terren mbi

perceptimet e blerësve dhe shitësve mbi tregun e gjësë së gjallë: operimit të tij në kushtet aktuale dhe

vlerësimin e ndërtimit të një tregu të ri potencial.

Gjithashtu, janë kryer inspektime në terren për të analizuar gjendjen e mjedisit në zonë nga ekspertët e

mjedisit pranë Co-Plan, Instituti për Zhvillimin e Habitatit në lidhje me:

Nivelin e lagështisë (H%);

Rrezatimin diellor(ë/m2);

Temperaturën (C0);

Përqendrimin e dyoksidit të karbonit (CC, CO2);

Konsultimi me Forumin Këshillimor Ekonomik të Bashkisë Fier ishte një hap tjetër i ndërmarrë në kuadrin e

hartimit të studimit të fizibilitetit për tregun e gjësë së gjallë në bashkinë Fier.

14

2. Konsiderata të përgjithshme

2.1 Parashikime të PPV-së, Bashkia Fier

Plani i Përgjithshëm Vendor (PPV) i Bashkisë Fier është miratuar më 29/12/2016 me vendim nr. 5 të Këshillit

Kombëtar të Territorit (KKT). PPV-ja ka një kohëzgjatje 15 vjeçare dhe synon të garantojë një zhvillim të

qëndrueshëm të territorit. Vizioni i Bashkisë Fier është “të nxitë shumëllojshmërinë ekonomike e të rritet

konkurrenca, të mbështetet bujqësia e turizmi në Fier si shtylla të së ardhmes për bashkinë, të mbrohet dhe

madje të rigjenerohen vlerat natyrore të territorit, të udhëheqë zhvillimin urban dhe të fuqizojë kohezionin

social.”

Hartë 1. Vizioni i bashkisë Fier

Burimi: Bashkia Fier dhe Co-PLAN, 2016

Tregu i ri i propozuar do të ndërtohet në përputhje me të gjithë parashikimet e specifikuara në VKM nr.

230/2013 “Për përcaktimin e funksioneve, detyrave specifike dhe standardeve të shërbimit veterinar të

qeverisjes vendore”. Gjithashtu, ky treg parashikohet ti shërbejë jo vetëm bashkisë Fier por të operojë si një

pikë gravitacionale për tregtinë e gjësë së gjallë për të gjithë rajonin.

15

Në përputhje me vizionin zhvillimor afatgjatë, diversifikimi i ekonomisë dhe mbështetja e bujqësisë si një prej

sektorëve kyç të zhvillimit ekonomik dhe zhvillimit rural është prioritet për Bashkinë Fier. Në këtë

këndvështrim, bashkia Fier synon të transformohet në një ndër polet më të rëndësishme të zhvillimit

ekonomik në Shqipëri dhe në rajon. Ndërtimi i një tregu modern rajonal për tregëtimin e gjësë së gjallë

përputhet plotësisht me vizionin e bashkisë ashtu si dhe specifkuar në dokumnetin e Strategjisë së Zhvillimit

për Territorin (2016) si:

- Mbështetjen e blegtorëve dhe blegtorisë;

- Përmirësimin e kushteve të tregtimit të gjësë së gjallë;

- Mbrojtjen e mjedisit;

- Mbrojtjen e konsumatorit duke rritur sigurinë ushqimore;

- Ofrimin e Kushteve higjienike të mira dhe reduktimin e rreziqeve.

Ky treg është në funksion të disa objektivave strategjikë të PPV-së si:

- Objektivi Strategjik 1- rritja e konkurrueshmërisë ekonomike të bashkisë Fier, përmes mbështetjes

së diversifikimit të profilit të saj ekonomik dhe veçanërisht Programit Strategjik O1P4- Mbështetje,

marketim, promovim dhe aftësim i biznesit lokal në funksion të zhvillimit të ekonomisë lokale;

- Objektivi Strategjik 2- Mbështetje e sektorit të bujqësisë dhe turizmit, si sektorë kyçe për zhvillimin

e ekonomisë lokale dhe posaçërisht programit strategjik O2P3: Nxitja e zhvillimeve të strukturave në

funksion të bujqësisë (magazinë, stalla, pika grumbullimi, kooperativa bujqësore) përmes

shfrytëzimit të aseteve publike dhe private në skema të partneritetit publik-privat (PPP)

Parcela në të cilën do të ndërtohet tregu i gjësë së gjallë në Bashkinë Fier është e tipit Truall. Aktualisht nuk

ka një funksion por në të shkuarën është përdorur nga strukturat përkatëse të ministrisë së Bujqësisë për

qëllime stallash. Në të gjendet një platformë betoni e cila është e vetmja gjurmë e mbetur nga ky funksion.

Si rezultat i mospërdorimit për një kohë të gjatë në parcelë janë zhvilluar shkurre të tipologjive të ndryshme.

Ndërkohë, pronat përreth saj janë toka bujqësore. Në veri të parcelës gjendet rruga e cila lidh fshatin Kallm

të njësisë administrative Mbrostar -Ura me pjesën tjetër të territorit dhe Rrugën Nacionale SH 4.

Bazuar në PPV –në e Bashkisë Fier, prona në të cilën do të ndërtohet tregu i gjësë së gjallë ndodhet në

njësinë strukturore 7/4. Kjo njësi ka të propozuar përdorimin bazë të tokës për kategorinë bujqësi. Bazuar në

këtë plan dhe në rregulloren përkatëse, në këtë njësi mund të zhvillohen ndërtime për qëllime bujqësore dhe

në mbështetje të aktivitetit bujqësor. Si rezultat, tregu i gjësë së gjallë, bën pjesë në funksionet e ekonomisë

bujqësore dhe është një ndër përdorimet e lejuara. Duke qenë se vetë parcela është e llojit truall, kjo gjë

lehtëson zhvillimin e tregut në këtë njësi dhe parcelë.

2.2 Kapaciteti financiar i bashkisë Fier

Me qëllim evidentimin dhe vlerësimin e performancës fiskale dhe financiare të bashkisë Fier u përdorën të

dhënat mbi të ardhurat dhe shpenzimet për nivelin e parë të qeverisjes vendore (bashkitë) të disponueshme

16

në portalin për financat vendore www.financatvendore.al. Të dhënat e paraqitura në këtë portal burojnë nga

Sistemi Informatik Financiar i Qeverisë (Sistemi i Thesarit) pranë Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë

janë të dhëna faktike, kanë frekuencë tremujore (paraqiten në terma kumulativë) dhe janë të disponueshme

për periudhën 2010-2017. Nga pikëpamja metodologjike, krahasimi me të dhënat faktike të viteve të

mëparshme (deri në vitin 2015) bëhet duke iu referuar 373 njësive të qeverisjes vendore të cilat janë

konsoliduar në nivelin e 61 bashkive.

Burimet financiare totale (transfertat ndërqeveritare1 dhe nga burimet e veta vendore2) në dispozicion të

Bashkisë Fier gjatë periudhës së konsideruar kanë ndjekur në përgjithësi prirje rritëse, ndikuar ndjeshëm prej

fondeve nga transfertat e ndërqeveritare. Përgjatë periudhës së konsideruar, burimet totale në dispozicion

të bashkisë Fier janë luhatur nga një nivel minimal prej rreth 1.5 miliard lekë në vitin 2012 në një nivel

maksimal prej rreth 3.1 miliard lekë në vitin 2017. Në vitin 2017, burimet financiare shënuan një nivel prej

rreth 3.1 miliard lekë, në rritje me rreth 44.4% krahasuar me një vit më parë, përcaktuar gjerësisht prej ecurisë

së të ardhurave nga transfertat ndërqeveritare (të kushtëzuara dhe të pakushtëzuara)

Grafik 1. Burimet financiare

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

në m

ilia

rd

lekë

Burime financiare totale

Burime financiare vendore

44.4%

21.9%

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

nd. vjetore burime financiare totale

nd. vjetore burime financiare vendore

Burimi: Portali i Financave Vendore www.financatvendore.al

Mesatarisht, gjatë periudhës 2010 – 2017, transfertat ndërqeveritare të kushtëzuara, të pakushtëzuara dhe

taksat e ndara përfaqësuan rreth 77.5% të burimeve financiare në dispozicion të bashkisë Fier. Të ardhurat

nga burimet e veta vendore (taksa, tarifa dhe të tjera) përfaqësuan mesatarisht rreth 22.5% të burimeve

financiare totale. Pesha e kësaj kategorie ndaj totalit të burimeve të financimit është tkurrur nga rreth 30.1%

në vitin 2012 në rreth 16.8% në vitin 2017.

Të ardhurat nga transfertat ndërqeveritare të bashkisë Fier rezultojnë të jenë element dominues dhe

përcaktues në strukturën dhe performancën e të ardhurave totale duke sugjeruar për një varësi të lartë

financiare nga transfertat ndërqeveritare. Në ketë drejtim, për vitin 2017, rol dominues patën transfertat nga

ministria përgjegjëse për zhvillimin urban (FZHR) e cila kanalizoi rreth 649.9 milionë lekë në vitin 2017 në

bashkinë Fier. Transfertat e kushtëzuara nga ministria përgjegjëse për mirëqenien sociale kontribuuan me

1 Të ardhurat nga transfertat ndërqeveritare përfshijnë të ardhurat nga: taksat e ndara, transfertën e kushtëzuar dhe transfertën e pakushtëzuar. 2 Të ardhurat vendore përfshijnë të ardhura nga: taksa dhe tatime, tarifa, të ardhura nga asetet vendore, dividendë, fonde ose asete të KSHP-ve, donacione dhe hua.

http://www.financatvendore.al/


17

rreth 640.6 milionë lekë në të ardhurat e vitit 2017. Ndryshe nga ato të alokuara nga mistria përgjegjëse për

zhvillimin urban, këto fonde shkojnë për buxhetet familjare (ndihma ekonomike) dhe individët në nevojë.

Grafik 2. Struktura e të ardhurave sipas burimeve (gr. majtas, mesatare 2010-2017); kontributi i kategorive në normën vjetore të rritjes së burimeve financiare.

Të ardhura nga

burime të veta

22.5%

Transferta e

pakushtëzuar

dhe specifike

23%

Taksa të ndara,

4.2%

Transferta të

kushtëzuara,

50.2%

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Transferta të kushtëzuara

Taksa të ndara

Transferta e pakushtëzuar dhe specifike

Të ardhura nga burime të veta

Burime financiare totale


Të ardhurat nga transferta e pakushtëzuar dhe ajo specifike në vitin 2017 kontribuuan me rreth 823.0 milionë

lekë në buxhetin vendor. Mesatarisht të hyrat nga ky burim përfaqësuan rreth 23.0% të burimeve financiare

për periudhën e konsideruar. Gjatë dy viteve të fundit, transferta e pakushtëzuar rezulton të ketë pësuar rritje

me ritme të përshpejtuara, me rreth 62.9% në vitin 2016 dhe rreth 20.9% në vitin 2017. Ndonëse në nivel më

të ulët se burimet e tjera, në vitin 2017, të ardhurat nga taksat e ndara rezultojnë të kenë kontribuar me rreth

112.4 milionë lekë në buxhetin e bashkisë Fier në vitin e fundit.

Grafik 3. Të ardhurat nga taksat (gr. majtas) dhe nga tarifat vendore (gr. djathtas)

0

100

200

300

400

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

në m

ilio

në le

kë

Tatimi thjeshtuar BV Të tjera

Taksa e ndikimit në infrastrutkturë Taksa mbi pasuritë e paluajtshme

Taksa vendore

0

50

100

150

200

250

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

në m

ilio

në l

ek

ë

Tarifa administrative Tarifa për zënien e hapësirës publike

Tarifa e pastrimit dhe gjelbërimit Tarifa vendore


Të ardhurat nga burime te veta vendore përbëjnë një element të rëndësishëm në buxhetin vendor. Gjatë

periudhës së konsideruar, pesha e kësaj kategorie të ardhurash është tkurrur nga rreth 30.1% në vitin 2012

në rreth 16.8% në vitin 2017, ndikuar ndjeshëm edhe prej rritjes së peshës së kategorive të tjera të burimeve

financiare në buxhet. Për vitin 2017, ky burim të ardhurash kontribuoi me rreth 510.0 milionë lekë bë buxhetin

e bashkisë Fier, vlerë kjo në rritje me rreth 19.0% krahasuar me vitin e mëparshëm. Të ardhurat nga taksat



18

dhe tarifat vendore janë përcaktuesit kryesorë të performancës vjetore në të ardhurat nga burimet e veta. Të

ardhurat nga taksat vendore për vitin 2017 rezultuan në rreth 270.1 milionë lekë, në rritje me rreth 14.0% në

terma vjetorë. Kontributin kryesor në këtë drejtim e dhanë të ardhurat nga taksa mbi pasuritë e paluajtshme

(kryesisht ajo mbi ndërtesat) dhe të ardhurat nga taksa e ndikimit në infrastrukturë nga ndërtimet e reja.

Tarifat vendore gjithashtu kanë dhënë kontribut pozitiv në ecurinë e të ardhurave vendore me rreth 232.1

milionë lekë në vitin 2017. Brenda kësaj kategorie, tarifa e shërbimeve zë peshën më të rëndësishme.

Zgjerimi i burimeve financiare të disponueshme u pasqyrua në rritjen e shpenzimeve të bashkisë Fier,

kryesisht të atyre kapitale (për investime). Ndryshe nga vitet e mëparshme, rreth 1.3 miliard lekë apo rreth

40.4% ndaj totalit të shpenzimeve, shkoi për investime në vitin 2017. Ky është edhe niveli më i lartë i

shpenzimeve kapitale i regjistruar për bashkinë Fier për periudhën e konsideruar, ndikuar ndjeshëm edhe

prej fondeve të kushtëzuara (nga FZHR).

Grafik 4. Struktura e shpenzimeve (gr. majtas); kontributi i kategorive të shpenzimeve në normën vjetore të rritjes së shpenzimeve (gr. djathas).

23.9%

20.0%

-20%

-15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Korrente Kapitale Nd. vjetor

59.6%

40.4%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Korrente Kapitale


Në ndarjen e shpenzimeve sipas funksioneve, qëllimit të përdorimit të fondeve në dispozicion apo programeve buxhetore1, struktura e shpenzimeve të bashkisë Fier rezulton të dominohet nga shpenzimet për funksionet: “strehimi dhe komoditeti i komunitetit” ku në të cilin përfshihen shpenzime për strehimin vendor, zhvillimin e komunitetit, ndriçimin publik, furnizimin me ujë dhe kanalizime etj.; “mbrojtja sociale” dhe “çështjet ekonomike”. Në përgjithësi, burimet financiare në dispozicion të bashkisë Fier kanë qenë në rritje, ndikuar ndjeshëm nga transfertat ndërqeveritare. Veçanërisht në tre vitet e fundit, burimet financiare tregojnë për një orientim të qartë drejt shpenzimeve kapitale, duke sinjalizuar për një orientim zhvillimor afatgjatë të bashkisë. Në këtë kontekst, përmirësimi i performancës në kahun e të ardhurave të veta vendore dhe shfrytëzimi më eficient i aseteve në dispozicion do të përmirësonte performancën financiare të Bashkisë Fier dhe do të zbuste deri diku varësinë e saj nga transfertat ndërqeveritare. Kjo e fundit do të krijonte hapësirë për ndërmarrjen e investimeve strategjike në mënyrë të pavarur. Nga ana tjetër, nevojitet një lloj eficientimi në përdorimin e burimeve financiare në dispozicion duke prioritarizuar investimet me ndikim të gjerë në jetën e komunitetit dhe territorit nën administrim dhe ulur nivelin e shpenzimeve operative.


19

2.3 Infrastruktura

Infrastruktura Rrugore: Vendndodhja e tregut të propozuar është në një pozicion të favorshëm në raport me

rrugët kombëtare dhe ato lokale. Tregu ndodhet rreth 1.8 km larg autostradës Lushnje-Fier dhe daljes së

Mbrostarit. Si rrjedhojë është shumë e thjeshtë për fluksin e automjeteve, dhe veçanërisht automjeteve të

mëdha të aksesojnë tregun nga dalja e Mbrostarit. Ky pozicion anashkalon krejtësisht futjen e mjeteve të

transportit të kafshëve në zonat urbane e si rrjedhojë shmang trafikun e panevojshëm. Tregu i propozuar

është i pozicionuar buzë rrugës që kryen lidhjen e fshatit Kallm me daljen e Mbrostarit në autostradë. Kjo

është një rrugë me dy kalime, me gjerësi 8 metër dhe në kushte optimale për kalimin e automjeteve. Rruga

ka një fluks të vogël qarkullimi, si rrjedhojë shtimi i qarkullimit për qëllime të tregut të gjësë së gjallë nuk do

të ketë ndonjë ndikim të rëndësishëm në mbarëvajtjen e lëvizjeve në zonë.

Infrastruktura e Ujësjellës Kanalizime (KUB dhe KUZ): Në pozicionin e propozuar të tregut të gjësë së gjallë

nuk ka infrastrukturë kanalizimesh për KUZ dhe KUB. Pika më e afërt e ujësjellësit për marrjen e ujit të

pijshëm është fshati Kallm dhe ndodhet në një largësi rreth 2 km. Si rrjedhojë, zgjidhja për ujin e pijshëm dhe

ujin e nevojshëm për pastrimin e tregut mund të kryhet nëpërmjet një pusi.

Infrastruktura e kanalizimeve të ujërave të zeza mungon në zonë. Në pamundësi për të kryer lidhje me rrjete

më të afërta si rezultat i kostove të larta, zgjidhja në këtë rast do të kryhet nëpërmjet një grope septike.

Infrastruktura Elektrike: Në vendndodhjen e propozuar të tregut të ri kalojnë disa linja energjie elektrike. Si

rrjedhojë, do të përdoret linja e cila kalon në kufirin lindor të pronës në të cilën do të zhvillohet tregu i gjësë

së gjallë.

2.4 Pronësia

Parcela në të cilën do të zhvillohet tregu i gjësë së gjallë në bashkinë Fier ndodhet në njësinë administrative

Mbrostar-Ura. Bazuar në VKM nr. 207/2018, “Për miratimin e listës përfundimtare, të pjesshme, të pronave

të paluajtshme publike, shtetërore, që transferohen në pronësi ose në përdorim të njësisë administrative

Mbrostar-Ura, bashkia Fier, të qarkut Fier”, parcela me sipërfaqe 13,149 m2, me numër pasurie 63/2, i kalohet

në pronësi bashkisë për qëllime të zhvillimit ekonomik. Kjo parcelë, është e llojit truall dhe aktualisht është

jashtë funksionit të saj të përdorimit. Bazuar në procedurat ligjore, kjo pronë është regjistruar Z.V.R.P.P Fier

në emër të njësisë administrative Mbrostar-Ura, bashkia Fier më datë 12/06/2018. Kjo pronë kufizohet në

Jug nga parcelat me nr. 63.3, në perëndim nga parcelat me nr 63.1 dhe 63.3, në lindje nga parcela me

nr.63.5.

20

2. Vrojtim: përse një treg i ri i gjësë së gjallë?

2.1 Përmbledhje e rezultateve

Vrojtimi i tregut të gjësë së gjallë u ndërmor me qëllim eksplorimin e kushteve dhe perceptimeve mbi gjendjen

aktuale dhe potencialet e ardhshme të tij në këndvështrimin e shitësve (oferta) dhe të blerësve (kërkesa).

Ndonëse në terma statistikorë qarku Fier rezulton të ketë peshën më të madhe në rang vendi në strukturën

e blegtorisë për njësi gjedhi, rezultatet e përftuara nga vrojtimi sugjerojnë se aktualisht potencialet e këtij

sektori ende nuk po shfrytëzohen në nivelin e duhur. Kushtet aktuale në të cilat operon tregu i gjësë së gjallë

qëndrojnë larg standardeve bashkëkohore: aspekt ky i pohuar nga oferta dhe kërkesa e gjësë së gjallë në

treg dhe evidentuar nga hendeku negativ që ekziston midis vlerësimit për kushtet aktuale të tregtimit të gjësë

së gjallë dhe asaj si do të duhej të ofrohej ky shërbim (karakteristikat që duhet të ketë tregu). Në këto kushte,

përmirësimi i faciliteteve për zhvillimin e tregtisë së gjësë së gjallë nëpërmjet ndërtimit të një tregu të ri rajonal

të gjësë së gjallë në bashkinë Fier, do të ishte një kontribut i madhe për të përftuar nga potencialet ekonomike

të këtij sektori. Potencialisht, në këtë treg do të mund të gravitonte tregtia e gjësë së gjallë jo vetëm e bashkisë

Fier por edhe ajo e bashkive fqinje duke kontribuar kështu në zhvillimin ekonomik lokal dhe më gjerë.

2.2 Metodologjia

Eksplorimi i kushteve dhe perceptimit mbi gjendjen aktuale në të cilat operon tregu i gjësë së gjallë në

Bashkinë e Fierit do të realizohet nëpërmjet vrojtimit. Informacioni i marrë nga vrojtimi do të pasurohet me të

dhëna statistikore për të vlerësuar potencialin e ardhshëm të tij në të ardhmen. Metodologjikisht, për të

përmbushur objektivin e këtij vrojtimi do të mblidhen vlerësimet në këndvështrimin e ofertës (shitësit) dhe atë

të kërkesës (blerëve) për gjënë e gjallë. Kjo do të realizohet nëpërmjet përgatitjes së dy pyetësorëve të cilët

u plotësuan nga të dyja kategoritë nëpërmjet intervistave direkte në terren. Metodologjia e përdorur për

ndërtimin e kampionit nga popullata është ajo e “convenience sampling”, pjesë e metodave jo-probabilitare.

Bazuar në qëllimin për të cilin vëzhgimi kryhet, “convenience sampling” lejon përzgjedhjen e observimeve

bazuar në aksesueshmërinë dhe afërsinë për tu përfshirë në kampion.

Nëpërmjet intervistave të drejtpërdrejta të kryera në vendin ku aktualisht kryhet tregtia e gjësë së gjallë, në

mënyrë rastësore u intervistuan 27 shitës dhe 10 blerës. Nisur nga numri i ulët i observimeve duhet që edhe

rezultatet nxjerra prej tyre të interpretohen me kujdesin e duhur. Gjithashtu, shpesh në përgjigjet e shitësve

bëhej një krahasim me tregun e gjësë së gjallë në Rrogozhinë (në fakt, është një grupim informal në një

territor ku kryhet tregtia e gjësë së gjallë). Ndaj, një pjesë e vlerësimi për kushtet aktuale në të cilat operon

tregu i gjësë së gjallë në Fier paraqesin një bias për lart, për efekt të krahasueshmërisë me tregun e

Rrogozhinës.

