Reformat e Të Bërit Biznes të Bankës Botërore · Të Bërit Biznes regjistron të gjithë...

Ministria e Tregtisë dhe Industrisë

Ministarstvo Trgovine i Industrije

Ministry of Trade and Industry

Reformat e Të Bërit Biznes të Bankës

Botërore

Përmbledhje analitike dhe udhëzime teknike

për indikatorin: Sigurimi i energjisë elektrike

Dhjetor 2017

Ky dokument është përgatitur nga Ministria e Tregtisë dhe Industrisë së Kosovës, me përkrahjen e

Partneriteteve për Zhvillim të USAID-it në mbështetje të Vendimit Nr. 12/67 të Qeverisë së Kosovës të

datës 30 dhjetor 2015 “për Koordinimin e Reformave për Të Bërit Biznes”. Udhëzuesi metodologjik që

përmban ky dokument është nga Banka Botërore siç janë publikuar në Të Bërit Biznes 2018.

PËRMBAJTJA

A. HYRJE ................................................................................................................................................................... 1

B. PARIMET BAZË TË REFORMAVE TË TË BËRIT BIZNES ....................................................................... 1

C. TË BËRIT BIZNES SI MJET PËR REFORMË RREGULLATORE .............................................................. 3

D. VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM I SIGURIMIT TË ENERGJISË ELEKTRIKE ............................................ 4

E. PSE ËSHTË E RËNDËSISHME ....................................................................................................................... 11

F. PRAKTIKAT E MIRA ...................................................................................................................................... 13

G. PERFORMANCA E KOSOVËS NË TË BËRIT BIZNES SIGURIMI I ENERGJISË ELEKTRIKE ....... 19

H. PROCESI I DETAJUAR I KOSOVËS DHE VALIDIMI – TË BËRIT BIZNES 2018 SIGURIMI I

ENERGJISË ELEKTRIKE .......................................................................................................................................... 20

1. Tabela e reformave #1: Validimi ose korrigjimi i informatave ekzistuese ..................................... 20

2. Tabela e reformave #2: Përmirësimet e procesit ekzistues .............................................................. 24

3. Tabela e reformave #3: Inventari i organeve plotësuese të përfshira në proces .......................... 33

4. Tabela e reformave #4: Formulari i Planit 4 vjeçar të veprimit (2017 – 2021) ......................... 34

SHTOJCA I: BANKA BOTËRORE REFORMA DOMETHËNËSE 2008 - 2018 ....................................... 35

1. Bashkimi Evropian (10): Reformat në Sigurimin e energjisë elektrike sipas ekonomive

TBB2008-TBB2018 ........................................................................................................................................... 36

2. Shtetet fqinje dhe të ndërlidhura (7): Reformat në Sigurimin e energjisë elektrike sipas

ekonomive TBB2008-TBB2018 ...................................................................................................................... 38

3. Shtetet tjera (68): Reformat në Sigurimin e energjisë elektrike sipas ekonomive TBB2008-

TBB2018 .............................................................................................................................................................. 40

1

A. HYRJE

Qëllimi i këtij dokumenti është që të informojë një analizë të hollësishme të indikatorit Sigurimi i

energjisë elektrike të Raportit të Bankës Botërore për të Bërit Biznes. Qëllimi është që të përdoret

nga Qeveria e Kosovës, Ministria e Zhvillimit Ekonomik, si institucioni udhëheqës, grupi punues

teknik dhe partnerët tjerë për vlerësimin, identifikimin dhe zbatimin e reformave të mundshme

ligjore, rregullatore dhe operative që do ta përmirësojnë procesin në Kosovë. Përmbledhja analitike

është përgatitur duke përdorur materialet ekzistuese të Bankës Botërore për Të Bërit Biznes, duke

përfshirë nga ueb faqja për Të Bërit Biznes (http://www.doingbusiness.org/) si dhe raportet e

publikuara, të plotësuara nga analizat e përgatitura nga Projekti i USAID-it Partneritetet për Zhvillim.

Në këtë përmbledhje analitike gjithashtu janë përfshirë edhe disa tabela pune për të mbështetur

analizat nga grupet punuese individuale të themeluara nga ministritë përgjegjëse për secilin indikator

për të bërë vlerësimin dhe për të planifikuar, zbatuar dhe monitoruar reformat e ardhshme, në

bashkëpunim me institucionet tjera përkatëse dhe partnerët tjerë.

Indikatori: Sigurimi i energjisë elektrike

Institucioni përgjegjës kryesor: Ministria e Zhvillimit Ekonomik

Respondentë (TBB 2018): 6

Lidhjet me MSA: Neni 1, Neni 114

B. PARIMET BAZË TË REFORMAVE TË TË BËRIT

BIZNES

Bazë e metodologjisë së Të Bërit Biznes janë 5 parimet kryesore të qeverisjes. Ndërsa këto parime

janë të nënkuptuara në supozimet e Të Bërit Biznes, për të kuptuar plotësisht përfitimet nga axhenda

e reformave në Të Bërit Biznes, këto parime duhet të zbatohen jo vetëm në procesin e reformës së

Të Bërit Biznes, por në të gjitha vendimet e politikave në të gjitha organet e qeverisjes dhe të

internalizohen në të gjitha nivelet e operacioneve qeveritare.

Reformat e Të Bërit Biznes zbatojnë këto parime dhe adresojnë çështjet në kuadrin e qeverisjes që

krijon mjedisin në të cilin merren vendimet e sektorit privat dhe ndodhin aktivitete, duke çuar

kështu në rezultate pozitive ekonomike, duke përfshirë, por jo kufizuar në, rritjen e aktivitetit

ekonomik, rritjen e tregtisë, ndarjen dinamike të burimeve, rritjen e kërkesës për punë, rritjen e

investimeve vendase dhe të huaja, heqjen e barrierave ndaj pjesëmarrjes gjithëpërfshirëse

ekonomike, rritjen e të ardhurave qeveritare, formalizimin e aktivitetit ekonomik, uljen e mundësive

për korrupsion dhe përmirësimin e efikasitetit të qeverisë dhe menaxhimin e brendshëm.

Këto 5 parime janë:

1. THJESHTËSIA: Përmes riorganizimit të kërkesave ligjore dhe rregullatore, eliminimit të kërkesave

të pajustifikueshme dhe reduktimit të kontakteve.

Kërkesat dhe procedurat komplekse inkurajojnë kërkimin e alternativave për zgjidhjen e shpejtë

dhe ngarkimin e panevojshëm dhe të kotë të veprimeve qeveritare. Kjo mund të përfshijë

kërkesa të dyfishta dhe të panevojshme, taksa të larta, ndërhyrje diskrete, vlerësim subjektiv të

përputhshmërisë rregullative dhe aktivitete të tjera. Riorganizimi dramatik i bazuar në objektiva

http://www.doingbusiness.org/

2

të qarta të politikave dhe përdorimi i mekanizmave të konformitetit objektivisht të

verifikueshëm rrisin efikasitetin dhe ulin ngarkesën e sektorit privat dhe mundësitë për

korrupsion. Korrupsioni lulëzon kur kontaktet midis agjentëve qeveritarë dhe qytetarëve

ndodhin shpesh ose në vende private, siç janë gjatë "vizitave" ose intervenimeve të tjera.

2. TRANSPARENCA: Përmes rritjes së publikimit dhe cilësisë së informatave qeveritare dhe të

dhënave të performancës

Publikimi i ligjeve, rregulloreve dhe veprimtarive qeveritare është një kërkesë themelore e çdo

shoqërie. Njohja e ligjit përmirëson diskutimet e politikave dhe fuqizon qytetarët dhe grupet

mbështetëse për të identifikuar dhe adresuar sjelljen e keqe ose abuzimin e pushtetit të

qeverisë. Kjo sjell një përfshirje më të gjerë në hartimin e politikave dhe dialog të përmirësuar.

Për më tepër, publikimi proaktiv i kërkesave ligjore, informacioni i qartë i pajtueshmërisë dhe

proceseve zvogëlon kostot e pajtueshmërisë për qytetarët dhe kostot administrative të

qeverisë. Së fundmi, publikimi i të dhënave të performancës së qeverisë, duke përfshirë vëllimin

e aplikimit, kohën e përpunimit, rezultatet e pajtueshmërisë dhe të dhënave të tjera ndihmon

për të informuar publikun rreth veprimeve të qeverisë, për të ndërtuar besim në institucione,

për të përshtatur pritjet dhe për të siguruar të dhëna relevante krahasuese për përmirësim të

vazhdueshëm.

3. LLOGARIDHËNIA: Përmes rritjes së përdorimit dhe publikimit të metrikave operacionale

qeveritare, përkrahjes së kontrolleve dhe balancave të brendshme dhe të jashtme

Kur qëllimet e një institucioni janë të paqarta dhe performanca e agjentëve i lihet gjykimit

subjektiv, mund të ndodhë konfuzion, paefektshmëri, korrupsion dhe keqpërdorim i pozitës.

Gjithashtu, aktivitetet, efikasiteti dhe efektiviteti i një organi i lihen hamendësimeve. Përmes

rritjes së përdorimit të metrikës së performancës dhe harmonizimit të metrikave ndërmjet

institucioneve dhe vertikalisht brenda Qeverisë, zhvillohet një kuptim i përbashkët i qëllimeve

dhe veprimeve, si dhe një mekanizëm i qartë dhe transparent për vlerësim. Përdorimi i të

dhënave operacionale, shumica e të cilave tashmë është në sistemet ekzistuese, gjithashtu

ndihmon menaxherët dhe udhëheqësit politikë të qeverisë të vlerësojnë dhe menaxhojnë

operacionet qeveritare me një kuptim të përbashkët të rezultateve. Shumë nga pikat e

mësipërme ushqejnë rritjen e llogaridhënies. Kur ka më shumë transparencë, kritere objektive,

kontakte të reduktuara dhe mundësi për angazhim, sisteme për të mbajtur qeverinë përgjegjëse

për veprimet janë më të forta. Kjo mund të përfshijë gjithashtu përdorimin në rritje të

mbikëqyrjes administrative dhe shqyrtimin e përcaktimeve nga organe të tjera qeveritare.

4. QEVERISJA PËRFAQËSUESE: Përmes angazhimit publik efektiv, koordinimit brenda-qeveritar,

duke përdorur mekanizmat e informatave kthyese

Një qeveri përfaqësuese u përgjigjet qytetarëve, por gjithashtu udhëhiqet nga qasjet e bazuara

në treg në mënyrë që të mos kapet nga interesat dhe agjendat individuale. Kur qeveria është e

mbyllur për publikun, rezultatet e politikave dhe sjellja e keqe janë të fshehura. Pa koordinim

efikas brenda qeveritar dhe shfrytëzim të mekanizmave të informatave kthyese, iniciativat janë

të kushtueshme, ad hoc dhe organet qeveritare rrezikojnë të punojnë në kushte kontradiktore.

Përmes nxitjes dhe përfshirjes së pjesëmarrjes së qytetarëve në informatat kthyese të

metrikave, dialogun e politikave dhe organet koordinuese, dhe mekanizma të thjeshtuara të

informatave kthyese, përmirësimi i vazhdueshëm dhe përgjegjshmëria bëhen pjesë e

marrëdhënies qytetar-qeveri. Kjo përfshin gjithashtu inkorporimin e vlerësimeve të palëve të

treta dhe mjeteve të tjera.

3

5. QEVERISJA E ORIENTUAR KAH SHËRBIMI: Përmes operacioneve qeveritare që ofrojnë

vlerë për qytetarët në mënyrën më efikase dhe efektive

Të gjitha aktivitetet e qeverisë duhet të vlerësohen dhe ekzekutohen me një kuptim të qartë se

qeveria i shërben qytetarëve. Kontaktet duhet të bëhen duke pasur parasysh parimet e

shërbimeve ndaj klientit, me ndërhyrje minimale dhe të fokusuara në përmbushjen e nevojave të

qytetarëve individualë në të gjitha ndërveprimet. Metrika e shërbimeve të klientit dhe mjetet

tjera duhet të përdoren për të vlerësuar vazhdimisht performancën, dhe të gjitha vendimet,

aktivitetet dhe operacionet të merren parasysh nga këndvështrimi dhe realiteti i qytetarit që

përballet me procesin.

C. TË BËRIT BIZNES SI MJET PËR REFORMË

RREGULLATORE

Të Bërit Biznes mund të jetë një mjet shumë i vlefshëm kur ndiqen disa qëllime të deklaruara politike

nga Qeveria e Kosovës, duke përfshirë përafrimin me BE-në, bashkëpunimin dhe koordinimin

brendaqeveritar dhe uljen e korrupsionit.

Për më tepër, "Të Bërit Biznes" është një mjet i reformave teknike që qartë lidh politikën, zbatimin

dhe rezultatet e matura. Është i dobishëm në procesin e vlerësimit të politikave dhe reformave, për

të cilat performanca pozitive ndjek gjurmët, si të rezultateve ekonomike ashtu dhe performancën e

vendit në raportet dhe indekset e tjera ndërkombëtare.

Për shembull, siç është cekur në tabelën më poshtë, rangimi i vendeve në Të Bërit Biznes, e

organizuar në nivelet të rangimit, korrespondon me masat pozitive ekonomike, krijimin e bizneseve,

indekset e korrupsionit, performancën e qeverisjes rregullatore dhe konkurrencën e mjedisit të

përgjithshëm.

Të Bërit

Biznes

2018,

Nivelet e

rangimit

të

vendeve

Mesatarja e

Bruto të

Ardhurave

Kombëtare

për kokë

banori 2017

(USD, BB TBB

2018)

Mesatarja e

dendësisë

së

bizneseve

të reja

(TBB 2017)

Mesatarja e

rezultatit të

konsoliduar të

qeverisjes

rregullatore

(TBB 2017)

Mesatarja e

rangimit në

Indeksin e

Perceptimit

të

Korrupsioni

t 2016 (TI)

Indeksi i Lirisë

Ekonomike

2017 Rangimi

mesatar i vendit

1 - 25 $ 37,385 9.31 5.03 24 16

26 - 50 $ 17,723 3.31 4.69 65 61

51 - 75 $ 16,180 4.16 3.52 71 64

76 - 100 $ 11,806 3.93 2.22 80 86

101 - 125 $ 5,006 1.05 1.00 100 107

126 - 150 $ 4,537 1.09 1.38 102 121

150 - 190 $ 2,121 0.89 0.59 141 149

4

D. VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM I SIGURIMIT TË

ENERGJISË ELEKTRIKE

Sfondi

Kjo temë regjistron procedurat, kohen dhe shpenzimet e nevojshme për një biznes për të siguruar

një lidhje të përhershme me

energji elektrike për një depo

të sapondërtuar. Përveç kësaj,

indeksi i besueshmërisë së

furnizimit dhe transparencës

së tarifës mat besueshmërinë

e furnizimit me energji

elektrike dhe transparencën e

tarifave si dhe çmimin e

rrymës. Raundi i fundit i

mbledhjes së të dhënave për

projektin ka përfunduar në

qershor të vitit 2017.

Metodologjia

Të Bërit Biznes regjistron të gjithë procedurën e nevojshme për një biznes për të siguruar një lidhje të

përhershme dhe furnizim me energji elektrike për një depo standarde (Figura 1). Këto procedura

përfshijnë aplikimin dhe kontratat me kompanitë energjetike, të gjitha inspektimet e nevojshme dhe

pëlqimet nga kompania e shpërndarjes dhe agjenci të tjera si dhe punët e jashtme dhe ato

përfundimtare të kyçjes. Pyetësori ndan procesin e

marrjes së lidhjes për energji elektrike në procedura të

ndara dhe mbledh të dhëna për kalkulimin e kohës dhe

shpenzimeve për të përfunduar secilën procedurë.

Për më tej, Të Bërit Biznes mat indeksin e besueshmërisë

së furnizimit dhe transparencës së tarifave (të përfshirë

në distancën agregate nga rezultatet më të mira dhe në

rangimin sa i përket lehtësisë së të bërit biznes) si dhe

çmimin e energjisë elektrike (i mënjanuar nga këto masa

agregate). Indeksi i besueshmërisë së furnizimit dhe

transparencës së tarifave përfshin të dhëna kuantitative

për kohëzgjatjen dhe frekuencën e ndërprerjeve të

rrymës si dhe të dhëna cilësore për mekanizmat e

krijuar nga kompanitë për përcjelljen e ndërprerjeve

dhe rikyçjen e energjisë elektrike, marrëdhënien e

raportimit ndërmjet kompanive dhe rregullatorit lidhur

me ndërprerjet e rrymës, transparencën dhe

qasshmërinë e tarifave dhe nëse kompania përballet me

ndëshkime financiare me qellim për të zvogëluar

mungesën e rrymës (siç është për shembull nevoja për

Figura 1 – Të Bërit Biznes mat procesin e lidhjes në nivel të kompanive të shpërndarjes

Figura 2 – Sigurimi i energjisë elektrike: efikasiteti, besueshmëria dhe transparenca

5

të kompensuar konsumatorët ose për të paguar gjoba kur ndërprerjet tejkalojnë kufirin e caktuar).

