Dravna inventura umskih resursa Bosna i Hercegovina Remote sensing faza 1

ZAVRNI IZVJETAJ(AKTIVNOST 6) Ugovara: GISDATA Sarajevo Podugovara: GISDATA Zagreb Vodei istraiva i kontrolni organ: prof. Milan Hoevar Naruilac: Emerging Market Group (on behalf of USAID CCA Project)

20.06.2007.

SADRAJ: 1. 2. 3. 4. IZVRNI SAETAK ....................................................................................... 3 ODGOVORNA TIJELA .................................................................................. 4 KLJUNI MOMENTI ...................................................................................... 5 PREGLED PROJEKTA .................................................................................. 5 4.1. Uvod ....................................................................................................... 5 4.2. Metodologija ........................................................................................... 6 5. FAZE PROJEKTA .......................................................................................... 7 5.1. Priprema satelitskih snimaka (Aktivnost 1) ............................................. 7 Tehnika radionica ............................................................................................ 7 5.2. Automatska interpretacija (Aktivnost 2) .................................................. 8 5.3. Foto interpretacija na primjernim plohama (Aktivnost 3) ....................... 12 5.4. Rezultati................................................................................................ 15 5.5. Kontrola rezultata (Aktivnost 4) ............................................................. 19 6. RADIONICA (Aktivnost 8) ............................................................................ 21 7. NADLENOSTI ZA POJEDINE FAZE PROJEKTA ..................................... 26 8. ISPORUKA .................................................................................................. 26 9. TERMS OF REFERENCE I PROCJENA TROKOVA ZA FAZU II INVENTURE (Aktivnost 7) .................................................................................. 27 9.1. Kljune aktivnosti .................................................................................. 27 9.2. Satelitski snimci .................................................................................... 28 9.3. Primopredaja ........................................................................................ 29 9.4. Planirani opseg poslova........................................................................ 29 9.5. Uvjeti za odabir ugovorne organizacije za projekt SFI BiH ................ 30 9.6. Procjena trokova ................................................................................. 31 10. ZAKLJUAK O REZULTATIMA PROJEKTA ........................................... 33

2

1. IZVRNI SAETAK Projekt Inventarizacija uma u BiH Oblast 1 prvi je korak u procesu inventarizacije uma u Bosni i Hercegovini jer se u sklopu njega testira predloena metodologija inventarizacije uma na 5-10% teritorija od ukupne povrine drave, a koja bi se zatim primjenila u inventarizaciji na cijelom teritoriju BiH. Projekt omoguava testiranje i usporedbu predloene metodologije s ostalim metodologijama koje su koritene u svrhu inventarizacije uma drugih zemalja, a na temelju ega su se dobile sline ili bolje informacije od onih dobivenih u sklopu ovog projekta. Dodatni cilj ovog projekta je testiranje metode koritenja daljinskih istraivanja u procesu inventarizacije koja se nakon koritenja u ostalim zemljama irom svijeta pokazala kao financijski najisplativija. Ta metoda primjenila bi se u procesu potpune inventarizacije na miniranim podrujima. U tu svrhu su koriteni IRS P6 LISS III multispektralni satelitski snimci rezolucije 23m i IRS crno bijeli snimci rezolucije 5.8m. Na navedenim satelitskim snimcima izvrena je automatska interpretacija granica uma, nadgledana klasifikacija u 5 kategorija i fotointerpretacija. Dobivena povrina uma automatskom interpretacijom iznosi 348 118,45 ha s tonou od 94,64%. Ti rezultati zadovoljavaju traenu tonost tako da se ova metoda preporua za koritenje u fazi II inventure. Nadgledanom klasifikacijom u 5 zadanih kategorija ( bjelogorica, crnogorica, mjeovita, istina, neumske povrine) dobivene su povrine prikazane u tablici na str. 19 to predstavlja tonost od 72,24%. Ta metoda je uvjetno primjenjiva jer da bi se dobila bolja tonost u fazi II potrebno je nabaviti vei broj i tonije uzorke. Kao rezultat fotointerpretacije dobivena je ukupna povrina pod umom od 364 400 ha. Ta metoda je primjenjiva jer zadovoljava traenu tonost i osobito je prikladna za primjenu na miniranim podrujima.

