Raport te Rinjte pa kujdes prinderor

SOS Fshatrat e FeumlmijeumlveShqipeumlri

Teuml rinjteuml pa kujdes prindeumlrorPraktika legjislacioni dhe teuml drejtat

2

Teuml rinjteuml pa kujdes prindeumlror neuml ShqipeumlriPraktika legjislacioni dhe teuml drejtat

Autoreuml

Mirela Muca amp Vilma Kolpeja(Qendra Kombeumltare Shqiptare peumlr Studime Sociale)

Almandina Guma Alketa Berzani Elsa Osmani (SOS Fshatrat e Feumlmijeumlve Shqipeumlri)

Botim i organizateumls ldquoSOS Fshatrat e Feumlmijeumlverdquo

Tetor 2009

3

RRETH ORGANIZATEumlS ldquoSOS FSHATRAT E FEumlMIJEumlVErdquo

SOS Fshatrat e Feumlmijeumlve eumlshteuml njeuml organizateuml sociale jofitimprureumlse misioni i seumlcileumls eumlshteuml neuml sheumlrbim teuml feumlmijeumlve pa kujdes prindeumlror apo neuml rrezik peumlr ta humburateuml

Programet kryesore teuml organizateumls SOS Fshatrat e Feumlmijeumlve janeuml SOS Fshati i peumlrbeumlreuml nga 13 shteumlpi priteumlse peumlr feumlmijeumlt teuml cileumlt e kaneuml humbur

kujdesin prindeumlror SOS Komunitetet Rinore qeuml ofrojneuml peumlrkujdesje peumlr feumlmijeumlt pa kujdes

prindeumlror mbi mosheumln 14 vjeccedil Teuml rinjteuml mbeumlshteten dhe afteumlsohen peumlr jeteumlne tyre si teuml rritur neumlpeumlrmjet programeve teuml gjyseumlmpavareumlsiseuml dhe pavareumlsiseumlseuml ploteuml

Projektet e Fuqizimit teuml Familjes teuml shtrira neuml Shkodeumlr dhe Tiraneuml qeumlmbeumlshtesin feumlmijeumlt teuml cileumlt peumlrballen me rrezikun e humbjes seuml peumlrkujdesjesseuml familjes seuml tyre Sheumlrbimet e ofruara konsistojneuml neuml sigurimin e teuml drejteumlsseuml mbijeteseumls zhvillimit dhe pjeseumlmarrjes seuml feumlmijeumlve si dhe sheumlrbime peumlrrritje teuml kapaciteteve prindeumlrore

SOS shkolla dhe kopshti qeuml ofrojneuml programe edukative peumlr meuml shumeuml se400 feumlmijeuml teuml Fshatit SOS Tiraneumls dhe komunitetit peumlrreth Edukimi ifeumlmijeumlve me nevoja teuml veccedilanta vulnerabeumll dhe nga familje me risk eumlshteumlpjeseuml dometheumlneumlse e puneumls neuml SOS Shkolleuml dhe SOS kopeumlsht

FalenderimTeuml dheumlnat e keumltij studimi u realizuan me kontributin e ccedilmuar teuml disabashkeumlpuneumltoreumlve qeuml operojneuml neuml fusheumln e riniseuml dhe veccedilaneumlrisht neuml drejtim teumlsheumlrbimeve peumlr teuml rinjteuml pa kujdes prindeumlrorRekomandimet e keumltij raporti janeuml peumlrpunuar neuml peumlrputhje me kontributin e dheumlneumlnga aktoreumlt qeuml punojneuml peumlr teuml rinjteuml pa kujdes prindeumlror

Falenderojmeuml peumlr realizimin e keumltij studimi Z Nexhmedin Dumani Ministria ePuneumls Ceumlshtjeve Sociale dhe Shanseve teuml Barabarta ZMihal Naccedilo SheumlrbimiSocial Shteteumlror Z Peumlrparim Shera Ministria e Arsimit Zj Iva Zajmi dhe Zj IrenaTaga Ministria e Brendshme Zj Floriana Hima UNICEF Zj Gladiola MusabelliuBashkia Tiraneuml Z Ridvan Troshani Bashkia Shkodeumlr Z Ilir Ccedilumani InstitutiKombeumltar I Jetimeumlve Znj Lida Leskaj Z Berti Stratobeumlrdha Bashkia Korccedileuml ZjAnila Nepravishta Avokati I Popullit Znj Lida Leskaj ISS Z Peumlrparim DemccedilellariQendra Tag Z Arjan Emini dhe Zj Ersila Korina Shteumlpia e Shpreseumls Elbasan ZTeit Tabaku Tjeteumlr Vizion Elbasan Z Slavka Cekuta Oreumlt Fatlume Elbasan ZFabrizio Nocchi dhe Zj Diana Lekaj Maddonina Del Grappa Zj Edlira BashmiliTerre Des Homes Zj Adriana Neli Konvikti i vajzave ldquoSafet Spahiurdquo Shkodeumlr ZArben Zuna Konvikti i Hoteleri Turizeumlm Tiraneuml Z Leonard Guni Feumlmijeumlt e Boteumlsdhe teuml Shqipeumlriseuml Tiraneuml Z Natassa Arapidou Arsis Tiraneuml Zj Enkelejda MedhaZyber Hallulli Tiraneuml Z Besnik Kolgjini dhe Zj Pranvera Dizdari

Neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml falenderojmeuml teuml rinjteuml Tiraneuml Shkodeumlr dhe Elbasan teuml cileumltsolleumln keumlndveumlshtrimin e tyre neuml keumlteuml studim Edmondin Elidjana Juli DianaArlinda Fresnis Arjana Ardita Laureta Majlinda Donieta Florida Esteri BedrieXhesi Thelleza Erzeni Klodi Mjaftonia Fatjoni Lindita

4

PEumlRMBAJTJA

PEumlRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

HYRJEPeumlrshkrimi i ekipit teuml studimit

MetodologjiaKonsultimi me aktoreumlt

TEuml DHEumlNA PEumlR SHQIPEumlRINEuml

LEGJISLACIONI SHQIPTARSistemi i mbrojtjes seuml feumlmijeumlve dhe teuml rinjve

Teuml rinjteuml pa kujdes prindeumlrorStrukturat peumlr teuml rinjteuml 15-24 vjeccedil

Strukturat peumlr teuml rinjteuml me veumlshtireumlsi zhvillimorePeumlrgatitja peumlr jeteseumln e pavarur

Sheumlrbime pas peumlrkujdesjes

PROFILI I TEuml RINJVE PA KUJDES PRINDEumlRORTeuml dheumlna peumlr teuml rinjteuml pa kujdes prindeumlror

SITUATA E TEuml DREJTAVE PEumlR TEuml RINJTEumlMosdiskriminimi

ArsimiPuneumlsimiStrehimiMbrojtjaSheumlndeti

MbeumlshtetjaPjeseumlmarrja

Interesi meuml i larteumlKoha e lireuml

PEumlRGJEGJEumlSI DHE SFIDA TEuml AKTOREumlVE

KOMENTE DHE REKOMANDIME

BibliografiLista e institucioneve

ShkurtimeFjalorth

5

Shqipeumlria neuml krahasim me shtetet e tjera peumlrfshireuml edhe vendet e rajonit ka njeumlnumeumlr teuml vogeumll teuml rinjsh qeuml leneuml peumlrkujdesin social (624 peumlr ccedildo 100 mijeuml teumlgrupmosheumls 0-17 vjeccedil1) Megjitheuml numrin e vogeumll kjo kategori ndan experienca nga meumlteuml veshtirat ata vuajneuml diskriminim dhe disadvantazhe teuml shumta Shumeuml prej tyrekaneuml nivel teuml uleumlt arsimor dhe mbeten teuml papuneuml peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe pjesame e madhe janeuml teuml pa streheuml dhe neuml risk peumlr tu peumlrfshireuml neuml aktivitete kriminale apopeumlr teuml qeneuml objekt i keqbeumlreumlsve dhe trafikanteumlve ndeumlrkoheuml qeuml njeuml perqindje jo e vogeumllmanifeston probleme emocionale teuml sjelljes dhe teuml shendetit mendor Keumlto janeuml pasojate mungeseumls ose pamjaftueshmeumlriseuml seuml sheumlrbimeve teuml peumlrshtateshme nga strukturatpeumlrgjegjeumlse

