Reke Srbije

7/16/2019 Reke Srbije

1/17

*Ovde unesite naziv srednje kole*

MATURSKI RAD

Tema: Reke Srbije

Profesor: Uenik:

*ime profesora Ksenija Boji


2/17

Reke SrbijeKsenija Boji

Maj, 2010.

Sadraj:

1 UVOD...............................................................................3

2 OPTE NAPOMENE............................................................3

2.1 Elementi renog toka...........................................................3

2.2 Reni sistem i rena mrea...................................................3

2.3 Razvoe i vododelnica....................................................4

2.4 Bifurkacija.....................................................................4

2.5 Slivovi..............................................................................4

3 REKE U SRBIJI...................................................................4

3.1 Begej..................................................................................5

3.2 Tami..................................................................................6

3.3 Morava...............................................................................8

3.4 Ibar .............................................................................10

3.5 Timok...........................................................................12

3.6 Beli Drim......................................................................14

3.7 Lepenac.......................................................................15

3.8 Pinja..........................................................................15

4 ZAKLJUAK.....................................................................16

5 LITERATURA...................................................................17

Strana

2


3/17


1 UVOD

Sve vode koje otiu povrinom nazvane su tekuim vodama, a dele se na stalne iprivremene, i na povrinske i podzemne tokove. Reke postaju od izvorske vode koja sekree pod uticajem Zemljine tee u odreenom pravcu i obrazuje manje i vee tokovespajanjem ili ulivanjem jednih u druge, a izuzetno, u krakim terenima, i od jakih vrela.Reke su najvei vodotoci oni su jedan od najbrojnih, najrazvijenih i najkorisnijih

prirodnih pojava na svetu i imaju veliki znaaj u ivotu ljudi, pa su one zato imaleimena od najstarijih vremena, a neka su ostala nepromenjena u toku vie hiljada godina.

2 OPTE NAPOMENE2.1 Elementi renog toka

Reni tok je neprekidno kretanje vodene mase nekim lebom (koritom) od izvora doua.Mesto odakle poinje vodotok naziva se izvor ili glava reke. Izvor moe biti vrelo,

jezero, movara ili lednik. Ako reka nastaje od dva vodotoka (sastavnice) onda se mestonjihovog sastajanja naziva sutok, koji se smatra za poetak tog toka. U potamologijise u ovakvom sluaju za izvor uzima glava due sastavnice (npr. za Drinu to je Tara,

jer je dua od Pive).

Mesto gde se reka uliva u neku drugu reku, jezero, more ili okean naziva se ue.Sastavci je naziv za mesta gde se stiu potoci, reice i manje reke, sutok je naziv zamesto spajanja dve reke srednjih veliina, a stave mesto spajanja dve vee reke.Rastojanje izmeu izvora i ua naziva se duina vodotoka (L) i izraava se ukilometrima. Najmanja mogua duina (Lmin) reke je prava linija koja spaja njen

poetak i kraj. Poreenjem, tj. deljenjem ova dva podatka dobija se koeficijentrazvitka renog toka (K). ljebovi kroz koje tee voda potoia, potoka i reica nazivajuse korita. Korita se sastoje iz manje-vie ravnog dna i strmih strana, koje se zovu obale.Kod veih reka irina korita je je vea od dubine dok je kod manjih ova razlikaneznatna.

2.2 Reni sistem i rena mrea

Glavna reka sa svim svojim pritokama, levim i desnim sainjava reni sistem. Renisistem moe biti simetrian i asimetrian, ako prima priblino jednak broj pritoka s obestrane, ona ima simetrian sliv i obrnuto.Rena mrea je skup renih tokova u jednoj oblasti, dravi ili kontinentu, bez obzira dali su meusobno povezani ili ne. Treba razlikovati pojam renog sistema od renemree; prvi sainjava odreenu hidrografsku celinu-sistem, a drugi nema to svojstvo.

Strana

3


4/17


2.3 Razvoe i vododelnica , .

, , , , . ( , ).