3

2. ODGOVORNA TIJELA Upravno tijelo:Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva Federacije BiH Ministarstvo poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede Republike Srpske

Vodei konzultant za fazu 1:prof.dr. Milan Hoevar Sp. Pirnie 77B, 1150 Medvode, Slovenija e-mail: milan.hocevar@gozdis.si

Ugovorna organizacija:GISDATA d.o.o. Sarajevo fra Anela Zvizdovia 1 UNITIC poslovni centar, Toranj B/16 71 000 Sarajevo, BiH

Voditelj projekta:Azer Kurtovi Direktor GISDATA d.o.o. Sarajevo azer.kurtovic@gisdata.com

Mjesto primopredaje:Bosnia Cluster Competitiveness Project Office Hamdije Kreevljakovia 19 71 000 Sarajevo, BiH

Podugovorna organizacija:GISDATA d.o.o. Zagreb Batijanova 52a 10 000 Zagreb, Hr

4

WALD-PROJEKT Ustikolina bb, Bosanska Krupa Tina Ujevia 3, Sarajevo Direktor Ismet Sendi tel/fax: +387 33 55 43 05, +387 33 55 43 06

3. KLJUNI MOMENTI Potpisivanje ugovora: 03.11.2006. Poetak projekta: 24.11.2006. Zavretak projekta: 31.05.2007. 4. PREGLED PROJEKTA 4.1. Uvod U Bosni i Hercegovini ume predstavljaju jedan od glavnih prirodnih izvora i s obzirom na podruje koje prekrivaju i raznolikost u odnosu na veliinu zemlje smatraju se jednim od najbogatijih u Europi. Zbog injenice da postoje ilegalne aktivnosti u umskim podrujima, posebice tokom ratnog perioda (1992.-1995.), a i kasnije, pokazala se potreba za pripremom Akcijskog plana za borbu protiv umskog kriminala od strane vlade BiH. Inventarizacija umskog zemljita je sastavni dio tog akcijskog plana koji se temelji na odreivanju povrine umskog i ne umskog zemljita, sastava uma i raznih ekolokih pokazatelja. Ti podaci predstavljaju vaan alat za praenje stanja u umskom sektoru potreban za gospodarski razvoj i upravljanje tim prirodnim bogatstvom. Proces inventarizacije umskog zemljita podijeljen je u dvije faze: a. Faza 1 testiranje metodologije na 5-10% umskog podruja b. Faza 2 primjena metodologije u potpunoj inventarizaciji

5

Projekt inventarizacije umskih resursa faza 1 obuhvaa podruje sjeverozapadnog dijela BiH (Slika 1), ukupne povrine 662 567 ha od ega je povrina pod umom priblino 337 707,6 ha (3377 km2).

Slika 1. Podruje obuhvata projekta faza 1

4.2. Metodologija Metodologija koritena na projektu temelji se na primjeni visokorezolucijskih multispektralnih satelitskih snimaka u svrhu procjene veliine umskih povrina. Primjenjena je kombinacija nadgledane i nenadgledane klasifikacije pri emu su dobiveni slojevi upotpunjeni granicama uma u GIS okruenju. Rezultati dobiveni automatskom klasifikacijom multispektralnih snimaka su slijedei: Color Composite karta satelitski snimak u prirodnoj kombinaciji kanala

6

Karta uma karta u vektorskom i rasterskom formatu dobivena kao rezultat automatske interpretacije

Kategorizacija i procjena umskog sastava temelji se na IRS satelitskim snimcima rezolucije 5.8m. Koritenjem jednostavne sistematske metode uzorci se odreuju na ortorektificiranim satelitskim snimcima na mrei 1x1km. Rezultat interpretacije je rasterska baza podataka organizirana prema detaljnoj nomenklaturi. 5. FAZE PROJEKTA 5.1. Priprema satelitskih snimaka (Aktivnost 1) U projektu su koriteni IRS P6 LISS III multispektralni satelitski snimci rezolucije 23m i crno bijeli IRS satelitski snimci rezolucije 5.8m koji su ortorektificirani, a zatim i spojeni u svrhu dobivanja multispektralnog snimka rezolucije 5.8m.Tablica 1. Multispektralni IRS snimci

Snimak IRS P6 LISS III IRS P6 LISS III IRS P6 LISS III

path 33 34 34

row 37 37 38

Datum snimanja 21.05.2005. 06.08.2005. 06.08.2005.