Gjateuml periudheumls Tetor-Dhjetor 2008 SOS Fshatrat e Femijve Shqipeumlri ndeumlrmoriiniciativen peumlr mbledhjen dhe analizen e informacionit peumlr keteuml kategori teuml rinjsh neumlShqipeumlri Qeumlllimi i ketij studimi ishte (a) vlereumlsimi i sistemit teuml mbrojtjes shoqeumlrore neumlsherbim teuml rinjve qeuml jetojneuml neuml forma teuml peumlrkujdesjes alternative dhe ata qeuml leneumlinstitucionet rezidenciale (b) identifikimi i problemeve ligjore e institucionale qeumllidhen me ofrimin e keumltyre sherbimeve dhe (c) formulimi i rekomandimeve peumlrpeumlrmireumlsim Vlereumlsimi u shtri neuml qytetet Tiraneuml Shkodeumlr Elbasan Korccedileuml ku numri teumlrinjve pa kujdes prindeumlror qeuml leneuml kujdesin social eumlshteuml meuml i madh Sheumlrbimet Sociale peumlr teuml rinj pa kujdes prindeumlror janeuml pjeseuml e programit peumlrreduktimin e varfeumlriseuml dhe programit peumlr kujdesin social Legjislacioni i cili mundeumlsonzbatimin e programeve teuml sipeumlrpeumlrmendura eumlshteuml ndeumlrtuar ne peumlrputhje me aktetndeumlrkombeumltare teuml ratifikuara nga Qeveria shqiptare si edhe Konventeumln mbi teuml Drejtat eFeumlmijeumlve Ndoneumlse neuml funksion teuml mireqenies dhe mbrojtjes se feumlmijeumlve egziston njeumlkuader ligjor e institucional i mireuml ai ka ende nevojeuml peumlr peumlrmireumlsim neuml drejtim teumlfokusimit ndaj teuml rinjve pa kujdes prinderor e veccedilanerisht atyre qeuml largohen ngapeumlrkujdesi neuml adresimin e sfidave me teuml cilat ata peumlrballen ne kete faze teuml jetes gjateumlmosheumls 14-18 vjeccedil dhe pas mosheumls 18 vjeccedil

Studimi evidentoi qeuml eksperienca e kujdesit rezidencial luan rol kyccedil ne jeteumln dhe teumlardhmen e ketyre teuml rinjve qeuml largohenleumlneuml keumlteuml sherbim Mbulimi i dobet mesheumlrbime mbeshtetese gjate periudhes kur teuml rinjteuml lene institucionin (14-18 vjeccedil dhepas 18 vjeccedil) e me pas le gjurmeuml neuml jeteumln e tyre neuml teuml gjitha planet arsimim puneumlsimstrehim etj Kjo jo vetem thellon disavantazhet dhe i kthen neuml grupe me margjinalizimteuml shumeumlfishteuml por edhe u dhunon njeuml pjeseuml teuml mire teuml teuml drejtave bazeuml Mungesa einformacionit mbi numrin e tyre shpeumlrndarjen dhe format me teuml cilat ata peumlrpiqen teumlpeumlrballojneuml problemet dhe nevojat tregon se nuk janeuml ende prioritet teuml hartimit teumlpolitikaveMegjitheumlse ka njeuml numeumlr aktoreumlsh teuml qeverisjes qeumlndrore e asaj vendore qeuml kaneuml neumlobjekt teuml veprimtariseuml seuml tyre keumlteuml kategori sociale bashkeumlpunimi ndeumlrmjet tyre mbartprobleme teuml koordinimit kompetencave dhe shkembimit teuml informacionit Gjithashtushpeumlrndarja e burimeve financiare neuml mbeumlshtetje teuml teuml rinjve me sheumlrbime eumlshteuml ipamjaftueshem dhe nuk sjell ndryshime teuml qeumlneumlsishme neuml pavarsimin e tyre Studimisjell eksperienca teuml disa pozitive teuml disa strukurave teuml perkujdesjes peumlr teuml rinjte qeuml leneumlsherbimin rezidencial Keto sherbime teuml administruara nga OJF si Qendra Tag TiraneumlShteumlpia e Shpreseumls dhe Tjeteumlr Vizion Elbasan Maddonnina della Grappa ShkodeumlrSOS Fshatrat e Feumlmijeumlve etj janeuml modele teuml ccedilmuara ne pasurimin e formave teumlsheumlrbimit qe nxisin perfshirjen pavareumlsimin dhe respektojneuml teuml drejtat e teuml rinjve nepeumlrkujdes Gjithashtu keumlto modele hasin veumlshtireumlsi teuml tjera neuml realizimin e misionit teumltyre dhe peumlrballojneuml njeuml pjeseuml teuml nevojave neuml fusheumln e teuml rinjve pa kujdes prindeumlror

Mbeumlshtetur ne gjetjet ky studim jep disa rekomandime lidhur me zhvillimin esheumlrbimeve qeuml pavareumlsojneuml teuml rinjte qeuml leneuml perkujdesin rekomandohet ngritja esheumlrbimeve gjateuml dhe pas largimit teuml teuml rinjve nga institucionet zhvillimi i programeve

