Regional areal- og transportplan for Bergensområdet · 4 Forord 4 næringsareal er det gjort ei...
59
Asplan Viak AS - Fabrikkgaten 3 - 5059 Bergen asplanviak.no Regional areal- og transportplan for Bergensområdet -Temaområde 2: Næringsareal
Transcript of Regional areal- og transportplan for Bergensområdet · 4 Forord 4 næringsareal er det gjort ei...
NOTAT
Asplan Viak AS - Fabrikkgaten 3 - 5059 Bergen asplanviak.no
Regional areal- og transportplan for
Bergensområdet
-Temaområde 2: Næringsareal
1
Forord 1
Skrevet av: Øyvind Sundfjord
KS: Paal Grini
Oppdragsleiar: Øyvind Sundfjord
Dato: 2014-11-21
Oppdrag: 534022 – Regional areal- og transportplan for Bergensområdet
FORORD
Asplan Viak har vore engasjert av Hordaland fylkeskommune for å sjå på næringsareal i
Bergensområdet. Dette inngår i arbeidet med regional areal- og transportplan for
Bergensområdet.
Hans-Christian Engum har vore Hordaland fylkeskommune sin kontaktperson for oppdraget.
Øyvind Sundfjord har vore Asplan Viaks oppdragsleiar for arbeidet med regional areal- og
transportplan. Steinar Onarheim har vore fagansvarleg for deltema næringsareal og Paal Grini
har vore KS-ansvarlig.
2
Forord 2
INNHALDSLISTE
1. Samandrag ......................................................................................................................... 3
2. Innleiing .............................................................................................................................. 5
3. Bakgrunn ............................................................................................................................ 5
4. Om metode og data ............................................................................................................ 6
5. Trendar som påverkar arealetterspurnaden ........................................................................ 8
5.1 Mobilitet, pendling og arbeidsmarkeder........................................................................ 8
5.2 Fortetting og flyttekjeder ............................................................................................ 10
6. Dagens nærings- og sysselsettingsstruktur ....................................................................... 11
6.1 Sysselsetting- dagens situasjon og endringar ............................................................ 11
6.2 Utbygd næringsareal; geografiske skilnader. ............................................................. 15
6.3 Utbygd næringsareal; endringar over tid .................................................................... 20
7. Arealtilbudet ...................................................................................................................... 22
8. Arealbehovet ..................................................................................................................... 24
8.1 Framtidig arealbehov utifrå framskriving av siste års arealbruk .................................. 25
8.2 Framtidig arealbehov utifrå forventa vekst i yrkesaktive ............................................. 27
8.3 Oppsummering arealbehov fram til 2040 ................................................................... 34
8.4 Behov for ulike typar areal ......................................................................................... 34
9. Fortetting i bergensområdet .............................................................................................. 36
9.2 Tetthet i dagens næringsområder .............................................................................. 39
9.3 ABC- kartlegging- Rett verksemd på rett plass ........................................................... 41
9.4 Kva type næring finn ein i A, B og C-områda i dag? ................................................... 44
9.5 Tetthetspotensial på næringsstedene ........................................................................ 44
9.6 Næringsarealkapasitet i høve senterstrukturen .......................................................... 51
10. Kartlegging av potensiale for nye større næringsområder ............................................. 53
10.1 Kriterier for kartlegging av mulige næringsområder .................................................... 53
10.2 Kandidatområder for nye næringsareal ...................................................................... 57
10.3 Andre mulige framtidige søkeområde ........................................................................ 58
3
Forord 3
1. SAMANDRAG
Utbygging av næringsareal i Bergensområdet varier svært mykje frå år til år, og mykje meir enn
til dømes svingingane i sysselsettinga. Det er også årlege variasjonar for kva type næringsbygg
som vert bygd. Nokre år dominerer forretningsutbygging og andre år vert det bygd mest
kontorbygg. Samstundes ser ein store geografiske skilnader på kva type areal som vert bygd. I
Bergen er andelen utbygd kontor, industri/lager og forretningsbygg om lag jamt fordelt, medan
det i nabokommunane i hovudsak vert bygd industri- og lagerbygg. Dette tyder at ein må ha is i
magen, og planlegge nye næringsareal sjølv i nedgangstider. Ein må også planlegge ulike typar
areal slik at ein har kapasitet til å fange opp dei mange ulike geografiske og arealmessige
behova som finst. Dagens pendlingsmønster viser også at det er ulike arbeidsmarknader i ulike
delar av regionen, og at folk ser på pendling gjennom Bergen som ei barriere. Dette forsterkar
behovet for at det må etablerast næringsareal både aust, vest, nord og sør for Bergen.
Ei rein framskriving av næringsarealforbruket 2000-2013 viser eit årleg næringsarealbehov på
130 000 m² BRA gulvareal. Omrekna til brutto arealbehov (der vegareal, grøntareal, parkering
etc er inkludert) gir dette eit årleg «planarealbehov» på 309-386 daa. Ein anna
framskrivingsmetode, basert på vekst i sysselsatte kombinert med arealtal frå 7
eksempelområder i Bergensområder, gir eit årleg arealbehov på 129 000 – 172 000 m² BRA
gulvareal, og 392-447 daa bruttoareal.
Nærings- og sentrumsareala som ligg nært einannan er gruppert i næringssteder (gruppering
gjort kun for å betre den visuelle framstillinga i karta). For kvart næringssted er det beregna ein
områdetetthet utifrå kor mange kvadratmeter gulvareal som er innafor nærings/sentrumsareala
på næringsstedet. Ein ser då at stader som Bergen sentrum, Nesttun, Fyllingsdalen og Sandsli
har høgast tetthet, og at områder lengst unna Bergen har lågast tetthet.
For å finne ut kor lenge eksisterande næringsareal i Bergensområdet vil vare, er det
gjennomført ei fortettingsanalyse. Det er eit mål at mest mogleg av næringsutbygginga skal skje
som fortetting, og ikkje berre i nye næringsområder. Fortettingsanalysen er gjort med
utgangspunkt i ABC-prinsippet, der verksemder vert lokalisert utifrå deira transportbehov for å
dempe transportbehovet og auke bruken av miljøvenlege transportmiddel. Til dømes bør
ansatteintensive bedrifter ligge der det er god tilgjengelighet for kollektiv, sykkel og gange – dvs.
i A-område. Arealkrevjande bedrifter, med færre ansatte per dekar, har derimot eit større behov
for god tilgjengelighet for bil og tungtrafikk (C- eller D-område).
Utifrå om næringsareala ligg i hhv. A, B, C eller D-områder er det gjort ei estimering av dagens
utnytting, og kor mykje meir gulvareal det er plass til (kapasitet). Ein ser då at næringsareal i D
områda har best kapasitet, medan næringsareal i C-områda har minst kapasitet. Om ein tenkjer
seg at alle ansatteintensive bedrifter skal etablere seg berre i A og B områdene, samt i
regionsentra, så kan ein fortetta 34-40 år framover i tid. For dei arealkrevjande bedriftene er
kapasiteten derimot mykje dårlegare. Dersom slike bedrifter berre skal etablere seg i C-områda
(bynære område med god bilgjengelighet), så er det berre ledig kapasitet i 6-10 år fram i tid.
Om ein i tillegg etablerer arealkrevjande bedrifter i D-områda lengre frå byen (men ikkje i off-
shore retta næringsområde på Mongstad, Sture og Kollsnes) så vil ein ha kapasitet som varer
22-37 år fram i tid.
Fortettingsanalysen viser at det er eit behov for nye regionale næringsområde fram mot 2040,
og då fyrst og fremst for arealkrevjande verksemder. For å finne mulige områder for framtidige
4
Forord 4
næringsareal er det gjort ei arealanalyse der det er søkt i 2 km.frå hovudvegnettet, men berre i
C og D-områda. I denne søkekorridoren er det sett på arealkonfliktar i høve naturmangfald,
friluftsliv, kulturminne mm, og det er skilt mellom områder med «Søkeområde med sannsynleg
lavt konfliktnivå» og «Søkeområde med sannsynleg middels konfliktnivå». Analysen viser at det
finst fleire potensielle areal til næring, og dei mest aktuelle kandidatområdene er peika ut. Alle
kommunane har minst eit kandidatområde, men nærare vurderingar vil vere naudsynt før ein
går vidare med områda.
5
Forord 5
2. INNLEIING
I samband med arbeidet med Regional Areal og Transportplan for Bergensområdet1 er
regionale næringsområder eitt av fire utredningstema. Dei tre andre tema er senterstruktur,
transport og natur, kulturmiljø og landskap. I tillegg har fylkeskommunen sjølv sett på tema
boligstruktur.
Innafor tema regionale næringsområde kan utgreiingane, som følge av Hordaland
Fylkeskommune si tinging, summerast opp i 3 deloppgåver:
1. Kartlegging av dagens nærings- og sysselsettingsstruktur, og
differensiere (det fremtidige) behovet for areal på ulike næringer.
2. Kartlegging av fortettingspotensialet i eksisterende sentra
3. Kartlegging av potensialet for større regionale næringsområder i
tilknytning til hovedveg
Undervegs i prosessen har det vore tett dialog med fylkeskommunen. Det har også vore fleire
møter med styringsgruppa, samt at det vart avholdt eit medverknadsmøte/ temagruppemøte
24.juni.
3. BAKGRUNN
Det er forventa ei kraftig befolkningsvekst i Bergensområdet fram mot 2030. I følge SSB vil
regionen auke med inntil 160.000 personar i denne perioden. Fram mot 2040 vil det kunne bu
bortimot ein halv million mennesker i dette området.
Befolkningsveksten vil også bety ei sterk vekst i sysselsatte i regionen. Som tommelfingerregel
er veksten i sysselsatte om lag halvparten av befolkningsveksten. Sjølv om det skjer ein
fortettingsprosess, då særskilt sentralt i Bergensområdet, vil det likevel vere behov for nye
næringsareal i regionen. Historisk ser ein at utbygging av næringsareal varierer mykje, men at
det jamt og trutt aukar år for år.
I Bergensområdet vil veksten ikkje vere lik i alle kommunane, men truleg sterkare i kommunane
nærmast Bergen. Dette tyder at etterspurnaden ikkje er «flat» i heile området, men varierer frå
kommune til kommune. Kva transportårer som vert bygd ut, og senterstrukturen som utviklar
seg i regionen, vil også påverka kvar det blir størst etterspurnad etter næringsareal. I tillegg er
det slik at ein ikkje berre må sjå på volumet av næringsareal, men også tenke på kva type
næringsareal som skal etablerast. Dei ulike næringane har svært ulike kriterier når dei skal velje
si lokalisering.
1 Bergensområdet består av kommunane Bergen, Fjell, Sund, Øygarden, Askøy, Os, Samnanger, Vaksdal, Osterøy, Lindås, Radøy og Meland. Det er dette som utgjer studieområdet i alle analysar i rapporten.
6
Forord 6
4. OM METODE OG DATA
Analysene av næringsareal baserer seg på ulike typar geografiske data. Dei tre viktigaste
datakjeldene som er brukt i deloppgåve 1 og 2 er Bedrifts- og foretaksregisteret, Matrikkeldata
og kommuneplandata. I deloppgåve 3, kartlegging av større regionale næringsområde er det i
tillegg brukt ei rekkje datasett innan naturmangfald, kulturminne, landskap, friluftsliv og
landbruk2.
Bedrifts- og foretaksregisteret (bedriftsregisteret), baserer seg på kvartalsvise uttak fra
Brønnøysundregisteret og inneheld blant anna tal ansatte og bransjetilhørighet for kvar enkelt
bedrift i regionen-. Stadfestinga blir gjennomført av SSB ved hjelp av en metode som gjer at
dataene kan bli upresis utanfor bysentra. For nokre bedrifter er det også feilregistreringar i tal
ansatte.
