REGIONAAL LANDSCHAP...Regionaal Landschap Schelde-Durme is een ervaren partner voor iedereen die de...

jaarverslag 2017planning 2018

REGIONAAL LANDSCHAP SCHELDE-DURME

DIT JAARVERSLAG WERD KLIMAATNEUTRAAL GEDRUKT BIJ DRUKKERIJK BUROFORM

TEKST & VORMGEVING: REGIONAAL LANDSCHAP SCHELDE-DURME

FOTO’S: REGIONAAL LANDSCHAP SCHELDE-DURME, TENZIJ ANDERS VERMELD

V.U.: STIJN VAN BELLEGHEM, HEMELSTRAAT 133A, 9200 DENDERMONDE

DEPOTNUMMER: D/2018/12835/2

CONTACT: WWW.RLSD.BE • [email protected] • 052 33 89 10 • /SCHELDEDURME

P.3

48 VLEERMUIZEN49 WEIDEVOGELS50 ZWALUWEN - SUBSIDIEREGLEMENT51 BOERENZWALUWEN52 HUISZWALUWEN54 GIERZWALUWEN

EDUCATIE

56 SPEELNATUUR57 NATUURSCHOLEN60 OPENBARE SPEELTERREINEN65 UITLEENPOST66 NETWERKVORMING

RECREATIE

68 OPMAAK TRAGEWEGENPLAN69 UITVOERING TRAGEWEGENPLAN71 WEGSPOTTERS73 KENNISOPBOUW & -VERSPREIDING

COMMUNICATIE

75 DRUKWERK76 FACEBOOK77 LANDSCHAPSKRANT78 NIEUWSBRIEVEN79 PERS80 PROMOTIEMATERIAAL81 WEBSITE

DRAAGVLAK

83 ACTIVITEITEN & BEREIK

ALGEMENE VOORSTELLING

86 WERKINGSGEBIED & HUISVESTING88 HET RLSD-TEAM89 BESTUURSORGANEN94 BEGROTING 2017 & 2018

INHOUD JAARVERSLAG ‘17 / PLANNING ’18

VOORSTELLING PROJECTEN

LANDSCHAP: GEÏNTEGREERDE GEBIEDSGERICHTE PROJECTEN

7 SCHELDE STERK MERK10 KALKENSE MEERSEN DONKMEER 11 LANDINRICHTINGSPROJECT K.-BRABANT - ZWIJNDRECHT12 LIFE SPARC13 RECREATIEPOOL DONK 14 LANDSCHAP VAN EREMBALTOT KRAVAALBOS18 ERFGOEDDIENST (IOED)19 GESTROOMLIJND LANDSCHAP BARBIERBEEK20 GESTROOMLIJND LANDSCHAP MAANBEEK-LARESLOOT21 GESTROOMLIJND LANDSCHAP MOLENBEEK-GRAADBEEK22 GESTROOMLIJND LANDSCHAP M.-SERSKAMPSEBEEK

LANDSCHAP: ALGEMEEN

23 AGRO MEATS NATURE24 HOUTZOEKERS25 KLE-REGLEMENT26 KLIMAATPLAN OOST-VLAANDEREN27 KRUIDENRIJK GRASLAND28 LANDSCHAPSLOKET29 LOB ANTWERPEN (ILANDSCHAP)30 LOB OOST-VLAANDEREN31 NIP BERLARE BROEK & DONKMEER32 OUDE SCHELDE IN BORNEM33 PAARD & LANDSCHAP34 PLANT VAN HIER35 PLATTELAND IN DE BLOEMETJES36 VADEMECUM ‘OPEN RUIMTE’37 VLASROOTPUT BUNDERGRACHT38 WARMTE UIT HET LANDSCHAP

NATUUR

40 FAUNA-AKKERS41 INSTANDHOUDINGSDOELSTELLINGEN42 IHD-BOS-SBP-ADAGIO-GIDS43 NATUURLOKET44 POELENPROJECT46 SLOTENPROJECT47 SOORTENBESCHERMING

Blader voor meer algemene informatie

(het team, de leden en de begroting)

naar P.86.

Regionaal Landschap Schelde-Durme is een ervaren partner voor iedereen die de beleving, de herkenbaarheid en de natuur- en erfgoedwaarden van het landschap in de regio wil

vergroten. Van particulier tot overheid, van vereniging tot school. Als trekker of ondersteuner, met raad en/of daad. Zo zetten we in op de kwaliteit van de

open ruimte.

LAND

SCHA

P

P.7

GEÏNTEGREERD GEBIEDSGERICHT

PROJECT

“De missie van Schelde Sterk Merk is om ruimte te bieden om te leven (wonen, werken) en te beleven (recreëren) in de Scheldevallei tussen

Antwerpen en Gent. De groen-blauwe ader van de Scheldevallei is immers cruciaal in het centraal deel van Vlaanderen. ‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’ en Rivierpark Scheldevallei zijn hierbij de twee grote projecten die

als kapstok dienen voor tal van andere acties.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: TOM WEZENBEEK & KRISTOFFEL RAES

SCHELDE STERK MERKP.7

INITIATIEFNEMERRLSD.

PERIODEAugustus 2015 – augustus 2018

(Schelde Sterk Merk),augustus 2018 – augustus 2021

(‘Op weg naar Rivierpark Scheldevallei’),december 2015 – juni 2022

(‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’).

PROJECTPARTNERS Departement Omgeving, Agentschap

Onroerend Erfgoed, Agentschap voor Natuur en Bos, Toerisme Vlaanderen, Vlaamse

Landmaatschappij, De Vlaamse Waterweg nv, Provincie Antwerpen, Provincie Oost-Vlaanderen, Toerisme Oost-Vlaanderen,

Toerisme Provincie Antwerpen, Regionaal Landschap Schelde-Durme, Toerisme Klein-Brabant, Toerisme Scheldeland,

Toerisme Waasland, Berlare, Boom, Bornem, Buggenhout, Dendermonde, Destelbergen,

Hamme, Hemiksem, Kruibeke, Laarne, Niel, Puurs, Rumst, Schelle, Sint-Amands, Temse, Waasmunster, Wetteren, Wichelen,

Zele, Natuurpunt, vzw Durme, Algemeen Boerensyndicaat, Boerenbond, vzw Historische

Woonsteden en Landelijk Vlaanderen.

LANDSCHAP

VAN STEEN TOT STEEN LANGS DE SCHELDE

UITWERKING BUSINESS PLAN. Eind 2016 kreeg de Scheldevallei 4,388 miljoen euro voor haar toeris-tische ontplooiing. Vlaams minister van Toerisme Ben Weyts en Toe risme Vlaanderen investeren dit budget in het project ‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’, ingediend door projectpartners van Schelde Sterk Merk. ‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’ speelt in op het toeris-tische groeipotentieel van de Schel-

devallei. De projectpartners willen hier een netwerk van erfgoedsites uitbouwen met als hoofdrolspelers de kastelen van Bornem, Laarne en Wissekerke (Kruibeke). Die kastelen liggen op de as tussen het Steen van Antwerpen en het Gravensteen van Gent en zullen worden opengesteld voor het publiek. Met deze nieuwe toeristische trekkers willen de pro-jectpartners toeristen de weg tonen naar de Schelde, zijn idyllische dor-pen en erfgoed, zijn streekbieren en zijn unieke slikken, schorren en overstromingsgebieden.

STRATEGISCH PROJECT

© P

AUL

D’E

ER -

GEM

EEN

TE K

RU

IBEK

E

Op vlak van investeringen ligt de fo-cus van dit dossier op de kastelen van Bornem, Laarne en Wissekerke (Kruibeke). Daarnaast investeert het project ook in het kasteel d’Ursel in Hingene, het Hof ter Saksen in Be-veren en in Dendermonde. Het ver-haal en de marketing trekken dit open naar de ganse vallei, inclusief de kunst steden Gent en Antwerpen.

In de kastelen van Wissekerke, Bornem en Laarne focussen we op 4 punten:

1. De kastelen zelf worden uiteraard opengesteld voor bezoekers.

2. Ze krijgen allen een state-of-the-art onthaal.

3. Ze worden sterk ingebed in de nabije en ruimere omgeving (connecting the dots).

4. Elk van de kastelen pakt uit met een extra ‘reason to visit’. In Wissekerke treedt de bezoeker in de voetsporen van een kasteelbewoner met een multimedia-verhaal. Laarne vertelt het verhaal van de heksenvervolgingen. En in het

kasteel van Bornem zullen we naar de unieke verzameling Bruegel-gravures kunnen gaan kijken.

Door aan de hand van de kaste len alle elementen van het toeristisch product in de Scheldevallei te verbinden en door de link met Gent en Antwerpen te versterken, zorgen we bovendien voor een geïntegreerde beleving voor de bezoeker. Hier sluit het project ‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’ naad-loos aan bij het Rivierpark Scheldeval-lei. De kastelen zullen immers hoofd-poorten worden tot het Ri vierpark.

OVEREENKOMSTEN ROND. In 2017 werd het businessplan verder uitgewerkt en onderbouwd door juri-dische overeenkomsten te sluiten. Om deze taak te kunnen uitvoeren verst-erkte Kristoffel Raes in september de ploeg van Schelde Sterk Merk. Con-creet werkten we naast de overeen-komsten aan:• De bijsturing van de concepten in

Laarne, Bornem en Kruibeke.• Het aan boord halen van het Hof ter

Saksen in de gemeente Beveren als een extra locatie.

• De opmaak van de noodzakelijke stedenbouwkundige attesten.

• De voorbereiding van toekomstige RUP’s.

IN DE PIJPLIJN. In 2018 zullen we starten met de con-crete uitwer king van de volgende ac-ties:• Het inhoudelijke verhaal verder

stofferen in samenwerking met een wetenschappelijk comité.

• De opmaak van de RUP’s in Bornem en Laarne opstarten.

• De studie naar de uitbouw van een netwerk van erfgoedsites in de Scheldevallei en Vlaanderen uitvoeren.

RIVIERPARK SCHELDEVALLEI

Het idee van Rivierpark Scheldevallei kreeg in 2017 vorm door:• I.s.m. alle partners een visie uit te

werken voor het Rivierpark.

© V

ILD

APH

OTO

- Y

VES

ADAM

S

• Erkenning te krijgen als strategisch project met subsidie vanuit Departement Omgeving.

• Het charter voor de oprichting van het Rivierpark Scheldevallei te ondertekenen.

FIER. Rivierpark Scheldevallei ont springt uit een gedeelde fierheid op ‘onze’ Scheldevallei, met haar prachtige natuur, erfgoed en landbouwvelden. We kunnen nog zoveel doen om die schoonheid nog meer tot zijn recht te doen komen. Zo wordt de Schelde-vallei een toplocatie om te leven en te beleven. Zonder de draagkracht van de natuur uit het oog te verliezen! In 2021 nodigen we het brede publiek uit om kennis te maken met deze vallei. Om alle troeven ten volle te ontplooi-en, geven we onszelf de tijd tot uiterlijk 2030.

WAAR. Het Rivierpark bevat zes grote deel-gebieden: de Polders van Kruibeke, de Durmevallei, de Kalkense Meersen

en Donkmeer, Klein-Brabant, Den-dermonde en omgeving en de Rupel-streek. Al deze gebieden blijven zich ver der ontwikkelen. Elk in hun eigen tempo, maar met een gezamen lijk doel: Rivierpark Scheldevallei. Schel-de Sterk Merk zal hier de ruimtelijke processen en de initiatieven op vlak van waterveiligheid, natuur, land-bouw, erfgoed en toerisme zoveel mogelijk op elkaar afstemmen.

EEN GREEP UIT DE REALISATIES. In 2017 werd al volop gewerkt aan de realisatie van Rivierpark Schelde-vallei:• Door sterke plannen en visie

voor onthaal en ontsluiting van het gebied met de opmaak van een plan in de Durmevallei, de oprichting van een organisatie van streekholders, nl. de Polderij, in Kruibeke en de uitvoering van het plan voor de Kalkense Meersen en Donkmeer.

• Opstart van de Waterbus met een stop in Kruibeke en Hemiksem en met verder gesprekken over

een stop in Temse/Bornem en Rupelstreek.

• Uitvoering van het logiesplan door Toerisme Oost-Vlaanderen en Toerisme Provincie Antwerpen, inclusief het verwerven van PDPO-subsidies voor het project ‘Toerismeboeren’.

• Uitwerken van de concepten voor 5 natuurbelevingspaden in het Rivierpark.

• Mee geholpen aan de realisatie van het kunstwerk Arcade van Gijs Van Vaerenbergh in de Polders van Kruibeke.

• Afspraken met De Vlaamse Waterweg en Agentschap Natuur en Bos over een unieke huisstijl in het Rivierpark.

• Indiening en goedkeuring van Europese subsidies van 2,5 miljoen euro op een totaal van 8.500.000 euro investeringen in onder andere een vernieuwde Scheldehappening, overkoepelende gidsenwerking, natuur-educatie en horeca-ambassadeurs.

IN HET VERSCHIET. De komende jaren zullen al deze ac-ties concreet uitgevoerd en gereali-seerd worden. En er ligt nog zoveel meer in het verschiet:• Plaatsen van 26 picknickbanken in

het Rivierpark met een happening in het voorjaar.

• Onderzoek naar de haalbaarheid van de waterbus tot Temse/Bornem en Rupelstreek.

• Voorbereiding van de Scheldehap-pening voor voorjaar 2019.

WWW.SCHELDESTERKMERK.BE

SIG

MA-

HU

ISST

IJL

© D

E VL

AAM

SE W

ATER

WEG

NV

http://www.scheldesterkmerk.be

P.10


PROJECT

SITUERING

De vier gemeenten Berlare, Laarne, Wetteren en Wichelen, VLM en een heleboel partners werkten samen aan een onthaalplan ‘Kalkense Meersen Donkmeer’. In 2015 en 2016 kreeg dit ont haalplan zijn definitieve vorm. Met de aanstelling van een coördinator (1/5 VTE) zetten de ge-meenten in 2017 een stap richting de realisatie ervan.

2017

Samen met het onthaalplan werd een actielijst opgemaakt. Het op-nieuw definiëren van de prioritei ten was het eerst aan de orde. Enkele acties waar voorrang werd aan ge-geven zijn: 1. externe communicatie 2. de uitwerking en implementatie van fysieke huisstijlelementen 3. het herkenbaar maken van de ont-haalpoorten tot het gebied 4. het opmaken en ondertekenen van een overeenkomst 5. een charter dat de gemeenten hun engagement voor de komende jaren onderstreept. Bij de uitwerking van de fysieke huis stijlelementen zoals banken, informatieborden... werd reke ning

gehouden met locatiespecifieke kenmerken van het gebied en werd ervoor gezorgd dat de verschillen-de projecten in het gebied zoals het ‘Natuurinrichtingsproject Berlare Broek en Donkmeer’ (p.31) en ‘Rec-reatiepool Donk – Berlare’ (p.13) de-zelfde stijl hanteren, wat de identiteit van het gebied versterkt.

2018

Acties die werden voorbereid en op-gestart in 2017 zullen verdere uit-voering krijgen in 2018. Zoals het uitwerken van een plan en strategie voor de externe communicatie. De bedoeling is dat de bezoeker van het gebied snel en gemakkelijk informatie kan vinden over het bezoek zelf, de toegang en de mogelijkheden in het gebied.

Ook de ondertekening van een char-ter, gekoppeld aan een lancerings-moment zal een belangrijke mijlpaal zijn. De ambitie van de gemeenten verankeren in een overeenkomst is namelijk van groot belang om de komende maanden en jaren de re-alisatie van het onthaalplan verder gestalte te geven.

“Het onthaalplan ‘Kalkense Meersen Donkmeer’ omvat een visie op het toeristisch en recreatief onthaal van bezoekers in het gebied dat zich uitstrekt langs de Schelde in Berlare, Laarne, Wetteren en Wichelen. Nu zijn deze gemeenten klaar om het onthaalplan -

binnen de visie van Rivierpark Scheldevallei - te realiseren.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EMANUEL RAMOUDT

INITIATIEFNEMERDe gemeenten Berlare,

Laarne, Wetteren en Wichelen.

PERIODEVan 1 augustus 2017 tot 31 juli 2020.

PARTNERS VLM, ANB, VZW Durme, Natuurpunt,

RLSD, Toerisme Scheldeland, Toerisme Oost-Vlaanderen.

FINANCIERINGLoonkost: 15.400 euro per kalenderjaar,

evenredig gedragen door de 4 gemeenten.

KALKENSE MEERSEN DONKMEER LANDSCHAP

© T

OV

P.11


PROJECT

“De Vlaamse Landmaatschappij (VLM) heeft van Vlaams minister Joke Schauvliege de opdracht gekregen om een planprogramma te ontwerpen voor het landinrichtingsproject ‘Klein-Brabant -

Zwijndrecht’. Doel is om alle plannen en projecten uit de regio op elkaar af te stemmen. Ons Regionaal Land schap denkt en werkt hier

actief aan mee.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: STIJN VAN BELLEGHEM

INITIATIEFNEMERVlaamse Landmaatschappij (VLM).

STARTJAAR2014, uitvoering vanaf 2017.

PARTNERS De gemeentebesturen van Bornem,

Puurs, Zwijndrecht, Sint-Amands, Schelle, Hemiksem, Niel, Boom, Rumst •

de Provincie Antwerpen en haar diensten Ge biedsgericht Beleid, Landbouw- en

Plattelandsbeleid, Ruimtelijke Planning, Integraal Waterbeleid, Vrije Tijd,

Duurzaam Natuurbeleid en Erfgoed • Intergemeentelijk Samenwerkingsverband

(IGS) Schelde-Landschapspark • Onroerend Erfgoed • Agentschap voor Natuur en Bos • Vlaamse Milieu Maatschappij • Waterwegen

en Zeekanaal • Afdeling duurzame landbouwontwikkeling • Ruimte Vlaanderen

• Afdeling Wegen en Verkeer • Toerisme provincie Antwerpen, Toe risme Scheldeland

• Regionale Landschappen Ri vierenland en Schelde en Durme • Natuurpark

Klein-Brabant • Natuurpunt Rupelstreek • Boerenbond.

FINANCIERINGVlaamse overheid:

2,5 miljoen euro.

LANDSCHAP

© D

IMIT

RI C

AMB

IER

SITUERING

Het projectgebied ‘Schelde en Rupel’ ligt pal in de Vlaamse Ruit tussen Antwerpen en Brussel. Het omvat een cluster van gemeenten in Klein-Brabant (Bornem, Puurs en Sint-Amands), de Rupelstreek (Niel, Hemiksem, Schelle, Boom en Rumst) en de gemeente Zwijndrecht.

GESCHIKT INSTRUMENT

De Vlaamse Landmaatschappij (VLM) had eerder al een onderzoek gestart naar initiatieven om de open ruimte in dit gebied duurzaam en kwaliteitsvol in te richten. Voor dit verkennend onderzoek werden de streekpartners ruim geraadpleegd. Het onderzoek wees uit dat landin-richting het geschikte instrument is om nieuwe initia tieven en lopende processen in ‘Schelde en Rupel’ op elkaar af te stemmen en de inrich-ting met gebiedsgerichte projecten uit te voeren.

Bij de planopmaak voor ‘Schelde en Rupel’ worden onder meer volgende accenten gelegd: 1. Een beter evenwicht reali se-

ren tussen de impact van indus-trie en verstedelijking. • 2. De voor Vlaanderen belangrij ke natuur- en landschaps waarden beschermen en verder ontwikkelen. • 3. De land-bouw versterken. • 4. Een recreatief aanbod uitwer ken en dat afstemmen met het recrea tieve aspect van het Sigmaplan.

2018

De geselecteerde plannen zullen uitgevoerd woren in de periode van 2017 tot 2027 en dat in afstemming met andere inrichtingsplannen. Ons Regionaal Land schap denkt en werkt mee door onder andere deel te ne-men aan de planbegeleidingsgroep en diverse uitvoeringsprojecten op het terrein.

LANDINRICHTINGSPROJECT

P.12


PROJECT


PROJECT

SITUERING

Door de klimaatverandering stijgt het zeeniveau en brengen stormen steeds hevigere regenval met zich mee. De Schelde is hier als ge-tijdenrivier extreem gevoelig voor. Overstromingen vormen dan ook een reëele drei ging. Maar dankzij het Sigmaplan hebben we niets te vrezen. Met de goedkeuring van het project LIFE-SPARC ondersteunt Eu-ropa de verdere realisatie van het Sigmaplan met 2,5 miljoen euro. Het totale project is begroot op 8,5 mil-joen euro.

“LIFE-SPARC gaat over ons aanpas-sen aan het veranderend klimaat door met de natuur mee te werken”, vertelt Laurent Vanden Abeele (Agentschap voor Natuur en Bos) en één van de bezielers van het project. “Door met het Sigmaplan meer ruim-te te geven aan de Schelde, zorgen we voor meer veiligheid tegen over-stromingen, meer getijdennatuur én scheppen we nieuwe kansen voor natuurbeleving. De unieke oplossin-gen die we in Vlaanderen hebben be-dacht, gaan we wereldkundig maken in andere vergelijkbare estuaria van

Europa. Zo dragen we ons steentje bij aan het klimaatbestendig ma ken van onze omliggende landen. Een mooi Europees project dus.”

2018

Ons Regionaal Landschap / Schelde Sterk Merk zal zich binnen dit pro-ject vooral toespitsen op een grotere beleving voor bewoners en bezoekers. Zo zul len er gidsen en natuurouders worden opgeleid en zal de vroegere Scheldehappening nieuw leven inge-blazen worden. Om alle initiatieven ter harte te nemen en op elkaar af te stemmen, wordt in 2018 een nieuwe medewerker aangeworven.

“Vanaf september 2017 vergroot ‘Space for Adapting the River Schelde to Climate Change’ (SPARC ) de weerbaarheid van

Dendermonde, Bornem, Hamme, Waasmunster en Temse tegen de klimaatverandering. Tegelijk zet dit Europese ‘Life’-project in op een grotere bewustwording bij en beleving door bewoners en bezoekers

van alle Sigmagebieden.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: LISE NEIRINCKX (VANAF 2018)

INITIATIEFNEMERProvincie Oost-Vlaanderen.

PERIODE2019 - 2022.

PARTNERS Agentschap Natuur en Bos, De Vlaamse

Waterweg, ons Regionaal Landschap en het Waterbouwkundig Laboratorium.

FINANCIERINGHet totale project is begroot

op 8,5 miljoen euro.

LANDSCHAP

© V

ILD

APH

OTO

- Y

VES

ADAM

S

LIFE SPARC

P.12 P.13


PROJECT

SITUERING

Dit ontwikkelingsplan wordt samen met een lijst van te realiseren acties opgemaakt. Die hebben betrekking op verblijfs- en dagrecreatie, toe-risme, lokale economie, landschap en landbouw. Zowel bij de uitwerking van het plan en de actielijst als bij de uitwerking van de acties zal veel aandacht gaan naar communicatie en participatie. Niet alleen met de be-trokken (publieke) actoren, maar ook met de burger.

2017

De opmaak van het gebiedsontwikke-lingsplan werd voorbereid. Ook werd tijd geïnvesteerd om de verschillende projecten in uitvoering in de omgeving van het Donkmeer te leren kennen en synergieën te zoeken (NIP Berlare Broek Donkmeer, Onthaalplan Kal-kense Meersen Donkmeer, de plan-nen van de gemeente Berlare aan en rond het Donkmeer, het logiesplan van TOV, TPA en Schelde Sterk Merk). Tegelijker tijd werd ervoor gekozen om reeds enkele acties op te starten die als quick-win kunnen fungeren. Zo onderzoeken we welke mogelijk-

heden vraag en aanbod op recre-atief vlak bieden. Dat kan ons helpen bepalen welke investeringen nuttig kunnen zijn bij bestaande en nieuwe spelers op de recreatieve markt in de omge ving van het Donkmeer.

2018

Het gebiedsontwikkelingsplan wordt in het eerste semester op punt gesteld. Tegelijkertijd wordt er ge-werkt aan het implementeren van elementen in de fysieke huis-stijl zoals ontworpen voor het NIP Berlare Broek – Donkmeer en het onthaalplan ‘Kalkense Meersen Donkmeer’. Andere quick-winacties worden verder uitgewerkt. Zo zoeken we naar (nieuwe) recreatieve input op basis van een marktverkennende studie. Verder onderzoeken we de mogelijkheden 1. om korteketen- en hoevetoerisme te promoten 2. van nieuwe vormen van logies (glam-ping, kamperen in de natuur…). Uit het actieprogramma dat samen met het gebiedsontwikkelings plan wordt opgesteld worden nieuwe acties ge-kozen om uit te voeren in de tweede helft van 2018 en verder in het pro-ject.

“Samen met partners werken we aan een toekomstgericht geïntegreerd gebiedsontwikkelingsplan dat de ontwikkeling van het Donkmeer als recreatiepool en de bescherming of

het herstel van de open ruimte en natuurlijke waarde van het gebied op elkaar afstemt.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EMANUEL RAMOUDT

INITIATIEFNEMERPromotor:

Provincie Oost-Vlaanderen.Copromotors:

RLSD en Gemeente Berlare.

PERIODEVan 1 augustus 2017 tot 30 november 2019.

PARTNERS VLM, ANB, Toerisme Scheldeland, Toerisme

Oost-Vlaanderen, Toerisme Vlaanderen.

FINANCIERINGProjectbudget: 407.050 euro,

50 % gedragen door de promotor en de copromotoren,

50 % gesubsidieerd door Platteland Plus - PDPO III-subsidie

(Vlaamse en provinciale subsidie).

RECREATIEPOOL DONK LANDSCHAP

© J

EAN

VER

SPEU

RT

P.14


PROJECT

“Met dit strategisch project bouwen het openruimtegebied tussen het centrum van Aalst, Affligem, Asse en Opwijk uit tot een gebied met hoge ruimtelijke kwaliteit, gekenmerkt door sterke natuur- en

erfgoedwaarden, duurzame landbouw, een duurzaam watersysteem en kwaliteitsvol recreatief groen dat tot in het hart van de omliggende

steden en woonkernen doordringt.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EVELYNE FIERS & LIEN VANLANGENHOVE & JORIS VANDERVEKEN

VAN EREMBALD TOT KRAVAALBOSP.14

INITIATIEFNEMERRLSD i.s.m. Provincie Oost-Vlaanderen,

Provincie Vlaams-Brabant, stad Aalst, gemeenten Affligem, Asse en Opwijk,

Regionale landschappen Groene Corridor en Pajottenland & Zennevallei.

PERIODESinds september 2014,

(strategisch project sinds april 2017).

PROJECTPARTNERS Departement Omgeving,

projectvereniging Hoperfgoed,spelers van de open ruimte: overheden

en grondeigenaars (landbouwers, particulieren, verenigingen, scholen, …),

recreanten, toeristen, lokale verenigingen actief in de sectoren natuur, erfgoed,

landbouw, toerisme, recreatie en jacht.

FINANCIERINGDepartement Omgeving, Provincie Oost-

Vlaanderen, Provincie Vlaams-Brabant, stad Aalst, gemeenten Affligem, Asse en Opwijk,

projectvereniging Hoperfgoed: 157.214 euro in 2018.

LANDSCHAP

DOELSTELLINGEN

1. Robuuste en samenhangende open ruimte ontwikkelen en vrijwaren voor landbouw, natuur, bos en water, waarbij aandacht is voor het versterken van de identiteit van de diverse, waardevolle landschappen in het gebied. De productie van streekproducten wint aan belang.

2. Uitbouw van een netwerk van functionele én van toeristisch /recreatieve fiets- en wandel-verbindingen die tot in de kernen van de omliggende steden en woonkernen doordringen.

3. Ruimtelijk rendement verhogen in geplande nieuwe woonontwikkelingen in het open ruimtegebied en door slimme herontwikkeling van bebouwde ruimte die vrijkomt.

AANPAK

We kiezen voor een geïntegreerde aanpak. We streven naar maxi-male win-winsituaties en koppe-lingsmogelijkheden om beschikbare beleidsinstrumenten en middelen gebundeld in te zetten. De doel-

stellingen worden gerealiseerd door een combinatie van gebiedsgerichte en thematische acties, van acties op regionaal en op lokaal niveau, van stimulerende acties en eigen initiatieven van het projectteam. Er worden prioriteiten gesteld door te kiezen voor bo venlokale hefboom-projecten en het ondersteunen van bestaande dynamieken.

Een opsomming van alle lopende acties en terreinrealisaties zou ons veel te ver leiden. We be perken ons hieronder tot een beknopt overzicht van de belang rijkste acties.

ABDIJLANDSCHAP

Het projectpartnerschap ‘Land-schap van Erembald tot Kravaalbos’ wil de landschappelijke kwaliteit en de erfgoedwaarde van de Abdij Af-fligem en het omgevende abdijland-schap versterken. Tegelijkertijd wil ze de Abdij Affligem versterken in haar rol als belangrijke toeristische aantrekkingspool en als toegangs-poort tot het hele ge bied. Om dit te realiseren werden samenwerkin-gen opgezet met de abdijgemeen-schap van de Abdij Affligem en

STRATEGISCH PROJECT

P.14

Al ken-Maes nv. Om tot een kwalitatief hoogstaand resultaat te komen, werd de hulp van de Vlaams Bouwmeester ingeschakeld. Via de Open Oproep werd in juli 2017 de studieopdracht ‘Abdijstraat en omgeving’ gelanceerd.

De opdracht is drieledig: 1. Opmaak landschapsvisie op de

aangeduide ankerplaats ‘Kluisbos, Faluintjes en Abdij Affligem’.

2. Opmaak masterplan voor de Abdijsite.

3. Opmaak inrich tingsplan voor de Abdijstraat en de aanpalende publieke ruimte.

Er stelden zich 32 studiebureaus kandidaat, waaronder ook enkele buitenlandse bureaus. Vier laurea-ten krijgen de kans om hun visie op de opdracht verder uit te werken en deze voor een jury te verdedigen. Op basis hiervan zal gekozen worden met welk bureau het partnerschap verder in zee gaat.

Tegelijkertijd wordt verder ge werkt aan de ontwikkeling van de verschil-lende deelgebieden van het abdij-landschap, in het bijzonder aan het deelgebied Koudenbergbeekvallei, GNOP-gebied van de gemeente Af-fligem. De Koudenbergbeekvallei wordt met steun van het Agentschap voor Natuur en Bos (subsidies voor flankerende maatregelen in het kader van het Vlaams Strategisch Ge-bied Brussel) ontwikkeld tot een natuurrijk, toegankelijk stuk groen.

Er wordt voor dit gebied een natuur-beheerplan uitgewerkt.