1 Social Monitor 2006 Inochenti research centre Florence

PERMBLEDHJE EKZEKUTIVE

6

monitoruese pas largimit zgjatja e koheumls seuml qendrimit neuml peumlrkujdesje deri neumlpeumlrfundimin e shkolleumls seuml mesme ngritja e qendrave ditore (ku ofrohen sheumlrbime) peumlrteuml rinjteuml qeuml janeuml larguar nga perkujdesi (15-18 vjeccedil) dhe fuqizimi i politikave aktive teumlpuneumlsimit peumlr keumlteuml kategori pas mosheumls 18 vjeccedilNeuml drejtim teuml peumlrmireumlsimit teuml aktivitetit teuml aktoreuml publike rekomandohet ndeumlrtimi i njeumllegjislacioni qeuml rregullon kuadrin e largimit nga peumlrkujdesja dhe fuqizimi i detyrimit teumlaktoreve teuml ndrysheumlm neuml mbeshtetjen e nevojave teuml keumlsaj kategorie ndeumlrtimi ikapaciteteve institucionale peumlr monitorimin e standartit teuml jeteseumls teuml teuml rinjve mehistori perkujdesi ne gjyseumlm pavarsi apo pavareumlsi teuml plote peumlrfshirja e tyre neumlStrategjineuml Kombeumltare peumlr Femijeumlt peumlrfshirja e alternative pozitive teuml mbeumlshtetjes teumlprezantuara nga OJF nxitja e krijimit teuml klubeveqendrave peumlr teuml rinj me pjeseumlmarrjeteuml peumlrbashket nga teuml rinj me familje dhe atyre pa kujdes prindeumlror me qeumlllim rritjen ebashkeumljeteseumls sociale dhe reduktimin e stigmeumls ndaj keumltyre teuml fundit fuqizimi iadvokaciseuml peumlr njeuml shpeumlrndarje teuml drejteuml teuml fondeve peumlr sheumlrbime teuml femijeumlt dhe teumlrinjteumlNeuml drejtim teuml SOS dhe operatoreumlve teuml tjereuml neuml fusheumln e sheumlrbimeve peumlr teuml rinjteumlstudimi rekomandon hapjen e sheumlrbimeve ne formeumln e komuniteteve rinore forcimin emarreumldheumlnieve me organizata aktoreuml qeveritare dhe donatoreuml peumlrhapjen e modelit teumlKomuniteteve Rinore trainimin e stafeve teuml institucioneve rezidenciale neuml peumlrputhjeme standartet cileumlsore mbi largimin nga institucionet dhe ndeumlrmarrjen e iniciativaveadvokuse peumlr teuml luftuar stigmeumln ndaj teuml rinjve dhe feumlmijeumlve pa kujdes prindeumlror

7

Ky dokument paraqet njeuml vlereumlsim teuml sistemit teuml mbrojtjes shoqeumlrore peumlr femijeumlt dheteuml rinjteuml pa kujdes prindeumlror Vlereumlsimi eumlshteuml realizuar nga njeuml grup i kombinuarme eksperteuml teuml pavarur dhe profesionisteuml teuml SOS Fshatit teuml Femijeve Shqipeumlripeumlrgjate periudheumls Tetor-Dhjetor 2008 Studimi eumlshteuml realizuar ne qytetet eTiraneumls Elbasanit Korccedileumls Shkodreumls dhe Kukeumlsit Vleresimi eumlshteuml peumlrqeumlndruarmbi modelet dhe praktikat e sheumlrbimeve sociale teuml ofruara peumlr femijeumlt dhe teuml rinjteumlpa kujdes prindeumlror neuml strukturat alternative teuml mbeumlshtetjes ne fazen e pergatitjesse tyre peumlr teuml leumlneuml struktureumln dhe peumlr tu pavareumlsuar e integruar neuml jeteumln normaleGjetjet dhe rekomandimet e beumlra pasqyrojneuml mendimet dhe opinionet e eksperteumlvesi konkluzione teuml njeuml analize teuml thelluar teuml informacionit teuml grumbulluar gjateuml keumltijvlereumlsimi si dhe analizave dhe studime teuml meumlparshme teuml realizuara nga aktore teumltjereuml Metodologjia e ndjekur eumlshteuml bazuar neuml (1) ekzaminimin e sistemit (kuadrinligjor dhe institucional) teuml mbrojtjes sociale (2) analizeuml e detajuar e modelevealternative teuml peumlrkujdesit social peumlr femijeumlt dhe teuml rinjteuml jashteuml kujdesit prindeumlrorne institucionet e peumlrkujdesit (publike dhe jo publike2) (3)vrojtime teuml jeteumls seuml teumlrinjve neuml fazat peumlrgatitore ose perfundimtare teuml pavarsimit