Renditja e ekonomive sa i përket lehtësisë së sigurimit të energjisë elektrike përcaktohet nga zgjidhja

distancës prej rezultateve më të larta në sigurimin e energjisë elektrike. Këto rezultate janë

mesatarja e thjeshtë e distancës nga rezultatet më të larta në secilin indikator të komponentës

përveç çmimit të energjisë (figura 2).

Të dhënat për besueshmërinë e furnizimit mblidhen nga kompanitë për shpërndarjen e energjisë

elektrike, varësisht prej natyrës teknike specifike të të dhënave. Të dhënat tjera, përfshirë të dhënat

për transparencën e tarifave dhe procedurat për sigurimin e kyçjes në energji merren nga të gjithë

lojtarët e tregut – kompani për shpërndarjen e energjisë elektrike, agjencitë rregullatore të energjisë

elektrike dhe profesionistët e pavarur si, inxhinierët e elektrikes, kontraktuesit e elektrikes dhe

kompanitë e ndërtimit. Kompania e konsultuar për shpërndarjen e energjisë elektrike është ajo e cila

ofron shërbimet në atë zonë (ose zona) ku zakonisht gjenden depot. Nëse ekziston mundësia e

përzgjedhjes së kompanive të shpërndarjes së rrymës, zgjidhet ajo e cila shërben numrin më të madh

të klientëve.

Për të mundësuar krahasueshmërinë e të dhënave në të gjitha ekonomitë, janë bërë disa supozime

për depon, lidhjen në energji elektrike dhe shpenzimin mujor.

Supozimet për depon

Depoja:

• Është në pronësi të një ndërmarrësi vendor.

• Gjendet në qytetin më të madh për biznes në vend. Për 11 ekonomi janë mbledhur të dhënat

edhe për qytetin e dytë për nga madhësia në biznes.

• Gjendet në një zonë ku zakonisht gjenden depo të ngjashme. Kjo zonë nuk plotëson kushtet

për lidhja të re për energji elektrike për një regjim të veçantë të promovimit të investim (për

shembull: ku ofrohen subvencione të veçanta ose shërbim më i shpejtë).

• Gjendet në një zonë ku nuk ka pengesa fizike për shembull, prona nuk është afër

hekurudhës.

• Është një ndërtimi i ri dhe rryma po lidhet për herë të parë.

• I ka dy kate, dytë janë mbi tokë me një sipërfaqe prej afërsisht 1.300,6 metra katror (14,000

këmbë katrore). Parcela e tokës në të cilën është ndërtuar është 929 metra katror (10,000

këmbë katror).

• Shfrytëzohet për deponimin e mallrave.

Supozimet për lidhjen elektrike

Lidhja për energji elektrike:

• Është e përhershme.

• Është trefazore, me katër tela Y, lidhja me kapacitet të paraparë prej140 kilovolt-amper

(kVA) ku faktori i fuqisë është 1, kur 1 kVA = 1 kilovat (kW).

• Është e gjatë 150 metra. Lidhja bëhet në rrjetin e shpërndarjes me voltazh të ulët ose me

voltazh mesatar dhe në ajër ose nën dhe, cilado që është më e përhapur në zonën ku gjendet

depoja.

• Kërkon punë që përfshin kalimin e një rruge 10-metrash (me hapjen a kanalit ose linja në

ajër) por të cilat bëhen në tokë publike. Nuk kalohet mbi pronën private të pronarëve të

tjerë pasi depoja ka qasje në rrugë.

• Përfshin vetëm një gjatësi të papërfillshme në pjesën private të konsumatorit.

6

• Nuk kërkon punë për instalimin e lidhjeve të brendshme të energjisë elektrike. Kjo veçse

është kryer deri te, duke përfshi edhe panelin e shërbimit ose siguresave të konsumatorit, si

dhe bazën e orëmatësit.

Supozimet për konsumin mujor për muajin Mars

• Supozohet se depoja punon 30 ditë në muaj nga

ora 9:00 paradite deri në orën 5:00 pasdite (8

orë në ditë), ku pajisjet shfrytëzohen 80% të

kapacitetit mesatarisht dhe nuk ka ndërprerje të

energjisë elektrike (supozohet për arsye të

thjeshtësisë)

• Shpenzimi mujor është 26,880 kilovat orë;

shpenzimi për orë është 112 kWh,

• Nëse ekziston mundësia e përzgjedhjes së

furnizuesve, depon e furnizon furnizuesi më i lirë.

• Shfrytëzohen tarifat në fuqi nga marsi i vitit aktual

për kalkulimin e çmimit të energjisë elektrike për

depon. Edhe pse muaji Mars i ka 31 ditë, për

qëllime të përllogaritjes përdoren vetëm 30 ditë.

Procedurat

Procedurë përkufizohet çdo ndërveprim i punëtorëve të

ndërmarrjes ose krye elektricisti ose inxhinieri i

elektrikes (me fjalë të tjera personi i cili ndoshta ka bërë

lidhjen interne të telave) me palët e jashtme, siç është

kompania për shpërndarjen e energjisë elektrike,

kompania për furnizimin e energjisë elektrike, agjencitë

shtetërore, kontraktuesit e energjisë elektrike dhe firmat

e energjisë elektrike. Ndërveprimi ndërmjet punëtorëve

të kompanisë dhe hapat që kanë të bëjnë me lidhjen

interne të telave për energji elektrike, siç është dizajnimi

dhe implementimi i planeve të instalimeve interne të

energjisë elektrike, nuk llogariten si procedurë.

Procedurat të cilat duhet kryer me të njëjtën kompani

por me departamente të ndryshme llogariten si

procedura të ndara (tabela 1).

Supozohet se punëtorët e ndërmarrjes i kryejnë të gjitha

procedurat vetë, përveç nëse përdorimi i një palë të

tretë është obligativ (për shembull nëse vetëm elektricisti

i regjistruar i ndërmarrjes mund të parashtroj

aplikacionin). Nëse ndërmarrja mundet, por nuk është e

nevojshme, të kërkoj shërbimin e profesionistëve (siç

është për shembull një firmë private), procedurat do të

llogariten për çdo ndërveprim të bërë zakonisht në

praktikë.

Tabela 1 – Çfarë masin indikatorët e sigurimit të energjisë elektrike?

7

Koha

Koha matet në ditë kalendarike. Masa mbulon kohen mesatare për të cilën kompanitë për energji

elektrike dhe ekspertët sugjerojë qe është e nevojshme në praktikë, e jo ajo e paraparë me ligj, për

të kryer procedurën me veprime minimale përcjellëse dhe pa pagesa shtesë. Supozohet që koha

minimale e nevojshme për secilën procedurë është një ditë. Edhe pse procedurat mund të zhvillohen

në të njëjtën kohë, ato nuk mund të iniciohen në të njëjtën ditë (me fjalë të tjera, procedurat e

njëkohshme nisin në ditë pasuese). Supozohet që ndërmarrja nuk humb kohë dhe përqendrohet në

përfundimin e secilës procedurë të mbetur pa vonesa. Koha të cilën ndërmarrja e shpenzon në

mbledhjen e informatave nuk merret parasysh. Supozohet që ndërmarrja është e vetëdijshme për të

gjitha kushtet për lidhje të energjisë elektrike dhe sekuencën që nga fillimi.

Kosto

Kosto regjistrohet si përqindje e të hyrave të ekonomisë për kokë banori dhe regjistrohet me

mënjanimin e tatimit mbi vlerën e shtuar. Të gjitha taksat dhe kostot që lidhen me përfundimin e

procedurës për lidhjen e depos në energji elektrike regjistrohen, përfshi edhe ato që kanë të bëjnë

me marrjen e të gjitha pëlqimeve nga agjencitë qeveritare, aplikimin për lidhje, inspektimet e vendit

dhe të instalimeve të brendshme, blerjen e materialit, kryerjen fizike të punëve të lidhjes dhe pagesën

e depozitës së sigurimit. Informatat nga ekspertët lokal, rregullat specifike dhe oraret e taksave

shfrytëzohen si burime. Nëse disa partnerë lokal ofrojnë vlerësime të ndryshme, merret vlera

mesatare e raportuar. Në të gjitha rastet, kosto nuk përfshin ryshfetin.

Depozita e sigurisë

Kompanitë e energjisë kërkojnë depozita të sigurisë si garant për dështimin e konsumatorëve për të

paguar faturat e tyre për shpenzime. Për këtë arsye depozita e sigurisë për një konsumator të ri

zakonisht kalkulohet si funksion i konsumimit të vlerësuar të konsumatorit.

Të Bërit Biznes nuk regjistron shumën e plotë të depozitës së sigurisë. Nëse depozita bazohet në

konsumimin real të konsumatorit, kjo është baza e supozuar në rastin studimor. Në vend se të

marrë shumën totale të depozitës së sigurisë, Të Bërit Biznes regjistron vlerën aktuale të humbjeve në

fitimin e interesit me të cilin ballafaqohet konsumatori sepse kompania energjetike mban depozitën e

sigurisë për një kohë të gjatë, në shumicën e rasteve deri në fund të kontratës (që supozohet të jetë

pesë vjet). Në rastet ku depozita e sigurisë shfrytëzohet për të mbuluar faturat për konsumin e

muajve të parë, ajo nuk regjistrohet. Për të kalkuluar vlerën ekzistuese të fitimeve të humbura të

interesit janë përdorur normat e huazimit nga fundi i vitit 2016 nga Statistika Ndërkombëtare

Financiare e Fondit Monetar Ndërkombëtar. Në rastet ku depozita e sigurisë kthehet me kamatë,

dallimi ndërmjet normës se huazimit dhe kamatës së paguar nga kompania energjetike shfrytëzohet

për të kalkuluar vlerën e tanishme.

Në disa ekonomi depozita e sigurisë mund të dorëzohet në formën e letrës garantuese: ndërmarrja

mund të marrë nga banka ose një kompani sigurimesh një garant që lëshohet për asetet që i mban në

atë institucion financiar. Në kontrast me skenarin në të cilin konsumatori paguan depozitën në para

të gatshme kompanisë energjetike, në këtë skenar ndërmarrja nuk e humb kontrollin pronësor mbi

shumën totale dhe mund të vazhdoj ta shfrytëzoj atë. Si rrjedhojë ndërmarrja do ti paguaj bankës një

provizion për lëshimin e letrës garantuese. Provizioni i paguar dallon në varësi nga pozita kredituese

e ndërmarrjes. Supozohet pozita më e mirë kredituese dhe rrjedhimisht provizioni më i ulët i

mundshëm. Në rastet ku mund të dorëzohet letra garantuese, vlera e regjistruar për depozitë është

provizioni vjetor shumëzuar me pesë vite që supozohet të jetë kohëzgjatja e kontratës. Nëse

ofrohen të dyja mundësitë, regjistrohet ajo më e lira.

8

Në Hong Kong SAR, Kinë, një klient që kërkon një lidhje të energjisë elektrike prej 140 kVA në mars

2017 do të duhej të bënte një depozitë të sigurisë prej 63,600 dollarëve të Hong Kongut (~ 7,850 $)

në para të gatshme ose çek, dhe depozita do të kthehej vetëm në fund të kontratës. Në vend të

kësaj, klienti mund të kishte investuar këto para në normën mbizotëruese të kredisë prej 5.0%. Gjatë

pesë viteve të kontratës, kjo do të nënkuptonte një vlerë aktuale të të ardhurave të humbura nga

interesi prej 13,760 dollarë të Hong Kongut (1,700 $). Në të kundërt, nëse klienti ka zgjedhur të

shlyejë depozitën me një garanci bankare me një normë vjetore prej 1.5%, shuma e humbur gjatë

pesë viteve do të ishte vetëm 4,770 dollarë të Hong Kongut (590 $).

Indeksi i besueshmërisë së furnizimit dhe transparencës së tarifave

Të Bërit Biznes shfrytëzon indeksin e kohëzgjatjes mesatare të ndërprerjes së sistemit (SAIDI) dhe

indeksin e shpeshtësisë mesatare të ndërprerjes mesatare së sistemit (SAIFI) për të matur

kohëzgjatjen dhe shpeshtësinë e ndërprerjeve të energjisë elektrike në qytetet më të mëdha të

biznesit për secilën ekonomi (për 11 ekonomitë të dhënat janë mbledhur edhe për qytetin e dytë më

të madh të biznesit). SAIDI është totali i mesatares së ndërprerjeve gjatë një viti për secilin klientë të

shërbyer, derisa SAIFI është mesatarja e ndërprerjeve të shërbimit me të cilat është ballafaquar një

konsumator gjatë vitit. Të dhënat vjetore (që mbulojnë një vit kalendarik) mblidhen nga kompanitë e

shpërndarjes dhe rregullatorët shtetëror për SAIDI dhe SAIFI. Të dyja, vlerësimet e SAIDI dhe SAIFI

duhet të përfshijnë ndërprerjet e planifikuara dhe të paplanifikuara, si dhe zvogëlimin e ngarkesës.

Një ekonomi mund të marrë pikë për indeksin e besueshmërisë së furnizimit dhe transparencës së

tarifave nëse i përmbush dy kushte. Së pari, kompania energjetike duhet të mbledh të dhëna për të

gjitha llojet e ndërprerjeve të energjisë elektrike (duke matur mesataren totale të ndërprerjeve për

konsumator dhe numrin mesatar të ndërprerjeve për konsumator). Së dyti, vlera e SAIDI duhet të

jetë nën kufirin e 100 orëve dhe vlera e SAIFI nën kufirin e 100 ndërprerjeve.

Një ekonomi nuk mund të marrë pikë nëse ndërprerjet janë shumë të shpeshta ose afatgjata që

furnizimi me energji elektrike të konsiderohet i besueshëm, domethënë, nëse vlerat e SAIDI ose

SAIFI tejkalojnë kufijtë e përcaktuar. Një ekonomi gjithashtu nuk mund të marrë pikë në indeks nëse

të dhënat mbi ndërprerjet e energjisë elektrike nuk grumbullohen ose grumbullohen pjesërisht (për

shembull, ndërprerjet e planifikuara ose shkarkimet e ngarkesës nuk përfshihen në llogaritjen e

treguesve SAIDI dhe SAIFI) dhe nëse koha minimale e ndërprerjes për llogaritjen e treguesve të

SAIDI dhe SAIFI është mbi 5 minuta.

Për të gjitha ekonomitë që plotësojnë kriterin e përcaktuar në Të Bërit Biznes, rezultati i indeksit të

besueshmërisë së furnizimit dhe transparencës së tarifave llogaritet në bazë të gjashtë komponentëve

në vijim:

• Cilat janë vlerat SAIDI dhe SAIFI. Nëse SAIDI dhe SAIFI janë 12 (barabartë me ndërprerje

prej një orë çdo muaj) ose më pak, regjistrohet 1 pikë. Nëse SAIDI dhe SAIFI janë 4

(barabartë me ndërprerje prej 1 orë çdo tremujor) ose më pak, regjistrohet 1 pikë shtesë.

Në fund, nëse SAIDI dhe SAIFI janë 1 (barabartë me ndërprerje prej një ore në vit) ose më

pak, regjistrohet edhe 1 pikë shtesë.

• Cilat mjete përdoren nga kompania shpërndarëse për të mbikëqyrur ndërprerjet e energjisë

elektrike. Regjistrohen 1 pikë nëse kompania energjetike përdor mjete të automatizuara, siç

është Sistemi i Menaxhimit të Ndërprerjeve/Incidenteve (SMN/SMI) ose sistemi për Kontroll

Mbikëqyrës dhe Nxjerrje të të Dhënave (SCADA); 0 nëse mbështetet vetëm në thirrjet e

konsumatorëve dhe nëse regjistron dhe mbikëqyr ndërprerjet në mënyrë manuale.

• Cilat mjete përdoren nga kompania energjetike për të rikthyer furnizimin me energji

elektrike. Regjistrohet 1 pikë nëse kompania energjetike përdor mjete të automatizuara, siç

9

është sistemi SCADA; 0 nëse mbështetet vetëm në resurse manuale për rikthimin e

shërbimit, siç janë ekipet në terren ose personeli i mirëmbajtjes.

• Nëse rregullatori – respektivisht, një subjekt i ndarë nga kompania energjetike – mbikëqyr

performancën e kompanisë energjetike për besueshmërinë e furnizimit. Regjistrohet 1 pikë

nëse rregullatori bën vlerësime periodike ose në kohë reale; 0 nëse nuk mbikëqyr

ndërprerjet e energjisë elektrike dhe nuk kërkon nga kompania energjetike të raportoj për

besueshmërinë e furnizimit.

• Nëse ekzistojnë parandalues financiar për të kufizuar ndërprerjet. Regjistrohet 1 pikë nëse

kompania energjetike kompenson klientët kur ndërprerja tejkalon një kufi të caktuar, nëse

kompania energjetike gjobitet nga rregullatori kur ndërprerja tejkalon një kufi të caktuar ose

nëse janë të plotësuara të dy kushtet; 0 nëse nuk ka mekanizëm dëmshpërblyes të çfarëdo

lloji.