LEIREKENSROUTE

De diensten mobiliteit van de provin-cies Vlaams-Brabant en Oost-Vlaan-deren schreven een studieopdracht uit met als doel de opschaling van de Leirekensroute tot fietssnelweg, rekening houdend met haar na tuur-, landschappelijke en recreatieve waarde. Deze studieopdracht is voor-beeldstellend door de geïntegreerde aanpak: er wordt over provinciegren-zen en over beleidsdomeinen heen samenge werkt. Er wordt gestreefd naar een optimaal evenwicht tus-sen functionele mobiliteit, recreatie, ecologische en landschappelij ke waarde en kostprijs. Via het pro-ject ‘Landschap van Erembald tot Kravaalbos’ wordt de geïntegreerde aanpak mee bewaakt en zal gezocht worden naar bijkomende instrumen-ten en middelen om de recrea tieve, ecologische en landschappelijke waarde van de route te versterken.

HOPTEELT &HOPCULTUUR

Het projectpartnerschap heeft zich tot doel gesteld de hopteelt in de re-gio terug aan te wakkeren en een in-tegraal project op te zetten om dit te realiseren.

Naast de hopfeesten moet ook de hopteelt terug deel gaan uitmaken

van de streekidentiteit. Deze inten-tie werd feestelijk in de kijker gezet tijdens het pers- en netwerkmo-ment ‘Hop op de kaart’ op 16 juni 2017, waarbij de aanwezigen een intentieverkla ring ondertekenden. Dankzij de financiële steun van de projectvereniging Hoperfgoed kon een hopcoördinator, Joris Vanderve-ken, aangeworven worden. Hij voerde heel wat verkennende gesprekken met landbouwers, hopverenigingen, brouwers, onderzoeksinstellingen… en stelde samen met al deze actoren een gedragen actieprogramma op om de hopteelt terug op de kaart te zetten en de hopcultuur en de hopbeleving te versterken. Om de uitvoering van het actieplan mogelijk te maken (2018-2020) kunnen we een beroep doen op subsidies van Europa, Vlaanderen en de provincie Vlaams-Brabant (pro-jectoproep PDPOIII – Versterking van de kwaliteit en vitaliteit van het plat-teland door samenwerking – subsi-diedossier ‘HOP AAA+’).

In 2017 zette de dienst Toerisme van de Provincie Vlaams-Brabant voor het tweede jaar op rij de hop-teelt en de hopcultuur in september, de oogstmaand, in de kijker met de campagne ‘(H)op Smaak’.

HERBELEEF ‘HOP OP DE KAART’

© J

ENS

DE

BR

UYC

KER

- A

ALST

© M

ICH

EL V

ERD

OO

DT

VAN EREMBALD TOT KRAVAALBOS

https://www.flickr.com/photos/50818441%40N08/albums/72157674002728422

© J

O D

E C

ON

INC

K

EREMBALD KRAVAAL HAPPENING

Om het project, de projectpartners en de lopende acties kenbaar te maken, wordt jaarlijks de Erembald Kravaal Happening georganiseerd. Zo komen telkens 1.000 à 2.000 mensen in contact met het project, haar doel-stellingen en de realisaties van de partners. De happening is een ideale formule om mensen te sensibiliseren en te informeren over landschaps-ontwikkeling. De happening draagt in belangrijke mate bij aan de loka-le verankering en de sterke betrok-kenheid van het lokale middenveld en de bewo ners van de streek. De Erem bald Kravaal Happening vond in 2017 plaats in Mazenzele en trok, ondanks het slechte weer, meer dan 1.000 bezoekers. Ze konden genie-ten van de nieuwe infoborden, zit-banken en bewegwijzerde wandel-routes in het Kravaalbos en van de ‘(H)eerlijk Lokaal’fietstocht langs korteketenbedrij ven.

2018: EEN JAAR OM NAAR UIT TE KIJKEN

• Abdij Affligem >> In 2018 wordt de studieopdracht ‘Ab-dijstraat en omgeving’ (via de open oproep van de Vlaams Bouwmeester) afgerond. De resultaten zullen de toe-komst van de omgeving van de Abdij Affligem, een van de belangrijkste ba-kens van de streek, mee bepalen. • Leirekensroute >> Het projectpartnerschap zal middelen zoeken om de Leirekensroute verder te ver ster ken in haar rol als belang-rijke landschappelijke drager met hoge ecologische en recreatieve waarde.• HOP AAA+ >> Het subsidiedossier ‘HOP AAA+’, in-gediend bij de provincie Vlaams Bra-bant in het kader van de projectoproep PDPOIII – Versterking van de kwaliteit en vitaliteit van het platteland door samen werking werd goedgekeurd. Vanaf 2018 tot 2020 kunnen we hier-door versterkt inzetten op het verster-ken van de hopteelt, de hopcultuur en de hopbeleving in de regio.• Vlaams Bouwmeesterscan >> Opwijk stelde zich kandidaat om een Vlaams Bouwmeesterscan te laten uitvoeren. Een multidisciplinair team buigt zich hierbij over: 1. de ruimte-

lijke toestand van de gemeente op vlak van dichtheid en kernversterking, open ruimte en mobiliteit 2. de instru-menten die de ruimtelijke ontwikke-ling in de gemeente sturen. Vervol-gens reiken ze oplossingen aan voor bestaande ruimtelijke pro blemen en leveren een helder ka der en concreet actieplan aan voor de verdere duur-zame ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente. De prioriteiten in deze agenda worden bepaald aan de hand van deze drie criteria: de bijdrage aan het behalen van klimaatdoelstel-lingen, de sociaal-maatschappelijke winsten en de financiële impact.• Brabantse Kouters >>Op zondag 23 september 2018 zal het provinciegrensoverschrijdende wan-delknooppuntennetwerk Brabantse Kouters officieel geopend worden. Vanuit het projectpartnerschap wor-den inspanningen geleverd om nog enkele missing links op te lossen om de kwali teit van het wandelnetwerk te vergroten en de potenties van de streek ten volle uit te spelen.• Groenpool Aalst >> De projectpartners ‘Landschap van Erembald tot Kravaalbos’ willen in 2018 een plan van aanpak uitwerken om het stadsrandbos Erembald en de aanpalende natuur- en groen-

HERBELEEF DE DERDE HAPPENING!


gebieden (Osbroek – Gerstjes – Wel-lemeersen) te ontwikkelen tot één samenhangende groenpool waarin de Dender als ecologische en recreatie-ve slagader geïntegreerd is. Dit 800 hectare grote landschapspark met sterke na tuurwaarden kan uitgroeien tot een recreatieve attractiepool die in nauwe relatie staat tot de omge-vende woonkernen en de omgevende openruimtegebieden zoals de Den-dervallei, het Abdij landschap en de Faluintjesstreek. Hierbij moet aan-dacht zijn voor het versterken van de identiteit van de diverse, waardevolle landschappen in het gebied en voor een multifunctioneel ingerichte open ruimte met plaats voor natuur, bos, water en landbouw die be schikt over een fijnmazige groenblauwe door-adering als onderdeel van een sterk ecologisch netwerk. Hierop geënt kan een kwaliteitsvol fiets- en wandel-netwerk uitgebouwd worden met toe-gangspoorten, onthaalvoorzieningen en plekken met hoge belevingswaarde dat tot in de kernen van de omliggen-de woonkernen doordringt.• Groenpool Asse >>Het landschap ten westen van Asse is doorsneden door beekvalleien en is rijk aan kleine landschapselementen en natuurrijke kasteeldomeinen. Het

Kravaalbos ligt vlakbij. In combinatie met de gemeentelijke wens voor de ontwikkeling van een stadrandbos, zijn hier veel kansen weggelegd om een sterk natuurnetwerk uit te bou-wen door de realisatie van natuur-verbindingen tussen het Kravaalbos, de ‘kasteel’-domeinen in Asbeek en Asse-ter-Heide en langsheen blauwe aders.• Kravaalbos >>Het projectpartnerschap wil de na-tuurwaarde van het Kravaalbos ver-groten. Verschillende partners zullen hier voor de handen in elkaar slaan: er wordt werk gemaakt van de reali-satie van bosranden, heideherstel en

het herstel van de historische kersen-boomgaarden in het Kravaalbos en ten oosten van het Kravaalbos, rond Mazenzele. • Immerzeel >>Het stadvernieuwingsproject Immer-zeel vormt een belangrij ke schakel in de groenpool. De ontwikkeling van de centrale openruimtecorridor zal in 2018 in een stroomversnelling komen.

WWW.EREMBALDKRAVAAL.BE

© T

IM D

ELM

OIT

IE

© T

IM D

ELM

OIT

IE©

JO

DE

CO

NIN

CK


P.18


PROJECT

“Voor 8 gemeenten langs de Schelde dienden we een subsidieaanvraag in bij het Agentschap Onroerend Erfgoed voor de oprichting van een Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddienst. Dankzij die subsidie kan vanaf 2018 een collega aangeworven worden om deze gemeenten te ondersteunen op het vlak van bouwkundig en landschappelijk erfgoed.”

ERFGOEDDIENST (IOED)P.18

INITIATIEFNEMERRLSD i.s.m. Berlare, Buggenhout,

Dendermonde, Hamme, Laarne, Lebbeke, Wetteren en Zele.

PERIODEAanvraag in 2017,

start in 2018.

PARTNERS Agentschap Onroerend Erfgoed.

FINANCIERING90.234 euro.

LANDSCHAP

SITUERING

Met de Schelde als blauwe draad getuigt de regio al millennia van menselijke aanwezigheid. Die cul-tuurhistorische ontwikkeling zicht-baar maken en integreren in de hedendaagse leefomgeving is een opdracht die de gemeenten Berlare, Buggenhout, Hamme, Laarne, Leb-beke, Wetteren en Zele en stad Den-dermonde graag op zich nemen. Zij grijpen de mogelijkheid die de Vlaamse overheid biedt om hierbij de onder steuning te krijgen van een Intergemeentelijke Onroerend Erf-goeddienst met beide handen aan.

Deze gemeenten en stad werken al samen op aangrenzende terreinen, onder andere in ons Regionaal Land-schap en in het cultureel-erfgoed-convenant Land van Dendermonde. Samenwer king rond onroerend erf-goed is een volgende stap in het zorgzaam en weloverwogen omgaan met erfgoed.

Regionaal Landschap Schel-de-Durme koestert natuurlijk en bouwkundig erfgoed als blikvanger in het landschap of als stille getui-

gen van een oud gebruik of verhaal. Zo bouwt RLSD mee aan een mooier landschap en een sterkere streek-identiteit. Zodat iedere generatie zich thuis blijft voelen in ons landschap.

2017

Bij de voorbereiding van de oprich-ting van deze dienst ondervonden de gemeenten dat zij veel noden de-len, ondanks het verschil in schaal-grootte. Ze vonden elkaar ook in voorstellen voor een gezamenlijke aanpak, met ruimte voor de eigen-heid van elke gemeente.

2018

Als initiatiefnemer krijgt ons Regio-naal Landschap middelen om in 2018 een erfgoedspecialist in dienst te ne-men waarop deze gemeenten een beroep kunnen doen voor al hun vra-gen rond bouwkundig en landschap-pelijk erfgoed.

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: STIJN VAN BELLEGHEM

© W

ESLE

Y P

OEL

MAN


PROJECT

P.19


PROJECT

SITUERING

De Barbierbeekvallei ligt in het Waas land. Ze ontspringt in Elversele (Temse) en stroomt vervolgens door Sint-Niklaas en Beveren, waarna ze via de polders van Kruibeke in de Schelde uitmondt. Deze vallei vormt een natuurlijke verbinding tussen de Schelde- en Durmevallei en de boskernen op de stuifzandrug Waas-munster-Beveren.

2017

In de voorbereidingsfase (2016-2017) bleef de bijdrage van RLSD aan dit project beperkt tot: de kerngroepver-gaderingen bijwonen, gebiedskennis aanleveren en ervaringen delen. Er werd een gezamenlijk actieprogram-ma opgesteld dat ter goedkeu ring aan de betrokken besturen werd voorge-legd. Gedurende 4 jaar wordt intensief samengewerkt rond de uitvoering van acties op het terrein (2018-2021). In die periode voorziet de provincie bij-komende middelen voor realisatie van landschapselementen. Nadien wordt verder samenge werkt aan de moge-lijk langer lopende (infrastructurele) projecten en aan opvolging / beheer.

2018

In 2018 gaat de uitvoering van acties op het terrein van start. Het actie-programma omvat een mix van ei-gen initiatieven door de betrokken overheden en stimu lerend beleid. Zo zijn de waterbeheerders zelf aan zet voor wat de waterlopen betreft. Aan het verbindend netwerk errond zal iedereen vrijwillig en met steun van de provincie en partners zijn steentje kunnen bijdragen.

Andere realisaties situeren zich op openbaar beheerd domein en voor specifieke acties kan een selec-tief aankoopbeleid vooropgesteld worden.

Voorbeelden van acties zijn: 1. vis-migratieknelpunten wegwerken en de natuurlijke beekstructuur ver-beteren 2. oe verstroken inrichten en beheren 3. de waterkwali teit ver-der verbeteren door knelpunten aan te pakken 4. duur zaam bosbeheer toepassen 5. kleine landschapsele-menten onderhouden en herstel-len 6. landschapsbedrijfsplannen opmaken 7. het wandel en fiets-netwerk optimaliseren.

“Binnen het project ‘Gestroom lijnd Landschap’ (GL) helpen we de Provincie Oost-Vlaanderen om natuurverbindingen te versterken,

waterhuishoudingen te verbeteren en waterlopen in het landschap te herwaarderen.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBIN VAN HEGHE

GL * BARBIERBEEKP.19


PERIODE2018 - 2021

(voorbereiding vanaf 2016).

PARTNERS Provincie Oost-Vlaanderen, VMM, Toerisme Waasland,

Toerisme Oost-Vlaanderen, VLM, Interwaas, W&Z, Archeologische

dienst Waasland, ABS, Boerenbond, KRUIN, ANB en de gemeenten Temse, Kruibeke,

Sint-Niklaas en Beveren.

FINANCIERING20.000 euro per jaar van de Provincie Oost-Vlaanderen

(+ 20 % cofinanciering).

LANDSCHAP

© P

OV

ERFGOEDDIENST (IOED)

P.20


PROJECT

SITUERING

De vallei van de Maanbeek en de Lare-sloot vormt de natuur lijke verbinding tussen de Kalkense Meersen en de Damvallei. Samen met de Provincie Oost-Vlaanderen en de gemeenten Laarne, Wetteren en Destelbergen werken we hier aan een sterkere natuurverbinding, een betere water-huishouding en de herwaar dering van de waterlopen in het landschap.

2017

De actieve projectperiode van dit project liep eind 2015 af. Op vraag van de Provincie Oost-Vlaan-deren wordt wel nog ingespeeld op kansen die zich hier voordoen.

Concreet werden de bedrijven van de industrieterreinen Veldmeers (Laarne) en Stookte (Wetteren) aan-geschreven met het aanbod om deel te nemen aan een samenaankoop voor bosgoed en de opmaak van een omgevings plan. 2 kleinere bedrijven in Laarne en 1 heel groot bedrijf in Wetteren gingen hierop in. Voor Recti-cel (Wetteren) werd het opgemaakte plan uitgevoerd. De uitvoering werd

80 % betaald door de middelen van het Klimaatplan van de Provincie Oost-Vlaanderen (p.26).

2018

Voor 2 kleinere bedrijven in Laarne werd een eerste voorstel voor aan-planting gedaan. Stagiaire Chantal Colen werkt dat voorstel verder uit. We volgen de uitvoering ervan op.

Waar het kan, zullen we inspelen op mogelijke kansen. Tot slot tekenen we present op de jaarlijkse bijeen-komst van de stuurgroep.

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS


PERIODE2012 - 2015

+ blijvende opvolging.

PARTNERS Provincie Oost-Vlaanderen,

gemeenten Wetteren, Laarne en Destelbergen.

FINANCIERINGGeen budget,

acties worden betaald met middelen van Klimaatplan

en/of cofinanciering door eigenaars.

GL * MAANBEEK-LARESLOOTLANDSCHAP



© R

LSD

P.20 P.21


PROJECT GL * MOLENBEEK-GRAADBEEKP.21


PERIODE2014 - 2017

+ verdere opvolging.


stad Aalst, gemeenten Asse, Opwijk en Affligem.

FINANCIERING20.000 euro per jaar van de Provincie Oost-Vlaanderen.

LANDSCHAP

SITUERING

De vallei van de Molenbeek en de Graadbeek realiseert een na tuurlijke verbinding tussen het boscomplex Herenbos-Kravaalbos, het Kluis-bos en de Dender. Er is een nauwe samenwerking met het project Land-schap van Erembald tot Kravaalbos (p.14).

2017

De aanvragen kwamen vlot binnen. Het ging voornamelijk om spon-tane reacties van particulieren die reageren op oproepen, mensen die ons bereiken via mond-tot-mond-reclame, hints van de stad Aalst en reacties op onze eigen proactieve benaderingen. Er moesten ook een aantal aanplanting van de voorbije projectjaren worden ingeboet.

In 2017 werden deze aanplantingen of poelen gerealiseerd: 1. 1 poel geruimd in de Affligem-dreef, 3 poelen in het Mijlbeekbos, 1 poel ter hoogte van de Zandbeekweg • 2. poel gegraven en welkomsboom aangeplant ter hoogte van Pachting, naast de trage weg • 3. fruitbo men

ingeboet in de Bosstraat, Beugem-straat, Kempinestraat, Klaarhaag-straat, Nedermolenstraat en Zure-meersweg • 4. heg aangeplant in Houwelgat, Seepscherf • 5. een uitgeschoten haag van naaldbo men vervangen door een gemengde heg naast de trage weg in de Konijn-aardeweg • 6. wilgenpoten ingeboet op de stoeterij Ten Roze en hout-kant in de Beekstraat • 7. poten van zwarte populier en sleedoorn aange-plant ter hoogte van trage weg Zand-beekstraat • 8. houtkant aangeplant ter hoogte van Putsraat • 9. heg, houtkant en boomgaard aangeplant naast café Stinne • 10. heg, houtkant en boomgaard aangeplant op Hof Den Tuitelaar.

2018

De actieve projectperiode liep af eind 2017. Op vraag van de Provincie Oost-Vlaanderen wordt wel nog in-gespeeld op kansen die zich in deze vallei voordoen.


© R

LSD



© R

LSD

ALGEMEEN PROJECT

P.22


PROJECT

SITUERING

Het valleigebied van de Molenbeek en de Serskampse beek (ook wel Roe-beek genoemd) vormt een verbinding tussen de Scheldevallei (Kalkense Meersen) en de Vlaamse Ardennen via o.a. de Serskampse bossen en de Geelstervallei. Het projectgebied strekt zich uit over het Scheldeland en de Vlaamse Ardennen.

VOORBEREIDINGSFASE

Tijdens deze fase wordt alle relevante gebiedsinfo verzameld om samen de concrete projectdoelstellingen en uitdagingen voor dit gebied te formule ren. Het projectopzet wordt toegelicht bij de betrokken besturen en orga nisaties en projectideeën worden verzameld.

2017

In 2017 beperkte RLSD zich tot het opvolgen van de totstandkoming van het project, het bijwonen van de starten werkgroepvergaderingen, het aanleveren van gebiedskennis en het delen van ervaringen opgedaan bij de vorige Gestroomlijnde Land-

schapsprojecten. Zo bouwen we mee aan de visie van het project.

2018

Vanaf 2018 komen daar de kern-groepvergaderingen bij om in de tweede helft van 2018 tot een ge-zamenlijk actieprogramma te komen dat ter goedkeuring aan de betrok-ken besturen wordt voorgelegd. Zo zijn we samen met de partners volledig voorbereid om een vliegende start te nemen met de effectieve uit-voering vanaf 2019.

Er wordt voorzien in een periode van 4 jaar intensieve samen werking rond de uitvoering van acties op het ter rein (2019-2022). In die periode voor ziet de provincie bijkomende middelen voor de realisatie van land-schapselementen. Na deze periode wordt verder samengewerkt aan e nerzijds de mogelijk langer lopende (infrastructurele) projecten en an-derzijds aan opvolging en beheer.





PERIODE2019 - 2022.

PARTNERS Gemeenten Wetteren, Wichelen en Lede, de Bosgroepen en Regionaal Landschap

Vlaamse Ardennen, Toerisme Scheldeland en Toerisme Vlaamse Ardennen, VLM, ANB,

landbouwers en natuurverenigingen.

FINANCIERINGStart vanaf 2019, 20.000 euro per jaar

van de Provincie Oost-Vlaanderen (+ 20 % cofinanciering).

GL * M.-SERSKAMPSEBEEKLANDSCHAP

©SP

OTT

ER2

P.23

ALGEMEEN PROJECT

P.22

LANDSCHAP

SITUERING

Door de strijd voor de schaarse open ruimte in Vlaanderen komen zowel de landbouwers als de natuurdoelen onder druk te staan. Dat resulteert in conflicten tussen landbouw en natuur. Het project Agro MEATS Na-ture heeft als doelstelling landbouw-ers actief te laten blijven in zones die ingekleurd zijn/worden als natuur-gebied en economische meerwaarde te creëren voor de landbouwer zonder de natuurdoelen uit het oog te ver-liezen.

Uitgangspunt is de mentaliteitswijzi-ging op het vlak van de consumptie van vlees. Tegelijkertijd zien we dat initiatieven als ‘Dagen zonder vlees’ aan populariteit winnen, dat de con-sument bewuster wordt voor de eco-logische impact van de veehouderij en dat consumenten op zoek gaan naar minder maar authentiek en kwaliteitsvoller vlees.

Dit project onderzoekt de mogelijk-heden in de streek voor de natuur-lijke opkweek van alternatieve vlees-runderen. Momenteel komt dit vlees veelal uit het buitenland (waardoor

onze landbouwers er niets aan heb-ben) en verloopt de opkweek vaak zeer intensief.

2018

Er wordt een werkgroep ecologie opgericht waarin landbouwers en natuurbeheerders samenkomen om te bespreken hoe natuurbeheer te combineren valt met extensieve begrazing en maaibeheer. In die zin bouwt Agro MEATs Nature verder op het project Kruidenrijk Grasland (p.27). In deze werkgroep wordt de voederwaarde van kruidenrijk grasland onderzocht, wordt beke-ken welke runderrassen het meest geschikt zijn en hoe een gezamen-lijke aanpak kan resulteren in een optimale beheerovereenkomst. An-derzijds zal een werkgroep eco nomie worden opgericht die zich zowel richt op de rendabiliteit van de extensieve vleesproductie als de meerwaarde van de creatie van vlees uit natuur-beheer. Het gaat ook na in hoeverre een apart label nuttig of nodig is.

“We willen landbouwers en natuurbeheerders dichter bij elkaar brengen rond een positief verhaal: de natuurlijke opkweek van

alternatieve rundvleesrassen zoals Limousins in de eigen streek. Het beheer van de natuur (maaien en begrazing) in samenwerking

met landbouwers biedt heel wat mogelijkheden.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS

AGRO MEATS NATURE

INITIATIEFNEMERILVO.

PERIODE2017 - 2019.


Dienst Landbouw en Platteland, Agrobeheercentrum Eco²,

RLSD, het Innovatiesteunpunt en een tiental veehouders uit de regio

Berlare en de omgeving van de Kalkense Meersen.

FINANCIERINGTotale projectkost 33.000 euro waarvan

30.000 euro wordt gefinancierd door het Departement Landbouw en Visserij,

restfinanciering van 3.000 euro door Provincie Oost-Vlaanderen.

© R

LSD

P.24

ALGEMEEN PROJECT LANDSCHAP

2017

In de winter van 2017-2018 beheerde een pool van ruim 810 houtzoekers 1.800 knotbomen en honderden me-ters houtkanten bij circa 70 aanbie-ders. Zij doen dat gratis, in ruil voor het (brand)hout. Ter vergelijking: sociaal economie-bedrijven vragen per geknotte knotboom gemiddeld 85 euro. Omgerekend leverden onze houtzoekers op economisch vlak werk ter waarde van 127.500 euro. Ook de gemeenten Bornem, Des - telbergen, Kruibeke en Zele al-sook Natuurpunt en vzw Durme schakelden onze teams in.

We organiseerden 2 opleidingen voor houtzoekers: 1 in Destelbergen (02.12, 28 deelnemers) en 1 in Dender-monde (16.12, 31 deelnemers). Bram Bauwens en Loes Pluim (stagiaire) ondersteunden de opvolging van de aanvragen.

Om vraag en aanbod te organiseren via de websites van de Regionale Landschappen, werkten de Regio-nale Landschappen op initiatief van RLVA een digitale applicatie uit. Die is sinds deze winter raadpleegbaar

via www.goedgeknot.be. Dit nieuwe systeem houdt in dat houtaanbie-ders knotopdrachten digitaal kunnen invoeren met foto’s en de nodige ge-gevens. Die opdrachten kunnen dan toegewezen worden aan knotters die een profiel aangemaakt hebben via de webapplicatie. Omdat we heel wat vragen verwachtten, werd het jaar-lijkse ontmoetings moment voor alle houtzoekers hierrond georganiseerd. Dit vond plaats in de gemeenteschool van Zele (06.10, 81 deelnemers). Deze overgangsperiode met heel wat vra-gen vanuit zowel de aanbieders van hout als de houtzoekers, zorgde zoals verwacht voor een (tijdelijke) daling van het aantal aangeboden bomen. Uiteraard blijven we de uitgevoerde werken opvolgen via steekproefgewij-ze terreincontroles en navragen bij aanbieders.

2018

Samen met een tiental andere Re-gionale Landschappen plannen we de verdere uitbouw, verbetering en verfijning van www.goedgeknot.be in. De inwoners van nieuwe gemeenten kunnen rekenen op de gratis cursus ‘veilig omgaan met de kettingzaag’.

“Knotbomen en houtkanten zijn typisch voor ons landschap en hebben een belangrijke natuur- en erfgoedwaarde. Ze hebben regelmatig

onderhoud nodig, maar daar vinden veel eigenaars de tijd niet voor. Wij brengen hen in contact met opgeleide houtzoekers, die de KLE’s gratis

komen knotten in ruil voor het (brand)hout.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS & BRAM BAUWENS M.M.V. LOES PLUIM

HOUTZOEKERSP.24


PERIODENovember - februari.

PARTNERS Gemeenten en verenigingen actief

rond groen- en natuurbeheer (landbouwverenigingen, vzw Durme,

Natuurpunt …), NME-actoren in de streek, scholen, overheden en particulieren.

FINANCIERINGProvincies Antwerpen en

Oost-Vlaanderen (loonkosten).

© R

LSD

P.25


SITUERING

Dit intergemeentelijk subsidieregle-ment voor kleine landschapsele-menten (KLE’s) betekent zowel voor gemeentebesturen als inwoners een administratieve vereenvoudiging. Het stemt bestaande subsidiesystemen op elkaar af, vereenvoudigt/uniform-iseert procedures en voorwaarden en sluit aan op de werking van gerela-teerde organisaties zoals ons eigen Regionaal Landschap. Naast uitge-breide inhoudelijke en administra-tieve begeleiding voorzien wij indien mogelijk ook de nodige uitvoeringen en bijkomende provinciale middelen.

2016

Het nieuwe reglement is tot nog toe in deze 10 gemeenten goedgekeurd: Berlare, Hamme, Kruibeke, Melle, Puurs, Sint- Amands, Waasmun-ster, Wetteren, Wichelen en Zele. De andere gemeenten verkiezen het bestaande reglement of onder-steunen KLE’s projectmatig.

De Vlaamse overheid schafte de sub-sidies voor hoogstamboomgaarden af en dat is een knelpunt. Het regle-

ment voorziet hiervoor immers geen subsidie. Een aantal gemeenten behield toch de mogelijkheid, an-dere gemeenten compenseerden het hiaat door hoogstamfruitbomen op te vatten als ‘solitaire bomen’. Daarvoor voorziet het reglement wel (maar minder) subsidie.

2017

Gemeenten die het nieuwe regle-ment nog niet hebben goedgekeurd, bieden we een toelichting en/of ver-dere begeleiding aan. Bij de andere gemeenten valt op dat de interes-se vanuit de potentiële aanvragers (veelal particulieren) sterk verschilt. Sommige gemeenten ontvangen opmerke lijk veel, andere opmerke-lijk weinig aanvragen. Daarom zal op regelmatige basis promotie worden gemaakt via onze eigen kanalen en die van de gemeenten zelf.

De gemeenten controleren zelf elke aangevraagde en goed ge keurde aanplant, aanleg of onderhoud van een KLE. Wij bieden aanvragers ondersteuning aan bij toekomstig beheer.

“10 gemeenten binnen ons werkingsgebied gebruiken ‘ons’ KLE-reglement om hun inwoners te stimuleren KLE’s aan te leggen en/of bestaande KLE’s goed te onderhouden op hun percelen. Andere

gemeenten hanteren een eigen reglement of een projectmatige aanpak. Al deze initiatieven bevorderen zowel de landschappelijke waarde als de

natuurwaarde van deze percelen.”


KLE-REGLEMENTP.25

INITIATIEFNEMERRLSD

STARTJAAR2010

PARTNERS Gemeentebesturen, Provincies Antwerpen

en Oost-Vlaanderen.

FINANCIERINGHet project gaat uit van een uitgebreide en

permanente samenwerking met de ge-meentelijke milieudiensten. De subsidiëring

komt van de gemeenten. Elke gemeente beslist autonoom over het jaarlijks te

begroten budget.

© R

LSD

HOUTZOEKERS

P.26

ALGEMEEN PROJECT

“Met budget van de Provincie mogen wij houtkanten aanplanten die zorgen voor de fixatie van CO2 en mee bouwen aan een blauw-groen

landschap. Ze dragen bovendien bij aan CO2-compensatie van de vliegkilometers van personeel, leerlingen en mandatarissen van de

Provincie Oost-Vlaanderen. Dit is een voorbeeld van hoe de Provincie er werk van maakt om klimaatneutraal én klimaatbestendig te worden.”



PERIODEJaarlijks, startjaar 2015.

PARTNERSGemeenten, organisaties, bedrijven en particulieren.

FINANCIERINGProvincie Oost-Vlaanderen,

keuze tussen 100 % gratis bosgoed of 80 % van totale kost van aankoop en aanplant.

KLIMAATPLAN OOST-VLAANDERENLANDSCHAP

SITUERING

Voor het klimaatplan komen enkel grotere aanplantingen in aanmerking. Bovendien moeten de aanplantingen de kans krijgen om uit te groeien, zodat ze veel CO2 kunnen vasthou-den. Hagen die regelmatig gesnoeid worden komen dus niet in aanmer-king, aangezien hun bijdrage aan de CO2-compensatie gering is. Verder gaat de voorkeur uit naar locaties die zonder deze middelen waarschijnlijk niet gerealiseerd zouden worden.