, , .Vododelnica je geometrijski pojam i esto se poistoveuje sa razvoem, to nije tano.Ona je zapravo linija koja spaja najvie take na razvou i odreuje se na topografskimkaratam , .

2.4 BifurkacijaPojava ravanja reke u dva kraka koji otiu u dva razliita hidrografska sistema nazivase bifurkacija. Najpoznatija je bifurkacija reke Kasikjare uJunoj Americi. Unaoj zemlji poznata je bifurkacija reke Nerodimke koja se kodUroevca deli na dva kraka. Jedan krak otie na sever u Sitnicu, Ibar iCrno more, dok se drugi krak okree ka jugu i kod Kaanika uliva u Lepenac, zatim uVardar i na kraju u Egejsko more.Bifurkacija je napravljena vetakim putem

podizanjem brane u renom koritu i prokopavanjem novog toka kojim je deo rekesproveden u Sitnicu.Ova vetaka bifurkacija je vrlo stara tvorevina, pa je estosmatrana za prirodnu.

2.5 SlivoviPovrina kopna, ograniena razvoem u okviru koje sve padavine otiu nekim renimsistemom u jezero, more, okean ili neku drugu reku, naziva se sliv. Prema tome postojeslivovi okeana, mora, jezera i reka.Glavno razvoe i hidrografski vor Srbije nalazi se na planini Crnoljeva gde se sturazvoa Crnog, Jadranskog i Egejskog mora. Od najvie take Crnoljeve (Drmanskaglava 1367 m) otie na zapad reica Topluga u Beli Drim i Jadransko more. RekaCrnoljeva prema severu preko Sitnice i Ibra otie u Crno more. Reka Nerodimka prema

jugu preko Lepenca i Vardara alje vodu u Egejsko more.

3 REKE U SRBIJI

Sa hidrolokog aspekta, prostor Srbije se moe oznaiti kao dosta bogat povrinskommreom. Svi glavni reni tokovi hidroloki pripadaju slivu Crnog mora. Okosnicacrnomorskog sliva je tok reke Dunava koji je nisko poloen, te mu dotiu svi vei renitokovi: Sava sa Drinom, Velika Morava sa Zapadnom i Junom Moravom, Timok i dr.(sa desne strane), zatim Tisa sa Begejom, Tami, Kara (sa leve strane). PovrinaCrnomorskog sliva u Srbiji je najvea, pokriva povrinu od 81,261 km ili 92% teritorijeSrbije. Slivu Jadranskog mora pripada reka Beli Drim sa svojim pritokama i zahvata

povrinu od 4,500 km to je 5% teriorije Srbije. Najmanji od tri sliva je Egejski sliv sa

Strana

4


5/17


povrinom od 2,650 km to je 3% od teritorije Srbije i njemu pripadaju reke Lepenac,Pinja i Dragovitica.

3.1 Begej Reka Begej izvire u Karpatskom podruju u Rumuniji i protie Banatom kao leva

pritoka Tise, u koju se uliva kod naselja Titel i Perlez. Reka je duga 254 km, od toga je76 km u Srbiji. Ime Begej javlja se ve pri kraju 12.veka, neki istoriari su tvrdili da seiza rei Begej(Beguey) krije ime mesta Bekerek,drugi meutim smatraju da je reslovenskog porekla i znai ii, uriti, tei (beg, begati,bega).Johan Adelung tvrdi da u

pojedinim indievropskim jezicima bek znai potok .Od Temivara do Zrenjanina, i dalje do ua, pretvorena je u plovni tzv.Begejski

kanal. Glavno pristanite plovnog Begeja je u gradu Zrenjaninu.