• Nëse tarifat e energjisë janë transparente dhe lehtë të qasshme. Regjistrohet 1 pikë nëse

tarifat efektive janë të disponueshme në internet dhe konsumatorët njoftohen për ndërrimin

e tarifës para ciklit vijues të faturimit(një muaj më parë); 0 nëse jo.

Indeksi varion nga 0 deri në 8, me vlera më të mëdha të cilat tregojnë besueshmëri më të madhe të

furnizimit me energji elektrike dhe transparencë më të madhe të tarifave. Në Mbretërinë e Bashkuar,

për shembull, kompania e shërbimeve të shpërndarjes UK Power Networks përdor matjet SAIDI

dhe SAIFI për të monitoruar dhe mbledhur të dhëna për ndërprerjet e energjisë. Në vitin 2016,

kohëzgjatja mesatare e ndërprerjeve të energjisë në Londër ishte 0.326 orë për konsumator dhe

numri mesatar i ndërprerjeve të përjetuara nga një klient ishte 0.166. Të dyja, SAIDI dhe SAIFI janë

nën prag dhe tregojnë se ka pasur më pak se një ndërprerje në vit për konsumator, për një

kohëzgjatje totale prej më pak se një ore. Pra, ekonomia jo vetëm që plotëson kriteret e

përshtatshmërisë për të marrë pikë në indeks, por gjithashtu merr një rezultat prej 3 pikë në

përbërësin e parë të indeksit. Ndërmarrja përdor sistemin automatik GE PowerOn Control për të

identifikuar defektet në rrjet (një rezultat prej 1pike) dhe rivendosjen e shërbimit të energjisë

elektrike (një rezultat prej 1 pike). Zyra e Tregut të Gazit dhe Energjisë Elektrike, një autoritet i

pavarur kombëtar rregullator, shqyrton në mënyrë aktive performancën e shërbimeve në ofrimin e

shërbimit të besueshëm të energjisë elektrike (një rezultat prej 1 pike) dhe kërkon që ndërmarrja të

kompensojë konsumatorët nëse ndërprerjet zgjasin më shumë se një periudhë maksimale e

përcaktuar nga rregullatori (një rezultat prej 1 pike). Konsumatorët njoftohen për ndryshim të

tarifave përpara ciklit të ardhshëm të faturimit dhe mund të kontrollojnë me lehtësi tarifat efektive

online (një rezultat prej 1 pike). Mbledhja e këtyre numrave i jep Mbretërisë së Bashkuar një total

prej 8 pikësh në indeksin e besueshmërisë së furnizimit dhe transparencës së tarifave.

Nga ana tjetër, disa ekonomi marrin një rezultat prej 0 pikë në indeksin e besueshmërisë së

furnizimit dhe transparencës së tarifave. Arsyeja mund të jetë që ndërprerjet ndodhin më shumë se

një herë në muaj dhe asnjë nga mekanizmat dhe mjetet e matura nga indeksi nuk ekzistojnë. Një

ekonomi gjithashtu mund të marrë një rezultat prej 0 nëse ndonjë vlerë SAIDI ose SAIFI (ose të

dyja) tejkalon pragun prej 100, ose nëse jo të gjitha ndërprerjet janë marrë parasysh gjatë llogaritjes

së treguesve. Në Surinam, për shembull, kompania e shpërndarjes nuk përfshin reduktimin e

ngarkesës në llogaritjen e treguesve SAIDI dhe SAIFI. Kështu, bazuar në kriteret e vendosura,

Surinami nuk mund të marrë një rezultat në indeks edhe pse ndërmarrja përdor sisteme të

automatizuara për monitorimin e ndërprerjeve dhe restaurimin e furnizimit me energji elektrike dhe

ka transparencë të tarifave të energjisë elektrike.

Nëse një ekonomi nuk lëshon lidhje të reja me energji elektrike në një rrjet elektrik ndërmjet

qershorit 2016 dhe qershorit 2017, ose nëse energjia nuk është ofruar gjatë asaj periudhe, ekonomia

shënohet si "pa praktikë" në indikatorët e procedurës, kohës dhe kostos. Përveç kësaj, një ekonomi

10

"pa praktikë" merr një rezultat prej 0 pikë në indeksin e besueshmërisë së furnizimit dhe

transparencës së tarifave edhe nëse, për shembull, ndër të tjera, ekziston një mbikëqyrje, nga

rregullatori, e kompanive për ndërprerjet e energjisë.

Çmimi i energjisë elektrike

Të Bërit Biznes mat çmimin e energjisë elektrike por nuk i përfshin këto të dhëna kur kalkulohet

distanca me rezultatet më të mira për sigurimin e energjisë elektrike ose për rangimin në lehtësinë e

sigurimit të energjisë elektrike. Të dhënat janë të disponueshme në faqen e internetit të Të Bërit

Biznes (http://www.doingbusiness.org), dhe janë të bazuara në supozimet standarde për të siguruar

krahasueshmërinë me të gjitha ekonomitë.

Çmimi i energjisë elektrike matet me centë të Dollarit Amerikan për kilovat-orë. Supozohet një

shpenzim mujor i energjisë, për të cilin pastaj llogaritet fatura mujore për depo në qytetin më të

madh të biznesit në ekonomi për muajin mars (për 11 ekonomi të dhënat mblidhen edhe për qytetin

e dytë nga madhësia). Siç u përmend, depoja shfrytëzon energjinë elektrike 30 ditë në muaj, nga ora

9.00 paradite deri në orën 5.00 pasdite, prandaj mund të zbatohen orare të ndryshme tarifash nëse

ekziston tarifë në bazë të kohës së shfrytëzimit.

Reformat

Indikatori i sigurimit të energjisë elektrike përcakton ndryshimet që lidhen me efikasitetin e procesit

të kyçjes, si dhe besueshmërinë e furnizimit me energji elektrike dhe transparencën e tarifave. Në

varësi të ndikimit në të dhëna, disa ndryshime klasifikohen si reforma dhe renditen në përmbledhjet

e reformave në Të Bërit Biznes në seksionin 2016/2017 të raportit për të njohur zbatimin e

ndryshimeve të rëndësishme. Reformat ndahen në dy lloje: ato që e bëjnë më të lehtë biznesin dhe

ato ndryshime që e bëjnë më të vështirë për të bërë biznes. Përcaktimi i treguesit të energjisë

elektrike përdor dy kritere për të njohur një reformë.

Së pari, hendeku i përgjithshëm me distancën e përgjithshme ndaj më të mirëve të grupit të

indikatorëve përdoret për të vlerësuar ndikimin e ndryshimeve të të dhënave. Çdo përditësim i të

dhënave që çon në një ndryshim prej 2% ose më shumë në distancën relative të hendekut me më të

mirët klasifikohet si një reformë (për më shumë detaje mbi hendekun relativ, shih kapitullin mbi

distancën me më të mirët dhe rangimin në lehtësinë e të bërit biznes). Për shembull, nëse zbatimi i

një sporteli të vetëm për shërbim zvogëlon kohën për të përpunuar kërkesat e reja të lidhjes në një

mënyrë që hendeku i përgjithshëm relativ të zvogëlohet me 2% ose më shumë, një ndryshim i tillë

klasifikohet si një reformë. Nga ana tjetër, përditësimet e tarifave të vogla nga kompania e

shpërndarjes ose ndryshime të tjera të vogla që kanë një impakt të përgjithshëm prej më pak se 2%

në hendekun relativ, nuk klasifikohen si reformë, por ndikimi i tyre reflektohet ende në treguesit më

të azhurnuar për këtë temë.

Së dyti, që të konsiderohet reformë, ndryshimi në të dhënat duhet të lidhet me një iniciativë të

udhëhequr nga kompania e shpërndarjes ose nga qeveria - dhe jo një ngjarje ekzogjene. Për shembull,

nëse ndërprerjet rriten ndjeshëm nga një vit në tjetrin për shkak të motit të keq, kjo nuk mund të

konsiderohet një reformë që e bën biznesin më të vështirë. Në mënyrë të ngjashme, nëse kostoja e

materialeve të lidhura me energjinë elektrike (siç janë kabllot apo transformatorët) zvogëlohet për

shkak të një vlerësimi të monedhës, kjo nuk mund të konsiderohet si një reformë që e bën biznesin

më të lehtë. Megjithatë, nëse një ndërmarrje krijon një sportel të vetëm për të përmirësuar procesin

e kyçjes ose nëse instalon një sistem të automatizuar për të përmirësuar monitorimin e ndërprerjeve

të energjisë elektrike dhe restaurimin e shërbimeve të energjisë elektrike, këto veprime do të

konsideroheshin reforma që lehtësojnë të bërit biznes.

http://www.doingbusiness.org/

11

Detajet e të dhënave për Sigurimin e energjisë elektrike mund të gjenden për çdo ekonomi në

http://www.doingbusiness.org. Metodologjia fillestare u zhvillua nga Geginat dhe Ramalho (2015) dhe është

miratuar këtu me ndryshime të vogla.

E. PSE ËSHTË E RËNDËSISHME

Shërbimet e infrastrukturës, në veçanti rryma janë një shqetësim për bizneset anembanë botës.

Rryma e paqëndrueshme dhe e kushtueshme janë pengesa për aktivitetin e ndërmarrësisë. Sipas

Analizës së Bankës Botërore për Ndërmarrjet në vitin 2017 në 136 ekonomi, pronarët e bizneseve

konsiderojnë shërbimet e energjisë elektrike si pengesën e katërt më të madhe për aktivitetet e

tyre.1 Megjithatë, pengesat për sigurimin e energjisë elektrike variojnë. Për shembull, sigurimi i një

lidhjeje të re në energji mund të jetë i vështirë për shkak të procesit të ngarkuar të kyçjes. Për më

tepër, pas kyçjes në rrjet, firmat mund të ndeshen me ndërprerje të cilat e minojnë prodhimin ose i

detyrojnë bizneset të orientohen nga vet-furnizimi përmes gjeneratorëve, me një kosto

domethënëse.2

Pavarësisht nëse shërbimet e energjisë janë të besueshme ose jo, hapi i parë për konsumatorë është

lidhja e re. Analizat e të dhënave për 190 ekonomi sugjerojnë që indikatorët e energjisë mund të

shërbejnë si një pasqyrë e përafërt e performancës së përgjithshme të sektorit të energjisë.3 Nuk

është e habitshme që koha dhe kostoja më e madhe për të marrë një lidhje të energjisë elektrike

janë të lidhura me normat e ulëta të elektrifikimit. Një proces i ngarkuar i kyçjes, i përbërë nga

procedura të shumta, ka më shumë gjasa të ndodhë në ekonomitë me një furnizim jo të besueshëm

të energjisë, pasi ato janë të rrënuara nga prodhimi i pamjaftueshëm i energjisë elektrike, së bashku

me humbje të mëdha në sistemet e transmetimit dhe shpërndarjes. Sipas të dhënave të Të Bërit

Biznes, rajoni me numrin më të lartë të procedurave është Azia Jugore, duke llogaritur mesatarisht 6

procedura. Sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë, Azia Jugore përjeton gjithashtu sasinë më të

lartë të humbjeve në shpërndarje të energjisë elektrike dhe gjenerim - mesatarisht 19% të prodhimit

të përgjithshëm elektrik në 2016.4

Procesi i kyçjes udhëhiqet nga ligje dhe rregullore të shumta që mbulojnë cilësinë e shërbimit,

sigurinë e përgjithshme, standardet teknike, praktikat e prokurimit dhe instalimet e brendshme

elektrike. Procesi përfshin gjithashtu disa subjekte duke përfshirë shërbimet komunale, komunat,

agjencitë e testimit, agjencitë rregullatore dhe agjencitë e kontrollit të sigurisë. Të Bërit Biznes ofron

një pasqyrë në mjedisin rregullator në lidhje me kyçjet në energji elektrike dhe mat mënyrën se si

rregulloret dhe institucionet ndikojnë tek bizneset që marrin një kyçje të re. Të Bërit Biznes në këtë

mënyrë mund të ndihmojë në identifikimin e pengesave dhe të ndihmojë krijuesit e politikave të

përmirësojnë procesin e marrjes së një lidhjeje të re të energjisë elektrike nëpërmjet futjes në

zbatim të legjislacionit dhe rregulloreve më të favorshme..

Ndërsa efikasiteti i procesit të kyçjes në çdo ekonomi është i rëndësishëm për bizneset - siç matet

me procedurat, kohën dhe koston për të marrë një lidhje të re – ky ka të bëjë vetëm me një pjesë të

vogël të performancës së sektorit të përgjithshëm të energjisë. Ndërprerjet, për shembull, pengojnë

1 Banka Botërore Studimi i Ndërmarrjeve (2002–16). Mostra e të dhënave përfshin 139 ekonomi. 2 Foster, V., dhe J. Steinbuks. 2010. “Kur gjenerojnë firmat? Dëshmi për furnizimin vendor me energji në Afrikë.”

Ekonomiksi i Energjisë 32(2010): 505-514. 3 Geginat dhe Ramalho 2015. “Lidhja e bizneseve në rrjetin e energjisë elektrike në 183 ekonomi" 4 Statistikat e Agjencisë Ndërkombëtare për Energji (1960-2014).

12

aktivitetin e biznesit si dhe ekonominë në tërësi - nga amvisëritë e vogla tek fabrikat e mëdha

industriale. Në Kamerun, bizneset raportuan humbjen e vlerës prej 9.9% si përqindje të shitjeve

totale për shkak të ndërprerjeve të energjisë në vitin 2016, sipas sondazhit të ndërmarrjeve të

Bankës Botërore. Studimet kanë treguar gjithashtu se furnizimi i dobët me energji elektrike ndikon

negativisht në produktivitetin e firmave dhe në kapacitetet prodhuese të investimeve të tyre.5

Hulumtime të mëtejshme tregojnë se kapitali (vendas dhe i huaj) tenton të shkojë në vende që janë

në gjendje të ofrojnë një furnizim të besueshëm dhe me çmime konkurruese të energjisë elektrike..6

Në dritën e sfidave të tilla dhe për të kapur efektet e pafavorshme të ndërprerjeve të shpeshta dhe

të gjata të energjisë, besueshmëria e furnizimit me energji elektrike dhe transparenca e tarifave u

shtuan gjatë ciklit të Të Bërit Biznes 2016 për të përcaktuar sasinë e besueshmërisë së furnizimit me

energji elektrike dhe masave mbrojtëse që ekzistojnë të cilat ndihmojnë në moderimin e

ndërprerjeve dhe rrezikun e ndërprerjeve.

Në shumicën e rasteve, kërkohet një qasje afatgjatë për të zbutur pasojat e pafavorshme të

infrastrukturës jo të besueshme të energjisë, përmes investimeve të konsiderueshme kapitale në

sistemin energjetik. Të gjeturat e Të Bërit Biznes gjithashtu sugjerojnë se ekziston një gamë e gjerë

veprimesh praktike që qeveritë mund të ndërmarrin për të siguruar një shërbim më të besueshëm të

energjisë elektrike, duke pasur një kuadër të fuqishëm rregullator me mbikëqyrjen dhe stimujt e

duhur, duke vendosur standarde minimale të cilësisë për vazhdimësinë e shërbimit, duke siguruar se

investime në infrastrukturën e sistemit energjetik janë bërë me kohë, duke përfshirë investimet në

sisteme të automatizuara për të identifikuar gabimet në rrjet dhe për të rivendosur shërbimin në

mënyrë më efikase etj. Roli i qeverisë është i dobishëm për shumicën e masave që mund të

përmirësojnë besueshmërinë e furnizimit me energji elektrike për konsumatorët.

Shërbimet e energjisë elektrike janë ndër fushat më të rregulluara të aktivitetit ekonomik dhe

hulumtimi ka treguar se performanca e sektorit është e lidhur me cilësinë e institucioneve

rregullatore. Një studim që mbulon 28 ekonomi në zhvillim, zbuloi se qeverisja rregullatore e cilësisë

së lartë shoqërohet me prodhimin më të lartë të energjisë elektrike për kokë banori.7 Rregullatorët

e energjisë luajnë role të ndryshme në ekonomi të ndryshme, duke nisur prej cilësisë së furnizimit

me energji elektrike, përmes vendosjes së pragjeve maksimale për kohëzgjatjen dhe numrin e

ndërprerjeve të energjisë elektrike, deri te vendosja e tarifave të energjisë elektrike për

konsumatorët finalë. Në këtë kuptim, një agjenci e pavarur rregullatore e energjisë mund të jetë

thelbësore për qeveritë për të promovuar një operim efikas dhe të besueshëm të sektorit të

energjisë.

5 Calderon, César dhe Luis Servén. 2003. "Kostoja e prodhimit në hapësirën infrastrukturore të Amerikës Latine." Në kufijtë

e stabilizimit: Infrastruktura, Deficitet Publike dhe Rritja në Amerikën Latine, ed. William R. Easterly dhe Luis Servén.