2017

In kader van het Klimaatfonds plant-ten we zowel bij 2 grote be drijven als bij 2 particulieren aan: we maakten een plan op voor bedrijventerrein van Recticel in Wetteren (in kader van het project GL Maanbeek-Laresloot (p.20) en voor het waterzuiverings-station van Aquafin in Dendermonde.Beide plannen werden uitgevoerd. Deze aanplantingen tonen dat de industrie wel degelijk bereid is om mee te werken aan de vergroening van de samenleving!

Verder konden we dankzij een land-bouwer een lange heg aanplanten langs de E17, die dienst doet als groene buffer. En bij een particu-lier in Buggenhout plantten we een mooie brede houtkant.

Verder leverden we 2.250 plantjes aan die door de aanvragers zelf wer-den aangeplant in Waasmunster, Sint-Niklaas en Hamme. En in Melle werd dankzij deze middelen door het ILVO een hoogstamboomgaard aan-geplant.

2018

In 2018 gaan we opnieuw op zoek naar locaties om aanplantingen te realiseren.

© R

LSD

- J

ULI

E D

ECU

YPER

P.27


“We willen mensen uit de landbouw-, natuur- en jachtsector samenbrengen en samenwerking promoten bij het beheer van kruidenrijke graslanden. Dat zijn onbemeste of weinig bemeste

graslanden met planten die tot bloei kunnen komen. Ze hebben een grote landschaps- en natuurwaarde. Bovendien levert het waardevol

hooi op als voedsel voor vee.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS M.M.V. ROBBERT SCHEPERS

KRUIDENRIJK GRASLAND


PERIODE2017.

PARTNERS Universiteit Gent, ILVO,

Boerenbond, Agrobeheergroep Eco², Wildbeheereenheid Donkmeer, vzw Durme,

Provincie-Oost-Vlaanderen.

FINANCIERINGTotale projectkost 10.000 euro waarvan

7.500 euro wordt gefinancierd door Departement Omgeving. Restfinanciering: RLSD.

SITUERING

Grasland is al eeuwenlang de be-langrijkste vorm van landgebruik in de riviervalleien. Tot voor de Tweede Wereldoorlog waren graslanden heel kruidenrijk. De hoge biodiversiteit (aantal soorten planten en dieren) is de laatste decennia sterk afge-nomen. Maar er is goed nieuws: de waardering voor kruiden van uit zo wel landbouw, jacht als natuur neemt weer toe!

RLSD zet hier al jaren op in. In 2014 en 2015 werden verwaarloosde hooi-landen hersteld. In 2016 stond een infomoment voor wildbeheereen-heden op het programma. In 2017 werd met de steun van Vlaams mi-nister Joke Schauvliege een project uitge werkt. Via dit project willen we het belang van kruidenrijk grasland voor na tuur (biodiversiteit), jacht (wildsoorten) en landbouw (kwali-tatief hooi) in de kijker zetten. Doel is landbouwers, natuurbeheerders en jagers samen te brengen, elkaars belangen te leren kennen en kansen tot samen werking te onderzoeken.

2017

I.s.m. Het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek en Universiteit Gent werd onderzoek gedaan naar 6 percelen kruidenrijk hooiland (= krui-denrijk grasland dat wordt gemaaid) in de vallei van de Schelde in Ber-lare en Zele. Deze percelen worden beheerd door de regionale natuur-vereniging vzw Durme. Centraal in het onderzoek stonden de planten en hun voedingswaarde voor vee. Voor de analyse van de resultaten konden we beroep doen op stagiaire Elise van Broeckhoven van Universtiteit Gent. Daarnaast werd een bodem-analyse uitge voerd en was er aan-dacht voor risicoplanten. Aanleiding was een Nederlands onderzoek van de Wageninger Universiteit en de Stichting Dienst Landbouwkundig Onderzoek dat heeft aangetoond dat kruidenrijk gras goed in een modern melkveebedrijf kan worden toege-past. Eind 2017 werd dit project af-gerond met de opmaak van een in-fobord en de voorstelling van een brochure (p.75) op een infomoment op 9 december in Zele voor 63 land-bouwers, jagers en natuurvrijwil-ligers.

© R

LSD

P.28

ALGEMEEN PROJECT LANDSCHAP LANDSCHAPSLOKET

2017

Het Landschapsloket verwerkte 140 aanvragen vanuit alle 20 aan gesloten gemeenten, voornamelijk over de aanplant en beheer van houtige KLE’s (41,7 %), over sloten, poelen en an-dere waterpartijen (22,7 %) en over inrich ting en beheer van tuin, park en openbaar groen (26,5 %). Het aan-tal vragen over boomgaarden blijft be perkt (2,3 %). Stagiair Joachim Laurens (Hogeschool Odisee Sint-Niklaas) hielp bij de opvolging van de aanvragen. Elk jaar springen enkele grotere projecten in het oog. Zo werd in 2017 het achterstallig beheer van bomen en struiken in een kloos tertuin in Waasmunster uitgevoerd. In Ber-lare werden 26 zware Canadese po-pulieren geveld (incl. opruimen) t.v.v. het aanpalende bos met o.a. de zeld-zame struik wegedoorn en de aanleg van de nieuwe aaiweide in het ka-der van het Natuurinrichtingsproject (p.31). In Sint-Amands werd de Trage Weg Wipheide aangepakt. Ook dit jaar gingen we graag in op vragen van ge-meentelijke groendiensten om the-ma’s als nieuwe aanplantingen en de aanpak van knelpunten te bespreken tijdens een overleg met terreinbezoek.

2018

Het Landschapsloket wil zich focus-sen op de ondersteuning van gebieds-gerichte projecten en blij ven inspelen op vragen die spontaan binnenkomen. Omdat nazorg een cruciaal punt is bij de werking van dit loket, blijven we re-gelmatige terreinbezoe ken en overleg met eigenaar / beheerder inplannen na de werken. Die gaan trouwens enkel door mits voldoende garanties voor de nazorg (overgangsbeheer, regulier beheer). De eigenaar / be-heerder staat hier zelf voor in. In de meeste gevallen wordt met de eige-naar een overeenkomst afgesloten. Waar nodig / moge lijk zorgen wij voor praktische ondersteuning.

“Elke overheid, vereniging, landbouwer of burger is welkom met zijn vragen over het landschap, van tuin tot domein. RLSD geeft gratis advies en ondersteunt zoveel mogelijk de administratieve,

financiële en praktische uitvoering hiervan.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS M.M.V. ELIZA ROMEIJN-PEETERS & ROBIN VAN HEGHE

© R

LSD

INITIATIEFNEMERProvincies Antwerpen en

Oost- Vlaanderen.

STARTJAAR2010.

PARTNERSGemeenten, (natuur)verenigingen,

landbouwers en particulieren.

FINANCIERINGProvincies Antwerpen en

Oost- Vlaanderen (loonkosten).

P.29

ALGEMEEN PROJECT

“De Antwerpse gemeenten staan, net als de andere gemeenten, voor een grote uitdaging op het vlak van natuur- en landschapsbeheer. Een Loket Onderhoud Buitengebied (in Antwerpen: iLandschap) wil helpen om dit

beheer efficiënter te laten verlopen. De uitbouw van het iLandschap gebeurt in nauwe samenwerking met de Provincie Antwerpen, de Antwerpse

Bosgroepen en andere geïnteresseerden.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS M.M.V. BRAM BAUWENS

INITIATIEFNEMERProvincie Antwerpen,

Regionale Landschappen De Voorkempen,

Kleine en Grote Nete, Rivierenland, Schelde-Durme.

PERIODE2016 - 2018.

PARTNERSAlle Regionale Landschappen,

de Antwerpse Bosgroepen,de Vlaamse Landmaatschappij

en de Provincie Antwerpen.

FINANCIERING42.015 euro is voorzien voor acties

en personeelskosten RLSD, waarvan 35 % cofinanciering = 11.205 euro, 65 % PDPO, Europees fonds voor

Plattelandsontwikkeling.

LOB ANTWERPEN (iLANDSCHAP)LANDSCHAP

SITUERING

Dit project loopt grotendeels samen met het LOB-project in Oost-Vlaan-deren (p.30). Er is een voortduren-de wissel werking tussen beide. Aangezien RLSD het enige Regio naal Landschap is dat betrokken is bij beide projecten, speelt het een belang rijke verbindende rol tussen beide.

Beide projecten streven naar de uitbouw van een Loket Onderhoud Buitengebied (LOB) over het wer-kingsgebied van RLSD en daarbui-ten. Een LOB zal helpen om het be-heer van KLE’s in het buitengebied efficiënter te plannen, uit te voeren en op te volgen.

DIPLA

Voor de uitvoering hiervan ma ken we gebruik van het digitale platform Dip-la. Daar bouwen we actief aan mee om te verzekeren dat het concept op het lijf van de Regionale Landschap-pen geschreven is. Door zelf de be-heerschema’s op te maken en in te voeren, zorgen we er bo vendien voor dat het beheer dat voortvloeit uit het LOB volledig is aangepast aan de

streek en aan de eigen wensen en noden van de gemeenten en Regio-nale Landschappen. Het opmaken van deze beheerschema’s gebeurt in nauw overleg met specialisten, zodat ze een breed draagvlak hebben en breed bruikbaar zullen zijn. RLSD werkte de beheer- en werkschema’s voor info borden en voedselrijke water-partijen uit. RLKGN, RLRL en RLDV werkten aan beheer- en werksche-ma’s over fauna kkers, boomgaarden en respectievelijk dreven en bomen-rijen. De KLE’s op openbaar ter rein werden in de volgende 3 Antwerpse pilootgemeenten ge biedsdekkend geïn ventariseerd in Dipla: Bornem, Puurs en Sint-Amands.

2018

Een aantal beheerwerken aan KLE’s zullen binnen de pilootgemeenten worden uitbesteed en uitgevoerd met behulp van Dipla. Dat platform wordt verder op punt gezet. In samenspraak met LOB-POV zal de samenwer king tussen Regionale Landschappen en de daarbij horende kwaliteit s - controle verder worden uitgebouwd. Het eindresultaat wordt op een stu-diedag voorgesteld.

© R

LSD

P.30

ALGEMEEN PROJECT

“De Oost-Vlaamse gemeenten staan voor een grote uitdaging op het vlak van natuur- en landschapsbeheer. Drie Loketten Onderhoud Buitengebied (LOB Meetjesland, LOB Vlaamse Ardennen en LOB Schelde-Durme) willen helpen om dit beheer efficiënter te laten verlopen. Er wordt hierbij nauw

samengewerkt met andere geïnteresseerde Regionale Landschappen.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS M.M.V. BRAM BAUWENS

INITIATIEFNEMERRegionale Landschappen

Schelde-Durme, Vlaamse Ardennen en Meetjesland en

het Agrobeheerscentrum.

PERIODE2016 - 2018.

PARTNERSAlle Regionale Landschappen,

de Antwerpse Bosgroepen,de Vlaamse Landmaatschappij

en de Provincie Antwerpen.

FINANCIERINGPDPO: 82.100 euro is voor acties en

personeelskosten, waarvan 35 % cofinanciering = 28.735 euro.

LOB OOST-VLAANDERENLANDSCHAP

SITUERING

Voor een efficiënt wer kend LOB is een degelijk, gebruiks vriendelijk digitaal platform noodzakelijk. Vorig project-jaar werd gekozen voor Dipla. Het stelt in staat om: 1. het huidige en toekom-stige beheer van KLE’s bij te houden 2. de uitvoer ervan te coördineren 3. een prognose te maken voor de toe-komstige werklast en de kosten. Om DIPLA zo efficiënt mogelijk te maken, dient de werkwijze van beheeracties gestandaardiseerd te worden. Hier-toe moeten beheeracties, zoals een aanplant, uiteenge rafeld worden in gestandaar diseerde normen, die dan in beheerschema’s worden gegoten. Dit vraagt veel overleg en vergelij-kingen van gebruikte beheermetho-des binnen de re guliere werking van de partners. RLSD zorgde voor de uit-werking van de beheer- en werksche-ma’s voor knotbomen en knotboom-rijen. RLM en RLVA namen heggen, hagen, houtkanten en grazige ber-men op zich.

Om tot een zo breed moge lijk gedragen LOB-werking te komen, stelden we de eerste resultaten voor aan alle ande-re Regionale Landschappen. Hieraan

koppelden we een oproep voor een betere kennis uitwisseling en samen-werking over het beheer van KLE’s. Aldus wordt de rijke maar sterk ver-spreide kennis over beheerthema’s binnen de verschillende Regionale Landschappen optimaal benut en kan worden gebouwd aan een breed ge-dragen LOB-platform. Voor de 3 Oost-Vlaamse pilootgemeenten (Berlare, Hamme en Zele) inventariseerden we in Dipla de KLE’s uit het buitenge-bied en in beheer van de gemeenten. Samen met de gemeen ten kozen we plantwerken die als testcase gerea-liseerd zullen worden.

2018

Dipla wordt ver der op punt gezet, net als een methodiek om samenwerking gestroomlijnd te laten verlopen. De plantwerken zullen uitbesteed en op-gevolgd worden met Dipla. Een draai-boek wordt opgemaakt, het overleg voor kennisuitwisseling en samen-werking wordt voortgezet. Tijdens een studiedag stellen we de resultaten voor aan Oost-Vlaamse gemeenten en andere geïnteresseerden.

© R

LSD

P.31


SITUERING

Dit project voorziet inrich-tingsmaatregelen om kwetsbare, bi-ologisch waardevolle en Europees beschermde habitats te herstellen, zoals de typische laagveenvegetaties en drijftillen. Daarnaast wordt riet-moeras ontwikkeld in functie van vo-gelsoorten zoals roerdomp, woudaap en snor. Er wordt ook werk gemaakt van meer natuurlijke oevers om be-schutting te creëren voor jonge vis en enkele vismigratieknelpunten weg te werken. Tot slot wordt hier ook aan de recreant gedacht met onder meer een uitkijktoren, vogelkijkwand en vissteigers.

2017

Dit jaar startte de opmaak van een geïntegreerd natuurbeheerplan. Dit houdt in dat er met één beheerplan zal worden gewerkt voor het hele ge-bied (gronden van de gemeente Ber-lare, vzw Durme, DDS en ANB). Doel is een goedgekeurd beheerplan begin 2019.

Op donderdag 2 februari werd een educatieve uitstap gepland in Ber-

lare Broek en het Donkmeer in sa-menwerking met de Provinciale Visserijcommissies van West- en Oost-Vlaanderen, de gemeente Ber-lare, VLM, ANB en vzw Durme.

Ondertussen werden ook de eerste uitvoeringsdossiers voorbereid: slo-tenherstel omgeving Hemelse Rij & Heykens en de ontwikkeling rietoever aan het Donkmeer. De uitvoering zal van start gaan in de zomer van 2018.

2018

In 2018 is ook de verhuis voorzien van het dierenpark en de herinrichting van het gewezen ‘kooigedeelte’ van de Eendenkooi. Regionaal Landschap ondersteunde de voorbereidende werken zoal het vellen van 24 Cana-dese populieren in de Reservaatzone Donkmeer en sanering en herinrich-ting van de site Eendenkooi. Geïn-spireerd door dit natuurinrichtings-project plant vzw Durme met o.a. de steun van RLSD een uitgave over na-tuur en landschap van de historische Scheldemeander.

“Het Natuurinrichtingsproject (NIP) Berlare Broek en Donkmeer wil de omgeving van Berlare Broek en Donkmeer versterken voor natuur én mens.

In 2018 starten de eerste werken.”


NIP BERLARE BROEK & DONKMEER

INITIATIEFNEMERVlaamse Landmaatschappij (VLM)

en Agentschap voor Natuur en Bos (ANB).

STARTJAAR2011.

PARTNERS VLM (trekker), ANB, gemeente Berlare,

Intercommunale Dender Durme en Schelde, vzw Durme en Polder Schelde-Durme.

FINANCIERINGVLM.

© R

LSD

P.32

ALGEMEEN PROJECT

“De omgeving van de Oude Schelde wordt gekenmerkt door een grote verscheidenheid van vegetatietypes en landschapsstructuren. Om het ecologisch, cultuurhistorisch en landschappelijk belang van de Oude Schelde meer zichtbaar te maken bij het brede publiek,

worden 2 percelen vrijgemaakt van vertuiningselementen, natuurlijk ingericht en toegankelijk gemaakt.”


INITIATIEFNEMERRLSD en gemeente Bornem.

PERIODE2017 - 2018.

PARTNERSProvincie Antwerpen en

De Vlaamse Waterweg nv.

FINANCIERING6.800 euro (DMN-subsidie

Provincie Antwerpen).

OUDE SCHELDE IN BORNEMLANDSCHAP

SITUERING

De Oude Schelde is een van de grote karakteristieke landschapselemen-ten uit het landschapsbeeld ‘Schelde’ van de Provincie Antwerpen. Projec-ten die het vergroten van de kwali teit van een landschapsbeeld beogen, kunnen rekenen op ondersteuning van de dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid (DMN) .

Met deze middelen gingen de gemeen-te Bornem en RLSD aan de slag om op 2 percelen ter hoogte van de Tem-sesteenweg een 3-delige doelstelling te verwezen lijken:

1. Het eerste luik is toeganke lijkheid: hier zal de zachte recreant het land-schap met respect voor de omgeving kunnen beleven tot aan de waterlijn. Een picknickbank in de huisstijl van Rivierpark Scheldevallei en een uit-kijkpunt aan de oever worden voor-zien.

2. Ten tweede worden een aantal inrichtingswerken gepland om de biodiversiteit te verhogen. De verwil-derde tuinplanten, exoten en rom-mel worden verwijderd, streekeigen

bo men en struiken worden aange-plant en een bloemenweide wordt inge zaaid. De grootste ingreep is het natuur lijker inrichten van de oever. Over een afstand van 30 meter wordt een vooroever geplaatst zodat een plasberm ontstaat die kansen biedt aan een gevarieerde moe rasvegetatie met bijhorende fauna.

3. Ten slotte vergroot een infobord de bewustwording van het ecologisch, cultuurhistorisch en landschappelijk belang van de Oude Schelde bij de bezoekers.

PLANNING

In 2017 werden concrete afspra-ken gemaakt, noodzakelijke vergun-ningen verkregen en financiële mid-delen aangevraagd. In 2018 worden de werken op het terrein afgerond.

© R

LSD

P.33


SITUERING

Land- en tuinbouwgronden wor-den steeds meer ingenomen door recreatieve en professionele paar-denhouderijen. Dit project grijpt dit fenomeen van ‘verpaarding’ aan als een positief verhaal voor biodiversiteit en landschapszorg. In Klein-Brabant (Bornem, Sint- Amands, Puurs) bo-den wij gratis advies op maat aan en subsidies voor concrete realisaties.

2017

Op het terrein vonden de volgende realisaties plaats: aanplantingen op een paardenweide in Bornem en herstelsnoei van een oude knoteik en de aanleg van 2 poelen in Sint-Amands. Er werd een brochure (p.75) uitgegeven over landschappelijk ge-integreerd paardenbeheer met aller-lei concrete tips over landschapstype en kleine landschapselementen, af-sluitingen, graslandbeheer, paar-denwelzijn en biodiversiteit. Deze uitgave kent een opmerkelijk succes. Het slotmoment vond plaats in Geel op zondag 10 september. We telden 150 bezoekers die een heel pro-gramma werden aangeboden zoals

allerlei infostanden, huifkartochten naar het nabijgelegen natuurgebied De Zegge, een tochtje met een door paarden voortgetrokken ‘vliegend ta-pijt’ en begeleide wandelingen over graslandbeheer.

De inbreng van RLSD in dit pro-ject ging allereerst over specifiek graslandbeheer voor paarden. Het webdossier ‘Gras- en hooiland voor paarden: Een ecologische troef’ werd gepubliceerd op de website van Paar-denpunt Vlaanderen. De boodschap: inrichting en beheer van grasland (weide en hooiland) speciaal voor paarden kan ten goede komen aan paardenwelzijn, natuurwaarde en di-versiteit in het landschap.

2018

RLSD blijft verder inzetten op land-schappelijk geïntegreerd paar-denbeheer, met een bijzondere aan-dacht voor hooilandbeheer. Ideaal hooilandbeheer voor paarden leunt immers sterk aan bij natuurbeheer (geen gebruik van mest- en sproei-stoffen, laat maaien) en is dus krui-denrijk (p.27).

“Met inrichtingsvoorstellen op maat wil het project Paard en Landschap paardenhouders (geen maneges) informeren,

inspireren en sensibiliseren over de kansen voor biodiversiteit en landschapszorg op en rond paardenweides en de

meerwaarde daarvan voor natuur en milieu.”


PAARD & LANDSCHAP

INITIATIEFNEMERRegionale Landschappen Antwerpen.

PERIODE2016 - 2017.

PARTNERSAntwerpse Regionale Landschappen

(Voorkempen, Kleine en Grote Nete en Schelde-Durme) en Provincie Antwerpen

(Hooibeekhoeve). Met de steun van het Vlaamse Paardenloket en

de Landelijke Rijvereniging.

FINANCIERINGTotaalbudget deel RLSD bedraagt

27.630 euro, waarvan 17.960 euro (65 %) PDPO-subsidie en 9.671 euro (35 %),

restfinanciering door de paardenhouders en RLSD.

© R

LSD

P.34


“‘Planten van Hier’ stammen af van bomen en struiken die zich na de laatste ijstijd spontaan in onze gebieden vestigden. Daardoor zijn ze

zeer goed aangepast aan de bodem en de leefomstandigheden in onze streken. Omdat slechts 5 % van het plantgoed uit het buitengebied nog Plant van Hier is, stimuleren wij de aanplant ervan en gebruiken wij ze

bij aanplantingen binnen onze projecten.”


PLANT VAN HIER

SITUERING

Onbekend is onbemind. Daarom hecht ons Regionaal Landschap veel belang aan de sensibilisering rond dit thema. Zo verleent ons Landschapsloket (p.28) bij adviezen over de aanplant van bomen en/of struiken standaard aandacht aan het belang van autoch-tone bomen en struiken en het label ‘Plant van Hier’. Ook bij adviezen van-uit het NME-loket (p.56) en Natuurlo-ket (p.43) en andere projecten wordt waar mogelijk de link gelegd met au-tochtone bomen en struiken.

2017

In onze aanbesteding van aanplan-tingen die we laten uitvoeren in kader van projecten geven we het gebruik van ‘Planten van Hier’ extra gewicht. Voor het Klimaatfonds (p.26) waren dat er in 2017 in totaal 4.055 en voor Gestroomlijnd Landschap Molen-beek-Graadbeek (p.21) 1.495.

We organiseerden 2 verkoopsmo-menten, waarop ook gemeenten en particulieren die een beroep deden op het Landschapsloket ‘Planten van Hier’ konden bestellen. Ons Re-

gionaal Landschap organiseert een dergelijke verkoop omdat ‘Plan-ten van Hier’ in de reguliere handel voorlopig amper of niet te vinden zijn. Via deze weg werden ongeveer 8.123 ‘Planten van Hier’ verspreid. Het betreft dit jaar 3.250 planten voor aanplantingen in kader van het Landschapsloket, 4.848 voor het Klimaatplan van de Provincie Oost- Vlaanderen (p.26) en 25 in het kader van Gestroomlijnd Landschap (p.19).

In totaal zorgde RLSD dus voor de ver-spreiding van 13.323 Planten van Hier.

2018

We stellen de verspreiding van het au-tochtoon plantgoed verder op punt. Zo zullen we de organisatie van de ver-koop bijsturen op basis van onze er-varingen tijdens de voorbije verkoops-acties. Verder blijven we inzetten op sensibilisering rond ‘Planten van Hier.’


PERIODE 2009 - ...

PARTNERS Gemeenten, organisaties en particulieren

die plantacties organiseren.

Wit + Pantone: 228 C Wit + C=0 M=100 Y=5 K=40

© R

LSD

P.35


SITUERING

Dit project zet het platteland letter-lijk in de bloemetjes, zodat zowel warme als mooie dorpen gecre-eerd worden en de verbondenheid ook visueel zichtbaar wordt. Tal van publieksac tiviteiten worden hieraan opgehangen, zoals begeleide wan-del en fietstochten, studiedagen, cursussen, demo’s, workshops, ... waarbij initiatieven in samenwerking met lokale groepen worden uitge-werkt en ondersteund.

2017

Meest opmerkelijke actie was het uitzaaien van bloemenmengsels. RLSD bood ecologische expertise aan over de inzaai van bloemen-mengsels, hielp bij het uitwerken van diverse workshops en betrekt ge-meentebesturen mee in dit verhaal.

Op donderdag 23 maart werd voor een delegatie van alle 13 deelne-mende Landelijke Gilden (25 aanwe-zigen) een infoavond georganiseerd. RLSD stond in voor een presentatie over meerjarige bloemenmengsels. Iedereen kreeg ook een pakket gratis

bloemenzaad mee, bedoeld om uit te zaaien in het eigen werkingsgebied. In de loop van het zomerhalfjaar werden op en langsheen deze loca-ties allerlei activiteiten gepland.

Op 17 mei hebben we voor 43 deelne-mers een begeleide wandeling over graslandbeheer en bijen georgani-seerd in Berlare, in samenwerking met vzw Durme.

Kers op de taart was de fietstocht Ze-le-Hamme-Buggenhout (Opdorp) op 9 juli met wel 275 deelnemers. RLSD was samen met Agrobeheercentrum EC0² aanwezig met een infostand. Voor de passanten werden daarbij permanent begeleide bezoeken op touw gezet op de site van de ijskelder langsheen de Damstraat in Opdorp (p.48). Er werd ook een fotowedstrijd georganiseerd.

2018

RLSD blijft aandacht geven aan bloe-menmengsels, vooral via het Land-schapsloket (p.28).

“Met dit project willen we het milieubewustzijn en de sociale cohesie op het platteland verhogen door te investeren in de samenwerking tussen lokale (groepen van) landbouwers en

burgers op het vlak van biodiversiteit.”


PLATTELAND IN DE BLOEMETJES

INITIATIEFNEMERCentrale van de Landelijke Gilden in samenwerking met Regionale

Landschappen.

PERIODE2016 - 2017.

PARTNERSAgrobeheercentrum ECO²

(projectcoördinatie/trekker), Boerenbond, Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen.

Er wordt ook samengewerkt met Aveve, Koninklijke Vlaamse Imkersbond, de

sierteelt- en groenfederatie AVBS, Provincie Oost-Vlaanderen (Kenniscentrum Sociale

Cohesie) en het Regionaal Landschap Meetjesland.

FINANCIERINGTotaalbudget deel RLSD

bedraagt 9.970 euro.

© R

LSD

P.36


“ANB vroeg ons mee te werken aan een vademecum rond de (her)inrichting van groene en open ruimtes. Dat moet een afwegingskader

aanreiken bij de realisatie van een duurzaam ontwerp, rekening houdend met de principes van Harmonisch Park- en Groenbeheer. Wij zorgden

er mee voor dat het eindresultaat gebruiksvriendelijk is voor niet-ontwerpers, zoals gemeentelijke ambtenaren.”


VADEMECUM ‘OPEN RUIMTE’

SITUERING

Het Agentschap voor Natuur en Bos heeft een reeks technische vademe-cums ontwikkeld ter ondersteuning van groenbeheerders. Allen kaderen ze in de beheervisie Harmonisch Par-ken Groenbeheer, kortweg HPG. De HPG-visie gaat uit van een evenwich-tige samenhang tussen mensgerich-te, natuurgerichte en milieugerichte beleids- en beheermaatregelen en moet leiden tot een duurzaam, divers en dynamisch geheel. Het is de basis voor het eigen beheer van het Agent-schap voor Natuur en Bos (ANB), maar ook voor het advies en de on-dersteuning van andere groenbeheer-ders. Deze vademecums zijn inmiddels bij veel gemeenten en verenigingen een vaste waarde geworden. Zo is er het vademecum ‘Beheerplanning Harmonisch Park- en Groenbeheer’, ‘Water’, ‘Graslandbeheer’, ‘Integrale toegankelijkheid’, ‘Bomen’, ‘Paden en Verhardingen’, ‘Kruidachtigen’, ‘Struiken’ en ‘Recreatieve Infrastruc-tuur’. Als slotstuk werd de (her)inrichting van groene en open ruimte behandeld. Als ervaren partner van uiteenlopen-

de doelgroepen die een duurzame en multifunctionele invulling willen geven aan open ruimte, nodigde het ANB ons uit om hieraan mee te wer-ken.

2017

RLSD zetelde als vertegenwoordiger van de Regionale Landschappen in de stuurgroep, als enige niet-profes-sionele ontwerper. Onze taak bestond erin erop toe te zien dat het eindre-sultaat laagdrempelig, begrijpelijk en bruikbaar is voor gemeentelijke amb-tenaren en anderen die niet opgeleid zijn als tuin- of landschapsarchitect. Het resultaat mag er zeker zijn. Het werd een heus boek van niet minder dan 475 pagina’s dik dat vast een standaard naslagwerk wordt!

INITIATIEFNEMERAgentschap voor Natuur en Bos (ANB).

PERIODEVan 2015 tot 2017.

PARTNERS Hogeschool Gent,

Erasmus Hogeschool en landschapsarchitectenbureau

Fris in ‘t Landschap.

FINANCIERINGRLSD zet enkel personeelskosten in.

© A

NB

P.37

ALGEMEEN PROJECT

“Door projectmiddelen van de Provincie Antwerpen te combineren met die van de gemeente Sint-Amands en Landschapszorg Provincie

Antwerpen konden we na jaren een vlasrootput saneren die we destijds links moesten laten liggen omwille van een te hoge kostprijs.”



PERIODESeptember 2015 tot augustus 2016.

PARTNERSProvincie Antwerpen en

gemeente Sint-Amands.

FINANCIERING€6.380,70 euro via

DMN Provincie Antwerpen, €1.890 euro via Landschapszorg Antwerpen, €810 euro via

gemeente Sint-Amands.

VLASROOTPUT BUNDERGRACHT

WAT VOORAFGING

Enkele jaren gelden wilden de ge-meente Sint-Amands en RLSD vlas-rootput Bundergracht (we dachten lange tijd dat ‘Zegbroek’ de correcte benaming was) samen met ande-re vlasrootputten in Klein-Brabant ruimen. De werken werden toen ge-staakt omdat bleek dat de vlasroot-put vol zat met bouwafval, plastic en ander afval. De ruiming over-schreed toen ruim de beschikbare financiële middelen. Door verenigde financiële krachten was de ruiming nu wel haalbaar.

2017

De hoeveelheid slib die moest afgevoerd worden was groot, aangezien er een sliblaag was met een dikte van ongeveer 1 meter. Zelden een poel of vlasrootput gezien die zo dringend moest ge ruimd worden!