Slika 1. Reka Begej

Samo naselje Bekerek nastalo je oko jednog od Begejskih meandara. Osim renogsaobraaja Begej donosi stanovnicima i druge pogodnosti u vidu izgradnje kupalita iobjekata za sportove na vodi, riblje pijace, etalita du obala i restorana na vodi.Ono to treba svakako napomenuti je i specijalni rezervat prirode Stari Begej Carska

bara Nalazi se u meureju Tise i Begeja, udaljen oko 15 kilometara jugozapadno odZrenjanina, dok je kao satavni deo rezervata obuhvaen tok Starog Begeja i kanalBegej. Inae rezervat predstavlja mrtvaju reke Begej koja je nastala u holocenu. Carska

bara kao najznaajniji i najpoznatiji deo rezervata, svoj naziv duguje austrougarskimcarevima koji su na ovom podruju organizovali brojne lovove na barsku i drugudivlja.

Strana

5


6/17


Slika 2. Reka Begej kod Zrenjanina

Meutim danas je Begej oznaen kao jedan od najzagaenijih vodotoka u Srbiji, jer jepostao kolektor komunalnog i industrijskog otpada, ali za revitalizaciju i rehabilitacijuBegeja uprkos uraenim projektima nedostaju finansijska sredstva. Rumuni suzahvaljujui podrci Evropske unije vei deo posla oko ienja Begeja odradili.

3.2 Tami Tami je leva pritoka dunava, izvire u Karpatima u Rumuniji, a uliva se u dunavnedaleko od od Paneva.Izrazito ravniarska reka sa plitkim koritom brojnimmeandrima i malim padom.

Strana

6


7/17


Slika 3. Reka Tami

Ukupna duina, od izvora pa do ua, reke Tami iznosi 359 km. Od 359 km urumunskom delu se nalazi 241 km, a u srpskom delu 118 km. Na svom putu kroz

Vojvodinu, Tami, ima samo jednu jedinu pritoku a to je Brzava.Ulaskom u Banat, Tami postaje spora, ravniarska reka koja je tek u zadnjih 60 km

plovna. Najvanija luka na Tamiu se nalazi u Panevu, dok uzvodno postoje mnogiribnjaci, a najvei su u Banatskom Despotovcu, Uzdinu, Sakulama i Slatini

Slika 4. Reka Tami

Tokom vekova du reka su se osnivala mnogobrojna naselja, tako je i sa Tamiom, na359 km dugom putu Tami spaja sela i gradove dveju drava. Od veih gradove tu suKaransebe i Lugo u Rumuniji i Panevo u Srbiji. Tami je u davno doba imao daleko

vei znaaj za Panevo, naroito za njegov privredni ivot, nego danas. Tami je leti bioplavna reka sa veoma ivim renim saobraajem, a tokom zime je postajao velikizimovnik za brodovlje. Plovila nisu ovde samo bila ukotvljena u hladnim mesecima,ve su bila i graena. Nekada je obala Tamia bila kupalite, mesto za odmor, razonodu,meutim danas je Tami u Panevu na izdisaju, prljav i zaputen.Od sela se mogu nabrojati: Jaa Tomi, Boka, Seanj, Neuzina, Boto, Tomaevac,Orlovat, Idvor, Farkadin, Sakule, Opovo,Sefkerin, Glogonj i Jabuka.

Strana

7


8/17


3.3 Morava

Velika Morava nastaje kod Stalaa od June i Zapadne Morave. Dolina Velike Moravespada u red nasleenih dolina.Razliva se u prostranom zalivu Panonskog mora koji seduboko prostirao prema jugu. Morava je zajedno sa Zapadnom Moravom, najveasrpska reka. Duina Velike Morave je 185 km, sa svojom duom pritokom, ZapadnomMoravom ukupna duina iznosi 493 km.Juna Morava koja predstavlja glavni izvor vode za Moravu je dua, ali je zbogregulacije renog korita i melioricaionih radova danas uinjena kraom. Regulacioniradovi su uinjeni na sve tri Morave, tako da su sve znaajno skraene. Nekada je ovareka bila preko 600 km duine. Danas je najudaljeniji izvor vode za moravski sliv izvorreke Ibar, desne i najvee pritoke Zapadne Morave. Ibar izvire u Crnoj Gori i zajednokao sistem Ibar-Zapadna Morava-Velika Morava predstavlja reni sistem duine 550km, i kao takav je najdui vodeni put na Balkanskom poluostrvu.