Eit anna problem med bedriftsregisteret er at den viser til bedriftene sin bransjetilhørighet, heller
enn kva dei faktisk driv med. Bedriftene kategorisert etter den sokalla NACE-standarden, som
er utvikla av SSB i henhald til internasjonale standarder for klassifisering av bedrifter sin
økonomiske aktivitet. Det er med andre ord bedriften si økonomiske og organisasjonsmessige
funksjon som avgjer kvar bedriften høyrer heime. Eit døme er Statoil på Sandsli som tilhøyrer
bransjen «Råolje og naturgass, utvinning og transport». Dei fleste ansatte på Sandsli har ein
«vanlig» kontorjobb, men dette er ikkje ei eiga næringsgruppe. Grunna desse svakhetane vert
bedriftsregsietert i hovudsak nytta for å sjå på dagens syselsettingsstruktur for heile regionen
samla. Bedriftsregisterdataene som er brukt i analysene er frå våren 2013.
Matrikkeldata (tidlegare kalla GAB- Grunneiendom-, Adresse- og Bygningsregisteret) inneheld
stadfesta data om alle offentleg godkjende bygningar i studieområdet. Blant anna er det data
om bygningstype, bruksareal og når bygningene er tatt i bruk. 65% av bygga i basen er nybygg,
30% er tilbygg og resten er påbygg, underbygg eller ombygging (rekna i antall bygg).
Matrikkeldata er av svært god kvalitet og er nytta til å sjå på historisk utvikling i utbygging, både
på region-, kommune- og bydelsnivå. Ein kan altså sjå kvar og til kva tid utbygginga faktisk har
skjedd. Matrikkelsdataene er også nytta til å sjå på framskriving av næringsarealbehovet, og
tetthetspotensiale innafor eksisterande næringsområde. Matrikkeldataene er henta ut i oktober
2013. I figurane som viser kvm. utbygd næringsareal er både nybygg, påbygg og tilbygg teke
med.
Kommuneplandata er henta inn frå alle kommunane i studieområdet og sydd saman til ein
kommuneplandatabase. For enkelte områder er det også kommunedelplanar der det ikkje er
kommuneplan3. Det varierer frå kommune til kommune kor nye planane er. I analysene har me
nytta siste vedtatta plan, med unnatak av kommuneplanar i Meland og Øygarden der plan som
er til høring er nytta. Planane er mellom anna brukt til å vise dagens nærings- og
sentrumsformål, og til fortettingsanalyser.
2 Detaljar om dette datagrunnlaget finn ein i eigen rapport for temaområde 4 i Regional Areal- og Transportplan. 3 For Straume er det også nytta gjeldande kommunedelplan i fortettingsanalysene. Årsaka er at i kommuneplanen for Fjell er heile Straume angitt som sentrumsområde, inkludert allereie utbygde bustadområder. Kommundelplanen gir eit meir nyansert bilete og betre grunnlag for å rekne fortettingspotensial.
7
Forord 7
Kategoriseringa av planområda varierer frå kommune til kommune. I analysene er det brukt eit
hovudskilje mellom sentrumsformål og næringsformål. Sentrumsformål er klart definert i
planane4, medan næringsformål er meir springande. Følgande typar arealformål er teke med
under sekkeposten næringsformål: Næringsbebyggelse, Kjøpesenter, Forretning, Erverv,
Forretning, Industri, Terminal, Havn5. Områder som vart vurdert å ta med, men som ikkje er
med i databasen: Næringsareal i sjø, Masseuttak, råstoffutvinning, offentlig bygning, offentlig
eller privat tjenesteyting.
4 I planar utarbeidd etter ny plan- og bygningslov er slike areal kategorisert som «Sentrumsformål» (SOSIkode 1130) medan planar ihht gammal love er kategorisert som «Senterområde» (SOSIkode 120). 5 Næringsbebyggelse, Kjøpesenter og forretning er ihht ny plan- og bygningslov. Resterande er ihht. gammal lov.
8
Forord 8
5. TRENDAR SOM PÅVERKAR AREALETTERSPURNADEN
5.1 Mobilitet, pendling og arbeidsmarkeder
Reisevaneundersøkelser viser at gjennomsnittslengden for arbeidsreiser hadde en årlig vekst
på 0,9 prosent i perioden 1984 -2005, tilsvarende en økning fra 10,4 km til 12,5 km. Økningen
var størst tidlig i perioden, for så å ligge mer stabilt de siste årene. Det har ikke funnet sted en
tilsvarende økning i reisetid. Denne har ligget svært stabilt i hele perioden – med et
gjennomsnitt på rundt 20 minutter. Vi har altså relativt stabile preferanser ift reisetid, men
kommer lenger enn vi gjorde tidligere innenfor den samme reisetiden.
De samme undersøkelsene viser at når reisetiden til et regionhovedsenter kommer opp mot 60
minutter er det nesten ingen som pendler. Skal man ta hensyn til befolkningens faktiske
reisepreferanser, må man derfor legge til grunn en maksimal reisetid på 20-30 minutter.
Går man nærmere inn i tallene, viser det seg at det er en negativ eksponentiell sammenheng
mellom reisetid og antall reisende6.
Figur 1: Sannsynlighet for at en yrkesaktiv pendler til et regionsenter- etter reisetid med bil. Gyldighet for regionsentre (tettsted) med minst 1000 innbyggere. Hele landet. Kilde TØI rapport 978/2008
I 2009 så en nærmere på pendlingstallene innenfor Bergensregionen7, der andelen
arbeidstakere som jobber i egen kommune var relativt høy (mellom 77 og 85 prosent av samlet
sysselsetting i de fleste kommunene i regionen).
Pendlingstallene viste også en klar regional inndeling i arbeidsmarkedene i Bergens-regionen
(jfr pendlingsmatrise, vedlegg 5). Her var det særlig tydelig at region Vest (Fjell, Sund,
Øygarden, Askøy) og Nordhordland (Austrheim, Radøy, Meland, Lindås) utgjør egne
arbeidsmarked. Pendlingstallene var ikke brutt ned på bydelsnivå, men sett i lys av TØI’s funn
om sammenhengen mellom reisetid og sannsynlighet for pendling, er det nærliggende å anta at
pendling mellom Bergen og disse regionene, kommer fra tilsvarende regioner innenfor Bergen
6 Øystein Engebretsen, Regionforstørring og utslipp av kllimagasser. TØI rapport 978/2008 7 Næringslivets arealbehov og lokaliseringspreferanser, Asplan Viak for Business Region Bergen, 2009.
9
Forord 9
kommune. På bakgrunn av dette ble det utarbeidet et kart som viser faktiske
arbeidsmarkedsområder i sentrale deler av Bergensregionen (Figur 2).
Figur 2: Skjematisk fremstilling av lokale arbeidsmarkeder i Bergensregionen. Markedene er i stor grad overlappende. Kilde: Asplan Viak AS, 2009.
Figur 2 er sentral i forståelse av næringslivets lokaliseringspreferanser. Figuren er skjematisk og
grensene mellom arbeidsmarkedsområdene er flytende, men den indikerer at Bergen sentrum
10
Forord 10
utgjør en betydelig reisemotstand. For pendling mellom Bergen –vest/-sør og Bergen –nord,
utgjør Nygårdstangen/ Danmarksplass en barriere. Arbeidsmarkedene i vest og sør er mer
overlappende, men også her finner vi et skille langs aksen Bergensdalen-Flesland. Det er for
eksempel få personer som bor i Os og jobber i Fyllingsdalen, Loddefjord eller Straume.
Dersom man bor eller jobber i- eller nær Bergen sentrum vil arbeidsmarkedet derimot strekke
seg ut i alle retninger (se stiplet sirkel). Fra/til sentrum er det god bil- og kollektivtilgjengelighet
både fra nord, sør, øst og vest. Å pendle mellom sentrum og Straume oppleves som lettere enn
å pendle mellom Fyllingsdalen og Åsane, selv om distansen er omtrent den samme.
I forhold til behovet for nye regionale næringsareal viser figuren behovet for at det etableres
næringsareal i ulike deler av regionen. Ikke bar sentralt i Bergen, men sør, øst, vest og nord for
Bergen.
5.2 Fortetting og flyttekjeder
De siste årene har det vært et betydelig fokus på fortetting i eksisterende utbyggingsområder,
både av hensyn til jordvern, men også for å legge til rette for at mer av transportarbeidet kan
overføres fra bil til mer miljøvennlige transportformer. Dette er også langt på veg
sammenfallende med etterspørselstendenser i næringslivet, der en ser at mange av de
arbeidskraftintensive virksomhetene ønsker seg inn i sentralt beliggende næringsområder med
høy arealutnyttelse og høy kollektivdekning, mens de arealkrevende virksomhetene ønsker seg
ut av trengselen.
Utfordringen ligger i å fasilitere disse flytteprosessene på en slik måte at fortetting blir mulig.
Første trinn i de fleste transformasjonsområdene vil være å flytte ut de mest arealkrevende
virksomhetene. Hvorvidt det er mulig å flytte ut disse virksomhetene vil avhenge av hvor mobile
de er og hvor motiverte de er for å flytte, og ikke minst hvor godt tilrettelagt det er for en
flytteprosess.
Å etablere slike næringsflyttekjeder krever tilgang på alternative arealer utenfor
storbyområdene, og fører derfor i første omgang til økt arealforbruk i regionen, selv om effekten
på lengre sikt vil være arealøkonomisering og høyere arealutnyttelse i sentrale områder.
Fortetting fører også til en økt integrering av boliger og arbeidsplasser. For mange virksomheter
er en slik integrering uproblematisk, men for andre fører det til økt konfliktnivå og dårligere
rammevilkår. Enkelte av virksomhetene vil det heller ikke være samfunnsmessig ønskelig å
flytte, eller de har så spesialisert infrastruktur at det ikke vil være økonomisk mulig å forsvare en
flytting (f.eks skipsverft).
11
Forord 11
6. DAGENS NÆRINGS- OG SYSSELSETTINGSSTRUKTUR
6.1 Sysselsetting- dagens situasjon og endringar
Figur 3: Ansattekonsentrasjonar i regionen. Største ansattekonsentrasjon finn ein i Bergen sentrum, Årstad og Sandsli/ Kokstad.
12
Forord 12
Figur 3 viser ansattekonsentrasjoner basert på bedriftsregisteret. Tyngdepunktet av ansatte ligg
i Bergensdalen, Fyllingsdalen og Åsane. I tillegg er det ein del ansatte i kommunesentrene.
Utanfor Bergen kommune er det Straume og Ågotnes som har høgast ansattekonsentrasjon.
I tillegg til bedriftsregisteret har matrikkeldata vorte nytta for å sjå på dagens nærings- og
sysselsettingsstruktur. Eit hovedskille som ofte vert nytta innan planlegging er arealkrevande
bedrifter vs. ansatteintensive bedriftene. I matrikkeldataene er det her eit relativt eintydig skille
mellom kontor, som kan karakteriserast som ansatteintensive, og industri/lager som er
arealkrevjande. Når det gjeld bedriftsregisteret er grensene mellom arealkrevjande- og
ansatteintensive bransjar meir uklare. Til dømes er forretningsmessig tjenestyting kategorisert
som ansatteintensiv, men kan ofte vere relativt arealkrevjande.
Figur 4: Dagens sysselsettingsstruktur i Bergensområdet. De mest arealkrevende bransjene er uthevet i grå- og brune tonar og handel/hotell/restaurant i blått.