De kraanman kon slechts op een klein deel het slib verwijderen tot aan de minerale bodem. De diepte van de minerale bodem wijst er duidelijk op dat de vlasrootput aan

beide zijden door de aangelanden (of de verkavelaars) destijds verkleind werd. Te veel wegnemen zou de ste-vigheid van de bebouw de gronden aan de ene zijde in gevaar brengen en de landbouw weg aan de andere kant sterk versmallen. Maar, het re-sultaat mag er toch zijn!

Na het herstel werd de vlasrootput voorgesteld aan de inwoners. Het pupliek was zeer divers. Er kwamen zowel buurtbewoners van wie de vaders destijds nog in de put geroot hadden als buren die zich niet be-wust waren van de aanwezigheid en de cultuur historische waarde van de put. Een boeiende combinatie!

LANDSCHAP

© R

LSD

MARCEL ZAG ZIJN VADER NOG VLAS ROTEN IN DEZE PUT!


P.38

ALGEMEEN PROJECT

Het project had 3 soorten doelstellingen: ruimtelijk-landschappelijke (het landschap in Klein-Brabant verduurzamen

en ecosystemen versterken), lokaal-economische (de samenwerking tussen landbouwers en sociale en lokale economie stimuleren) en eco-energetische

(warmte zoveel als mogelijk uit de directe omgeving halen).”


INITIATIEFNEMERGemeente Bornem, VLM

STARTJAAR2012

PARTNERSGemeenten Bornem, Sint-Amands en

Puurs, Agrobeheercentrum Eco², Vlaamse Landmaatschappij, Agentschap Natuur

en Bos, Provincie Antwerpen, Igemo, Natuurpunt Klein-Brabant, vzw Katholieke

scholen Groot Bornem, Ilanga.

FINANCIERINGRLSD zet enkel personeels -kosten in.

WARMTE UIT HET LANDSCHAPLANDSCHAP

WAT VOORAFGING

Er werd bij de start besloten klein te beginnen en bij succes het project stap voor stap verder uit te bouwen en waar mogelijk te verbreden. Die eerste stappen bestonden uit het opzetten van een landschapsbe-heerplan (VLM) en het opzetten van een juridisch vehikel voor het proj-ect (CvBA), waarrond ook geïnteres-seerde lokale landbouwers zich kunnen organiseren (agrobeheer-groep of anderszins) en het zoeken naar een opstartsubsidie.

Ons Regionaal Landschap was be-trokken bij de opmaak van een land-schapsbeheerplan. In eerste in-stantie werden houtige KLE’s via een quick scan geïnventariseerd in samenwerking met de gemeente Bornem, Provincie Antwerpen, VLM en het Agrobeerscentrum. Hieruit kwam de belangrijke conclusie dat er slechts weinig houtkanten aan-wezig zijn en dat het project enkel kans op slagen heeft indien er vol-doende knotbomen efficiënt geoogst kunnen worden en die knotbomen überhaupt voldoende energetische waarde hebben.

ON HOLD

Het huidig aantal knotbomen op openbaar terrein bleek onvol-doende om het project voldoende draagkracht te geven. Er werd daar-op besloten om het project on hold te zetten. Er moet eerst werk ge-maakt worden van meer oogstbare houtkanten en knotbomen. Gehoopt wordt dat, aangezien de actuele aandacht voor duurzame energie, projecten rond dit thema in de nabije toekomst meer kans op slagen zul-len hebben. Als de tijd rijp is kan dit project weer opgepikt worden.

© R

LSD

NATU

UR

P.40

NATUUR

SITUERING

Fauna-akkers zijn akkers of akker-randen die ingezaaid worden met één- of meerjarige mengsels van akkerkruiden, grassen en oude land-bouwgewassen. Ze worden ingezaaid met de bedoe ling in elk seizoen (ook ’s winters) voedsel- en schuilmoge-lijkheden te creëren voor bepaalde diergroepen zoals insecten (o.a. bij-en), vogels (o.a. fazant, gele kwik-staart en Rode Lijstsoorten zoals patrijs, zomertortel, veldleeuwe rik, graspieper en kneu) en zoogdieren (o.a. ree).

Aansluitend bieden we deelnemers van het project een bredere onder-steuning aan op het vlak van KLE’s en biodiversiteit. Want tijdens ter-reinbezoeken ontstaan dikwijls ideeën voor bij komende acties rond natuur en landschap, zoals aan-plantingen of poelen. Die worden dan verder uitge werkt door ons Land-schapsloket (p.28) of Natuurloket (p.43).

2017

In 2017 werd 35,07 hectare fauna- ak-ker ingezaaid in 15 gemeenten. Hier-voor werd 905 kilogram zaad inge-zaaid door een 30-tal jachtgroepen van 13 wildbeheereenheden (WBE), enkele lokale natuurverenigingen en landbouwers. De fauna-akkers wor-den in de loop van het jaar bezocht om ze te evalueren, ervaring op te doen en advies te geven. Op don-derdag 9 februari 2017 evalueerden we het voorbije werkjaar tijdens een WBE-overleg. Omdat we naast fau-na-akkers ook het belang en beheer van kruidenrijke graslanden voor jacht en landbouw in de kijker wil-den zetten, werd hiervoor een speci-fiek project uitgewerkt: ‘Kruidenrijk Grasland’ (p.27).

2018

We zetten dit project voort en voor-zien opnieuw een WBE-overleg, de verwerking van bestellingen, de ver-deling van zaadmengsels, de opvol-ging op het terrein via terreinbezoek-en, … Vanaf 2018 wordt i.s.m. de Antwerpse Regionale landschappen een groepsaankoop georganiseerd.

“We maken meer jagers, landbouwers en andere landschaps beheerders warm voor fauna-akkers door hen te informeren, te begeleiden en gratis zaadmengsels aan te bieden. Zo vergroten we samen met de

partners de schuil- en voedselmogelijkheden voor verschillende soorten diergroepen, creëren we kansen voor natuurlijke akkerkruiden en

worden KLE’s en natuurverbindingen gerealiseerd.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS

FAUNA-AKKERSP.40

INITIATIEFNEMERRLSD en lokale

wildbeheereenheden.

STARTJAAR2011.

PARTNERS Hubertusvereniging Vlaanderen (HVV),

Agentschap voor Natuur en Bos, Boerenbond, Algemeen Boerensyndicaat,

Agrobeheercentrum Eco² en andere Regionale Landschappen.

FINANCIERINGPDPO Oost-Vlaanderen.

Deze subsidie liep af, maar voor 2017 waren er nog zaadmengsels beschikbaar van de

stock die toen aangekocht werd. Vanaf 2018 wordt een groepsaankoop

georganiseerd.

© R

LSD

- J

ULI

E D

ECU

YPER

P.41

“Met onze expertise zetten we mee onze schouders onder het Europese project ‘Natura 2000’ en de Vlaamse

instandhoudingsdoelstellingen (IHD). Die willen de Europese en Vlaamse biodiversiteit bewaren: typerende planten- en diersoorten maar ook leefgebieden. Zowel particulieren als lokale overheden kunnen op onze praktische en in sommige gevallen ook financiële

steun rekenen.”

INSTANDHOUDINGSDOELSTELLINGENP.41

NATUUR

EUROPESE BIODIVERSITEIT

Om de Europese biodiversiteit te bewaren, hebben de lidstaten van de Europese Unie ‘Natura 2000’ in het leven geroepen. Dat voorziet in een netwerk van Speciale Bescher-mingszones (SBZ), waar habitats en soorten bijkomende kansen krijgen. Het geheel van SBZ staat gekend als het ‘Natura 2000-netwerk’. Ook in Vlaanderen bevinden zich SBZ. Om er zich gericht te kunnen inzetten voor specifieke habitats en soorten, heeft de Vlaamse overheid algemene instandhoudingsdoelstellingen ge-formuleerd: IHD. Er bestaan instand-houdingsdoelstellingen per gewest (G-IHD) en per gebied (s-IHD).

GEDEELDE VERANTWOORDELIJKHEID

Naast de Vlaamse overheid spe-len vele andere partners een rol in de realisatie van IHD. Zo vergt het een gemeentegrensoverschrijdende aanpak. Bovendien liggen grote delen van het Natura 2000-netwerk op gronden van private eigenaars, landbouwers, … Samenwerking en

draagvlak zijn van vitaal belang om in het opzet te kunnen slagen.

REGIONALE LANDSCHAPPEN

Er is binnen ‘Natura 2000’ een be-langrijke rol weggelegd voor Regio-nale Landschappen. Allen werken ze via hun brede platte lands werking aan meer draagvlak voor natuur-behoud. Daarnaast verhogen ze de na tuurwaarden in het buitenge-bied (buiten de erkende reservaten en domeinbossen) aanzien lijk met hun vele terreingerichte, concrete projecten en acties. Bovendien be-schikken ze over de volgende troe-ven: 1. ze be schikken over de know-how van soortgericht werken en ge biedsgericht werken • 2. ze zijn aanvaard als gesprekspartner bij vele actoren die eerder aarzelend staan tegenover natuurbeheer • 3. ze hebben geen beleidstaken of vergunningsbevoegdheid maar zijn draagvlak- en uitvoeringsgericht • 4. ze benaderen de omgeving via een brede insteek van na tuur – landschap – erfgoed • 5. ze beschikken over multi-inzetbare teams • 6. ze spelen vlot in op bij komende subsidiemoge-

lijkheden als Interreg, Life, PDPO, Leader… waardoor zij een groot multiplicator-effect teweegbrengen en extra middelen kunnen aantrek-ken • 7. ze hebben een werking die is afgestemd op de specifieke streek en op de kenmerkende actoren van de streek • 8. ze leveren passend maatwerk.

RLSD

Ook ons Regionaal Landschap heeft dus een belangrijke, tweeledige opdracht. Enerzijds het grote pub-liek en de betrokken particulieren informeren en zo draagvlak creëren voor ‘Natura 2000’. Anderzijds staan we klaar om deze particulieren en lokale overheden te ondersteunen bij concrete acties, want het ontbreekt hen vaak aan expertise, tijd, ken-nis en middelen. In dit jaarverslag zijn acties die bijdragen aan de IHD aange duid met dit label: .

HABITATTYPE ‘SCHORREN’ © NATURA2000

FAUNA-AKKERSP.40

P.42

SITUERING

refereert naar instandhou-dingsdoelstellingen (p41). Via bebos-sings projecten wil Vlaanderen meer bos aanplanten.

SBP is de afkorting van soorten-beschermingsprogramma.

ADAGIO beoogt dan weer een hogere recreatieve toegankelijkheid en meer na tuur- en landschapsbeleving.

GIDS wil meer groen in en aan de rand van steden en woonkernen verwezen lijken. Wij hebben de voor-ziene middelen in 2017 vooral in-gezet op IHD en bebossing:

ANTWERPEN

In Klein-Brabant werden de mogelijk-heden voor bebossing bekeken met de bosgroepen. Daarnaast werd er ge-werkt rond vleermuizen (o.a. fort van Bornem) (p.48). In Bornem werden voorbereidingen getroffen voor de natuurlijke en recreatieve inrich-ting van twee percelen aan de Oude Schelde (p.32).

OOST-VLAANDEREN

Hier werkten we aan volgende vijf projecten: 1. ‘weidevogels Kalkense Meer-sen’ (p.49) 2. ‘poelenproject i.f.v. de kamsalamander’ (p.44) 3. ‘slotenpro-ject’ (p.46) 4. ‘NIP Berlare Donkmeer’ (p.31) 5. ‘vleermuizenproject’ (p.48) 6. kruidenrijk grasland (p.27) 7. bebos-sing, i.s.m. de bosgroepen.

2018

In 2018 wordt verder gewerkt aan de-zelfde projecten. Als extra taak zitten we ook mee in de stuurgroep voor het soortenbeschermingsprogram-ma dat voor de kamsalamander op-gesteld wordt.

“De Provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen sloten een samenwerkingsovereenkomst af met het Agentschap voor Natuur en Bos

om te werken aan IHD, bebossing, SBP, ADAGIO en GIDS. Deze overeenkomst voorziet onder meer middelen voor Regionale Landschappen en Bosgroepen om Vlaamse doelstellingen mee te helpen realiseren via projecten en acties.”


INITIATIEFNEMER/PARTNERSAgentschap voor Natuur en Bos,

Provincie Oost-Vlaanderen en Provincie Antwerpen.

PERIODE2017 - 2019.

FINANCIERINGIn 2017 was in Antwerpen een budget

beschikbaar van 5.742,23 euro, in Oost Vlaanderen bedroeg dit 37.308 euro. Dit budget kon besteed worden aan

personeelskosten voor voorbereiding en begeleiding van projecten

en werken op terrein.

IHD-BOS-SBP-ADAGIO-GIDSNATUUR

© V

ILD

APH

OTO

- R

OLL

IN V

ERLI

ND

E

p.31

P.43

NATUUR

“Het Natuurloket is een aanspreekpunt voor inwoners, verenigingen en besturen met vragen over fauna en flora. Het loket adviseert en

verwijst door naar diverse organisaties en doelgroepen. Waar mogelijk worden aanvragen omgezet in terreingerichte acties, al dan niet binnen

lopende projecten.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS & ROBIN VAN HEGHE

NATUURLOKET

2017

Het Natuurloket verwerkte in totaal 61 aanvragen.

Het Natuurloket bood vooral onder-steuning voor:

• zwaluwen (p.50)• (andere) vogels & nestkasten • fauna-akkers (p.40)

& bloemenweides• zoogdieren, vooral vleermuizen

(p.48)

Daarnaast kwamen ook aanvragen binnen over planten, algemene bio-diversiteit en andere thema’s.

Er bereikten ons vragen vanuit 16 aangesloten gemeenten. We kregen ook 12 vragen van buiten ons wer-kingsgebied.

2018

Ook in 2018 zullen we alle binnen-komende aanvragen beantwoorden en opvolgen.

© L

UC

MEE

RT


STARTJAAR2006;

PARTNERS Natuurverenigingen en lokale werkgroepen,

landbouwverenigingen en openbare besturen.

FINANCIERINGStructurele toelagen,

diverse projectmatige middelen.

P.44

2017

(p.41) De poelenwerking wordt gericht op habitat 3150 (zie soorten op p.51) en kamsalaman-der (Bijlage II & IV Habitatrichtlijn) in regio’s waar 1. deze soort voorkomt (de vallei van de Sers kampse beek in Wetteren / Wichelen, de Wase cues-ta in Temse / Kruibeke, Honegem in Aalst) 2. historische waarnemingen gekend zijn (regio Buggenhoutbos).

2017

In totaal werden 21 poelen aangepakt in 9 gemeenten. 6 daarvan zijn nieuwe poelen. 8 poelen werden via het Land-schapsloket (p.28) aangepakt, o.a. een nieuwe poel voor kamsalamander in Wichelen. Binnen het poelenplan Temse werd in functie van de kam-salamander 1 nieuwe poel aangelegd en werd 1 poel hersteld. De gemeente Temse voerde reguliere onderhouds-werken uit aan enkele andere poelen. In Aalst werden 6 poelen hersteld en werd 1 poel aangelegd i.h.k.v. ‘GL Mo-lenbeek-Graadbeek’ (p.21).

Verder monitorden we 48 poe len die eerder gegraven of hersteld werden.

Op initiatief van de milieudienst Tem-se speelden 281 lagereschoolleerlin-gen van 8 verschillende scholen het spel ‘Moord in de poel’ aan de edu-catief ingerichte poelen. In Kruibeke speelden 7 klassen of bijna 140 leer-lingen dit spel.

2018

We blijven de poelenwerkgroepen Temse en Kruibeke verder onder-steunen, ons inzetten voor de kam-salamander, aanvragen via het Landschapsloket (p.28) opvolgen en kansen onderzoeken voor poelen binnen andere projecten zoals Ge-stroomlijnd Landschap (p.19). Nu al zijn er plannen voor ruim 10 poelen in verschillende gemeenten. We stre-ven ernaar om 5-jaarlijks alle poelen te bezoeken die we ooit onder handen namen (totaal: 250!). Zo verzekeren we de duurzame instandhouding van de uitgevoerde werken én onder-steunen we de eigenaars/beheerders. In 2018 ondersteunen we bovendien verschillende onderzoeken die door INBO en Ugent lopen en zitten we in de stuurgroep voor de opmaak van het soortenbeschermingsprogram-ma voor kamsalamander.

“Om de populaties van watergebonden planten en dieren te bevorderen, graven we nieuwe poelen op kansrijke plaatsen of herstellen we verwaarloosde poelen. Een poel is een typisch en

waardevol landschapselement in onze streek.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS & ROBIN VAN HEGHE M.M.V. BRAM BAUWENS

POELENPROJECTP.44

INITIATIEFNEMERRLSD i.s.m. met lokale

poelen werkgroepen.

STARTJAAR2008

PARTNERS Provincies, gemeentebesturen,

natuurverenigingen (in bijzonder Hyla), landbouwverenigingen,

Wildebheereenheden.

FINANCIERINGWe zetten verschillende subsidiekanalen in.

Voor poelen die bijdragen aan het leefgebied van bepaalde bedreigde soorten zoals

vuursalamander of kamsalamander zijn er mogelijkheden via soortenbescherming van de Provincie Oost-Vlaanderen en subsidies

rond Natura 2000 van ANB. Andere kanalen zijn o.a. Gestroomlijnd landschap,

landschapszorg van de provincies, KLE-subsidies van gemeenten,

bijdragen van gemeenten en private eigenaars, …

NATUUR

© R

IK D

E B

AER

E

“Het is de eerste keer dat we met de poelenwerkgroep zoveel kamsa-lamanders bij een telling aantref-fen”, benadrukt onze collega fauna en flora Robbert Schepers. “Er zijn dan ook maar weinig poelen die zo goed voldoen aan de wensen van de kamsalamander: geen vis, zuiver wa-ter en veel waterplanten. Heel wat andere dieren profiteren mee van de extra inspanningen die we hier voor de kamsalamander leverden. Niet toevallig troffen we hier naast 7 kamsalamanders ook 22 kleine wa-tersalamanders, 3 bruine kikkers, libelllenlarven, kokerjuffers, dui-kerwantsen, ruggenzwemmers en waterkevers zoals de geelgerande watertor aan. Het poelennetwerk op deze site is echt een opsteker voor de biodiversiteit.”

‘BIJDRAGEN AAN BIODIVERSITEIT’

De Mercatorsite, één van de grootste hoogspanningsposten in het Elia-net (ongeveer 15 hectare groot), is ge-legen in een gebied dat van nature vrij drassig is. Een Elia-medewerker merkte dit in 2004 potentieel op en op zijn initiatief werden de eerste 2 van 6 poelen gegraven. Die poelen werden

in 2015 hersteld. “Als bedrijf in dienst van de maatschappij, vinden we het belangrijk om ook op vlak van leefmi-lieu en biodiversiteit een voorbeeldrol op te nemen”, zegt Ilse Tant, Public Acceptance Officer van Elia. “Over heel België beheert Elia meer dan 8.000 kilometers hoogspanningslij-nen, met in totaal 600 hectare bijho-rende terreinen. Onze onderneming heeft zich geëngageerd om, waar mogelijk, met lokale verenigingen partnerships aan te gaan ter verbe-tering van de biodiversiteit op en in de omgeving van de Elia-terreinen. We zijn echt fier dat we hier in de regio kunnen bijdragen aan het in stand houden van deze zeldzame amfibiesoort.” KAMSALAMANDERPARADIJS

In totaal telt de Mercatorsite nu een netwerk van 6 poelen. Op voorstel van collega Robbert werden zowel in 2015 als in 2016 telkens 2 nieuwe poelen gegraven. Speciaal om de kamsa-lamander te plezieren werden in de nabijheid telkens ruigtes, hooiland en houtkanten voorzien. Een bijko-mende troef is dat de site niet publiek toegankelijk is: de dieren kunnen er

ongestoord leven. Daarnaast blijft de waterkwaliteit van de poelen er zeer goed, omdat er geen risico is op in-spoeling van mest- en sproeistoffen van landbouwactiviteiten. Tot slot wordt het grasland op de hoogspan-ningspost bewust ecologisch be-heerd, zonder gebruik van pesticiden. Dat alles maakt van deze site een waar kamsalamanderparadijs.

MEER FOTO’S (C) ELIA?GA NAAR

RECORDAANTAL KAMSALAMANDERSIN DE KIJKER

7 kamsalamanders: nog nooit trof de poelenwerkgroep van Kruibeke zoveel exemplaren aan bij een telling als op woensdag 24 mei. Die dag was de groep te gast op hoogspanningspost ‘Mercator’ van netbeheerd-er Elia. Deze site telt in totaal 6 poelen, die speciaal voor de zeldzame kamsalamander werden aangelegd. Elia bekostigde alle werken zelf, ons Regionaal Landschap verleende advies.©

ELI

A

© E

LIA

POELENPROJECTP.44


P.46

SITUERING

De natuurwaarden in de rivierval-leien van Schelde en Durme con-centreren zich in belangrijke mate ter hoogte van de talloze sloten die hier in de complexen van (historisch) permanent grasland samen een fijn-mazig afwateringssysteem vormen. De instandhouding van deze natuur-waarden is in sterke mate afhankelijk van een regelmatig onderhoud. Dat stimuleren wij door aangelanden bij te staan met raad, daad en – waar mogelijk – financiële ondersteuning.

VEGETATIES & SOORTEN

(p.41) Het project focust in de eerste plaats op vegetaties van het kikkerbeetverbond, het verbond van grote fonteinkruiden en de eenden-kroosklasse (Bijlage I Habitatrichtlijn, habitat 3150: van nature eutrofe meren met vegetaties van het type Magnopota-mion of Hydrocharition). Belangrijke doelsoorten zijn kikkerbeet (Rode Lijst + kensoort habitat 3150), groot blaasjeskruid, kleine modderkruiper (Bijlage II Habitatrichtlijn), grote mod-derkruiper (Bijlage II Habitatrichtlijn), bittervoorn (Bijlage II Habitatrichtlijn),

waterspitsmuis (Rode Lijst), glassnij-der (Rode Lijst) en variabele waterjuffer (Rode Lijst). Als vlaggenschipsoort wordt geopteerd voor paling. Paling is zeer sterk afhankelijk van een fijnmazig net aan goed ingerichte kleine waterlopen én is bovendien zeer sterk verweven met de volkscultuur in de streek van Schelde en Durme.

2017

In totaal werd 1 km sloten hersteld. Het aantal aanvragen en daarmee ook het aantal km herstelde sloten is sterk gedaald tegenover vorig jaar. Dit heeft allereerst te maken met het feit dat er heel wat aanvragen andere soorten waterpartijen betrof.

2018

Ook in 2018 worden alle binnenlo-pende aanvragen behandeld.

“Via het slotenproject wil ons Regionaal landschap de beheerders ondersteunen bij het ecologische herstelbeheer van niet-geklasseerde waterlopen die gelegen zijn in permanent

grasland. Die hebben een grote landbouw-, erfgoed-, natuur- én landschapswaarde.”


SLOTENPROJECT

INITIATIEFNEMERRLSD .

STARTJAAR2009.

PARTNERS Provincie Oost-Vlaanderen dienst Integraal Waterbeleid, Provinciale Landbouwkamer,

natuurverenigingen, landbouwverenigingen, VLM, Polders.

FINANCIERINGDe uitgevoerde werken in het kader

van het landschapsloket werden voor 70 % gesubsidieerd door de Provincies

Antwerpen en Oost-Vlaanderen, de eigenaar zorgt voor 30 % cofinanciering. De werken

gericht op de instandhoudingsdoelstellingen (Aalst en Puurs) worden gesubsidieerd

binnen de samenwerkingsovereenkomst tussen ANB, Provincie Oost-Vlaanderen en

Provincie Antwerpen.

NATUUR

© R

LSD

P.47

2017

Deze projecten werden in 2017 uit-gevoerd door de betrokken partners:

1. Huismus in Dendermonde en Sint-Niklaas (1.056 euro): onderzoek en acties i.f.v. huismus, uitgevoerd door Ugent en ABLLO. 2. Steenuil en ransuil in het Waasland (760 euro): Uilenwerkgroep Waasland werkte in haar werkingsgebied rond rans-uilmandjes en steenuilvriendelijke drinkbakken. 3. Broedeiland Lepelaar (3.487.6 euro): vzw Durme legde een broedeiland aan in de Paardenweide (Berlare) voor Lepelaar. 4. Huis- en gierzwaluw Temse (1.272 euro): Mina-raad Temse en Natuurpunt Scousele plaatsen nestkasten en tillen voor zwaluwen in Steendorp en Elversele. 5. Oranjetipje in Temse (1.178,4 euro): Minaraad Temse en Ons Streven de-den enkele inrichtingen voor oranje-tipje. 6. Herstel landduin ’T Stampkot (3.160 euro): Natuurpunt Dender-monding zorgde voor het herstel van een rivierduin in de Heidemeersen (Berlare), met een focus op wilde bijen. 7. Zwaluwen in het Regionaal Landschap Schelde-Durme (2.810,48 euro): RLSD plaatse o.a. 54 nieuwe

kunstnesten en een geluidsinstallatie op een zwaluwtil. 8. Vleermuizenpro-ject RLSD (1.678,9 euro): RLSD richtte een bunker in Melle en een bunker in Kruibeke vleermuisvriendelijk in. 9. IJskelder Kasteel Wieze (4.518 euro): gemeente Lebbeke, RLSD en de pri-vate eigenaar restaureerden de ijs-kelder van Wieze, inclusief een vleer-muisvriendelijke inrichting.

2018

In 2018 zullen deze projecten uitge-voerd worden:

1. Opnieuw meer huismussen in onze steden (1.200 euro): ABLLO en UGent. 2. Steenuil in het Waasland (960 euro): Uilenwerkgroep Waasland. 3. Visdief in de Damvallei (1.280 euro): Na-tuurpunt Damvallei. 4. Herstel sloten Kalkense meersen (6.400 euro): Natuurpunt Scheldeland. 5. Vleer-muisvriendelijke inrichting ijskelder Opdorp (5.600 euro): RLSD & Natuur-punt ’s Heerenbosch. 6. Ontwikkeling soortenrijk nat grasland Daknamse meersen (1.200 euro): Natuurpunt Waasland-Lokeren. 7. Herstel sloten Moervaartmeersen (3.360 euro): vzw Durme.

“Met soortenbeschermingssubsidies stimuleert de Provincie Oost- Vlaanderen de samenwerking tussen Regionale Landschappen,

Bosgroepen en lokale natuur- en milieuverenigingen om concrete en duurzame resultaten op het terrein te realiseren voor typische of

bedreigde Oost-Vlaamse planten en dieren.”



STARTJAAR2015.


gemeenten en natuur- en milieuverenigingen binnen het

werkingsgebied van RLSD.

FINANCIERINGProvincie Oost-Vlaanderen: 20.000 euro. Enerzijds ondersteunt RLSD partners bij het opstellen en uitvoeren van projecten.

Anderzijds ondersteunt RLSD de provincie bij de coördinatie van het budget, zodat dit

budget zo goed mogelijk besteed wordt.

SOORTENBESCHERMINGNATUUR

© W

ESLE

Y P

OEL

MAN

SLOTENPROJECT

P.48

“Vleermuizen zijn ambassadeurs van een mooi, kleinschalig landschap met veel KLE’s. Verschillende vleermuissoorten staan op de Rode Lijst

en alle soorten zijn Europees beschermd. Door de inrichting van zomer- en winterverblijfplaatsen te combineren met inrichtingen en beheer in het omliggende landschap, willen we het leefgebied van vleermuizen

versterken binnen ons werkingsgebied.”


VLEERMUIZEN

DOELSOORTEN

(p.41) Gewone/grijze grootoor-vleermuis, ruige/gewone dwergvleer-muis, laatvlieger, franjestaart, wa - ter vleermuis, brandts/gewone baard-vleermuis, ingekorven vleermuis, meervleermuis, mopsvleermuis en rosse vleermuis. Alle soorten staan op Bijlage 4 van de habitatrichtlijn. Inge-korven vleermuis, mopsvleermuis en meervleermuis staan ook op Bijlage 2. Grijze grootoorvleermuis, ingekorven vleermuis, meervleermuis, laatvlieger en rosse vleermuis staan ook op de Rode Lijst.

2017

Er werden 4 bunkers, 3 ijskelders en een andere kelder hersteld en ingericht voor vleermuizen: twee bunkers in Melle, ijskelder Gerstens (Aalst), ijs-kelder Ronsevaal (Aalst), kelder Os-broek (Aalst), ijskelder Kasteel Wieze (Lebbeke), bunker 7 (Kruibeke) en ka-zemat bastion V (Dendermonde).

In het kader van de inventarisatie van zomerverblijfplaatsen werden 35 kerkzolders geïnventariseerd op aan-wezigheid van en geschiktheid voor

vleermuizen. Met budget van Provin-cie Oost-Vlaanderen werd DNA-on-derzoek uitgevoerd op vleermuiskeu-tels. Voor elke kerk wordt een advies uitgewerkt voor het gebouw en de omgeving. Voor de kerkfabrieken van Dendermonde werd een voorstelling gegeven over vleermuizen en kerkzol-ders op dinsdag 14 november 2017.

2018

De ijskelder Gerstjens (Aalst) wordt afgewerkt en we voeren enkele kleine ingrepen uit in het Fort van Bornem. De Schans van Lauwershoek (Temse) wordt beter ingericht en de ijskelder van Opdorp wordt volledig gerestau-reerd en vleermuisvriendelijk inge-richt. Andere opties die zich aanbieden worden onderzocht en uitgewerkt. De inventarisatie van zomerverblijfplaat-sen zal verder gezet worden en waar mogelijk worden kerkfabrieken bege-leid en ondersteund om kerkzolders vleermuisvriendelijk in te richten. De problematiek rond lichtvervuiling komt hierbij ook aan bod. Vragen over vleermuizen worden ook behandeld via het Natuurloket (p.43).


STARTJAAR2016.

PARTNERS Vleermuizenwerkgroep Natuurpunt,

Agentschap voor Natuur en Bos, Agentschap Onroerend erfgoed, Monumentenwacht, gemeenten,

kerkfabrieken, natuurverenigingen en private eigenaars.

FINANCIERING: Voor de werking rond vleermuizen wordt een combinatie van middelen ingezet met

o.a. investeringssubsidies natuur (ANB), soortenbeschermingssubsidie

(Provincie Oost-Vlaanderen), subsidies via de overeenkomsten tussen

de Provincies en ANB, cofinanciering van gemeenten, private eigenaars, …

NATUUR

© V

. RU

NN

EL

P.49

DOELSOORTEN

(p.41) Binnen dit project richten we ons in het bijzonder op Rode Lijst-soorten grutto, kievit, kwartelkoning (ook Vogelrichtlijn), paapje, graspie-per en andere vogels zoals slobeend (Vogelrichtlijn), scholekster, gele kwikstaart en roodborsttapuit.

