Raport

Prizreni dhe Unesco-Alternativat e Prfshirjs

16 dhe 17 Maj, 2013

Shtpia e Bardh e Komuns s Prizrenit

RAPORT I SHKURTER MBI ZHVILLIMET E KONFERENCESPrizreni dhe Unesco-Alternativat e Prfshirjes

16 dhe 17 Maj, 2013

Shtpia e Bardh e Komuns s Prizrenit

Pwrgatitur nga: Skender BOSHTRAKAJ

Bariu ZENELAJ

Prizren,Maj 2013

Parathnie

N organizim t Komuns s Prizerenit, dhe nn prkujdesjen e Nn Kryetarit t Komuns, m 16 dhe 17 Maj 2013, sht mbajtur konferenca me temn Prizreni dhe Unesco-Alternativat e Prfshirjs.

Ky raport prmban nj prmbledhje t prezantimeve dhe kontributeve t folsve/ekspertve nga Kosova dhe regjioni, t cilt kan nj prvoj ndrkombtare, n proceset e antarsimit t vendeve t tyre n UNESCO.Konkluzionet dhe rekomandimet t dala nga kjo konferenc,do t shrbejn pr qllime t prfshirjs s Prizrenit n Listn e Trashgimis Botrore.

Duke krijuar nj forum t gjr pr t diskutuar gjendjn aktuale, kapacitetet, idet, dhe pyetje tjera lidhur me prfshirjen e Prizrenit n Listn e Trashgimis Botrore nn mbrojtje t UNESCO-s, pjesmarrsit n konferenc kan reflekuar pr vlerat e Prizrenit, mundsit dhe pengesat n ket proces duke e krahasuar (barasvlersuar) Prizrenin me dy studime t rasteve, Berat dhe Gjirokastr.N konferenc kan marr pjes Kryetari i Komuns s Prizrenit dhe prfaqsues nga Kuvendi Komunal i Prizrenit, Drejtoria e Turizmit, Drejtoria e Urbanizmit, Sekretari i Prgjithshm i Ministris s Kulturs, Drejtoresha e Departamentit t Trashgimis dhe prfaqsues tjer nga Ministria e Kulturs, Rinis dhe Sportit, Drejtoresha e Kshillit t Kosovs pr Trashgimi Kulturore, prfaqsues t Instituteve Profesionale t Trashgimis, prfaqsues nga Berati dhe Gjirokastra, ekspert n fushn e trashgimis kulturore nga Kosova dhe Shqipria, prfaqsues t organizatave t shoqris civile t cilt punojn n fushn e trashgimis kulturore (ATTA, LEGATUM, EUIRC dhe RrOK),prfaqsues nga Abasada Amerikane n Kosov, Organizata Trashgimia Kulturore pa Kufij (ChB) dhe donatort, pr t diskutuar shtjen e prfshirjes s qytetit t Prizrenit n Listn e Trashgimis Botrore t UNESCO-s.

Nj vler e shtuar konferencs ishte kontributi i Profesor Dr. Emin Riza, si barts i procesit t hartimit t dosjeve pr aplikimin e qytetit t Beratit dhe Gjirokastrs n UNESCO, prfaqsuesit e qyteteve Berat dhe Gjirokastr dhe n veanti kontributi i zonjs Marela Guga, prfaqsuese e Bashkis s Beratit, prezantimi i nismave t ztr.Pavlo Shkarpa me Organizatn Antipatrea dhe grupi i arqitektve t rinj, t cilt kishin br nj analiz krahasuese t qyteteve Berat-Gjirokastr-Prizren. Nga fillimi i konferencs, prezantimet, komentet dhe kontributet profesionale dhe qytetare, kan provuar se ka nj besim t plot dhe nj marrveshje t gjr t t gjith pjesmarrsve, q ky proces sht realisht i mundur, i nevojshm dhe si i till duhet t konkretizohet me nj varg masash n t gjitha nivelet.

Procesi i prfshirjes s Prizrenit n Listn Botrore t Trashgimis,nuk sht nj tentative e re dhe nuk fillon vetm tani. N t kaluarn e afrt n kohn e ish-Jugosllavis,me krkesn e institucioneve t athershme pr ta prfshir Prizrenin n Listn Botrore t trashgimis (krkesa e br m 1972), Prizrenit i sht br nj vlersim nga ana e UNESCO`s (t lutem gjejeni t bashkangjitur raportin e vlersimit t UNESCO`s t vitit 1975).