Uashington, DC: Banka Botërore; Dollar, David, Mary Hallward-Driemeier dhe Taye Mengistae. 2005. "Klima e investimeve

dhe integrimi ndërkombëtar". Dokumenti i punës për hulumtimin e politikave 3323, Banka Botërore, Uashington, DC;

Reinikka, Ritva dhe Jakob Svensson. 1999. "Konfrontimi me Konkurrencën: Përgjigjet dhe Kufizimet e Investimeve në

Ugandë". Dokumenti i punës për Hulumtimin e Politikave 2242, Banka Botërore, Uashington, DC; Eifert, Benjamin. 2007.

"Infrastruktura dhe Struktura e Tregut në vendet më pak të zhvilluara". Departamenti i Ekonomisë, Universiteti i

Kalifornisë, Berkeley; Limi, Atsushi. 2008. "Efektet e Përmirësimit të Cilësisë së Infrastrukturës në Kostot e Biznesit: Dëshmi

nga të Dhënat e Nivelit të Lartë". Dokumenti i Punës për Kërkimin e Politikave 4581, Banka Botërore, Uashington, DC. 6 Audinet, Perre: Rodriguez Pardina, Martin, 2010. "Menaxhimi i mungesës së energjisë elektrike: një udhëzues për

politikëbërësit", Banka Botërore, Uashington, D.C. 7 Cubbin, John dhe Jon Stern. 2006. "Ndikimi i qeverisjes rregullatore dhe privatizimit në kapacitetin e prodhimit të

energjisë elektrike në ekonomitë në zhvillim". Rishikimi Ekonomik i Bankës Botërore 20 (1): 115-41.

13

fundmi, transparenca e tarifave të energjisë elektrike është e rëndësishme për konsumatorët që të

jenë në gjendje të planifikojnë shpenzimet e tyre, të kuptojnë më mirë sistemin e faturimit të

shërbimeve dhe të kontestojnë akuzat kur është e nevojshme. Bizneset duhet të dinë përpara çdo

ndryshimi në shpenzime për t'u mundësuar atyre që të rregullojnë shpërndarjen e burimeve

financiare në përputhje me rrethanat dhe të parashikojnë siç duhet kostot e përgjithshme. Në disa

ekonomi, rregullorja kërkon që ndërmarrjet të njoftojnë ndryshime disa cikle faturimi përpara. Në të

tjerat, rregullatori ndihmon që tarifat të publikohen përmes mediave të ndryshme dhe se informatat

dhe detajet adekuate ofrohen në mënyrë që konsumatorët të mund të llogarisin koston e energjisë

elektrike.

Së fundmi, transparenca e tarifave të energjisë elektrike është e rëndësishme për konsumatorët që

të jenë në gjendje të planifikojnë shpenzimet e tyre, të kuptojnë më mirë sistemin e faturimit të

shërbimeve dhe të kontestojnë ngarkesat kur është e nevojshme. Bizneset duhet të dinë përpara çdo

ndryshim të shpenzimeve për t'u mundësuar atyre që të rregullojnë shpërndarjen e burimeve

financiare në përputhje me rrethanat dhe të parashikojnë siç duhet kostot e përgjithshme. Në disa

ekonomi, rregullorja kërkon që ndërmarrjet e ofrimit të shërbimeve komunale të njoftojnë për

ndryshimet disa cikle faturimi përpara. Në të tjerat, rregullatori ndihmon që tarifat të publikohen

përmes mediave të ndryshme dhe që informatat dhe detajet adekuate të ofrohen në mënyrë që

konsumatorët të mund të llogarisin koston e energjisë elektrike për ta.

F. PRAKTIKAT E MIRA

Gjatë viteve, disa ekonomi kanë adoptuar praktika të mira në fushën e Sigurimit të Energjisë

Elektrike. Këto praktika kontribuojnë në një proces më efikas të kyçjes së energjisë elektrike dhe

përfshijnë thjeshtimin e procedurave me agjencitë publike ose brenda ofruesve të shërbimeve

publike duke rregulluar profesionin elektrik për të siguruar cilësinë e instalimeve të brendshme; duke

rritur transparencën e kostos së lidhjes dhe duke ulur barrën e depozitave të sigurisë. Gjithashtu

janë miratuar disa iniciativa për të përmirësuar besueshmërinë e furnizimit me energji elektrike. Për

shembull, imponimi i pengesa financiare për të kufizuar ndërprerjet; monitorimi i ndërprerjeve të

energjisë dhe rikthimi i shërbimit elektrik përmes sistemeve të automatizuara. Përmirësimi i qasjes

në informata është një tjetër aspekt që përmirëson shërbimet e energjisë elektrike; kështu, shumë

ekonomi publikojnë tarifat e energjisë elektrike dhe ndryshimet e tarifave në publikime të ndryshme

(faqet e internetit, gazetat etj.), duke njoftuar paraprakisht konsumatorët në rast të ndërprerjeve.

Thjeshtëzimi i procesit të miratimit

Ndër procedurat që më së shpeshti i transferohen klientëve është aplikimi në komunë ose në

departamentin e rrugëve ose të transportit për një leje gërmimi ose përparësi, në mënyrë që

ndërmarrja e shërbimeve komunale ose një kontraktues privat elektrik të mund të vendosin kabllot

ose të zgjerojnë telat për kyçje. Konsumatorët që kërkojnë një lidhje ndjekin këto procedura në 35

ekonomi. Kohët e pritjes variojnë nga 4 ditë në Bolivi deri në 90 ditë në Republikën Bolivariane të

Venecuelës. Në disa ekonomi një sipërmarrës që kërkon të marrë një lidhje të energjisë elektrike

duhet të marrë disa pëlqime dhe licenca nga agjenci të shumëfishta. Në Daka, Bangladesh, një lidhje e

re kërkon dy leje nga Zyra e Kryeinspektorit të Ministrisë së Energjisë, përveç lejes për gërmim nga

Korporata e Qytetit dhe njoftimit të departamentit e policisë. Në të njëjtën kohë, një ndërmarrës në

Tajvan, Kinë, vetëm duhet të aplikojë për një lidhje të re me kompaninë e shërbimeve komunale, e

cila është përgjegjëse për marrjen e lejes së gërmimit dhe kryerjen e punëve lidhëse për klientin. Në

2014/2015, Kompania e Energjisë Elektrike e Tajvani-t, ndërmarrja që ofron shërbime në Taipei dhe

administrata lokale e qytetit rishikuan proceset e tyre të brendshme administrative dhe shpejtuan

14

kohën e nevojshme për të marrë leje gërmimi, duke zvogëluar kohën e nevojshme për t'u lidhur në

rrjet.

Zvogëlimi i numrit të ndërveprimeve me departamentet e ndryshme është një mënyrë efikase për të

thjeshtuar procesin e sigurimit të një lidhjeje të re me rrjetin. Veçanërisht në lidhje me lejen e

gërmimit ose përparësinë, lënia e përgjegjësisë kompanisë së ofrimit ët shërbimeve komunale për

marrjen e këtyre dokumenteve është një mënyrë e thjeshtë për të hequr barrën nga sipërmarrësi.

Për më tepër, ekzistenca e pëlqimeve të shumëfishta dhe aprovimeve për një lidhje të re i imponon

sipërmarrësit vështirësinë për të vizituar secilën agjenci dhe për të pritur për secilin miratim, kështu

që riorganizimi i procesit të miratimit mund të jetë një kontribut i madh në lehtësimin e marrjes së

energjisë elektrike.

Rregullimi i profesionit elektrik

Siguria e instalimeve të brendshme të kabllove është një shqetësim jo vetëm për ata që përdorin

ndërtesën, por edhe për shërbimet komunale. Instalimet e brendshme të gabuara të një klienti mund

të çojnë në ndërprerje të energjisë elektrike që ndikojnë tek konsumatorët e tjerë të lidhur në të

njëjtën rrjet. Prandaj, në shumicën e ekonomive konsumatorët duhet të jenë në përputhje me disa

procedura që synojnë sigurimin e sigurisë dhe cilësisë. Megjithatë, janë ndërmarrë qasje të ndryshme

për të adresuar çështjet e sigurisë.

Disa ekonomi adresojnë sigurinë duke rregulluar profesionin elektrik dhe duke vendosur masa të

qarta të përgjegjësisë në kontraktorët elektrikë. Në Letoni dhe Paraguaj, cilësia e instalimeve

elektrike të brendshme është përgjegjësi e kontraktorit elektrik që e ka bërë instalimin. Ndërmarrja

thjesht kërkon vërtetimin nga ana e kontraktorit elektrik që instalimi i brendshëm është bërë në

përputhje me standardet mbizotëruese, të krijuara zakonisht nga shoqatat përkatëse profesionale.

Në Singapor dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, elektricisti përgjegjës për instalimet e brendshme

duhet të miratohet dhe të regjistrohet në agjencinë përkatëse, e cila është përgjegjëse për sigurinë e

instalimit të brendshëm elektrik. Në të dy vendet, kompanitë e shërbimeve komunale mund të

refuzojnë aplikacionet për lidhje të reja nëse përfshijnë një elektricist që nuk është i regjistruar.

Në vendet ku kontraktorët janë përgjegjës për pjesën më të madhe të punëve të lidhjeve të jashtme,

një praktikë e mirë është që të kemi një bazë të dhënash formale të elektricistëve të certifikuar të

cilët janë të kualifikuar për të kryer lidhjet elektrike. Kjo i ndihmon klientët potencial të identifikojnë

kontraktorët me ekspertizën dhe eksperiencën e duhur. Në vitin 2016, Komisioni i Energjisë në

Gana filloi aplikimin "Elektricistë të Certifikuar", që lejon sipërmarrësit të gjejnë elektricistë

kompetentë dhe të kenë qasje në informatat e tyre kontaktuese.

Ekonomitë tjera rregullojnë procesin e kyçjes duke kërkuar nga konsumatorët të marrin inspektime

dhe certifikime shtesë nga kompania e shërbimeve komunale ose agjencitë e jashtme para se të jepet

një lidhje e re. Kjo qasje çon në një ngarkesë më të madhe për klientët dhe vonesa më të gjata të

lidhjes, krahasuar me rregullimin e profesionit elektrik.

Si hap i parë drejt krijimit të një kuadri mbështetës institucional për sigurimin e sigurisë elektrike,

ekonomitë mund të rregullojnë profesionin elektrik. Megjithatë, rregullimi i profesionit mund të mos

mjaftojë nëse standardet profesionale janë të ndërtuara keq dhe ka mungesë të profesionistëve të

kualifikuar elektrik.

Rreziqet e tilla janë edhe më të mëdha në ekonomitë ku mungojnë kontrollet e nevojshme të

sigurisë, gjë që ndodh në disa ekonomi në Lindjen e Mesme dhe në Afrikën e Veriut dhe në rajonet e

Afrikës Sub-Sahariane. Në ekstremin tjetër janë qeveritë që kërkojnë kontrolle të shumëfishta, duke

imponuar një barrë të tepruar për konsumatorët që kërkojnë lidhje elektrike. Në disa ekonomi të

15

Evropës Lindore dhe Azisë Qendrore, për shembull, instalimet e brendshme duhet t'i nënshtrohen

dy kontrolleve. Prandaj është e nevojshme të zbatohen praktikat që janë më të përshtatshme për

çdo situatë; për shembull, certifikatat nga kompanitë e shërbimeve komunale ose agjencitë e jashtme

mund të jenë të nevojshme derisa standardet për profesionistët elektrikë të zbatohen dhe të

rregullohen mirë në mënyrë që ata të mund të sigurojnë sigurinë e instalimeve elektrike.

Ngritja e transparencës së kostove dhe proceseve të kyçjes

Lloji i punëve për kyçje mund të dalloj varësisht nga kapaciteti i rrjetit.8 Nëse kapaciteti është i

kufizuar, mund të kërkohet një lidhje më e komplikuar për të zgjeruar rrjetin e shpërndarjes. Dhe

investimet kapitale të nevojshme (p.sh. instalimi i një transformatori të shpërndarjes) mund të

mbulohen nga konsumatorët e rinj. Ky detyrim, më i zakonshëm në ekonomitë me të ardhura të

ulëta, rrit ndjeshëm kostot totale të kyçjes.

Kostot e kyçjes duhet të jenë sa më transparente që të jetë e mundur, për të lejuar konsumatorët

që të kundërshtojnë ato kur ata mendojnë se janë duke paguar tepër. Ndërsa kompanitë e

shërbimeve komunale shpërndajnë kostot për lidhje të reja ndërmjet klientëve ekzistues dhe atyre të

ardhshëm, ato gjithashtu duhet të balancojnë konsideratat e ndryshme të efikasitetit ekonomik dhe

drejtësisë. Për shembull, punimet kapitale që nevojiten për të lidhur klientët e caktuar janë të

ndryshme nga ato që nevojiten për të akomoduar rritjen e parashikuar - ose për të përmirësuar

sigurinë ose besueshmërinë e rrjetit të shpërndarjes. Megjithatë, për shkak se është e vështirë të

bëhet dallimi midis llojeve të ndryshme të punëve kapitale, kjo lë hapësirë për t’i bërë konsumatorët

e rinj të paguajnë për investime në rrjet.

Në shumë ekonomi kostot e kyçjes nuk janë plotësisht transparente. Kompanitë e shërbimeve

komunale u paraqesin konsumatorëve kuota individuale dhe jo tarifa të rregulluara qartë për të

shpërndarë kostot fikse të zgjerimit të rrjetit të shpërndarjes. Shpenzimet zakonisht mund të ndahen

në 2 kategori: një taksë e rregulluar e kyçjes bazuar në një formulë ose të caktuar si çmim fiks; dhe

kostot ndryshueshme për kyçje, duke llogaritur punën dhe materialin e kërkuar.

Islanda dhe Kili janë ekonomi që sigurojnë rregullim të qartë të taksave. Për lidhjen 140 kilovolt-

amper (kVA) të supozuar në rastin studimor, kostot janë fikse dhe bazohen në një mesatare për

projekte të ngjashme në zonë. Informacioni mbi taksat gjithashtu ka tendencë të jetë më lehtë në

dispozicion në ekonomitë me të ardhura të larta - në një rregullore, në një faqe interneti, ose

nëpërmjet një broshure ose tabele në një zyrë të shërbimit të klientëve. Kur është fjala për tarifat e

energjisë elektrike, disa kompani të shërbimeve komunale ofrojnë më shumë se vetëm çmimin për

kilovat orë. Kompania e shërbimeve komunale në Brunei Darusalam, për shembull, përdor një mjet

interaktiv për të inkurajuar sjellje kursyese të energjisë. Një konsumator mund të krijojë një model

të konsumit të energjisë sipas numrit të pajisjeve të përdorura. Përveç promovimit të kuptimit të

faturave të energjisë elektrike, këto mjete ndihmojnë në analizimin e përdorimit të energjisë

elektrike.

8 Të Bërit Biznes bën dallimin midis 2 rasteve: lidhjes me rrjetin e tensionit të ulët dhe lidhjes me rrjetin e tensionit të

mesëm. Rasti i parë përfshin vendosjen e kabllove nëntokësorë të tensionit të ulët ose instalimin e telave të tensionit të

ulët nga pika e matjes në pikën më të afërt të kyçjes në rrjet. Rasti i dytë zakonisht ndodh kur kapaciteti i rrjetit të tensionit

të ulët të shërbimeve nuk mund të akomodojë kërkesën për energji të një klienti. Ky rast përfshin instalimin e një

transformatori të shpërndarjes dhe lidhjen e tij ndërmjet instalimit të klientit dhe rrjetit të mesëm të tensionit të

shërbimeve. Sipas studimit të rastit të standardizuar, klienti kërkon një lidhje jo-praktike, por relativisht modeste 140

kilovolt-amper (kVA). Për krahasim, kërkesa e një lidhjeje banimi është rreth 20 kVA.

16

Kapaciteti i ulët i një rrjeti nuk nënkupton domosdoshmërisht kosto më të larta për konsumatorët.9

Kur lidhja e re kërkon një instalim më të komplikuar që përfshin instalimin e një transformatori të

shpërndarjes, kompanitë e shërbimeve komunale ende mund të rregullojnë kostot. Në Papua

Guinenë e Re, klienti fillimisht paguan shpenzimet që lidhen me një zgjerim të rrjetit për një lidhje të

re, por shërbimi pastaj rimburson konsumatorin nëpërmjet zbritjeve në faturat e energjisë elektrike.

Në mënyrë të ngjashme me transparencën e çmimeve, shërbimet publike gjithashtu mund të

publikojnë të gjitha informacionet e nevojshme për procedurat dhe dokumentet për lidhje të reja në

faqen e internetit, në zyrën e tyre ose në zyra të tjera publike. Ata gjithashtu mund të paraqesin

standardet e tyre të performancës, të tilla si për kohën e kthimit. Në Francë, programi i shpërndarjes

ENEDIS ka një dokument të detajuar në faqen e tij të internetit që përshkruan skemat e ndryshme të

lidhjes dhe formulat e përdorura për llogaritjen e kostove të lidhjes.