2017

GRUTTOBEHEER (Kalkense Meersen)ANB voorziet een vergoeding voor het afsluiten van beheerovereen-komsten in de Kalkense Meersen. Met deze overeenkomsten wordt verkregen dat de belangrijkste per-celen met broedende weidevogels pas na 15 juni gemaaid worden. Het opbrengstverlies wordt gecompen-seerd met een vergoeding. Er werden beheerovereenkomsten afgesloten bij 6 landbouwbedrijven op 18,5 hectare agrarisch grasland.

BESCHERMING VAN NESTEN & KUIKENS (buiten Kalkense meersen)2 landbouwers en 3 vrijwilligers deden aan nesten kuikenbescher-ming op 7,8 hectare landbouwgrond. De percelen liggen verspreid in de

Koningskouter en Kleit (beiden in Berlare, in de ruime omgeving van de Kalkense Meersen). Hier vinden we satellietpopulaties terug van respectievelijk grutto en kievit. Er werden minstens 2 gruttonesten en 6 kievitsnesten beschermd. Ook andere akkervogels zoals gele kwikstaart en veldleeuwerik profiteren mee op die percelen. INBO en RLSD monitorden de belangrijkste kerngebieden van de weidevogels van de cluster Kal-kense Meersen.

2018

Het gruttobeheer zal in 2018 uitge-voerd worden met hetzelfde budget als in 2017. De bescherming van nesten en kuikens blijft lopen in zijn huidige vorm. Met eigen middelen zullen we inspelen op onverwachte kansen die zich in de loop van het jaar voordoen.

De grote riviervalleien binnen ons werkingsgebied zijn belangrijke leefgebieden voor verschillende soorten weidevogels. Om hun broedpopulatie te helpen in stand te houden en uit te breiden,

zetten we ons samen met landbouwers en vrijwilligers in om ze te beschermen.”


INITIATIEFNEMERRLSD en binnen de Kalkense meersen ook

Agentschap voor Natuur en Bos (ANB).

STARTJAAR2007.

PARTNERSLandbouwers, Natuurpunt Scheldeland, vzw Durme, Berlare, Laarne, Wetteren,

Wichelen, Provincie Oost-Vlaanderen, Agentschap voor Natuur en Bos, VLM.

.FINANCIERING

ANB staat in voor de financiering van de seizoenscontracten in de Kalkense

Meersen (6.990 euro). RLSD voorziet uit eigen middelen een structureel bedrag voor tijdelijke ad-hocmaatregelen rond

soortenbescherming om te kunnen inspelen op onverwachte kansen.

WEIDEVOGELSNATUUR

© W

ESLE

Y P

OEL

MAN

P.50

“Het zwaluwsubsidiereglement dat we opstelden stroomlijnt de reglementen van verschillende gemeenten. Momenteel voorzien 15 gemeenten subsidies voor bewoonde huis- en boerenzwaluwnesten.

Voor gierzwaluwen keren 5 gemeenten een jaarlijkse subsidie uit voor bewoonde nesten, 7 gemeenten bieden een eenmalige subsidie aan voor

nestgelegenheden.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBIN VAN HEGHE M.M.V. JULIE DECUYPER & BRAM BAUWENS

ZWALUWEN - SUBSIDIEREGLEMENT

2017

De deelnemende gemeenten heb-ben 374 subsidieaanvragen ontvan-gen voor bewoonde nesten van huis-zwaluwen en boerenzwaluwen. Dit is opnieuw een stijging tegenover de vorige jaren, ditmaal met +23 %. Ge-richte communicatie in gemeente-bladen werpt nog steeds zijn vruch-ten af.

Net als voorgaande jaren zijn de in-woners van Dendermonde absolute koplopers in het aanvragen van deze subsidie (67 aanvragen). Hamme (39) en Wichelen (39) delen een tweede plaats. Zele vervolledigt de top 3 (31).

Samen met vrijwilligers en gemeen-ten controleerden we 67 % van al deze aanvragen. De resultaten raadplegen kan bij de betreffende gemeenten. Tijdens de controles krijgen nieuwe gastheren die dit wensen een zwa-luwplaquette overhandigd die opge-hangen kan worden aan de gevel:

2018

We zetten deze actie voort in de ge-meenten met een subsidieregle-ment. De controles in eigen beheer bouwen we af. Samen met de ge-meenten gaan we op zoek naar vrij-willigers. Per gemeente volgen we de subsidiereglementering alsook het team van controleurs op. Verder blijven we gemeenten stimuleren om inwoners te informeren over de sub-sidies en zwaluwen in het algemeen. Nieuwe gemeenten Zwijndrecht en Destelbergen stimuleren we om het standaard zwaluwsubsidiereglement in te voeren.


STARTJAAR2006.

PARTNERS Gemeentebesturen Aalst, Berlare,

Bornem, Buggenhout, Dendermonde, Hamme, Kruibeke, Laarne, Sint-Amands,

Sint-Niklaas, Waasmunster, Wichelen, Wetteren en Zele. Bijkomend: vrijwillige

zwaluwcontroleurs.

FINANCIERINGGemeentelijke subsidies

en eigen middelen RLSD.

NATUUR

© R

LSD

P.51

SITUERING

(p.41) De boerenzwaluw staat op de Vlaamse Rode Lijst geregistreerd als ‘kwetsbaar’.

2017

2 aanvragers uit Hamme en Laarne ontvingen samen 4 kunstnesten. We volgden de verbouwingswerken van enkele stallen in Dendermonde op waar nog een kolonie boerenzwa-luwen actief is. Dit jaar was er geen gidsbeurt voor scholen uit Laarne in The Old Horses Lodge.

In Dendermonde volgden we een bouwdossier op m.b.t. de bescher-ming van boerenzwaluwnesten in te renoveren stallen. Er werd hiervoor een afwijking op het soortenbesluit aangevraagd bij ANB. Projectontwik-kelaar is Qubo.

2017

We zetten de actie verder via het Natuurloket (p.43). Daarbij volgen we het gebruik van de kunstnesten sporadisch op tijdens de controles voor zwaluwsubsidies. Adviesvragen

die ons via het Natuurloket (p.43) en NME-loket (p.56) bereiken zullen we zorgvuldig opvolgen. Via onze com-municatiekanalen trachten we de problematiek van renovatiewerken aan stallen in de kijker te zetten. Mo-gelijks kan dit in samenwerking met gemeentebesturen en de dienst ver-gunningen.

“We adviseren particulieren en landbouwers met verbouwingsplannen over beschermde boerenzwaluwnesten en bieden ook kunstnesten aan. Samen met de betrokken

gemeenten willen we de achteruitgang van de broedpopulatie afremmen en indien mogelijk zelfs de populatie doen toenemen.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBIN VAN HEGHE M.M.V. JULIE DECUYPER

BOERENZWALUWEN


STARTJAAR2010.

PARTNERSLandbouworganisaties,

lokale natuurverenigingen (lokale afdelingen Natuurpunt, vzw Durme)

en VLM.

FINANCIERINGEigen middelen RLSD.

NATUUR

© W

ESLE

Y P

OEL

MAN

P.52

“Door gratis kunstnesten voor huiszwaluwen aan te bieden en die ook te plaatsen op geschikte locaties, willen we samen met de betrokken

gemeenten de achteruitgang van de broedpopulatieafremmen en indien mogelijk zelfs de populatie doen toenemen. Bijkomend adviseren we particulieren met verbouwingsplannen.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBIN VAN HEGHE M.M.V. JULIE DECUYPER & BRAM BAUWENS

HUISZWALUWEN

2017

Binnen het Natuurloket (p.43) kregen we maar liefst 33 verschillende vra-gen over zwaluwen. In de meeste ge-vallen gaat het over huiszwaluw en informatie over huiszwaluwtillen.

In totaal werden er 50 nieuwe nest-gelegenheden voorzien in ons wer-kingsgebied, waarvan in Aalst en Schoonaarde 25 nieuwe kunstnesten werden geplaatst. Deze pro-actie-ve acties realiseerden we tijdens de tweejaarlijkse reinigingsactie van de mestplanken. In totaal werden 150 mestplanken gereinigd. Daarnaast bezorgden we 2 aanvragers uit Aalst en Waasmunster samen 5 kunst-nesten (8 nestgelegenheden) die ze na ons advies zelf plaatsten.

Afgelopen zomer inventariseerden we – in samenwerking met Bram Bau-wens – huiszwaluwnesten in Sint-Niklaas (deelgemeente Sinaai en Belsele), Temse (grens Sint-Niklaas), Lebbeke en Zwijn drecht. In totaal tel-den we 141 nestplaatsen waarvan er 68 bewoond waren (48 %). Van de 68 bewoonde nesten, broedde de huis-zwaluwen in 25 kunstnesten.

In Denderbelle werd een geluids-installatie vervaardigd door Na-tuurpuntvrij willigers Josse De Vos en Yvan Del planque. Tijdens de reini-gingsactie van de mestplanken werd deze installatie bevestigd. Op regel-matige tijdstippen speelt deze ge-luidsinstallatie – aangestuurd door een zonnepaneel en batterij – huis-zwaluwenlokgeluid af. Deze maat-regel versterkt de kans op bezet-ting voor de zwaluwtil die vorig jaar werd geplaatst als compensatie voor echte nesten die binnenkort zullen verdwijnen wegens geplande inrich-tingswerken aan de Oude Dender. Er werd ook hier een infobord ontwor-pen dat binnenkort wordt geplaatst.

We ondersteunden de gemeente Temse bij het soortenbeschermings-project ‘huiszwaluwen in Steendorp’. Dit project is mogelijk dankzij de provinciale soortenbeschermings-subsidie (p.47). De gemeente wil via een proactieve actie de huiszwaluw opnieuw herintroduceren in haar deelgemeente. De bestaande huis-zwaluwkolonie in Rupelmonde is hiervoor de stapsteen. Verder voor-ziet de gemeente zelf de bouw van 2 zwaluwtillen (30 nestgelegenheden)


STARTJAAR2006.

PARTNERS Alle gemeenten binnen

ons werkingsgebied.

FINANCIERINGSoortenbeschermingssubsidies Provincie

Oost-Vlaanderen en eigen middelen RLSD.

NATUUR

© F

ON

NY

SCH

OET

ERS

die in 2018 geplaatst zullen worden in Elversele en Steendorp. In Elversele voorziet men hiervoor ook een info-bord.

2018

We zetten de actie verder via het Na-tuurloket (p.43) en volgen de plannen van de gemeente Temse alsook de infoborden verder op. De renovatie-werken aan het oud gemeentehuis in Rupelmonde werden uitgesteld tot dit voorjaar, waardoor 12 bezette huis-zwaluwnestkasten tijdelijk verplaatst moeten worden naar het Mercator-plein totdat de renovatiewerken vol-tooid zijn. Indien mogelijk trachten we opnieuw huiszwaluwinventarisa-ties te plannen in nieuwe gemeenten

Zwijndrecht en Destelbergen, alsook nieuwe acties te plannen in delen van kolonies waar nog niet pro-actief werd gewerkt: Lebbeke, Buggenhout, St-Anna, Hoogstraat in Hamme, Mo-leken in Wichelen, …. Tot slot volgen we de bezetting van de zwaluwtillen in Kruibeke en Denderbelle verder op en proberen we zwaluwen te lokken met geluid in Kruibeke. Enkele vrijwilligers uit Kruibeke zullen een geluidsinstal-latie bouwen naar het model van Den-derbelle. Eddy De Taey is momenteel bezig met het vervaardigen van 20 dubbele kunstnesten. Die zullen in de loop van dit jaar worden opgehangen in Temse en Sint-Niklaas. Advies-vragen via het Natuurloket (p.43) en NME-loket (p.56) worden zorgvuldig opgevolgd.

De zwaluwkolonie van Rupel-monde kreeg dankzij Fernand Daniëls, Luc D’Eer, Gilbert Smet en Paul Volckerick van KRUIN (Kruibeeks Natuurbehoud) ruim 200 leerlingen uit 6 verschillende scholen op bezoek. Ze trokken ook naar de zwaluwtil en de ge-groeide kolonie in Bazel (Kruibe-kestraat).

© K

RU

IN

ZWALUWBEZOEKRUPELMONDE

IN DE KIJKER

P.54

2017

Het afgelopen jaar communiceerden we via onze communicatiekanalen, gemeentelijke infobladen en nieuwe roll-up over nestkasten voor gier-zwaluwen en duurzame alternatie-ven met inbouwstenen.

Er werden 5 nestgelegenheden voor-zien in de oude watermolen in Bel-sele. In de bestaande stellinggaten werden 5 inschuifbare modules voorzien, op maat vervaardigd door Natuurpuntvrijwilliger Eddy De Taey. Verder voorzagen we ook 6 nieuwe kunstnesten in Elversele, Wetteren en Rupelmonde tijdens onze jaarlijk-se reinigingsactie van mestplanken.

Met provinciale subsidies onder-steunden we de gemeente Temse bij het soortenbeschermings project rond gier zwaluwen (p.54). De gemeente wil via een proactieve actie 20 op-bouwkasten voor gierzwaluwen als-ook 5 inbouwstenen in OC Mosterd-pot in Steendorp plaatsen.

We verleenden advies bij 3 aanvragen voor het plaatsen van nestkasten (in Laarne, Puurs en Waasmunster).

2018

De bouw van de gierzwaluwtil in samenwerking met de gemeente Hamme, Natuurpunt en technische school PTI werd uitgesteld tot sep-tember 2018. We onderzoeken of dit project volgend schooljaar kan star-ten met ondersteuning van de pro-vinciale subsidies.

De renovatiewerken aan het oud gemeentehuis in Rupelmonde wer-den eveneens uitgesteld tot dit jaar, waardoor 2 bezette gierzwaluwnest-kasten tijdelijk verplaatst moeten worden naar het Mercatorplein tot-dat deze werken voltooid zijn.

We volgen de plaatsing van de in-bouwstenen en nestkasten verder op in Steendorp.

Tot slot willen we waar mogelijk via communicatiekanalen de inbouwste-nen promoten bij architecten, bouw-verenigingen en projectpromotoren.

“Door renovaties van gebouwen verdwijnen dikwijls de nestplaatsen van gierzwaluwen. Met gericht advies over

nestkasten en inbouwstenen willen we samen met gemeenten de achteruitgang van de broedpopulatie afremmen en indien mogelijk

zelfs de populatie doen toenemen.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBIN VAN HEGHE M.M.V. JULIE DECUYPER

GIERZWALUWEN


STARTJAAR2010.

PARTNERSAlle gemeenten binnen

ons werkingsgebied.

FINANCIERINGEigen middelen RLSD.

NATUUR

© H

ENK

PO

ST

EDUC

ATIE

P.56

“Met onze speelnatuur-projecten brengen we kinderen en natuur dichter bij elkaar met natuurlijke en landschappelijk geïntegreerde

speelaanleidingen zoals boomstammen, wilgenhutten en speelheuvels. De pijlers binnen al onze speelnatuurprojecten zijn:

participatie, speel- en leerlandschappen en ecologisch beheer.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKEN: ANN SELS & JULIE DECUYPER

SPEELNATUUREDUCATIE

DRAAGVLAK

NME gaat verder dan een begeleide wandeling en veldwerkmateriaal. Kinderen van nu zijn de volwassenen van later. Jeugdherinneringen gaan heel vaak terug naar het vrij rond-scharrelen in de natuur. Van hieruit groeit het respect voor natuur en landschap. Door kinderen de ruim-te te geven om in een natuurlijke en avontuurlijke omgeving vrij te kun-nen spelen, werken we dus actief aan draagvlakverbreding in de toekomst. Door in zulke projecten de noodza-kelijke zorg te dragen voor de parti-cipatie van alle betrokken actoren, versterken we het draagvlak voor een transitie van de speelruimte en ma-ken we dat het draagvlak voor natuur in de stad, op school én in de eigen tuin vergroot wordt.

CO-CREATIE

De beste manier om NME-actoren binnen onze streek meer met elkaar in contact te brengen is door samen-werkingsverbanden rond concrete projecten te stimuleren en te onder-steunen. Ons NME-loket vertrekt steeds vanuit concrete vragen en

bekijkt dan hoe het een samenwer-king kan uitbouwen. Zo verstevigen we al doende het NME-netwerk in de streek en zorgen we voor een so-lide basis in de toekomst. Financiële haalbaarheid, draagvlak én de meer-waarde voor natuur- en landschaps-inrichting zijn hierbij wel bepalende factoren voor de slaagkansen van deze projecten. Daarnaast spelen we graag in op thema’s die leven in de streek om nieuwe actoren te kunnen betrekken bij het project.

PROJECTEN

Sinds een aantal jaar krijgen we veel vragen tot samenwerking en onder-steuning bij speelnatuurprojecten. In de volgende alinea’s maken we een onderscheid tussen natuurscholen (p.57) en openbare speelterreinen (p.60). Afhankelijk van de middelen, de schaal van het project of de sa-menwerking met andere actoren staat het speelnatuurteam in voor een intensieve procesbegeleiding (vb. participatie, praatplan, ondersteu-ning realisatie) of een extensieve onder steuning (vb. begeleiding bij participatie, praatplan, infoavond, werkgroep, kennisuitwisseling, …).


STARTJAAR2011.

DOELGROEP Brede publiek, kinderen, jongeren,

ouders, leerkrach ten, scholen, naschoolse kinderopvang, crèches,

jeugdverenigingen, …

PARTNERSProvincie Oost-Vlaanderen dienst

NME, Provincie Antwerpen (dienst PIME), MOS, steden en gemeente,

middenveldverenigingen actief in de streek, …

FINANCIERINGGemeentelijke en

provinciale subsidies, projectsubsidies (PDPO) en

eigen middelen RLSD.

© R

LSD

- A

NN

SEL

S

P.57

SITUERING

Onze speelnatuurwerking was ook het afgelopen jaar populair bij scho-len. Dat merkten we aan de vele spontane vragen die ons bereikten. Deze aanvragen belandden op een wachtlijst, waarbij een vraag werd afgewerkt in functie van de beschik-bare tijd of indien er een stagiair tuin- en landschapsarchitectuur tij-delijk het speelnatuurteam vervoeg-de.

2017

In 2017 ondersteunden we 3 scho-len met een inspirerend praatplan: de vrije basisschool in Lebbeke, basisschool De Wijsneus in Temse en Berkenboom Heistraat in Sint-Niklaas. Daarnaast begeleidden we ook 3 scholen bij de uitvoering, dank-zij de financiële steun van de pro-vincie Oost-Vlaanderen, provincie Antwerpen en stad Dendermonde: de vrije basisschool in Lebbeke, de Zonnebloem in Sint-Amands en Os-car Romero in Dendermonde.

2018

In 2018 zetten we onze werking voort en behandelen we ook enkele spon-tane aanvragen vanop de wachtlijst met nieuwe projectkansen met ex-terne actoren:

• ondersteuning speelnatuur (ontwerp en uitvoering) Freinetschool De Ark

• ondersteuning plantacties en wilgenworkshop VBS Lebbeke

• ondersteuning uitvoering speelnatuur De Wijsneus in Temse

• MOS-jury Antwerpen vergroenen speelplaatsen

• ondersteuning praatplan Basisschool De Appelbloesem, Appels

• ondersteuning praatplan Basisschool ’t Belleken, Wichelen

• ondersteuning praatplan Basisschool Konkelgoed, Lebbeke

“Samen met ouders, leerkrachten, leerlingen en externe partners streven we naar duurzame natuurspeelplaatsen waar elk kind zich

thuis voelt en ervaart hoe leuk vrij spel kan zijn in een avontuurlijke en natuurrijke omgeving. Want een speelplaats is meer dan een atrium van

kale muren en grijze vlaktes.”


NATUURSCHOLENP.57

EDUCATIE

© R

LSD

- A

NN

SEL

S

LEES OP DE VOLGENDE PAGINA’S MEER OVER DE NATUURSCHOLEN

DIE WE BIJSTONDEN IN 2017>>

KLEIN-BRABANTMOS, ‘DUURZAME SCHOLEN, STRAFFE SCHOLEN’

BUDGET: 2.500 euro. FINANCIERING: Provincie Antwerpen (70 %) en 750 euro via cofinanciering scholen (30 %). PARTNERS & ACTOREN: MOS, Provincie Antwerpen, De Zonnebloem Sint-Amands, …

Onder de noemer ‘Help, mijn direc-teur is een klusser’ werkte De Zon-nebloem uit Sint-Amands met ons praatplan (2016) en advies verder aan de vergroening van de speelplaats. Dankzij een ludiek filmpje probeerde men zoveel mogelijk ouders en leer-krachten te bereiken om te komen meehelpen tijdens klusdagen. Met succes: in het voorjaar organiseerde de school drie klusweekends met grote opkomst. Zo voorzag men een opruimactie, de inrichting van twee avonturenzones met speelaanleidin-gen rond de bestaande lindeboom en een haagplantactie met streekeigen plantgoed met de leerlingen. Nadien werd de speelplaats en de nieuw-bouw feestelijk ingehuldigd tijdens het schoolfeest als afsluiter van het schooljaar. RLSD ondersteunde de school met technische tekeningen, of-fertes en plantadvies.

2018

De groene werkgroep van de Zonne-bloem in Sint-Amands systematisch verder aan de vergroening van de speelplaats. Verder zullen we dit jaar de nieuwe MOS-werking in Antwer-pen leren kennen. Binnenkort is er een jury gepland waarbij de actoren worden gekozen en de subsidies worden verdeeld over de Antwerpse Regionale Landschappen. Er wordt gestreefd naar een intensievere bege-leiding met kwalitatief eindresultaat.

LEBBEKE VRIJE BASISSCHOOLLEBBEKE

ACTIE: praatplan + coördinatie uitvoe-ring (speelheuvels). Budget: 5.000 euro + eigen middelen school (kraanwerk). FINANCIERING: Provincie Oost-Vlaan-deren. PARTNERS & ACTOREN: pro-vincie Oost-Vlaanderen, VBS Lebbeke, leerlingen, ouders en leerkrachten, MOS Oost-Vlaanderen, dienst Water-lopen provincie Oost-Vlaanderen, ...

Afgelopen schooljaar werden we be-trokken bij de vergroening van het schoolterrein van deze basisschool gelegen in het centrum van Lebbeke. Door de geplande werken aan de nieuwbouw kon ook het schoolter-rein vormgegeven worden. In samen-werking met een enthousiast team van leerkrachten en de dienst Water-lopen van de provincie Oost-Vlaan-deren maakten we een ontwerp voor de totaalsite. Uiteindelijk kon hiervan een deel worden uitgevoerd met steun van de provincie Oost-Vlaanderen (NME Kaai hoeve) en het schoolbe-stuur. We realiseerden enkele speel-heuvels, speelaanleidingen, een edu-catieve zone langs het water en een dierenweide.

2018

In 2018 plant de school nog een plant-actie met de leerlingen (hagen, hout-kanten, boomgaard en bos) en een wilgenworkshop in samenwerking met de provincie Oost-Vlaanderen. Het plantgoed kan voor een groot stuk geleverd worden via ons Regio-naal Landschap en het provinciale CO2-compensatiefonds (p.26).

DENDERMONDE ÓSCAR ROMEROCOLLEGE

ACTIE: coördinatie uitvoering (speel-heuvels). BUDGET: 5.000 euro. FI-NAN CIERING: stad Dendermonde. PARTNERS EN ACTOREN: leerkrach-tenteam kleuters, stad Dendermon -de, ...

In samenwerking met de Groendienst van Dendermonde realiseerden we de speelheuvel met enkele speelaan-leidingen en een zandspeelzone, enkele kruipheuveltjes en de bloe-menweide. Deze elementen vervolle-digen het terrein waar we enkele jaren geleden al een bijenhotel plaatsten en wilgenhutten bouwden in samen-werking met de ouders (workshop). De stad zal binnenkort nog een aan-plant van verwilderingsbloembollen voorzien, zodat er ook in het voorjaar voedsel te vinden is voor de bijen. Dit project bouwde verder op het ‘Cool van nature’-project dat in Dendermonde in 2013 werd opgestart (klimaatadap-tatie in stadsscholen).

TEMSE BASISSCHOOLDE WIJSNEUS

ACTIE: opmaak praatplan. PARTNERS EN ACTOREN: leerkrachten, leerlin-gen, ouders, MOS Oost-Vlaanderen, provincie Oost-Vlaanderen, natuur-loket RLSD, stagiair tuin- en land-schapsarchitectuur Chantal Colen, ...

Twee jaar geleden klopte De Wijsneus (GO!-school) bij ons aan voor de om-vorming van hun groot speelterrein met meer diversiteit, natuurwaarde en avontuur. We hebben hen toen op weg gezet om zelf het participatiepro-ces te doorlopen met de verschillende actoren. Een jaar later waren ze klaar om hun ideeën te zien groeien in een praatplan. Dit ontwerp is momenteel afgerond en zal begin 2018 voor-gesteld worden tijdens een infoavond voor ouders en leerkrachten.

2018

De enthousiaste directeur staat al-vast te popelen om het komende

schooljaar aan de slag te gaan met het uitbreken van tegels, de aanleg van een speellandschap met heuvels en waterbeleving voor de kleuters en lagereschoolkinderen, alsook diverse aanplantingen zoals wilgenbouwsels, hagen, heggen, solitaire bomen, fruithagen, een bloemenweide, enz. Dit zal mogelijk zijn dankzij de steun van de provincie Oost-Vlaanderen (NME Kaaihoeve) en de eigen midde-len. Verder onderzoeken we ook nog de mogelijkheden voor het herstel van de bestaande poel aan de achterzijde van het terrein in samenwerking met de collega’s atuur en landschap.

SINT-NIKLAAS WEDSTRIJD VERGROENING SCHOOLSPEELPLAATSEN 2018

ACTIE: jury wedstrijd vergroening speelplaatsen Sint-Niklaas. PART-NERS EN ACTOREN: Sint-Niklase scholen, MOS Oost-Vlaanderen, pro-vincie Oost-Vlaanderen, stad Sint-Niklaas, jeugddienst Sint-Niklaas, ...

De stad Sint-Niklaas voorziet in 2018 opnieuw een subsidie voor de ver-groening van speelplaatsen. Hiervoor organiseerde de stadsdiensten eind 2017 een wedstrijdoproep voor scho-len. Zes scholen presenteerden hun ideeën, engagement en participatiemethodieken aan de jury, waarvan ook RLSD deel uitmaakte. Deze jury koos achteraf welke scholen in aan-merking komen voor ondersteuning

bij het ont werp, educatieve inbedding en natuurlijk budget. Vier scholen (Ba-sisschool De Fontein, Berkenboom Heistraat, Basisschool De Zwaan en Freinetschool De Ark) zullen dit jaar mee stappen in het traject en krijgen een subsidie toegekend.

2018

FREINETSCHOOL DE ARK. Freinet-school De Ark krijft extra ondersteu-ning van RLSD voor de opmaak van het ontwerp en begeleiding bij de uit-voering.

BERKENBOOM HEISTRAAT. Met me-dewerking van stagiair landschaps - ontwikkeling Lien Van Langenhove maakte RLSD in de loop van 2017 plannen op voor deze school. In de kijker staan een speellandschap voor de lagereschoolkinderen met buiten-klas, een miniversie voor kleuters, streekeigen plantgoed, wilgenbouw-sels, vogelbosjes en avontuurlij ke speelaanleidingen. Dankzij deze wed-strijd heeft de werkgroep van deze school de nodige financiële ondersteuning gevonden om deze plannen te realiseren.

BASISSCHOOL DE FONTEIN. In 2016 tekende ons Regionaal Landschap plannen voor deze school. Met deze praatplannen én in samenwer king met architect Kristof De Lange rea-liseerde de school alvast de groene koer voor de lagere school. Dankzij de middelen die vrijkomen door de wedstrijd kan nu de speelplaats van de kleuters onder handen worden ge-nomen.

BRENG EEN VIRTUEEL BEZOEKJE AAN DE FONTEIN ...

© W

EDST

RIJ

D -

RLS

D

© R

LSD


P.60

“Samen met gemeentebesturen, ontwerpers, natuurorganisaties en jeugdverenigingen vragen we buurtbewoners, kinderen, wandelaars en jongeren om de openbare ruimte op een duurzame, ecologische

en creatieve manier mee vorm te geven. Van speelbosje tot landschappelijk buurtpark.”


OPENBARE SPEELTERREINENP.60

EDUCATIE

© R

LSD

LAARNE ONTMOETINGSPLEK BUURTPARKJE KEISTRAAT

ACTIE: coördinatie uitvoering werken i.s.m. de jeugd- en techni-sche dienst gemeente Laarne. TO-TALE PROJECTKOST: 95. 813, 73 euro. FINANCIERING: PDPO (65 %), cofinanciering gemeente Laarne (35 %). PARTNERS EN ACTOREN: gemeente Laarne, Provincie Oost-Vlaanderen, Rollebolle, Keikopje, scholen, buurt, jeugdverenigingen, …

Het buurtpark in de Keistraat, gele-gen aan de bibliotheek in het cen-trum van Laarne, kreeg afgelopen jaar vorm. Samen met de gemeen-te coördineerden we de start van de werken. Verouderde speeltoestellen werden verwijderd en de asfalt van het voormalig basketveldje werd uit-gebroken. Alzo werd een groot stuk onthard en kwam er meer ruim-te vrij om het speellandschap in te richten. Op het terrein voorzagen we een glooiende wadi die het regen-water van de na burige percelen en het speelterrein opvangt en buffert. Na een hevige regenval en hogere waterstand zullen de spelende kin-

deren via een avontuurlijk parcours over het water kunnen balanceren. De uitgegraven grond werd herge-bruikt in twee speelheuvels: één ter hoogte van de wadi en een andere speelheuvel met amfitheater aan de open ruimte. De heuvels werden ingezaaid met inheemse bloemen-mengsels voor een extensief beheer. Langs beide heuvels voorzagen we een zandspeelzone en genoeg mogelijkheden om te klimmen en glijden, elemen ten die naar voren kwamen uit de participatie. Ook circulatie van en naar het centrum werd ingericht: het pad bestaande uit een verouderde verharding werd vervangen door stelcon platen, een strak en functioneel alternatief voor voetgangers en fietsers dat mooi contrasteert met de parkaanleg.

2018

Er zal verder gewerkt worden aan de afwerking van het park met speelaan-leidingen in robinia hout. Het geheel wordt op maat gemaakt door Na-tuur- en Landschapszorg (Natuur-punt). Verder voorzien we nog een handwaterpomp en twee participa-tieve klusdagen voor de buurt en een lokale school: een wilgenworkshop onder leiding van Wilgenwerk en een plantactie voor de struikenbosjes. Ook de omge ving rond de bibliotheek zullen we samen met de gemeente vormgeven met een vaste planten-border en zonneterras. In juni is er een feestelijke opening voorzien. De projecttermijn loopt nog tot decem-ber 2018.