Slika 5. Reka Morava

Strana

8


9/17


Velika Morava pripada crnomorskom slivu. Povrina sliva Velike Morave je 6.126 km,a celog moravskog sistema 37.444 km (od ega 1.237 km u Bugarskoj i 44 km uMakedoniji), to je 42,38% od povrine Srbije. Velika Morava protie najplodnijim inajgue naseljenim podrujem centralne Srbije, zvano Pomoravlje. Pomoravlje je

nastalo na mestu zaliva nekadanjeg Panonskog mora koje se isuilo pre oko 200,000godina.

3.3.1 Pritoke

Pritoke Velike Morave su kratke po duini. Najdua je Jasenica (79 km) a druge suretko preko 50 km. Desne pritoke su: Jovanovaka reka, Crnica, Ravanica, Resava iResavica (ili Resavina). Leve pritoke su brojnije, ukljuujui: Kalenika reka,Lugomir, Belica, Osaonica (ili Osanica) Lepenica, Raa, i Jasenica. Mnoge od njih nisu

bogate vodom, ali tokom kinih godina one izazivaju velike poplave, to je glavniproblem celog moravskog sliva.

Pre ulivanja u Dunav, Velika Morava se rava, inei 47 km dug rukavac pod nazivomJezava, koji se uliva u Dunav odvojeno u gradu Smederevu poto se prethodno spoji saduom (51 km) rekom Raljom, sa leve strane.

3.3.2 Ureivanje reke

Velika Morava je primer reke koja meandrira. Ona jeste bila 245 km dugaka odnastanka do ua, meutim pravom linijom to je svega 118 km. Tako je odnosmeandriranja 118:245, to je u samom vrhu reka u Evropi.

Reno korito je iroko 80-200 m i duboko do 10 m. Sasvim je uobiajena pojava daMorava posle poplave promeni tok ostavljajui na mestu prethodnog korita jezera, kojasu poznata pod nazivom moravite. Juna Morava je zbog vlike erozije u svom slivu

bogata ogromnom koliinom materijala koji se taloi u renom koritu umanjujuidubinu i na taj nain inei poplave jo eim.

Poevi od 1966, ogromni radovi su zapoeti na spreavanju buduih poplava. Nizakumulacija je napravljen na pritokama (jezera Bovan, elije, Gazivode, itd), a meandrisu presecani. Na taj nain je tok reke ispravljan a reka je uinjena kraom (u sluajuVelike Morave sa 245 na 185 km. Bilo je predvieno da se skrati ak na 152 km i da

postane ponovo plovna.

Strana

9


10/17


Slika 6. Reka Morava

Predvieno je ukupno 18 akumulacija, presecanje 23 meandra, nasipanje kilometaranovih nasipa i intenzivno poumljavanje. Meutim, do 1980-ih, pogotovo 1990-ih zbogekonomske krize, ratova i sankcija svi radovi su prekinuti.

Morava i njene pritoke jo uvek plave esto, a reno dno se izdie uprkos mnogihbagera, koji iskopavaju pesak i ljunak, u gradovima i selima du toka reke (Lozovik,Lugavina, Luica, Velika Plana, Simievo, itd).

3.4 Ibar

Ibar je najvea pritoka Zapadne Morave u koju se uliva sa desne strane kod Kraljeva.Izvire ispod planine Hajle u Crnoj gori, a duina mu iznosi 276 km. Od svog izvoritaIbar tee na istok do Kosovske Mitrovice, gde prima Sitnicu sa Labom sa desne, a

nizvodno Raku i Studenicu sa leve strane. Gornji Ibar je nekad bio samostalna reka,pritoka kosovskog neogenog jezera. Regresivnom erozijom donji Ibar je probio starorazvoe severno od Drena i Tvrave, skrenuo u svoju dolinu deo gornjeg Ibra,istovremeno skreui Sitnicu i Lab, koje su nekada tekle prema jugu. Time seobjanjava naglo, laktasto, skretanje Ibra u pravcu severa.Ibar je brza reka planinskih osobina sa velikom hidroenergijom.Protie uglavnomuzanom klisurastom dolinom, koja ima veliki saobraajni znaaj.Vea naselja u dolini Ibra su: Roaje (Crna Gora), Zubin Potok, Kosovska Mitrovica,Raka, Ue, Mataruka Banja i Kraljevo.