Pakësimi i barrës së depozitave të sigurisë

Rreth gjysma e 190 ekonomive të hulumtuara në

2016/2017 ngarkojnë depozitat e sigurisë ndaj

klientëve si një garanci kundër mos pagesës së

faturave të ardhshme të energjisë elektrike.

Depozitat e sigurisë janë veçanërisht të zakonshme

në Amerikën Latine dhe në Karaibe, dhe në Afrikën

Subsahariane. Në nivel global, shuma mesatare e

depozitës së sigurisë është përafërsisht.10

Për shkak se shumica e kompanive të shërbimeve

komunale e mbajnë depozitën deri në fund të

kontratës dhe e paguajnë atë pa kamatë, kjo

kërkesë paraqet një barrë të konsiderueshme

financiare për bizneset e vogla dhe të mesme,

veçanërisht ato që përballen me kufizimet e kreditit.

Në Republikën e Afrikës Qendrore, një kompani

me madhësi të mesme në mënyrë efektive u jep

kompanive të shërbimeve komunale një kredi pa

interes për rreth 600% të të ardhurave për kokë

banori, ndërkohë që i parandalohet vënia e parave në

një përdorim më produktiv. Duke pasur parasysh se

depozitat e sigurisë duhet të mbrojnë kompanitë e

shërbimeve publike kundër rrezikut të mos pagesës, nuk është për t'u habitur që depozitat kanë më

shumë gjasa të ngarkohen në ekonomitë ku kompanitë e shërbimeve komunale nuk mund të

llogarisin në sisteme gjyqësore efikase.11 Por kompanitë e shërbimeve publike mund të ngarkojnë

depozita sigurie jo vetëm për të mbrojtur veten kundër humbjeve financiare nga klientët me vonesë,

por edhe për të përmirësuar rrjedhën e tyre të parasë. Në vitin 2010, një analizë e një mostre prej

9 Shpenzimet e lidhjes nuk janë vetëm një funksion i infrastrukturës së përgjithshme në një ekonomi. Ato ndryshojnë

ndjeshëm midis ekonomive brenda grupeve të të ardhurave, duke sugjeruar hapësirë për të ulur koston pavarësisht nga

infrastruktura ekzistuese. 10 Numri i ekonomive ku kompanitë e shërbimeve komunale ngarkojnë depozita sigurie nuk përfshin ato ku depozitat e

sigurisë mbështetet në faturat e konsumit për 3 muajt e parë (p.sh Tunizia dhe Shtetet e Bashkuara). 11 Banka Botërore 2011. Të Bërit Biznes 2011: Bërja e një ndryshimi për sipërmarrësit. Banka Botërore, Uashington, DC.

Figura 1 – Kompanitë eshërbimeve komunale në Afrikën Sub-Sahariane me norma më të ulëta të kthimit të së kostos kanë më shumë gjasa të ngarkojnë depozitat e sigurisë

17

24 ndërmarrjeve në Afrikën Sub-Sahariane zbuloi se ato vende me një raport më të ulët të

rikuperimit të kostos kanë më shumë gjasa të ngarkojnë depozitë të sigurisë (figura 1).12

Aty ku konsideratat e qarkullimit të parasë nuk janë motivimi për të ngarkuar depozitat e sigurisë,

por kompanitë e shërbimeve publike ende mendojnë se duhet të mbështeten në to për të penguar

mospagimin, ato së paku duhet të konsiderojnë zvogëlimin e barrës financiare të depozitave të

sigurisë. Një fillim do të ishte kthimi i depozitës pas 1 ose 2 vjet dhe jo në fund të kontratës për

kyçje. Nga ana tjetër, kthimi i depozitës me interes është gjithashtu një praktikë e mirë që disa

ndërmarrje tashmë e ndjekin. Në 19 ekonomi kompanitë e shërbimeve publike gjithashtu u

mundësojnë klientëve të shlyejnë depozitën e sigurisë me një garanci bankare ose një obligacion, në

vend që të depozitojnë shumën e plotë në kompani. Kostoja e shërbimit për garancitë e tilla bankare

zakonisht është më e vogël se interesi që konsumatorët do të humbasin në depozitë. Më e

rëndësishmja, garancitë bankare u lejojnë klientëve të mbajnë kontrollin e pasurive të tyre financiare

dhe të përmirësojnë rrjedhën e tyre të parasë.

Zbatimi i sistemeve të automatizuara për monitorimin e ndërprerjeve dhe rikthimin e

shërbimit

Ndryshimet pozitive në cilësinë e furnizimit me energji arrihen më së miri me investime të

konsiderueshme dhe një qasje afatgjatë që targetojnë humbjet në transmetim dhe kapacitetin e

pamjaftueshëm të prodhimit. Disa nga këto çështje janë shpesh jashtë kontrollit të kompanive të

shërbimeve komunale. Sidoqoftë, kompanitë e shërbimeve komunale kanë mjete praktike në

dispozicion për të trajtuar burimin e dështimeve të rrymës, dhe rivendosjen e shërbimit kur ndodhin

ndërprerjet.

Qofshin ndërprerjet e planifikuara ose të paplanifikuara, shpejtësia dhe efikasiteti me të cilin rryma

mund të rikthehet varet kryesisht nga lloji i sistemeve të kontrollit dhe mjeteve në dispozicion të

kompanisë së shërbimeve të shpërndarjes. Qasja tradicionale për rivendosjen e energjisë që

përdoret nga shumë ndërmarrje është përmes dërgimit të ekuipazhit të mirëmbajtjes në vendin e

prishjes pas thirrjeve të klientëve. Kjo mund të kërkojë disa orë për t’u kryer, varësisht nga sa shpejt

konsumatorët raportojnë ndërprerjen e energjisë dhe ekuipazhi i mirëmbajtjes lokalizon dhe zgjidh

problemin. Orë të tëra pa energji nga ana tjetër paraqesin rreziqe financiare për bizneset në formën

e pajisjeve dhe dëmeve të inventarit dhe prishjeve. Në vend që të mbështeten në qendrat e thirrjeve

për të ndjekur ndërprerjet e energjisë, kompanitë e shërbimeve komunale mund të reduktojnë

ndjeshëm kohën e rikthimit të energjisë dhe dëmtimit të pajisjeve nëpërmjet sistemeve elektronike si

SCADA (Supervision Control and Data Acquisition) dhe IMS (Incidence Management System). Një

sistem modern SCADA është një nga zgjidhjet me kosto më efikase që jo vetëm ndihmon kompanitë

e shërbimeve publike për të rritur besueshmërinë përmes automatizimit, por gjithashtu ndihmon në

uljen e kostove dhe mundëson që zonat e problemeve të zbulohen dhe adresohen automatikisht dhe

nga largësia.

Të Bërit Biznes gjen se në mbi 130 ekonomi, kompanitë e shërbimeve publike përfitojnë nga këto

sisteme të automatizuara për të monitoruar ndërprerjet e rrymës dhe rivendosin shërbimin, gjë që u

lejon atyre të ofrojnë një shërbim më të besueshëm për klientët e tyre. Një pjesë në rritje e

12 Raporti i mbulimit të kostos bazohet në tarifën mesatare efektive dhe kostot e prodhimit të energjisë elektrike

(shpenzimet operative dhe kapitale). Meqenëse shpenzimet kapitale janë një pikë e vështirë e të dhënave për tu marrë,

është përdorur një metodë e zëvendësimit të kostos në të cilën pasuritë fizike në terren janë konsideruar dhe kostot njësi

të zëvendësimit të këtyre pasurive janë përdorur për të vlerësuar vlerën e tyre totale. Këto vlerësime u pasqyruan

mesatarisht mbi konsumin e energjisë.

18

ekonomive po përdorin gjithashtu teknologjinë e rrjetit të zgjuar për të menaxhuar më mirë

kërkesat dhe nevojat për energji elektrike. Meksika dhe Xhamajka, për shembull, instaluan orëmatës

të zgjuar në kryeqytetet e tyre gjatë vitit 2016 për të përmirësuar ofrimin e energjisë elektrike

konsumatorëve të fundit.

Rritja e transparencës dhe qasjes në tarifat ekzistuese dhe ato të reja

Çmimi efikas është ka rëndësi qendrore për një sektor energjie mirëfunksionues. Kompanitë e

shërbimeve komunale duhet të jenë në gjendje të mbulojnë kostot e tyre dhe të bëjnë fitime

nëpërmjet vendosjes së tarifave të arsyeshme për klientët e tyre. Në të njëjtën kohë, sektori privat e

merr parasysh koston e energjisë elektrike gjatë marrjes së vendimeve për investime, duke

inkurajuar kështu zbatimin e masave të efiçiencës së energjisë për të kufizuar kostot e energjisë.

Tarifat, si dhe çdo ndryshim në ato, duhet të komunikohen në mënyrë transparente tek përdoruesi

përfundimtar. Ato mund t'u komunikohen konsumatorëve në internet, nëpërmjet medias së shkruar,

broshurave në zyrën e shërbimeve, dëgjimeve publike etj. Kjo është e rëndësishme në mënyrë që

konsumatorët të jenë në gjendje të planifikojnë shpenzimet e tyre, të kuptojnë më mirë sistemin e

faturimit të shërbimeve, të jenë në gjendje të kundërshtojnë ngarkesat kur është e nevojshme.

Bizneset duan ta dinë përpara çdo ndryshim të shpenzimeve në mënyrë që të mund të përshtatin

alokimin e burimeve financiare në përputhje me rrethanat. Në disa ekonomi, ligji kërkon që

kompanitë e shërbimeve komunale të njoftojnë për ndryshimet disa cikle faturimi paraprakisht. Në të

tjerat, rregullatori ndihmon që tarifat të publikohen përmes mediave të ndryshme dhe informatat e

detajet adekuate ofrohen në mënyrë që klientët të mund të llogarisin çmimet e tyre.

Vendosja e pengesave financiare për të kufizuar ndërprerjet

Shumë ekonomi kanë krijuar një kornizë të fuqishme rregullatore të pavarur me mbikëqyrjen e

duhur dhe nxitjet për të përmirësuar besueshmërinë e furnizimit. Rregullatorët, në disa ekonomi,

miratojnë një strategji për të reduktuar ndërprerjet duke vendosur një kufi në shpeshtësinë dhe

kohëzgjatjen e ndërprerjeve dhe më pas duke u kërkuar ndërmarrjeve që të paguajnë kompensim

për konsumatorët nëse e kalojnë atë kufi. Në Spanjë, kompanitë e shërbimeve publike janë të

detyruara të kompensojnë klientët e tyre nëse ndërprerjet e paplanifikuara zgjasin më shumë se 3

minuta, në përputhje me dekretin RD1955/2000. Nga ana tjetër, rregullatorët mund të shqiptojnë

një gjobë për kompanitë e shërbimeve komunale. Në Gjeorgji, rregullatori vendos dënime për

kompaninë e shërbimeve publike nëse shpeshtësia dhe kohëzgjatja e ndërprerjeve janë më të larta në

vitin aktual se në vitin paraprak dhe nëse kompania nuk arrin të paralajmërojë konsumatorët për

ndërprerjet e planifikuara të ardhshme jo më pak se 2 ditë më parë. Shtatëdhjetë e nëntë nga 84

ekonomitë ku ka pengesa financiare për ndërprerjet (dmth. kompanitë e shërbimit të shpërndarjes

kompensojnë konsumatorët ose janë të detyruar të paguajnë gjoba nëse ndërprerjet tejkalojnë

kufijtë e përcaktuar nga rregullatori) kanë mbikëqyrje të pavarur rregullatore. Madhësia e dënimeve

të tilla varion nga ekonomitë. Për më tepër, ata që përdorin mekanizma të tillë kompensimi kishin

mesatarisht 10 ndërprerje të energjisë, ndërsa ekonomitë që nuk kishin pengesa financiare për të

kufizuar ndërprerjet, kishin nëntë herë më shumë ndërprerje.

Njoftimi i klientëve paraprakisht për ndërprerjet e planifikuara

Konsumatorët mund të planifikojnë për ndërprerjet e energjisë dhe ndoshta të zvogëlojnë humbjet e

tyre nëse njoftohen paraprakisht për ndodhjen e një ndërprerjeje. Shumë ndërmarrje njoftojnë

klientët e tyre për kohën dhe kohëzgjatjen e një ndërprerje të planifikuar të energjisë; është e

zakonshme që ndërprerjet të shpallen në televizion, në gazeta dhe në mediat sociale. Disa kompani

të shërbimeve publike i njoftojnë klientët personalisht përmes njoftimeve me postë, si në Zvicër, apo

edhe nëpërmjet telefonit për klientët me kapacitet më të madh të abonuar si në Arabinë Saudite. Për

19

më tepër, në Botsvana dhe Liban ku ndërprerjet janë të shpeshta për shkak të ngarkesës së

reduktuar, kompanitë e shërbimeve komunale publikojnë në faqet e tyre të internetit një orar të

reduktimeve që azhurnohet rregullisht.

G. PERFORMANCA E KOSOVËS NË TË BËRIT BIZNES

PËR SIGURIMIN E ENERGJISË ELEKTRIKE

Kosova Më së miri në

botë

Më së miri

në BE

Më së keqi në

BE Masa Rang

imi

Sigurimi i energjisë elektrike 106 1 (EBA) 5 (Gjermania) 147 (Rumania)

Procedurat (numri) 6 128 2 (EBA) 3 (2 – 3

shtetet)

9 (183 –

Rumania)

Kohëzgjatja (ditë) 36.0 18 10.0 (1 – EBA) 23 (6 -

Austria)

262 (182 –

Bullgaria)

Kostoja (% të ardhurave për

kokë banori) 219.1% 75

0.0% (1 –

Japonia)

6.0% (3 –

Franca)

510.9% (110 –

Rumania)

Indeksi i besueshmërisë së

furnizimit dhe transparencës

së tarifës (0-8)

2.0 118 8.0 (1 – 28

shtetet)

8.0 (1 – 16

shtetet)

5.0 (80 -

Kroacia)

Kohëzgjatja totale dhe

shpeshtësia e ndërprerjes

për klientë në vit (0-3)

0.0 101 3.0 (1 – 44

shtetet)

3.0 (1 – 19

shtetet)

1.0 (79 – 2

shtetet)

Indeksi i kohëzgjatjes

mesatare të ndërprerjes së

sistemit (SAIDI)

62.1 119 0.0 (1 – 3

shtetet)

0.1 (4 –

Finlanda)

5.0 (83 – 2

shtetet)

Indeksi i shpeshtësisë së

ndërprerjes mesatare të

sistemit (SAIFI)

34.7 126 0.0 (1 – 3

shtetet)

0.1 (4 – 2

shtetet)

4.1 (87 –

Bulgaria)

Minimumi i kohës së

ndërprerjes (në minuta) 0.0 1

0.0 (1 – 6

shtetet)

0.0 (1 –

Malta)

5.0 (91 – 2

shtetet)

Mekanizmat për

monitorimin e

ndërprerjeve (0-1)

0 132 1 (1 – 131

shtetet)

1 (1 – 28

shtetet) Asnjë

Mekanizmat për rikthimin

e shërbimit (0-1) 0 132

1 (1 – 131

shtetet)

1 (1 – 28

shtetet) Asnjë

Monitorimi rregullator (0-

1) 1 1

1 (1 – 130

shtetet)

1 ( 1 – 28

shtetet) Asnjë

Pengesat financiare që

synojnë kufizimin e

ndërprerjeve (0-1)

0 85 1 (1 – 84

shtetet)

1 (1 – 22

shtetet)

0 (85 – 6

shtetet)

Komunikimi i tarifave dhe

ndryshimeve të tarifave (0-

1)

1 1 1 (1 – 152

shtetet)

1 (1 – 28

shtetet) Asnjë

20

H. PROCESI I DETAJUAR I KOSOVËS DHE VALIDIMI – TË BËRIT BIZNES 2018

SIGURIMI I ENERGJISË ELEKTRIKE

1. Tabela e Reformave #1: Validimi ose korrigjimi i informatave ekzistuese

Nr. Procedura

Kohëzgjatja

e

përfundimit

Kostot e

ndërlidhura

Informata e

saktë (P/J) Korrigjimet

1

Dorëzimi i aplikacionit tek Distributori i Energjisë Elektrike

në Kosovë dhe Kompania e Furnizimit (KEDS) dhe pritja e

udhëzimeve teknike

Agjencia: KEDS

Aplikuesit duhet të aplikojnë personalisht. Formularët janë në

dispozicion në internet. Aplikacionit duhet bashkëngjitur

dokumentet në vijim: planin elektrik, lejen e ndërtimit, faturat që

tregojnë prejardhjen e materialit. Ata gjithashtu duhet të shpjegojnë

nevojën e ngarkesës dhe të arsyetojnë nevojën për ngarkesën e

kërkuar.