Të dhënat e mbledhura nëpërmjet vrojtimit do të agregohen dhe do të përpunohen në SPSS. Për të

sintetizuar informacionin do të përdoren vlerat mesatare, frekuencat dhe balanca neto. Balanca neto është

një instrument gjerësisht i përdorur me qëllim agregimin dhe kuantifikimin e informacionit me karakter cilësor

të vrojtimeve. Balancat neto rezulton si diferenca midis përgjigjeve pozitive dhe negative, të shprehura në

21

përqindje. Në varësi të alternativave të një pyetjeje, për pyetje me 3 alternativa; “pozitive” (“rritur”,

“përmirësuar”, “më shumë” etj.), “neutrale” (“pa ndryshuar”, “njësoj”, “mjaftueshëm”) dhe “negative” (“ulur”,

keqësuar”, “më pak”), balanca llogaritet si: B = P – N ku: B - balanca e pyetjes individuale; P - përqindja e

përgjigjeve pozitive; N - përqindja e përgjigjeve negative. Në rastin e pyetjeve me 5 alternativa, për shembull

“rritur shumë”, “rritur”, “pa ndryshim”, “ulur” dhe “ulur shumë”, balancat llogariten bazuar në mesataret e

peshuara. Përgjigjeve ekstreme (rritur shumë dhe ulur shumë) u jepet një peshë prej 1.0 dhe përgjigjeve më

pak ekstreme u jepet pesha 0.5. Duke shënuar me PP dhe NN alternativat “rritur shumë” dhe “ulur shumë”,

balanca llogaritet si më poshtë: B = (PP+0.5P) – (0.5N+NN) ku PP+P+E+N+NN=100. Në këtë mënyrë, vlerat

që ato marrin luhaten nga -100, kur të gjitha përgjigjet janë dhënë negative (ose ato më negativet në rastin

e pyetjeve me 5 alternativa), në +100, kur të gjitha përgjigjet janë dhënë pozitive (ose ato më pozitivet). Vlera

0% ose një vlerë pranë saj interpretohet si një situatë relativisht e pandryshuar apo neutrale. 3

2.3 Rezultate

2.3.1 Këndvështrimi i ofertës (shitësve)

Të dhënat e përftuara nga vrojtimi lejojnë krijimin e një profili mesatar të shitësve në tregun e gjësë së gjallë:

shitësit i përkasin gjinisë mashkullore, luhaten në intervalin moshor 30-50 vjeç, me nivel arsimor nga fillor

deri në të mesëm dhe janë në përgjithësi banor të bashkisë Fier. Krahas përdoruesve të tregut banues në

bashkinë Fier, rreth 33.3% e të intervistuarve rezulton të jenë banues të bashkive fqinje si Berat, Lushnje

dhe Ura Vajgurore.

Tabelë 1. Karakteristika demografike të shitësve.

Karakteristika Alternativat Frekuenca (nr) Frekuenca (%)

Gjinia Mashkull 27 100%

Femër 0 0.0%

Mosha

15 - 29 1 3.7%

30 - 40 11 40.7%

41 - 50 10 37.0%

51 - 60 5 18.5%

Arsimi

Fillor 18 66.7%

Mesëm 9 33.3%

Lartë 0 0.0%

Banimi

Fier (qytet) 6 22.2%

NjA 12 44.4%

Tjetër 9 33.3%

Burimi: Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit

3 Për më shumë shiko OECD, 2003: “Business Tendency Surveys: A Handbook”.

22

Sipas tipologjisë, në tregun aktual të gjësë së gjalla tregohen kryesisht dele/qengja, dhi/keca si dhe

lopë/viça/buall. Në kushtet aktuale, nuk rezulton të kryhet tregti e shpendëve (pula, rosa etj.), kuajve,

gomarëve, kafshëve dhe shpendëve të rrallë etj..

Grafik 5. Tipologjitë e gjësë së gjallë të tregtuar.

Lopë/Viç/Buall, …

Dele/Qengja, …

Dhi/Keca, 25%


Gjatë një vizite në tregun aktual, rreth 44% e të intervistuarve shprehen që mund të tregtojnë 1-3 krerë dhe

rreth 33% e tyre shprehen të tregtojnë rreth 4-6 krerë. Vetëm 22% e të intervistuarve arrin të tregtojë 7-10

krerë gjatë një vizite.

Grafik 6. Sasia e gjësë të gjallë të tregtuar.


Pjesëmarrësit në vrojtim (rreth 89% e tyre) deklarojnë se gjatë një viti tregtojnë më shumë se 20 krerë ndërsa

një pjesë e tyre (rreth 7%) deklarojnë se tregtojnë ndërmjet 15 – 20 krerë përgjatë vitit. Gjëja e gjallë e tregtuar

buron kryesisht nga mbarështimi me qëllim tregtimin dhe ekonomitë familjare dhe aktiviteti i tregtimit kryhet

për llogari të biznesit personal apo ekonomisë familjare. Nisur nga rezultatet e marra mbi numrin e krerëve

të tregtuar gjatë një viti dhe burimi i gjësë së gjallë të tregtuar, mund të themi se organizimi i tregtisë së gjësë

së gjallë në bashkinë Fier vlerësohet të jetë me përmasa të kufizuara në ato të një ekonomie familjare apo

biznesi të vogël. Kushtet aktuale në të cilat kryhet aktualisht tregtia e gjësë së gjallë mund të mos jenë më të

23

favorshmet e mundshme për të tërhequr krahas tregtarëve të lokalizuar në bashkinë Fier edhe tregtarë të

tjerë nga bashkitë fqinje.

Grafik 7. Burimi i gjësë së gjallë të tregtuar.

Ekonomi familjare;

48%

Mbarështim me qëllim tregtimin;

52%


Gjëja e gjallë e tregtuar buron thuajse në të njëjtin nivel, nga mbarështimi me qëllim tregtimin dhe ekonomitë

familjare dhe aktiviteti i tregtimit kryhet për llogari të biznesit personal apo ekonomisë familjare. Nisur nga

rezultatet e marra mbi numrin e krerëve të tregtuar gjatë një viti dhe burimi i gjësë së gjallë të tregtuar, mund

të themi se në kushtet aktuale, tregtimi i gjësë së gjallë ende nuk po shfrytëzohet në potencialin e tij.

Përdorimi i tregut të gjësë së gjallë në Fier paraqet frekuencë përdorimi të diferencuar. Rreth 33% e të

intervistuarve akseson tregun e gjësë së gjallë 2 herë në muaj ndërsa 26% e tyre përdor tregun e gjësë së

gjallë 4 herë në muaj. Ndër ta, rreth 82% e të intervistuarve janë frekuentues afatgjatë të tij me mbi 7 vite

frekuentim. Zakonisht, tregu nis të frekuentohet në orën 3.00 - 4.00 të mëngjesit dhe mbyll aktivitetin e tij

mes orës 6.00 – 8.00 të mëngjesit. Praktikisht, aktiviteti tregtues zhvillohet në mesatarisht 4 orë.

Grafik 8. Përdorimi i tregut të gjësë së gjallë nga shitësit.

Çdo ditë;

22%

1 herë në

muaj19%2 herë në

muaj;33%

4 herë në

muaj26%


24

Për rreth 74.1% të të intervistuarve, transporti i gjësë së gjallë për tu tregtuar në treg kryhet me mjete

personale dhe për rreth 18.5% me përdorimin e mjeteve të marra me qira. Transporti i gjësë së gjallë në

këmbë ndodh vetëm ne 7.4% të rasteve të konsideruara. Kostot e transportit të gjësë së gjallë janë të

rëndësishme dhe për rreth 59% të observimeve rezultojnë të jenë më të larta se 1,000 lekë, për rreth 15% të

të intervistuarve ato luhaten në një interval prej 701 – 1,000 lekë. Ndonëse zyrtarisht tregu aktual ka një tarifë

hyrje, të intervistuarit deklarojnë se nuk e paguajnë atë (nga vëzhgimi në terren rezulton që një pjesë e

tregtuesve nuk futen në treg por qëndrojnë në hapësirat përreth). Profili i blerësve të gjësë së gjallë kryesit

përfaqësohet nga tregtarë të vegjël (kasapë/markete) për 59.3% të të intervistuarve dhe individë (për konsum

personal) për rreth 40.7% të të intervistuarve.

Grafik 9. Kosto transporti dhe kategoritë e blerësve.

0 – 300 lekë

26%

701 - 1,000

lekë15%

>1,000 lekë

59%


Shitësit e intervistuar në tregun e gjësë së gjallë shprehën vlerësimet e tyre në lidhje me një sërë

karakteristikash të tregut të gjallë. Pyetja për këto karakteristika u bë dy herë: në rastin e parë për të vlerësuar

sa të rëndësishme vlerësohet të jenë karakteristikat e listuara dhe së dyti për të vlerësuar kushtet aktuale të

operimit të tregut në lidhje me të njëjtat karakteristika. Nga agregimi i të dhënave për këto dy pyetje mund të

evidentojmë hendekun ekzistues midis perceptimit që shitësit kanë mbi rëndësinë e karakteristikave dhe

kushtet aktuale në të cilat këto karakteristika ofrohen/ndodhen.

Metodologjia e përdorur për të sintetizuar informacionin është ajo e balancës neto, gjerësisht e përdorur për

të kuantifikuar dhe agreguar të dhëna cilësore nga vrojtimet. Sa më pozitive dhe pranë 100% balanca, aq

më pozitivisht vlerësohet rëndësia apo karakteristika dhe anasjelltas.

Të gjitha karakteristikat e renditura vlerësohen si shumë të rëndësishme për një treg të gjësë së gjallë. Ndër

këto karakteristika, vlera e balancës neto rezultoi 94% për disponueshmërinë e tualeteve, mbledhjen dhe

largimin e mbetjeve organike, rregullimi i infrastrukturës fizike në treg dhe sigurinë nga vjedhjet. Ndërkohë,

me një balancë neto 91% u vlerësua: aksesueshmëria e tregut, prania/afërsia e thertoreve të autorizuara

dhe prania e hapësirave për ankande për kafshë/shpendë të rrallë.

Në te kundërt, balanca neto për vlerësimin e gjendjes aktuale të karakteristikave propozuara paraqet

diferenca të ndjeshme krahasuar me rëndësinë e perceptuar të tyre. Ndër karakteristikat e renditura, prania

25

e shërbimeve veterinare vlerësohet pozitivisht, balanca neto shënoi nivelin 62% (rreth 27 pikë përqindje më

ulët nga niveli i vlerësuar i rëndësisë). Pozitivisht u vlerësua edhe rregullimi i infrastrukturës fizike në treg,

balanca neto rezultoi pozitive në nivelin 52%.

Grafik 10. Rëndësia dhe performanca e karakteristikave të zgjedhura.

0%

20%

40%

60%

80%

100%Kushtet higjienike në treg

Prania e shërbimeveveterinare

Përshtatshmëria eambienteve për mbajtjen e

kafshëve

Aksesi në treg(infrastruktura)

Hapësira për parkimin emjeteve

Disponueshmëria etualeteve

Mbledhja dhe largimi imbetjeve organike

Rregullimi i infrastrukturësfizike në treg

Perceptimi i përgjithshëm(reputacioni) mbi tregun e

gjësë së gjallë

Siguria (nga vjedhjet)

Prania e hapësirave përankande të kafshëve të

veçanta

Afërsia/prania me thertore(të autorizuar)

Disponueshmëria eshërbimeve (bar, restorant)

Tarifa e tregut

RëndësiaPerformanca


Në terma krahasimorë (diferenca midis vlerësimit për gjendjen aktuale dhe rëndësisë së karakteristikave),

qartësisht kushtet në të cilat tregu operon ndodhen në një nivel shumë larg atyre të perceptuar si të

rëndësishëm.

26

Grafik 11. Hendeku gjendje aktuale dhe rëndësia e vlerësuar e karakteristikave.


*Vlera negative tregon se karakteristika e vlerësuar performon më ulët nga sa vlerësohet rëndësia e saj.

Në alternativën e ndërtimit të një tregu rajonal të sistemuar me kushte bashkëkohore për tregtimin e gjësë

së gjallë, të intervistuarit shprehen që do të ishin të gatshëm të përshkonin një distancë prej mbi 10 km (rreth

72% e tyre). Rreth 28% e të intervistuarve do të preferonte në të kundërt një distancë më të ulët se 10 km.

Grafik 12. Distanca sipas kategorive për të shitur gjënë e gjallë.

-70% -60% -50% -40% -30% -20% -10% 0%

Kushtet higjienike në treg

Prania e shërbimeve veterinare

Përshtatshmëria e ambienteve për mbajtjen e kafshëve

Aksesi në treg (infrastruktura)

Hapësira për parkimin e mjeteve

Disponueshmëria e tualeteve

Mbledhja dhe largimi i mbetjeve organike

Rregullimi i infrastrukturës fizike në treg

Perceptimi i përgjithshëm (reputacioni) mbi tregun e…


Prania e hapësirave për ankande të kafshëve të veçanta

Afërsia/prania me thertore (të autorizuar)

Disponueshmëria e shërbimeve (bar, restorant)

Tarifa e tregut


Për të gjitha kategoritë e gjësë së gjallë të tregtuar, të intervistuarit do të ishin të disponueshme të paguanin

rreth 150 lekë, në rastin e një tregu në kushte dhe me shërbime me standarde bashkëkohore. Vlerësimi i ulët

për këtë pyetje mundet deri diku të jetë diktuar edhe nga shitja e gjësë së gjallë në tregje informale në

bashkitë fqinje.

27

2.3.2 Këndvështrimi i kërkesës (blerësve)

Në total u intervistuan 10 blerës në tregun e gjësë së gjallë. Ky numër është i ulët për të nxjerrë rezultate

statistikisht të rëndësishme, megjithatë eksplorimi i informacionit të marrë do të ndihmojë në analiza të

mëtejshme për tregun e gjësë së gjallë. Nga karakteristikat e përgjithshme mund të ndërtojmë një profil

mesatar të blerësve në tregun aktual të gjësë së gjallë në Fier: zakonisht blerësi është mashkull, ka një

moshë mesatare midis 30-50 vjeç dhe arsim që luhatet nga ai fillor në maksimumi të mesëm. Të intervistuarit

rezultojnë të vijnë nga njësitë administrative të Fierit dhe nga bashkitë fqinje (Ballsh, Berat, Lushnjë dhe

Vlorë). Të gjithë të intervistuarit janë përdorues të tregut të gjësë së gjallë Fier.

Tabelë 2. Karakteristika demografike të blerësve

Karakteristika Alternativat Frekuenca (nr) Frekuenca (%)

Gjinia Mashkull 10 100%

Femër 0 0%

Mosha

15 - 29 0 0%

30 - 40 3 30%

41 - 50 5 50%

51 - 60 2 20%

Arsimi

Fillor 5 50%

Mesëm 5 50%

Lartë 0 0%

Banimi

Fier (qytet) 0 0%

NjA 4 44%

Tjetër 5 56%


Përdoruesit e tregut të gjësë së gjallë shprehen se në përgjithësi ato blejnë lopë/viça/buall - rreth 39.0% e të

intervistuarve, dhi/keca rreth 33% e të intervistuarve dhe dele/qengja – rreth 28% e të intervistuarve. Në

kushtet aktuale, nuk rezulton të kryhet tregti e shpendëve (pula, rosa etj.), kuajve, gomarëve, kafshëve dhe

shpendëve të rrallë etj..

Grafik 13. Tipologjitë e gjësë së gjallë të blerë nga përdoruesit e tregut.

Lopë/Viç/Buall, 39%

Dele/Qengja, 28%

Dhi/Keca, 33%


28

Gjatë një vizite përdoruesit aktual, rreth 56%, shprehen që mund të blejnë mesatarisht 1-3 krerë gjatë një

vizite. Vetëm 22% e blerësve të intervistuar blen mesatarisht rreth 10-14 krerë gjatë një vizite.

Grafik 14. Sasia e gjësë të gjallë të blerë.

1-356%4-6

22%

10-1422%

Gjatë një vizite

1-5, 10%

15-20, 20%

>20, 70%

Gjatë një viti


Pjesëmarrësit në vrojtim (rreth 70% e tyre) deklarojnë se gjatë një viti blejnë më shumë se 20 krerë ndërsa

një pjesë e tyre (rreth 20%) deklarojnë se blejnë ndërmjet 15 – 20 krerë përgjatë vitit. Gjëja e gjallë blerë

rezulton të përdoret për qëllime biznesi: rreth 40% e të intervistuarve shprehen se krerët e blerë përdoren

për mbarështim me qëllim tregtimin dhe 40% e tyre për përpunim në industri zinxhir (industri përpunuese të

mishit). Alternativë e zgjedhur nga 20% e blerësve është blerja e gjësë së gjallë me qëllim rishitjen e saj në

tregje të tjera. Përdorimi për ekonomi familjare dhe për restorante nuk zbatohet nga blerësit e intervistuar.

Grafik 15. Përdorimi i gjësë së gjallë të blerë


40%Tregtim (rishitje në tregje të

tjera)20%

Përpunim (industri

përpunuese mishi)40%


Gjëja e gjallë e blerë, në rastin kur ajo shërben si input në kryerjen e aktiviteteve zinxhir (mbarështim, tregtim,

përpunim), ky aktivitet zakonisht kryhet në bashkitë fqinje (60% e përgjigjeve) dhe në NjA të bashkisë Fier

29

(20% e përgjigjeve). Në 80% të rasteve, ky aktivitet ekonomik zinxhir kryhet për llogari të bizneseve

personale/familjare ky i intervistuari është titullar i biznesit.

Grafik 16. Përdorimi i tregut të gjësë së gjallë nga blerësit

Qytetin e Fierit 10% Fshatrat e

zonës10%

Në NjA-të Fier20%

Në bashkitë fqinje 60%


Rreth 70% e të intervistuarve akseson tregun e gjësë së gjallë 2 herë në muaj ndërsa 20% e tyre përdor

tregun e gjësë së gjallë 4 herë në muaj. Zakonisht, rreth 80% e të intervistuarve janë frekuentues afatgjatë

të tij me mbi 7 vite frekuentim. Zakonisht, blerësit frekuentojnë tregun në orën 2.00 - 7.00 të mëngjesit dhe

largohen prej tij mes orës 5.00 – 9.00 të mëngjesit.

Grafik 17. Përdorimi i tregut të gjësë së gjallë nga blerësit.

Çdo ditë;

10%

2 herë në

muaj;70%

4 herë në

muaj20%


Për rreth 87.5% të të intervistuarve, transporti i gjësë së gjallë të blerë në treg kryhet me mjete personale

dhe për rreth 12.5% me përdorimin e mjeteve të marra me qira. Kostot e transportit të gjësë së gjallë janë të

rëndësishme dhe për rreth 50% të të intervistuarve rezultojnë të jenë më të larta se 1,000 lekë, për rreth 40%

të të intervistuarve ato luhaten në një interval prej 701 – 1,000 lekë. Ndonëse zyrtarisht tregu aktual nuk ka

një tarifë hyrje për blerësit, rreth 80% e të intervistuarve shprehen se paguajnë tarifë për hyrjen në treg. Rreth

50% e të intervistuarve blejnë nga tregtarë të vegjël dhe rreth 40% e tyre preferojnë të blejnë nga individë.

30

Grafik 18. Kosto transporti dhe tipologjia e shitësve

301 – 700 lekë, 10%

701 - 1,000 lekë, 40%

>1,000 lekë, 50%


Në mënyrë të ngjashme me shitësit, blerësit shprehën vlerësimet e tyre në lidhje me rëndësinë dhe

performancën e një sërë karakteristikash të tregut të gjësë së gjallë në Fier. Nga agregimi i të dhënave për

këto dy pyetje mund të evidentojmë hendekun ekzistues midis perceptimit që blerësit kanë mbi rëndësinë e

karakteristikave dhe kushtet aktuale në të cilat këto karakteristika ofrohen/ndodhen. Të dhënat u agreguan

dhe paraqiten nëpërmjet balancave neto. Sa më pozitive dhe pranë 100% balanca, aq më pozitivisht

vlerësohet rëndësia apo karakteristika dhe anasjelltas.

Grafik 19. Rëndësia dhe performanca e karakteristikave të zgjedhura sipas blerësve

0%

20%

40%

60%

80%

100%Kushtet higjienike në treg

Prania e shërbimeveveterinare

Përshtatshmëria eambienteve për mbajtjen e

kafshëve

Aksesi në treg(infrastruktura)

Hapësira për parkimin emjeteve

Disponueshmëria etualeteve

Mbledhja dhe largimi imbetjeve organike

Rregullimi i infrastrukturësfizike në treg

Perceptimi i përgjithshëm(reputacioni) mbi tregun e

gjësë së gjallë


Prania e hapësirave përankande të kafshëve të

veçanta

Afërsia/prania me thertore(të autorizuar)

Disponueshmëria eshërbimeve (bar, restorant)

Tarifa e tregut

Rëndësia

Performanca


31

Blerësit e intervistuar kanë vlerësuar pozitivisht rëndësishëm e të gjitha karakteristikave të paraqitura.

Balanca neto për kushtet higjienike në treg shënoi vlerën më të lartë, rreth 75%, duke sinjalizuar për një

rëndësi të lartë të kësaj karakteristike në këndvështrimin e blerësve. Vlera e balancës neto rezultoi 65% për

praninë e shërbimeve veterinare, aksesin në treg (infrastruktura) dhe hapësirën për parkimin e mjeteve.

Ndërkohë, me një balancë neto 55% u vlerësua: përshtatshmëria e ambienteve për mbajtjen e kafshëve dhe

rregullimi i infrastrukturës fizike në treg. Krahas vlerësimit të rëndësisë së karakteristikave, blerësit gjithashtu

vlerësuan edhe gjendjen aktuale në të cilën ato aktualisht ndodhen/ofrohen (në një shkallë nga “shumë mirë”,

“mirë”, “neutral”, “keq” dhe “shumë keq”). Në përgjithësi tregu vlerësohet të operojë dhe ofrojë kushte

relativisht të mira, balancat neto janë pozitive për të gjitha karakteristikat.

Grafik 20. Hendeku gjendje aktuale dhe rëndësia e vlerësuar e karakteristikave sipas blerësve

-40% -35% -30% -25% -20% -15% -10% -5% 0%



Përshtatshmëria e ambienteve për mbajtjen e…






Perceptimi i përgjithshëm (reputacioni) mbi…


Prania e hapësirave për ankande të kafshëve…



Tarifa e tregut


*Vlera negative tregon se karakteristika e vlerësuar performon më ulët nga sa vlerësohet rëndësia e saj.

Në terma krahasimorë (diferenca midis vlerësimit për gjendjen aktuale dhe rëndësisë së karakteristikave),

qartësisht kushtet në të cilat tregu operon ndodhen në një nivel larg asaj që perceptohet si i rëndësishëm

prej blerësve. Në fakt, ky hendek është i gjerë për karakteristika të tilla si aksesueshmëria infrastrukturore e

tregut, kushtet higjienike në treg, rregullimi i infrastrukturës fizike në treg. Ndërkohë hendeku mes çka ofrohet

dhe çka perceptohet si me rëndësi në këndvështrimin e blerësit rezulton të jetë më i ulët në rastin e tarifës

së tregut, disponueshmërinë e shërbimeve (bar, restorant) dhe perceptimi i përgjithshëm (reputacioni) i

tregut.