Raporti nxjerr n pah shum mangsi dhe t gjetura t cilat duhen t ktheheshin n detyra t shtpis pr institucionet e athershme vendore,n mnyr q t mund t bhet prafrimi me procedurat e aplikimit t Prizrenit pr prfshirje n Listn Botrore t Trashgimis. Prandaj kjo mund t jet nj baz e mir pr ta inicuar procesin e aplikimit t Prizrenit pr Listn Botrore t Trashgimis,edhe pa qen Kosova shtet antar i Kombeve t Bashkuara, sikurse q e krkojn kriteret dhe procedurat e aplikimit.Zhvillimi i Diskursit

Pjesmarrsit foln n mnyr elokuente pr vlerat e Prizrenit duke zgjeruar diskutimin n gjetjen e mnyrave m t mira pr ruajtjn, zhvillimin dhe promovimin e ktyre vlerave. Nj mundsi e mir dhe realiste sht edhe nisja e prgatitjeve pr aplikim t qytetit t Prizrenit pr t hyr n Litn e Trashgimis botrore. Ishte e qart pr t gjith pjesmarrsit q ky status sht i mbushur me obligime vendore, po aq sa sht nj njohje prestixhoze ndrkombtare. N konferenc u potencua disa her dhe nuk kishte dilema q UNESCO nuk sht nj institucion financiar dhe pritjet duket t ishin realiste n kuptimin e prfitimeve t qytetit nga ky nominim. N mnyr t qart dhe t komunikueshme n konferenc u paraqiten qendrimet e zyrtarve, ekspertve dhe qytetarve pr qytetin e Prizrenit, vlerat, sfidat dhe mundsit e zhvillimit t qytetit si trsi.

Nga fillimi, doln n pah prkufizimet e dy koncepteve t ndryshme pr qytetin. Diskursi zyrtar-ligjor q njeh Qendrn Historike t Prizrenit dhe diskursi i ri q e prcepton Prizrenin si trsi vlerash t ruajtura nga e kaluara dhe si qytet aktiv kulturor n ditt e sotme. Prizreni-Qytet Historik ishte prkufizimi m i prdorur nga tgjith folsit dhe pjesmarrsit n konferenc. Nocioni Qendra Historike e Prizrenit n diskursin e folsve pa prjashtim ishte nj koncept (pak i prdorur), me sa duket i pa mjaftueshm pr trajtimin e tems dhe nocioni i zgjruar i prceptimit t qytetit si trsi kulturore-historike e prshkoi pothuajse gjith konferencn. Duke filluar nga fjala hyrse e Kryetarit t Komuns, Profesor Dr.Ramadan Muja, ku ai paraqiti nj histori t shkurtr t qytetit dhe nj prshkrim t funksioneve politike, ekonomike, kulturore t qytetit t Prizrenit prgjat periudhave t ndryshme historike,dhe n t njejtn frym t gjith pjesmarrsit i argumentonin vlerat e Prizrenit si trsi kulturore-historike.

Prkufizimet e ktyre dy koncepteve nuk ishin tem dhe prioritet n vete n konferenc megjithat, n diskursin e debatit sht vrejt q Prizreni prjetohet si nj trsi kulturore-historike duke prfshir edhe mnyrn e jets n ditt moderne, dhe jo vetm si qytet ku jan t ruajtura disa objekte me vlera t veanta t trashgimis kulturore t Kosovs. T dyja strukturat e programit (pjesa e prezantimeve formale dhe diskutimet jo-formale) konfirmuan, q pjesmarrsit n nj diskutim t hapur dhe me qasje ndr-disiplinore, zhvillimin e Prizrenit e prjetojn si nj trsi t integruar urbane.

Analiza me kujdes e ktij diskursi nxjerr n pah nevojn pr nj debat m t zgjeruar pr ket tem dhe s dyti, sinjalizon institucionet e shtetit qe t trajtojn qytetin e Prizrenit si trsi urbane-kulturore-historike-ekonomike, t rishikojn statusin e Qytetit t Prizrenit dhe t ndjekin nj politik t konzervimit t integruar pr qytetin si trsi.