Rezultat: digitalni ortofoto u boji prostorne rezolucije 20m digitalni ortofoto u boji prostorne rezolucije 5m. Tehnika radionica Na poetku projekta u prostorijama GISDATA Zagreb, odrana je tehnika radionica kojoj su prisustvovali: Prof.dr. Milan Hoevar GISDATA Zagreb Ivan Luki, Sanja Luda, Sandra Radi Goljak, Ivana Lampek Pavnik, Ida arnohorski Predstavnik GISDATA Sarajevo nije bio u mogunosti prisustvovati radionici

7

Tema radionice: Upoznavanje GISDATA tima s metodologijom i nainom izrade projekta Prof Hoevaru prezentirani su do tada obraeni snimci, te je prof Hoevar predloio nain obrade i pripreme snimaka za automatsku i foto interpretaciju Rezultati radionice: dogovoren je tijek izrade projekta: 1. Izrada digitalnog ortofoto snimka rezolucije 20m i digitalnog ortofoto snimka rezolucije 5m 2. Automatska klasifikacija prema kategoriji uma ne uma 3. Dobivanje uzoraka s terena za izradu nadgledane automatske interpretacije i kontrolu rezultata nenadgledane interpretacije 4. Izrada karte uma i color composite karte i isporuka 5. Izrada foto interpretacije na osnovu preporuke supervizora prof Hoevara angairan je subkontraktor WaldProjekt koji e izvriti ovaj dio projekta 6. Kontrola rezultata foto interpretacije 7. Finalna isporuka 5.2. Automatska interpretacija (Aktivnost 2) Nakon spajanja crno-bijelih i multispektralnih ortorektificiranih snimaka izvrena je automatska nenadgledana klasifikacija u svrhu izdvajanja povrina pod umom i povrina koje nisu prekrivene umom. Rezultat: 1) Automatska klasifikacija po kategorijama uma ne uma 2) Automatska klasifikacija prema zadanoj kategorizaciji:

8

Tablica 2. Traene kategorije

Tema: Povrina umskih i neumskih zemljita Potpuna prostorna razdioba i klasifikacija Cilj: Utvrivanje tone povrine umskih zemljita za kalkulaciju povrine uma u Oblasti 1 (Faza 1). Izdvajanje probnih ploha za terenska snimanja. Postupak snimanja: automatska nenadgledana i nadgledana interpretacija satelitskih snimaka. Najmanja povrina 0.2 ha. Interpretacijska povrina: Potpuno kartiranje svih povrina prema navedenoj klasifikaciji Kod Kategorija (kategorije numerirane prema CORINE standardu) 1 (3.1. 1) ume liara (>75%) 2 (3.1. 2) ume etinjaa (>75%) 3 (3.1. 3) mjeovite ume (25%75% conifers ) 4 Clearcuts, young plantations 5 Drugo neumsko zemljite (urbano, poljoprivredno, movare, vode...) Relevantnost podataka: BiH Utvrivanje povrina uma, kontrola clearcuts, promjene povrine uma, povrina i sustav privatnih uma Internacionalna FAO, MCPFE, Kiotski protokol

Slika 2. Automatska interpretacija

9

Pomou uzoraka s terena izvrena je nadgledana klasifikacija multispektralnih satelitskih snimaka i kontrola podataka dobivenih nenadgledanom klasifikacijom. Navedeni uzorci su toke snimane na terenu s odreenim atributnim podacima prema priloenoj tablici 3:Tablica 3. Definicije varijabli N_trakt1 Ploha STRAT DG VHASS XGPS YGPS ENT OBL_1 SPP GJ DOST Broj trakta Broj plohe Broj stratum Srednji prenik stabla/ploha cm Zaliha m3/ha plohe X-koordinata y-koordinata entiteta oblast um gosp podruje Gosp. jedinica Dostupnost 1 dostupna ploha, 2 - nedostupna ploha (voda, kanjon, litica), 3 zabranjen pristup, 4 - minirano, 5 ploha se ne snima (nalazi se u stratumu 2) Vlastnitvo 1 - dravno, 2 privatno Homogenost 1 jedna sastojina, 2 - granica visoka uma goleti, 3 vie sastojina 4 - granica uma neuma (podjeljena ploha), Vegetacijski oblik 1 Visoke ume, 2 Izdanake ume, 3 ibljaci, 4 Goleti, 5 Ostale neproduktivne umske povrine, 6 Ostale povrine (neuma) 1 ume bukve, 2 ume etinara i mjeovite ume etinara i liara u arealu uma bukve i jele (sa smrom), 3 ume borova, 4 ume hrasta lunjaka, 5 ume hrasta kitnjaka, 6 termofilne hrastove ume, 7 ume vrba, topola i joha, 8 pionirske umske zajednice, 9 umski zasadi stranih vrsta drvea, 10 Sekundarne ume bukve 1 - jednodobne, 2 - raznodobne 1- Mlade sastojine < 5 cm, 2- dominantni prenik 5 - 10 cm, 3- dominantni prenik 10 30 cm, 4 - dominantni prenik 30-49 cm, 5- dominantni prenik >50 cm 1- do 10, 2 - 11 20, 3 - 21 40, 4 - 41 60, 5 - 61- 80, 6 81- 100, 7- 101- 120, 8 121 140, 9 - >141 godina, 10 - raznodobne 1- iste liarske >75%, 2- mjeovite, 3- iste crnogorica >75%, Ocjenjuje se prema udjelu etinara odnosno liara u zastrtosti zemljita kronjama stabala 1- normalan, 2- prosvjetljen, 3- nepotpun, 4 - progaljen, 5 ostaci sastojine