Në alternativën e ndërtimit të një tregu rajonal të sistemuar me kushte bashkëkohore për tregtimin e gjësë

së gjallë, blerësit shprehen të disponueshmëm të përshkojnë një distancë nga 5-10 km, rreth 30% e tyre.

Rreth 40% e të intervistuarve do të ishte e gatshme të përshkonte një distancë nga 10-14.9 km.

32

Grafik 21. Distanca sipas kategorive për të blerë gjënë e gjallë.


Shënim: Duke qenë që të gjithë të intervistuarit ishin përdorues të rregullt të tregut të gjësë së gjallë, rubrika

B në pyetësorin e blerësve nuk ka të dhëna për analizë.

33

2.3 Potenciali i tregut të gjësë së gjallë

Analiza e strukturës së blegtorisë për njësi gjedhi4 lejon evidentimin e peshës së secilit prej 12 qarqeve ndaj

totalit kombëtar. Në Shqipëri, struktura e blegtorisë për njësi gjedhi sugjeron se dominohet gjerësisht nga

gjedhët me rreth 47.6% ndaj totalit ndjekur nga bagëtitë e imëta me rreth 29.9% ndaj totalit. Kategoritë e tjera

zënë një peshë relativisht të ulët krahasuar me kategorinë e gjedhëve dhe të imtave.

Tabelë 3. Struktura e blegtorisë në njësi gjedhi (viti 2016, /000 njësi gjedhi)

Gjithsej Gjedhë Të imta Derra Shpendë Njethundrakë

Berat 64 23.0 26.0 1.3 6.6 7.1

Dibër 70 40.0 19.0 1.0 3.2 6.8

Durrës 48 27.0 6.0 2.0 10.6 1.6

Elbasan 111 57.0 32.0 1.8 9.3 11.0

Fier 133 63.0 31.0 6.9 24.9 7.9

Gjirokastër 72 21.0 43.0 0.4 1.7 5.8

Korçë 102 40.0 35.0 2.8 9.5 13.9

Kukës 54 38.0 11.0 0.5 1.2 3.3

Lezhë 65 30.0 10.0 21.0 2.6 1.1

Shkodër 84 45.0 14.0 16.1 5.5 3.7

Tiranë 69 44.0 13.0 1.0 6.8 4.6

Vlorë 81 24.0 46.0 1.7 3.7 5.1

Gjithsej 953 454.0 285.0 56.5 86.0 72.0

Burimi: Vjetari Statistikor Rajonal 2017, INSTAT.

Qarku Fier zë peshën më të lartë krahasuar me qarqet e tjera, me rreth 14.0% ndaj totalit të strukturës së

blegtorisë në njësi gjedhi. Në qarkun e Fierit, gjedhët përfaqësojnë rreth 47.4% të totalit ndjekur nga të imëtat

me rreth 31.0%. Fieri rezulton të jetë dhe mbarështuesi më i rëndësishëm i shpendëve në vend me rreth

29.0% ndaj totalit të tyre për vitin 2016.

Nëse do të konsideronim edhe qarkun e Vlorës dhe të Beratit, së bashku këto tre qarqe zënë rreth 30% ndaj

totalit të strukturës së blegtorisë në njësi gjedhi. Në këto terma, ndërtimi i një tregu të gjësë së gjallë në

bashkinë Fier mund të jetë një pikë gravitacionale e mirë për të tre qarqet dhe mund të nxisë rritjen në këtë

sektor të ekonomisë lokale dhe kombëtare njëkohësisht.

4 Termi “njësi gjedhi” – “livestock unit” përfaqëson një njësi referencë për të agreguar llojet e ndryshme të gjësë së gjallë pavarësisht moshës së tyre duke përdorur koeficientë specifikë të përcaktuar bazuar në nevojat ushqimore të tyre. Burimi: http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Glossary:Livestock_unit_(LSU)

http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Glossary:Livestock_unit_(LSU)

34

3. Propozim tregu i gjësë së gjallë

3.1 Projekti

Pozicionimi i tregut është përgjatë rrugës kryesore dhe larg 1.8 km autostradës Tiranë-Fierit (nga Dalja e

Mbrostarit) çka ofron një mundësi të mirë për të aksesuar zonën në mënyrë të shpejtë dhe pa kaluar në

trafik të rënduar urban.

Figurë 1. Paraqitje tregu i gjësë së gjallë Fier


Tregu i propozuar ka formën e një rrethi. Qendra e tij është e hapur, dhe në të vendoset një hapësirë për

ekspozimin e kafshëve të rralla gjata ankandeve si dhe një element identifikues monumental. Ky element

është interesant dhe tërheqës pasi e kthen tregun në një pikë referimi dhe lehtësisht të identifikueshëm edhe

nga distanca. Koncepti i propozuar, synon që të ofrojë një mënyrë të re trajtimi të tregjeve të kësaj tipologjie

në vendin tonë.

Nga ana funksionale tregu është i ndarë në tre zona:

Zona e parë konsiston në hyrjen e tregut shoqërohet me tre ndarje: (i) ndarja e parë është hyrja e

makinave transportuese te kafshëve (30 vende parkimi); (ii) pjesa e dytë është hyrja për këmbësorët

që është në formë shëtitore edhe të drejton tek qendra e tregut; (iii) hyrja e tretë është për makinat

e vogla. Rrugët, parkingu janë trajtuar me shtresa asfaltike, ndërsa rruga e këmbësoreve është

trajtuar me shtresë b/a me një zagarë hekuri.

Zona e dytë që përfaqësohet nga tregu i cili është konceptuar në formën e rrethit edhe kjo formë e

bën më të lehtë shpërndarjen e funksioneve në të. Kemi dy hyrje kryesore, njëra për këmbësorët që

shoqërohet nga shëtitorja që të dërgon në mesin e rrethit; edhe tjetra është hyrja për makinat

35

transportuese. Më pas, radhazi, janë të shpërndara sektorët e ndryshëm për kafshët, sipas drejtimit

të akrepave të orës, duke filluar nga hyrja e makinave, shpërndarja është në këtë mënyrë:

a) Zyra për veterinerin dhe një ose dy punonjës. Zyra është e pajisur me një dritare të madhe

e cila mund të hapet në mënyrë që të vendoset pajisja për vëzhgimin dhe identifikim e

kafshëve që hyjnë;

b) Zona e gjedhëve me kapacitet 50 -70 krerë ku shpërndarja e tyre bëhet nëpërmjet kafazeve

me strukturë metalike.

c) Zona e derrave me kapacitet rreth 80 krerë dhe Shpërndarja e tyre behet me kafaz më të

mëdhenj, rreth 12 cope, ku secila mund të mbajë nga 5 – 6 derra.

d) Zona e njëthundrakëve me kapacitet rreth 10 krerë, zonë kjo disi më e vogël për shkak të

madhësisë së tyre.

e) Zona e shpendëve me kapacitet rreth 200 krerë. Ky sektor është i organizuar me kafaz në

forma kutish të cilat mund të qëndrojnë edhe në vitrina ne formë rreshtash, mund të kemi

nga 3-4 rreshta për çdo kolonë.

f) Zona e të imtave me kapacitet rreth 100 krerë. Shpërndarja e kafshëve të imta bëhet

nëpërmjet strukturave metalike që janë çmontueshme. Janë 16 seksione dhe secila nga

seksionet mban nga 10-13 kafshë të imta, në varësi të peshës së tyre.

Çdo seksion është i ndarë me derë, e cila bën kalimin e këmbësorëve nga njëri seksion tek tjetri ose kalimi i

tyre mund të bëhet edhe nga qendra e tregut. I gjithë perimetri i tregut është i pajisur me strehë betoni ndërsa

shtresa veshëse është shtresë betoni me zagarë metalike dhe e ashpërsuar për të mos lejuar rrëshqitjen e

kafshëve. Çdo seksion do të pajisje për pirjen e ujit të kafshëve, shpëlarjen e terrenit, pajisje për dezinfektimin

dhe sistem kundra zjarrit.

Zona e tretë përfaqësohet nga qendra e tregut është edhe zona ku ndodhin eventet. Ajo ka një mur

të lartë që shkon 5 metë i gjatë dhe është shenjë identifikuese në terren. Përreth murit do të

organizohen ankande për kafshë të ndryshme. Edhe ky perimetër do të jetë i shtruar me shtresë

betoni. Gjithashtu në anë do të ketë edhe rampa metalike për shkarkimin e kafshëve si dhe një

peshore metalikë e cila është ne nevojë të shërbimit veterinar.

36

4. Konsiderata mjedisore për tregun e gjësë së gjallë

Dokumenti i Vlerësimit Strategjik Mjedisor (VSM), i hartuar si rezultat i hartimit të Planit të Përgjithshëm

Vendor për Bashkinë Fier, ka vlerësuar secilin prej projekteve në mënyrë që të shmangen apo minimizohen

pasojat në mjedis. Dokumenti i VSM-së ka si qëllim që të sigurojë mbrojtje mjedisore dhe zhvillim të

qëndrueshëm për çdo lloj veprimtarie me pasoja të mundshme negative në mjedis. Secili prej projekteve

është vlerësuar në bazë të 9 objektivave mjedisorë, në mënyrë që të reflektohet mbrojtja e të gjithë

elementëve siç janë: ajër, ujë, tokë, biodiversitet, pyje, peizazh, klimë, kulturë, shëndet dhe socio-ekonomi.

Gjatë hartimit dhe zbatimit të projektit për ndërtimin e Tregut të Gjësë së Gjallë në Njësinë Administrative

Mbrostar do të duhet të zbatohet mbrojtje maksimale e të gjithë objektivave mjedisor, në mënyrë që ndikimet

negative në mjedis të minimizohen nëse nuk është e mundur të shmangen.

4.1 Vlerësimi i ndikimit në mjedis i projektit në VSM

Me ndërtimin e tregut të gjësë së gjallë do të ri-konceptohet dhe zona përreth duke ndërtuar godinat e stafit,

hapësirën e parkimit dhe rrugët kaluese. Ndërtimi i tregut të gjësë së gjallë do të ketë një ndikim pozitiv në

zhvillimin e ekonomisë lokale. Në dokumentin e Vlerësimit Strategjik Mjedisor të PPV-së së Bashkisë Fier

projekti për ndërtimin e tregut është vlerësuar me ndikime të papërfillshme në të gjithë objektivat mjedisorë,

ndërkohë që do të ketë ndikim pozitiv në cilësinë e jetës. Në tabelën e mëposhtme është ri-sjellë vlerësimi i

projektit sipas VSM-së.

Tabelë 4. Vlerësimi i ndikimit në mjedis i projektit, sipas VSM-së

Objektivat Mjedisore OM1 OM2 OM3 OM4 OM5 OM6 OM7 OM8

Objektivat e Programet e Planit Ajri Uji Toka Biodiversiteti Pyjet Peizazhi Klima Kultura ShëndetSocial-

ekonomik

Pr4: Ndërtimi i tregjeve ushqimore në funksion të zhvillimit të

sektorit të bujqësisë (në Levan dhe Mbrostar) 7,3 8 6,7 6,25 7,8 7,25 7,65 8 8,6 9,2

Bashkia FIER: Ndikimi

OM9

O1: Konkurrueshmëri përmes diversifikimit ekonomik

Burimi: Co-PLAN/PLGP & Bashkia Fier, 2017

Gjatë hartimit të PPV-së projekti është emërtuar si “Ndërtimi i tregjeve ushqimore në funksion të zhvillimit të

sektorit të bujqësisë (në Levan dhe Mbrostar)”, fokusi kryesor, i të cilit është mbështetja, marketimi,

promovimi dhe aftësimi i bizneseve lokale. Sipas vlerësimit të bërë, përputhshmëria e objektivave mjedisore

me objektivat e planit rezulton siç është paraqitur më poshtë:

Tabelë 5. Përputhshmëria e objektivave mjedisore me objektivat e planit, sipas VSM-së Bashkia FIER: Përputhshmëria

Objektivat Mjedisore

OM

1

OM

2

OM

3

OM

4

OM

5

OM

6

OM

7

OM

8

OM

9

Vlerësimi mesatar

Objektivat e Programet e Planit

Ajri

Uji

Tok

a

Bio

dive

rsite

ti

Pyj

et

Pei

zazh

i

Klim

a

Kul

tura

Cilë

sia

e je

tës

37

O1: Konkurrueshmëri përmes diversifikimit ekonomik

1,60 1,60 1.6 1.60 1.60 1.80 1.80 2.80 3,00 1.93

Pr4: Ndërtimi i tregjeve ushqimore në funksion të zhvillimit të sektorit të bujqësisë (në Levan dhe Mbrostar)

2 2 2 2 2 2 2 2 3 2,11

Burimi: Co-PLAN/PLGP & Bashkia Fier, 2017

Nga tabela e mësipërme, zbatimi i këtij projekti ka përputhshmëri të pjesshme me objektiva mjedisore në

ajër, ujë, tokë, biodiversitet, pyje, peizazh, klima dhe kulturë. Ndërsa, përputhshmëria është e lartë me

objektivin e socio-ekonomisë. Gjatë analizës është vënë re se ka mospërputhje midis asaj që është hartuar

në PPV e VSM dhe projektit të PDV-së, ndaj vlerësimi më i saktë i ndikimeve do mbetet subjekt analizave

më të detajuara në momentin që do të hartohet dokumenti i vlerësimit të ndikimit në mjedis (VNM).

4.2. Analiza dhe ndikimi mjedisor i ndërtimit të tregut të gjësë së gjallë

Prodhimi blegtoral është ekonomikisht i rëndësishëm për të gjitha vendet, dhe në vendet në zhvillim kjo mund

të sigurojë burimin kryesor të të ardhurave. Sëmundjet e kafshëve mund të rezultojnë me humbje deri në

20% të prodhimit dhe prandaj është e domosdoshme që këto të kontrollohen. Gjithashtu, tregtimi i kafshëve

të shëndetshme në kushte higjeno-sanitare të përshtatshme do të siguronte tregtim të sigurt të gjësë së gjallë

dhe një konsumator të kënaqur nga produktet e blera.

Ndërtimi i tregut të gjësë të gjallë, i propozuar në zonën e Mbrostarit, do të ndryshojë në mënyrë cilësore

karakteristikat kryesore mjedisore dhe socio-ekonomike të zonës. Gjatë gjithë kohës, ndikimet e mundshme

pozitive dhe negative të mjedisit pritet të lindin që nga zbatimin i projektit, operimi dhe deri në fazën

përmbyllëse të funksionimit të tregut.

Punonjësit, banorët e zonës dhe komunitetet që ndodhen në drejtim të rrymës ose poshtë erës së tregut të

gjësë së gjallë, mund të gjejnë veten me shumë probleme në duart e tyre. Sfidat më të mëdha mjedisore dhe

shëndetësore janë aroma, ndotja e ajrit, ndotja e ujërave sipërfaqesore e nëntokësore dhe gjenerimi i

mbetjeve organike. Një analizim më i detajuar i këtyre çështjeve do të përshkruhet më poshtë.

4.3 Ndikimi në tokë

Bashkia e Fierit ka një sipërfaqe prej 620km2, ku shpërndarje më të madhe ka sipërfaqja e tokës bujqësore

(70.18 % ose 435.82 km2)2. Situata është paraqitur e njëjtë dhe në njësinë administrative Mbrostar, ku 33.382

km2 është tokë bujqësore (këtu përfshihen tokat e kultivuara dhe jo të kultivuara) dhe 1.32 km2 është tokë

natyrore (pyje, kullota).

38

Njësia administrative Mbrostar përshkohet nga lumi i Semanit dhe kjo NjA është e pasur me ujëra

nëntokësore e burime ujore sipërfaqësore. Sipërfaqja totale ujore zë 7.78km2. Projekti i tregut të gjësë së

gjallë është parashikuar të ndërtohet në pjesën e sipërfaqes bujqësore.

Hartë 2. Sistemet territoriale në njësinë administrative Mbrostar

Burimi: Vlerësimi Strategjik Mjedisor i Planit të Përgjithshëm Vendor të Bashkisë Fier, 2016

Sa i përket qëndrueshmërisë gjeomorfologjike të zonës, Bashkia e Fierit bie në dy zonime të tilla si; toka të

lidhura dhe molaset. Në rastin e Njësisë Administrative Mbrostar, dhe specifikisht të zonës së projektit, tregu

i gjësë së gjallë do të ndërtohet në pjesën e tokave të lidhura.

Gjatë fazës së ndërtimit, ndikimi do të jetë i konsiderueshëm në tokë sepse si pasojë e ndërtimit do të duhet

të bëhet konvertimi i tokës bujqësore në tokë truall, duke e ndryshuar kështu tërësisht funksionin e saj.

Gjithashtu, gjatë kësaj faze, zhveshja e tokës nga bimësia ekzistuese dhe betonizimi i saj, do ta kthej tokën

dhe zonën përreth në një zonë të ndjeshme ndaj erozionit.

Nëse do ti referohemi fazës së përdorimit të tregut, atëherë ndikimi në tokë do të jetë i lartë, sa i përket

ndotjes nga jashtëqitja e bagëtive, që do të sillen për tregtim. Gjithashtu, gjatë kësaj kohe do të parashikohet

të ketë ndotje të tokës si pasojë e shkarkimeve të ndryshme që mund të ndodhin nga makinat që do të vijnë

në treg për të sjell kafshët që do të tregtohen. Presioni mbi këtë sipërfaqe do të shtohet, sepse duke e

betonizuar sipërfaqen e parkingut dhe/ose administratës, do të ulet infiltrimi i ujit në tokë, duke shkaktuar

përmbytje të shesheve.

Në rastet e tilla, rekomandohet që përmes sipërfaqeve të mëdha të betonizimit të ndërtohen kanale të gjerë

dhe të cekët të mbjellë dendur me shumëllojshmëri pemësh, shkurreve dhe barishtesh duke bërë të mundur

kështu infiltrimin, zvogëlimin e vëllimit të ujit dhe filtrimin e ndotësve.

39

Figurë 2. Shembull i krijimit të sipërfaqeve të mbjella në hapësirën e parkingut dhe administratës

Burimi: Light Imprint Handbook by DPZ Charlott

Zona ku do të ndërtohet tregu ka potencial të lartë për instalimin e paneleve diellore, sepse zona ka një

rrezatim të lartë diellor, ndaj vlerësohet me potencial të lartë të përdorimit të energjisë diellore. Tregu do të

ketë nevojë për energji elektrike, e cila përdoret për funksione të ndryshme, si: ndriçim dhe ujë të ngrohtë.

Të gjendur në këtë situatë, rekomandohet që projektuesit të marrin në parasysh mundësinë për përdorimin

e paneleve diellore për prodhimin e energjisë. Instalimi i tyre rekomandohet që të mos bëhet në sipërfaqet e

tokës, por mbi strukturat e godinave, duke shmangur kështu zënien e hapësirave të tokës.

4.4 Ndikimi në burimet ujore

4.4.1 Burimet ujore sipërfaqësore

Bashkia e Fierit është e pasur me burime ujore sipërfaqësore, duke u përfaqësuar shumë mirë me lumin e

Semanit, i cili kalon përshkon të gjithë bashkinë dhe në qytetin e Fierit bashkohet me lumin Gjanicë.

Ndërkohë, në pjesën jugore të bashkisë, si kufi bashkiak shërben lumi i Vjosës.

Në Njësinë Administrative Mbrostar, në pjesën jugore të kufirit të njësisë kalon lumi i Semanit. Njësia ka

karakteristikë një sërë kanalesh vaditës-kulluese duke qenë se aktiviteti kryesor ekonomike i Mbrostarit është

bujqësia. Burimet ujore sipërfaqësore në këtë njësi janë mjaft të rëndësishme për vetë rëndësinë që kanë

ato në bujqësi, për kultivimin dhe rritjen e produkteve bujqësore.

40

Hartë 3. Sistemi ujor sipërfaqësor i Njësisë Administrative Mbrostar

Burimi: PPV Fier, 2016

Siç shohim dhe nga harta, lumi i Semanit krijon shumë meandrime në njësinë e Mbrostarit, duke krijuar

kështu mundësinë që të furnizojë me ujë (për funksione të ndryshme) të gjithë banorët që shtrihen përgjatë

zones ku kalon lumi. Tregu i gjësë së gjallë ka një distancë që varion nga 1.5 km3 me pjesën jugore dhe 1.35

km4 me pjesën lindore të lumit Seman. Duke qenë e vendosur në një largësi të tillë nga lumi, ndërtimi dhe

funksionimi i tregut të gjësë së gjallë nuk do të ketë ndikim në cilësinë e ujit të Semanit.

Ndërkohë ndërtimi i tregut ndodhet pranë tokave bujqësore, të cilat kanë sistemin e tyre të ujitjes dhe vaditjes.

Megjithëse, në gjendje jo të mirë për shkak të vjetërsisë së tyre por dhe si pasojë e mungesës së

mirëmbajtjes, duhet të tregohet një kujdes i veçantë gjatë ndërtimit dhe funksionimi të tregut në mënyrë që

të mos ketë përkeqësim të situatës. Duhet të ndalohet në mënyrë kategorike që të ketë shkarkime të ujërave

të ndotura dhe të mbetjeve në këto kanale, si një praktikë e ndjekur ndër vite në të gjithë Shqipërinë.

Gjatë fazës së ndërtimit, punimet e ndryshme që do të kryhen dhe përdorimi i makinerive në zonë, mund të

shkaktojnë dëmtim të kanaleve. Gjithashtu, sasitë e mëdha të tokës që do duhet të gërmohen rrezikojnë qe

të mbushin trupin e kanaleve vaditëse-ujitëse. Një domosdoshmëri gjatë funksionimit të tregut është

sistemimi i ujërave të ndotura, që do dalin prej tij (gjatë larjes apo pastrimit të kafshëve), duke shmangur në

mënyrë kategorike shkarkimin tyre pa u trajtuar, në kanalet vaditëse apo në lumin e Semanit.

Në projektin për ndërtimin e tregut të gjësë së gjallë është parashikuar që largimi i ujërave të ndotura do të

bëhet nëpërmjet gropës septike. Duke qenë se gropa septike do të vendoset pranë tregut, në një largësi të

vogël do të duhet të merren masa qe ajo të ndërtohet sipas kushteve teknike dhe higjeno-sanitare. Kjo do të

shmangte ndotjen e tokës, por dhe të burimeve ujore e kanaleve vaditëse e kulluese5.

41

Figurë 3. Gropë septike sipas kushteve teknike dhe higjeno-sanitare

Burimi: Frenc Property Search, 2018

Gropa septike duhet të jetë e ndërtuar në mënyrë të tillë, që muret e saj të mos jenë të përshkueshme nga

ujërat e ndotura. Kështu shmanget rreziku për të dëmtuar mjedisin por dhe shëndetin e njerëzve që do të

punojnë dhe tregtojnë aty. Në kohën kur tregu do të funksionojnë, parashikohet që do të ketë prodhim të

ujërave të ndotura si nga zyrat administrative ashtu edhe nga vetë tregu. Jashtëqitjet e kafshëve në treg janë

mbetje të cilat duhet të mirë-menaxhohen sepse shkaktojnë ndotje të ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore,

njëkohësisht dhe të tokës. Menaxhimi i kujdesshëm dhe largimi i kësaj sasie mbetjesh është vendimtare për

ruajtjen e shëndetit të njeriut dhe të mjedisit, e sidomos burimeve ujore.