Teuta Shkenza Drejtor Nacional i SOS Fshatrave teuml Feumlmijeve Shqipeumlri ndoqi dhesupervizoi zhvillimin e proccedilesit teuml keumlrkimitZnjMirela Muca dhe ZnjVilma Kolpeja neuml rolin e konsulenteveuml teuml jashtme hartuanmetodologjine e vlereumlsimit instrumentat e vlereumlsimit dhe hartuan raportin megjetjet dhe rekomandimetZnjAlmandina Guma neuml rolin e oficeres seuml advokaciseuml praneuml SOS Fshatrave teumlfeumlmijeumlve Shqipeumlri koordinoi proccedilesin e kerkimit dhe bashkeumlpunoi aktivisht peumlrgjategjitheuml realizimit teuml studimit dhe hartimit teuml raportitZnjAlketa Berzani neuml rolin e koordinatores seuml Kujdesit Rinor praneuml SOS Fshatraveteuml feumlmijeumlve Shqipeumlri dhe ZnjHelga Smakaj Koordinatore e Projektit teuml Fuqizimit teumlFamiljes Shkodeumlr kaneuml lehteumlsuar lidhjen me aktoret e peumlrfshireuml dhe kaneuml realizuarmbledhjen dhe peumlrpunimin e informacionitZnjElsa Osmani Menaxhere e Programit teuml Fuqizimit teuml Familjes ka kontribuar meteuml dheumlnat me njeuml studim teuml brendsheumlm realizuar nga SOS Fshatrave teuml FeumlmijeveShqipeumlri lidhur me teuml rinjteuml SOS teuml cileumlt kaneuml leumlneuml peumlrkujdesin e SOSGrupi i puneumls ka bashkeumlpunuar me institucionet vendimarreumlse neuml nivel qendrordhe lokal si dhe me institucionet dhe individeuml teuml institucioneve teuml sheumlrbimevesociale peumlr femijeumlt dhe teuml rinjteuml pa kujdes prindeumlror

121 QeumlllimiObjektivat e studimit janeuml (1) teuml identifikojeuml boshlleumlqet ligjore dhe institucionale qeumlveumlshtiresojneuml kalimin e teuml rinjve pa kujdes prindeumlror drejt jeteumls seuml pavarur (2) teumlvlereumlsojeuml disa modele teuml implementuara shqiptare teuml integrimit social teuml teuml rinjve qeumlkaneuml leumlneuml peumlrkujdesin duke evidentuar aneumlt e dobta dhe teuml forta (3) teumlidentifikojneuml tregues teuml monitorimit peumlr matjen e ndikimit teuml programeve teuml

2 Shiko ldquoLista e institucioneve objekt i ketij studimirdquo

1 HYRJE

11 Peumlrshkrimi i ekipit teuml studimit

12 Peumlrshkrim i shpejteuml i procesit teuml analizeumls dhe i metodologjiseuml

8

pavarsimit dhe integrimit ne jeteumln normale teuml teuml rinjve pa kujdes prindeumlror neuml teumlardhmen

Hapi i pare i analizeumls ishte njeuml rishkimin i dokumentacionit lidhur me politikatkuadrin ligjor dhe sheumlrbimet ekzistuese lidhur me largimin nga format epeumlrkujdesjes alternative aktet neumlnligjore teuml strukturave rezidenciale dhe teumlpolitikave teuml SOS Fshatit teuml feumlmijeumlve Meuml konkterisht janeuml rishikuar keumltodokumente kryesore Strategjia e sheumlrbimeve dhe mbrojtjes sociale 2007-2013Strategjia Ndeumlr-sektoriale e riniseuml 2007-2013 Ligji Nr 9355 dateuml 10032005 ldquoPeumlrndihmeumln dhe sheumlrbimet shoqeumlrorerdquo Ligji Nr 8153 dateuml 31102006 ldquoPeumlr statusin ejetimitrdquo VKM 659 dateuml17102005 ldquoMbi standartet e sheumlrbimeve teuml peumlrkujdesitshoqeumlror neuml institucionet rezidenciale teuml kujdesit peumlr femijerdquo Manuali mbi ldquoZbatimin estandarteve neuml institucionet rezidenciale teuml kujdesit peumlr femijerdquo Rregullore teumlinstitucioneve rezidenciale teuml peumlrkujdesit peumlr femijeuml Manuale teuml SOS Fshatrave teumlfeumlmijeumlve raporte e studime mbi teuml rinjteuml neuml kujdes rezidencial dhe jashteuml kujdesit dhemanuale dhe rregullore teuml aktoreumlve qeuml punojneuml neuml keumlteuml drejtim