Strana

10


11/17


Slika 7. Reka Ibar-Magli

U svom toku od srednjovekovnog grada Maglia do Kraljeva, na trasi dugakoj 25 km,dotad mirni Ibar prelazi u bukove i brzake idealne za ljubitelje splavarenja. Godine

1990 organizovana je prva turistiko-sportska manifestacija pod nazivom veseli spustkojase od tada tradicionalno odrava u junu mesecu.

Strana

11


12/17


Slika 8. Reka Ibar-Regata

Pregraivanjem Ibra izgradnjom brane visine od 107 metara od prirodnog materijala(kamenja, zemlje i gline) i kao takva jedna je od najveih u Evropi, stvoreno je vetako

jezero Gazivode. Jezero Gazivode dugako je 25 km i po veliini u Srbiji zauzimadrugo mesto posle Peruca kod Bajine Bate.

Slika 9. Reka Ibar-jezero Gazivode

3.5 Timok

Najvea reka u Istonoj Srbiji, desna pritoka Dunava. Nastaje kod Zajeara spajanjemCrnog i Belog Timoka, duina mu iznosi sa Svrljikim i Belim Timokom 203 km. Ceoovaj deo Istone Srbije, kao zasebna geografska celina, je dobio naziv Timoka Krajina,upravo po ovim rekama. Ustvari, kroz ovo podruje protie pet reka s imenom Timok:Svrljiki, Trgoviki, Crni, Beli i Timok. Reka Timok je i granina reka u duini od 16kilometra.

Strana

12


13/17


Slika 10. Izvor Crnog Timoka

Ue Timoka nalazi se na nadmorskoj visini od 28 m, to predstavlja i najniu taku uSrbiji. Vode Timoka koriste se za navodnjavanje i pokretanje jedne manjehidroelektrane (HE Sokolovica), to je prva hidroelektrana u Timokoj krajiniizgraena je u Gamzigradu na Crnom Timoku 1.Novembra 1909.godine.Glavni grdski centar je Zajear, kome ovakva odlina priroda prua velike mogunostiza razvoj izletnikog turizma i sportskog ribolova, mada je poslednjih decenija bila

dosta zagaena otpadom iz Borskog basena.

Slika 11. Reka Timok

Strana

13


14/17


3.6 Beli Drim

Beli Drim izvire iz jakog krakog vrela ispod planine ljeba, na severnoj straniMetohijske kotline na visini od 580 m. Odmah ispod vrela voda se rui niz vodopad

visok 25m. Duina Belog Drima je 175 km, od toga u Srbiji 156 km i 19 km u Albaniji.

Slika 12. Reka Beli Drim

Beli Drim odvodnjava vodom najbogatiju kotlinu u Srbiji. Vanije su mu pritoke Pekai Deanska Bistrica sa desne, Istona reka, Mirua, Topluga i Prizrenska bistrica sa leve

strane.Od svih pritoka po nesavidanjoj lepoti izdvaja se kanjon Mirue, strmih litica visine

200 metara i duine 2 km. Tok reke Mirue ini 12 vodopada kanjon i 13 malih i velikihjezera ija lepota oduzima dah posmatraa. Najvee jezero ima dimenzije 55 sa 45 m,najvea izmerena dubina jezera je 9 m, a najvii vodopad ima 21 m. esto ganazivajuMetohijske Plitvice zbog slinosti sa Plitvikim jezerima u Hrvatskoj.