Konkluzionet dhe Rekomandimet

Konferenca ka nxjerr n pah se ekziston nj koncenzus parimor mes Autoriteteve t qeveris lokale, Ministris s Kulturs, Kshillit t Kosovs pr Trashgimi Kulturore, Shoqris Civile, Instituteve Profesionale t Trashgimis, Ekspertve t fushs s Trashgimis Kulturore, pr pjesmarrje dhe kontribut n ket proces.

N vijim jan Konkluzionet dhe rekomandimet, t prmbledhura nga seanca e fundit e dits s dyt t Konferencs:

Prpjekjen e Komuns s Prizrenit duhet zgjeruar me veprime t koordinuara ndr-institucionale, duke rritur bashkpunimin, me ekspertt e fushs, akademikt, politikbrsit, pronart e aseteve kuturore dhe bizneset, me mediat dhe shoqrin civile.

Mbshtetja e plot e Institucioneve qndrore t shtetit t Kosovs pr qytetin e Prizrenit sht parakusht pr marrjen e statusit nn mbrojtje t UNESCO-s. S pari sepse Shteti sht autoriteti aplikues, s dyti sepse shteti duhet t tregon nivelin e prkushtimit, mnyrn e trajtimit, mekanizmat e menagjimit, t alokon fonde shtes pr mbrojtje dhe restaurim, etj.

Procesi i prgatitjs s Dosjs mund t fillon menjher, 1) duke formuar nj Grup Pune (shum i ngusht) i cili do t harton 2) Planin e Veprimit ku do t prcaktohen qart hapat dhe procedurat, detyrat qe duhen kryer, institucionet dhe personat prgjegjs, afatet kohore dhe masat tjera t nevojshme pr prgatitjen e 3) Dosjs pr aplikim.

T hulumtohet dokumentacioni i viteve t 70-ta kur pr her t par autoritetet e e Ish-Jugosllavis kan inicuar procedurn e aplikimit pr qytetin e Prizrenit n UNESCO. Njkohsisht t kompletohet dokumentacioni dhe komunikimet e bra nga institucionet e Kosovs me UNESCO-n nga viti 2000 e kndej.

Nj ndr hapat e par q Komuna e Prizrenit duhet ta ndrmarr, pa marr para sysh proceset tjera, sht nisja e nj procesi t inventarizimit (rexhistrimit) t tgjitha aseteve kulturore t Prizrenit. Inventari do t duhej t konstatonte vlerat e pretenduara edhe gjendjen e ktyre aseteve.

sht i domosdoshm hartimi i nj Analize t ligjeve, planeve dhe strategjive ekzistuese q ndikojn n ruajtn dhe konzervimin e integruar t qytetit t Prizrenit. Me fokus t veant n shtjet e harmonizimit prkundrejt kolizionit t ktyre normave dhe vlersimi i ndikimit t tyre n mbrojtjn, ruajtjn dhe menagjimin e trashgimis kulturore t Prizrenit.

Nga perspektiva sektoriale n konferenc u b e dukshme q ka nj mori dokumentesh qe e ndihmojn ket proces. Baza ligjore konsiderohet e kompletuar dhe n kuptimin e brendshm Kosova/Prizreni, nuk ka asnj penges ligjore pr t kryer hapat e nevojshm deri n aplikim pr UNESCO. Megjithat kur bie fjala pr dokumetet specifike dhe nocionet e prdorura gjat konferencs si: Planet rregullative, Plani i Menagjimit, Hartimi i Planit t Menagjimit, Master Plani, Plani i Konzervimit, Politika e mbrojtjs, Shpallja nn mbrojtje t shtetit; sht vrejtur nj qasje e fragmentuar sektoriale n interpretim t ktyre dokumeteve. Pr t kuptuar m mir kierarkin e ktyre dokumenteve paraqitet nevoja q kto nocione dhe koncepte tjera t fushs, t analizohen dhe t standardizohet prdorimi i ktyre nocioneve. Njra prej zgjidhjeve mund t jet hartimi i nj Udhzuesi-doracaku q ofron informata dhe instruksione pr zbatimin e tyre t kordinuar t subordinuar dhe t bashkrenduar.