Figur 4 viser at for heile regionen samla så sysselset tenesteyting og offentleg forvaltning 56%
av arbeidsstokken. Desse næringane vert rekna som dei mest ansatteintensive, medan
næringane som er utheva i gråtonar og brunt er rekna som meir arelakrevjande, med større
arealforbruk per ansatt. Arealkrevjande bedrifter utgjer 28% av sysselsettinga i regionen.
Varehandel, hotell og restauranvirksomhet utgjer 16% av sysselsettinga, og i denne gruppa så
står handel for brorparten. Arealbruken for handel vil vanlegvis ligge ein stad mellom dei
arealkrevjande og dei ansatteintensive bedriftene.
Jordbruk, skogbruk og fiske
1 %
Transport og kommunikasjon
6 % Bygge- og anleggsvirksomhet
7 % Kraft- og vannforsyning
1 %
Industri og bergverksdrift
9 %
Råolje og naturgass,
utvinning og rørtransport
4 %
Varehandel, hotell-og
restaurantvirksomhet
16 %
Finans og forretningsmessig
tjenesteyting17 %
Offentlig forvaltning og annen
tjenesteyting39 %
13
Forord 13
Figur 5: Sysselsatte innafor ulike bransjar fordelt på kommunar. Dei tre søylene lengst til høgre viser summering av sysselsatte i regionane rundt Bergen.
I 2012 var det ca. 205 000 sysselsatte i Bergensområdet8. Nærare 80% av desse var sysselsatt
i Bergen kommune. Fjell, Sund, Askøy og Øygarden er regionen med nest flest sysselsatte. Om
ein ser på bransjesamansetnaden så har Bergen over 50% av sine sysselsatte i
ansatteintensive næringar, og ein større andel enn dei andre kommunane.
8 Tal frå PANDA (som igjen henter data frå SSB). 2013-tal var ikkje klar ved uthenting av data.
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
140000
160000
180000
Sysselsetting, kommunevis
Offentlig forvaltning og annentjenesteyting
Finans og forretningsmessigtjenesteyting
Transport og kommunikasjon
Varehandel, hotell- ogrestaurantvirksomhet
Bygge- oganleggsvirksomhet
Kraft- og vannforsyning
Industri og bergverksdrift
Råolje og naturgass,utvinning og rørtransport
Jordbruk, skogbruk og fiske
14
Forord 14
Figur 6: Sysselsettingstruktur i Bergensområdet sett opp mot Norge.
Sysselsettingsstrukturen i Bergensområdet skil seg ikkje vesentleg frå det som er i resten av
landet (Figur 6). Bergensområdet har noko høgare andel sysselsatte innan finans og
forretningsmessig tenestyeyting og råolje og naturgass, utvinning og rørtransport.
0 %
10 %
20 %
30 %
40 %
50 %
60 %
70 %
80 %
90 %
100 %
Bergensområdet Norge
Offentlig forvaltning og annentjenesteyting
Finans og forretningsmessigtjenesteyting
Varehandel, hotell- ogrestaurantvirksomhet
Råolje og naturgass, utvinning ogrørtransport
Industri og bergverksdrift
Kraft- og vannforsyning
Bygge- og anleggsvirksomhet
Transport og kommunikasjon
Jordbruk, skogbruk og fiske
15
Forord 15
Figur 7: Endring i sysselsettingsstruktur 1992-2012, Bergensområdet.
Frå 1992 til 2012 har det vore store endringar i sysselsettingsstrukturen i regionen. Særskilt dei
ansatteintensive bedriftene innan tenesteyting og forvaltning har hatt sterk vekst. Varehandel,
hotell og restaurantvirksomhet har også hatt sterk vekst. Dei andre næringane er meir stabile9.
6.2 Utbygd næringsareal; geografiske skilnader.
Matrikkeldata er nytta for å sjå på utbygd bygningsmasse dei siste åra. Variasjonen er stor frå
år til år, men dersom ein ser på perioden 2000-2013 så er nesten 50% av utbygd BRA-
næringsbygg av typen industri/lagerbygg. Kontor og Forretning står begge for om lag 25% av
utbygginga.
9 I perioden 2009- 2010 var det ei relativt stor endring i definisjonen av nokon bedrifter til knytta olja, dei
vart redefinert frå «Industri og bergverksdrift» til «Råoljeutvinning og naturgass, utvinning og rørtransport». For Bergen gjeld dette om lag 1.800 arbeidsplassar i perioden 2009-2010.
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
70000
80000
90000
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
16
Forord 16
Figur 8: BRA- tatt i bruk 2000-2013. Prosentfordeling i høve type bygg. Sum av alle 12 kommunane i Bergensområdet.
Om ein ser nærare på kommunale og regionale skilnader så er desse store. 1 102 774 m² av 1
672 354 m², dvs. 66% av utbygd næringsareal i bergensregionen 2000-2013, har skjedd i
Bergen kommune. 21% har skjedd i vest (Fjell, Sund, Øygarden Askøy), 8% I Nordhordland og
5% i øvrige kommunar i regionen. Fjell er kommunen med mest utbygd næringsareal utanfor
Bergen. I Fjell vart det bygd ut 165 566 m² i perioden 2000-2013, noko som er meir enn heile
Nordhordland.
Det er også store geografiske skilnader i type utbygd næringsareal 2000-2013. I Bergen var
28% kontorbygg, medan det i vest var 12% og i øvrige kommunar (Os+ Samnanger+ Osterøy+
Vaksdal) var 2%.
Figur 9: Kvm næringsareal tatt i bruk 2000-2013, etter kommune og type bygg. Dei tre søylene lengst til høgre viser summering av kommunar i regionane rundt Bergen.
0 %
20 %
40 %
60 %
80 %
100 %
Fordeling, bergensområdet
Kontor
Industri/Lager
Hotell/Rest
Forretning
0
200000
400000
600000
800000
1000000
1200000
Utbygging av næringsareal, kommunevis
Kontor
Industri/Lager
Hotell/Rest
Forretning
17
Forord 17
Også innafor bydelane i Bergen er det store geografiske skilnader. I Årstad er nærare 60% av
nytt BRA-næringsareal i 2000-2013 kontorbygg. Bergenhus og Ytrebygda har også mange
kontorbygg med hhv. 37% og 41%. I Åsane står derimot kontorbygg for berre 5% av utbygd
næringsareal, medan forretningsbygg står for heile 54%. I Arna og Fana er det industri og
lagerbygg som dominerer.
Figur 10: Kvm næringsareal tatt i bruk 2000-2013, etter bydel og type bygg.
Figur 11 og Figur 12 syner utbygd næringsareal, hhv. kontor og industri/lager, i to ulike
femårsperiodar. Som tidlegare vist har det meste av utbygd kontorareal skjedd i Bergen
kommune, og då med eit tyngdepunkt i aksen Sentrum- Minde- Kokstad. Dette gjeld for begge
femårsperiodar. Den siste femårsperioden skil seg ikkje ut vesentleg, men det har vore noko
meir utbygging like sør for sentrum, frå Solheimsviken til Minde. Sandsliområdet og
Fyllingsdalen har hatt mindre utbygging enn føregåande periode. Utanfor Bergen kommune er
kontorutbygging spredt, og skjer hovudsakleg i Fjell og på Askøy. Mongstad har også hatt ein
del kontorutbygging siste fem åra.
0
50000
100000
150000
200000
250000
300000
350000
Utbygging av næringsareal, bydelsvis
Kontor
Industri/Lager
Hotell/Restaurant
Forretning
18
Forord 18
Når det gjeld utbygging av kontor- og lagerbygg så skjer dette mykje meir spredt enn for
kontorbygg. Tyngdepunktet er i ytre delar av Bergen og i kommunane rundt. Dette
«ringmønsteret» er enda tydelegare i 2009-2013 enn i 2004-2008. Ein ser mellom anna at
Kokstad/ Flesland, Ågotnes, Storebotn (Askøy), Hylkje/Hordvik, sørlige Nordhordland, vestlige
Osterøy og Mongstad har hatt en del utbygging.
Figur 11: Utbygd BRA-kontorbygg (nybygg, tilbygg og påbygg) i Bergensregionen. Sammenligning av periodene 2004-2008 og 2009-2013. Kvar prikk viser sum utbygd BRA-kontorbygg innafor ei rute på 1000m x1000m. Ruter der det er utbygd mindre enn 100 m² kontor er ikkje teke med.
19
Forord 19
Figur 12: Utbygd BRA-industri-og lagerbygg (nybygg, tilbygg og påbygg) i Bergensregionen. Sammenligning av periodene 2004-2008 og 2009-2013. Kvar prikk viser sum utbygd BRA-industri/lagerbygg innafor ei rute på 1000m x1000m. Ruter der det er utbygd mindre enn 100 m² industri/lager er ikkje teke med.
20
Forord 20
6.3 Utbygd næringsareal; endringar over tid
Dersom ein ser på utviklinga i utbygd næringsareal frå 1986 til 2012 så har variasjonane vore
svært store sett i høve til dømes endringa i sysselsette som er mykje meir stabil. Jamvel frå eit
år til det neste kan utbygd areal endre seg betydeleg. Til dømes vart det utbygd over dobbelt så
mange kvadratmeter i 2012 som i 2011.
Nokon trendar er det likevel. Frå slutten av 90-talet til midten av 2000-talet har det, med
unnatak av år 2000, vore lågare byggeaktivitet enn på 80-talet og frå midten av 2000-talet.
Utviklinga følgjer konjunkturane og dette viser at det er viktig å ha tilgjengeleg næringsareal
også når det er lavkonjunktur slik at ein har arealberedskapen på plass når konjunkturen går
opp.
Ein ser også at type bygg varierer stort. I 2012 var over 50% av utbygd areal forretningsbygg,
medan industri- og lagerbygg var dominerande i åra før. Også antall kvadratmeter utbygd
kontorbygg varierer svært mykje. Dette tyder at ein ikkje berre må ha nok næringsareal, men
også nok av ulike typar areal. Industri- og lagerbygg vil ofte ha behov for ein heilt anna type
tomt enn eit kontorbygg, med til dømes skjerming frå boligområde, god tilkomst for større
køyrety, «albureom» for lagerutviding etc.
Figur 13: Utbygd næringsareal og endring i sysselsatte, Bergensregionen, 1986-2012.
0
50000
100000
150000
200000
250000
0
50000
100000
150000
200000
250000
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Syssels
att
e
kv
m B
RA
Kontor
Industri/Lager
Hotell/Rest
Forretning
Sysselsatte
21
Forord 21
Dersom ein ser på samanhengen mellom endring i sysselsatte og utbygd areal er det
interessant å sjå skilnaden mellom kontor og industri/lager (Figur 14). Ansatteintensive bedrifter
er i dette datagrunnlaget offentlig og privat tjenesteyting og forvaltning (ref. Figur 4) og held
gjerne til i kontorbygg. Som ein ser av figuren så stig antall kvadratmeter kontorbygg
(akkumulert for heile Bergensområdet) om lag likt med vekst i sysselsette. I 1992 hadde ein 7
kvm-BRA per ansatt og i 2012 var det 8.
Når det gjeld kvadratmeter industri- og lagerbygg så har dette auka betydeleg meir enn veksten
i antal sysselsatte i dei arealkrevjande næringane. I 1992 var det 10 kvm-BRA per ansatt,
medan det i 2012 var det 25.
Arealkrevjande bedrifter er altså langt mindre arealeffektive, samstundes som arealeffektiviteten
vert lågare år for år. Her må ein samstundes hugse på at det ikkje er direkte samanheng
mellom BRA og tomteareal. Sjølv om BRA per ansatt aukar så er det ikkje nødvendigvis slik att
tomtearealbehovet aukar proposjonalt.
Figur 14: Totalt utbyg BRA og totalt antal sysselsatte i Bergensområdet 1992-2012.