Pas vizitës (shih procedurën më poshtë) dhe pasi aplikuesi të bëjë

pagesën, punonjësit e KEDS-it do të përgatisin dokumentin e

Aprovimit Teknik dhe do të lëshojnë faturën. Ky dokument shpjegon

hapat e mëtutjeshëm dhe ofron udhëzimet për punët në lidhjen për

kontraktorin elektrik. Kontraktori elektrik do të udhëheq punët nën

mbikëqyrjen e KEDS-it.

14 ditë

kalendarike EUR 2,280

*2

Pranimi i inspektimi të jashtëm nga KEDS

Agjencia: KEDS

7 ditë

kalendarike EUR 0

21

Inspektori viziton pronën dhe vlerëson shpenzimet e lidhjes.

Aplikuesi duhet të pret afërsisht një javë pas dorëzimit të

aplikacionit. Dikush nga ana e aplikuesit duhet të jetë i pranishëm

gjatë inspektimit.

3

Marrja e lejes komunale për gërmim

Agjencia: Komuna

Konsumatori merr lejen për gërmim të lëshuar nga Komuna e

Prishtinës. KEDS do të merr lejen vetëm për projekte të mëdha siç

janë fabrikat.

Komuna e Prishtinës cakton tarifën prej 3 € për metër, sipas

procedurave të fundit për lëshimin e lejeve për projekte të

planifikuara në Komunën e Prishtinës.

3 ditë

kalendarike EUR 30

4

Pritja e përfundimit të punëve të jashtme nga kontraktori

privat elektrik

Agjencia: Kontraktori Elektrik

Kontraktori i licencuar elektrik do të blejë materialin e duhur për

lidhje. Të gjitha punimet në lidhje do të kryhen nga kontraktori

elektrik nën mbikëqyrjen e KEDS-it. Orën e ofron KEDS-i. Punët

zgjasin rreth 2 javë. Kërkohet instalimi i transformatorit të

nënstacionit..

14 ditë


5

Pranimi i inspektimit të punës së kryer nga furnizuesi dhe

nënshkrimi i kontratës për furnizim

Agjencia: KEDS

Pas përfundimit të punës, kontraktori parashtron kërkesën për

inspektim në terren. KEDS dërgon ekipin për inspektim të fundit.

Nëse nuk ka ndonjë problem, lëshohet urdhri për lidhje.

2 ditë

kalendarike EUR 0

22

Klienti do të përfundoj procedurën e kontratës për furnizim me

KEDS në Divizionin e Furnizimit para instalimit të orës.

6

Pranimi i instalimit të orës dhe qarkullimit të rrymës

Agjencia: KEDS

Pas inspektimit të fundit, ekipi i orës do të vijë në vend që të instaloj

dhe plomboj orën dhe fillon qarkullimi i rrymës.

3 ditë

kalendarike EUR 0

* Ndodh në të njëjtën kohë me një procedurë tjetër.

Indeksi / Pyetja Përgjigja Informata e

saktë (P/J) Korrigjimet

Indeksi i besueshmërisë së furnizimit dhe transparencës së tarifave (0-8) 2.0

Gjithsej kohëzgjatja dhe shpeshtësia e ndërprerjeve për konsumatorë në vit

(0-3) 0.0

Indeksi i mesatares së kohëzgjatjes së ndërprerjes në sistem (SAIDI) 62.1

Indeksi i mesatares së shpeshtësisë së ndërprerjes në sistem (SAIFI) 34.7

Cila është koha minimale e ndërprerjeve (në minuta) që kompania e

shërbimeve komunale e merr parasysh për përllogaritjen e SAIDI/SAIFI 0.0

Mekanizmat për monitorim të ndërprerjeve (0-1) 0.0

A përdorë distributori instrumente të automatizuara për monitorim të

ndërprerjeve? Jo

Mekanizmat për rikthimin e shërbimit (0-1) 0.0

A përdorë distributori instrumente të automatizuara për rikthim të

shërbimit? Jo

Monitorim i rregullatorit (0-1) 1.0

A bën rregullatori – d.m.th. një subjekt i ndarë nga furnizuesi – monitorimin

e performancës së furnizuesit për besueshmërinë e furnizimit? Po

Pengesa financiare që synojnë kufizimin e ndërprerjeve (0-1) 0.0

23

A paguan kompensim furnizuesi ndaj konsumatorëve apo ballafaqohet me

ndëshkime nga rregullatori (apo dyja) nëse ndërprerja e tejkalon një kufi të

caktuar?

Jo

Komunikimi i tarifave dhe ndryshimeve tarifore (0-1) 1.0

A janë tarifat efektive në dispozicion on-line? Po

Vegëza tek faqja elektronike, nëse është në dispozicion on-line

http://www.eroks.org/2016/

Tarifat/S

truktura_e_Tarifave_

me_pakice_01_04_20

16_eng.pdf

A njoftohen konsumatorët për ndryshimet tarifore para ciklit të faturimit? Po

Përgjigje Informata e

Saktë (P/J) Korrigjime

Çmimi i energjisë elektrike (Cent të Dollarit amerikan për kWh) 12.8

Shënim:

Nëse kohëzgjatja dhe shpeshtësia e ndërprerjes është 100 apo më pak, ekonomia do të përfitojë nga indeksi i besueshmërisë së furnizimit dhe

transparencës së tarifave

Nëse kohëzgjatja dhe shpeshtësia e ndërprerjes nuk është në dispozicion, apo është përmbi 100, ekonomia nuk do të përfitojë pikë në indeks.

Nëse koha minimale e konsideruar për SAIDI/SAIFI është mbi 5 minuta, ekonomia nuk përfiton pikë në indeks.

24

2. Tabela e reformave #2: Përmirësimet e procesit ekzistues

Nr. Procedura

Koha për

përfundim

Kostot e

ndërlidhura

Organi

ekzekutues

Baza ligjore

ose

operacionale

Reforma që

duhet

ndërmarrë

(p.sh.,

Eliminim,

Riorganizim,

Asnjë

ndryshim)

Mekanizmi për

reformë:

Ndryshimi i

(L)igjit,

ndryshimi i

(R)regullores,

Përmirësim

(O)peracional)

Koha për

reformë:

(Sh)kurtë,

(M)esatare,

(Gj)atë13

1

Dorëzimi i aplikacionit tek

Distributori i Energjisë

Elektrike në Kosovë dhe

Kompania e Furnizimit

(KEDS) dhe pritja e

udhëzimeve teknike

Agjencia: KEDS

Aplikuesit duhet të aplikojnë

personalisht. Formularët janë në

dispozicion në internet.

Aplikacionit duhet bashkëngjitur

dokumentet në vijim: planin

elektrik, lejen e ndërtimit, faturat

që tregojnë prejardhjen e

materialit. Ata gjithashtu duhet të

shpjegojnë nevojën e ngarkesës

dhe të arsyetojnë nevojën për

14 ditë


13 Shkurt = reforma e implementuar dhe validuar deri më 31 maj 2018. Mesatare = reforma e implementuar dhe validuar deri më 31 maj 2019. Lart = reforma e implementuar dhe validuar

pas 1 qershori 2019.

25

ngarkesën e kërkuar.

Pas vizitës (shih procedurën më

poshtë) dhe pasi aplikuesi të bëjë

pagesën, punonjësit e KEDS-it do

të përgatisin dokumentin e

Aprovimit Teknik dhe do të

lëshojnë faturën. Ky dokument

shpjegon hapat e mëtutjeshëm

dhe ofron udhëzimet për punët

në lidhjen për kontraktorin

elektrik. Kontraktori elektrik do

të udhëheq punët nën

mbikëqyrjen e KEDS-it.

*2

Pranimi i inspektimi të

jashtëm nga KEDS

Agjencia: KEDS

Inspektori viziton pronën dhe

vlerëson shpenzimet e lidhjes.

Aplikuesi duhet të pret afërsisht

një javë pas dorëzimit të

aplikacionit. Dikush nga ana e

aplikuesit duhet të jetë i

pranishëm gjatë inspektimit.

7 ditë

kalendarike EUR 0

3

Marrja e lejes komunale për

gërmim

Agjencia: Komuna

Konsumatori merr lejen për

gërmim të lëshuar nga Komuna e

3 ditë

kalendarike EUR 30

26

Prishtinës. KEDS do të merr

lejen vetëm për projekte të

mëdha siç janë fabrikat.

Komuna e Prishtinës cakton

tarifën prej 3 € për metër, sipas

procedurave të fundit për

lëshimin e lejeve për projekte të

planifikuara në Komunën e

Prishtinës.

4

Pritja e përfundimit të

punëve të jashtme nga

kontraktori privat elektrik

Agjencia: Kontraktori Elektrik

Kontraktori i licencuar elektrik

do të blejë materialin e duhur

për lidhje. Të gjitha punimet në

lidhje do të kryhen nga

kontraktori elektrik nën

mbikëqyrjen e KEDS-it. Orën e

ofron KEDS-i. Punët zgjasin rreth

2 javë. Kërkohet instalimi i

transformatorit të nënstacionit.

14 ditë


5

Pranimi i inspektimit të

punës së kryer nga furnizuesi

dhe nënshkrimi i kontratës

për furnizim

Agjencia: KEDS

Pas përfundimit të punës,

kontraktori parashtron kërkesën

2 ditë

kalendarike EUR 0

27

për inspektim në terren. KEDS

dërgon ekipin për inspektim të

fundit. Nëse nuk ka ndonjë

problem, lëshohet urdhri për

lidhje.

Klienti do të përfundoj

procedurën e kontratës për

furnizim me KEDS në Divizionin

e Furnizimit para instalimit të

orës.

6

Pranimi i instalimit të orës

dhe qarkullimit të rrymës

Agjencia: KEDS

Pas inspektimit të fundit, ekipi i

orës do të vijë në vend që të

instaloj dhe plomboj orën dhe

fillon qarkullimi i rrymës.

3 ditë

kalendarike EUR 0

* Ndodh në të njëjtën kohë me një procedurë tjetër.

28

Indeksi / Pyetja Përgjigje Organi

ekzekutues

Baza ligjore ose

operacionale

Reforma që

duhet

ndërmarrë

(p.sh.,

Eliminim,

Riorganizim

, Asnjë

ndryshim)

Mekanizmi për

reformë: Ndryshimi

i (L)igjit, ndryshimi i

(R)regullores,

Përmirësim

(O)peracional)

Koha për

reformë:

(Sh)kurtë,

(M)esatare,

(Gj)atë)14

Indeksi i

besueshmërisë së

furnizimit dhe

transparencës së

tarifave (0-8)

2.0

Gjithsej

kohëzgjatja dhe

shpeshtësia e

ndërprerjeve për

konsumatorë në

vit (0-3)

0.0

Indeksi i

mesatares së

kohëzgjatjes së

ndërprerjes në

sistem (SAIDI)

62.1

Indeksi i

mesatares së

shpeshtësisë së

34.7



29

ndërprerjes në

sistem (SAIFI)

Cila është koha

minimale e

ndërprerjeve

(në minuta) që

kompania e

shërbimeve

komunale e

merr parasysh

për

përllogaritjen e

SAIDI/SAIFI

0.0

Mekanizmat për

monitorim të

ndërprerjeve (0-

1)

0.0

A përdorë

distributori

instrumente të

automatizuara

për monitorim

të

ndërprerjeve?

Jo

Mekanizmat për

rikthimin e

shërbimit (0-1)

0.0

A përdorë

distributori

instrumente të

automatizuara

Jo

30

për rikthim të

shërbimit?

Monitorim i

rregullatorit (0-

1)

1.0

A bën

rregullatori –

d.m.th. një

subjekt i ndarë

nga furnizuesi –

monitorimin e

performancës

së furnizuesit

për

besueshmërinë

e furnizimit?

Po

Pengesa

financiare që

synojnë kufizimin

e ndërprerjeve

(0-1)

0.0

A paguan

kompensim

furnizuesi ndaj

konsumatorëv

e apo

ballafaqohet

me ndëshkime

nga rregullatori

(apo dyja) nëse

ndërprerja e

Jo

31

tejkalon një

kufi të caktuar?

Komunikimi i

tarifave dhe

ndryshimeve

tarifore (0-1)

1.0

A janë tarifat

efektive në

dispozicion on-

line?

Po

Vegëza tek

faqja

elektronike,

nëse është në

dispozicion on-

line

http://www.eroks.org/2016/Tarifat/S

truktura_e_Tarifave_

me_pakice_01_04_20 16_eng.pdf

A njoftohen

konsumatorët

për ndryshimet

tarifore para

ciklit të

faturimit?

Po

32

Përgjigjja

Organi

ekzekutues

Baza ligjore

ose

operacionale

Reforma që

duhet

ndërmarrë

(p.sh.

eliminimi,

riorganizimi,

asnjë

ndryshim)

Mekanizmi për

t’u reformuar

Ndryshim i

(L)igjit,

ndryshim i

(R)regullores,

përmirësim

(O)peracional

Koha për

reformë:

(S)hkurtë,

(M)esatare,

(Gj)atë15

Çmimi i energjisë elektrike (US centë për kWh) 12.8

Shënim:

Nëse kohëzgjatja dhe shpeshtësia e ndërprerjes është 100 apo më pak, ekonomia do të përfitojë nga indeksi i besueshmërisë së furnizimit dhe

transparencës së tarifave

Nëse kohëzgjatja dhe shpeshtësia e ndërprerjes nuk është në dispozicion, apo është përmbi 100, ekonomia nuk do të përfitojë pikë në indeks.

Nëse koha minimale e konsideruar për SAIDI/SAIFI është mbi 5 minuta, ekonomia nuk përfiton pikë në indeks.



33

3. Tabela e reformave #3: Inventari i organeve plotësuese të përfshira në proces

Nr. Qeveria ose Organi Joqeveritar

Numri

1

2

3

4

5

6

34

4. Tabela e reformave #4: Formular i Planit 4 vjeçar të Veprimit (2017 – 2021)

2017 2018

N Dh J Sh M P M Q K G Sh T N Dh

1. Aktiviteti / Reforma

a. Detyra 1

b. Detyra 2

c. Detyra 3


a. Detyra 1

b. Detyra 2

c. Detyra 3


a. Detyra 1

b. Detyra 2

c. Detyra 3


a. Detyra 1

b. Detyra 2

c. Detyra 3

35

SHTOJCA I: BANKA BOTËRORE REFORMA DOMETHËNËSE 2008 - 2018

Të dhënat e Sondazhit të Ndërmarrjeve të Bankës Botërore tregojnë se pronarët e bizneseve në ekonomitë në zhvillim identifikojnë qasjen në shërbime

elektrike të besueshme si pengesa e katërt më e madhe për të bërë biznes. Megjithatë, kufizimet e sektorit të energjisë ndryshojnë. Një proces i vështirë

lidhjesh është i lidhur me korrupsionin e kompanive të shërbimeve publike dhe mund të pengojë firmat, ndërkohë që një furnizim i pasigurt me energji

elektrike është i lidhur me produktivitetin e ulët të firmave. Si procesi efikas i kyçjes, ashtu dhe masat mbrojtëse për të zbutur rreziqet e ndërprerjeve janë

vendimtare për pronarët e bizneseve. Mbrojtja efektive e konsumatorëve dhe rregulloret gjithashtu sigurojnë parashikueshmëri për firmat, duke u

mundësuar atyre që të parashikojnë më mirë rreziqet.

Duke pasur parasysh rëndësinë e sektorit të energjisë elektrike, shumë ekonomi synojnë të përmirësojnë qasjen në energji elektrike dhe cilësinë e furnizimit

për të forcuar mjedisin operativ për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme. Të Bërit Biznes regjistroi reforma në 20 ekonomi që e bëjnë më të lehtë sigurimin e

energjisë elektrike në 2016/17. Nga këto, 12 ekonomi u përqendruan në përmirësimin e procesit të kyçjes dhe tetë në besueshmërinë e furnizimit me

energji elektrike.

Tipari më i zakonshëm i reformave të energjisë elektrike gjatë vitit të kaluar ishte përmirësimi i procesit të kyçjes. Ndryshimet rregullative që zvogëlojnë

numrin e bashkëveprimeve të kërkuara në mes të kompanive të shërbime komunale ose palëve të treta të tjera dhe konsumatorëve kur ata aplikojnë për

kyçje në energji elektrike janë një mënyrë efektive për të përmirësuar procesin e kyçjes. Armenia zvogëloi me sukses numrin e ndërveprimeve të kërkuara

në vitin 2016/17 duke instaluar një sistem informacioni gjeografik, duke eliminuar nevojën për një inspektim të lokacionit për të lëshuar kushtet teknike. Si

rezultat, koha totale për të marrë një lidhje u zvogëlua nga 138 ditë në vitin 2016 në 127 ditë në vitin 2017.