Informacioni sasior eumlshteuml marreuml nga burime zyrtare (Zyra e Statistikave dheInformacionit praneuml SHSSH praneuml MPCSSHB INSTAT MASH lidhur medemografineuml teuml dheumlna social - ekonomike teuml dheumlna mbi femijeumlt neuml peumlrkujdesrezidencial numrin e shkollave publike me konvikt neuml teuml cilat strehohen femijeumldhe teuml rinj teuml cilet dalin nga institucionet publike rezidenciale) si edhe ngainformacion nga faqet zyrtare teuml internetit teuml institucioneve ndeumlrkombeumltare3

Informacioni cileumlsor vjen neumlpeumlrmjet intervistave individuale me eksperteuml teumlpolitikave sociale praneuml MPCSSHB me drejtues teuml OJF-ve me punonjeumls teuml sistemitteuml sheumlrbimeve sociale neuml nivel qendror e vendor4 intervistave individuale mepunonjeumls teuml institucioneve rezidenciale takimeve me grupe teuml fokusuara me teuml rinjqeuml kaneuml daleuml nga peumlrkujdesi dhe pas peumlrkujdesit dhe observimeve teuml drejtperdrejtateuml rasteve teuml teuml rinjve qeuml jetojneuml neuml meumlnyreuml teuml pavarur ose gjyseumlm teuml pavarur5

Instrumentat e peumlrdorur (a) listeuml pyetjesh peumlr intervisteumln e thelluar me teuml rinj jashteumlpeumlrkujdesit (b) pyetesoreuml teuml strukturuar me pyetje teuml hapura peumlr intevista mepolitikeuml-beumlresit dhe zbatuesit e politikave teuml peumlrkujdesit peumlr femije perfshireuml edhedrejtuesit e institucioneve teuml peumlrkujdesit (c) listeuml pyetjesh teuml diskutuara peumlrgjatetakimeve me grupet e fokusuara me teuml rinj neuml pra teuml leumlnies seuml peumlrkujdesit dhejashteuml tij (d) sheumlnime teuml mbledhura nga observimet gjateuml vizitave neuml terren

Kufizime teuml studimit Kufizimi neuml koheuml mungesapamjaftueshmeumlria e informacionitteuml nevojsheumlm peumlr teuml rinjteuml jashteuml peumlrkujdesit dhe mosmbledhja e ploteuml einformacionit statistikor neuml strukturat peumlrkateumlse

Gjateuml peumlrgatitjes seuml ketij raporti ekipi keumlrkues bashkeumlpunoi dhe u konsultua medisa aktoreuml nga agjensiteuml shteteumlrore dhe shoqeumlria civile kryesisht me organizatatatme aktive qeuml punojneuml neuml mbeumlshtetje teuml teuml rinjve dhe feumlmijeumlve jashteuml kujdesitprindeumlrorGjithashtu teuml rinj neuml prag teuml daljes nga peumlrkujdesi dhe teuml rinj jashteuml peumlrkujdesitishin pjeseuml e reumlndeumlsishme e keumltij proccedilesi peumlrfshireumls dhe konsultues Disa takimeindividuale dhe takime me grupe me keumlto dy kategori ofruan njeuml ndihmeuml (insight)neuml teuml kuptuarit e shumeuml problemeve dhe sfidave me teuml cilat ata peumlrballen

3 Shih ldquoBibliografiardquo dhe referencat4 Listen e dokumentacionit teuml analizuar si dhe listen e personave teuml intervistuar do ta gjeni ne Aneksin 2 teuml ketij dokumenti

13 Peumlrshkrimi i aktoreumlve teuml peumlrfshireuml neuml proces

9

Shqipeumlria po kalon njeuml periudheuml relativisht teuml gjateuml tranzicioni e cila neuml shumeumlaspekte konsiderohet teuml jeteuml meuml e veshtireuml se neuml shumeuml vende teuml tjera teuml EuropeumlsQendrore dhe Juglindore Pas viteve 90-teuml Shqiperia peumlsoi ndryshime teumlrendeumlsishme politike ekonomike dhe sociale Fenomene teuml pa pranuara gjateumlregjimit komunist si varfeumlria papuneumlsia migrimi masiv brenda dhe jashteuml vendittrafikimi i qenieve njereumlzore problemet sociale brenda familjeve shqiptare (dhunadivorci prostitucioni etj) kaneuml ccediluar neuml krijimin e kategorive sociale ne rrezik midisteuml cileumlve femijeumlt jashteuml kujdesit prindeumlror janeuml edhe ndeumlr me teuml margjinalizuarit