22
Forord 22
7. AREALTILBUDET
Figur 15 viser kva areal som per våren 2014 låg inne som sentrums- eller næringsformål i
kommuneplanar og kommunedelplanar i Bergensområdet. Totalt er det ca. 37 500 daa til
næringsformål og 16 800 til daa. sentrumsformål i området. I kartet ser ein at utanfor Bergen
kommune så er mange av dei største næringsområda retta mot olje- og gass, slik som
Mongstad, Sture og Kollsnes.
Desse tala seier derimot ikkje noko om kor mykje av planområda som har ledig areal. For slike
data må det i tilfelle gjerast eigne analysar. Vidare er det ikkje alle kommunane som bruker
sentrumsformål i sine planar, og det er også store skilnader mellom kommune og korleis dette
formålet vert brukt. Til dømes har ein i Fjell definert heile Straume og Ågotnes som
sentrumsområde, medan Lindås, Askøy og Os i hovudsak berre har indre del av
kommunesenteret som sentrum10.
10 Meir info. om plandataene i kap.4
23
Forord 23
Figur 15: Areal i kommuneplanar og kommunedelplanar som er satt til næringsformål og sentrumsformål (planstatus våren 2014. Se kap.4 for nærmare info. om plandataene).
24
Forord 24
Om ein ser på totalt volum av sentrums- og næringsformål i kommuneplanane og
kommunedelplanane så har Bergen det største arealet (sjå Figur 16), med over 1800 daa.
Lindås, Øygarden og Fjell har alle over 6 000 daa. til nærings/sentrumsformål.
Figur 16: Sum nærings- og sentrumsareal i kommuneplanar og kommunedelplanar i Bergensområdet.
8. AREALBEHOVET
Ei estimering av framtidig arealbehov er naudsynt når ein skal sjå på fortettingspotensiale og på
nye moglege næringsområder. Det er brukt to ulike metodar for å berekna eit framtidig
arealbehov.
A) Rekna arealbehov utifrå framskriving av siste års arealbruk
B) Rekna arealbehov utifrå forventa vekst i yrkesaktive
Dei to metodane har sine føremon og ulemper. Metode A baserer seg på faktiske data frå dei
siste åra, men samstundes så veit ein ikkje om utbygginga vil vere den same framover i tid.
Metode B tek føre seg eit forventa framtidsbilete som jo inneber ein del usikkerhet. I tillegg er
det lagt inn ein del føresetnader om kvadratmeter per sysselsatt o.l. som også vil variere mykje
og endre seg over tid. For begge metodane er det også usikkerhet knytt til å gjere om BRA-
næringsareal (omtala som gulvareal i Figur 17) til eit brutto arealbehov som kan nyttast i
plansamanheng. I Det vil til dømes vere svært ulike frå bygg til bygg kor mykje uteareal som
trengs (tal parkeringsplassar etc) og dermed kor stort tomtearealet er. Vidare, dersom ein skal
rekne om tomteareal til brutto arealbehov (planareal) er det også usikkerhet. Kor mykje
grøntareal og vegareal skal ein til dømes legge til? I nokre planar er vegareal t.d. inkludert i
tomten, medan det andre stader ligg mellom tomtane.
0
2 000 000
4 000 000
6 000 000
8 000 000
10 000 000
12 000 000
14 000 000
16 000 000
18 000 000
20 000 000
Nærings- ogsentrumsareal
25
Forord 25
Figur 17: Forenkla illustrasjon av skilnad mellom golvareal (BRA), netto arealbehov (tomteareal) og brutto arealbehov.
8.1 Framtidig arealbehov utifrå framskriving av siste års arealbruk
I kapittel 6 såg me korleis årleg utbygd næringsareal endra seg frå 1986 til 2012. Om ein tek
føre seg perioden 2000-2012 så er gjennomsnittet av utbygd næringsareal 130 000 kvm årleg.
Figur 18: Utbygd næringsareal i Bergensregionen 2000-2012. Rosa strek syner gjennomsnitt.
Dersom ein ynskjer å finne kva tilsvar dette gir i tomteareal (nettoareal) må ein bruke ei
omrekningsfaktor frå BRA til nettoareal. Asplan Viak gjorde i 2006 ei analyse på
gjennomsnittleg utnyttingsgrad for næringsbygg i Stavangerregionen basert på eigedomsnivå11
(Tabell 1). Det er ingen grunn til å tru at Bergensområdet skil seg vesentleg frå dette.
11 Næringslivets arealbehov og lokaliseringspreferanser (Asplan Viak, 2006).
26
Forord 26
Av den årlege utbygginga på 130 000 kvm gulvareal så fordeler dette seg som følger på ulike
byggtypar: Forretning: 27%, Kontor: 22%, Industri/lager: 49%, Hotell/overnatting/rest: 2%.
Tabell 1: Arealutnytting lagt til grunn for å regne ut netto arealbehov (tomteareal) (Kjelde: Asplan Viak, 2006)
Arealformål Gj.snittlig %BRA (gjeld kommuneplanareal eksklusive
overordna vegareal)
Forretning 90
Kontor 80
Industri/lager 50
Hotell/overnatting/rest. 85
I planleggingssamanheng ynskjer ein gjerne å vete kor stort planareal ein må planlegge for. Det
er derfor naudsynt å regne om frå netto til bruttoareal (ref. Figur 17). Tilhøvet mellom brutto og
nettoareal varierer mykje. Bergen tomteselskap fann at dei hadde omsett 80-100 daa nett per år
i perioden 2000-2005, medan brutto utgjorde ca.150 daa12. Konverteringa mellom brutto og
nettoareal er altså at brutto næringsareal er 1,5 – 1,875 gonger større enn netto næringsareal.
Tabell 2: Arealbehov per år utifrå framskriving av arealbruken i perioden 2000-2012.
Gulvareal per år Netto (tomte)areal per år
Brutto (plan)areal per år
Forretning 34 000 kvm 38 daa 57-71 daa
Kontor 29 000 kvm 36 daa 54-68 daa
Industri/lager 64 000 kvm 128 daa 192-240 daa
Hotell/overnatting 3 000 kvm 4 daa 6-8 daa
Næringsbygg totalt 130 000 kvm 206 daa 309-386 daa
12 Kjelde: Næringslivets arealbehov og lokaliseringspreferanser, Asplan Viak 2009, for Business Region Bergen (BRB). I denne analysa var det også med med 8 andre kommunar utover Bergensområdet. Dette var: Austevoll, Stord, Fusa, Modalen, Masfjorden, Gulen, Austrheim og Fedje. Framskrivinga vart gjort på grunnlag av utbygging frå 1999-2008.
27
Forord 27
I 2009 var det gjort ei berekning av arealbehov for Bergensregionen utifrå same metode og dei
same konverteringstala, ref. fotnote 12. Same framskrivings- og omrekningsmetode frå
golvareal til nettoareal og vidare til bruttoareal vart altså nytta for BRB i 2009. I denne rapporten
kom ein fram til eit årleg behov på 142 000 m² golvareal, netto arealbehov på 230 daa og brutto
arealbehov på 340-430 daa per år.
8.2 Framtidig arealbehov utifrå forventa vekst i yrkesaktive
Den andre metoden for å rekne ut arealbehovet er å sjå på forventa vekst i yrkesaktive, og kva
tilsvar dette gir ifht. arealbehov. I byutviklingsdebatten høyrer ein at befolkninga i
Bergensregionen vil auke kraftig, og 160 000 fleire personar fram mot 2040 er eit tal som ofte
vert brukt. Som tommelfingerregel er antal arbeidsplassar om lag halvparten av befolkning, og i
så fall vil sysselsettinga auke med om lag 80 000 fram til 2040. Eit kjernespørsmålet er kvar alle
desse nye sysselsatte skal jobbe. Kor mange av arbeidsplassane kan ein få plass til innafor
sentrumsområder, knutepunkt og eksisterande næringsareal, og kor mange må etablerast i nye
næringsområder? Kor store næringsområder treng ein då? Kva type områder, og kvar skal
desse ligge?
Når det gjeld framtidige arbeidsplassar tek me utgangspunkt i Hordaland Fylkeskommune si
framskriving av yrkesaktive (2014)13. Sidan framskrivinga berre er gjort fram til 2030, og
planhorisonten for Regional areal- og transportplan er 2040, har det vore naudsynt med ei
tilleggsframskriving. Dette vart gjort ved å forlenga gjennomsnittlig årleg vekst i perioden 2013-
2030, fram til 2040 (Figur 19). Ved ei slik framskriving får ein vel 260 000 yrkesaktive i 2030 og
over 290 000 yrkesaktive i 2040 (sum av kommunane i Bergensområdet). I 2013 var tal
yrkesaktive 205 000 slik at veksten er på 85 000.
13 Fylkesprognosar Hordaland: Arbeidsliv 2014-2030. AUD-rapport nr.03-14. Hordaland Fylkeskommune, 2014. I rapporten er det gjort framskriving av yrkesaktive, ikkje sysselsatte. Yrkesaktive = summen av lønnstakarar og sjølvstendige etter bustad, medan sysselsatte er etter arbeidsstad.
28
Forord 28
Figur 19: Framskriving av yrkesaktive 2013-2030 (av Hordaland Fylkeskomme), og vidareframskriving av denne veksten (raud strek).
For å gjere tal yrkesaktive om til eit arealbehov må ein legge inn ein del forutsetningar. Til
dømes må ein sette eit tal på kor mange kvadratmeter næringsareal kvar einskild yrkesaktiv
forbruker. Og skal ein her legge inn ei forventning om at næringane vert meir eller mindre
arealeffektive i framtida? Og korleis vert fordelinga mellom arealkrevjande og
arbeidsplassintensive bedrifter framover; vil den sterke veksten i kontorarbeidsplassar halde
fram?
Når det gjeld spørsmålet om tal kvadratmeter per ansatt vil dette naturleg variere med type
næring. Industri og lager har færre kvadratmeter per ansatte enn kontor. Forretning ligg ein stad
mellom desse. Ei studie frå 200314 synte at kontor hadde eit gjennomsnittleg forbruk av
gulvareal på 35 m² per ansatte, detaljhandel og industri hadde hhv. 50 m² og 83 m² per ansatt
(sjå Tabell 3).
14 ABC-konseptet i norsk planlegging- Eksempel på bruk i kommunal og fylkeskommunal planlegging, Asplan Viak 2003.
0
50000
100000
150000
200000
250000
300000
350000
Yrkesaktive- framskrivingHFK (2013-2030)
Yrkesaktive- lineærframskriving (2030-2040)
29
Forord 29
Tabell 3:Arbeidsplasstetthet utifrå ei studie av ulike bedrifter. Kjelde: Asplan Viak 2003.
I føreliggande rapport har me sett på tettheten i sju ulike eksempelområder i Bergensområdet.
Dette for å ha gode og kvalitetssikra data frå regionen. I tillegg er det pedagogisk nyttig å vise til
kjente områder når ein snakkar om ulik grad av tetthet.
Utval av dei sju eksempelområda er basert på følgande:
-Geografisk spreiing: Kommunar med ulik sentraliseringsgrad er representert, ikkje berre områder i Bergen kommune. - Type område/ bedrift: I utvalet er det både kontorbedrifter, industri/lager og forretning.
- Kvalitet på data: Data som vert mest brukt er her bedriftsregisteret, matrikkeldata og plandata
(både kommuneplan, kommunedelplan og reguleringsplan).
- Storleik på området: Både næringsområder og enkeltbedrifter er med i utvalet. Føremonen
ved å ikkje bruke for store områder med mange bedrifter er at får betre data på mindre områder
og enkeltbedrifter.
30
Forord 30
Dei sju områda/ bedriftene som er valt ut er: Straume Næringspark15 (Fjell), Fjell industrier
(Fjell), Os rådhus (Os), Statoil Sandsliveien (Bergen), Arnadalen Terminalområde (Bergen),
Mesterbakeren AS (Bergen), Osterøy Næringspark (Osterøy).