Jashtëqitja e kafshëve e pa-trajtuar mund të përmbajë deri në 100 milionë baktere fekal koliform për gram,

si dhe amoniak, fosfor, lëndë të tjera ushqyese dhe mikrobe që mund të kontaminojnë tokën dhe ujin në

përqendrime të larta6. Bakteret E. Coli janë gjetur në plehun e një të katërtës së kafshëve e të gjedheve në

tregjet e mëdha. Fatkeqësisht, rastet e ndryshme tregojnë se problemet e ndotjes nga plehu organik i formuar

nga jashtëqitja e kafshëve, janë të mëdha dhe shumë të përhapura7. Ndaj rekomandohet që të mirë

menaxhohen mbetjet organike të gjeneruara në treg për të shmangur ndotjen e ujërave sipërfaqësore me

mikroorganizma dhe lëndë ushqyese.

Nëse do duhet të përdoret plehu organik i përfituar nga jashtëqitja e kafshëve, duhet të parashikohet që para

se plehu të përdoret duhet të trajtohet në procesin e djegies anaerobike. Trajtimi i mbetjeve organike në

proces anaeorob përveç se shkatërron mikroorganizmat, ul dhe prodhimin e gazit metan nga 20 deri në 80

%8.

4.4.2 Burimet ujore nëntokësore

Burimet ujore nëntokësore të Bashkisë së Fierit janë të shumta, por ndër më të rëndësishmet janë akuiferët

ndërkokrrizorë dhe me çarje-karst, të cilat janë dhe burimi kryesor i furnizimit me ujë për njerëzit, aktivitetin

industrial dhe për bujqësinë9.

42

Në njësinë administrative Mbrostar shtrirje kanë akuiferët me porozitet ndërkokrrizor m ujëpërcjellshmëri

mesatare të ulët. Ky akuifer ka mjaft rëndësi për zonën sepse furnizon me ujë të pijshëm të gjithë banorët e

zonës dhe funksionon si një burim uji për bujqësinë që zhvillohet aty dhe industrinë e nxjerrjes dhe përpunimit

të naftës.

Hartë 4. Sipërfaqet e akuiferëve në NjA Mbrostar

Burimi: Co-PLAN dhe PPV Fier, 2016

Gjithashtu, në Mbrostar gjejnë shtrirje dhe sipërfaqe jo-akuifer, të cilat nuk shërbejë për nxjerrjen e ujërave

nëntokësore për vetë faktin se këto ujëra kanë cilësi të ulët. Zona ku është parashikuar të ndërtohet tregu i

gjësë së gjallë është vendosur mbi depozitime të tilla si; detare, luganore, dhe kënetore me përbërje rëre,

argjile, trofte dhe mbetjesh organike. Depozitime të tilla nuk kanë rëndësi dhe nuk rekomandohen për pirje.

Në rast të hapjes së një pus-shpimi në këtë zonë, duhet patur parasysh që paraprakisht duhet të testohen

ujërat e nxjerra nga ky akuifer dhe me pas të përcaktohet përdorimi i tij. Ndaj rekomandohet që, uji për

përdorim pirje dhe funksione të tjera të sillet në treg nëpërmjet sistemit të ujësjellësit nga zona më e afërt,

specifikisht nga Kallmi.

4.5 Ndikimi në ajër

Bashkia e Fierit është një ndër bashkitë përfaqësuese, në të cilën paraqitet qartë ndotja e lartë në ajër në

zonat idustriale (në zonat e nxjerrjes dhe përpunimit të naftës) dhe e kundërta ndodh në zonat rural ku cilësia

e ajrit paraqitet më e mirë.

Sa i takon zonës së projektit, cilësia e ajrit paraqitet e mirë duke qenë se ndodhet në një zonë rurale të

Bashkisë Fier, të NjA Mbrostar. Zona e projektit është përcaktuar të jetë në afërsi të autostradës

(largësia=1.87 km10), ndaj dhe duhet marr në konsideratë fakti se lëvizja e vazhdueshme e automjeteve të

ndryshme në të, ka ndikim të mundshëm në cilësinë e ajrit të zonës së projektit.

43

Figurë 4. Largësia e projektit nga autostrada

Burimi: Google Earth, 2018

Ndikimet e mundshme në cilësinë e ajrit, gjatë fazës së zbatimit do të jenë për shkak të emetimit të pluhurave

në zonë, të shkaktuara nga makinat dhe kamionët e shkarkimit. Këto do të shkaktojnë një ndikim potencial

të cilësisë së ajrit duke emetuar ndotës në atmosferë, përmes shkarkimit të gazeve dhe pluhurave si rrjedhojë

e djegies së lëndëve djegëse të automjeteve por edhe si rrjedhojë e rrugëve të dëmtuara gjatë kohës që

projekti do zbatohet. Gjithashtu, emetimi i pluhurit është i mundshëm të ndodhë edhe gjatë pastrimit të zonës

dhe ndërhyrjeve në tokë, gjatë zbatimit të projektit.

Projekti i tregut të gjësë së gjallë është projektuar në mënyrë të tillë që do të ketë dhe një sistem dezinfektimi,

i cili do të instalohet në hapësirën e përcaktuar në projekt dhe do të krijojë mundësinë që sipërfaqja ku kanë

qëndruar kafshët të pastrohet në mënyrë që të ulet ose eliminohet mundësia e përhapjes së papastërtive.

Të gjitha sipërfaqet duhet të lahen me një detergjent. Larja duhet të fillojë në pjesën e sipërme të ndërtesës

dhe të përfundojë në pjesën me nivel më të poshtëm, duke siguruar që uji i pisët të mos shkojë në zonat e

pastruara më parë. Sipërfaqet atëherë duhet të lejohen të thahen.

Dezinfektimi ajror zvogëlon numrin e baktereve dhe viruseve në ajër, vendos pluhurin, zvogëlon aromat si

pasojë e absorbimit të amoniakut dhe ka ndikim në krijimin e një mikroklime të freskët gjatë periudhës së

verës. Kjo metodë është përdorur me sukses në Japoni si pjesë e një sistemi për kontrollin e pneumonisë

enzootike dhe rinitit arthritic. Madhësia e grimcave të spërkatjes së dezinfektuesin është e rëndësishme.

Spërkatjet me madhësi 100 μm janë efektive në trupin e kafshëve sepse krijojnë efektin e freskisë, ndërsa

grimcat me madhësi 30 μm janë më efektive kundër mikroorganizmave që qëndrojnë në ajër. Një

dezinfektues mund të përdoret deri në një herë në javë por duhet të tregohet kujdesi në zgjedhjen e

disinfektantit sepse duhet të ketë toksicitet të ulët, ndërsa disinfektantët fenolikë, në veçanti, duhet të

shmangen. Kujdes i veçantë duhet të tregohet për të pastruar dhe dezinfektuar objektet e përdorura për

ushqim, ujë ose qumësht, si dhe çdo pajisje tjetër që përdoret për kafshë e sëmura.

44

Gjatë kohës së ndërtimit dhe funksionimit të godinave të tregut të gjësë së gjallë do të duhet të merret në

konsideratë ndikimi në ajër i trafikut të krijuar për shkak të shërbimit që duhet të ofrojnë dhe të marrin njerëzit

në treg. Kur tregu të funksionojë do të vihet re prania e aromave të ndryshme. Era e plehut organik, ose

mbetjet e kafshëve, që kontribuon në ndikimin mjedisor të tregut të gjësë së gjallë. Siç tregohet më poshtë

(seksioni i ndryshimeve klimatike), plehu është një burim i madh i GHG veçanërisht i metani dhe oksidi i

azotuar (N2O). Literatura të ndryshme sugjerojnë mënyra të ndryshme për të menaxhuar gazin e çliruar nga

këto mbeturina, sikurse në seksionin e ujërave sipërfaqësor u trajtua djegia anaerobike e mbetjeve.

Përdorimi i biogazit ose digestorit të metanit në tregje të tilla, jo vetëm që shërben si burim i energjisë për

fermën, duke ulur kështu sasinë e lëndëve djegëse fosile, por gjithashtu lejon një reduktim të metanit (CH4)

dhe oksidit të azotit (N2O) dhe një rënie në përdorimi i plehrave organike11. Gjithashtu, mbetjet organike

mund të ruhen në një mjedis të mbyllur, të mbuluar, duke parandaluar që shumica e aromës të çlirohet në

ajër. Në rastet kur mbetjet organike përdoren në formën e plehut, ata mund të përdorin disa metoda të

ndryshme për të zvogëluar erën dhe për të përdorur më mirë lëndët ushqyese të plehut. Duke përdorur

makineri shpërndarëse dhe duke përhapur plehun në tokë, kështu bëjnë të mundur që përbërësit të

integrohen në tokë dhe gazet të mos çlirohen në mjedis. Kjo gjithashtu ndihmon në zvogëlimin e sasisë të

oksidit të azotit dhe të amoniakut që çlirohet në atmosferë12. Punonjësit e përfshirë në përgatitjen e zonës

për ndërtim dhe ndërtimin e tregut do të kërkohet të veshin pajisje personale mbrojtëse, të tilla si: maskat e

hundës për të zvogëluar ndikimet në shëndetin e tyre nga pluhuri dhe gazet e çliruara në ajër.

4.6 Ndikimi në pyje

Bashkia e Fierit ka një fond pyjor të konsiderueshëm në territorin e saj, një sipërfaqe 5 288.85 ha pyje dhe

kullota13, duke mos përfshirë sipërfaqet e zonave të mbrojtura. Pjesë e fondit pyjor dhe kullosor janë

sipërfaqet me përdorim: pyll (2827.99 ha), kullotë (537.1 ha), ara (34.5 ha), sipërfaqe bimësie (371.24 ha),

ujore (387.84) dhe djerrë (41.5 ha) e jo-produktive (937 ha)14.

Njësia administrative Mbrostar ka një fond shumë të kufizuar të pyjeve dhe kullotave, të transferuara sipas

VKM Nr.433, datë 8.6.2016 “Për transferimin e pyjeve dhe kullotave në pronësi të Bashkisë” duke përjashtuar

nga ky fond sipërfaqet që i përkasin zonave të mbojtura. Sipërfaqja totale e fondit pyjor për NjA Mbrostar

është 68.8 ha, e kufizuar në dy zona, si: Vjakan-Libofshë dhe Ana e Lumit Seman 2 Rroskovec, përkatësisht

58.8 ha dhe 10 ha (shih tabelën e mëposhtme).

Tabelë 6. Fondi pyjor dhe kullosor në NjA Mbrostar

Nr Fondi pyjor/Kullosor Kategoria Sipërfaqja (ha)

1 Vjakan-Libofshë

Pyll 55.2

Sipërfaqe bimësie 3.6

2 Ana Lumit Seman 2, Rroskovec Sipërfaqe bimësie 10

Burimi: Vlerësimi Strategjik Mjedisor i Planit të Përgjithshëm Vendor të Bashkisë Fier, 2016

45

Sa i përket zonës së projektit, tregu i gjësë së gjallë nuk bie në asnjërën prej zonave të fondit pyjor dhe

kullosor. Ndaj gjatë ndërtimit nuk do të ketë asnjë ndikim pozitiv ose negative mbi këto sipërfaqe.

Por rekomandohet, që kur projekti të zbatohet, në zonën përreth zyrave të administratës por edhe në

sipërfaqen e dedikuar për parking të mbillen pemë drusore, me tipologji të ngjashme me ato të fondit pyjor

pranë saj, të tilla si: lisi. Sugjerohet kjo alternativë duke patur parasysh se kjo pemë ka gjetur përshtatje në

zonë dhe është zhvilluar aty.

Zgjdhja e pemës duhet të bëhet në mënyrë të tillë, që të “izolojë” transferimin e aromave dhe gazeve në

distanca të mëdha nga tregu. Disa zgjidhje të ndryshme por të mundshme mund të ishin shkurre autoktone,

të tilla si; shega, ligustra e manaferra, pemë të larta si: robinja (Robinia Pseudoacacia), rrapi (Platanus),

shelgu (Salix) dhe plepi i bardhë (Populus Alba), dhe barishte.

4.7 Ndikimi në klimë

Rritje të temperaturave nga 1.7-3.5 oC dhe ulje të sasisë së reshjeve e ndryshim i regjimit të tyre do të jenë

disa nga pasojat që do të përjetojnë njerëzit si pasojë e ndryshimeve klimatike. Ndryshimet pritet të ndodhin

deri në 2100, parashikohet të shkaktojnë sasi të mëdha reshjesh në periudha të caktuara duke shkaktuar

përmbytje të tokave, ndërsa temperaturat e larta rrezikojnë të prishin sasinë dhe cilësinë e ujërave.

Ndryshimet në nivel lokal do ndjehen në lidhje me mungesën e ujit të pijshëm, ndryshimin e kohës së kultivimit

të produkteve bujqësore, etj. Bashkia e Fierit parashikohet të përballet me rritje të temperaturave nga 1.7-

2.2 oC deri në 2050, dhe deri në 2.8 oC deri në 2080. Ndërkohë, rritja e temperaturës parashikohet të ndodhë

nga 2.4-4.1 oC deri në 2100.

Gjatë ndërtimit të tregut do të gjenerohen gaze të efektit serë si pasojë e djegies së lëndës djegëse të

makinerive që do të punojnë në zonë. Gjithashtu, grimcat e ngurta pezull të formuara nga punimet, që do të

kryhen në zonë, do të qëndrojnë pezull në rast se nuk merren masat e nevojshme. Zona e projektit është

mbuluar me bimë barishtore, shkurre dhe disa pemë, të cilat kur të pastrohen do të çlirojnë në atmosferë të

gjithë dioksidin e karbonit të akumuluar.

Ndërsa gjatë kohës kur tregu do të funksionojë, dioksidi i karbonit nga tregu do të jetë rezultat i përdorimit të

karburantit nga makinat. Por gjallesat gjithashtu janë prodhuese të gazeve të efektit serë. Blegtoria është

emetuesi më i madh i burimit të metanit në botë dhe i treti më i madh në Shtetet e Bashkuar15. Pjesa më e

madhe e metanit është rezultat i depozitimit të plehut organik dhe fermentimit enterik, i cili është metani i

prodhuar në aparatin tretës të një kafshe16.Burimi i oksidit të azotit në tregjet e gjësë së gjallë është ruajtja

dhe përdorimi i plehut organik të përfituara nga kafshët17. Në këtë rast, rekomandohet që të merren masat e

nevojshme për përballimin e situateve emergjente, në rast përmbytjesh nga sasitë e larta të reshjeve.

Gjithashtu, në mënyrë që shkarkimet të gazeve serë të minimizohen në zonë, duhet të ndërtohet një sistem

i kapjes së gazeve, në zonën ku do të kompostohen mbetjet organike të kafshëve.

4.8 Ndikimi në biodiversitet

46

Shumëllojshmëria e florës dhe faunës përcaktohet si biodiversitet. Në Bashkinë e Fierit ka zona të tilla

natyrore ku janë të përqendruara specie me rëndësi të veçantë. Flora në bashki përfaqësohet nga: pisha të

buta e të egra, selvi dhe shqema, plepi, dushku e pisha mesdhetare. Ndërkohë, shkurret më të përhapura

janë: makja mesdhetare dhe marea. Shumëllojshmëria e faunës përfaqësohet nga çakalli, dhelpra, nusja

lalës, çafka e vogël e bardhë, etj.

Sa i takon NjA Mbrostar nuk ka një studim të mirëfilltë të biodiversitetit të zonës. Biodiversiteti në zonën e

Mbrostarit është ndikuar negativisht nga zhvillimi i bujqësisë së shkallës, kullotja e bagëtisë, dhe zhvillimi i

industrisë.Në sipërfaqen e planifikuar për ndërtimin e tregut të gjësë së gjallë ka një diversitet të ulët të

faunës, ajo është e mbjellë me shkurre të tipit: manaferra, shegë dhe pjesa më e madhe e sipërfaqes është

barioshtore.

Figurë 5. Bimësia në zonën e planifikuar për ndërtimin e tregut të gjësë së gjallë

Burimi: Bashkia Fier dhe Co-PLAN, 2018

Gjatë ndërtimit e gjithë kjo sipërfaqe do të gërmohet dhe do të zhvendoset duke e ulur kështu numrin e

bimësisë së mbjellë. Ndaj rekomandohet që gjatë fazës së ndërtimit, të merren parasysh që bimësia e mbjellë

të jetë e larmishme në mënyrë që të krijojë efektin e korridorit natyror. Kjo do të sillte rritjen e numrit të llojit

të bimëve në zonë por dhe do të krijonte një habitat të zonuar, për të bërë të mundur afrimin e shpendëve

dhe kafshëve të vogla në zonë.

4.9 Ndikimi në peizazh

Bashkia e Fierit karakterizohet nga pesë tipologji kryesore të peizazhit, të tilla si: rurale, urbane, natyrore,

ujore dhe industriale. Krijimi i fashave të peizazhit është rezultat i një sërë komponentësh të cilët ndikojnë në

formimin e tyre, si: formacioni gjeologjik, hidrogjeologjia, hidrografia dhe pjerrësia e terrenit. Kombinimi i

këtyre komponentëve, por jo vetëm, ofrojnë larmishmërinë e gjerë në bashki.

Situatë e ngjashme, paraqitet dhe në njësinë e Mbrostarit, ku do të ndërtohet dhe tregu i gjësë së gjallë. Kjo

njësi administrative karakterizohet nga një peizazh rural i shtrirë thuaje në të gjithë sipërfaqen e saj. Peizazhi

rural, thuajse idilik, ndërthuret me atë industrial në zonën lindore, ku janë të përqendruara puset e naftës.

47

Gjithashtu, në pjesën verë-perëndimore të Mbrostarit kemi një shtrirje të vogël të peizazhit natyrore, ndërsa

pjesa lindore dhe jugore e njësisë përshkruhet nga peizazhi ujor.

Duke u afruar dhe më tepër në afërsi të zonës së projektit, e gjithë sipërfaqja ka karakter të peizazhit rural,

e cila karakterizohet nga toka bujqësore të mbjella në rreshta. Rrugët zonës kanë karakteristikë kanalet

anash të mbushura me kallamishte dhe të mbjella anash me bimë barishtore ose shkurre.

Figurë 6. Pamje të zonës ku do të ndërtohet tregu i gjësë së gjallë

Burimi: Bashkia Fier dhe Co-Plan, 2018

Gjatë fazës së ndërtimit të tregut, i gjithë peizazhi rural do të transformohet, sepse zona do të popullohet me

punëtorë të kantierit dhe makineri për funksione të ndryshme, si gërmim, ndërtim dhe transport. Ngritja e

strukturave për të ndërtuar tregun do të dëmtojë vazhdimësinë e peizazhit rural, duke krijuar ndërprerje të tij.

Ndërsa, gjatë fazës së funksionimit peizazhit rural do t’i shtohen element të peizazhit rural, të llojit: ndërtesa,

mjete transporti, hapësira parkimi, etj. Duke qenë se, zona është një sipërfaqe e shtrirë, e hapur dhe e

kultivuar, kjo pamje do të ndryshojë sepse numri i njerëzve prezent në zonë gjatë kohës do rritet (sidomos

gjatë ditëve të tregut).

Në raste të tilla rekomandohet që struktura të ndërtohet me material të zonës, dhe me struktura të lehta dhe

të holla për të mos e bërë të pakthyshëm dëmtimin në peizazh nga ndërtimi i tregut. Sugjerohet që, për të

përmirësuar ndikimin në peizazh, të merren masa që bimësia e mbjellë në sipërfaqen e parkingut dhe përreth

zyrave të administratës, të ruaj karakterin e zonës ku ndodhet (shih seksionin pyjeve).

4.10 Ndikimi social dhe ekonomik

Njësia Administrative Mbrostar është një zonë e cila popullsinë e ka të varur ekonomikisht nga të ardhurat

nga bujqësia. Ndërtimi i projektit të tregut të gjësë së gjallë në këtë zonë do të ndikonte pozitivisht në gjendjen

socio-ekonomike të zonës, duke krijuar mundësi për vende të reja pune. Gjatë fazës së ndërtimit të projektit,

banorë të zonës por dhe të zonave fqinje do të punësohen për të bërë ndërtuar tregun e gjësë së gjallë. Si

rezultat, shumë banorë do të përfitojnë nga përmirësimi i cilësisë së jetës dhe pritet të ketë rritje të të

48

ardhurave nga punësimi në sektorin e ndërtimit. Përgjatë implementimit të projektit, ndërtuesi do të kërkojë

furnizim me materiale për ndërtimin e disa prej objekteve të kërkuara në treg, siç janë zyrat, parkingu, godinat

për shërbimin e veterinarisë dhe shërbimeve sanitare, etj. Materiale të tilla si: rërë, gurë, çimento do të merren

në zonat përreth tregut duke rritur është të ardhurat për banorët që i zotërojnë.

4.11 Përfundime dhe rekomandime

Ndërtimi i tregut të gjësë së gjallë do të shkaktojë ndikime të përkohshme dhe të përhershëm, si gjatë kohës

së ndërtimit dhe gjatë kohës së funksionimit. Ndikimet e mundshme dhe më të mëdha parashikohet të

ndodhin në tokë si pasojë e konvertimit të tokës nga bujqësore në tokë truall. Gjithashtu, ndikim do të ketë

në rritjen e sasisë së gazeve të efektit serë, peizazh dhe kanalet vaditëse dhe kulluese. Vlerësohet se

ndërtimi i tregut ku do të ndikojë pozitivisht në mënyrën dhe cilësinë e tregtimit të gjësë së gjallë, duke

përmbushur kushtet teknike dhe higjeno-sanitare.

Vlerësimi i ndikimit në mjedis (VNM) do të jetë dokumenti përfundimtarë, i cili do të analizojë në mënyrë

të detajuar gjendjen aktuale dhe ndikimet e mundshme që vijnë me zbatimin e projektit. Ky dokument duhet

të ketë të përfshirë dhe planin e detajuar të mbrojtjes mjedisore, në mënyrë që ndikimet e mundshme të

minimizohen në rast se nuk mund të shmangen.

Aktivitetet e ndryshme ndërtimore parashikohet të kenë ndikime të mundshme në tokë dhe në ajër, ndërkohë

që ndikime të kufizuara në kohë do të kemi si pasojë e krijimit të zhurmave. Në rastin e ujërave nëntokësore,

biodiversiteti dhe zonave pyjore nuk shihet të ketë ndikime të mundshme sepse zona ku shtrihet projekti

është e kufizuar në hapësirë, sa i takon këtyre burimeve.

Pavarësisht se më sipër janë bërë analizat e gjendjes aktuale dhe janë parashikuar ndikimet e mundshme

është e domosdoshme të merret parasysh hartimi i VNM-së në mënyrë që të studimi të jetë më specifik dhe

i detajuar.