© R

LSD

- A

NN

SEL

S

© R

LSD

MELLE BUURTPARK ’T LIJSTERNEST

ACTIE: werkgroep. TIMING: juli 2016 – december 2018. TOTALE PROJECT-KOST: 125.658,49 euro (omgevings-aanleg), PDPO-subsidie: 76.832,21 euro. FINANCIERING: PDPO (65 %), cofinanciering gemeente Melle (35 %) en extra eigen middelen gemeente Melle. PARTNERS EN ACTOREN: ge-meente Melle (hoofdpromotor), Pro-vincie Oost-Vlaanderen, buurt, jeugd-verenigingen, Jeugd Rode Kruis, …

Na de participatie- en ontwerpfase door RLSD in 2016 en begin 2017 stel-de het gemeentebe stuur van Melle een extern ont werpbureau aan voor de opmaak van de raming, het aanbeste-dingsdossier en de opvolging van de geplande werken. Het definitie ve uit-voeringsplan met bijhorende raming werd op 5 december voor gesteld aan de buurtbewoners. De kosten liggen hoger dan voorzien binnen onze ei-gen raming, omdat men ervoor kiest om kant-en-klare speelaanleidingen te voorzien door leverancier Ro binia, als ook extra’s zoals een overdekte fiet senstalling.

2018

RLSD zal de gemeente nog onder-steunen bij het declaratiedossier. Verder worden de werken opgevolgd door het ontwerpbureau. De opening zal door de gemeente georganiseerd worden en nog voor de zomervakantie plaatsvinden.

WAASMUNSTER ‘TUSSEN DRIES EN DURME’:PARK & BEERKAAIHUISJE

ACTIE: coördinatie uitvoering werken i.s.m. vzw LIA. TIMING: juli 2016 – de-cember 2018. FINANCIERING LIA-PARK: totaal 88.189 euro, waarvan 49.994 euro door PDPO, 29.162 euro door LIA en 9.032 euro door RLSD (via personeelstijd) gefinancierd wordt. FI-NANCIERING BEERKAAIHUISJE: to-taal 82.396 euro, waarvan 27.191 euro door PDPO, 20.205 euro door LIA en 35.000 euro door Interwaas gefinan-cierd wordt. PARTNERS EN ACTOREN: vzw LIA (hoofdpromotor), gemeente Waasmunster, Interwaas, vzw Durme, Provincie Oost-Vlaanderen, buurt, jeugd verenigingen, jachtgroep Sa-verys, …

RLSD ondersteunt als copromo-tor in dit dossier de herinrichtings-werken van het project ‘Tussen Dries en Durme’. Dit project is tweeledig en voor ziet 1. De inrichtings werken van het semi-publieke LIA- park als een gezellige ontmoetings plek voor buurtbewoners en de kinderen en jongeren die bij vzw LIA verblijven. De herinrichting heeft veel aandacht voor speelnatuur, natuur herstel en ecololgie. 2. De noodzakelij ke re-novatiewerken van het historische Beerkaaihuisje vlakbij de Durme. Het Beerkaaihuisje, met romantisch en historisch karakter, is binnen de Sigmawerken door De Vlaamse Wa-terweg vrijwaard gebleven dankzij de interessante ligging voor recreanten binnen het Sigmaproject Durmeval-lei. Vzw Lia krijgt het huisje in ge-bruik en zal er time-outprojecten voor jongeren organiseren met zijn wer-king De Knoop. In 2016 coördineerde RLSD het participatief traject met de verschillende gebruikers, dit resul-teerde in een algemene visieschets op het LIA-park. Begin 2017 startten de inrichtingswerken:

Winterwerk Januari-maart 2017• Verwijderen bomen, struiken én

Bekaertafsluiting rond de poel.• Ruimen geruimd, verflauwen oe

vers. • Kappen sparrebos: aanplanting

streekeigen bosje in plantseizoen 2018.

• Verwijderen (oude en uitgegroeide) conifeerhagen, rododendron, pap-laurier en andere exoten (ameri-kaanse vogelkers, bamboe) over het hele perceel.

• Selectie robiniastammen in speel-bos De Vaag gekapt volgens duur-zaam bosbeheer en 5 km ver der in

© R

LSD

- A

NN

SEL

S

OPENBARE SPEELTERREINENP.60

de natuurspeelzone van LIA-park gerecupereerd. Deze operatie le-verde en mooie samenwerking op tussen vele partijen! Natuurpunt Zuid-Waasland zorgde voor de vel-ling, LIA (personeel + jongeren + vrijwilliger) sleurden stammen in zijn geheel uit bos en gemeente Waasmunster zorgde voor vracht-wagen en vervoer.

Lentewerk maart – juni 2017:• Inzaaien oevers van de poel met

specifiek oe vermengsel.• Aanleg trage weg tussen de 2

driesen van Sombeke.• 2 speelheuvels in het park geïnte-

greerd met de vrijgekomen grond (poel en trage weg). Zo werd er geen grond afgevoerd en was de milieu-impact beperkt (enkel de grond verontreinigd met bamboe-wortels werd afgevoerd).

• Omzetten voormalige grasveld naar hooiland (verwijderen graszode, inzaaien, maaibeheer aanpassen).

• Vervangen oude Bekaertafsluitin-gen door ursusdraad (omheen de dierenweides) en kastanje treil-lages (omheen de privétuintjes van leefgroepen). FSC-eiken poortjes vormen de toegang tot het park of de dierenweide.

• Met het robiniahout uit speelbos De Vaag en enkele dikke aange-kochte FSC-eiken stammen werden speelaanleidingen ge-creëerd op en rond de speelheu-vels. Twee monumentale stammen werden rechtop gezet bij het begin van de trage weg.

• De zandspeelzone werd ingericht tussen de heuvels.

ZomerwerkJuni – september 2017:• Samenklusdag 23 september:

buurtbewoners, samentuinders, team LIA: bouwen van een zitkring, compostzone, ongewenste kruiden uit ingezaaide speelheuvels verwijderen, klimplanten planten, grote waterteunisbloem uit vijver verwijderen, inventariseren…

• Zeisworkshop: de workshop ging door in het LIA-park tijdens de samenklusdag. Het waardevolle hooiland werd volledig gemaaid met de zeis door vrijwilligers

Tijdens de werken werd de LIA-loop georganiseerd: een unieke kans voor de buurt om op een sportieve manier het park in omvorming te ontdekken. Het was meteen een eerste stap naar de openstelling van het park en het gebruik door de buurt van de trage weg. De vele positieve en verraste re-acties sterken ons in de overtuiging dat de openstelling van de tuin als park voor de buurt een zeer waardevol initiatief voor Sombeke is en zal zijn.

De noodzakelijke renovatiewerken van het Beerkaaihuisje worden zoveel mo-gelijk uitgevoerd met jongeren van De Knoop en vrij willigers. De focus lag op het bruikbaar maken van de beneden-verdieping zodat de benedenruimtes binnenkort langzaamaan als ontmoe-tingsruimte gebruikt kunnen worden. Daarnaast werd er met een aantal jongeren in samen werking met vzw Durme gewerkt aan het maaien en onderhouden van de directe omgeving van het Beerkaaihuis. Met aannemers werden er binnen bezetwerken en een aantal kalleiwerken uitge voerd. Daarnaast werden rioleringswerken gedaan, ter voorbereiding van het plaatsen van een afvalwaterzui-veringssysteem. Tijdens de tweede helft van het jaar werd de bovenver-dieping aangepakt.

HERBELEEF DE ROBINIA-KLUSDAG

KLUSSEN IN HET LIA-PARK:

WORKSHOP ZEISEN:

OVERZICHT ACTIES:

© R

LSD





2018

In het LIA-park werden alle grote landschappelijke werken volgens de voorziene planning uitgevoerd in 2017. Het park is nu klaar voor verdere af-werking (bosaanplant, speelaan-leidingen,… ) en het toepassen van een ecologisch beheer. Er zal ook nog een workshop ‘wildebijenhotel bou wen’ plaatsvinden. De officiële opening is gepland tijdens het weekend van De Dag van de Trage Weg.

Wat het Beerkaaihuisje betreft, zal de samenwerking met vzw Durme voortgezet worden: het beheer van de site en de educatieve ontsluiting voor de recreanten van het Groot Broek. Jachtgroep Saverys gebruikt de plek in de toekomst als vergaderlocatie en voor vzw LIA zal het Beerkaaihuis een time-outplek zijn waar jongeren in alle eenvoud verblijven en rust vinden.

WAASMUNSTERVERGROENING BEGRAAFPLAATSPONTRAVE

ACTIE: organisatie belevings- en inspraakmomenten. TIMING: decem-ber 2016 tot november 2018. VERLOOP: 2de en 3de belevingsmoment voorjaar 2018. START INRICHTINGSWERKEN: juni 2017. BUDGET: 81.685,58 euro. FINANCIERING: PDPO (60,54 %), gemeente Waasmunster (39,46 %)

Sinds november 2013 is een uit-doofscenario in werking gesteld voor het kerkhof Waasmunster-centrum. In 2016 wordt de eerste fase van de bovengrondse ontruiming (ca. 700 gra ven) uitgevoerd. De gemeente wenst het ontruimde gedeelte van de begraafplaats herin te richten tot

een aangenaam, groen rustpunt. Het maatwerkbedrijf JOMI vzw stelde een ontwerpvoorstel op. Dit gebieds-gericht project kan een beroep doen op Vlaamse en provinciale middelen in het kader van de maatregel ‘Plat-teland Plus (P+)’ binnen PDPO III. RLSD zet haar schouders mee onder het project en schrijft mee aan de subsidieaanvraag. Het project ging in november 2016 officieel van start en loopt tot eind 2018. RLSD is aangeduid als copromotor om het communica tieve en participatieve luik te coördineren.

Op 26 maart 2017 vond het eerste participatiemoment plaats. Tij dens een belevingswandeling rondom en doorheen de begraafplaats werd op 4 stopplaatsen toelichting gegeven bij de verschillende aspecten van het project. De deelnemers konden op-merkingen geven op het ontwerp van JOMI. Op basis van de verzamelde be-merkingen en reacties werd het plan ingrijpend gewijzigd.

2018

RLSD zal in nauwe samenwerking met gemeente Waasmunster 2 bele-vingsmomenten organiseren.

AALSTSPEELBOS TEN ROZEN

ACTIE: coördinatie uitvoering i.s.m. stad Aalst. FINANCIERING: stad Aalst financierde de grondwerken van 114.520 euro en voorziet in 2016 - 2017 nog een budget van 106.394 euro voor het vlonderpad en studiewerk en 38.000 euro voor de verdere inrichting met speelaanleidingen.. PARTNERS EN ACTOREN: Stad Aalst, Buurtcomi-té Oude Abdij, studiebureau Omge-ving, Levensvreugde vzw, Speelbo-men, …

In 2017 konden we, na de intensieve grondwerken van 2016, eindelijk over-gaan tot de inrichting met speelaan-leidingen, paden en de laatste aan-plantingen!

Op zaterdagochtend 28 januari 2017 trotseerde een enthousiaste team van 15 leerkrachten, jeugd zorgbegeleiders, buurtbewo ners, jonge ouders en kin-deren de modderbrij aan het speelbos Ten Rozen om wilgenhutten te leren bouwen. Dankzij de deskundige be-geleiding door Frederik Nijman leerde iedereen veel bij, van stap 0 (wat gaan we bouwen? waar? hoe groot? uitzet-ten, uitmeten, nadenken,…) tot en met de afwerking. Op het einde van de dag stond er een mooi wilgenhuttendorp aan de rand van de speelgracht. Frede-rik bouwde daarna zelf nog twee bij-zondere wilgenhutten: eentje glooiend op en tussen de speelheuvels en een

SFEERBEELDEN BELEVINGSWANDELING?

© R

LSD


andere naast het wilgenhuttendorp die toegankelijk is voor kinderen in rol-stoelen.

In april ging de werkplaats van Na tuurpunt (Natuur- en Land-schapszorg) aan de slag met vele ro-binia boomstammen: mikado’s, even-wichtparcours, stapstenen, tipi’s, een hele lange picknickbank, zitbanken en waterspeelgoten… al deze speelaan-leidingen werden mooi geïntegreerd in het speelbos. Samen met de waterbe-leving, het vlonderpad, speelgracht en speelheuvels zorgen deze speelaan-leidingen ervoor dat het speelbos ook voor de kinderen van nu al zeer aantrekkelijk wordt om de natuur dicht bij huis te beleven.

Op zondag 26 november kwamen meer dan 200 kinderen samen met hun gezin een geboorteboom planten

in Ten Rozen. Via www.aalst.be liep een wedstrijd om een leuke naam te bedenken voor het speelbos. De win-nende naam en het monument met daarop alle namen en geboortedata van de plantertjes worden onthuld tij-dens de grote feestelijke opening van het buurtpark in mei 2018. Als kers op de taart huldigden schepen Iwein De Koninck en gedeputeerde Jozef Dau-we tijdens de geboorteboomplant actie ook 3 grote speelbomen in. Het zijn echte aanwinsten voor het speelbos, want je kan er fantastisch in klimmen, klauteren, schommelen en springen!

2018De waterspeelpomp zal worden ge-plaatst. De officiële opening vindt plaats in mei.

WILGENHUTTEN BOUWEN!

DIT WAS DE PLANTACTIE

JE VINDT AL DEZE PROJECTEN

ONLINE!

© R

LSD

©

RLS

D -

AN

N S

ELS



P.65

“Door educatief materiaal gratis ter beschikking te stellen - van veldmateriaal over thematische koffers en pakketten tot spelletjes en tentoonstellingen - willen we enerzijds scholen en verenigingen uitnodigen tot leerrijke activiteiten in de natuur en anderzijds NME-

actoren uit de streek ondersteunen in hun werking.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKEN: KRISTOF BUELENS & ANN SELS

UITLEENPOSTEDUCATIE

De uitleenpost stelt een ruim aanbod aan NME-materiaal ter beschikking, gaande van klein educatief veldwerk-materiaal over groter en kostbaarder materiaal zoals microscopen tot meer thematisch en gespecialiseer-de zaken zoals thematische koffers, natuur-educatieve spelen en educa-tieve tentoonstellingen en materiaal-koffers. Het volledige aanbod en de uitleenvoorwaarden zijn terug te vin-den in de digitale catalogus op onze website onder de rubriek Educatie (wat > educatie > uitleenpost). Alle ontleningen gebeuren via reservatie en met een overeenkomst. Ontle-nen is gratis, maar er wordt wel een waarborg gevraagd.

2017

In 2017 merken we een lichte achter-uitgang van het aantal ontleningen na een veelbelovende start. Vooral de waterkoffers (+ toebehoren), de verrekijkers en het spel ‘Moord in de poel’ blijven onze toppers qua aantal ontleningen.

2018

Voor 2018 is er een reorganisatie van de uitleenkoffers voorzien door De Kaaihoeve (ook zij merken een ach-tergang van het aantal ontleende koffers). Bovendien zal onze tijdelijke verhuis naar Wetteren waarschijn-lijk ook een kleine impact hebben op onze uitleenpost. We zullen onze uitleenpost dus wat moeten herpo-sitioneren in het kader van de ac-ties hierboven en deze daarna terug promoten via onze nieuwsbrieven en landschapskranten.

INITIATIEFNEMERNME-actoren uit de streek / RLSD.

STARTJAAR2009.

PARTNERS NME actoren uit de streek,

Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, PIME.

FINANCIERINGSamenwerkingsovereenkomst Provincie

OostVlaanderen dienst NME, financiering in natura via ter beschikking stellen van

materiaal door NME-centra binnen en buiten de regio.

© R

LSD

ONTDEK HIERONS GRATIS TE ONTLENEN

MATERIAAL

http://www.rlsd.be/wat/educatie/uitleenpost/6361

P.66

“Door aanwezig te zijn op netwerkmomenten, door concrete vragen aan het NME-loket zo goed mogelijk te beantwoorden én door de NME-actoren in de streek te ondersteunen met een online activiteitenkalender hopen we concrete, lokale

samenwerkingsverbanden te initiëren, te ondersteunen en te versterken.”


NETWERKVORMINGP.66

EDUCATIE

© R

LSD

- A

NN

SEL

S

Omdat netwerken ons ook inspireren, zijn we kernlid van Springzaad Vlaan-deren en actief lid van het Oost-Vlaams NME-overlegplatform. Zo blijft de kwaliteit van onze projecten hoog én houden we onze input en ondersteu-ning fris en vernieuwend.

NETWERKMOMENTEN2017

• 13 januari: overleg Springzaad

• 7 maart: brainstorm Week van de Bij, Aalst

• 8 maart: Spreker op Studiedag ‘versterk je buurt of dorp door participatie’ (PDPO)

• 13 maart: partneroverleg Beerkaaihuisje

• 13 maart: terreinbezoek ‘klimaatscholen’: POV-MOS-gemeente-RLSD

• 23 maart: overleg Springzaad

• 21 april: trefdag Antwerpse bosgroepen

• 24 april: spreker op Studiedag Groen Speelweefsel, ‘Participatie in Speelgroen’

• 25 april: MOS-busrit voor leerkrachten langs speelnatuur in Wetteren

• 26 april: Kruibeke prospectie speelnatuur project met partners

• 28 april: rondetafelgesprek ‘natuur en gezondheid’, Bornem

• 29 april: tussentijdse rondleiding buurtcomité ten Rozen (tijdens aanleg)

• 9 juni: dag van de Regionale Landschappen

• 23-25 juni: excursie Freiburg met springzaad (foto)

• 29 juni: Oost-Vlaams NME-overlegplatform

• 6 juli: brainstorm Ons Dagelijks Groen met alle mogelijke partners

• 26 oktober: vademecum Duurzaam Ontwerpen Groene Ruimten

• 14 november: overleg Springzaad

• 16 november: terreinbezoeken ‘klimaatscholen’: POV-MOS-gemeente-RLSD

• 22 november: jury ‘vergroening op school’, Sint-Niklaas

• 26 november: geboortebosplantactie Ten Rozen, Aalst

• 28 november: bezoek de Averegten ‘gelegde heggen’

• 30 november: terreinbezoeken ‘klimaatscholen’: POV-MOS-gemeente-RLSD

• 7 december: NME-overleg Oost-Vlaamse Regionale Landschappen + MOS + POV

• 8 december: speelnatuurkansen Villa Tuur overleg met Babette Audenaert + gemeente Destelbergen

RECR

EATIE

NETWERKVORMINGP.66

P.68

2017

We ondersteunden 2 gemeenten bij de opmaak van een tragewegenplan: Schellebelle (Wichelen) en Erembo-degem (Aalst). In elk van de deelge-bieden worden deze fases doorlopen: FASE 1 | Een werkkaart opmaken: welke trage wegen zouden juridisch gezien aanwezig moeten zijn op het terrein? FASE 2 | Een evaluatiekaart opmaken: i.s.m. vrijwilligers (pad-vinders) uit de streek toetsen we de werkkaart aan de werkelijke situa-tie op het terrein. Welke trage we-gen zijn zichtbaar en toegankelijk en welke niet? FASE 3 | Publieke rondvraag: 2 overlegavonden rond de functionaliteit en de toekomst van het tragewegennetwerk. FASE 4 | Het tragewegenplan opmaken en goed-keuren: het voorstel uit fase 3 wordt verwerkt tot een adviesnota met wen-selijkheidskaart. RLSD legt die ter goedkeuring voor aan de gemeente-raad en het college van burgemeester en schepenen.

2018

In Erembodegem vangen we aan met fase 2. In Zwijndrecht starten we

met de inventarisatie in het voorjaar van 2018. Ten slotte staat ook Kas-tel (Hamme), op de planning voor najaar 2018. Voor de inventarisatie van de trage wegen gebruiken we in 2018 voor het eerst de ‘Trage Wegen app’. Tot nu inventariseerden we via analoge fiches. De app zal de admi-nistratie bij de opmaak van een trage-wegenplan een stuk vereenvoudigen. Voorwaarde is wel dat vrijwilligers beschikken over een smartphone of tablet. Ook de evaluatie zal op een nieuwe manier gebeuren, namelijk via de module ‘MAP-it’. Deelnemers discussiëren in kleine groepjes en rapporteren aan elkaar.

TOEKOMST

De Provincie Oost-Vlaanderen wenst tegen 2020 over tragewegenplan-nen te beschikken voor het volledige grondgebied van de Provincie. Voor ons werkingsgebied heeft het over-grote deel van de gemeenten een tra-gewegenplan opgesteld. Bij de ont-brekende deelgebieden (zie kaartje) bestaat de intentie om binnenkort een tragewegenplan op te maken. We zijn dus goed op weg om de doelstelling te halen!

“We willen een functioneel/recreatief trage wegennetwerk op de kaart zetten dat zo breed mogelijk wordt gedragen door alle gebruikers van trage wegen: wandelaars, fietsers, landbouwers,

ruiters, jagers, .. . Participatie via schriftelijke bevraging en publieke overlegavonden staat hierbij centraal.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: LIES VERVAET

OPMAAK TRAGEWEGENPLANP.68


STARTJAAR2008.

PARTNERS Gemeentebesturen van aan gesloten

gemeenten, Provincie Oost-Vlaanderen, Provincie Antwerpen, Toerisme Oost-

Vlaanderen, Toerisme Provincie Antwerpen, Toerisme Scheldeland, Toerisme Klein-

Brabant, lokaal middenveld en Trage Wegen vzw.

FINANCIERING5.000 euro provinciale middelen,

restfinanciering door gemeenten en eigen middelen RLSD.

RECREATIE

P.69

2017

We ondersteunden 8 gemeenten bij de uitvoering van een tragewegenplan: Aalst, Dendermonde, Destelbergen, Laarne, Puurs, Sint-Niklaas, Temse en Waasmunster.

In opdracht van de steden Aalst en Dendermonde onderzochten we de haalbaarheid tot openstelling van twee gemeentegrensoverschrijdende ‘missing links’ in Gijzegem en Mes-pelare: trage weg Paardenmeers en trage weg Berkenlaan. We kregen hierbij de steun van Natuurpunt af-deling Beneden-Dender en WBE Goudbloem-Denderland. Op basis van het inrichtingsdossier gingen we in overleg met de eigenaars en aan-gelanden, begeleidden we de opme-ting door de landmeter en stelden we een beheersovereenkomst op. Het herstel van de missing links bete-kent 2,4 km nieuwe / aaneengesloten wandelpaden voor de regio Mespe-lare-Gijzegem. De verbinding via de Berkenlaan zal gerealiseerd worden in 2018. Voor de verbinding via de Paardenmeers streven we naar een doorbraak in 2018.

In Aalst waren we actief in deelge-meenten Meldert en Moorsel. In het kader van het project Gestroomlijnd Landschap Molenbeek-Graadbeek (p.21) onderzochten we in 2016 ver-schillende opties voor de openstel-ling van trage weg Molenvijver in Meldert. In 2017 gingen we in overleg met de eigenaars en aangelanden. Op basis van de voorheen uitgewerk-te pistes, pleegden we in 2017 overleg over de ontsluiting van de motte van Moorsel, het relict van een middel-eeuwse versterking. Verder overleg staat ingepland, waarvan we in 2018 een positief resultaat verwachten.

2018

In Dendermonde ondersteunden we het stadsbestuur bij de uitvoering van het tragewegenplan Baasrode. We onderzochten de haalbaarheid naar de openstelling van 2 trage wegen. We stelden een inrichtingsdossier op voor het Heirbaanwegelken en pleegden overleg in het kader van het vrijwaren van de toegang tot de Meir-kenswegel. Ten slotte gaven we tech-nisch advies over de inrichting op het terrein van verschillende trage we-gen op grondgebied Dendermonde.

“Heeft de gemeente een tragewegenplan, dan is uitvoering de volgende stap.

In overleg met de betrokkenen trachten we de visie om te zetten in concrete terreinrealisaties.”


UITVOERING TRAGEWEGENPLANP.69

RECREATIE


STARTJAAR2011.

PARTNERS Gemeentebesturen van aan gesloten

gemeenten, Provincie Oost-Vlaanderen, Provincie Antwerpen, Toerisme Oost-

Vlaanderen, Toerisme Provincie Antwerpen, Toerisme Scheldeland, Toerisme Klein-

Brabant, lokaal middenveld en Trage Wegen vzw.

FINANCIERING5.000 euro provinciale middelen,

restfinanciering door gemeenten en eigen middelen RLSD.

© R

LSD

OPMAAK TRAGEWEGENPLANP.68

Op basis van overleg met eigenaars en met verschillende groepen trage-wegengebruikers formuleerden we in Destelbergen advies voor de inrich-ting van de Kouterwegel en de weg aan de Koreinrede in Heusden. Deze trage wegen vroegen een aangepaste aanpak, omdat ze deel uitmaken van de Damslootroute voor ruiters en van moutainbikeroutes.

In Laarne, waar RLSD partner is bij het participatie- en ontwerpproces voor de herinrichting van een buurtparkje in de Keistraat (p.60), gaven we advies om de ontmoetingsplek te laten aan-sluiten op het bestaande trage we-gennetwerk. Buurtweg 122, een weg tussen de veel gebruikte Kouterwegel en de Keistraat, kan een mooie verbin-ding realiseren tussen de school en het buurtpark.

In Breendonk (Puurs) begeleidden we het gemeentebestuur bij de herwaar-dering van vier trage wegen, voortko-mend uit het tragewegenplan. Voor trage weg 27b stelden we een inrich-tingsdossier op. De overige trage we-gen komen aan de beurt in 2018.

In Sint-Niklaas werken we mee aan de uitvoering van het tragewegenplan van

Nieuwkerken-Waas. Voor de 2 gese-lecteerde trage wegen Marktwegel en Heihoekwegel- en Donkerwegel stel-den we een beschrijvingsdossier op, waarin alle informatie aangaande de weg terug te vinden is. In het voorjaar van 2018 startten we met een overleg-ronde met de betrokken eigenaars en aangelanden.

De gemeente Temse stonden we met raad en daad bij het herstel van buurt-wegen 16 en 14/26 in Elversele bij.

De gemeente Waasmunster begeleid-den we bij de aanleg van een nieuwe trage weg doorheen het LIA-park in Sombeke, binnen het project ‘Tussen Dries en Durme’ (p.61).

Ten slotte opende het gemeentebe-stuur van Buggenhout samen met ma-nege ‘t Hoefijzer, meerdere grondeige-naars en ons Regionaal Landschap het Wiesbeek-ruiterpad. Al deze partners werkten actief mee aan de realisatie van dit pad. Zo pleegde onze voorma-lige medewerker trage wegen Katrijn Loosveldt onder meer overleg met verschillende betrokken eigenaars om de missing links in het traject op te lossen en verleende ze de gemeente juridisch advies.

2018

In 2018 werken we verder aan de lo-pende dossiers.

Nieuw op de planning is Lebbeke, waar we ondersteuning zullen bieden bij het realiseren van een tragewegen-verbinding in deelgebied Heizijde.

Ook nieuw is het zoeken naar een ver-binding tussen de Abdij van Affligem en het Kravaalbos in Meldert (Aalst), in het kader van het wandelknoop-puntennetwerk Brabantse Kouters (Provincie Vlaams-Brabant/Provincie Oost-Vlaanderen).

Ten slotte gaan we verschillende ge-meenten, waaronder Kruibeke, onder-steunen bij het opstellen van een be-bordingsplan. Uniforme bordjes, met de straatnaam en het logo van trage wegen, verhogen de herkenbaarheid en de zichtbaarheid van trage wegen. We geven de gemeentes advies waar de bordjes te plaatsen en te bevesti-gen, hoe het proces van naamgeving kan verlopen (via participatie van ver-schillende doelgroepen) en op welke manier subsidies kunnen aange-vraagd worden bij de dienst Mobiliteit van de Provincie Oost-Vlaanderen.

© R

LSD

© G

EMEE

NTE

BU

GG

ENH

OU

T

P.71

“Vanaf 2017 nodigt de Provincie Oost-Vlaanderen alle Oost-Vlaamse gemeenten uit om mee in het project ‘Wegspotters’ te stappen.

Wegspotters zijn vrijwilligers die waken over de toegankelijkheid van trage wegen. Problemen melden ze rechtstreeks aan de gemeente, die het euvel

verhelpt en terugkoppelt naar de Wegspotters.”


WEGSPOTTERSP.71


STARTJAAR2014.

PARTNERS Gemeentebesturen van het werkingsgebied

van RLSD, Provincie Oost-Vlaanderen (dienst Mobiliteit) en vzw Trage Wegen.

FINANCIERINGGemeentelijke en provinciale subsidies:

4.000 euro van de Provincie Oost-Vlaanderen en 2.000 euro per gemeente.

SITUERING

In opdracht van de Provin-cie Oost-Vlaanderen testten we gedurende 2 jaar (2014 - 2016) het concept ‘Wegspotters’ uit in 2 ge-meenten binnen ons werkings-gebied: Laarne en Wetteren. Alle communicatie tussen Wegspotters en gemeenten verloopt via de digi-tale applicatie MobiMelder. Die werd speciaal voor dit project ontwikkeld door Instituut voor Mobiliteit (IMOB), verbon den aan de Universiteit Has-selt.

VOORDELEN

Het project Wegspotters betrekt bewoners nauw bij het onderhoud van lokale trage wegen. Door het aangename (in de natuur vertoeven) aan het nuttige (knelpunten melden) te koppelen, ervaren Wegspotters naar eigen zeggen veel voldoening. Besturen winnen dan weer tijd door extra ogen op het terrein en de ge-bundelde communicatie via de app MobiMelder. Het resultaat zijn prope-re, toegankelijke en aangename trage wegen. En een steeds effectiever onderhouds plan.

2017

Op basis van de positieve resulta-ten van het proefproject besliste de Provincie om het project als een vol-waardige ondersteuningsmodule aan te bieden voor alle Oost-Vlaamse ge-meenten. De Provincie werkt daar bij nauw samen met de onder steunende partners Trage Wegen vzw en de drie Regionale Landschappen.

In ons werkingsgebied stapte de ge-meente Buggenhout als derde ge-meente mee in het project. De aftrap werd gegeven op 22 november 2017 in het gemeentehuis. De 30 km aan trage wegen worden voortaan door 18 enthousiaste Wegspotters in het oog gehouden.

De gemeenten van het proefpro-ject blijven we verder opvolgen via de aanwezigheid bij gemeentelijke coördinatievergaderingen. We hou-den ook contact met de Wegspotters en ambtenaren via de jaarlijkse Pro-vinciale Ont moetingsdag, georgani-seerd met ondersteuning van RLSD. Op zondag 25 juni 2017 kwamen ruim 25 Wegspotters samen in Merelbeke. Naast enkele boeiende presentaties

RECREATIE

© R

LSD

- M

L

volgde een mooie tragewegenwande-ling onder een stralende zon. De ont-moetingsdag is de ideale gelegenheid om met elkaar kennis te maken, er-varingen te delen en de vrijwilligers in de bloemetjes te zetten.