Duke pasur parasysh zhvillimet e hovshme dhe t pa kontrollueshme n fushn e ndrtimeve gjat dekads s kaluar , e deri n ditt e sotme dhe debatet rreth interpretimit t dokumenteve t planifikimit urban n nivel t qytetit dhe n nivel t vendit, konsiderohet si e nevojshme ndrmarrja e masave urgjente pr vnien nn kontroll t rregullimit t territorit. Kufizimi i ndrtimeve t reja deri sa t hartohen Planet e konzervimit.

Nga biseda q u zhvillua, u identifikuan edhe nj sr shtjesh t tjera qe mund t zgjidhen nga Komuna paralelisht me prgatitjen e Dosjs pr aplikim n UNESCO. Ato kan t bjn me rregullimin e infrastrukturs rrugore, sinjalizimit, rregullimit t trotoareve dhe t shtigjeve pr kmbsor, t rrjetit t energjis elektrike (largimi i telave), shenjzimet e standardizuara, administrimi i reklamave dhe mbishkrimeve n qytet, menagjimi i mbeturinave, rregullimi i fasadave, identifikimi, mbrojtja dhe (re)krijimi i pejsazheve urbane e natyrore, etj.

Aktivitetet e promovimit t qytetit t Prizrenit dihet t intensifikohen.

Duhet t fillohet me nj program intenziv i trajnimeve dhe masave tjera pr ngritje t kapaciteteve pr planifikim, menagjim, restaurim, promovim.

Rritja e bashkpunimit me qytetin e Beratit dhe Gjirokastrs, pr t msuar nga prvojat e ktyre qyteteve, q nga prgaditja e dosjeve deri te menagjimi aktual dhe sfidat e performancs brenda kritereve t UNESCO-s.

Vendosja e nj komunikimi bashkpunues (prpos Beratit e Gjirokastrs)edhe me qytete tjera t rajonit dhe m gjr, q jan n Listn e Trashgimis Botrore t UNESCO-s. Duke marr n konsiderat edhe nismn e z. Ruzhdi Rexha, Nn Kryetar i Komuns s Prizrenit, pr organizimin e Konferencs Rajonale t Qyteteve n Listn e Trashgimis Botrore.

Folsit/Prezantuesit :Prof.Dr.Ramadan MUJA (Kryetari i Komuns s Prizrenit)

Ztr.Ruzhdi REXHA (Nn-Kryetari i Komuns s Prizrenit)

Ztr.Paul ENGELSTAD (Ambasada Amerikane n Kosov)

Prof.Dr.Emin RIZA (Shqipri)Znj.Xhejlane HOXHA (Kshilli Kosovs pr Trashgimi Kulturore)

Pavlo SHKARPA (Shqipri/Berat)

Znj.Marela Guga (Shqipri/Berat)

Prmbledhur nga:

Skender Boshtrakaj, Moderator i Konferencs

Bariu Zenelaj, (ATTA)

Berati dhe Gjirokastra jan t regjistruara nListn e Trashgimis Botrore t UNESCO-s si njsit i vetm. Ato kan t njjtat Vlera t Jashtzakonshme Universale dhe si t tilla jan konsideruar si nj.Gjirokastra ia propozoi zyrtarisht autoriteteve t UNESCO`s pr tu prfshir n Listn e Siteve pr Trashgimi Botrore - Dosja u dorzua zyrtarisht me 22 janar 2002. N mbledhjen e mbajtur n Dubai n korrik 2005 t Sesionit t Komitetit pr Trashegimi Boterore ,Gjirokastra u prfshi n listen e Siteve Trashgimi Botrore. sht shpallur sipas kriterit (iii): q prbn nj dshmi unike t nj tradite kulturore t jets, t zhvilluar n shek. 14-19. Sipas kriterit (iv) : tipi i shtepis s fortifikuar t Gjirokastres paraqitet si shembull i dallueshm i nj tipi konstruksioni q ilustron nj mnyr jetese n periudhn shek. 14-19 .

Gjirokastra sht regjistruar n Listn e Trashgimis Botrore t UNESCO-s n vitin 2005, e Berati i sht bashkuar n kt list n vitin 2008, gjat Sesionit t Kebekut t Komitetit tTrashgimis Botrore.

8 | faqe