Strana

14


15/17


Slika 13. Reka MiruaU izvoritu Belog Drima nalazi se i Radovika peina sa ivopisnim peinskim nakitomu kanalima i dvoranam.Sliv Belog Drima pokriva povrinu od 4.360 km. Kod mesta Kukes u Albaniji se spaja

sa Crnim Drimom, otokom Ohridskog jezera i ini reku Drim, koja se uliva u Jadranskomore.

3.7 Lepenac

Lepenac izvire ispod severne padine ar-planine, protie kroz trpce a zatim krozKaaniku klisuru ulazi u Makedoniju kod eneral Jankovia i nedaleko od orePetrova se uliva u Vardar. Duina toka iznosi 75 kilometara. Najvea pritoka Lepenca

je reka Nerodimaka i to njen juni krak.

Slika 14. Reka Lepenac

3.8 PinjaPinja nastaje spajanjem triju reica na zapadnim padinama planine Dukat:Kozjedolske, Lesnike i Tripusnice kod mesta Trgovite. Posle 128 km svoga toka ulivase u reku Vardar u Makedoniji. Pinja je planinska reka bistre i hladne vode, sa

predivnom ivopisnom dolinom. Nepunih dva kilometra od Trgovita, na desnoj obalireke, se izdiu mone kupaste stene koje stanovnici nazivaju Vraiji kamen. Kamenekupe su visoke pedesetak metara i na vrhu jedne od njih se nalazi mala crkva iz 14.Veka. Uprkos svojim prirodnim lepotama ovo je nasiromaniji kraj Srbije iz kojeg sestanovnitvo iseljava.

Strana

15


16/17


Slika 15. Reka Pinja

4 ZAKLJUAK

Reke su od najstarijih vremena imale veliki znaaj za drutvo. Pored toga to stvarajuplodne doline, one izlivanjem i plavljenjem svoje doline doprinese da se u njima razvijezemljoradnja. Danas zbog neureenih tokova veine naih reka dolazi do velikih

poplava, koje nanose upravo velike tete poljoprivredi. Jo od davnina reke su sekoristile za vetako navodnjavanje, meutim kod nas uprkos dosta razvijenoj renoj ikanalskoj mrei nisu dovoljno iskorieni svi resursi za savremeno navodnjavanje to je

i glavni preduslov za razvoj savremene poljoprivrede.Nae reke imaju veliki saobraajni znaaj jer njihovim dolinama prolaze glavneEvropske i domae eleznike i drumske saobraanice. Kroz nau zemlju protie i rekaDunav koja je deo plovnog puta Dunav-Rajna-Majna.Veliki znaaj naih reka ogleda se i u proizvodnji elektrine energije, na mnogimrekama izgraena su vetaka jezera za vodosnadbevanje, ribolov i turizam.Meutim veliki problem jo boljoj iskorienosti reka predstavlja nedostatakfinansijskih sredstava za izgradnju novih hidroelektrana, ienja vodotoka i kanala injihova zatita od zagaivanja, zatim nedovoljna valorizacija turistikih motiva koje

poseduju mnoge nae reke, kao i nedovoljna izgradnja infrastrukturnih objekata.

Strana

16


17/17


5 LITERATURA

[1].D. Duki, : Hidrologija, Zavod za udbenike i nastavna sredstav, Beograd,2006.

[2].D. Duki,: Opta hidrologija, Nauna knjiga, Beograd, 1962.

[3].D. P. Rodi, : Geografija Jugoslavije I Nauna knjiga, Beograd, 1981.

[4].Lj.Gavrilovi: Reke Srbije, Zavod za udbenike i nastavna sredstav, Beograd,2002.

[5].Mala Prosvetina Enciklopedija, Tree izdanje, Prosveta; 1985.

[6].R.Petrovi, R.orevi,S.Miloevi,E.Lutovac, : Osnovi opte geografije,Nolit, Beograd, 1955.

[7].T. L. Rakievi, : Dunav najvea reka u Srbiji, Zbornik radova Geografskogfakulteta, Beograd, 1972.

Strana

Reke Srbije

Documents

Transcript of Reke Srbije