Op basis van feedback van de piloot-gemeenten en de Wegspotters, kreeg het digitaal mel dingssysteem op een aantal punten aanpassingen en ver-beteringen. MobiMelder 2.0 werd of-ficieel voorgesteld op de Provinciale Ontmoetingsdag in juni 2017.

2018

In de loop van 2017 informeerden we de gemeenten in ons werkingsgebied persoonlijk over het project Wegspot-ters. Dit zal ook gebeuren op de col-lega-werkgroep trage wegen, mee georganiseerd door RLSD, in februari 2018. Via de getuigenis van ambtena-ren zetten we het project in de kijker. Een aantal gemeenten gaf aan inte-resse te hebben in het project en zul-len in de loop van 2018 instappen.

Intussen heeft de digitale ontwik-keling ons ingehaald: verschillende

gemeen ten in het werkingsgebied hebben al een digitaal meldingssys-teem voor de burgers, bruikbaar voor allerlei soorten meldingen. Besturen aarzelen om twee verschillende apps te laten gebruiken. Daarom onder-zoeken we, samen met de Provincie en de andere Oost-Vlaamse Regio-nale Landschappen, of MobiMelder 2.0 geïntegreerd kan worden in de reeds gebruikte meldingssystemen van ge-meenten. Het project Wegspotters blijft integraal behouden, alleen de technologie achter de schermen zal een aanpassing krijgen.

In 2018 willen we de vrijwillige inzet van de Wegspotters via extra commu-nicatie in de kijker plaatsen. We bou-wen verder aan een ‘community’ van Wegspotters via een Facebook-pagi-na en nieuwsbrief, gevoed door de 4 ondersteunende partners. Want dit pr oject zorgt voor betere trage we-gen, maar bovenal voor een grotere betrokkenheid bij de mensen. Die be-trokkenheid moeten we koesteren. We zullen daarom ook meewerken aan de Provinciale Ontmoetingsdag 2018 en de pilootgemeenten blijven onder-steunen.

OP ZOEK NAAR DE WEBSITE ‘WEGSPOTTERS’?

groepsfoto wegspotters laarne - lebbeke - merelbeke - wetteren op de provinciale ontmoetingsdag in merelbeke (25.06.2017).

© R

LSD

- M

L

https://issuu.com/rlsd/docs/wegspotters_draaiboek_2016

P.73

RECREATIE

NIEUWE MEDEWERKER. Katrijn Loos veldt verliet RLSD in mei 2017. De nieuwe medewerker Lies Vervaet, aan de slag sinds september 2017, kan voortbou-wen op de expertise en uitgebreide netwerken van haar voorgangster en van de andere collega’s bij RLSD. Ho e wel de eerste maanden vooral in het teken stonden van kennismaking met de werking van RLSD en met de verschillende gemeenten, nam de nieuwe medewerker deel aan ver-schillende overlegmomenten met de Provincie Oost-Vlaanderen en de Provincie Antwerpen en de onder-steunende partners (Regionale Landschappen en Trage Wegen vzw).

KENNIS UITBREIDEN. Ook in 2018 zal Lies zich verder verdiepen in de ma-terie trage wegen via literatuurstu-die, opleidingen, studiedagen en via het doelgericht uitbouwen van haar professioneel netwerk. Zij zal onder meer deelnemen aan het inspiratie-moment Duurzame Mobiliteit, de jaar lijkse Trefdag van Trage Wegen vzw bijwonen en de expo rond Open-bare Ruimte bezoeken. Lies zal zich de methodiek van digitale inventari-satie via DIPLA en de MAP-it-module voor eva luatie van de trage wegen

eigen maken. Beide methodes zul-len in 2018 voor het eerst toegepast worden bij de opmaak van het trage-wegenplan van Erembodegem.

EXPERTISE DELEN. We blijven onze op-gebouwde kennis en expertise over trage wegen beschikbaar stellen aan derden. Zo organiseren we mee de jaarlij k se collega-werkgroep trage wegen van de Dienst Mobiliteit van de Provincie Oost-Vlaanderen, gericht op sche penen en gemeentelijke amb-tenaren. Ook aan de inspiratie dag trage wegen van de Provincie Antwer-pen zullen wij meewerken.

OPENBAAR. Om de trage wegen in een bepaalde gemeente aan ieder-een kenbaar en openbaar te ma-ken, komen de tragewegenplannen in het centrale, online beschikbare trage wegenregister. Je kan ze vin-den op het geoloket van de Provincie Vlaams-Brabant, die de verzameling op Vlaams niveau coördineert (http://geo.vlaamsbrabant.be/tragewegen/). Alvorens in te laden in het re gister, zetten we de tragewegenplannen om in een vaste datastructuur, die in-terprovinciaal wordt toegepast. Col-lega Bram Bauwens startte met de

omzetting in 2017, Lies zet het werk verder in 2018.

PROMOTIE. Om trage wegen bij het brede publiek meer be kendheid te geven, zetten we tijdens evenemen-ten en publieke infoavonden stee vast onze tragewegenbrochures in de kij-ker. In 2017 brachten we samen met de stad Sint-Niklaas een nieuwe bro-chure uit: ‘Wandelen langs Trage We-gen in Sinaai’ (p.75). Die werd voor-gesteld op de Dag van de Trage Weg op zater dag 14 oktober in Sinaai. Lief-hebbers konden de brochure meteen uittes ten: na de officiële voorstelling gidsten 3 RLSD-collega’s elk een groep enthousiaste wandelaars. In 2018 staat een wandelbrochure over trage wegen in Sint-Niklaas gepland.

DAG VAN DE TRAGE WEG (DTW). We willen gemeenten ook in 2018 overtui gen om deel te nemen aan de ‘Dag van de Trage Weg’. RLSD zal meehelpen bij één of enkele ‘DTW’-acties in het kader van lopende projecten. Sowie-so zal onze tragewegenme dewerker regelmatig afstemmen met het bestuur van gemeenten om het be-leid op het vlak van de trage wegen te helpen optimaliseren.

“We willen gemeenten, verenigingen en burgers informeren, adviseren en inspireren op het vlak van trage wegen. Daarom delen we met plezier onze kennis en expertise, en diepen we die verder

uit via opleidingen, literatuur en studiedagen.”


KENNISOPBOUW & -VERSPREIDINGP.73

© R

LSD

- M

L

COMM

UNIC

ATIE

P.75

NIEUW!

‘Wandelen langs trage wegen in Sinaai’

‘Kruidenrijk Grasland’

‘Inspiratie voor Paard & Landschap’

‘Wandelen in het Stiltegebied van

Klein-Brabant’ - herdruk

COMMUNICATIE

2017

AFFICHES. We maakten een grote A0-poster om ons vleermuizenpro-ject (p.48) tijdens studiedagen in de kijker te plaatsen. We leverden ook een promo-poster aan voor het Stil-tepad van Hingene (wedstrijd ‘Wan-deling van het Jaar’) en de Erem-bald Kravaal Happening 2017 (p.16). Verder voorzagen we maandelijks nieuwe posters in onze A3-muurka-ders. Zo maken we onze activiteiten kenbaar aan buren en bezoekers.

BROCHURES. We brachten 4 brochures (mee) uit: ‘Wandelen in het Stiltege-bied van Klein-Brabant’ (herdruk), ‘Wandelen langs trage wegen in Si-naai’, ‘Kruidenrijk Grasland’ (p.27) en ‘Inspiratie voor Paard en Land-schap’ (p.33).

INFOBORDEN. Er werden in totaal 13 nieuwe infoborden geplaatst: 4 in Waasmunster, 3 in Temse, 1 in Krui-beke, 2 in Melle, 1 in Berlare, 1 in Lebbeke en 1 in Laarne. De Sigma-huisstijl werd drie keer toegepast, namelijk bij infoborden die nabij de Schelde worden geplaatst. Zo dragen we ons steentje bij aan een

uniforme huisstijl voor Rivierpark Scheldevallei (p.8).

JAARVERSLAG. Er werden 1.000 jaar-verslagfolders gedrukt en verspreid. Het uitgebreide jaarverslag werd in een nieuw jasje gestoken (oplage 35).

UITNODIGINGEN. In samenwerking met onze partners verspreidden we 3 ge-drukte uitnodigingen in RLSD-huis-stijl. We maakten ook 9 digitale uit-nodigingen op.

2018

Ook in 2018 willen we activiteiten en events die we (mee) organiseren on-dersteunen met wervend drukwerk. Daarnaast komen zeker al 2 nieuwe brochures uit (‘Biodiversiteit Lebbe-ke’, ‘Wandelen langs trage wegen in Sint-Niklaas-centrum’), alsook een herdruk (‘Wandelen langs tra-ge wegen in Klein-Brabant’). Ook de algemene brochure van RLSD is aan een update toe. De communicatie-medewerker wil tot slot investeren in nieuw drukwerk ter promotie van de website, nieuwsbrief en Face-bookpagina.

“Met de verspreiding van uitnodigingen, affiches, folders en infoborden willen we mensen enerzijds uitnodigen om te genieten van het

landschap en hen anderzijds informeren over hoe ze dat landschap kunnen helpen beschermen of verfraaien.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EVA GALLE

DRUKWERK

© R

LSD

https://issuu.com/rlsd/docs/abdijlandschap_2016_web

https://issuu.com/rlsd/docs/abdijlandschap_2016_web

https://issuu.com/rlsd/docs/rlsd_wandelbrochure_nieuwkerken_web

https://issuu.com/rlsd/docs/_h_eerlijk_lokaal

https://issuu.com/rlsd/docs/_h_eerlijk_lokaal

P.76

VOLG JIJ ONS AL OP FACEBOOK?

2017

Het aantal pagina-likes steeg gezapig van 667 likes naar 831 (+ 164 per-sonen of + 24,6 %). We posten 186 berichten, waarvan 26 berichten meer dan 1.000 mensen bereikten. 2 berichten bereikten meer dan 2.000 mensen, 4 posts werden zelfs door meer dan 3.000 mensen gezien. 1 bericht bereikte een record van 8.706 mensen. Het ging om een filmpje dat ons eigen NME-team maakte op de vergroende school Driegaaien in Sint-Niklaas.

We kondigden 16 activiteiten of even-ementen aan. Het evenement ‘Erem-bald Kravaal Happening’ werd net als in 2016 door een recordaantal mensen gezien: 23.707. Daarvan bevestigden 382 mensen geïnteres-seerd te zijn of te zullen deelnemen.

Op voorstel van knotter Wouter De-lanote werd een aparte Facebook-groep opgericht voor Houtzoekers. Deze besloten groep is gelinkt aan de RLSD-Facebookpagina en telt inmiddels 84 leden. Hier worden er-varingen en tips uitgewisseld, nieuwe knotpartners gezocht en gevonden, …

2018

Om de Facebookpagina van RLSD een eigen ‘gezicht’ te geven, ontwik-kelde de communicatiemedewerker een banner die op geregelde tijdstip-pen een nieuwe activiteit in de kijker zal plaatsen. Om de herkenbaar-heid te vergroten zal deze banner ook gebruikt worden in de digitale nieuwsbrieven en de digitale handte-keningen. Om gebald te duiden waar-voor ons Regionaal Landschap staat, werd de nieuwe slogan ‘Samen land-schap, natuur en erfgoed ver sterken’ aan deze banner toegevoegd. An-dere stijlkenmerken zijn een mooie foto, een korte duiding van de activi-teit (vb. ‘wilgenworkshops’) en onze naam voluit (‘Regionaal Landschap Schelde-Durme’). Onze typische kleuren lentefrisgroen en helder blauw vervolledigen het pallet. Deze nieuwe stijl ging in op 1 januari 2018. Uiteraard blijven we er in 2018 naar streven (bijna) dagelijks nieuwe con-tent aan te leveren op onze Face-bookpagina. Alle collega’s worden warm opgeroepen om hier mee aan bij te dragen. Want ze hebben zoveel te vertellen!

“Met onze Facebookberichten willen we zoveel mogelijk mensen op een spontane, beknopte manier laten kennismaken met onze

projecten en thema’s die ons bezighouden.”


FACEBOOKCOMMUNICATIE

© P

IXAB

AY

Bekijk het filmpje hier!

https://www.facebook.com/ScheldeDurme/


P.77

COMMUNICATIE

“Met onze tweejaarlijkse Landschapskranten willen we een breed publiek laten kennismaken met onze vereniging, projecten

en activiteiten. Tegelijk tonen we de weg naar onze website, nieuwsbrief en Facebookpagina.”


LANDSCHAPSKRANT

ONZE LANDSCHAPS KRANTEN LEZEN?

Voorjaar 2017

Najaar 2017

2017

De Landschapskrant is ook in 2017 twee keer verschenen. De oplage be-droeg telkens 11.500 exemplaren.

De Landschapskranten worden over het hele werkingsgebied van RLSD verspreid via 192 verdeelpunten, die elk minstens 1 display met daarin 50 krantjes ontvangen. Bijkomend krijgen gemiddeld 850 geïnteres-seerden een exemplaartje via de post toegestuurd. De overige kran-ten verspreiden we op evenementen, infoavonden en andere activiteiten. Indien relevant, stoppen we ook een Landschapskrantje in persmappen.

Elke Landschapskrant bevat nieuws over de 4 grote thema’s waarrond wij werken: landschap (algemene land-schapprojecten en geïntegreerde gebiedsgerichte projecten), natuur, educatie (speelnatuur) en recreatie (trage wegen).

2018

Het blijft een grote uitdaging om er-voor te zorgen dat elke Landschaps-krant in een periode van 6 maanden zo lang mogelijk relevant en interes-sant blijft om mee te nemen, te lezen en eventueel bij te houden. Die uit-daging gaan we ook in 2018 ten vol-le aan. Bijkomend onderzoeken we nieuwe manieren om meer inwoners van ons werkingsgebied te bereiken.

© R

LSD

https://issuu.com/rlsd/docs/rlsd_lsk_najaar_2016_web

https://issuu.com/rlsd/docs/rlsd_lsk_voorjaar_2016_web

P.78

ONTVANG JIJ ONZENIEUWSBRIEVEN?

2017

We rondden het jaar af met 1.152 abonnees (+7,8 %). Zij ontvingen 11 nieuwsbrieven, waarvan 9 gewone en 2 specials (wedstrijd ‘Wandeling van het Jaar’ en ‘Erembald Kravaal Happening’). Bijna 1 op 2 ontvangers opent onze nieuwsbrieven (48,3 %), een mooie openratio.

Als experiment werden de nieuws-brieven bewust op verschillende da-gen en tijdstippen verstuurd. Toch bleven de ope ningspercentages vrij constant (laagste 42,3 %, hoogste 52 %): onze nieuwsbrief wordt zowel in de voormiddag als namiddag en zelfs in het weekend goed gelezen. Binnen het uur bereikt elke nieuws-brief zijn lezerspiek.

De special rond het Landschaps-feest in Mazenzele (p.16) werd het minst geopend (42,3 %), maar kende wel een record van 786 kliks op een doorverwijzende link (naar de flyer van de Erembald Kravaal Happening). Een nieuwsbrieflezer klikt gemiddeld op een vijfde van de aangeboden links.

Onze abonnees tonen bijzondere interesse in onze vacatures, bro-chures en fotoreportages. Ook in-formatie van derden wordt graag gelezen. Zo kenden links naar tui-nieren zonder pesticiden (VELT), de reservatie van de Waterbus, het boek over de Durme (vzw Durme), de vele voordelen van zeisen (Ter-ratools) en een nieuw vademecum (Inverde/ANB) veel bijval.

Alle nieuwsbrieven zijn raadpleeg-baar op onze website. Inclusief de 2 nieuws brieven die we opmaak-ten in het kader van het project ‘Tussen Dries & Durme’ (p.61, ver-stuurd door partner LIA vzw). De lancering van de Facebookgroep ‘Houtzoekers’ (p.24) werd eveneens ondersteund met een nieuwsbrief gericht aan alle houtzoekers.

2018

Om meer mensen de weg naar onze nieuwsbrief te tonen, ambiëren we bijkomende promotie via de website, onze infostand, onze Landschaps-kranten en ander drukwerk.

“Met onze maandelijkse nieuwsbrieven houden we iedereen met interesse in onze projecten op de hoogte van onze acties. Ook

initiatieven van partners ondersteunen we graag via deze weg.”


NIEUWSBRIEVENCOMMUNICATIE


P.79

2017

Er verschenen 146 artikels over onze werking. Dat is beduidend minder dan vorig jaar (- 73). De reden hier-voor is tweeledig. 1. Enerzijds wer-den er minder persberichten uit-gestuurd (25 tegenover 59 in 2016). Hoofdreden hiervoor was tijdsgebrek bij de communicatiemedewerker en te trage interne infodoorstroming, waardoor de actualiteitswaarde van nieuwsberichten meermaals teloor-ging. Dit zijn zeker aandachtspun-ten voor het nieuwe werkjaar 2018. 2. Anderzijds was er minder tijd om actief de online media te screenen. Toch is er een positieve noot te ver-melden: er werden opmerkelijk meer persberichten verzonden of perscon-tacten gelegd door onze partners, waarbij ze ons Regionaal Landschap duidelijk naar voren brachten. Dat waarderen we uiteraard enorm!

Het merendeel van de artikels ver-scheen in geprinte vorm: 121 arti-kels (83 %). Radio2 toonde 5 keer interesse, TV OOST tweemaal. Zoals aangegeven was er minder tijd om

actief op zoek te gaan naar online vermeldingen bij minder traditionele berichtgevers. De kans is dan ook re-eel dat er meer online vermeldingen waren dan het bijgehouden overzicht weergeeft.

Het strategische project ‘Landschap van Erembald tot Kravaalbos’ (p.14) ging met de meeste aandacht lopen en was goed voor 42 vermeldingen. Ook het Houtzoekersproject (p.24, 16 vermeldingen) en Schelde Sterk Merk (p.7, 14 vermeldingen) bleken gesmaakte thema’s.

2018

We streven ernaar om meer persbe-richten uit te sturen en korter op de bal te spelen. Daarnaast hopen we opnieuw nauw te kunnen samenwer-ken met de communicatieambtena-ren van onze aangesloten gemeen-ten, om zo nu en dan een plaatsje te veroveren in de gemeentelijke info-bladen.

“Omdat we zo trots zijn op wat we samen met vele partners realiseren, proberen we op regelmatige basis journalisten te

informeren over onze realisaties. Ook proberen we via kranten, magazines en gemeentelijke infobladen mensen uit te nodigen om deel te nemen aan onze infoavonden, workshops en andere activiteiten.”


PERSCOMMUNICATIE

TIPS VOOR JOURNALISTEN

Op onze website bundelen we alle interessante data voor journalisten op 1 overzichtelijke pagina. Het is ook voor anderen een leuke manier om te zien wat er op til is ...

© J

EAN

-PIE

RR

E SW

IRK

O

http://www.rlsd.be/tips/voor-journalisten/5823

P.80

“Naast onze brochures, Landschapskranten en website zijn er nog andere manieren om onze organisatie in de kijker te plaatsen. Van promojasjes en beachvlaggen tot roll-ups en een infostand.

Beetje bij beetje breiden we ons promoarsenaal uit.”


PROMOTIEMATERIAALCOMMUNICATIE

2017

We waken erover dat bij elk evene-ment een provinciale beachvlag (af-hankelijk van de gemeente waar we te gast zijn) wordt geplaatst naast onze eigen RLSD-vlag, dit uit erken-telijkheid voor de steun die we van de provincies Oost-Vlaanderen en Ant-werpen genieten.

Er werden 3 nieuwe roll-ups ontwik-keld die in de loop van 2018 afge-werkt zullen worden. Ze belichten de thema’s ‘kruidenrijk grasland’, ‘gierzwaluwen’ en ‘vleermuizen’. We beschikken dan in totaal over 12 roll-ups.

Over de vorm en inhoud van onze nieuwe infostand werd geen con-sensus bereikt. Dit blijft dan ook een werkpunt voor onze communi-catiemedewerker. Ook de gesprek-ken over de bedrukking van de pro-motionele T-shirts, de vorm van het brandmerk en het concept voor de werfdoeken gaat verder in 2018. De communicatiemedewerker streeft ernaar om al deze elementen zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen, zodat een coherent geheel ontstaat.

2018

De slagzin ‘Samen landschap, na tuur en erfgoed versterken’ zal in 2018 op veel promotiemateriaal terug te vinden zijn. Het moet enerzijds kort samenvatten waar RLSD voor staat en anderzijds uitnodigen om mee te doen! Tegelijk willen we benadruk-ken hoe fel we samenwerking koes-teren en iedereen bedanken die met vereende krachten de schouders zet onder een mooier landschap met meer diversiteit en weldoordacht gekoesterd erfgoed. Zo maken we samen werk van kwalitatieve open ruimte.

© R

LSD

P.80 P.81

2017

Onze websitepagina’s werden 53.069 keer bekeken. 67 % van de bezoekers is nieuw. 72 % gebruikt een desktop om naar onze website te surfen, 19 % een smartphone. 50 % kwamen bij ons terecht via zoekmachines, 25 % komt rechtstreeks naar ons toe en 9 % bereikt ons via Facebook. 15 % wordt naar ons doorverwezen via links op websites, in nieuwsbrieven, … en. Van de ruim 3.000 bezoekers die ons zo bereiken, gebeurde dat hoofd zakelijk via de overkoepelende website www.regionalelandschap-pen.be. Linken in onze eigen nieuws-brieven en handtekeningen nemen een tweede plaats in. Verder valt het belang op van goede verwijzingen op pagina’s van onze partners.

Er kwamen 2 nieuwe pagina’s bij: ‘Kruiden rijk Grasland’ en de tijdelijke pagina ‘Erembald Kravaal Happening 2017’. De populairste pagina’s waren onze homepagina, de vacatures en de tij delijke pagina voor de ‘Happe-ning 2017’. In totaal verschenen er 62 nieuwsberichten. Dat gaat telkens gepaard met updates van de home-pagina, de verwante projectpagina

en de pagina van de betreffende ge-meente(n).

Op www.uitinvlaanderen.be kondigden we 10 activiteiten aan. Gemeenten en journalisten ge bruiken deze data-bank om agenda’s samen te stellen voor hun media. Events uit ‘onze’ ge-meenten die op uitinvlaanderen.be de tag ‘landschap’ krijgen, komen au-tomatisch in onze eigen online agen-da terecht. Die werd dit jaar slechts 1.024 keer bezocht. Een tegenvaller, die verdere aandacht vergt.

De website www.scheldesterkmerk.be (p.7) werd 4.112 maal bezocht. RLSD ontwikkelde samen met Trage Wegen vzw de nieuwe website www.weg-spotters.be (p.71) en engageert zich om mee inhoud aan te leveren.

2018

Naast de gebruikelijke inspanningen maken we er onder meer werk van om ‘onze’ gemeenten content aan te leveren zodat RLSD voorgesteld kan worden op hun websites. Mogelijk vinden inwoners van ons werkings-gebied zo gemakkelijker de weg naar onze webstek.

“Onze website www.rlsd.be wil op een laagdrempelige manier zoveel mogelijk mensen informeren over wat wij doen in het

landschap, wat wij voor hen kunnen doen en wat zij zelf kunnen doen in en voor het landschap.”


WEBSITECOMMUNICATIE

ONZE WEBSITEAL ONTDEKT?

© C

ANVA

/ R

LSD

http://www.rlsd.be/

DRAA

GVLA

K

P.83

ACTIVITEITEN & BEREIKDRAAGVLAK

18.02 Klusdag Zonnebloem leerkrachten & ouders Sint-Amands 20 deelnemers

21.03 Klusdag team LIA, NP Zuid-Waasland & gemeente Waasmunster 17 deelnemers

26.03 Participatiemoment begraafplaats Pontrave Waasmunster 40 deelnemers

29.04 Tussentijdse rondleiding buurt op Ten Rozen Aalst 60 deelnemers

23.09 Klusdag LIA: buurt zeisers, team LIA Waasmunster 15 deelnemers

22.11 Jury ‘Vergroening op school’ Sint-Niklaas 60 deelnemers

02.02 NIP begeleide wandeling Prov. Visserijcommissie Berlare 35 deelnemers

14.05 Opening ruiterpad met receptie & inwandeling Buggenhout 90 deelnemers

17.05 Platteland in de Bloemetjes bijenwandeling Berlare 43 deelnemers

10.06 LIA-loop Waasmunster 414 deelnemers

25.06 Provinciale Ontmoetingsdag Wegspotters Merelbeke 25 deelnemers

09.07 Platteland in de Bloemetjes fietstocht Buggenhout (Opdorp) 275 deelnemers

10.09 Paard & Landschap slotmoment Geel 150 deelnemers

14.10 Voorstelling brochure Sinaai (Dag van de TW) Sint-Niklaas 60 deelnemers

22.10 Erembald Kravaal Happening Opwijk 1.000 deelnemers

09.12 Infomoment Kruidenrijk Grasland Zele 63 deelnemers

29.09 Voorstelling vlasrootput Zegbroek aan buurt Sint-Amands 30 deelnemers

11 BREDE PUBLIEKSACTIVITEITEN: 2.185 MENSEN BEREIKT

28.04 Stadspersoneel i.h.k.v. Trage Wegen Sint-Niklaas 13 deelnemers






14.10 Inwandeling brochure Sinaai (Dag van de TW) Sint-Niklaas 85 deelnemers


22.10 10 wandelingen Erembald Kravaal Happening Opwijk 250 deelnemers

9 GELEIDE WANDELINGEN: 420 MENSEN BEREIKT

6 PARTICIPATIEMOMENTEN: 212 MENSEN BEREIKT

28.01 Workshop wilgenhutten bouwen Ten Rozen Aalst 15 deelnemers

31.01 Infovergadering tragewegenplan Schellebelle Schellebelle 40 deelnemers

23.03 Platteland in de Bloemetjes infomoment Gavere 25 deelnemers

17.05 Evaluatiemoment tragewegenplan Schellebelle Schellebelle 15 deelnemers

28.08 Platteland in de Bloemetjes slotmoment Eeklo 38 deelnemers

09/23.09 Workshop zeisen Waasmunster 9 deelnemers

22.11 Startmoment Wegspotters Buggenhout Buggenhout 20 deelnemers

02.12 Cursus veilig knotten met de kettingzaag Destelbergen 28 deelnemers

16.12 Cursus veilig knotten met de kettingzaag Dendermonde 31 deelnemers

9 VORMINGEN & WORKSHOPS: 221 MENSEN BEREIKT

17.03 Plantactie Basisschool De Zonnebloem Sint-Amands 200 deelnemers

24.11 Plantactie geboortebos Ten Rozen Aalst 948 deelnemers

2 PLANTACTIES: 1.148 MENSEN BEREIKT

12 INFOMOMENTEN: 469 MENSEN BEREIKT

09.02 Wildbeheereenheidoverleg fauna-akkers Dendermonde 13 deelnemers

08.03 Spreker studiedag ‘Versterk je buurt/dorp door participatie’ Berlare 50 deelnemers

24.04 Spreker studiedag ‘Groen Speelweefsel’ Turnhout 35 deelnemers

25.04 MOS-busrit langs speelnatuur Wetteren 50 deelnemers

26.04 Werkgroep Landbouw - brainstorm korte keten Opwijk 40 deelnemers

28.04 Rondetafelgesprek ‘Natuur en gezondheid’ Bornem 25 deelnemers

01.06 Voorstelling speelnatuur ouders en team BS Berkenboom Sint-Niklaas 40 deelnemers

16.06 Pers- en netwerkmoment ‘Hop op de kaart’ Affligem 70 deelnemers

06.10 Ontmoetingsmoment Houtzoekers Zele 81 deelnemers

27.10 Spreker opleiding studenten Landschapsontwikkeling Gent (HoGent) 25 deelnemers

14.11 Infomoment vleermuizen op kerkzolders Dendermonde 5 deelnemers

05.12 Infomoment buurtpark ‘t Lijsternest Melle 35 deelnemers

© T

IM D

ELM

OIT

IE

© R

LSD

© R

LSD

- M

L

© R

LSD

4.655 MENSEN BEREIKT TIJDENS 49 ACTIVITEITEN

Wie zijn de mensen achter deze projecten en wie engageert zich in onze bestuursorganen? Met welke middelen gaat RLSD aan de slag?

En waar is RLSD operationeel?De volgende pagina’s bieden

een overzicht!

P.86

WAAR WERKINGSGEBIED & HUISVESTING

“In 2017 was RLSD actief in de volgende 20 gemeenten: Aalst, Berlare, Bornem, Buggenhout, Dendermonde, Destelbergen, Hamme, Kruibeke, Laarne, Lebbeke, Melle, Puurs, Sint-Amands, Sint-Niklaas, Temse, Waasmunster, Wetteren, Wichelen, Zele en Zwijndrecht. Dit werkingsgebied

omvat ruwweg de gemeenten langs de getij beïnvloede Zeeschelde en Durme, aangevuld met Sint-Niklaas en Aalst.”

BRON: HTTP://WWW.IBZ.RRN.FGOV.BE

OPPERVLAKTE (HA) AANTAL INWONERS

7.812 85.615

3.782 14.839

4.576 21.178

2.525 14.470

5.567 45.670

2.656 18.012

4.021 24.825

3.207 16.661

3.342 12.485

2.692 19.188

1.534 11.567

3.341 17.448

1.558 8.479

8.380 76.670

3.992 29.512

3.193 10.769

3.668 85.464

2.287 11.580

3.306 20.953

1.782 18.991

73.221 504.367

20 GEMEENTEN

Aalst

Berlare

Bornem

Buggenhout

Dendermonde

Destelbergen

Hamme

Kruibeke

Laarne

Lebbeke

Melle

Puurs

Sint-Amands

Sint-Niklaas

Temse

Waasmunster

Wetteren

Wichelen

Zele

Zwijndrecht

TOTAAL SINDS 01.01.2018

© F

ON

NY

SCH

OET

ERS

P.87

STREEKIDENTITEIT

Het werkingsgebied RLSD omvat na-genoeg het volledige door zoet water beïnvloedde deel van het Schelde estuarium, en vormt dan ook groten-deels een landschappelijk samen-hangend geheel. De regio roept een aantal zeer karakteristieke beelden van landschappen en biotopen op: zoetwatergetijderivieren met hun slikken en schorren, dijken, meersen, rivierbegeleidende bos sen, rivierdui-nen, wielen ter hoog te van dijkdoor-braken, knotbomenrijen, waterplas-sen en turfputten. Aan dit landschap zijn bovendien heel wat karakteris-tieke cultuurelementen verbonden zoals voetveren, griendenteelt, vloei-weiden en rietsnijderijen. Het karak-teristieke Scheldelandschap met zijn

unieke natuurwaarden stopt niet aan de provinciegrens. Het werkingsge-bied RLSD strekt zich dan ook uit over de provincies Antwerpen én Oost-Vlaanderen. RLSD vormt hier-mee het enige provinciegrensover-schrijdende Regionale Landschap in Vlaanderen.