For kvart av desse område/bedriftene så vart det henta inn data om BRA, grunnflate,
tomteareal, tal ansatte, planføremål og tal p-plassar. Sidan bedriftsregisteret inneheld noko feil
og manglar så vart det gjort ein kvalitetsjekk ifht. tal ansatte. Bedriftene vart kontakta per mail
eller telefon.
Utifrå denne kartlegginga er laga eit oversyn over tomteareal per ansatt og BRA per ansatt.
Som ein ser av
Tabell 4 varierer tomteareal per ansatt frå 39 til 202 m². BRA (gulvareal) per ansatt varierer frå
30-114 m². Det er naturleg nok dei typiske kontorbedriftene som har høgast tetthet, som Os
rådhus og Statoil Sandsliveien. Også Straume Næringspark har høg ansattetetthet, noko som
mellom anna skuldast at ABB har kontor med mange ansatte innafor området.
Tabell 4: Arbeidsplasstetthet for sju utvalde eksempelområder/bedrifter. Maks.- og minimumsverdiar er understreka.
15 Berre vestre del, Smålonane, er teke med i dette omrdået. 16 Her er siste utviding austover mot Sandsliveien teke med. Opnar i 2014 (?).
Os rådhus Statoil,
Sandslivn.
Straume
Næringspark,
vestre del.
Fjell
Industrier
Mester-
bakeren
AS
Osterøy
Næringspark
Arnadalen
Terminal-
område
Snitt
Type
bedrifter
Arbeidsplass
-intensive:
-Kontor, litt
handel og
off.tenester
Arbeidsplass
-intensive:
-Kontor
Arbeidsplass-
intensive og
arealkrevjande
-Kontor,
industri, lager
(AGR, Fjell
Ind. M.fl)
Areal-
krevjande:
-Industri
(mekanisk)
Areal-
krevjande:
-Industri
(produksjon
Areal-
krevande:
-Industri, lager, transport, handel («Alt frå bunad
til bil»)
Areal-
krevjande:
-Lager, transport, litt handel (ASKO,
Langeland
transp m.fl)
Tomte-
areal
per
ansatt
(m²)
39 41 92 230 137 76 202 117
BRA per
ansatt
(m²)
37 30 38 70 96 76 114 67
Os rådhus Statoil,
Sandslivn.16
Straume
Næringspark,
vestre del.
Fjell
Industrier
Mester-
bakeren
AS
Osterøy
Næringspark
Arnadalen
Terminal-
område
Snitt
31
Forord 31
Kombinert med tetthetstala i tabellen over kan ein finne kor mykje arealbehov den forventa
auken på 85 000 i yrkesaktive vil gi. Sidan tettheten varier mykje frå område til område så har
me teke utgangspunkt i to alternative utrekningar for å vise eit spenn i arealbehovet. Dei to
alternativa har me kalla Høg tetthet og Låg tetthet.
Arealbehov utifrå høg tetthet
I dette alternativet er det lagt til grunn følgande føresetnader:
HFK si framskriving av yrkesaktive (vidareframskrevet til 2040)
Sterkare vekst i ansatteintensive enn i arealkrevjande arbeidsplassar17.
For ansatteintensive verksemder: Samme tetthet som Statoil i Sandsliveien (30 kvm
BRA-gulvareal per ansatt, 41 kvm netto tomteareal per ansatt).
For arealkrevjande verksemder: Samme tettthet som Fjell Industrier/ Straume
Næringspark (70 kvm BRA-gulvareal per ansatt, 92 kvm netto tomteareal per ansatt).
For handel, hotell og restaurant: Same tetthet som i Tabell 3, dvs 50 kvm BRA-gulvareal
per ansatt.
Konverteringsfaktor på 1,5 frå netto-tomteareal til bruttoareal. (ref. omregning basert på
Bergen Tomteselskap sine data, sjå tekst over Tabell 2).
17 Her reknar ein at 62% av dei yrkesaktive vil jobba i ansatteintensive verksemder. I dag er andelen 57%. Andelen ansatte i arealkrevjande næringar vert tilsvarande redusert med 5%. Andelen ansette innan handel, hotell og restaurant settes lik som i dag, dvs.16%.
Type
bedrifter
Arbeidsplass
-intensive:
-Kontor, litt
handel og
off.tenester
Arbeidsplass
-intensive:
-Kontor
Arbeidsplass-
intensive og
arealkrevjande
-Kontor,
industri, lager
(AGR, Fjell
Ind. M.fl)
Areal-
krevjande:
-Industri
(mekanisk)
Areal-
krevjande:
-Industri
(produksjon
Areal-
krevande:
-Industri, lager, transport, handel («Alt frå bunad
til bil»)
Areal-
krevjande:
-Lager, transport, litt handel (ASKO,
Langeland
transp m.fl)
Tomte-
areal
per
ansatt
(m²)
39 41 92 230 137 76 202 117
BRA per
ansatt
(m²)
37 30 38 70 96 76 114 67
32
Forord 32
Alternativ Høg tetthet gir oss eit totalt arealbehov på 3 600 000 kvm BRA-gulvareal fram mot
2040. Det tilsvarer 129 000 kvm per år. Av dette er ca. 44% areal til ansatteintensive bedrifter,
36% til arealkrevjande og 20% til handel, hotell og restaurant.
Omregna til brutto (plan)arealbehov er dette 11 000 daa, fram mot 2040, eller 392 daa. per år.
Tabell 5: Årleg arealbehov fram til 2040 utifrå alternativ høg tetthet.
Type bedrift Gulvareal per år Brutto (plan)areal per år
Ansatteintensive 57 000 kvm 117 daa
Arealkrevjande 47 000 kvm 93 daa
Handel, hotell, restaur. 25 000 kvm 42 daa
Næringsbygg totalt 129 000 kvm 392 daa
Arealbehov utifrå låg tetthet
I dette alternativet er det lagt til grunn følgande føresetnader:
HFK si framskriving av yrkesaktive (vidareframskrevet til 2040)
Sterkare vekst i ansatteintensive enn i arealkrevjande arbeidsplassar18.
18 Her raknar ein at 62% av dei yrkesaktive vil jobba i ansatteintensive verksemder. I dag er andelen 57%. Andelen ansatte i arealkrevjande næringar vert tilsvarande redusert med 5%. Andelen ansette innan handel, hotell og restaurant settes lik som i dag, dvs.16%.
Figur 20: Venstre: Statoil sitt kontorbygg i Sandsliveien (flyfoto er teke før siste utviding mot aust).Høgre: Fjell industrier sitt næringsbygg i Straume Næringspark. Tetthet for desse to områda er lagt til grunn i alternativ «Høg tetthet».
33
Forord 33
For ansatteintensive verksemder: Samme tetthet som Os rådhus (37 kvm BRA-
gulvareal per ansatt, 39 kvm netto tomteareal per ansatt).
For arealkrevjande verksemder: Samme tettthet som Arnadalen Terminalområde (114
kvm BRA-gulvareal per ansatt, 202 kvm netto tomteareal per ansatt).
For handel, hotell og restaurant: Same tetthet som i Tabell 3, dvs 50 kvm BRA-gulvareal
per ansatt.
Konverteringsfaktor på 1,875 frå netto-tomteareal til bruttoareal. (ref. omregning basert
på Bergen Tomteselskap sine data, sjå tekst over Tabell 2).
Figur 21: Venstre: Os rådhus. Høgre: Arnadalen Terminalområde. Tetthet for desse to områda er lagt til grunn i alternativ «Låg tetthet».
Alternativ Høg tetthet gir oss eit totalt arealbehov på 4 800 000 kvm BRA-gulvareal fram mot
2040. Det tilsvarer 172 000 kvm per år. Av dette er ca. 40% areal til ansatteintensive bedrifter,
45% til arealkrevjande og 15% til handel, hotell og restaurant.
Omregna til brutto (plan)arealbehov er dette 12 500 daa, fram mot 2040, eller 447 daa. per år.
Tabell 6: Årleg arealbehov fram til 2040 utifrå alternativ låg tetthet.
Type bedrift Gulvareal per år Brutto (plan)areal per år
Ansatteintensive 70 000 kvm 140 daa
Arealkrevjande 77 000 kvm 256 daa
Handel, hotell, restaur. 25 000 kvm 51 daa
Næringsbygg totalt 172 000 kvm 447 daa
34
Forord 34
8.3 Oppsummering arealbehov fram til 2040
Årlig arealbehov på 130 000 m² gulvareal og 309-386 daa. brutto planareal utifrå ei rein
framskriving av siste 12års utbygging.
Årlig arealbehov på 129 000 m² gulvareal og 392 daa. brutto planareal utifrå forventa
vekst i yrkesaktive og der ein legg høg tettleik til grunn for utbygging.
Årlig arealbehov på 172 000 m² gulvareal og 447 daa. brutto planareal utifrå forventa
vekst i yrkesaktive og der ein legg låg tettleik til grunn for utbygging.
Forutsetningane som ein legg inn i beregningane, mellom anna kvm per ansatt, gir store
utslag på arealbehovet. Det er derfor viktig at desse tala viser eit mogleg spenn i
framtidig arealbehov, og ikkje gir eit «fasitsvar».
8.4 Behov for ulike typar areal
I plansamanheng er det ikkje berre behov for å vete kor mykje areal ein skal planlegge for, men
også kva type areal. Me har tidlegare sett (ref.Figur 8) at industri/lager dominerer utbygginga
(ca. 50%), og kontor og forretning er om lag like store (ca.25% kvar), men og den historiske
utviklinga i utbygd næringsareal (ref.Figur 13) viser også at variasjonane er svært store frå år til
år.
I ei spørjeundersøking for BRB i 200919 vart bedriftene spurd om deira lokaliseringspreferansar
(Figur 22). Undersøkinga viste at langsiktige avtaleforhold med eigar, gode parkerings-
moglegheiter, og lave etableringskostnader var dei tre viktigaste lokaliseringspreferansane. Når
det gjeld lokaliseringsfaktorane som er meir direkte knytt til arealbruk og transport, kan nokre
viktige funn oppsummerast slik:
45% av dei arealkrevjande bedriftene svarer at skjerming frå annan arealbruk er heilt
nødvendig, svært viktig eller viktig. 25% av ansattintensive bedrifter svarer det same.
80% av dei arealkrevjande bedriftene svarer at nærleik til hovudveg er heilt nødvendig,
svært viktig eller viktig. 70% av dei ansattintensive bedriftene svarer det same.
Rundt 3% av dei arealkrevjande bedriftene svarer at nærleik til hamn er heilt nødvendig.
Med utgangspunkt i at det er ca.13 500 bedrifter i regionen så utgjer dette ca 400
bedrifter. Det kjem imidlertid ikkje klart fram av undersøkinga om dei 3% faktisk må ha
eigen kai.
60% av dei ansatteintensive svarer at nærhet til kollektivtilbud er heilt nødvendig, svært
viktig eller viktig. 30% av dei arealkrevjande bedriftene svarer det same.
Rundt 5% av arealkrevjande bedrifter synes det er heilt nødvendig eller svært viktig å
ligge nær jernbane. Dette er lågare score enn nærleik til flyplass,kollektivtilbod og hamn.
19 Næringslivets arealbehov og lokaliseringspreferanser, Asplan Viak 2009, for Business Region Bergen (BRB). Her vart det mellom anna gjennomført ei elektronisk spørjeundersøking der det kom inn 626 svar frå medlemsbedriftene i Bergensregionen.