49

5. Analiza ekonomike dhe financiare

Studimi i fizibilitetit paraqet një hap thelbësor për çdo iniciativë investime. Kjo për arsye se analiza ekonomike

dhe financiare e projektit të propozuar “Tregu rajonal i gjësë së gjallë” në bashkinë Fier do të krijonte kushtet

për një vendimmarrje të informuar mbi mënyrën më të mirë për ofrimin e këtij shërbimi në terma afatmesëm

– afatgjatë. Në këtë këndvështrim, analiza ekonomike dhe financiare e fizibilitetit të projektit është thelbësore

për të siguruar vendimmarrësit se kostot e projektit janë të pranueshme për entitetin publik dhe pesha e tyre

në buxhetin lokal të mos cenojë vijimësinë e operimit në kushte normale. Ndonëse investimi për hartimin e

studimit të fizibilitetit dhe hartimi i projektit do të kryhet me kontributin e Trans Adriatic Pipeline (TAP), është

me rëndësi të vlerësohet leverdisshmëria dhe qëndrueshmëria ekonomike dhe financiare në kohë e tij.

Gjithashtu, vëmendje e veçantë do ti kushtohet përcaktimit të kostove të operimit, kostove të mirëmbajtës

dhe të ardhurave potencialisht të realizueshme nga aktiviteti i tregut të gjësë së gjallë të propozuar.

2.1 Gjendja aktuale

Në territorin e bashkisë Fier aktualisht tregtia e gjësë së gjallë kryhet pranë zonës së hekurudhës në Fier, në

zonë të banuar. Aktualisht, tregtia e gjësë së gjallë kryhet në kushte të papërshtatshme dhe larg

parashikimeve për këtë aktivitet të VKM nr. 230/2013 “Për përcaktimin e funksioneve, detyrave specifike dhe

standardeve të shërbimit veterinar të qeverisjes vendore”. Operatori privat që operon në bashkinë Fier

fillimisht është pajisur me një leje provizore për ushtrimin e këtij aktiviteti por nuk është formalisht i licencuar

për të ofruar shërbimin e tregut të gjësë së gjallë në bashkinë e Fierit.

Figurë 7. Tregu aktual në raport me qytetin


50

Ndonëse tregu aktual është subjekt kontrolli nga veterinerët e bashkisë Fier, vlerësohet se ky treg nuk

përmbush standardet dhe parametrat e përcaktuara në VKM nr. 230/2013 “Për përcaktimin e funksioneve,

detyrave specifike dhe standardeve të shërbimit veterinar të qeverisjes vendore”, seksioni III “Përcaktimi i

vendndodhjes dhe administrimi i tregjeve të kafshëve të gjalla”. Konkretisht, tregu aktual operativ nuk

plotëson kushtet si më poshtë vijon:

- Sipas përcaktimeve në VKM nr. 230/2013 “Për përcaktimin e funksioneve, detyrave specifike

dhe standardeve të shërbimit veterinar të qeverisjes vendore”, Seksioni III, Pika 1, “duhet të

ruhet distanca e përshtatshme e vendndodhjes së tregjeve nga qendrat e banuara në një largësi

minimale prej 5 km nga vija e verdhë e këtyre qendrave”. Ruajtja e distancës nga qendrat e

banuara mënjanon riskun e përhapjes së sëmundjeve nga kafshët tek njeriu dhe transmetimin e

tyre në mjedisin rrethues.

Figurë 8. Tregu aktual në raport me ndërtesat


- Kuadri rregullator në fuqi kërkon ndër të tjera që, tregu i gjësë së gjallë të ndodhet në një zonë

e cila siguron “lidhja e përshtatshme e tyre me rrugët nacionale, me qëllim mënjanimin e

pengesave në qarkullimin rrugor.” Në kushtet aktuale, lokalizimi i tregut pranë shinave të trenit

përbën një pengesë të qenësishme për qarkullimin rrugor dhe bie ndesh me sa parashikuar në

rregulloren e sipërcituar.

- Tregu i gjësë së gjallë nuk ka ambiente për kryerjen e shërbimit veteriner (njësi shërbimi) ashtu

si dhe parashikuar në pikën 3/a të VKM nr.230/2013, “të jenë të pajisura me ambientet e

përshtatshme për të garantuar kryerjen e rregullt të funksioneve të tij nga ana e mjekut veterinar

të njësisë së qeverisjes vendore, i pranishëm në treg”.

51

- Ambjentet e tregut nuk janë të përshtatshme për kapacitetin e kafshëve që tregtohen dhe nuk

janë në linjë me potencialet e zonës.

- Në treg mungojnë hapësirat për izolimin e kafshëve në rast të sëmundjeve të ndryshme infektive

dhe thertore sanitare (ose emergjence).

- Struktura aktuale e tregut të gjësë së gjallë nuk lejon pastrimin dhe dezinfektimin e tij.

- Tregu nuk është i pajisur me mjetet e nevojshme për ngarkimin, shkarkimin dhe mbajtjen e

kafshëve brenda kushteve të mirëqenies (në lidhje me ujin, ushqimin dhe çdo trajtim tjetër).

- Tregu nuk është i pajisur me mbetje të përshtatshme për pastrimin dhe dezinfektimin e

hapësirave për izolimin e kafshëve dhe të kamionëve si dhe nuk ka një sistem të përshtatshëm

për mbledhjen e ujërave të shkarkimit. Këto lloj mbetjesh mbartin shumëllojshmëri

mikroorganizmash me origjinë bakteriale dhe virale një pjesë e mirë e të cilave kalon tek njeriu

jo vetëm nëpërmjet kontaktit direkt, por në të shumtën e rasteve nëpërmjet ujit, ajrit, tokës pra

mjedisit rrethues të ndotur (mjedisit të infektuar). Mostrajtimi i këtyre produkteve në mënyrën e

duhur si rrjedhojë e mungesës së respektimit të higjienës çon në ndotje të theksuar të mjedisit

përreth dhe për rrjedhoje çon në rritje të potencialit të sëmundshmërisë tek njeriu.

2.1 Propozim “Tregu rajonal i gjësë së gjallë”

Tregu i ri i propozuar do të lokalizohet në NjA Mbrostar, rreth 2.5 nga qendra e banuar dhe 1.5 km nga autostrada.

Figurë 9. Tregu i ri në raport me qytetin


Qëllimi i këtij propozimi është të ndërtojnë një treg të gjësë së gjallë në bashkinë Fier, funksional për të gjithë

rajonin dhe në përputhje të plotë më standardët ë përcaktuara në VKM nr. 230/2013 “Për përcaktimin ë

52

funksioneve, detyrave specifike dhe standardeve të shërbimit veterinar të qeverisjes vendore”. Kjo do të

garantonte:

- Kontroll mbi gjënë ë gjallë që lëviz për qëllime tregtare në territor;

- Sigurinë ushqimorë “nga ferma në tavolinë”;

- Minimizim të ndikimeve negative në mjedis dukë krijuar kushtet teknike të operimit të nevojshme

dhe në përputhje më parashikimet në kuadrin rregullator;

- Mënjanimin ë përdorimit të rrugëve hyrëse të qytetit dhe lehtësimin ë qarkullimit rrugor nga mjetet

e mëdha të cilat përdorën për transportin ë kafshëve;

- Regjistrimin, dokumentacionin ë shoqërimit të kafshëve dhe numrat ë identifikimit të tyre;

- Certifikatat ë lëvizjes dhe gjurmueshmërinë e kafshëve;

- Ofron kushte optimalë të funksionimit të tij.

2.2 Supozime bazë

Analiza ekonomike dhe financiare në këtë studim fizibiliteti, ndërtohet mbi një sërë supozimesh të

specifikuara si më poshtë:

- Mjetet financiare për realizimin e të gjithë investimit do të përballohen nga TAP bazuar në

marrëveshjen e nënshkruar mes palëve.

- Investimi i plotë (tregu dhe infrastruktura përkatëse) do të realizohet me fonde nga TAP (dhe

kontraktuar prej tyre) brenda një periudhe 6 mujore nga fillimi i punimeve dhe sipas një grafiku

të propozuar dhe dakordësuar mes palëve.

- Bashkia Fier do të kontribuojë financiarisht për ato pjesë të investimet të cilat nuk mbulohen nga

buxheti i TAP (si p.sh. pajisja e zyrave).

- Parcela në të cilën do të ndërtohet Tregu i Gjësë së Gjallë në Bashkinë Fier gjendet në njësinë

administrative Mbrostar - Ura. Bazuar në VKM nr. 207, dt 20.04.2018, “Për miratimin e listës

përfundimtare, të pjesshme, të pronave të paluajtshme publike, shtetërore, që transferohen në

pronësi ose në përdorim të Njësisë Administrative Mbrostar-Ura, Bashkia Fier, të Qarkut Fier”,

parcela me sipërfaqe 13,149 m2, me nr. pasurie 63/2, i kalohet në pronësi bashkisë për qëllime

të zhvillimit ekonomik. Kjo parcelë, është e llojit truall dhe aktualisht është jashtë funksionit të saj

të përdorimit. Bazuar në procedurat ligjore, kjo pronë është regjistruar Z.V.R.P.P Fier në emër

të njësisë administrative Mbrostar - Ura, Bashkia Fier më datë 12/06/2018.

- Gjatë kohës që tregu i ri do të jetë në fazë ndërtimi, tregu aktual do të vijojë të operojnë deri në

përfundimin e punimeve.

- Operimi dhe mirëmbajtja e tregut të gjësë së gjallë do të realizohet nga bashkia Fier. Struktura

e ngarkuar për mbikëqyrjen e mbarëvajtjes së operimit dhe mirëmbajtjes do të vendoset në

përfundimin të punimeve dhe dorëzim të tregut nga donatorët.

- Tregu rajonal i gjësë së gjallë do të jetë pronë e bashkisë Fier dhe do të regjistrohet në bilancin

e bashkisë sipas standardeve kombëtare të kontabilitetit të aplikueshme.

- Vlerësimet ekonomike dhe financiare do të kryhen për një periudhë 15 vjeçare (jetëgjatësia e

tregut).

53

- Kuotat vjetore të amortizimit do të llogariten duke aplikuar 20% të vlerës të investimit (amortizim

në 5 vite, me kuota konstante).

- Tarifat për frekuentimin dhe kryerjen e aktivitetit në tregun e gjësë së gjallë do të përcaktohen

dhe miratohen me vendim të këshillit të bashkisë Fier (dhe do të jenë pjesë e paketës fiskale);

- Tarifat e përcaktuara nga bashkia Fier do të arkëtohen nga pranë zyrës për tarifat e tregut e

lokalizuar pranë tregut të gjësë së gjallë.

- Të ardhurat e mbledhura nga tarifa e aplikuar në treg do të shkojnë në buxhetin e bashkisë Fier.

- Ndonëse investimi do të mbulohet me fonde të TAP (përjashtuar mobilimin e zyrave

administrative), vlen të vlerësohet edhe leverdisshmëria e tij në terma financiarë.

2.3 Analiza e kostove

Llogaritja dhe analiza e kostove për tregun e gjësë së gjallë në bashkinë Fier, bazohet në studimin teknik të

propozuar (shiko relacionin teknik). Kostot do të klasifikohen në tre kategori kryesore: kosto të drejtpërdrejta

të investimeve, kosto operative dhe të mirëmbajtjes dhe kosto të tjera jo të drejtpërdrejta.

Të gjitha vlerësimet për çmimet dhe vlerat e përdorura në analizat ekonomike dhe financiare do të jenë pa

TVSH, përjashtuar rastet ku specifikohet ndryshe. Çmimet dhe vlerësimet do të shprehen në monedhë

vendase dhe në rastet e nevojës së përdorimit monedhave të huaja, ato do të konvertohen në monedhë

vendase me mesataren e vitit të fundit të kursit të këmbimit, të publikuar nga Banka e Shqipërisë (kursi

mesatar i këmbimit i vitit 2017 – 134.15 lekë për 1 euro).

2.3.1 Kosto të drejtpërdrejta të investimeve Përkthimi në terma ekonomikë i projektit teknik të propozuar evidentoi zërat e ndryshëm të investimeve të

nevojshme. Në total, projekti vlerësohet të ketë një kosto prej rreth 71,911,176.00 lekë. Ndër to, vlera e

mbuluar nga TAP është rreth 320,000 Euro ose rreth 40,688,000 lekë (konvertuar në lekë me kursin e muajit

mesatar të muajit maj 2018). Diferenca do të mbulohet nga buxheti i bashkisë Fier ose rreth 31,223,176.00

lekë. Më në detaj, krahas ndërtimit në vlerën totale të investimit janë të përfshira edhe pajisjet e brendshme

për funksionimin e tregut (ndarjet, kafaze, peshore, rampa, pajisje thertore emergjence, rampa shkarkimi)

dhe strukturimi i zonës së parkimit.

Tabelë 7. Kosto totale e investimeve të parashikuara

Zëri Vlera në lekë

Investim TAP 40,688,000

Investim B. Fier 31,223,176

Investim total 71,911,176 Burimi: Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit

54

2.3.2 Kosto operative dhe të mirëmbajtjes Kostot operative përbëjnë atë kategori kostosh e cila është e lidhur ngushtësisht me operimin e përditshëm

të tregut të gjësë së gjallë, në përputhje me kushtet teknike të kërkuara. Vlerësimet për zërat e kostove të

konsideruara do të bazohen në të dhënat e vëna në dispozicion nga bashkia Fier, të dhënat zyrtare për

tregues të caktuar dhe vlerësime për konsum materialesh bazuar në projektin e tregut të gjësë së gjallë.

Kosto personeli: për funksionimin e tregut të gjësë së gjallë do të duhet një staf prej rreth 10 të

punësuarish. Tregu do të ketë një administrator apo përgjegjës i cili do të merret me të gjitha aspektet

administrative; një person të dedikuar për pagesën e tarifave të aplikuara për shërbime në tregun e

gjësë së gjallë; dy veterinerë; dy punonjës mirëmbajtjeje dhe tre roje (për tre turne). Në vijim

paraqiten kostot e personelit për operimin dhe mirëmbajtjen e tregut të gjësë së gjallë (vlerësime

paraprake).

Tabelë 8. Vlerësim kosto personeli

Nr Paga mujore

(bruto, në Lek) Paga vjetore

(bruto, në Lek)

Roje 3 28,000 1,008,000

Punonjës mirëmbajtjeje 2 28,000 672,000

Veterinerë 2 35,000 840,000

Kasap 1 28,000 336,000

Zyra e tarifimit 1 30,000 360,000

Administrator 1 40,000 480,000

Total të punësuar 10 3,696,000


Kosto për përdorim uji: natyra e punës në tregun e gjësë së gjallë detyron përdorim të gjerë të ujit si

për shërbimet për frekuentuesit ashtu dhe për pastrimin e tij. Meqenëse, rrjeti i ujësjellësit nuk është

prezent në zonën në të cilën do të ndërtohet tregu, furnizimi me ujë i tregut për të gjitha funksionet

do të kryhet me ujë pusi. Kështu, kosto e ujit do të jetë 0 lekë për tregun.

Kosto për konsumin e energjisë elektrike: tregu i gjësë së gjallë operon në orarin 03.00 – 08.00 të

mëngjesit, orare në të cilat bëhet i domosdoshëm ndriçimi në ambientet e tregut dhe të parkimit për

të paktën një hark kohor prej pesë orësh (përkatësisht nga ora 3 – 7 të mëngjesit). Gjithashtu, janë

të përfshira kostot për konsum të energjisë elektrike nga pompa e rrjetit dhe pusit, pajisjet e zyrës,

pajisjet e shërbimit dhe pajisjet e thertores së emergjencës.

55

Tabelë 9. Vlerësim kosto për konsum energji elektrike

Konsum energjie

efektiv (kWh) Nr orëve të

punës në ditë

Ndriçim stalla 5.2 5

Ndriçim parkimi 2.4 5

Pompa rrjetit 2.2 5

Pompa pusit 0.8 5

Pajisje zyre 1.9 5

Pajisje shërbimi dhe thertore 2.4 5 Burimi: Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit

Kosto telefoni/internet: zyra administrative do të jetë e pajisur me telefon dhe linjë interneti për të

lehtësuar komunikimin. Për këtë është vlerësuar një kosto vjetore prej rreth 30,000.00 lekë në vit

(abonim i thjeshtë me kosto mujore prej 2,500.00 lekë)

Kosto dezinfektues: operimi i tregut të gjësë së gjallë kërkon dezinfektim të vazhdueshëm. Kostot

për dezinfektim do të përfshijnë kostot për dezinfektimin e tregut (hapësirat e tregtimit dhe pajisjet e

ndryshme të përdorura pas çdo dite operimi), kostot për dezinfektim në hyrje dhe në dalje të

makinave dhe kostot e dezinfektimit të thertores së emergjencës.

Kosto materiale trajtimi ujëra të zeza (gropa septike): ujërat e mbledhura në gropën septike do të

duhet të trajtohen dhe kostot e tyre janë të përfshira në kostot e dezinfektuesve. Në total për të dy

kategoritë parashikohet një kosto prej 100,000.00 lekë në vit e cila më tej me rritjen e nivelit të

aktivitetit të tregut do të rritet në mënyrë progresive.

Kosto të tjera: janë kosto të tjera për materiale dhe produkte të tjera konsumi që mund të përdoren

për higjienizimin e tualeteve etj..

Kostot e mirëmbajtjes së tregut të gjësë së gjallë do të përfshijnë kosto të cilat kanë të bëjnë me riparime

– zëvendësime elementësh të ndryshëm në treg. Në përgjithësi, kostot e mirëmbajtjes së tregut mund të

llogariten si përqindje ndaj vlerës së investimit. Përqindja e aplikuar mund të luhatet në një interval nga 1 deri

në 3, varësisht tipologjisë së investimit. Në rastin e tregut të gjësë së gjallë, vlerësohet e arsyeshme të

aplikohet kufiri i poshtëm prej 1% e vlerës së investimit, pasi edhe tipologjia e pajisjeve të pranishme në treg

është e kufizuar.

Tabelë 10. Vlerësim kosto mirëmbajtje për tregun e gjësë së gjallë (në lekë) Investimi total 71,911,176.00 lekë

Intervali për kostot e mirëmbajtjes

1% 2% 3%

719,112.00 1,438,224.00 2,157,335.00


56

2.3.3 Kosto të tjera jo – të drejtpërdrejta Në këtë kategori kostosh u identifikuan zëra që lidhen me kohën dhe vlerën e punës së punonjësve të

bashkisë, të cilët do të kryejnë monitorimin e operimit tregut të gjësë së gjallë, kosto për punonjësit ndjekës

të kontratës etj.. Duke qenë se këto funksione do të kryhen nga stafi ekzistues i bashkisë Fier, ato nuk do të

përfshihen në llogaritjen e kostove totale.

2.4 Analiza e të ardhurave Tregu i gjësë së gjallë do të gjenerojnë të nga burime të ndryshme:

të ardhura nga tarifa për përdorimin e tregut të gjësë së gjallë e cila do të paguhet nga shitësi sipas

llojit të gjësë së gjallë të tregtuar;

të ardhura nga tarifat e aplikuara për përdorimin e hapësirës publike për parkimin e mjeteve, sipas

kategorisë së mjeteve.

Të ardhura nga shitja e nën-produkteve (plehu organik);

Të ardhura nga reklamat që mund të vendosen në ambjentet e tregut nga bizneset e sektorit;

Të ardhura nga panairi (si një event i përvitshëm që mbledh aktorët që operojnë në këtë sektor).

Për të realizuar vlerësimin e ofertës apo sasisë së gjësë së gjallë e cila mund të tregtohet në tregun rajonal

të propozuar do të marrim në konsideratë të dhënat zyrtare të publikuara nga INSTAT për blegtorinë (krerë

sipas kategorive).

Në seksionin 2.3 u evidentua se qarku Fier ka rëndësi të veçantë në fushën e blegtorisë pothuajse për të

gjitha kategoritë e konsideruara (struktura e blegtorisë për njësi gjedhi). Bazuar në të dhënat e INSTAT për

blegtorinë, në qarkun e Fierit numri i krerëve të gjedhëve është deri diku i qëndrueshme në rreth 70 mijë

krerë mesatarisht. Në vitin 2016, të dhënat tregojnë për një tkurrje të lehtë të numrit të gjedhëve në qarkun

e Fierit me rreth 1.4% në terma vjetorë. Ndërkohë, numri i të imtave vlerësohet të ketë ndjekur prirje rritëse

nga viti në vit. Në vitin 2016 numërohen rreth 350 mijë krerë bagëti të imta, në rritje me rreth 14.4% në terma

vjetorë. Në rritje rezulton edhe numri i derrave dhe njëthundrakëve. Në të kundërt, numri i shpendëve shënoi

tkurrje me rreth 28.9% në vitin 2016.

Tabelë 11. Vlerësim oferta e tregut të gjësë së gjallë, Qarku Fier

Gjedhë Të

imëta Derra Njëthundrakë Shpendë

Bletë (koshere)

2004 95 189 17 5 1,053 8

2005 97 187 17 6 1,167 8

2006 95 205 25 17 976 9

2007 87 212 22 15 1,655 10

2008 82 203 25 14 2,330 12

2009 75 207 25 13 2,516 13

2010 75 215 24 13 2,720 15

2011 73 407 21 13 2,775 16

57

2012 73 231 24 13 2,711 16

2013 73 253 20 12 2,176 17

2014 71 290 21 11 2,711 21

2015 70 306 21 10 2,491 23

2016 69 350 26 11 1,770 19 Burimi: Vjetari Statistikor Rajonal 2017, INSTAT.

Numri i krerëve është një tregues i rëndësishëm për të vlerësuar kahun e ofertën së gjësë së gjallë në për

qarkun e Fierit. Krahas përdoruesve me prejardhje nga bashkia Fier, tregu aksesohet edhe nga subjekte

tregtare dhe fermerë individualë nga Mallakastra, Patosi, Roskoveci, Berati, Lushnja, Durrësi, Tirana, Vlora

etj.. Nisur nga vlerësimet për sasinë e gjësë së gjallë të mbarështuar në qarkun e Fierit dhe potencialisht

aksesin edhe nga zonat dhe bashkitë fqinje do të vlerësojmë të ardhurat që do të mund të gjenerohen nga

përdorimi i tregut (në trajtën e tarifës për krerë).

Niveli i tarifës së propozuar është i njëjtë me atë të aplikuar aktualisht. Në vitin e shtatë të

operimit të tregut të gjësë së gjallë propozojmë rritjen e saj për të gjitha kategoritë.