UITBREIDING: GEMEENTE LEDE

Door de Interne Staatshervorming zijn de Regionale Landschappen in Vlaanderen per 2014 overgedra-gen van het Vlaamse, naar het Pro-vinciale bestuursniveau. Provincie Oost-Vlaanderen, Provincie Antwer-pen en het Regionaal Landschap gaan dus nauwer samenwerken. Beide provinciebesturen willen graag het werkingsgebied van ons Regio-

naal Landschap iets groter maken, zodat meer inwoners en verenigin-gen kunnen meewerken aan onze projecten. De Algemene Vergader-ing van 22.02.2018 stemde in met de toetreding van de gemeente Lede. In 2018 telt ons werkingsgebied 21 ge-meenten.

HUISVESTING

Het secretariaat van RLSD is ge-vestigd in de gebouwen in de He-melstraat 133A in Dendermonde. Dit gebouw is in eigendom van Stad Dendermonde. De ontwikkeling van een masterplan voor de stationsom-geving door de stad Dendermonde noodzaakt ons om tijdelijk een ande-re uitvalsbasis te betrekken: het oude gemeentehuis van Wetteren.

WERKINGSGEBIED VANAF 01.03.2018 (21 GEMEENTEN)

Benieuwd waar we

in jouw gemeente mee bezig zijn?

WERKINGSGEBIED & HUISVESTING

http://www.rlsd.be/

P.88

WIE HET RLSD-TEAM

17 MEDEWERKERS OP EIGEN LOONLIJST (12 VTE)• Bram Bauwens, medewerker natuur en landschap• Kristof Buelens, medewerker boekhouding en administratie • Julie Decuyper, medewerker speelnatuur (4/5)• Eva Galle, medewerker communicatie • Jan Maertens, medewerker landschap (4/5) • Eliza Romeijn – Peeters, medewerker landschap• Robbert Schepers, medewerker natuur • Ann Sels, medewerker speelnatuur (3/5)• Stijn Van Belleghem, algemeen coördinator • Robin Van Heghe, medewerker natuur en landschap • Lies Vervaet, medewerker trage wegen• STRATEGISCH PROJECT ‘Landschap van Erembald tot Kravaalbos’

– Evelyne Fiers, projectcoördinator – Lien Van Langenhove, medewerker (3/5) – Joris Vanderveken, hop coördinator

• STRATEGISCH PROJECT ‘Schelde Sterk Merk’ – Kristoffel Raes, projectleider ‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’ – Emanuel Ramoudt, projectcoördinator ‘Onthaalplan Kalkense

Meersen Donkmeer’ en ‘Recreatiepool Donk - Berlare’ – Tom Wezenbeek, algemen project coördinator

5 STAGIAIRS• Chantal Colen, speelnatuur• Joachim Laurens, landschap (Houtzoekersproject)• Loes Pluim, landschap (Houtzoekersproject)• Elise Van Broeckhoven, landschap (project Kruidenrijk Grasland)• Lien Van Langenhove, speelnatuur

4 EXTERNE MEDEWERKERS• Wim De Baene, projectmedewerker Antwerpse Regionale Landschappen• Michel De Clerk, bedrijfsplanner Vlaamse Landmaatschappij • Tom De Vriese, Accofides Accountants (boekhouding)• Securex, sociaal secretariaat (loonadministratie)

FUNCTIONERING & EVALUATIEHet protocol ‘functionering en evaluatie’ voorziet naast permanente evaluatie en bijsturing voor alle medewerkers op loonlijst van de vzw minstens 1 gefor-maliseerd functioneringsgesprek per jaar. Bij afloop van de proefperiode, wij-zigingen van functie of verloning, ... vindt een geformaliseerd evaluatiegesprek plaats. Op vraag van bestuur / coördinator / medewerker kunnen bijkomende gesprekken gehouden worden. Voor nadere details bij deze procedure ver-wijzen we naar het ‘protocol functionering en evaluatie’, dat je op eenvoudige aanvraag kan bekomen op het secretariaat. In de loop van 2018 vinden functio-nerings- en evaluatiegesprekken plaats met alle medewerkers.

ONZE TEAMDAGFOTO’SAL GEZIEN?

© J

ULI

E D

ECU

YPER

http://www.rlsd.be/

P.89

WIE BESTUURSORGANEN

VOORZITTERJozef Dauwe (Provincie Oost-Vlaanderen, gedeputeerde)

ONDERVOORZITTERKristof De Smet (gemeente Wichelen, schepen)

SAMENSTELLING NA DE ALGEMENE VERGADERING VAN 22.02.2018: I. 55 werkende leden: effectief lid - plaatsvervangend lidII. 5 toegetreden leden: effectief lid - plaatsvervangend lidIII. 25 adviserende instanties: effectief lid - plaatsvervangend lid

I. 56 werkende leden

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN: Jozef Dauwe | Goedele De Cock - Jo De Cuyper | Peter HertogPROVINCIE ANTWERPEN: Rik Röttger | Marleen Van Hauteghem - Ronny Cuyt | Aysel BayraktarSTAD AALST: Iwein De Koninck - Paul StockmanGEMEENTE BERLARE: Wim Arbijn - Francky VerhofstadtGEMEENTE BORNEM: Leentje Van Lent - Bernadette BoeykensGEMEENTE BUGGENHOUT: Geert Hermans - Geert MannaertSTAD DENDERMONDE: Dirk Abbeloos - Klaartje Van HavermaatGEMEENTE DESTELBERGEN: GEMEENTE HAMME: Tom Waterschoot - Koen MettepenningenGEMEENTE KRUIBEKE: Erik Blommaert - Filip VercauterenGEMEENTE LAARNE: Alex De Smet - Koen De Wilde GEMEENTE LEBBEKE: François Willems - François PerdaensGEMEENTE MELLE: Dirk Gistelinck - Anne DalemansGEMEENTE PUURS: Alex Goethals - Chris CoeckGEMEENTE SINT-AMANDS: Eddy Ceurstemont - Raf De BlaiserSTAD SINT-NIKLAAS: Wout De Meester - Annemie CharlierGEMEENTE TEMSE: Hugo Maes - Raf SmetGEMEENTE WAASMUNSTER: Guido De Cock GEMEENTE WETTEREN: Leentje Grillaert - Marc Van DurmeGEMEENTE WICHELEN: Kristof De Smet - Ann Van WesemaelGEMEENTE ZELE: Geert Roosenboom - Francis De DonderGEMEENTE ZWIJNDRECHT: Aard Van der Donckt - Bruno Byl

ACTIECOMITÉ TER BEVEILIGING VAN HET LEEFMILIEU OP DE LINKER OEVER EN HET WAASLAND VZW: Hans Van Dooren - Jenny De LaetDURME VZW: Patrick De Brauwer - Franki D’haeseGRENZELOZE SCHELDE VZW: Mieke de Leeuw - Dolores Baïta

GROEP A: OVERHEDEN: 22

GROEP B: NATUUR: 18

A) ALGEMENE VERGADERINGGeeft richting aan wat RLSD doet en bewaakt de budgetten

KRUIBEEKS NATUURBEHOUD VZW (KRUIN): Paul Volckerick - Gilbert SmetLEEFMILIEU WETTEREN VZW: Patrick SchrootenKONINKLIJKE VERENIGING VOOR NATUUR- EN STEDENSCHOON VZW: Rutger Steenmeijer - Cedric VervaetNATUURPUNT VZW AFDELING BOVEN-SCHELDE: Rudy De Mol - Lieve Van Acker NATUURPUNT VZW AFDELING DENDERMONDING: Bart Dierickx - Mikol De DeckerNATUURPUNT VZW AFDELING HAMME: François D’hollander - Frans Van HavermaetNATUURPUNT VZW AFDELING KLEIN-BRABANT: Paul Segers - Erika Van den BerghNATUURPUNT VZW AFDELING AALST: Magda De Wolf - Daan Stemgee NATUURPUNT VZW AFDELING ‘S HEERENBOSCH: Graziella De Ros - Annelies D’ Hollander NATUURPUNT VZW AFDELING SCHELDELAND: Lieve Van Bockstael - Erik AronsNATUURPUNT VZW AFDELING WASE LINKERSCHELDEOEVER: Freddy Moorthamer NATUURPUNT VZW AFDELING ZUID-WAASLAND: Gustaaf Lerno - Eddy De TaeyONS STREVEN VZW: Jef Verspecht - Julien RotthierREGIONALE AKTIEGROEP LEEFMILIEU DENDER EN SCHELDE (RALDES) VZW: Wouter Jacob - Bart ThibauMILIEUVERENIGING DE RAAKLIJN: Jan Van Damme - Firmin De Beleyr

LANDBOUWALGEMEEN BOERENSYNDICAAT VZW: Paul Cerpentier - Aloys Van GoethemBOERENBOND OOST-VLAANDEREN: Matthias Vercauteren - Stijn De RooBOERENBOND ANTWERPEN: Evi Van CampLANDELIJKE GILDEN OOST-VLAANDEREN: Willem Mesuere - Tania VisLANDELIJKE GILDEN ANTWERPEN: Marc Van PraetVLAAMS AGRARISCH CENTRUM (VAC) VZW: Nelis D’Hollander

RECREATIE EN TOERISMEDE BARBIERGIDSEN: Freddy Moorthamer - Nine Van HoyweghenTOERISME OOST-VLAANDEREN (TOV) VZW: Pierre Goffaux - Katia VersieckTOERISME SCHELDELAND VZW: Gilles Facon - Marilou DuboisTOERISME WAASLAND VZW: Els Maes - Heidi SchaghtTOERISME KLEIN-BRABANT – SCHELDELAND: Erik Verheyen - Mark VervoortPASAR WAAS & DENDER: Alain Segers - Walter Vermeulen

GROEP C: LANDBOUW - RECREATIE& TOERISME - WBE’S: 15

WILDBEHEEREENHEDENWILDBEHEERSEENHEID DURMEVALLEI VZW: Hugo Geerinck - Patrick Van GeyteWILDBEHEERSEENHEID SCALDIANA: Willy Van Hoey - Walter VermeireWILDBEHEERSEENHEID WAAS EN DURME VZW: Paul De Schepper - Hubert Elewaut

II. 5 toegetreden leden

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN DIENST LANDBOUW EN PLATTELAND: Didier Huygens - Katrien BaetensPROVINCIALE LANDBOUWKAMER OOST-VLAANDEREN: Katrien Baetens - Didier HuygensPROVINCIALE LANDBOUWKAMER ANTWERPEN: te bepalen - te bepalenTOERISME RUPELSTREEK: Axel Boen - Stijn BogaertBOSGROEP ANTWERPEN ZUID VZW: Kathleen Vanderheyden - Andy Van de Vijver

III. 25 adviserende instanties

AFDELING DUURZAME LANDBOUWONTWIKKELING: Bart BollenAFDELING LAND EN BODEMBESCHERMING: ONDERGROND, NATUURLIJKE RIJKDOMMEN: Paul Kouckuyt - Mark MeerschmanAGENTSCHAP VOOR NATUUR EN BOS – OOST VLAANDEREN: Geert Flamand - Jan Menschaert AGENTSCHAP VOOR NATUUR EN BOS – ANTWERPEN: Hans DeschryverKVLV ANTWERPEN: Griet Janssen VLAAMSE LANDMAATSCHAPPIJ (VLM): Roland Van Cauwenberghe - Martin De PelsmaekerPROVINCIE ANTWERPEN – DIENST MILIEU EN NATUUR: Hilde Van Look - Dirk VandenbusschePROVINCIE OOST-VLAANDEREN DIENST MILIEUPLANNING, MILIEU ONDERSTEUNING EN NATUURONTWIKKELING: Didier Van Brussel - Maja VerbeeckSTAD AALST: Jens De Bruycker GEMEENTE BERLARE – MILIEUDIENST: Nathalie LemaireGEMEENTE BORNEM – MILIEUDIENST: Cathy VermeulenGEMEENTE BUGGENHOUT: Ingrid Olbrechts STAD DENDERMONDE – MILIEUDIENST: Tarcy Verstraeten - Inge SmoldersGEMEENTE HAMME – MILIEUDIENST: Dirk Vermorgen - Mireille VermeirenGEMEENTE KRUIBEKE – MILIEUDIENST: Katrien CornuGEMEENTE LAARNE – MILIEUDIENST: Veerle Gevaert - Ingrid HerssensGEMEENTE LEBBEKE: Nathalie Willems GEMEENTE PUURS – MILIEUDIENST: Ronny Segers - Etienne VergauwenGEMEENTE SINT-AMANDS – MILIEUDIENST: Kristin MoensSTAD SINT-NIKLAAS: Jan Verheyden GEMEENTE TEMSE – MILIEUDIENST: Franky Eeckelaert - Wim Vereecken

GEMEENTE WAASMUNSTER – MILIEUDIENST: Pieter Vincke GEMEENTE WETTEREN – MILIEUDIENST: Kristel SpruytGEMEENTE WICHELEN – MILIEUDIENST: Brecht LoomanGEMEENTE ZELE – MILIEUDIENST: Peter D’haese - Marie-Thérèse Poppe

VOORZITTERJozef Dauwe (Provincie Oost-Vlaanderen, gedeputeerde)

ONDERVOORZITTERKristof De Smet (gemeente Wichelen, schepen)

SAMENSTELLING NA DE ALGEMENE VERGADERING VAN 22.02.2018: I. 46 werkende leden: vertegenwoordiger

I. 46 werkende leden

PROVINCIE ANTWERPEN: Rik Röttger, Marleen Van Hauteghem PROVINCIE OOST-VLAANDEREN: Jozef Dauwe, Goedele De CockSTAD AALST: Iwein De Koninck GEMEENTE BERLARE: Wim ArbijnGEMEENTE BORNEM: Tom Van BelGEMEENTE BUGGENHOUT: Geert HermansSTAD DENDERMONDE: Dirk Abbeloos, François De BleserGEMEENTE DESTELBERGEN: Rose LeirensGEMEENTE HAMME: Tom WaterschootGEMEENTE LAARNE: Alex De SmetGEMEENTE LEBBEKE: François Willems GEMEENTE KRUIBEKE: Erik BlommaertGEMEENTE MELLE: Dirk GystelinckGEMEENTE PUURS: Alex GoethalsGEMEENTE SINT-AMANDS: Eddy CeurstemontSTAD SINT-NIKLAAS: Wout De Meester GEMEENTE TEMSE: Hugo MaesGEMEENTE WAASMUNSTER: Guido De CockGEMEENTE WETTEREN: Leentje GrillaertGEMEENTE WICHELEN: Kristof De SmetGEMEENTE ZELE: Geert RoosenboomGEMEENTE ZWIJNDRECHT: Aard Van der Donckt

AGROBEHEERSCENTRUM ECOKWADRAAT: Mathias D’HoogheKRUIBEEKS NATUURBEHOUD VZW (KRUIN): Paul VolckerickNATUURPUNT VZW AFDELING BOVEN-SCHELDE: Rudy De MolNATUURPUNT VZW AFDELING DENDERMONDING: Bart DierickxNATUURPUNT VZW AFDELING HAMME: François D’Hollander

GROEP A: OVERHEDEN: 22

B) RAAD VAN BESTUUR

GROEP B: NATUUR: 14

Volgt dossiers op in naam van de Algemene Vergadering

NATUURPUNT VZW AFDELING KLEIN-BRABANT: Paul SegersNATUURPUNT VZW AFDELING ‘S HEERENBOSCH: Graziella De RosNATUURPUNT VZW AFDELING SCHELDELAND: Lieve Van BockstaelNATUURPUNT VZW AFDELING WASE LINKERSCHELDEOEVER: Freddy MoorthamerNATUURPUNT VZW AFDELING ZUID-WAASLAND: Gustaaf LernoNATUURPUNT VZW AFDELING AALST: Magda De WolfACTIECOMITÉ TER BEVEILIGING VAN HET LEEFMILIEU OP DE LINKER OEVER EN HET WAASLAND VZW: Hans Van DoorenMILIEUVERENIGING DE RAAKLIJN: Jan Van Damme VZW DURME: Patrick De Brauwer

LANDBOUWALGEMEEN BOERENSYNDICAAT VZW: Paul CerpentierLANDELIJKE GILDEN OOST-VLAANDEREN: Willem MesuereLANDELIJKE GILDEN ANTWERPEN: Marc Van PraetBOERENBOND OOST-VLAANDEREN: Matthias Vercauteren

RECREATIE EN TOERISMEDE BARBIERGIDSEN: Freddy Moorthamer - Nine Van Hoyweghen TOERISME OOST-VLAANDEREN: Pierre GoffauxTOERISME SCHELDELAND VZW: Marilou DuboisTOERISME WAASLAND VZW: Els MaesTOERISME KLEIN-BRABANT – SCHELDELAND: Erik Verheyen

WILDBEHEEREENHEDENWILDBEHEERSEENHEID SCALDIANA: Willy Van Hoey

Artikel 27 van de gecoördineerde statuten van RLSD voorziet de mogelijkheid tot oprichting van een dagelijks bestuur. De leden die het Dagelijks Bestuur vormen zijn:

• namens de PROVINCIE ANTWERPEN: Dirk Vandenbussche• namens de PROVINCIE OOST-VLAANDEREN: Didier van Brussel• namens de LANDBOUW: Paul Cerpentier en Matthias Vercauteren• namens de NATUURVERENIGINGEN: Lieve Van Bockstael• namens de GEMEENTEN: Kristof De Smet (ondervoorzitter)

Stijn Van Belleghem (RLSD) neemt de rol van secretaris op.

GROEP C: LANDBOUW - RECREATIE & TOERISME - WBE’S: 10

C) DAGELIJKS BESTUURBereidt de agenda voor van de Raad van Bestuur

en verzekert frequente opvolging

P.94

MIDDELEN BEGROTING 2017 & 2018

“De werking van 2017 sluit af met een positief saldo van 42.411 euro. De Algemene Vergadering van 22 februari 2018 besliste het positief saldo van 2017 deels door te storten ter aanvulling van het Sociaal Passief en dit voor een bedrag van 22.411,41 euro. Anderzijds reserveren we 20.000 euro voor de begeleiding naar een professionele organisatiestructuur. Voor werkjaar 2018 voorzien we 2.988.720 euro inkomsten en 2.987.758 euro uitgaven. ”

SITUERING

De begroting 2018 geeft een raming van de inkomsten en uitgaven voor 2018. Beide werden op hoofdlijnen besproken op de Algemene Verga-dering van 22.02.2018. Zowel de be-groting 2018 als het boekhoudkundig verslag 2017 werden goedgekeurd.

BALANS- ENRESULTATENREKENING 2017

De werking van 2017, gestaafd door het accountantsverslag, sluit af met een positief saldo. We hebben in 2017 goed op de uitgaven gelet en hebben een overschot geboekt van 42.411,41 euro.

SOCIAAL PASSIEF. De Algemene Verga-dering van 22 februari 2018 heeft beslist om 22.411,41 euro van dit resultaat door te storten ter aan-vulling van het Sociaal Passief. Het Sociaal Passief van RLSD stond per 31.12.2017 geboekt op afgerond 265.000 euro. Met de huidige per-soneelsbezetting moet het Sociaal Passief volgens berekeningen van Securex echter opgetrokken worden naar 500.000 euro.

BEGELEIDING. Anderzijds stemde de Algemene Vergadering ermee in om 20.000 euro te reserveren voor de be-geleiding naar een aangepaste orga-nisatiestructuur vanwege de sterke groei van RLSD, zowel in het aantal en de grootte van de projecten als-ook op het vlak van het aantal perso-neelsleden.

EIGEN VERMOGEN. Het totaal eigen vermogen van de vzw bedroeg op 3112.2017 in totaal 486.660 euro. Met het Sociaal Passief ter waarde van 265.000 euro hierbij opgeteld, komt het totale vermogen van de vzw op 751.660 euro. RLSD is met andere woorden een financieel ge-zonde vzw.

DUURZAAM BELEID. Budgetcontrole zo-wel wat de projecten als de algeme-ne kosten betreft, zonder de werking financieel te beïnvloeden, bestendigt dat voor RLSD een gezond, duur-zaam financieel beleid een absolute prioriteit is. De balans en resultaten-rekening zijn opgenomen in het ac-countantsrapport.

OPVOLGING PROJECTKOSTEN. Ook in boek-jaar 2017 werden de projecten ana-

lytisch verwerkt om de projectkosten te kunnen opvolgen. Een continue analytische opvolging van de pro-jecten moet de medewerkers verder toelaten de budgetten en de boek-houding nauwgezet op elkaar af te stemmen.

BEGROTING 2018

De Algemene Vergadering keur-de op 22.02.2018 de begroting 2018 goed. We voorzien voor 2018 in to-taal 2.988.720 euro inkomsten en 2.987.758 euro uitgaven. Het verschil tussen inkomsten en uitgaven be-draagt 962 euro. ADMINISTRATIE & ARCHIEF. Ook in 2018 zal de subsidie- en projectadministratie verder toegepast worden. Naast de coördinator en de medewerker boek-houding en administratie, hoort het ook dat elke projectmedewerker zich inwerkt in het financiële en adminis-tratieve luik van zijn of haar project-dossier. Aanvullend maakt RLSD ver-der werk van een archiefsysteem dat uniform is in uitvoering en eenvoudig is in gebruik. Want elke organisatie heeft behoefte aan, en belang bij, een goed georganiseerde administratie.

© P

IXAB

AY

Provincie Antwerpen – Structurele toelage 83.308 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – Structurele toelage 415.212 euro

STRUCURELE MIDDELEN PROVINCIES: 498.520 EURO (16,7 %)

STRUCURELE MIDDELEN GEMEENTEN: 186.619 EURO (6,2 %)Stad Aalst 31.677 euro

Gemeente Berlare 5.490 euro

Gemeente Bornem 7.835 euro

Gemeente Buggenhout 5.354 euro

Stad Dendermonde 16.898 euro

Gemeente Destelbergen 6.664 euro

Gemeente Hamme 9.185 euro

Gemeente Kruibeke 6.165 euro

Gemeente Laarne 4.619 euro

Gemeente Lebbeke 7.100 euro

Gemeente Melle 4.280 euro

Gemeente Puurs 6.456 euro

Gemeente Sint-Amands 3.137 euro

Stad Sint-Niklaas 28.368 euro

Gemeente Temse 10.919 euro

Gemeente Waasmunster 3.985 euro

Gemeente Wetteren 9.422 euro

Gemeente Wichelen 4.285 euro

Gemeente Zele 7.753 euro

Gemeente Zwijndrecht 7.027 euro

STRUCURELE MIDDELEN PROVINCIES 498.520 EURO 16,7 %

STRUCURELE MIDDELEN GEMEENTEN 186.619 EURO 6,2 %

PROJECTMATIGE TUSSENKOMST LONEN 114.000 EURO 3,8 %

PROJECTMIDDELEN GOEDGEKEURD 2.189.581 EURO 73,3 %

TOTAAL 2.988.720 EURO 100,0 %

BEGROTE INKOMSTEN 2018: 2.988.720 euro

DETAIL

OVERZICHT

PROJECTMATIGE TUSSENKOMST LONEN: 114.000 EURO (3,8 %)

Provincie Oost-Vlaanderen – Dienst mobiliteit / Trage Wegen 36.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – Dienst Natuur- en milieu-educatie 20.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen, gebiedsuitbreiding 24.000 euro

Sociale Maribel 16.000 euro

VIA uitbreidingstewerkstelling 2017 18.000 euro

Agro MEATs Nature 4.690 euro

ANB Weidevogels 7.000 euro

Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddienst (IOED) 90.234 euro

Onthaalplan Durmevallei 40.000 euro

PDPO Begraafplaats Waasmunster 5.000 euro

PDPO HOP AAA+ 100.000 euro

PDPO Recreatiepool Donk 45.500 euro

PDPO Tussen Dries en Durme 5.000 euro

Project ISN Vleermuizen 2016-2019 45.000 euro


Project Kastelen (‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’) 1.316.543 euro

Project Life SPARC 96.000 euro

Project Loket Onderhoud Buitengebied Antwerpen (iLandschap) 17.000 euro

Project Loket Onderhoud Buitengebied Oost-Vlaanderen 30.000 euro

Provincie Antwerpen – DMN 8.900 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – Gestroomlijnd Landschap 2017 Barbierbeek 20.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – soortenbescherming 20.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – werkingsbudget NME 5.000 euro

Strategisch project Landschap van Erembald tot Kravaalbos 157.214 euro

Strategisch project Schelde Sterk Merk 145.500 euro

PROJECTMIDDELEN GOEDGEKEURD: 2.189.581 EURO (73,3 %)

ALGEMENE WERKING 56.150 EURO 1,9 %

COMMUNICATIE 37.500 EURO 1,2 %

HUISVESTING & BURELEN 36.300 EURO 1,2 %

PERSONEEL (NIET PROJECTMATIG) 588.000 EURO 19,7 %

PROJECTMIDDELEN 2.239.058 EURO 74,9%

VERVOER 23.250 EURO 0,8 %

VERZEKERINGEN 7.500 EURO 0,3 %

TOTAAL 2.988.720 EURO 100,0 %

BEGROTE UITGAVEN 2018: 2.987.758 euro

OVERZICHT

DETAIL

PERSONEEL (NIET PROJECTMATIG): 588.000 EURO (19,7 %)

Arbeidsongevallen inbegrepen in brutoloon

Bruto bezoldigingen

Erelonen sociaal secretariaat inbegrepen in brutoloon

Erelonen maaltijdcheques 0,65

Externe medische dienst inbegrepen in brutoloon

Hospitalisatieverzekering begrepen in brutoloon

Patronaal deel maaltijdcheques 5,91 inbegrepen in brutoloon

Woon-werkverkeer

Branding 7.000 euro

Druk- en kopieerwerk algemeen 5.000 euro

Erelonen lay-out 4.000 euro

Evenementen 1.000 euro

Fotolicenties 2.000 euro

Hosting website en nieuwsbrieven 1.000 euro

Infoborden 3.000 euro

Kosten Landschapskrant 12.500 euro

Persmomenten 2.000 euro

COMMUNICATIE: 37.500 EURO (1,2 %)

Brandstof 3.500 euro

Onderhoud en herstel fiets 250 euro

Onderhoud en herstel personenwagen 2.000 euro

Reis- en verplaatsingskost 7.000 euro

Verkeersbelasting 500 euro

Verplaatsing personenwagen 10.000 euro

ALGEMENE WERKING: 56.150 EURO (1,9 %)

Afschrijvingen 12.000 euro

Bankkosten 100 euro

Boeken, tijdschriften en documentatie, publicaties voor derden 500 euro

Erelonen accountant, incl. niet aftrekbare BTW en administratiekosten 4.000 euro

Erelonen docenten 4.500 euro

Kantoorbenodigdheden 2.600 euro

Kost seminaries en opleiding 5.000 euro

Lidgelden 2.000 euro

Octrooien, (software)licenties, merken, Reprobel 5.000 euro

Onderhoudsproducten, verpakkingsmateriaal, klein materiaal 2.000 euro

Postzegels 2.000 euro

Promokledij 1.000 euro

Relatiegeschenken 750 euro

Representatie (divers), onthaal-receptiekost 11.000 euro

Veldwerkmateriaal 500 euro

Vergunningen 1.000 euro

Vrijwilligers 2.000 euro

Wettelijke bekendmaking 200 euro

VERZEKERINGEN: 7.500 EURO (0,3 %)

VERVOER: 23.250 EURO (0,8 %)

VERSCHIL TUSSEN BEGROTE INKOMSTEN & UITGAVEN:

Burgerlijke aansprakelijkheid (ook bestuurders) 1.900 euro

Brandverzekering - inhoud - diefstal 300 euro

Lichamelijke ongevallen Rvb + VW 2.150 euro

Verzekering dienstverplaatsing 900 euro

Verzekering personenwagen 1.250 euro

Wetsverzekering - AO begrepen in brutolonen 1.000 euro

PROJECTMIDDELEN: 2.239.058 EURO (74,9%)Agro MEATs Nature 1.690 euro

ANB Weidevogels 7.000 euro

Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddienst (IOED) 90.234 euro

Onthaalplan Durmevallei 40.000 euro

PDPO Begraafplaats Waasmunster 5.000 euro

PDPO HOP AAA+ 100.000 euro

PDPO Recreatiepool Donk 45.500 euro

PDPO Tussen Dries en Durme 5.000 euro



Project Kastelen (‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’) 1.316.543 euro

Project Life SPARC 96.000 euro

Project Loket Onderhoud Buitengebied Antwerpen (iLandschap) 17.000 euro

Project Loket Onderhoud Buitengebied Oost-Vlaanderen 30.000 euro

Provincie Antwerpen – DMN 8.900 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – Gestroomlijnd Landschap 2017 Barbierbeek 20.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – soortenbescherming 20.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – werkingsbudget NME 5.000 euro

Soortenbescherming RLSD (ad hoc) 10.000 euro

Strategisch project Landschap van Erembald tot Kravaalbos 157.214 euro

Strategisch project Schelde Sterk Merk 145.500 euro

Terreinrealisaties landschapszorg 46.477 euro

Werkkledij 1.000 euro

HUISVESTING & BURELEN: 36.300 EURO (1,2 %)

POSITIEF SALDO VAN 962 EURO

Huur gebouwen 18.000 euro

Leasing multifunctional 1.700 euro

Onderhoud en herstel gebouwen 4.000 euro

Onderhoud en herstel installaties, machines, gereedschappen, copiër 500 euro

Telebewaking 1.100 euro

Telefoon en internet 7.000 euro

Water en gas 4.000 euro

REGIONAAL LANDSCHAP SCHELDE-DURME

Met dank aan de Vlaamse overheid • de Provincie Oost-Vlaanderen • de Provincie Antwerpen • de Vlaamse Landmaatschappij • Onroerend Erfgoed • het Agentschap voor Natuur en Bos • de gemeenten /steden Aalst • Berlare • Bornem • Buggenhout • Dendermonde • Destelbergen • Hamme • Kruibeke • Laarne • Lebbeke • Melle • Puurs • Sint-Amands • Sint-Niklaas • Temse • Waasmunster • Wetteren • Wichelen • Zele • Zwijndrecht voor de financiële steun en fijne samenwerking.

REGIONAAL LANDSCHAP...Regionaal Landschap Schelde-Durme is een ervaren partner voor iedereen die de...

Documents

Transcript of REGIONAAL LANDSCHAP...Regionaal Landschap Schelde-Durme is een ervaren partner voor iedereen die de...