Popullata Totale (000)6 3170

Popullata e teuml rinjve () (0-17 vjeccedil) 326

Popullata neumln vijeumln e varfeumlriseuml()7 185

Mosha mesatare8 786

Indeksi I Edukimit9 0887

GDP peumlr kokeuml10 neuml USD 5316

Standarti i jeteseumls(ndihma ekonomike peumlr familje ne njeuml muaj neleke)11

7000

Indeksi i Zhvillimit Human12 0801

Indeksi i zhvillimit gjinor13 0797

Shkalla e papuneumlsiseuml ()14 13

Shpenzime publike neuml sheumlndet(neuml teuml shpenzimeve publike totale) 84

Shpenzime publike neuml sheumlndet (neuml of GDP15) 2

Shpenzime publike neuml arsim neuml teuml shpenzimeve publike totale 11

Shpenzime publike neuml arsim () neuml teuml GDP 35

Shteti Ish vend komunistRepublike parlamentare

6 Shifrat e kesaj tabele janeuml marre nga Raporti vjetor 2007 Banka e Shqiperise7 LSMS 20058 httpeumleumleumlinstatgovalgraphicsdoctabelatTreguesit20SocialeLindje20e20vdekjeLDV202004ldv13xls9 httphdrstatsundporgcountriesdata_sheetscty_ds_ALBhtml10 ibid11 VKM 787 date 1412 2005 ldquoPer percaktimin e keritereve dhe mases se ndihmes ekonomikerdquo12 httphdrstatsundporgcountriesdata_sheetscty_ds_ALBhtml13 Ibid14 Banka e Shqiperise ldquoRaporti vjetor 2007rdquo15 Ministria e Financave-Drejtoria e Buxhetit (te dhena peumlr vitin 2008)

2 INFORMACION SOCIAL KULTUROR DHE POLITIK

10

Sistemi i peumlrkujdesit Social peumlr femijeumlt pa kujdes prindeumlror paraqitet si njeuml sistemformal dhe informal Sistemi formal i peumlrkujdesit eumlshteuml i mbeshtetur neuml njeuml seriligjesh rregullash dhe institucionesh teuml cilat e kane zanafillen ne sistemin e vjeterekonomiko-shoqeumlror por qeuml janeuml zhvilluar e peumlrmireumlsuar sipas modelevebashkekohoreSistemi formal i peumlrkujdesit peumlr femijeumlt pa kujdes prindeumlror peumlrbeumlhet prej a)sheumlrbimit teuml bireumlsimit b) peumlrkujdesit neuml ldquoshtepi-familjerdquo teuml prezantuara dheadministruara nga disa organizata teuml huaja peumlrfshireuml SOS Fshati i Feumlmijeumlve neumlShqiperi c) peumlrkujdesit neumlpermjet kujdestariseuml (foster care) i cili eumlshteuml ende nefillimet e veta d) peumlrkujdesit rezidencial i tipit institucional (shtepite peumlr femijeumlt 0-6vjeccedil dhe 6-14 vjec) e) peumlrkujdesit ditor neuml qendra peumlr feumlmijeuml me probleme sociale(lypesat femijeumlt e rruges) f) sheumlrbime ri-atdhesimi dhe ri-bashkimi me familjen peumlrteuml miturit e larguar nga ShqiperiaSheumlrbimet e peumlrkujdesit peumlr feumlmijeuml dhe teuml rinj jashteuml kujdesit prindeumlror realizohenneumlpeumlmjet zbatimit teuml programit peumlr reduktimin e varfeumlriseuml dhe programit peumlrkujdesin social Legjislacioni i cili mundeumlson zbatimin e programeve teumlsipeumlrpeumlrmendura eumlshteuml pjeseuml e politikeumls sociale neuml peumlrputhje me aktetndeumlrkombeumltare teuml ratifikuara nga qeveria shqiptare si edhe Konventeumln mbi teumlDrejtat e Feumlmijeumlve