Tabelë 12. Tarifa sipas kategorive dhe kapaciteti i tregut të gjësë së gjallë

Tarifa e aplikuar

Tarifa e propozuar për vitin e 7 dhe në vijim

Kapaciteti maksimal i tregut (krerë)

Gjedhë 100 150 70

Të imta 50 75 100

Derra 50 75 80

Njethundrakë 100 150 200

Shpendë 10 20 10 Burimi: Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit

Përdorimi i zonës së parkingut do të jetë me pagesë dhe kjo pagesë. Tarifa e parkimit do të

jetë e diferencuar për makinat tip veturë dhe makinat tip kamion. Në total, parkingu ka një

kapacitet prej 80 vendesh prej të cilave 50 vende janë për mjete të vogla dhe 30 vende janë

për mjete transporti të mëdha. Tarifat do të jenë respektivisht 50 dhe 100 lekë për secilën

nga kategoritë e mjeteve.

Të ardhura të tjera do të gjenerohen nga shitja e nën-produkteve (plehu organik). Për këtë

qëllim do të realizohet vlerësimi i sasisë së prodhuar vjetore sipas normave të gjenerimit:

për gjedhët 1 kg në ditë për krerë, për të imtat dhe derrat 0.5 kg për krerë, për njëthundrakët

1 kg në ditë për krerë dhe për shpendët 0.1 kg në ditë për krerë. Pas kompostimit, ajo mund

të tregtohet me çmim mesatar prej 15 lekë për litër.

Në hapësirën e ekspozimit dhe zona të tjera të tregut mund të përdoren për vendosjen e

reklamave. Duke qenë se tregu do të jetë i hapur si për tregtues individualë ashtu dhe për

tregtues të mëdhenj, mund të ketë interes në reklamimin e fermave blegtorale apo

kompanive të tjera në këto ambiente. Ndaj, në parashikimin e të ardhurave mund të

58

konsiderojmë edhe të ardhurat nga reklamat. Bazuar në ligjin nr. 6932/2006 “Për sistemin e

taksave vendore” të ndryshuar, do të aplikojmë parashikimet për nivelin e taksës së tabelës

për qëllime reklamimi të lëvizshme dhe të palëvizshme për bashkitë qendër qarku prej dhe

parashikimet për tabelat në funksion të ekspozimeve të ndryshme të hapura, panaire,

spektakle, stenda reklamuese, banderola etj..

Tabelë 13. Të ardhurat nga taksa e tabelës

Tabelë për qëllime reklamimi e lëvizshme dhe e palëvizshme: Niveli

Tabelë e thjeshtë 22,500 lekё/m2/vit

Tabelë elektronike 45,000 lekё/m2/vit

Tabelë në funksion të ekspozimeve të ndryshme të hapura, panaire, spektakle, stenda reklamuese, banderola etj.

1,000.0 lekё/m2/vit


Krahas këtyre zërave dhe me rritjen e popullaritetit të tregut rajonal për gjënë e gjallë, në

hapësirat e tij mund të organizohet edhe panaire sektorialë për bujqësinë dhe blegtorinë

(dhe industritë e lidhura me to). Ky do të ishte një burim i mirë të ardhurash për bashkinë

Fier. Kështu, të ardhurat do të mund të gjeneroheshin nga dhënia me qira e hapësirave si

dhe nga vendosja e reklamave të ndryshme nga bizneset. Ky mund të organizohet si një

event vjetor i cili vlerësohet të gjenerojë rreth 2,000,000.00 lekë në vit.

2.4 Pasqyra e të ardhurave dhe shpenzimeve

Bazuar në vlerësimet për nivelin e të ardhurave dhe shpenzimeve mund të ndërtojmë pasqyrat përkatëse

për të evidentuar flukset e arkës gjatë periudhës së propozuar. Nga sa më lart, në përfundim të ndërtimit të

tregut të gjësë së gjallë, bashkia Fier do të përftojë të ardhura nga:

Tarifa e hyrjes në treg e cila aplikohet sipas kategorive. Për të llogaritur të ardhurat nga kjo tarifë do

të supozojmë që norma e shfrytëzimit të tregut të gjësë së gjallë do të rritet në mënyrë progresive

nga 50% në vitin e parë të operimit deri në maksimumin prej 95% në tre vitet e fundit të operimit.

Gjatë gjashtë orëve të operimit, tregu i gjësë së gjallë nuk do të ketë një rotacion (një hapësirë do të

përdoret 1 herë). Gjithashtu, në dy vitet e para tregu do të operojë 2 ditë në javë, gjatë vitit të 3 –

vitin e 5-të tregu do të operojë 3 herë në javë dhe në vijim 4 herë në javë.

Tarifa e parkimit do të aplikohet e diferencuar për mjete të tipit veturë dhe mjete transporti të kafshëve

(tip kamionçina dhe kamioni) në proporcion me normën e shfrytëzimit të kapacitetit të tregut të gjësë

së gjallë dhe ditët e operimit.

Shitje nën – produkte apo e plehut organik të përftuar pas trajtimit anaerobik. Niveli i prodhimit të

plehut gjithashtu do të jetë në proporcion me normën e shfrytëzimit të kapacitetit të tregut të gjësë

së gjallë.

Të ardhura nga reklama bazuar në sa parashikuar në legjislacionin për taksat vendore.

Të ardhura nga panairi, si një mënyrë për të ekspozuar zinxhirin e vlerës në blegtori (dhe në

bujqësi). Panairi do të jetë një event i rëndësishëm sektorial vjetor.

59

Tabelë 14. Pasqyrë e të ardhurave sipas burimeve

Tarifa e

hyrjes në treg Tarifa e

parkimit Shitje nën -

produkte Të ardhura

nga reklama Të ardhura nga panairi

Të ardhura totale

Viti 1 1,732,800 792,000 410,400 977,500 2,000,000 5,912,700

Viti 2 1,732,800 792,000 410,400 977,500 2,000,000 5,912,700

Viti 3 3,119,040 1,425,600 738,720 977,500 2,000,000 8,260,860

Viti 4 3,119,040 1,425,600 738,720 1,075,250 2,200,000 8,558,610

Viti 5 3,119,040 1,425,600 738,720 1,075,250 2,200,000 8,558,610

Viti 6 4,851,840 2,217,600 1,149,120 1,075,250 2,200,000 11,493,810

Viti 7 7,284,480 2,217,600 1,149,120 1,182,775 2,420,000 14,253,975

Viti 8 7,804,800 2,376,000 1,231,200 1,182,775 2,420,000 15,014,775

Viti 9 7,804,800 2,376,000 1,231,200 1,182,775 2,420,000 15,014,775

Viti 10 8,325,120 2,534,400 1,313,280 1,301,053 2,662,000 16,135,853

Viti 11 8,325,120 2,534,400 1,313,280 1,301,053 2,662,000 16,135,853

Viti 12 9,365,760 2,851,200 1,477,440 1,301,053 2,662,000 17,657,453

Viti 13 9,886,080 3,009,600 1,559,520 1,561,263 3,194,400 19,210,863

Viti 14 9,886,080 3,009,600 1,559,520 1,561,263 3,194,400 19,210,863

Viti 15 9,886,080 3,009,600 1,559,520 1,561,263 3,194,400 19,210,863


Vlerësimet për nivelin e shpenzimeve ndërtojnë mbi kapacitetin e tregut të gjësë së gjallë dhe mbi potencialin

e tregtisë së gjësë së gjallë përtej qarkut Fier. Shpenzimet operative përfshijnë:

Shpenzimet e personelit i cili do të jetë i dedikuar për tregun e gjësë së gjallë sipas specifikimeve të

bashkisë Fier;

Shpenzimet për furnizim me ujë të pijshëm për periudhën e konsideruar nga pusi pa pagesë;

Konsumin e energjisë elektrike për ndriçimin e ambienteve të parkimit, tregut, zyrave dhe thertores

së emergjencës. Tarifa e aplikuar është ajo e miratuar nga ERE për konsumatorët fundorë të

miratuara me vendim Nr. 211/2017 për konsum në orare jo pik18.

Shpenzimet për telefoni fikse/internet;

Kosto për dezinfektuesit e tregut të gjësë së gjallë – të cilat aplikohen në ambientet e tregut, në

thertoren e emergjencës, në hyrje dhe dalje nga tregu dhe për gropën septike si shumë fikse e cila

rritet në proporcion me shfrytëzimin e kapaciteteve të tregut të gjësë së gjallë.

Tabelë 15. Pasqyrë e shpenzimeve

Shpenzime

operative Personel Ujë

Energji elektrike

Telefon Internet

Dizinfektues tregu

Të tjera Shpenzime

mirëmbajtje Shpenzime

totale

Viti 1 4,026,128 3,696,000 - 100,128 30,000 100,000 100,000 719,112 4,745,240

Viti 2 4,026,128 3,696,000 - 100,128 30,000 100,000 100,000 719,112 4,745,240

Viti 3 4,126,192 3,696,000 - 150,192 30,000 150,000 100,000 719,112 4,845,304

Viti 4 4,126,192 3,696,000 - 150,192 30,000 150,000 100,000 719,112 4,845,304

Viti 5 4,126,192 3,696,000 - 150,192 30,000 150,000 100,000 719,112 4,845,304

Viti 6 4,226,256 3,696,000 - 200,256 30,000 200,000 100,000 719,112 4,945,368

Viti 7 4,226,256 3,696,000 - 200,256 30,000 200,000 100,000 719,112 4,945,368

60

Viti 8 4,226,256 3,696,000 - 200,256 30,000 200,000 100,000 719,112 4,945,368

Viti 9 4,226,256 3,696,000 - 200,256 30,000 200,000 100,000 719,112 4,945,368

Viti 10 4,226,256 3,696,000 - 200,256 30,000 200,000 100,000 719,112 4,945,368

Viti 11 4,226,256 3,696,000 - 200,256 30,000 200,000 100,000 719,112 4,945,368

Viti 12 4,226,256 3,696,000 - 200,256 30,000 200,000 100,000 719,112 4,945,368

Viti 13 4,226,256 3,696,000 - 200,256 30,000 200,000 100,000 719,112 4,945,368

Viti 14 4,226,256 3,696,000 - 200,256 30,000 200,000 100,000 719,112 4,945,368

Viti 15 4,226,256 3,696,000 - 200,256 30,000 200,000 100,000 719,112 4,945,368


Në vijim të të ardhurave potenciale të realizueshme dhe shpenzimeve operative dhe të mirëmbajtjes mund

të ndërtojmë pasqyrën të ardhura – shpenzime për të marrë informacion paraprak mbi leverdishmërinë e këtij

investimi (ndonëse për pjesën më të madhe i mbuluar nga TAP).

2.5 Tregues të realizueshmërisë ekonomike dhe financiare të projektit

Për të realizuar vlerësimet për realizueshmërinë dhe përfitueshmërinë e investimit është e rëndësishme të

përcaktohet norma e skontimit (ajo normë që sjellë në vlerën e parasë sot, flukset financiare që do të ndodhin

në të ardhmen). Në rastin e Shqipërisë nuk ka përcaktimi se sa do të duhet të jetë norma e interesit e përdorur

për të skontuar flukset financiare të ardhshme (apo faktori i skontimit). Për këtë arsye, do të konsiderojmë

një investim alternativ dhe normën e kthimit të tij: norma e skontimit e përdorur për të aktualizuar flukset e

arkës, do të jetë e barabartë me normën mesatare të interesit për obligacionet 10-vjeçare (fikse), të rezultuar

në ankandet e vitit 2015-2017 të emetuara nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë19. Për periudhën e

konsideruar, norma mesatare e interesit rezulton të jetë 7.77%.

Vlera aktuale neto (NPV)

Treguesi i vlerës aktuale neto (VAN) apo Net Present Value (NPV) është një nga treguesit standardë, të

përdorur për të vlerësuar vlerën në kohë të parasë për projektet e investimit afatgjata. Bazuar në këtë metodë,

vlera në “lekë” të sotëm, e një projekti investimi afatgjatë është e barabartë me diferencën midis: shumës së

flukseve të arkës, të gjeneruara gjatë kohëzgjatjes së kontratës dhe vlerës së parasë së shpenzuar për

kryerjen e investimit fillestar. Vlera aktuale neto krahas metodologjisë standarde të llogaritjes së flukseve të

arkës, paraqet ndjeshmëri edhe ndaj një ndryshoreje tjetër të rëndësishme: normës së skontimit. Norma e

skontimit mund të mendohet si një normë interesi që do të merrte një sipërmarrës nga një investim alternativ,

si vendosja e një depozite në sistemin bankar (në këtë rast do të merrej norma e interesit të depozitës),

norma e interesit të bonove të thesarit apo norma mesatare e interesit për obligacionet afatgjata të qeverisë.

Formula për llogaritjen e vlerës aktuale neto është:

𝑁𝑃𝑉 = ∑𝐶𝑡

(1 + 𝑟)𝑡− 𝐶0

𝑡

𝑡=1

61

Në formulën e mësipërme për NPV: (t) përfaqëson kohëzgjatjen e projektit; (Ct) përfaqëson flukset e të

ardhurave të gjeneruara nga investimi; (C0) përfaqëson vlerën totale të investimit fillestar dhe (r) përfaqëson

normën e skontimit të përdour.

Tabelë 16. Vlera aktuale neto (VAN, në lekë)

Kohëzgjatja 15 vite

Norma e interesit e përdorur për skontimin e flukseve të arkës

7.77%

Vlera e investimit në lekë Vlera Aktuale Neto (VAN)

Investimi 1 40,688,000 13,623,095

Investimi 2 31,223,176 23,936,177

Investimi 3 (shuma totale) 71,911,176 -17,600,081


Rezultatet e vlerësimit për VAN, tregojnë ndërmarrja e një investimi të këtyre përmasave nëse tërësisht i

financuar nga bashkia Fier nuk do paraqet leverdishmëri financiare (VAV<0). Ndërkohë, duke qenë se pjesa

më e madhe e investimit do të mbulohet nga TAP/PLGP, atëherë mund të bëjmë vlerësimin për pjesën e

kapitalit që do të vendosë bashkia Fier. Në këtë rast, treguesi i vlerës aktuale neto rezulton të jetë pozitiv,

duke sinjalizuar për leverdisshmëri të investimit.

Norma e brendshme e kthimit (IRR)

Norma e brendshme e kthimit të investimit (Internal Rate of Return – IRR) është një tjetër tregues, që përdoret

për të matur fitimin e pritshëm nga një investim potencial. IRR-ja është një normë skontimi që bën zero,

vlerën aktuale neto të flukseve të arkës për një projekt të caktuar. Praktikisht, në formulën e mësipërme

bëjmë VAN = 0 dhe zgjidhim ekuacionin për të gjetur (r). Rregulli teorik i IRR-së kërkon që IRR-ja për projektin

e investimit të vlerësuar, të jetë më e lartë se norma minimale e pritur (psh. kosto e kapitalit). Në terma të

interpretimit, sa më e lartë të jetë IRR-ja aq më e lartë diferenca me normën minimale të pritur, për pasojë

aq më i dëshirueshëm vlerësohet projekti i investimit.

Tabelë 17. Norma e brendshme e kthimit (IRR)



7.77%

Vlera e investimit në lekë Norma e brendshme e kthimit (IRR)

Investimi 1 40,688,000 11.3%

Investimi 2 31,223,176 15.2%

Investimi 3 (shuma totale) 71,911,176 4.6%


Vlerësimet për normën e brendshme të kthimit sugjerojnë për leverdisshmëri të investimit, për sa kohë IRR-

ja rezulton të jetë më e lartë se norma minimale e kthimit (norma për investimin alternativ në obligacione

afatgjata), përjashtuar rastin nëse investimi do të kryhej tërësisht me fonde të bashkisë Fier. Në rastin kur

62

bashkia kontribuon me vlerën e investimit 2, norma e brendshme e kthimit rezulton pozitive dhe më e lartë

se ajo e investimit alternativ.

Periudha e vetëshlyerjes (SPP) Treguesi i periudhës së vetëshlyerjes (Simple Payback Period, SPP) vlerëson horizontin kohor të nevojshëm

për të rikuperuar koston e një investimi. Zakonisht, periudha e vetëshlyerjes llogaritet duke marrë raportin e

vlerës së investimit total ndaj të ardhurave totale vjetore. Periudhë vetëshlyerje, quajmë vitin e fundit në të

cilin flukset e arkës janë negative. Ndryshe nga dy treguesit e mëparshëm, periudha e vetëshlyerjes është

një tregues, i cili nuk merr në konsideratë vlerën në kohë të parasë.

Tabelë 18. Periudha e vetëshlyerjes (SPP)



7.77%

Vlera e investimit në lekë Periudha e vetëshlyerjes (IRR)

Investimi 1 40,688,000 Viti i 9-të

Investimi 2 31,223,176 Viti i 8-të

Investimi 3 (shuma totale) 71,911,176 Viti i 12-të


8.6 Përshtatshmëria financiare Bazuar në sa parashikuar në VKM nr. 575/2013, neni 7/10, përshtatshmëria financiare tregon “nëse projekti

ka gjasa të jetë në gjendje të tërheqë garantues/mbështetje financiare dhe huadhënës cilësorë, duke siguruar

rikthim të fortë dhe të arsyeshëm financiar”. Duke konsideruar rezultatet e marra për treguesit financiarë të

mësipërm, rezulton se projekti është financiarisht i realizueshëm dhe do të siguronte një normë kthimi të

kënaqshme.

Tabelë 19. Përmbledhje e treguesve financiarë

Investimi (në lekë)

Vlera aktuale neto (në lekë)

Norma e brendshme e

kthimit

Periudha e vetëshlyerjes

Investimi 1 40,688,000 13,623,095 11.3% Viti i 9-të

Investimi 2 31,223,176 23,936,177 15.2% Viti i 8-të

Investimi 3 (shuma totale) 71,911,176 -17,600,081 4.6% Viti i 12-të


Zakonisht, për të gjykuar mbi leverdisshmërinë e ndërmarrjes së një investimi të këtyre përmasave,

konsiderohen njëkohësisht treguesit e mësipërm. Praktikisht, duke përdorur një normë skontimi prej 7.77%

(norma bazë e interesit në vend është në nivelin 1.200% dhe norma e inflacionit e targetuar nga Banka e

Shqipërisë, për periudhën afatmesme është 3%) dhe një jetëgjatësi të investimit 15 –vjeçare, rezulton se

vlera e parasë në kohë, matur nga treguesi i vlerës aktuale neto është pozitive, norma e brendshme e kthimit

është më e lartë se ajo e ofruar nga obligacionet vendase 10-vjeçare dhe periudha e kthimit të investimit

63

lejon një normë kthimi të investimit, të kënaqshme në rastin kur bashkia bashkë-financon një vlerë investimi

prej rreth 31,223,176.00 lekë.

8.7 Analiza e riskut

Me qëllim zhvillimin e një strategjie për menaxhimin e riskut, fillimisht duhet të kryhet identifikimi cilësor dhe

sasior i kategorive të risqeve, që mund të cenojnë/ndikojnë realizueshmërinë e projektit. Për këtë qëllim do

të përdorim dhe vlerësojmë kategoritë e risqeve të parashikuara në VKM nr. 575/2013, “Për miratimin e

rregullave për vlerësimin dhe dhënien me koncesion/partneritet publik privat”, neni 7/11. Gjithashtu, për të

kuptuar më mirë spostimin e balancës së risqeve mund të simulojmë rastin kur tregu do të operohet dhe

mirëmbahet nga një operator privat. VKM nr. 575/2013, neni 7/11 identifikon një sërë risqesh ndër të cilat

kategoritë në vijim, rezulton të prekin projektin për ndërtimin e tregut të gjësë së gjallë në bashkinë Fier.

- Risku i trojeve

Përshkrimi i riskut: Risku i trojeve lidhet me disponueshmërinë dhe cilësinë e vendndodhjes së projektit: kosto

dhe koha e marrjes së truallit, lejet e nevojshme apo sigurimi i të drejtave të kalimit për një rrugë, kushtet

gjeologjike apo të tjera të truallit dhe kosto e plotësimit të standardeve mjedisore. Tregu i ri do të ndërtohet

në një terren të ri, i cili është pronë e bashkisë Fier ndaj dhe risqet që lidhen me koston dhe kohën e marrjes

së truallit vlerësohen minimale. Përsa u përket lejeve të nevojshme për të kryer punimet, duke qenë vetë

bashkia Fier përgjegjëse për dhënien e tyre, risku është zero. Nga këqyrja fizike, trualli rezulton të jetë nën

nivelin e rrugës, ndaj do të merren masa në fazën e ndërtimit për mbushjen e tij dhe mënjanimin e situatave

të përmbytjeve. Nëse tregu do të operohej nga një operator privat, sërish risku i trojeve do të ishte minimal

pasi trualli mbi të cilin do të ndërtohet është pronë publike dhe nuk cënon të drejta pronësie të palëve të treta.

Menaxhimi i riskut: Risku i trojeve vlerësohet të jetë në nivel minimal dhe adresohet nga bashkia Fier, e cila

do të kryejë të gjitha procedurat për marrjen e certifikatave të pronësisë së objekteve dhe dhënien e lejeve

të nevojshme për punimet. Idem, në rastin kur do të kishim një palë të tretë të përfshirë operimin dhe

mirëmbajtjen e tregut të gjësë së gjallë.

- Risku i projektimit, ndërtimit dhe vënies në punë Përshkrimi i riskut: Kjo kategori risku lidhet me situata kur ndërtimi zgjat më shumë ose kushton më shumë

sesa buxhetuar, cilësia e projektimit apo e ndërtimit nënkupton se aseti nuk është i mjaftueshëm për të

përmbushur kërkesat e projektit. Projektimi i tregut të gjësë së gjallë është kontraktuar nga palë të treta

(TAP/PLGP). Ndërtimi i tregut gjithashtu do të kontraktohet nga TAP/PLGP. Risku i ndërtimit mund të

vlerësohet në terma kohorë, në terma kostosh dhe cilësie punimesh. Mund të ndodhë që ndërtimi të zgjasë

më shumë sesa është parashikuar për shkaqe të ndryshme apo që kostot në ndërtim të rezultojnë më të larta

sesa ato të parashikuara në projekt. Gjithashtu, ekziston mundësia që sistemi i ndërtuar, të mos i përgjigjet

kërkesave të bashkisë, në terma të cilësisë të parashikuar në projekt. Në rastin kur është bashkia Fier që do

të marrë në dorëzim, operojë, mirëmbajë tregun e gjësë së gjallë kjo kategori risqesh graviton më së shumti

në anën e bashkisë Fier. Nëse do të ishim në rastin kur do të kishim një palë të tretë në proces, këto kategori

64

risqesh mund të konsideroheshin të ndara mes tyre, pasi në rast të ndodhjes së tyre, të dyja palët në proces

do të pësonin humbje. Risku i vënies në punë i tregut të gjësë së gjallë gjithashtu, rezulton të jetë i ndarë

mes palëve në proces duke implikuar, dhe humbje për komunitetin. Praktikisht, mosvënia në punë e sistemit

do të përkthehej në mungesë të ardhurash për Bashkinë dhe mungesë shërbimi për komunitetin.