VL HMG

VEG

KVD

UZG RAZV STAR SMS SKL

10

Tablica 4. Zapis snimanih toaka na terenu

Nakon klasifikacije satelitskih snimaka i dobivenog tematskog sloja s tono odreenim granicama uma i umskog zemljita definirao se preglednik stanja u GIS okruenju. Na temelju tih rezultata izradile su se dvije skupine karata: a. Color composite karta satelitski snimak prostorne rezolucije 5 m u prirodnoj kombinaciji spektralnih kanala (kombinacija kanala 412)

11

Slika 3. Color composite karta

b. Karta uma vektorska i rasterska karta uma prostorne rezolucije 5 m dobivena automatskom klasifikacijom

Slika 4. Rasterska karta uma

5.3. Foto interpretacija na primjernim plohama (Aktivnost 3) Snimanje obuhvaa kategorizaciju i procjenu uma na satelitskim snimcima visoke prostorne rezolucije 5 m. Vizualnom fotointerpretacijom se obavlja procjena karakteristika umskih zemljita i sustava uma na primjernim plohama veliine 0.1963 ha (R=25 m).Tablica 5. Atributi snimanja

Tema: Kategorizacija umskog zemljita Foto interpretacija na primjernim plohama Cilj: Klasifikacija umskih zemljita i snimanje sustava ume. Poboljanje pouzdanosti inventurne 2-faznom metodom. Postupak snimanja: vizualna foto interpretacija. Objekt snimanja: BiH Oblast 1. Prvo se izdvoje neumska zemljita (prema karti uma, onda se interpretiraju plohe u umi) Administrativni podaci 1XXXX Oblast: Oblast1 kod1 Entiteta 1 FBiH X1XXX 2 - RS X2XXX

12

Stratum (definisano u GIS sloju dravne ume) 1- dravne ume, visoke (umske osnove, GIS) 2- sve privatne ume i dravne ume (izdanake, ibljaci) Vlastnitvo XXX1X 1- dravne ume XXX2X 2- privatne ume Dostupnost XXXX1 1 dostupno XXXX2 2 minirano PP broj umskog privrednog podruja, dravne i privatne ume (vidi XX ifrant Ministarstva) Interpretacijska povrina: primjerne plohe R=25 m Kod Kategorija (SFI-BiH nomenklatura) 11 Visoke ume i kulture 12 Izdanake ume 13 ibljaci 14 Goleti i ostale neproduktivne umske povrine 21 Prijelaz grmlja (zemljita u zaraivanju) 22 Ekstenzivni panjaci 23 Druga neumska zemljita (klase 1xx, 4xx i 5xx) Relevantnost podatka: BiH Manual SFI XX1XX XX2XX

Tablica 6. Atributi snimanja

Tema/: Tip sastojine Foto interpretacija na primjernim plohama 1x1 km Cilj: Klasifikacija sustava ume. Poboljanje pouzdanosti inventure 2-faznom metodom. Postupak snimanja: vizualna foto interpretacija Interpretacijska povrina: primjerne plohe R=25 m Troznamenkasti kod: Razvojni stadij: x Smjesa :x Sklop Kod Kategorija stadij razvitaka: 0xx neobraslo umsko zemljite 1xx mlade sastojine (dominantni prenik 5 cm Kod Kategorija Smjesa u pokrovnosti X0x Neobraslo X2x liari >75% X3x mjeovite X4x etinari >75% Kod Kategorija Sklop (pokrovnost stabala d>5 cm) Xx0 Neobraslo Xx1 Normalan do nepotpun sklop; pokrovnost >75%

13

Xx2

Rijedak ili prekinut sklop: kronje pojedinih susjednih stabala tako razmaknute da izmeu njih moe stati jedna kronja ili vie kronji normalno razvijenih stabala pokrovnost: 30-75% Xx3 Progaljen, ostaci sastojine, pojedinana stabala; pokrovnost