35
Forord 35
0 % 50 % 100 %
Nærhet til bybane
Nærhet til jernbane
Nærhet til kollektivtilbud
Nærhet til flyplass
Nærhet til havn
Skjerming fra annenarealbruk
Estetiske forhold/omgivelser
Områdets miljøprofil
Gode/fleksibleuteområder
Nærhet til arbeidskraft
Fleksible lokaler/ godeutvidelsmuligheter
Områdets omdømme/profilering
Nærhet til hovedveg
Lave kostnader vedetablering
Godeparkeringsmuligheter
Gode/ Langsiktigeavtaleforhold med eier
0 % 50 % 100 %
Nærhet til jernbane
Nærhet til bybane
Skjerming fra annenarealbruk
Nærhet til havn
Nærhet til flyplass
Gode/fleksibleuteområder
Nærhet til kollektivtilbud
Områdets miljøprofil
Nærhet til arbeidskraft
Fleksible lokaler/ godeutvidelsmuligheter
Estetiske forhold/omgivelser
Nærhet til hovedveg
Områdets omdømme/profilering
Lave kostnader vedetablering
Godeparkeringsmuligheter
Gode/ Langsiktigeavtaleforhold med eier
Ansatteintensive bedrifter Arealkrevjande bedrifter
Figur 22:Lokaliseringspreferanser for bedrifter dersom de skulle flytte i dag (Sortert etter sum "Helt nødvendig" + "Svært viktig").Kjelde: Asplan Viak, 2009.
36
Forord 36
9. FORTETTING I BERGENSOMRÅDET
Så mykje som mogleg av framtidig næringutvikling bør skje som fortetting. Ved å fortette innafor
eksisterande sentrums- og næringsområder byggjer ein opp under etablerte kollektivtårer og
hindrar at byen spreiar seg meir enn daudsynt. Ei for spreidd utbygging vil medføre at det blir
fleire og lengre reiser mellom bu- og arbeidstad, og mellom bedriftene, noko som skapar
ulemper som auka belastning på miljøet, meir støy, meir trafikkork og større arealbeslag
(vegareal). Det er også vanskelegare å bygge opp eit godt kollektivsystem rundt ei spreidd
utbygging.
Det er særskilt utbygging av areal til ansatteintensive bedriftene som bør koma som fortetting
fordi dei har det største potensialet for kollektiv-, gang- og sykkelreiser. Arealkrevjande bedrifter
har færre ansatte og dermed færre potensielle kollektivreiser. Ikkje minst har dei eit større
behov for å ligge nær hovudvegsystem og skjerming frå anna arealbruk, noko som gjer dei
mindre aktuelle for fortetting.
For å få eit lite inntrykk av kor mykje av utbygginga som har skjedd som fortetting kan ein sjå på
utbygginga i perioden 2000-2013 (Figur 23 og Figur 24). Medan utbygging av kontor skjer i om
lag like stor grad innafor sentrums- og næringsformål så ser ein at industri/lagerutbygging i stor
grad finn stad utanfor områda som er definert som sentrum i kommuneplanar og
kommunedelplanar.
Figur 23: Industri/lagerbygg tatt i bruk i Bergensområdet 2000-2013, fordelt på føremål i kommuneplan/kommunedelplan
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
140000
Industri/lagerbygg tatt i bruk 2000-2013
Næringsformål
Sentrumsformål
37
Forord 37
Figur 24:Kontorbygg tatt i bruk i Bergensområdet 2000-2013, fordelt på føremål i kommuneplan/kommunedelplan
Figurane over gir likevel eit begrensa bilde på kor mykje av utbygginga som har skjedd som
fortetting. Som peika på i kapittel 7 har kommunane har svært ulike måtar å kategorisere sine
planområder på. Til dømes har Fjell kommune definert heile Straume, inkludert bolig og
næringsparken, som sentrumsområde, medan andre kommunar ikkje nyttar dette arealformålet
i det heile.
Bergen kommune har definert Bergen sentrum, bybaneholdeplassane, samt andre lokalsenter
som sentrumsområde i sin kommuneplan (ref. Figur 15). Innad i Bergen kommune gir det derfor
meining å sjå på utbygging i hhv. sentrums- og næringsområder. Om ein ser på dei ulike
bydelane (Figur 25) så har industri- og lagerbygg i lita grad skjedd innafor sentrumsområde.
Unntaket er Årstad og Bergenhus med hhv.60% og 30 % utbygging innafor sentrumsområder.
Dette har naturleg nok samanheng med at ein stor andel av desse bydelane er definert som
sentrumsområder, mellom anna delar av Minde, Solheimsviken, Sandviken og mykje av
sentrum.
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
70000
80000
90000
100000
Kontorbygg tatt i bruk 2000-2013
Næringsformål
Sentrumsformål
38
Forord 38
Figur 25: Andel (etter kvm.) industri/lagerareal tatt i bruk 2000-2013, fordelt på sentrumsformål og næringsformål. Bydelsvis.
For Kontorbygga så er biletet meir ulikt frå bydel til bydel (Figur 26). Årstad, Bergenhus, Fana
og Fyllingsdalen har alle fått over 50% av sine nye kontorbygg i sentrumsområder. I Ytrebygda
ser ein at så godt som 100% har kome i næringsområde, noko som kanskje ikkje er så
overraskande med tanke på at det meste av Kokstad og Sandli er definert som næringsområde.
Figur 26: Andel (etter kvm.) kontorareal tatt i bruk 2000-2013, fordelt på sentrumsformål og næringsformål. Bydelsvis.
0 %
10 %
20 %
30 %
40 %
50 %
60 %
70 %
80 %
90 %
100 %
Industri/lagerbygg tatt i bruk 2000-2013, bydelsvis
Sentrumsformaal
Naeringsformaal
0 %10 %20 %30 %40 %50 %60 %70 %80 %90 %
100 %
Kontorbygg tatt i bruk 2000-2013, bydelsvis
Sentrumsformaal
Naeringsformaal
39
Forord 39
9.2 Tetthet i dagens næringsområder
For å sjå på tettleiken innafor dagens næringsområder er det teke utgangspunkt i utbygd BRA-
gulvareal næring frå matrikkelen, samt nærings- og sentrumsareal i kommuneplanar og
kommundelplanar (ref. kap.4). Metoden har vore å finne ein områdetetthet ved å dividere BRA-
næring på nærings-/sentrumsområdet sitt areal. Både matrikkeldata og kommuneplandata er av
særs god kvalitet og også oppdatert slik at kombinasjon av dei to gir eit godt bilde på kor
tettbygd området er i dag.
Vidare har det vore naudsynt å slå saman fleire nærings-/sentrumsområder til næringssteder.
Dette er fyrst og fremst gjort for å få ei god visuell presentasjon av tettheten i regional skala, og
for å unngå eit hundretals flekkvise planområder. Til dømes er Kokstad samla som eit
næringssted, heller enn at det blir presentert som fleire mindre planområder20.
For kvart næringssted har ein laga ein gjennomsnittlig tetthet for alle nærings- og
sentrumsområda som ligg på næringsstedet. Til dømes består næringsstedet Sandsli av 14
ulike planområder (næring- og sentrumsformål) og har ein områdetetthet på 0,57. Kokstad
består av 9 ulike planområder og gjennomsnittleg tetthet er 0,26. Tettheten i Blomsterdalen er
på 0,15.
Figur 27: Eksempel på tetthet innafor tre ulike næringssteder; Sandsli, Kokstad og Blomsterdalen. Skraverte områder syner dei nærings- og sentrumsområda som inngår i kvart næringssted.
20 Næringstedene er laga utifrå næringsarealprosjektet for BRB i 2009 (Asplan Viak 2009, for Business Region Bergen), men har vorte noko tilpassa regional areal- og transportplan. Mellom anna er nokre næringsteder frå 2009 delt opp, og det er i tillegg lagt til enkelte nye næringssteder der det har kome næringsområder etter 2009.
40
Forord 40
For dei ulike næringstadene i regionen så varierer dagens tetthet mykje. Ikkje overraskande så
har Bergen sentrum hø tetthet. I same gruppa finn ein også Laksevåg, Mindemyren, Midttun,
Sandsli, Fyllingsdalen og Loddefjord. Knarvik og Osøyro er døme på nærinsgssteder som har
litt lågare tetthet (0,21 – 0,45).
Figur 28: Områdetetthet innafor næringsstedene i Bergensområdet (gjennomsnittlig tetthet for alle nærings- og sentrumsområder innafor næringsstedet).
41
Forord 41
9.3 ABC- kartlegging- Rett verksemd på rett plass
Den sokalla ABC-metoden er brukt for å sjå på samanhengen mellom arealbruk og
transportbehov21. Metodikken handlar om å styre «rett type verksemd på rett stad», og blir brukt
til å styre lokaliseringa av arbeidsplassar og tenestetilbod hensiktsmessig ut frå krav til
transport. Føremålet er tredelt:
å dempe behovet for transport
å auke bruken av miljøvenlege transportmidlar
å sikre rasjonell trafikkavvikling i pressområde
ABC-metodikken er å betrakte som ein egnethetsanalyse for lokalisering av næringsverksemd.
ABC-områda er karakterisert slik:
A-områder: egna for verksemder med høg arbeidsplassintensitet og besøksintensitet og
som er lite avhengig av bilbruk/ biltilgjengelighet.
B-områder: egna for verksemder med middels arbeidsplass- og besøksintensitet og som
er delvis avhengig av bilbruk/ biltilgjengelighet.
C-områder: egna for verksemder med lav arbeidsplass- og besøksintensitet og som er
avhengig av/ basert på bilbruk/ biltilgjengelighet.
D-områder: Øvrige områder med lav tilgjengelighet
ABC-kart er utarbeida for Bergensområdet for å skildre områder sin tilgjengelighet med ulike
transportformer. Ein har delt inn i følgande områdetypar:
A-områder; God tilgjengelighet for kollektivtrafikk, saklister og fotgjengarar.
B-områder: Middels god tilgjengelighet for kollektivtrafikk, syklistar og fotgjengarar22.
C-områder: God tilgjengelighet for bil og tungtrafikk.
B- og C-områda er ytterlegare delt inn i B1/B2 og C1/C2 for å bedre få fram nyansane
mellom områda.
D1-områder: Byområde med relativt god tilgjengelighet, men utan hovudårer for bil og
kollektivtrafikk.
D2-områder: Områder med relativt dårlig tilgjengelighet for alle.
ABC-kartlegginga (Figur 29) viser at Bergen, sentrum, Åsane, Fyllingsdalen og Loddefjord ligg i
A-områda og derfor er svært godt tilgjengeleg for gåande, syklande og kollektivreisande. I B-
områda finn ein sentrale delar av Bergen, Straume/ Litle Sotra, Kleppestø/ Florvåg, Arna og
Osøyro. Dette er områder som kjem i B-kategorien mellom anna fordi det er tett busetnad
innafor gang- og sykkelavstand.
ABC-kartlegginga er gjort i eit regionalt perspektiv og klassifiseringa vil kunne endre seg etter
kvart som mobiliteten endrar seg, og transportnettet endrar seg.
21 Sjå eige notat om ABC-kartlegging som er utarbeida i samband med regional areal- og transportplan. 22 Det har vore nødvendig å klassifisere B-områda i B1 og B2, og C-områda i C1 og C2, for å i større grad synliggjere variasjonar i datasettet.
42
Forord 42
Figur 29: ABC-kartlegging for Bergensområdet, gjennomført som del av regional areal- og transportplan (tema transport).