Menaxhimi i riskut: Risku i projektimit deri diku është minimal, pasi partnerët në projekt kanë angazhimin të

mbështesin kërkesën e bashkisë në lidhje me tregun e gjësë së gjallë. Për projektimin e tij, projektuesit dhe

personat përgjegjës në bashkisë Fier kanë organizuar takime të njëpasnjëshme për të njohur dhe akomoduar

kërkesat e bashkisë Fier mbi tipologjinë e tregut të kërkuar. Pra, parashtrimi i kërkesave nga bashkia Fier

për specifikimet të kërkuara çon në minimizimin e këtij risku. Risku i ndërtimit paraqitet deri diku më i

komplikuar, pasi përmbledh tre komponentë: kohë, kosto dhe cilësi. Bashkia Fier, në rolin e palës kërkuese

dhe në partneritet me TAP/PLGP për realizimin e investimit, deri diku e ka transferuar këtë risk tek pala që

do të kontraktohet për kryerjen e punimeve. Në anën tjetër, vetë bashkia Fier, ajo do të sigurojë pajisjen me

lejet përkatëse për fillimin e punimeve në kohë shumë të shpejta. Minimizimi i riskut të ndërtimit në kohë, do

të realizohet nëpërmjet dakordësimit me autoritetin kontraktues (bashkia, TAP/PLGP, pala e kontraktuar për

ndërtimin e tregut). Risku i ndërtimit në terma të kostove rezulton në nivele të ulëta pasi, në llogaritjet e

kostove të projektit janë përdorur çmime për punime të aplikuara në kontrata të ngjashme (në tre vitet e

fundit) dhe është mbledhur informacion në treg (internet). Risku i ndërtimit në terma të cilësisë, adresohet që

në specifikimet teknike dhe monitorohet nga mbikëqyrësi i punimeve, i ngarkuar nga autoriteti kontraktues.

Në lidhje me riskun e vendosjes në punë të të gjithë tregut të gjësë së gjallë, ndahet mes palëve dhe anon

më së shumti në bashkinë Fier (në rastin kur i gjithë sistemi do të operohet dhe mirëmbahet nga vetë

bashkia). Në fund të investimit, vënia në punë e të gjithë sistemit do të shërbente si katalizator për ekonominë

e bashkisë Fier, motiv ky për të synuar në një minimizim të tij. Nëse tregu i gjësë së gjallë do t’i jepej në

administrim një pale të tretë, risku i projektimit, ndërtimit dhe vënies në punë është minimal pasi ky do të

ishte një event i cili do të ndodhte në një fazë të dytë. Aktualisht, tregu po projektohet, ndërtohet dhe do të

vihet në punë nën pronësinë e bashkisë Fier.

- Risku i funksionimit

Përshkrimi i riskut: Për këtë kategori risku mund të ndodhë që tregu i gjësë së gjallë të mos funksionojë në

tërësi apo pjesë të tij dhe të mos ofrohet shërbimi i supozuar – psh. në fund të ditës dezinfektuesit të mos

funksionojnë dhe tregu të mos dezinfektohet, që do të thotë të mos operojë në ditën në vijim. Kjo mund të

shkaktohet nga cilësia jo e përshtatshme e pajisjeve të përdorura dhe/apo nga mospërputhshmëria ndërmjet

tyre (pjesëve të sistemit). Pjesë e riskut të funksionimit është dhe risku që kostot e mirëmbajtjes të jenë më

të larta nga sa parashikuar.

Menaxhimi i riskut: Risku i funksionimit ashtu si dhe specifikuar më lart është ekzistues dhe bie mbi palën që

do të jetë përgjegjëse për funksionimin (operimin dhe mirëmbajtjen e tregut të gjësë së gjallë). Për të

minimizuar këtë risk është e rëndësishme materialet dhe pajisjet e përdorura të jenë të një cilësie të mirë dhe

të garantohet përputhshmëria e sistemeve që në fazë projektimi. I ngarkuari për mbikëqyrjen e punimeve do

të duhet të ndjekë çdo fazë të punimeve dhe të sigurojë që çdo gjë po shkon sipas çka projektuar.

65

- Risku i kërkesës dhe risqe të tjera tregtare

Përshkrimi i riskut: Risku i kërkesës përkthehet në situata ku niveli i përdorimit të tregut të gjësë së gjallë të

jetë më i ulët nga sa vlerësuar, apo që të ardhurat e gjeneruara të jenë më të ulëta se parashikimet. Ndërkohë,

probleme mund të lindin me mbledhjen e tarifës për përdorimin e tregut, tarifës së parkimit, shitjes së nën-

produkteve apo me të ardhurat nga panairi.

Menaxhimi i riskut: Për të minimizuar riskun e kërkesës u konsideruan të dhënat e INSTAT për blegtorinë

dhe veçanërisht numri i krerëve sipas kategorive për qarkun e Fierit dhe qarqet fqinje. Të dhënat tregojnë se

Fieri është qarku më i rëndësishëm në mbarështimin e gjësë së gjallë dhe kjo është një prirje në rritje nga

viti në vit. Gjithashtu, vlerësohet se në tregun e gjësë së gjallë do të gravitojë edhe tregtia e gjësë së gjallë

nga bashkitë fqinje. Ndaj, tregu do të ketë deri diku përmasa rajonale. Kërkesa mund të rezultojë edhe më e

lartë nga kapaciteti i projektuar i tregut. Në prani të një fenomeni të tillë, mund të investohet në rritjen e

kapacitetit të tregut pasi është lënë hapësirë e nevojshme përreth. Pagesa për tarifat e aplikuara do të bëhet

direkt në zyrën e vendosur në treg, ndaj deri diku edhe ky risk rezulton i minimizuar.

- Risqe ekonomike dhe financiare

Përshkrimi i riskut: Risqet ekonomike dhe financiare lidhen me kushtet makroekonomike të vendit dhe

përkatësisht, me tregues si ndryshimet në normat e interesit, kursi i këmbimit, norma e inflacionit, që së

bashku mund të ndikojnë vlerën e parasë në kohë. Projekti në analizë është subjekt i risqeve ekonomike dhe

financiare, pavarësisht nëse operohet nga bashkia Fier apo palë të treta. Aktualisht, normat e interesit në

tregun vendas ndodhen në minimumet historike (repo, depozita, bono thesari, obligacione) ndaj dhe është e

pritshme që në një periudhë afatmesme – afatgjatë, ato do të kenë prirje rritëse. Kjo do të ndikonte

drejtpërdrejt në koston e kapitalit të investuar dhe në të gjitha normat e tjera, të marra si bazë për llogaritjet

e treguesve financiarë të fizibilitetit. Gjithashtu, prezent është edhe risku i luhatjeve të kursit të këmbimit

(veçanërisht në gjysmën e parë të vitit 2018), i cili është i pranishëm në rastet kur të ardhurat dhe shpenzimet

kryhen në monedha të ndryshme apo financimi është marrë në një monedhë të ndryshme nga ajo në të cilën

realizohen të ardhurat. Inflacioni, është një tjetër faktor gërryes i vlerës së parasë në kohë dhe subjekt i të

cilit janë të gjithë.

Menaxhimi i riskut: Risku i ndryshimit të normave të interesit është prezent dhe do të rëndonte mbi këdo do

të ndërmerrte investimin. Megjithatë, duke qenë se investimi do të financohet gjerësisht me fonde të dhuruara

nga TAP/PLGP (për të cilat nuk do të kthehen dhe nuk do të paguhet interes), risku i normave të interesit

vlerësohet të jetë i ulët. Për pjesën e mbetur të investimit, ajo do të kryhet me fonde të veta të bashkisë, të

cilat janë në monedhë vendase. Të ardhurat nga tregu i gjësë së gjallë janë në monedhë vendase ashtu si

dhe pagesat për kostot operative dhe të mirëmbajtjes, çka minimizon riskun e kursit të këmbimit. Për sa kohë

të ardhurat dhe shpenzimet për operimin dhe mirëmbajtjen e tregut të gjësë së gjallë janë në monedhë

vendase, inflacioni është potencialisht rrezik për gërryerjen e vlerës së parasë në kohë. Banka e Shqipërisë

shënjestron një normë inflacioni prej 3% në periudhën afatmesme dhe duke qenë ky, objektivi i saj parësor,

66

do të bëjë të gjitha ndërhyrjet në treg, që norma e inflacionit të qëndrojë pranë vlerës së shënjestruar. Për

më shumë, në skontimit e flukseve të arkës është përdorur norma mesatare e interesit mbi obligacionet

afatgjata (10- vjeçare) të qeverisë, duke siguruar kështu të njëjtën mbrojtje që qeveria i garanton blerësve të

obligacioneve.

- Risqet e pronësisë së aseteve Përshkrimi i riskut: Risku i aseteve, në rastin e projektit të tregut të gjësë së gjallë në bashkinë Fier, lidhet

me pronësinë e aseteve, riskun që teknologjia e përdorur të vjetërsohet apo që në fund të jetëgjatësisë së

projektuar të investimet, vlera e aseteve të jetë e ndryshme nga sa pritej.

Menaxhimi i riskut: Trualli mbi të cilin do të ndërtohet tregu i gjësë së gjallë është pronë e bashkisë dhe në

vijim të ndërtimit të tij, vlera e tij do të rritet. Tregu i gjësë së gjallë do të jetë pronë e bashkisë Fier. Të gjitha

sistemet e propozuara do të projektohen në përputhje me standardet më të mira dhe do të mbikëqyren

rregullisht gjatë ndërtimit të tyre. Fakti që tregu do të jetë pronë e bashkisë dhe do të operohet dhe

mirëmbahet prej saj (qoftë edhe nga një palë e tretë) eviton sjellje të tipit “moral hazard” në cilësinë e

materialeve dhe sistemeve të instaluara. Gjithashtu, palët donatore të përfshira gëzojnë reputacion dhe

seriozitet në iniciativat e tyre.

- Risqet politike

Përshkrimi i riskut: Risqet e lidhura me vendimet politike, në nivel lokal apo qendror, vlerësohet të kenë

probabilitet të lartë ndodhjeje, por në rastin e tregut të gjësë së gjallë vlerësohet të kenë ndikim të ulët (për

sa kohë tregu administrohet nga bashkia). Në rastin kur administrimi dhe mirëmbajtja do t’i jepej një pale të

tretë, atëherë kjo kategori risku do të ishte e qenësishme, për sa kohë kontrata e lidhur me një palë të tretë

mund të ketë kohëzgjatje më të lartë se mandati i të kryetarit të bashkisë. Eksperienca në Shqipëri ka treguar

se ndërrimi i kryetarëve përkthehet në ndryshim të orientimit të përgjithshëm të politikave dhe prioriteteve të

bashkisë.

Menaxhimi i riskut: Nëse do të ndodhnin ndryshime politike në qeverisjen vendore, risku vlerësohet i ulët për

sa kohë tregu administrohet dhe mirëmbahet nga bashkia. Megjithatë, një qeverisje e re mund të propozojë

ndryshime tarifore, gjithmonë me vendim të këshillit bashkiak. Nëse tregu do ti jepej në administrim një pale

të tretë, për të menaxhuar riskun politik do të duhej që që kontrata e lidhur mes palëve të jetë e detajuar, të

ketë dispozita që pengojnë prishjen e saj për arsye subjektive (përjashtuar shkaqet objektive të përcaktuara

në kontratë) dhe parashikimin e dëmshpërblimit financiar, nëse kjo gjë ndodh.

- Risqet e ndryshimit të kuadrit ligjor

Përshkrimi i riskut: Ndryshimet e kuadrit legjislativ dhe rregullator mund të ndikojnë si negativisht ashtu dhe

pozitivisht projektin e vlerësuar. Në rastin e tregut të gjësë së gjallë këto ndryshime mund të lidhen me

ndryshime të kërkesa ligjore për operimin e tyre apo dhe ndryshimet në legjislacionin fiskal.

67

Menaxhimi i riskut: Në propozimin e tregut të ri të gjësë janë marrë në konsideratë parashikimet ligjore për

tregun e gjësë së gjallë. Në rast ndryshimesh të tjera ligjore, do të realizohet përshtatja me to. Ndërsa,

ndryshimet në legjislacionin fiskal, me probabilitet të lartë ndodhjeje, duhet të merren parasysh dhe të

adresohen nga bashkia (apo privatet në rastin kur tregu menaxhohet nga një palë e tretë).

- Risqet e forcës madhore

Përshkrimi i riskut: Risqet e forcës madhore, janë risqe që karakterizojnë aktivitetin e të gjithë aktorëve,

publikë apo privatë në Shqipëri. Ato mund të jenë fatkeqësi natyrore, trazira civile apo luftë, ngjarje përtej

kontrollit të palëve të përfshira.

Menaxhimi i riskut: Anëtarësimi i Shqipërisë në NATO dhe avancimi në procesin e integrimit evropian, bëjnë

që risku i luftërave të jetë deri diku i minimizuar. Risku i fatkeqësive natyrore, veçanërisht përmbytjet,

vlerësohet në nivele mesatare nisur nga eksperienca. Megjithatë, tregu do të ngrihet në nivelin e rrugës ndaj

ky risk mund të minimizohet.

Tabelë 20. Alokimi i risqeve

Tipologjia e riskut Ndarja e riskut

Bashkia Fier Të tjerë

Risku i trojeve 100% 0%

Risku i projektimit, ndërtimit dhe vënies në punë 20% 100%

Risk projektimi 20% 80%

Risk ndërtimi 20% 80%

Risk vënie në punë 20% 80%

Risku i funksionimit 90% 10%

Risku i kërkesës dhe risqe të tjera tregtare 90% 10%

Risqe ekonomike dhe financiare 50% 50%

Risqet e pronësisë së aseteve 80% 20%

Risqet politike 50% 50%

Risqet e ndryshimit të kuadrit ligjor 50% 50%

Risqet e forcës madhore 50% 50%

Burimi: Bashkia Fier & Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit, 2018

Krahas evidentimit cilësor të kategorive të risqeve që karakterizojnë projektin dhe ndarjen e tyre midis palëve

në proces, do të tentohet të realizohet edhe një vlerësim sasior mbi probabilitetin e ndodhjes dhe ndikimin e

mundshëm të tyre në objektivat e projektit.

Risku i trojeve: probabiliteti i ndodhjes së riskut të trojeve vlerësohet të jetë i ulët (intervali nga 0% – 20%).

Në terma financiarë ndikimi është minimal pasi trualli është dhe do të mbetet pronë e bashkisë Fier.

Risku i projektimit, ndërtimit dhe vënies në punë: probabiliteti i ndodhjes të kësaj kategorie risqesh, vlerësohet

të jetë i moderuar (intervali nga 21% – 40%). Kostimi i elementeve për ndërtimin e tregut të gjësë së gjallë

është bërë duke marrë informacion nga punë të ngjashme, çmimet në tregjet ndërkombëtare dhe çmimet në

68

tregun vendas. Ndaj, ndikimi në terma të kostove vlerësohet në rreth 10% (më së shumti për efekt të luhatjeve

të kursit të këmbimit). Ndikimi në afate kohore rezulton më domethënës. Vonesat në lejet përkatëse, në

furnizimin me pajisjet e nevojshme mund të përcaktojnë vonesa kohore nga 3-6 muaj, në grafikun e

dakordësuar të punimeve.

Risku i funksionimit: probabiliteti i ndodhjes të kësaj kategorie risqesh, vlerësohet të jetë i moderuar (intervali

nga 21% – 40%). Në terma të kostove, kjo kategori risku, vlerësohet të ndikojë koston e përgjithshme të

projektit me 3%. Në terma afatesh, vlerësohet shtyrje e punimeve me 0-3 muaj.

Risku i kërkesës dhe risqe të tjera tregtare: probabiliteti i ndodhjes të kësaj kategori risqesh vlerësohet të jetë

i moderuar (intervali nga 21% – 40%). Kjo kategori risku, duke qenë ngushtësisht e lidhur me mbledhjen e

tarifave dhe të ardhurave nga burimet e tjera, nuk vlerësohet se do të ketë ndikime financiare në kostot për

realizimin e projektit dhe afatet kohore apo grafikun e punimeve.

Risqe ekonomike dhe financiare: probabiliteti i ndodhjes të kësaj kategori risqesh, vlerësohet të jetë i

moderuar (intervali nga 0% – 20%). Në terma ekonomikë dhe financiarë ndryshime në normat e interesit,

kursin e këmbimit dhe norma e inflacionit, mund të përkthehen në kosto të vlerësuara në maksimalisht 5%

të kostos totale të projektit. Nuk vlerësohet që kjo kategori të ndikojë ndjeshëm në afatet për realizimin e

punimeve.

Risqet e pronësisë së aseteve: probabiliteti i ndodhjes të kësaj kategorie risqesh, vlerësohet të jetë i

moderuar (intervali nga 21% – 40%). Në terma kostosh, impakti vlerësohet nga 3% e kostos totale të projektit

dhe në terma kohorë, në shtyrje afati punimesh 0-3 muaj.

Risqet politike: probabiliteti i ndodhjes të kësaj kategori risqesh, vlerësohet të jetë i lartë (intervali nga 61% –

80%). Ndodhja e këtij risku, vlerësohet me probabilitet 10-20%, duke u materializuar në bllokim punimesh

ndryshime të kushteve të operimit. Ndikimi në afate punimesh përkundrejt grafikut të dakordësuar, vlerësohet

në 0-6 muaj.

Risqet e ndryshimit të kuadrit ligjor: probabiliteti i ndodhjes të kësaj kategori risqesh vlerësohet të jetë

relativisht i ulët (intervali nga 0% – 20%). Ndikimi financiar vlerësohet të jetë mesatarisht 5% dhe ndikimi në

afatet kohore 0 muaj.

Risqet e forcës madhore: probabiliteti i ndodhjes të kësaj kategori risqesh, vlerësohet të jetë i moderuar

relativisht i ulët (intervali nga 0% – 20%). Megjithatë, në rast të ndodhjes, ndikimi mbi koston apo afatin e

punimeve, do të ishte i mesëm i lartë. Kësisoj, ndikimi mbi koston është përllogaritur nga 20% deri në 30%,

ndërsa ndikimi mbi afatin e punimeve nga 3 deri në 6 muaj.

Tabelë 21. Kuantifikimi i risqeve dhe ndikimi i mundshëm në kosto dhe kohë

Tipologjia e riskut Vlerësimi i riskut

(shkalla: min 1 dhe max 5)

Probabiliteti ndodhjes

Ndikimi në kosto

Ndikimi në afate (në muaj)

69

Risku i trojeve 1 0-20% 0% -

Risku i projektimit, ndërtimit dhe vënies në punë

2 21-40% 10% 3-6

Risku i funksionimit 2 21-40% 3% 0-3

Risku i kërkesës dhe risqe të tjera tregtare

2 21-40% 0% 0

Risqe ekonomike dhe financiare 1 0-20% 5% 0

Risqet e pronësisë së aseteve 2 21-40% 3% 0-3

Risqet politike 4 61-80% 10-20% 0-6

Risqet e ndryshimit të kuadrit ligjor 1 0-20% 5-10% 0

Risqet e forcës madhore 1 0-20% 20-30% 3-6


8.8 Analiza e ndjeshmërisë

Për realizimin e analizës së ndjeshmërisë është e rëndësishme të përcaktohen kushtet apo hipotezat bazë,

në vlerësimet ekonomike dhe financiare. Më tej, pasojat e ndryshimeve apo efekteve shock, do të vlerësohen

përkundrejt gjendjes fillestare.

Një nga hipotezat bazë, të bëra në këtë studim fizibiliteti është përdorimi i normës së skontimit prej 7.77%,

ashtu si dhe rezulton nga obligacionet afatgjata të qeverisë vendase. Për të testuar leverdishmërinë e

investimit në dy skenarë alternativë, konsiderojmë një rritje të normës në 9.77% dhe rënie të saj në 5.77%.

Tabelë 22. Ndjeshmëria e vlerës aktuale neto ndaj luhatjeve të normës së skontimit

Investimi (në lekë)

Vlera aktuale neto (7.77%, në lekë)

Vlera aktuale neto (9.77%, në lekë)

Vlera aktuale neto (4%, në lekë)

Investimi 1 40,688,000 13,623,095 5,324,439 23,938,051

Investimi 2 31,223,176 23,936,177 15,578,761 34,315,705

Investimi 3 (shuma totale) 71,911,176 -17,600,081 -25,898,737 (7,285,125)


Në përgjithësi, rezultatet tregojnë ndjeshmëri ndaj luhatjeve të normës së skontimit të flukseve të arkës. Vlera

aktuale neto është gjithmonë pozitive në rastin e uljes së normës së skontimit në 5.77% ashtu si dhe pritej

(përjashtuar investimet 3, i cili vijon të ketë VAN negativ). Në rastin e rritjes së normës së skontimit në 9.77%

(zakonisht normat e larta të interesit kapitalizojnë apo reflektojnë risqe të larta në ekonomi), rezultatet

tregojnë se në rastin kur bashkia përgjigjet financiarisht për investimit numër 2, atëherë vlera e VAN rezulton

pozitive.

70

Aneks 1. Pyetësori i blerësve

VROJTIM TREGU I GJËSË SË GJALLË FIER

BLERËSIT

Ky vrojtim ka për qëllim mbledhjen e informacioneve dhe perceptimeve të bizneseve dhe individëve mbi gjendjen dhe kushtet aktuale operimit të tregut të gjësë së gjallë në Fier. Rezultatet e mbledhura do të kodohen, përpunohen dhe përmblidhen në një raport të përgjithshëm. Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit do të administrojë të gjithë procesin e realizimit të vrojtimit. Të dhënat e mbledhura nëpërmjet këtij vrojtimi do të përdoren vetëm për qëllime studimore, nuk do të transmetohen në palë të treta dhe gjithashtu do të garantohet privatësia dhe konfidencialiteti i tyre. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1. Informacion i përgjithshëm

1.1. Gjinia a) Mashkull b) Femër 1.2. Mosha a) 15-29 b) 30-40 c) 41-50 d) 51-60 e) +61 1.3. Arsimi a) Fillor b) I mesëm c) I lartë 1.4. Banues në: a) Fier (qytet) b) NjA______________ c) Tjetër______

1.5 A jeni përdorues/frekuentues i tregut të gjësë së gjallë në Fier:

PO

JO

A. Në rast se ju jeni përdorues/frekuentues i tregut të gjësë së gjallë ju lutem përgjigjuni pyetjeve të mëposhtme nga

pika 2-6:

2. Informacion mbi tregun e gjësë së gjallë.

2.1. Në tregun e gjësë së gjallë ju blini:

Lopë/Viç/Buall

Shpend (pula, rosa)

Dele/Qengja

Dhi/Keca

Peshk

Kuaj

Gomar

Qe

Kafshë të rralla ___________

Shpend të rrallë ___________

Tjetër ___________

2.2. Sa krerë blini përgjatë vitit mesatarisht?

a) 1-5 b) 5-10 c) 10-15 d) 15-20 e) > 20

2.3 Sa krerë kërkoni të blini gjatë një vizite?

a) 1–3 b) 4-6 c) 7-10 d) 10-14 e) 15-20 f) > 20

3. Informacion mbi destinacionin e gjësë së gjallë të blerë.

3.1. Gjëja e gjallë e blerë shkon për:

Ekonomi familjare (konsum vetjak);


71

Tregtim (rishitje në tregje të tjera);

Përpunim (industri përpunuese mishi);

Përdorim për restorante/bar

Tjetër _____________________

3.2. Në rast se blerja e gjësë së gjallë shkon përkryerjen e një aktiviteti ekonomik zinxhir (mbarështim, tregtim, përpunim etj), ky

kryhet në:

Qytetin e Fierit

Fshatrat e zonës

Në NjA-të Fier

Në bashkitë fqinje

Tjetër___________

3.3. Në rast se ju blini gjënë e gjallë me qëllim kryerjen e një aktiviteti ekonomik zinxhir, ai kryhet për llogari:

Biznesi personal/familjar (ju jeni titullar i biznesit)

Biznes ku ju jeni i punësuar

Tjetër___________

4. Përdorimi i tregut të gjësë së gjallë Fier

4.1. Me çfarë frekuence e përdorni tregun e gjësë së gjallë?

Në mënyrë rastësore;

Çdo ditë;

1 herë në muaj

2 herë në muaj;

4 herë në muaj

Tjetër________________

4.2. Prej sa vitesh e frekuentoni tregun e gjësë së gjallë në Fier?

a) < 1 b) 1-3 c) 4-7 d) 7-10 e) > 10 f) _____

4.3. Oraret e shfrytëzimit të tregut janë:

a) Orari i ardhjes: __________ b) Orari i largimit: __________

4.4. Pas blerjes së kryer në tregun e gjësë së gjallë, si e realizoni transportin e kafshëve/shpendëve të blera?

Në këmbë;

Me mjet personal;

Me mjet me qera;

Taksi;

Transport publik;

Tjetër___________ 5. Vlerësime për kostot e përdorimit të tregut të gjësë së gjallë.