Në Republikën Dominikane dhe Keni u bënë ndryshime për të përmirësuar besueshmërinë e furnizimit me energji elektrike. Përmirësime të mëdha u bënë

në infrastrukturën e rrjetit në Santo Domingo dhe Najrobi, duke rezultuar në një reduktim të dukshëm të kohëzgjatjes së ndërprerjeve. Në Keni, kompania

e shërbimeve publike në Najrobi investoi në linjat e saj të shpërndarjes dhe transformatorëve dhe krijoi një skuadër të specializuar për rikthimin e energjisë

kur ndodhin ndërprerjet. Në Republikën Dominikane, kompania e shërbimeve publike në Santo Domingo ndërtoi nënstacione të reja, ridizajnoi planin e

zonimit të rrjetit dhe krijoi një skuadër reagimi për të rivendosur shpejtë shërbimin pas një ndërprerjeje. Iniciativat e zbatuara nga kompanitë e shërbimeve

publike në të dy ekonomitë rezultuan në përmirësime të dukshme të besueshmërisë së furnizimit me energji elektrike. Si rezultat, Kenia dhe Republika

Dominikane fituan të drejtën për të marrë pikë në indeksin e besueshmërisë së furnizimit dhe transparencës së tarifave të Të Bërit Biznes pasi që rezultatet

në Indeksin e Kohëzgjatjes Mesatare të Ndërprerjes së Sistemit (SAIDI) dhe Indeksin e Shpeshtësisë Mesatare të Ndërprerjes së Sistemit (SAIFI) tani janë

nën 100.

36

1. Bashkimi Evropian (10): Reformat në Sigurimin e Energjisë Elektrike sipas

ekonomive TBB 2008 - TBB 2018 Bullgaria

= Reformat e Të Bërit Biznes Sigurimi i Energjisë Elektrike. = Ndryshim që e bën më të vështirë Sigurimin e Energjisë Elektrike.

TBB 2017: Bullgaria ka ngritur besueshmërinë e furnizimit me energji duke

zbatuar një sistem automatik të menaxhimit të energjisë, Kontrolli Mbikëqyrës

dhe Marrja e të Dhënave (SCADA), për të monitoruar ndërprerjet dhe

rikthimin e shërbimit.

Republika Çeke


TBB 2017: Republika Çeke e ka bërë më të shpejtë sigurimin e energjisë

elektrike duke destinuar personel për tu marrë me të gjitha aplikacionet për

kyçje që dorëzohen.

Qipro


TBB 2016: Furnizuesi në Qipro ka lehtësuar furnizimin me energji

elektrike duke shkurtuar kohën e duhur për një lidhje të re .

Italia


TBB 2018: Italia e ka bërë më të lehtë sigurimin e energjisë elektrike duke

riorganizuar procesin e aplikimit dhe reduktuar kohën për punët e jashtme

dhe instalimin e orëmatësit.

TBB 2013: Italia ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike dhe e ka

bërë më pak të kushtueshme duke përmirësuar efikasitetin e furnizuesit Acea

Distribuzione dhe duke zvogëluar tarifat e lidhjes.

Letonia


37

TBB 2012: Letonia ka përshpejtuar furnizimin duke krijuar procese të

thjeshtësuara për aprovim të dizajnëve të lidhjes së jashtme.

Lituania


TBB 2018: Lituania e ka bërë më të lehtë sigurimin e energjisë elektrike

duke riorgnaizuar procedurat dhe vendosur afate për lëshimin e certifikatave

të inspektimit të instalimeve të brendshme.

TBB 2017: Lituania e ka bërë më të shpejtë sigurimin e energjisë elektrike

duke futur afatet kohore për kompaninë e shërbimit komunal për të kryer

procedurat e nevojshme për kyçje dhe ulur tarifën e kyçjes.

TBB 2016: Furnizuesi në Lituani ka shkurtuar kohëzgjatjen e punimeve në

lidhje duke zbatuar afatin ligjor për të kryer punët e jashtme në lidhje.

TBB 2012: Lituania ka vështirësuar furnizimin me energji elektrike

duke anuluar procesin me një ndalesë për kushte teknike për shërbime

të furnizimit.

Malta


TBB 2016:Furnizuesi në Malta ka shkurtuar kohën e duhur për lidhje të

energjisë elektrike duke përmirësuar mbikëqyrjen e punimeve në kanale.

Mali i Zi


TBB 2018: Mali i Zi ka përmirësuar besueshmërinë e furnizimit me energji

duke zbatuar Kontrollin mbikëqyrës dhe Marrjen e të Dhënave (SCADA)

sistemin automatik të menaxhimit të energjisë dhe duke filluar regjistrimin e

të dhënave për indeksin e kohëzgjatjes mesatare të ndërprerjeve në sistem

(SAIDI) dhe indeksin e shpeshtësisë mesatare të ndërprerjeve në sistem

(SAIFI).

Polonia


38

TBB 2016: Furnizuesi në Poloni ka shkurtuar vonesat në procedim të

aplikacioneve për lidhje të ri të energjisë elektrike duke ngritur resurset

njerëzore dhe kapitale dhe duke zbatuar afatet e ofrimit të shërbimit

TBB 2015: Polonia ka bërë furnizimin më pak të kushtueshëm duke

rishikuar strukturën e tarifave për lidhje të reja.

Portugalia


TBB 2017: Portugalia e ka bërë më të lehtë kyçjen në energji elektrike

duke reduktuar kohën e nevojshme për miratimin e kërkesave për lidhje në

energji.

2. Shtetet fqinje dhe të ndërlidhura (7): Reformat në Sigurimin e Energjisë

Elektrike sipas ekonomive TBB 2008 - TBB 2018 Shqipëria


TBB 2017: Shqipëria e ka bërë më të lehtë sigurimin e energjisë elektrike

duke përshpejtuar procesin për marrjen e një lidhjeje të re.

Bjellorusia


TBB 2017: Bjellorusia e ka riorganizuar procesin e marrjes së lidhjes

elektrike duke themeluar një sportel të vetëm në kompaninë e shërbimeve

komunale që i përmbush të gjitha shërbimet lidhur me kyçjen, përfshirë

projektimin dhe ndërtimin e vijës së furnizimit.

Gjeorgjia


39

TBB 2018: Gjeorgjia e ka bërë më të përballueshme sigurimin e energjisë

elektrike duke reduktuar koston e lidhjes për konsumatorët e ri.

TBB 2017: Gjeorgjia e ka përmirësuar besueshmërinë e furnizimit me

energji duke futur ndëshkime për kompaninë e furnizimit për pasje të

rezultateve më të këqija në indeksin vjetor të kohëzgjatjes mesatare të

ndërprerjeve në sistem (SAIDI) dhe indeksin e shpeshtësisë mesatare të

ndërprerjeve në sistem (SAIFI) se sa vitin paraprak. Gjeorgjia gjithashtu e ka

bërë të obligueshëm njoftimin e konsumatorëve nga kompania e furnizimit

lidhur me ndërprerjet e planifikuara të energjisë elektrike.

TBB 2013: Gjeorgjia ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

thjeshtësuar procesin e lidhjes së konsumatorëve të ri në rrjetin e distributorit

dhe duke zvogëluar taksat e lidhjes.

Maqedonia


TBB 2014: IRJ e Maqedonisë ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike

duke shkurtuar kohën e duhur për lidhje të re dhe duke caktuar tarifa fikse të

lidhjes për kilovat (kW) për lidhje që kërkojnë kapacitet nën 400 kW.

Moldavia


TBB 2017: Moldavia e ka riorganizuar procesin e një lidhjeje të re të

energjisë elektrike duke eliminuar nevojën për konsumatorët e ri me

kapacitet nën 200 kilovatë që të marrin inspektimin nga Inspektorati

Shtetëror për Energji.

Turqia


TBB 2014: Turqia ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

eliminuar inspektimet e jashtme dhe duke zvogëluar shpenzimet

administrative.

40

Ukraina


TBB 2014: Ukraina ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

ngritur efikasitetin e procesit për lidhje të re.

3. Shtetet tjera (68): Reformat në Sigurimin e Energjisë Elektrike sipas

ekonomive TBB 2008 - TBB 2018 Afganistani


TBB 2012: Afganistani ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

përmirësuar efikasitetin e departamentit të energjisë elektrike në Kabul dhe

duke krijuar program të ri të tarifave për lidhje.

Algjeria


TBB 2017: Algjeria e ka bërë më transparente sigurimin e energjisë

elektrike duke publikuar tarifat e energjisë elektrike në ueb faqet e

kompanisë së shërbimeve publike dhe rregullatorit të energjisë.

Angola


TB 2018: Angola e ka bërë më të lehtë sigurimin e energjisë elektrike

duke përmirësuar rrjetin e energjisë elektrike të Luandës, duke e reduktuar

kështu kohën e nevojshme për kompaninë e furnizimit që të kryej studimet

e fizibilitetit për lidhjet e reja.

TBB 2013: Angola ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

eliminuar nevojën që konsumatorët që aplikojnë për lidhje në energji

elektrike të kenë autorizimin e 2 furnizuesve.

41

Armenia


TBB 2018: Armenia e ka bërë më të lehtë sigurimin e energjisë

elektrike duke vendosur afate të reja për procedurat e kyçjes dhe duke

futur një sistem të ri të informatave gjeografike në kompaninë e furnizimit.

TBB 2013: Armenia e ka bërë më të lehtë sigurimin e energjisë

elektrike duke riorganizuar procedurat dhe reduktuar taksën për kyçje.

Azerbajxhani


TBB 2017: Azerbajxhani ka riorganizuar procesin e marrjes së një

lidhje të re të energjisë elektrike duke filluar zbatimin e një harte të

elektronike të disponueshmërisë/kapacitetit për kyçje, që ka reduktuar

kohën e nevojshme për të përcaktuar pikat e kyçjes së konsumatorëve të

ri.

Bangladeshi


TBB 2013: Bangladeshi ka vështirësuar furnizimin duke kërkuar që të

gjithë konsumatorët të përmbushin 7% të nevojës për energji elektrike

përmes energjisë solare duke bërë të domosdoshme instalimin e paneleve

solar.

TBB 2012: Bangladeshi ka vështirësuar furnizimin duke caktuar

moratorium në lidhje të reja prej prillit 2010 deri mars 2011 për shkak të

mungesës së furnizimit. Ky moratorium ka krijuar vonesa të mëdha për

konsumatorë dhe ka ngritur kohën për lidhje elektrike.

Bjellorusia


42

TBB 2014: Bjellorusia ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

përshpejtuar procesin e lëshimit të specifikacioneve teknike dhe lejeve për

gërmim dhe duke shkurtuar kohën për lidhje në rrjet elektrik.

Butani

= Reformat e Të Bërit Biznes Sigurimi i Energjisë Elektrike. = Ndryshim që e bën më të vështirë Sigurimin e Energjisë Elektrike. = Ndryshim që e bën më të vështirë Sigurimin e Energjisë Elektrike.

TBB 2016: Butani ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

përshpejtuar procesin e lidhjes të re.

Botsvana


TBB 2016: Furnizuesi në Botsvana ka lehtësuar furnizimin me energji

elektrike duke zbatuar afate për ofrim të shërbimit për lidhje të re dhe

duke përmirësuar rezervat e materialit për punë në lidhje.

Brunei Darusalam


TBB 2017: Kompania e furnizimit në Brunei Darusalam ka riorganizuar

procesin e shqyrtimit të aplikacioneve, dhe kohën për lëshimin e lejes për

gërmim është reduktuar. Përveç kësaj, Brunei Darusalam ka rritur

besueshmërinë e furnizimit me energji duke aplikuar Kontrollin Mbikëqyrës

dhe Marrjen e të Dhënave (SCADA) sistemin automatik të menaxhimit të

energjisë për monitorimin e ndërprerjeve dhe rikthimin e shërbimit.

TBB 2012: Brunei Darusalam ka lehtësuar furnizimin me energji

elektrike duke krijuar procesin me një ndalesë dhe duke shkurtuar kohën e

duhur për leje për gërmim.

TBB 2018: Brunei Darusalam e ka bërë më të vështirë sigurimin e

energjisë elektrike duke e ngritur numrin e procedurave të nevojshme për

marrjen e një lidhjeje të re. Në të njëjtën kohë, një skemë e re kompensimi

është futur për të stimuluar kompaninë e furnizimit për të përmirësuar

besueshmërinë.

Burundi


43

TBB 2014: Burundi ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

eliminuar monopolin e furnizuesin në shitjen e materialit të duhur për lidhje

të re dhe duke zvogëluar tarifën e procedimit për lidhje të re.

Kamboxhia


TBB 2016: Kamboxhia ka zvogëluar mesataren e shpeshtësisë dhe

kohëzgjatjen e ndërprerjeve ndaj konsumatorit brenda vitit në Pnom Pen

duke ngritur kapacitetin e prodhimit të energjisë.

Kanada


TBB 2013: Kanada ka lehtësuar lidhjen duke shkurtuar kohën e duhur

për punë të jashtme në lidhje.

Kolumbia


TBB 2014: Kolumbia ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

krijuar procesin me një ndalesë për lidhjen elektrike dhe duke përmirësuar

efikasitetin e proceseve të brendshme të furnizuesit.

Rep. Dem. e Kongos


TBB 2015: Në Republikën Demokratikë të Kongos, furnizuesi në

Kinshasa ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke shkurtuar

numrin e aprovimeve të duhura për një lidhje të re dhe duke zvogëluar

barrën e depozitës së sigurimit.

Kosta Rika


44

TBB 2016: Furnizuesi në Kosta Rika ka lehtësuar furnizimin me energji

elektrike duke shkurtuar kohën e duhur për përgatitjen e dizajnit të punëve

të jashtme dhe për instalim të orës dhe inicim të furnizimit me energji

elektrike.

TBB 2015: Kosta Rika ka shkurtuar kohën e duhur për furnizim me

energji elektrike duke përmirësuar koordinimin ndërmjet departamenteve

të ndryshme të furnizuesit.

Republika Dominikane


TBB 2018: Republika Dominikane ka përmirësuar besueshmërinë e

energjisë elektrike duke investuar në zgjerimin e rrjetit, duke ridizajnuar

zonimin e rrjetit dhe duke ngritur një skuadër të rikthimit për tu përgjigjur

ndërprerjeve.

TBB 2017: Republika Dominikane e ka bërë më të shpejtë sigurimin e

një lidhjeje elektrike duke reduktuar kohën e nevojshme për miratim të

planeve të lidhjeve në energji elektrike.

Ekuadori


TBB 2014: Ekuadori ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

ndarë qytetin e Kuito në zona për qëllim të trajtimit të aplikacioneve për

lidhje të reja – një ndryshim që ka përmirësuar shërbimin e furnizuesit për

konsumatorë – dhe duke zvogëluar tarifat për lidhje.

El Salvadori


TBB 2018: El Salvadori ka përmirësuar besueshmërinë e energjisë

elektrike duke futur programe të reja softuerike që lejojnë menaxhim më

të mirë të ndërprerjeve dhe planifikim të mirëmbajtjes.

45

Etiopia


DB TBB 2012: Në Etiopi vonesat në ofrim të një lidhje të re kanë

vështirësuar furnizimin me energji elektrike.

Gambia


TBB 2012: Gambia ka përshpejtuar furnizimin me energji elektrike

duke lejuar që konsumatorët të zgjedhin kontraktor privat për realizim të

punëve të jashtme në lidhje.

Guineja


TBB 2013: Guineja ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

thjeshtësuar procesin e lidhjes së konsumatorëve të ri në rrjetin e

distributorit.

Guajana


TBB 2012: Guajana ka shtrenjtuar furnizimin me energji elektrike

duke trefishuar depozitën e sigurimit për lidhje të re.

Hong Kong SAR, Kina


TBB 2017: Hong Kong SAR, Kinë, ka riorganizuar procesin e shqyrtimit

të aplikacioneve për lidhje të reja në energji dhe ka reduktuar kohën e

nevojshme për lëshimin e lejes për gërmim.

TBB 2016: Furnizuesi në Hong Kong SAR, Kinë ka lehtësuar furnizimin

me energji elektrike duke ngritur efikasitetin e procesit për shqyrtim të

aplikacioneve për lidhje dhe për realizim të punëve dhe instalim të orës.

Gjithashtu, ka shkurtuar kohën e duhur për lëshim të lejes për gërmim.

46

TBB 2012: Hong Kong, SAR, Kinë ka lehtësuar furnizimin me energji

elektrike duke ngritur efikasitetin e agjencive publike dhe bashkërenditjen e

procedurave të furnizuesit me agjenci tjera qeveritare.

India


TBB 2017: India e ka bërë sigurimin e energjisë elektrike më të shpejtë

dhe më të lirë duke riorganizuar procesin e marrjes së lidhjes së re në

energji komerciale. Kjo reformë prek Delhin.

TBB 2016: Furnizuesi në Delhi ka thjeshtësuar dhe përshpejtuar

procesin e furnizimit me energji elektrike duke eliminuar inspektimin e

brendshëm për instalime elektrike nga Inspektorati Elektrik. Furnizuesi në

Mumbai ka zvogëluar procedurat dhe kohën për lidhje në rrjet duke

përmirësuar proceset e brendshme dhe koordinimin.

TBB 2015: Në Indi, furnizuesi në Mumbai ka bërë energjinë elektrike

më pak të kushtueshme duke zvogëluar depozitën e sigurimit për lidhje të

re.