43
Forord 43
I Figur 30 er dei ulike næringstedene klassifisert utifrå om dei ligg i A, B, C eller D områder. Ein
har her altså valgt å ikkje skilje mellom B1-B2 og C1-C2. For næringsstedene som låg på
grensa mellom to kategoriar er desse sett inn i den kategorien med høgast tilgjengelighet. Til
dømes er Kokstad klassifisert som B-område sjølv om berre dei austre delane ligg i B-områda
(resten ligg i C-område). Eit anna næringssted som kan nemnast er Ågotnes som ligg like
utanfor C-område og er difor klassifisert som D-område i kartet. 5
Figur 30: Klassifisering av næringsstedene ifht om dei ligg i A, B, C og D-områder.
44
Forord 44
9.4 Kva type næring finn ein i A, B og C-områda i dag?
Figur 31: Fordeling av ulike typar næringsareal i hhv. A, B og C-områder. Vist i %fordeling i høve kvm BRA-gulvareal.
Figur 31 viser kva type næringsareal (utifrå BRA-gulvareal) som finnes i hhv. dei A, B og C-
områda som er vist i Figur 30. Ein ser at C-områda har ei klar dominans av industri/lagerbygg,
og at det i B-områda er ei meir jamn fordeling mellom industri/lager, forretning og kontor. A-
områda har høgast innslag av kontorbygg, men her er også andre typar bygg dominerande. I
«annet»-kategorien finn ein i hovudsak følgande type bygg: idrettsbygg, kulturbygg, museum,
landbruksbygg, veksthus, sjukehus, sykehjem og andre helsebygg, parkeringshus, bank, post,
klinikkar/lege, skular, barnehagar.
9.5 Tetthetspotensial på næringsstedene
For å finne kor stort fortettingspotensialet er i dei ulike nærings- og sentrumsområda er det teke
utgangspunkt i om dei ligg i A, B, C eller D-område. Følgande forutsetningar er lagt til grunn for
utrekning av tetthetspotensial23:
Fortettingspotensiale i A-næringsstedene vert gitt utifrå ein ønska tetthet på 0,60 (dette
er på nivå med indre delar av Bergen sentrum (utenom havne- og terminalområder) og
Sandsli i dag)
Fortettingspotensiale i B- næringsstedene vert gitt utifrå ein ønska tetthet på 0,45 (dette
er på nivå med Åsane og Minde i dag)
Fortettingspotensiale i C- næringsstedene vert gitt utifrå ein ønska tetthet på 0,15 (dette
er på nivå med Blomsterdalen og Storebotn i dag)
23 Tetthet er rekna utifrå Kvm BRA-næringsareal dividert med kvm nærings-/sentrumsareal i kommuneplan/kommundelplan.
0 %
10 %
20 %
30 %
40 %
50 %
60 %
70 %
80 %
90 %
100 %
A-område B-område ogregionsenter
C-område
Kontor
Industri/Lager
Forretning
Annet
45
Forord 45
Fortettingspotensiale i D- næringsstedene vert gitt utifrå ein ønska tetthet på 0,15 (dette
er på nivå med Blomsterdalen og Storebotn i dag)
Fortettingspotensiale i regionsentrene (Osøyro, Straume og Knarvik) vert gitt utifrå ein
ønska tetthet på 0,45 ( dette er på nivå med Åsane og Minde i dag)
Utifrå desse forutsetningane er det gjort ei analyse av kor stor utnyttelsen er i dag på dei ulike
næringsstedene (Figur 32: Dagens utnytting på næringsstedene utifrå om dei er kategorisert
som A,B,C eller D-område.Figur 32). Næringsstedene med lav utnytting har altså god
fortettingskapasitet, dvs. at det er plass til å bygge langt fleire kvm. næringsareal innafor
nærings/ sentrumsområda som ligg på næringsstedet. Tilsvarande vil dei områda med høg
utnytting ha lite rom for fortetting.
46
Forord 46
Figur 32: Dagens utnytting på næringsstedene utifrå om dei er kategorisert som A,B,C eller D-område.
47
Forord 47
Næringsarealkapasitet på næringsstedene
Den ledige næringsarealkapasiteten er totalt på rundt 6 850 000 m² i Bergensområdet og
kapasiteten er størst lengst unna Bergen (Figur 33). Det kan vere to årsaker til at et nærinsted
har stor kapasitet. For det fyrste kan næringsstedet inneha eit eller fleire store næringsområde.
For det andre kan det vere låg prosent utnytting i høve den kapasiteten området har.
Figur 33: Ledig gulvarealkapasitet for næringstedene utifra om de ligger i A, B, C eller D-område.
48
Forord 48
Næringsområda som ligg i C-områda har minst kapasitet, og D-områda har samla sett mest
kapasitet (Tabell 7). D-områda, altså områder med dårlegast tilgjengelighet, har nær halvparten
av den ledige næringsarealkapasiteten i Bergensområdet. Det er verd å merka seg at ein stor
andel av areala i D-områda er direkte eller indirekte knytta mot off-shore industrien. Til dømes
har Mongstadområdet ein kapasitet på 845 000 m², Kollsnesområdet ein kapasitet på 735 000
m² og Stureområdet ein kapasitet på 250 000 m². Dette er gjerne areal som også i framtida er
mest aktuell for same type virksomhetar som ligg der i dag. Særskilt vil ledige næringsområder
like ved Kollsnesanlegget og ved Stureterminalen vere mest aktuell for verksemder som er
direkte knytta mot dagens olje- og gassvirksomhet.
Tabell 7: Kapasitet på kvm BRA-næring og kapasitet på antal ansatte i hhv. A, B, C og D-områder.
Kapasitet, kvm BRA
A-områder 759 000
B-områder og regionsentra 2 495 000
Sentrale områder: (A+B-områder og regionsentra) 3 254 000
C-områder 460 000
D-områder 3 131 000
C og D-områder, ekskl. Mongstad, Sture og Kollsnes 1 760 000
Totalt A+B+C+D-områder 6 845 000
I kap. 8 vart det årlege arealbehovet estimert til å vere 129 000-172 000 kvm BRA-gulvareal
per år uifrå alternativ med hhv. høg eller låg tetthet. I høve den totale kapasiteten på 6 845 000
kvm så vil dette gi ein arealreserve som kan vare i 40-53 år. Næringsarealkartlegginga som vart
gjort for BRB (Asplan Viak, 2009) viste imidlertid at bedriftene ynskjer å ligge sentralt og langs
transportkorridorane. Samstundes er det også ei målsetjing at bedriftene skal ligge på ei
lokalisering som høver med deira transportbehov og arealbruk. Dersom ein forutset at
ansatteintensive bedrifter og handel vert lokalisert i A- og B-områdene, og dei arealkrevjande
bedriftene i C-områda, får ein ei meir differensiert oversikt over arealreserven, som nok også
stemmer betre overens med bedriftene sine lokaliseringspreferansar (Tabell 8).
49
Forord 49
Tabell 8: År til eksisterende næringsareal er oppbrukt utifra ulike scenarier.
Mulige strategiar for framtidig næringsarealutvikling
År til areal er oppbrukt dersom utbygging skjer med høg tetthet24
År til areal er oppbrukt dersom utbygging skjer med låg tetthet25
Næringsarealstrategi for ansatteintensive bedrifter:
-Alle ansatteintesive bedrifter + handel, hotell og restaurant vert etablert berre i A og B-områder, og i regionsentra
40
34
Næringsarealstrategi for arealkrevjande bedrifter:
-Alle arealkrevjande bedrifter vert etablert berre i C-områder
10
6
-Alle arealkrevjande bedrifter vert etablert berre i C-og D-områder, men ikkje på Mongstad, Kollsnes og Stureområdet
37
22
Dersom alle ansatteintensive bedrifter, samt handel, hotell og restauranter vert etablert i A-
områder, B-områder og regionsentra så vil ein gjennom fortetting ha kapasitet i 34-40 år fram i
tid (Tabell 8).
Om ein ser på dei arealkrevjande bedriftene, og desse i framtida berre vert etablert i C-områda,
så ser ein at kapasiteten i desse områda er mykje mindre. Då er det berre 6-10 år før
næringsområda er fulle og det må tilretteleggast med meir næringsareal. Dersom det i tillegg
vert etablert handel, hotell eller restaurantverksemd i C-områda vert areala brukt opp på enda
kortare tid.
Imidlertid er det truleg at ikkje alle arealkrevjande bedriftene vert etablert i C-områda, men også
i D-områda. Til dømes så har ein store arealreservar i kommunane rundt Bergen som befinn
seg i D-områda, men likevel har relativt god tilgjengelighet. Dersom ein tenkjer seg eit scenario
der alle arealkrevjande bedriftene etablerer seg i C- eller D-områda, men ikkje på Mongstad,
Sture eller Kolltveit, så vil arealreserven kunne vare i 22-37 år.
24 Utifrå årleg arealforbruk oppgitt i framskriving i Tabell 5: Årleg arealbehov fram til 2040 utifrå alternativ høg tetthet. 25 Utifrå årleg arealforbruk oppgitt i framskriving i Tabell 6: Årleg arealbehov fram til 2040 utifrå alternativ låg tetthet.
50
Forord 50
Ansattekapasitet på næringsstedene
Figur 34: Ledig kapasitet for næringstedene utifra om de ligger i A, B, C eller D-område. Talla på kartet viser kapasitet på ansatte.
51
Forord 51
Det er også gjort ei beregning av kor mange ansatte det er plass til på næringsstedene (sjå
tallfesting på Figur 34). Dette potensialet/kapasiteten er gjort utifrå følgande forutsetnader 26:
Næringssteder i A-områda har ein tetthet på 35 kvm per ansatt. Dette er eit
gjennomsnittstal for kontorbedrifter.
Næringssteder i B-områda har ein tetthet på 50 kvm per ansatt. Dette er eit
gjennomsnittstal for detaljhandel, og også ein mellomting mellom kontorbedrifter
og industri.
Næringssteder i C- og D-områda har ein tetthet på 83 kvm per ansatt. Dette er eit
gjennomsnittstal for industribedrifter.
I Tabell 9 er ansattekapasiteten i hhv. A, B, C og D-områda summert opp. Det er B-områda
som har størst kapasitet. Der er det plass til 50 000 fleire ansatte. I C-områda er det plass til
under 6000 ansatte. Den totale kapasiteten er på 115 00 ansatte i heile Bergensområdet.
Tabell 9: Ledig kapasiet på ansatte i hhv. A, B, C og D-områder.
Kapasitet, ansatte
A-områder 21 750
B-områder og regionsentra 49 950
Sentrale områder: (A+B-områder og regionsentra) 71 700
C-områder 5 550
D-områder 37 650
C og D-områder, ekskl. Mongstad, Sture og Kollsnes 15 600
Totalt 114 900
Ein ser at i tillegg til olje- og gassrelaterte områder så har regionsentrene god kapasitet.
9.6 Næringsarealkapasitet i høve senterstrukturen
I tillegg til å sjå på kapasitet på næringsstedene er det også vurdert kapasitet i høve
senterstrukturen; fylkessenter, regionsenter, kommunesenter, bydelssenter, i hhv. 600, 1000
og 2000 meter avstand frå senterpunkt. Kapasiteten er berekna utifrå same metode som for
næringsarealkapasitet på næringsstedene.27
26 Verdiane er henta frå «ABC-konseptet i norsk planlegging- Eksempel på bruk i kommunal og fylkeskommunal planlegging», Asplan Viak 2003. Sjå Tabell 3 i denne rapporten. 27 BRA-næringsareal (gulvareal) dividert på planområde (sentrums- eller næringsområde i KPA eller KDP) for å finne dagens tetthet. Deretter finn ein næringsarealkapasitet for næringsareala utifrå om senterpunktet (fylkessenter, regionsenter, kommunesenter eller bydelssenter) ligg i A, B, C eller D-område, gitt eit visst tetthetspotensiale (kulepunkta i kap. 9.5 viser kva potensiale som er lagt inn på hhv. A,B,C og D-områda).