5.1. Mesatarisht, sa shpenzoni për transport (personal dhe të gjësë së gjallë) për një vizitë në treg?

0 – 300 lekë

301 – 700 lekë

701-1,000 lekë

>1,000 lekë

5.2. Mesatarisht, sa paguani për të hyrë në treg?

Nuk ka pagesë

72

100 – 300 lekë

300 – 600 lekë

600 – 900 lekë

Mbi 1,000 lekë

5.3. Ju zakonisht blini nga:

Individë

Tregtarë të vegjël

Tregtarë të mëdhenj

Tjetër __________

5.4. Vlerësoni sa të rëndësishme janë aspektet e listuara më poshtë:

Shumë i

rëndësishëm

I rëndësishëm Neutral I pa

rëndësishëm

Aspak i

rëndësishëm



Përshtatshmëria e ambienteve për

mbajtjen e kafshëve




Mbledhja dhe largimi i mbetjeve

organike


Perceptimi i përgjithshëm (reputacioni)

mbi tregun e gjësë së gjallë


Prania e hapësirave për ankande të

kafshëve të veçanta

Afërsia/prania me thertore (të

autorizuar)

Disponueshmëria e shërbimeve (bar,

restorant)

Tarifa e tregut

5.5. Vlerësoni gjendjen aktuale të aspekteve të listuara më poshtë (apo të cilësisë së ofrimit të shërbimeve në kushtet aktuale):

Shumë

mirë

Mirë Neutral Keq Shumë

keq



Përshtatshmëria e ambienteve për mbajtjen e

kafshëve






Perceptimi i përgjithshëm (reputacioni) mbi

tregun e gjësë së gjallë


73

Prania e hapësirave për ankande të kafshëve të

veçanta



Tarifa e tregut

6. Propozim tregu i ri i gjësë së gjallë Fier: mendoni rastin kur bashkia Fier do të ndërmerrte iniciativën të ndërtonte një

treg rajonal të sistemuar dhe bashkëkohor për tregtimin e gjësë së gjallë.

6.1. Cila do të ishte distanca maksimale që do të ishit të gatshëm të përshkonit për të blerë kafshët/shpendët që u nevojiten në

aktivitetin tuaj?

0 km

0 - 4.9 km

5 - 9.9 km

10 - 14.9 km

15 – 19.9 km

Mbi 20 km

Tjetër _____________

B. Në rast se ju NUK jeni përdorues/frekuentues i tregut të gjësë së gjallë ju lutem përgjigjuni pyetjeve të mëposhtme:

7. Arsyet në bazë të mos përdorimit të tregut të gjësë së gjallë

7.1. Unë nuk e frekuentoj tregun e gjësë së gjallë në Fier pasi:

a) nuk kam interes b) nevojat për mish/peshk i përmbush nga njësitë tregtuese pranë banesës c) kam të afërm në fshat që më ndihmojnë të gjej kafshë/shpendë d) frekuentoj një treg tjetër në bashkinë fqinje e) në tregun e Fierit çmimet janë të larta f) tregu i Fierit është i varfër në ofertë g) tjetër _____________________________________

7.2. Vlerësoni sa rëndësi kanë aspektet e listuara më poshtë në mospërdorimin e tregut të gjësë së gjallë të Fierit:

Shumë i

rëndësishëm

I

rëndësishëm

Neutral I pa

rëndësishëm

Aspak i

rëndësishëm

















restorant)

Tarifa e Tregut

74

7.3 Propozim tregu i ri i gjësë së gjallë Fier: mendoni rastin kur bashkia Fier do të ndërmerrte iniciativën të ndërtonte një treg rajonal të sistemuar dhe bashkëkohor për tregtimin e gjësë së gjallë. Cilat prej pikave të mëposhtme do ju tërhiqte më shumë për të përdorur tregun:

Shumë i

rëndësishëm

I

rëndësishëm

Neutral I pa

rëndësishëm

Aspak i

rëndësishëm

















restorant)

Tarifa e Tregut

7.4 Cila do të ishte distanca maksimale që do të ishit të gatshëm të përshkonit për të blerë kafshët/shpendët pranë tregut të ri të

gjësë së gjallë (hipotetik) të propozuar nga bashkia Fier?

0 km

0 - 4.9 km

5 - 9.9 km

10 - 14.9 km

15 – 19.9 km

Mbi 20 km

Tjetër _____________

7.5. Me çfarë frekuence do e përdornit tregun e ri të propozuar të gjësë së gjallë?


Çdo ditë;

1 herë në muaj

2 herë në muaj;

4 herë në muaj

Tjetër________________

7.6. Mesatarisht, sa do të ishit të gatshëm paguani për të hyrë në treg?

Asgjë, falas

100 – 300 lekë

300 – 600 lekë

600 – 900 lekë

Mbi 1,000 lekë

7.7. Mesatarisht, sa do të ishit të gatshëm të paguanit për parkimin në treg?

Asgjë, falas

75

20 – 50 lekë

50 – 70 lekë

70 – 100 lekë

Mbi 150 lekë

7.8. Nëse do të ishit në prani të një tregu të ri të gjësë së gjallë çfarë do të ishit të interesuar të blinit?

Lopë/Viç/Buall

Shpend (pula, rosa)

Dele/Qengja

Dhi/Keca

Peshk

Kuaj

Gomar

Qe

Kafshë të rralla

Shpend të rrallë

Tjetër ___________

7.9. Sa krerë mendoni do të mund të blinit mesatarisht përgjatë vitit?

a) 1-5 b) 5-10 c) 10-15 d) 15-20 e) > 20

7.10. Sa krerë kërkoni të blini gjatë një vizite?

a) 1–3 b) 4-6 c) 7-10 d) 10-14 e) 15-20 f) > 20

76

Aneks 2. Pyetësori i shitësve

VROJTIM TREGU I GJËSË SË GJALLË FIER

SHITËSIT Ky vrojtim ka për qëllim mbledhjen e informacioneve dhe perceptimeve të bizneseve mbi gjendjen dhe kushtet aktuale të tregut të gjësë së gjallë në Fier. Rezultatet e mbledhura do të kodohen, përpunohen dhe përmblidhen në një raport të përgjithshëm. Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit do të administrojë të gjithë procesin e realizimit të vrojtimit. Të dhënat e mbledhura nëpërmjet këtij vrojtimi do të përdoren vetëm për qëllime studimore, nuk do të transmetohen në palë të treta dhe gjithashtu do të garantohet privatësia dhe konfidencialiteti i tyre. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1. Informacion i përgjithshëm

1.1. Gjinia a) Mashkull b) Femër

1.2. Mosha a) 15-29 b) 30-40 c) 41-50 d) 51-60 e) +61

1.3. Arsimi a) Fillor b) I mesëm c) I lartë

1.4. Banues në: a) Fier (qytet) b) NjA______________ c) Tjetër______

2. Tipologjitë e gjësë së gjallë të tregtuara 2.1. Në tregun e gjësë së gjallë ju tregtoni:

Lopë/Viç/Buall

Shpend (pula, rosa)

Dele/Qengja

Dhi/Keca

Peshk

Kuaj

Gomar

Qe

Kafshë të rralla

Shpend të rrallë

Tjetër ___________ 2.2. Sa krerë tregtoni përgjatë vitit mesatarisht?

a) 1-5 b) 5-10 c) 10-15 d) 15-20 e) > 20 2.3 Sa krerë tregtoni mesatarisht gjatë një vizite?

a) 1–3 b) 4-6 c) 7-10 d) 10-14 e) 15-20 f) > 20 3. Informacion mbi format e organizimit të tregtisë së gjësë së gjallë

3.1. Aktiviteti që ju ushtroni ose gjëja e gjallë e tregtuar buron nga:

Ekonomi familjare;


Grumbullim dhe tregtim;

Tregtim;

Tjetër _____________________

3.2. Në rast se ju kryeni aktivitet grumbullimi, ai kryhet në:

Qytetin e Fierit

Fshatrat e zonës

Në NjA-të Fier

Në bashkitë fqinje

Tjetër___________

77

3.3. Në rast se ju kryeni vetëm aktivitet tregtimi, ai kryhet për llogari:

Biznesi personal/familjar (ju jeni titullar i biznesit)

Biznes ku ju jeni i punësuar

Tjetër___________ 4. Përdorimi i tregut të gjësë së gjallë

4.1. Me çfarë frekuence e përdorni tregun e gjësë së gjallë në Fier?


Çdo ditë;

1 herë në muaj

2 herë në muaj;

4 herë në muaj

Tjetër________________

4.2. Prej sa vitesh e frekuentoni tregun e gjësë së gjallë në Fier? a) < 1 b) 1-3 c) 4-7 d) 7-10 e) > 10 f) _____

4.3. Oraret e shfrytëzimit të tregut janë:

a) Orari i ardhjes: __________ b) Orari i largimit: __________

4.4. Si i transportoni kafshët për në tregun e gjësë së gjallë?

Në këmbë;

Me mjet personal;

Me mjet me qera;

Taksi;

Transport publik;

Tjetër___________

5. Vlerësime për kostot e përdorimit të tregut të gjallë:

5.1. Mesatarisht, sa shpenzoni në ditë për transport (personal dhe të gjësë së gjallë)?

0 – 300 lekë

301 – 700 lekë

701 - 1,000 lekë

>1,000 lekë

5.2. Mesatarisht, sa paguani për të hyrë në treg?

Nuk ka pagesë

100 – 300 lekë

300 – 600 lekë

600 – 900 lekë

Mbi 1,000 lekë

5.3. Blerësit tuaj janë kryesisht:

Individë (për konsum personal)

Tregtarë të vegjël (kasap/market)

Biznese përpunuese (sallameri)

Restorante

Tjetër __________

5.4. Vlerësoni sa të rëndësishme janë aspektet e listuara më poshtë:

78

Shumë i

rëndësishëm

I

rëndësishëm Neutral

I pa

rëndësishëm

Aspak i

rëndësishëm



Përshtatshmëria e ambienteve për mbajtjen

e kafshëve






Perceptimi i përgjithshëm (reputacioni) mbi

tregun e gjësë së gjallë






restorant)

Tarifa e tregut

5.5. Vlerësoni gjendjen aktuale të aspekteve të listuara më poshtë (apo të cilësisë së ofrimit të shërbimeve në kushtet aktuale):

Shumë

mirë

Mirë Neutral Keq Shumë

keq



Përshtatshmëria e ambienteve për mbajtjen e

kafshëve






Perceptimi i përgjithshëm mbi tregun e gjësë

së gjallë


Prania e hapësirave për ankande të kafshëve

të veçanta



restorant)

Tarifa e tregut

6. Propozim tregu i ri i gjësë së gjallë: mendoni rastin kur bashkia Fier do të ndërmerrte iniciativën të ndërtonte një treg rajonal të sistemuar dhe bashkëkohor për tregtimin e gjësë së gjallë.

6.1. Cila do të ishte distanca maksimale që do të ishit të gatshëm të përshkonit për të tregtuar kafshët/shpendët tuaj?

0 km

0-4.9 km

5-9.9 km

10- 14.9 km

79

15 – 19.9 km

Mbi 20 km

Tjetër _____________

6.2. Në rastin e një tregu i cili ofron kushte dhe shërbime serioze, sa do të ishit të gatshëm të paguanit për të treguar aty

(vlerësoni në bazë të gjësë së gjallë të tregtuar):

Lopë, viça, buall

Dele, Qengja

Dhi, Keca

Shpend (pula, rosa)

Kuaj, gomar

Qe Peshk Tjetër

0.1 – 149 lekë

150 – 299 lekë

300 – 449 lekë

450 – 599 lekë

600 – 749 lekë

750 – 899 lekë

900 – 1,049 lekë

Mbi 1,050 lekë

Tjetër

80

Aneks 3. Certifikata e pronësisë trualli për ndërtimin e tregut të gjësë së gjallë

84

Aneks 4. Vlerësim tregues financiarë investimi i kryer nga bashkia Fier.


Viti 0 Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Viti 11 Viti 12 Viti 13 Viti 14 Viti 15

Investimi TAP 40,688,000

Investime B. Fier 31,223,176

Investimi total 71,911,176

Të ardhura totale 5,912,700 5,912,700 8,260,860 8,558,610 8,558,610 11,493,810 14,253,975 15,014,775 15,014,775 16,135,853 16,135,853 17,657,453 19,210,863 19,210,863 19,210,863

Tarifa e hyrjes në treg 1,732,800 1,732,800 3,119,040 3,119,040 3,119,040 4,851,840 7,284,480 7,804,800 7,804,800 8,325,120 8,325,120 9,365,760 9,886,080 9,886,080 9,886,080

Tarifa e parkimit 792,000 792,000 1,425,600 1,425,600 1,425,600 2,217,600 2,217,600 2,376,000 2,376,000 2,534,400 2,534,400 2,851,200 3,009,600 3,009,600 3,009,600

Shitje nën - produkte 410,400 410,400 738,720 738,720 738,720 1,149,120 1,149,120 1,231,200 1,231,200 1,313,280 1,313,280 1,477,440 1,559,520 1,559,520 1,559,520

Të ardhura nga reklama 977,500 977,500 977,500 1,075,250 1,075,250 1,075,250 1,182,775 1,182,775 1,182,775 1,301,053 1,301,053 1,301,053 1,561,263 1,561,263 1,561,263

Të ardhura nga panairi 2,000,000 2,000,000 2,000,000 2,200,000 2,200,000 2,200,000 2,420,000 2,420,000 2,420,000 2,662,000 2,662,000 2,662,000 3,194,400 3,194,400 3,194,400

Shpenzime totale 4,745,240 4,745,240 4,745,240 4,745,240 4,745,240 4,745,240 4,745,240 4,745,240 4,745,240 4,745,240 4,745,240 4,745,240 4,745,240 4,745,240 4,745,240

Shpenzime operative 4,026,128 4,026,128 4,026,128 4,026,128 4,026,128 4,026,128 4,026,128 4,026,128 4,026,128 4,026,128 4,026,128 4,026,128 4,026,128 4,026,128 4,026,128

Personel 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000

Ujë - - - - - - - - - - - - - - -

Energji elektrike 100,128 100,128 150,192 150,192 150,192 200,256 200,256 200,256 200,256 200,256 200,256 200,256 200,256 200,256 200,256

Telefon/Internet 30,000 30,000 30,000 30,000 30,000 30,000 30,000 30,000 30,000 30,000 30,000 30,000 30,000 30,000 30,000

Dezinfektues tregu 100,000 100,000 150,000 150,000 150,000 200,000 200,000 200,000 200,000 200,000 200,000 200,000 200,000 200,000 200,000

Të tjera 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000

Shpenzime mirëmbajtje 719,112 719,112 719,112 719,112 719,112 719,112 719,112 719,112 719,112 719,112 719,112 719,112 719,112 719,112 719,112

Marzhi operativ 1,167,460 1,167,460 3,515,620 3,813,370 3,813,370 6,748,570 9,508,735 10,269,535 10,269,535 11,390,613 11,390,613 12,912,213 14,465,623 14,465,623 14,465,623

zbresim Amortizim 6,244,635.20 6,244,635 6,244,635 6,244,635 6,244,635

Marzhi operativ neto (5,077,175) (5,077,175) (2,729,015) (2,431,265) (2,431,265) 6,748,570 9,508,735 10,269,535 10,269,535 11,390,613 11,390,613 12,912,213 14,465,623 14,465,623 14,465,623

zbresim Tatimi mbi të ardhurat (15%) (409,352) (364,690) (364,690) 1,012,286 1,426,310 1,540,430 1,540,430 1,708,592 1,708,592 1,936,832 2,169,843 2,169,843 2,169,843

Fluksi i arkës pas taksave (5,077,175) (5,077,175) (2,319,663) (2,066,575) (2,066,575) 5,736,285 8,082,425 8,729,105 8,729,105 9,682,021 9,682,021 10,975,381 12,295,780 12,295,780 12,295,780

shtojmë Amortizimin 6,244,635 6,244,635 6,244,635 6,244,635 6,244,635 - - - - - - - - - -

zbresim CAPEX (31,223,176)

Vlerësim fluksi i arkës (31,223,176) 1,167,460 1,167,460 3,924,972 4,178,060 4,178,060 5,736,285 8,082,425 8,729,105 8,729,105 9,682,021 9,682,021 10,975,381 12,295,780 12,295,780 12,295,780

NPV 34,315,705

IRR (15) 15.2%

Simple payback period (31,223,176) (30,055,716) (28,888,256) (24,963,283) (20,785,223) (16,607,163) (10,870,878) (2,788,453) 5,940,652 14,669,756 24,351,777 34,033,798 45,009,179 57,304,959 69,600,738 81,896,518

85

Aneks 5. Vlerësim tregues financiarë investimi i kryer nga TAP/PLGP.













Personel 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000

Ujë - - - - - - - - - - - - - - -




Të tjera 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000


Marzhi operativ 1,167,460 1,167,460 3,515,620 3,813,370 3,813,370 6,748,570 9,508,735 10,269,535 10,269,535 11,390,613 11,390,613 12,912,213 14,465,623 14,465,623 14,465,623

zbresim Amortizim 8,137,600 8,137,600 8,137,600 8,137,600 8,137,600


zbresim Tatimi mbi të ardhurat (15%) 1,012,286 1,426,310 1,540,430 1,540,430 1,708,592 1,708,592 1,936,832 2,169,843 2,169,843 2,169,843





NPV 23,938,051

IRR (15) 11.3%

Simple payback period (40,688,000) (39,520,540) (38,353,080) (34,837,459) (31,024,089) (27,210,719) (21,474,434) (13,392,009) (4,662,904) 4,066,201 13,748,222 23,430,242 34,405,623 46,701,403 58,997,183 71,292,963


86

Aneks 6. Vlerësim tregues financiarë investimi total.














Personel 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000 3,696,000

Ujë - - - - - - - - - - - - - - -




Të tjera 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000


Marzhi operativ 1,167,460 1,167,460 3,515,620 3,813,370 3,813,370 6,748,570 9,508,735 10,269,535 10,269,535 11,390,613 11,390,613 12,912,213 14,465,623 14,465,623 14,465,623

zbresim Amortizim 14,382,235.20 14,382,235 14,382,235 14,382,235 14,382,235


zbresim Tatimi mbi të ardhurat (15%) 1,012,286 1,426,310 1,540,430 1,540,430 1,708,592 1,708,592 1,936,832 2,169,843 2,169,843 2,169,843





NPV (7,285,125)

IRR (15) 4.6%

Simple payback period (71,911,176) (70,743,716) (69,576,256) (66,060,635) (62,247,265) (58,433,895) (52,697,610) (44,615,185) (35,886,080) (27,156,975) (17,474,954) (7,792,934) 3,182,447 15,478,227 27,774,007 40,069,787

87

1 Shpenzimet e kryera nga njësitë e qeverisjes vendore klasifikohen sipas natyrës ekonomike dhe sipas qëllimit të përdorimit të tyre

(funksionit apo programe) në përputhje me standardet ndërkombëtare të zhvilluara nga Organizata për Bashkëpunimin Ekonomik

dhe Zhvillimin (OECD), të publikuara nga Organizata e Kombeve të Bashkuara.

2 Plani i Përgjithshëm Vendor, Bashkia Fier, 2016 3 Largësi në vijë ajrore në Google Earth 4 Largësi në vijë ajrore në Google Earth 5 On-site Household Sanitation Guidelines for Fiji 6 Cole, D., L. Todd, and S. Ëing (2000). “Concentrated Sëine Feeding Operations and Public Health: A Revieë of Occupational and Community Health Effects.” Environmental Health Perspectives 108(8): 685-699. 7Wallinga, D., MD (2004). Concentrated Animal Feeding Operations: Health Risks from Air Pollution. Minneapolis, MN, Institute for Agriculture and Trade Policy, Food and Health Progam. 8 Livestock Wastes: Antimicrobials use in intensive farming of animals and fish, Sandra Cointreau Solid Waste Management Advisor, The World Bank February 2008 For the Alaska Environmental Forum, Anchorage, Alaska, USA 9 Shërbimi Gjeologjik Shqipëtar, 2014 10 Google Earth, 2018 11 Hermansen et al., 2011 12 Wright et al., 2011 13 PPV Bashkia Fier, 2016 14 PPV Bashkia Fier, 2016 15 Shepherd, 2011 16 Hermansen et al., 2011 17 Hermansen et al., 2011 18 http://www.ere.gov.al/mat.php?idr=207&idm=418&lang=1 19 http://www.financa.gov.al/al/raportime/borxhi/ankandet-e-emetimit-te-letrave-me-vlere-te-qeverise/rezultatet-e-

ankandeve/titujt-qeveritare-2011-2017

http://www.financa.gov.al/al/raportime/borxhi/ankandet-e-emetimit-te-letrave-me-vlere-te-qeverise/rezultatet-e-ankandeve/titujt-qeveritare-2011-2017

http://www.financa.gov.al/al/raportime/borxhi/ankandet-e-emetimit-te-letrave-me-vlere-te-qeverise/rezultatet-e-ankandeve/titujt-qeveritare-2011-2017

REPUBLIKA E SHQIPËRISË BASHKIA FIER · 2019. 11. 27. · 1 REPUBLIKA E SHQIPËRISË BASHKIA FIER...

Documents

Transcript of REPUBLIKA E SHQIPËRISË BASHKIA FIER · 2019. 11. 27. · 1 REPUBLIKA E SHQIPËRISË BASHKIA FIER...