Indonezia


TBB 2018: Indonezia e ka bërë më pak të kushtueshëm sigurimin e

energjisë elektrike duke reduktuar taksat për lidhje dhe certifikim të

instalimeve të brendshme. Në Xhakarta sigurimi i energjisë elektrike është

bërë më i lehtë pas riorganizimit nga kompania e furnizimit të përpunimit të

aplikacioneve të reja për lidhje.

TBB 2017: Indonezia e ka bërë më të shpejtë procesin për lidhjen e re

energjetike duke reduktuar kohën për kontraktorët që të kryejnë punët e

jashtme falë një rritje të stokut të materialeve elektrike që furnizohen nga

kompania e furnizimit. Në Surabaja, sigurimi i energjisë elektrike u bë më i

lehtë pasi kompania e furnizimit riorganizoi procesin për kërkesat e reja

për kyçje.

TBB 2012: Indonezia ka vështirësuar furnizimin me energji elektrike

duke ngritur tarifat e lidhjes.

47

TBB 2015: Në Indonezi, kompania elektrike në Xhakarta ka lehtësuar

furnizimin me energji elektrike duke eliminuar nevojën për kontraktori

elektrikë të kenë certifikata të shumta që garantojnë sigurinë e instalimeve

të brendshme. Furnizuesi në Xhakarta dhe Surabaja gjithashtu ka ngritur

koston duke caktuar depozitë të sigurimit për lidhje të reja.

TBB 2013: Indonezia ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

eliminuar nevojën që konsumatorët e ri që aplikojnë për lidhje të paraqesin

faturën e rrymës të fqinjit për të ndihmuar në përcaktimin e adresës.

Rep. Islamike e Iranit


TBB 2015: Republika Islamike e Iranit ka lehtësuar furnizimin me

energji elektrike duke eliminuar nevojën që konsumatori të ketë lejen për

gërmim për punë në lidhje elektrike.

Iraku


TBB 2017: Ministria e Energjisë Elektrike e ka bërë më të shpejtë

sigurimin e energjisë elektrike duke shkurtuar afatet për lidhje në energji

elektrike.

Xhamajka


TBB 2018: Xhamajka ka përmirësuar besueshmërinë e furnizimit me

energji elektrike në Kingston duke investuar në rrjetin e shpërndarjes

përmes disa iniciativave, përfshirë instalimin e orëmatësve të mençur dhe

ndërprerësve për automatizim të shpërndarjes.

TBB 2015: Xhamajka ka bërë furnizimin me energji elektrike më pak të

kushtueshëm duke zvogëluar koston e punëve të jashtme në lidhje.

Kazakistani


48

TBB 2017: Kazakistani e ka riorganizuar procesin e marrjes së lidhjes

elektrike duke eliminuar nevojën për leje zyrtare për gërmim dhe për

inspektim nga Komiteti Shtetëror Mbikëqyrës për Energji. Kazakistani ka

reduktuar edhe kohën e nevojshme për përmbushjen e kërkesa teknike të

furnizuesit dhe për nënshkrimin e kontratës së furnizimit. Besueshmëria e

furnizimit me energji elektrike në Kazakistan është përmirësuar gjithashtu

pas vendosjes së niveleve normative vjetore për indeksin e kohëzgjatjes

mesatare të ndërprerjeve të sistemit (SAIDI) dhe indeksin e shpeshtësisë

mesatare të ndërprerjeve të sistemit (SAIFI).

Kenia


TBB 2018: Kenia ka përmirësuar besueshmërinë e energjisë elektrike

duke investuar në vijat e shpërndarjes dhe transformatorët dhe duke

ngritur një skuadër të specializuar për rikthim të rrymës kur ndodhin

ndërprerjet.

TBB 2017: Kenia ka riorganizuar procesin e sigurimit të energjisë

elektrike duke futur një sistem të informatave gjeografike që eliminon

nevojën për vizitë të lokacionit, duke reduktuar kështu kohën dhe

ndërveprimet e nevojshme për marrjen e lidhjes në energji elektrike.

TBB 2016: Furnizuesi në Keni ka shkurtuar vonesat për lidhje të reja

duke zbatuar afate të ofrimit të shërbimit dhe duke angazhuar kontraktor

për instalim të orës.

Rep. e Koresë


TBB 2013: Koreja ka bërë furnizimin me energji elektrike më pak të

kushtueshëm duke krijuar program të ri të tarifave për lidhje dhe duke

instaluar sistem të pagesave.

49

RDP e Laosit


TBB 2017: RDP e Laosit ka përmirësuar rregullimin e ndërprerjeve

duke filluar regjistrimin e të dhënave për indeksin e mesatares së

kohëzgjatjes së ndërprerjeve të sistemit (SAIDI) dhe indeksin e mesatares

së shpeshtësisë së ndërprerjeve të sistemit (SAIFI).

Libani


TBB 2012: Libani ka bërë furnizimin me energji elektrike më pak të

kushtueshëm duke zvogëluar tarifat e aplikimit dhe depozitën e sigurimit

për lidhje të re.

Liberia


TBB 2013: Në Liberi është lehtësuar lidhjen elektrike duke iu

falënderuar aprovimit të praktikave më të mira të prokurimit nga

Korporata Elektrike e Liberisë.

Malavi


TBB 2015: Malavi ka shkurtuar kohën e duhur për furnizim me energji

elektrike duke angazhuar nën-kontraktor për punë të jashtme në lidhje.

Malajzia


TBB 2014: Malajzia ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

ngritur efikasitetin e proceseve të brendshme të furnizuesit dhe duke

përmirësuar komunikimin dhe dialogun me kontraktori.

Meksiko


50

TBB 2018: Meksiko (Mexico City) ka përmirësuar besueshmërinë e

furnizimit me energji duke instaluar orëmatës të mençur, zgjeruar rrjetin e

voltazhit të mesëm dhe duke zbatuar një sistem të ri për rikthimin e

shërbimit nga largësia.

TBB 2014: Meksiko ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

ngritur efikasitetin e proceseve të brendshme të furnizuesit dhe duke

zbatuar rregullin “pranimi me heshtje” për aprovim të studimit të fizibilitetit

për lidhje të re.

TBB 2013: Në Meksiko, distributori ka lehtësuar furnizimin me energji

elektrike duke bashkërenditur procedurat, duke ofruar trajnime për

kontraktori privat, duke përdorur sistemin e informatave gjeografike (GIS)

për hartëzim të rrjetit të distributorit dhe ngritjen e rezervave të

materialit.

Mongolia


TBB 2014: Mongolia ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

ngritur efikasitetin e proceseve të brendshme të furnizuesit, duke zbatuar

afate kohore në faza të ndryshme të procesit të lidhjes dhe duke eliminuar

tarifat për testim të instalimit.

Maroku


TBB 2016: Furnizuesi në Maroku ka shkurtuar kohën e lidhjes në

energji elektrike duke ofruar më shpejtë vlerësim të tarifës.

Mozambiku


TBB 2018: Mozambiku ka reduktuar kohën për marrjen e lidhjes në

energji duke riorganizuar procedurat përmes kompanisë së furnizimit në

TBB 2012: Mozambiku ka vështirësuar furnizimin me energji elektrike

duke kërkuar autorizim të projektit të lidhjes nga Ministria e Energjisë dhe

duke shtuar inspektimin e punëve të jashtme të përfunduara.

51

vend se nëpër agjenci të ndryshme. Ka reduktuar edhe kostot duke

eliminuar depozitën e sigurisë për klientët e mëdhenjë komercial.

Mianmari


TBB 2016: Ministria e Energjisë Elektrike ka lehtësuar procesin e një

lidhje të re elektrik në Mianmar duke shkurtuar vonesat përmes më pak

aprovimeve.

Namibia


TBB 2013: Namibia ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

shkurtuar kohën e duhur për vlerësim dhe punë të jashtme në lidhje dhe

duke zvogëluar koston e lidhjes.

Zelanda e Re


TBB 2016: Furnizuesi në Zelandë të Re ka shkurtuar kohën e duhur

për lidhje duke përmirësuar mbikëqyrjen e pagesës dhe procesin e

konfirmimit për punë në lidhje të energjisë.

Nikaragua


TBB 2014: Nikaragua ka shkurtuar kohën e duhur për furnizim me

energji elektrike duke ngritur efikasitetin e aprovimit për lidhje dhe duke

informuar konsumatorin paraprakisht për shumën e depozitës të sigurimit.

Nigeri


TBB 2018: Nigeri ka reduktuar kohën për marrjen e lidhjes elektrike

duke zbatuar një sportel të vetëm.

52

Oman


TBB 2016: Omani ka përmirësuar rregullimin e ndërprerjeve duke

filluar regjistrimin e shënimeve për indeks të mesatares të kohëzgjatjes së

ndërprerjeve në sistem (SAIDI) dhe indeks të mesatares së shpeshtësisë së

ndërprerjeve në sistem (SAIFI).

Filipinet


TBB 2018: Filipinet kanë reduktuar kohën për marrjen e lidhjes

elektrike duke zbatuar një sistem të ri menaxhimit të aseteve dhe duke

krijuar një zyrë të re të orareve dhe planifikimit.

Polonia


TBB 2016: Furnizuesi në Poloni ka shkurtuar vonesat në procedim të

aplikacioneve për lidhje të reja duke ngritur resurset njerëzore dhe kapitale

dhe duke zbatuar afate për ofrim të shërbimit.

TBB 2015: Polonia ka bërë furnizimin me energji elektrike më pak të

kushtueshëm duke rishikuar strukturën e tarifave për lidhje të reja.

Federata Ruse


TBB 2016: Rusia ka thjeshtësuar, përshpejtuar dhe liruar procesin e

lidhjes elektrik duke eliminuar inspektimin e orës nga ofruesi elektrik dhe

duke rishikuar tarifat e lidhjes. Kjo reformë është për Moskë dhe Shën

Petersburg.

TBB 2014: Rusia ka thjeshtësuar dhe liruar furnizimin me energji

elektrike duke caktuar tarifa standarde të lidhjes dhe duke eliminuar shumë

procedura të kërkuara më herët.

53

TBB 2012: Federata Ruse ka bërë furnizimin me energji elektrike më

pak të kushtueshëm duke rishikuar tarifat për lidhje.

Ruanda


TBB 2015: Kompania elektrike në Ruanda ka liruar furnizimin me

energji elektrike duke eliminuar disa tarifa.

TBB 2013: Ruanda ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

zvogëluar koston e një lidhje të re.

Arabia Saudite


TBB 2013: Arabia Saudite ka shtrenjtuar furnizimin me energji

elektrike duke ngritur tarifat e lidhjes.

Senegali


TBB 2018: Senegali ka përmirësuar monitorimin dhe rregullimin e

ndërprerjeve të rrymës duke filluar regjistrimin e të dhënave për indeksin e

kohëzgjatjes mesatare të ndërprerjeve në sistem (SAIDI) dhe indeksin e

shpeshtësisë mesatare të ndërprerjeve në sistem (SAIFI).

TBB 2016: Furnizuesi në Senegal ka shkurtuar kohën e furnizimit me

energji elektrike duke bashkërenditur shqyrtimin e aplikacioneve dhe

procesin për lidhje finale si dhe duke shkurtuar kohën për lëshim të lejes

për gërmim. Gjithashtu, ka liruar furnizimin me energji elektrike duke

zvogëluar depozitën e sigurimit.

Sierra Leone


TBB 2015: Sierra Leone ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike

duke eliminuar nevojën që konsumatorët të dorëzojnë një letër për të

54

kërkuar lidhje të re para se të dorëzojnë aplikacionin – dhe ka përshpejtuar

procesin duke përmirësuar stafin e furnizuesit.

Ishujt Solomon


TBB 2015: Ishujt Solomon kanë lehtësuar furnizimin me energji

elektrike duke përmirësuar praktikat e prokurimit për material të

nevojshëm për lidhje të re.

Sri Lanka


TBB 2014: Sri Lanka ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

përmirësuar ecurinë e brendshme të punës dhe duke shkurtuar kohën e

duhur për procedim të aplikacioneve të reja për lidhje.

Shën Lucia


TBB 2017: Kompania e furnizimit e ka bërë më të vështirë

sigurimin e energjisë elektrike duke futur kërkesën për marrjen e

ekstraktit aktual të gjendjes së regjistrit të tokës për marrjen e lidhjes

së re.

Zvicra


TBB 2012: Zvicra ka liruar furnizimin me energji elektrike duke rishikuar

kushtet për lidhje.

Tajvan, Kinë


TBB 2016: Furnizuesi në Tajvan, Kinë ka shkurtuar kohën për lidhje

përmes thjeshtësimin të procedurave për leje për gërmim të lëshuar nga

komuna.

55

TBB 2015: Tajvani, Kinë ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike

duke eliminuar inspektimet në vend.

Tajlanda


TBB 2018: Tajlanda e ka bërë më të lehtë sigurimin e energjisë

elektrike duke riorganizuar procedurat përmes zbatimit të një sistemi të

informatave gjeografike, duke eliminuar inspektimin e lokacionit të jashtëm.

Togo


TBB 2016: Furnizuesi në Togo ka shkurtuar kohën dhe procedurat për

lidhje elektrik përmes disa iniciativave duke përfshirë krijimin e dritares të

vetme që mundëson që konsumatorët t’i kryejnë të gjitha pagesat në një

vend.

Tongo


TBB 2012: Tongo ka përshpejtuar furnizimin me energji elektrike duke

implementuar afate kohore për inspektim të sigurisë.

Trinidad dhe Tobago


TBB 2016: Trinidad dhe Tobago ka shtrenjtuar furnizimin me energji

elektrike duke caktuar kontribut kapital në shpenzime të lidhjes.

Turqia


TBB 2014: Turqia ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

eliminuar inspektime të jashtme dhe duke zvogëluar shpenzimet

administrative.

56

Uganda


TBB 2016: Furnizuesi në Uganda ka shkurtuar vonesat për lidhje të re

elektrike duke angazhuar më shumë inxhinier për shërbime me

konsumatorë dhe duke shkurtuar kohën për inspektim dhe instalimi të

orës.

Emiratet e Bashkuara Arabe


TBB 2018: Emiratet e Bashkuara Arabe e kanë bërë më të lehtë

sigurimin e energjisë elektrike duke riorganizuar procesin e kyçjes dhe duke

eliminuar ndërveprimet ndërmjet klientit dhe furnizuesit për marrjen e

punëve ët jashtme. Sigurimi i energjisë elektrike është bërë edhe më pak i

kushtueshëm duke eliminuar depozitën e sigurisë për lidhjen nën 150 kVA.

TBB 2017: Emiratet e Bashkuara Arabe kanë reduktuar kohën e

nevojshme për marrjen e lidhjes së re në energji duke zbatuar një program

të ri me afate kohore strikte për shqyrtim të aplikacioneve, kryerje të

inspektimeve dhe instalime të orëmatësve. Emiratet e Bashkuara Arabe

kanë futur edhe kompensimin për ndërprerjet e rrymës.

TBB 2016: Emiratet e Bashkuara Arabe kanë lehtësuar furnizimin me

energji elektrike duke shkurtuar kohën e duhur për vlerësim të kostos së

lidhjes.

TBB 2014: Emiratet e Bashkuara Arabe kanë lehtësuar furnizimin me

energji elektrike duke eliminuar kërkesën për inspektim në vend dhe duke

shkurtuar kohën e duhur për të ofruar lidhje të re.

TBB 2013: Në Emiratet e Bashkuara Arabe, Autoriteti në Dubai për

Energji Elektrike dhe Ujë ka lehtësuar furnizimin me energji elektrike duke

krijuar aplikacionin elektronik “një dritare, një hap” që mundëson që

konsumatorët të parashtrojnë dhe përcjellin aplikacionet në internet dhe të

shkurtojë kohën për procedim të aplikacioneve.

57

Uzbekistani


TBB 2018: Uzbekistani ka riorganizuar procesin e marrjes së lidhjes në

energji duke futur shërbimin me çelësa në dorë në kompaninë e

shërbimeve publike që përmbush të gjitha shërbimet e lidhura me kyçjen,

përfshirë projektimin dhe përfundimin e lidhjes së jashtme.

Vietnami


TBB 2018: Vietnami ka rritur besueshmërinë e furnizimit me energji

elektrike duke zbatuar sistemin automatik Kontrolli Mbikëqyrës dhe i

Marrjes së të Dhënave (SCADA) për menaxhim të energjisë për

monitorimin e ndërprerjeve dhe rikthimin e shërbimit.

TBB 2016: Furnizuesi në Vietnam ka shkurtuar kohën e duhur për

lidhje elektrik duke shkurtuar vonesat dhe duke ngritur efikasitetin e

aprovimit të aplikacioneve për lidhje dhe dizajn për punë në lidhje.

Reformat e Të Bërit Biznes të Bankës Botërore · Të Bërit Biznes regjistron të gjithë...

Documents

Transcript of Reformat e Të Bërit Biznes të Bankës Botërore · Të Bërit Biznes regjistron të gjithë...