52
Forord 52
Figur 35: Ledig nærings- og sentrumsareal i ulike avstandar frå senter. Kapasiteten er basert på fortettingspotensial i høve om senteret ligg i A, B, C eller D-område.
Kleppestø er senterområdet som har størst kapasitet innafor 2000m. frå sentrum. Det er to ting
som avgjer denne kapasiteten. Det fyrste er kor mykje nærings- og sentrumsareal som finnes i
kommuneplanen innafor 2000m. Det andre er dagens tetthet i områda utifrå om det er eit A,B, C
eller D-område. Kleppestø er eit B-område i ABC-kartlegginga, og her er derfor lagt til grunn eit
relativt høgt tetthetspotensiale (på nivå med Åsane og Minde) i kapasitetsberegninga.
Kommunesentera lenger vekk frå Bergen ligg derimot i C og D-område og får difor ein lågare
kapasitet (i C- og D-områda er det lagt til grunn eit tetthetspotensiale på nivå med Storebotn og
Blomsterdalen).
Bergen sentrum har også god kapasitet. Sjølv om det tett bebygd i indre deler av sentrum28 så
er det også store areal med god kapasitet, og som særskilt gir utslag i 1000-2000m-sona . Dette
er i hovedsak havne- og terminalområder langs sjø, inkludert puddefjord- og Laksevågsiden,
der det er lite tett.
28 Indre sentrum er brukt som referanseområde for tetthetspotensial for A-områder, ref. kulepunkta i kap. 9.5.
0
50000
100000
150000
200000
250000
300000
350000
400000
1000-2000m
600-1000m
0-600m
53
Forord 53
10. KARTLEGGING AV POTENSIALE FOR NYE STØRRE NÆRINGSOMRÅDER
Fortettingsanalysen viste at for arealkrevande bedrifter så er det begrensa med tilgjengeleg
næringsareal. Dersom industri og lager berre skal etablerast i C-områda så har ein arealreserve
som vil vare mindre enn ti år, og opp mot 40 år dersom alle D-områda vert teken i bruk. Dette
tyder at det er eit stort behov for næringsareal særskilt i C-områda, særskilt med tanke på at det
tar mange år å planlegge og tilrettelegge næringsareal.
10.1 Kriterier for kartlegging av mulige næringsområder
Som tidlegare peika på ynskjer dei arealkrevjande bedriftene å ligge i rimeleg avstand til Bergen
og langs hovudvegsystema. Dette er også ei fornuftig plassering i høve ABC-prinsippet. For å
finne moglege framtidige næringsareal er det teke utgangspunkt i alle områder som ligg innafor
2 km. luftlinje frå hovudvegnettet29.
Figur 36: Overordna vegnett med 2 km. buffer frå vegnettet.
Her er prosjekt som er med i NTP teke med, til dømes E39 til Os. Deretter er det gjort ei
arealanalyse innafor denne 2 km.bufferen, for å komme fram til areal som kan vere aktuelle.
Arealanalysen har resultert i fire kategoriar av potensielle næringsareal:
-Søkeområde med sannsynleg middels konfliktnivå innafor C-område.
-Søkeområde med sannsynleg middels konfliktnivå innafor D-område.
29 Hovudvegnettet er definert i eige deltema, Transport, i Regional Areal og Transportplan (sjå eigen rapport). I denne er europavegar, riksvegar og utvalde fylkesvegar definert som hovudvegnett.
54
Forord 54
-Søkeområde med sannsynleg lavt konfliktnivå innafor C-område.
-Søkeområde med sannsynleg lavt konfliktnivå innafor D-område.
Det er innhenta ei stor mengde data for å luke vekk områder som ikkje er aktuelle som framtidig
regionalt næringsområde. Dette er data frå kommuneplanar, kommunedelplanar og frå ei
omfattande kartlegging av ulike miljøtema (naturmangfald, friluftsliv, kulturminner, landskap og
landbruk) i samband med eige deltema i Regional Areal- og Transportplan)30.
Innafor 2km. bufferen er det fjerna alle areal der det er svært lite sannsynleg at det vert etablert
næringsareal, til dømes eksisterande boligområder og naturmangfald med svært høg verdi. For
søkeområda med sannsynleg lavt konfliktnivå har ein i tillegg fjerna areal der det kunne vore
aktuelt å etablere næring, til dømes kulturminner (særs høg verdi og høg verdi) og
samanhengande landbruksområder.
Tabell 10: Kriterier som er lagt inn i arealanalysen for å finne mulige næringsareal.
Søkeområde med sannsynleg lågt konfliktnivå
Søkeområde med sannsynleg middels konfliktnivå
2km frå hovudvegnett 2km frå hovudvegnett
Lågare enn 200 moh Lågare enn 200 moh
Ikkje i eksisterande bustadområde Ikkje i eksisterande bustadområde
Ikkje i A- og B-område Ikkje i A- og B-område
Ikkje i naturmangfaldsområde av særs høg verdi Ikkje i naturmangfaldsområde av særs høg verdi
Ikkje i friluftsområde av særs høg verdi Ikkje i friluftsområde av særs høg verdi
Ikkje i kulturhistorisk landskap av nasjonal interesse
Ikkje i kulturhistorisk landskap av nasjonal interesse
Ikkje i areal som er satt av til (eksisterande eller framtidig) næring- eller sentrumsformål i KPA/KDP
Ikkje i areal som er satt av til (eksisterande eller framtidig) næring- eller sentrumsformål i KPA/KDP
Ikkje i område for bebyggelse og anlegg (gjeld Bergen kommune)
Ikkje i område for bebyggelse og anlegg (gjeld Bergen kommune)
Ikkje i eksisterande gravlund, friområde, park Ikkje i eksisterande gravlund, friområde, park
Ikkje i bandleggingssoner etter lov om naturvern, lov om kulturminne eller andre lover
Ikkje i bandleggingssoner etter lov om naturvern, lov om kulturminne eller andre lover
Ikkje i ras- og skredfaresone Ikkje i ras- og skredfaresone
Ikkje i nedslagsfelt for drikkevatn Ikkje i nedslagsfelt for drikkevatn
Ikkje i naturmangfaldsområde av høg verdi
Ikkje i kulturminneområde av særs høg og høg verdi
Ikkje i friluftsområde av høg verdi
Ikkje i samanhengande landbruksareal
Totalt 233 000 dekar Totalt 155 000 dekar
30 Sjå eigen rapport for temaområde 4, Regional Areal- og Transportplan. Her er det gjort verdisetting av naturmangfald, friluftsliv, kulturminner, landskap og landbruk.
55
Forord 55
Figur 37: Områder som kan vere aktuelle for søk til framtidige regionale næringsareal.
56
Forord 56
Kommentar til kriteriesettet
Arealanalysen viser at Bergensomådet har mange områder som kan være aktuelle for
næringsarel. Totalt er det funnet 388 000 dekar, der 233 000 dekar der konfliktnivået
sannsynlegvis er lågt, og 155 000 dekar der konfliktnivået sannsynlegvis er middels. Det vil
likevel vere slik at fleire av områda kan vere lite aktuelle som næringsområder av grunnar som:
-Arealet er ikkje stort nok til å fungere som eit regionalt næringsområde.
-Området er i konflikt med naboar (bustader, andre bedrifter, institusjonar, grøntområder e.l)
-Området er for bratt eller for kupert til å vere eigna for næring.
-Funn av raudlisteartar innafor-, eller i nærleiken av området.
-Området har særs høg eller høg landskapsverdi.
-Området har lågare verdisetting enn det som ein finn i kriterisettet for arealanalysen (friluftsliv,
kulturminner, naturmangfald).
-Området er produktiv skog, dyrkbar jord og/eller kjerneområde for landbruk.
-Området er ferskvatn (gjeld ikkje drikkevatn)
-Området ligg innafor 100metersbeltet.
-Området ligg i LNF-område
Årsaken til at desse punkta ikkje er teke med i kriterisetta er at dei ikkje utelukker muligheten for
etablering av næringsareal. Til dømes er det mogleg å etablere næringsområde i- eller ved eit
område med landskapsverdi eller med kulturminner så lenge ein tek omsyn til dette i
planlegginga av området.
Funn av raudlisteartar innafor eit søkeområder trenger heller ikkje å utelukke næringsetablering.
Det kjem mellom anna ann på type funn og når det vart gjort. Det kan også vere behov for ei
nærmare kartlegging og/eller etablering av buffersone frå funnstaden mot ny bebyggelse.
Når det gjeld ferskvatn (ekskl.drikkevatn) er desse ikkje teke med i kriteriesettet fordi ein ikkje
kan utelukke muligheten for å etablere næringsområde i utfyllt vatn.
Kjerneområde for landbruk er heller ikkje med, men i kriterisettet for søkeområde med
sannsynleg lågt konfliktnivå er samanhengande landbruksområde med. Omsynet til landbruk er
eit komplekst tema som må vurderast i kvart tilfelle. Ofte er omsynet til å bevara
samanhengande landbruksområder sterkare enn bevaring av den mest produktive jorda.
At eit område ligg som LNF-område i ein kommuneplan er ikkje synonymt med at det er uaktuelt
for framtidige næringsareal. LNF-områder er derfor ikkje teke ut av søkeområdet.
100metersbeltet vil kunne vere førande for utbygging i strandsona. Det er likevel ikkje teke med
i kriteriesettet. Ein av grunnane er at det er ein etterspurnad etter næringsareal med hamn og
om ein hadde ekskludert heile strandsona i søkeområdet så ville ein bli ståande att utan eit
einaste område med sjøtilgang. Strandsoneproblematikken må difor vurderast i kvart enkelt
tilfelle.
57
Forord 57
10.2 Kandidatområder for nye næringsareal
Figur 38: Kandidatområder som kan vere særleg aktuelle for framtidige regioanle næringsarel (Berre C-områdene er her vurdert).
58
Forord 58
I Figur 38 er det ringa inn nokre kandidatområder for framtidige næringsareal. Her er det berre
søkt i områder som ligg heilt eller delvis i C-område (ref. ABC-kartlegginga). Som ein ser av
Figur 38 er det også mange søkeområder i D-områda som kan vere aktuelle kandidatar til nye
regionale næringsområder.
Kandidatområda er gjort utifrå ei grovanalyse med vektlegging av søkeområda med lavt
konfliktnivå. Vurderinga er gjort utifrå søkekriteria i arealanalysen, men også på bakgrunn av
andre element (som altså ikkje er med i kriterisettet), då fyrst og fremst:
- Geografisk spreiing (ønskeleg at framtidige regionale næringsområder har geografisk spreiing.
Det er peika ut minst eit kandidatområde i kvar kommune)
- Storleik på areal (eit regionalt næringsområde bør vere av ein viss storleik)
- Funn av raudlisteartar i- eller nær området
- Landskapsverdi (ligg området ligg i landskap som har høg eller særs høg verdisetting)
- Nærleik til sjø (er det mogleg å etablere hamn i området?)
- Helning (område der det opplagt er for kupert/ for bratt)
- Naboskap (er det potensiale for konflikt med naboar)
-Tilknytning til areal som allereie er planlagt for næring er ein føremon.
10.3 Andre mulige framtidige søkeområde
Områda som er angitt som søkeområde i arealanalysen er knytt opp mot det som er definert
som dagens hovudvegnett, samt vegprosjekt som er med i NTP. I tillegg har ein ulike mulige
vegsamband i ein tidleg planfase (ikkje nevnt i NTP), til dømes tverrforbindelsen mellom
Øygarden Askøy og Nordhordland. Ein slik forbindelse vil kunne utløyse nye potensielle
næringsområder. Nye forbindelsar på jernbane, nye kollektiv/bybaneforbindelsar og nye
logistikknutepunkt vil også kunne bidra til å utvida søkeområder for næringsareal.