311 Kuadri ligjor dhe politik Kushtetuta e Shqipeumlriseuml miratuar sipas Ligjit Nr 8417 dateuml 21101998

dhe shpallur me dekret Nr 2260 dateuml 28111998 eumlshteuml ligji themelor qeumlsiguron mbrojtjen e teuml drejtave teuml feumlmijeumlve neuml peumlrgjitheumlsi dhe teuml atyre teuml cileumlveiu mungon kujdesi prindeumlror neuml veccedilanti Kushtetuta e re e Shqipeumlriseumlpeumlrmban njeuml kapitull teuml veccedilanteuml mbi teuml drejtat ekonomike sociale dhekulturore teuml qytetareumlve si edhe njeuml kapitull tjeteumlr mbi objektivat sociale Keumltakapituj sanksionojneuml detyrimin e shtetit peumlr sigurimin e kujdesit dhendihmeumls gjateuml teuml gjitheuml procesit teuml rritjes zhvillimit dhe edukimit peumlrfeumlmijeumlt teuml cileumlve iu mungon kujdesi prindeumlror (neni 59e) Kushtetuta eShqipeumlriseuml eumlshteuml e fokusuar te grateuml feumlmijeumlt dhe teuml rinjteuml

Konventa e Kombeve teuml Bashkuara ldquoMbi teuml drejtat e femijeverdquo eratifikuar nga Qeveria Shqiptare neuml Shkurt 1992 hyri neuml fuqi neuml Mars 1992Nga konventa rrjedhin detyrime qeuml lidhen me respektimin e teuml drejtave teumlfeumlmijeumlve teuml udheumlhequra nga parimi i respektimit teuml ldquointeresit meuml teuml mireuml teumlfeumlmijeumlsrdquo Ratifikimi i Konventeumls eumlshteuml hapi fillestar neuml krijimin e sistemeveinstitucionale qeuml sigurojneuml mbrojtjen dhe zbatimin e teuml drejtave teuml feumlmijeumlvejashteuml kujdesit prindeumlror

Karta Sociale Europiane (e rishikuar) sipas VKM16 458 dt27041998 ecila njeh dhe mbron teuml drejteumln peumlr teuml peumlrfituar sheumlrbime sociale Megjithateumlduhet neumlnvizuar se qytetareumlt e njohin pak kuptimin dhe perfitimet e kesajKarte

Konventa e ILO17 Nr138 ldquoMbi mosheumln minimale teuml lejuar teuml puneumlsrdquo eratifikuar neuml vitin 1998 dhe konventa Nr 182 ldquo Mbi ndalimin dhe vepriminpeumlr eleminimin e teuml gjitha formave teuml puneumls seuml feumlmijeumlverdquo e ratifikuar neuml vitin2001rdquo

16 Vendim i Keumlshillit teuml Ministrave17 Organizata Ndeumlrkombeumltare e Puneumls

3 INFORMACION MBI SISTEMIN E PEumlRKUJDESIT PEumlR FEumlMIJEuml E TEuml RINJ

31 Legjislacioni kryesor qeuml peumlrcakton sistemin e peumlrkujdesit peumlr feumlmije e teuml rinj

11

Konventa e Hageumls e vitit 1993 mbi ldquo Mbrojtjen e feumlmijeumlve dhebashkeumlpunimin neuml lidhje me bireumlsimet ndeumlrkombeumltarerdquo e ratifikuar me ligjinNr 8624 dateuml 15062000

Kodi i Familjes ( Ligji Nr9062 date 8 Maj 2003) peumlrcakton detyrimetinstitucionale teuml shtetit ndaj feumlmijeumlve jashteuml kujdesit prindeumlror si edhemeumlnyreumln se si zbatohen ato

Kodi i Procedureumls Civile miratuar me ligjin Nr 8116 dateuml 29 3 1996neuml nenet 3511 352 ka parashikuar seKeumlrkesa peumlr vendosjen ekujdestariseuml i paraqitet gjykateumls nga teuml afeumlrmit e feumlmijeumls seuml mitur dhe ngacilido qeuml merr njoftimin peumlr mbetjen e feumlmijeumls pa prindeumlr peumlr lindjen e njeumlfeumlmije me prindeumlr teuml panjohur dhe peumlr ccedildo rrethane tjeteumlr qeuml ligji keumlrkonvendosjen e kujdestariseuml si dhe ushtrimin e keumlsaj teuml drejte nga veteuml i miturikur ai ka mbushur mosheumln 16 vjeccedil Gjithashtu sipas nenit 3561 gjykatapeumlrpara se teuml procedojeuml peumlr emeumlrimin e kujdestarit duhet teuml pyeseuml edhe teumlmiturin kur ai ka mbushur mosheumln 10 vjeccedil

Kodi penal shqiptar Kodi i hartuar ne 1995 percakton moshen 14 vjeccedil simoshe mbi teuml cilen cdo personi i njihen pergjegjeumlsite peumlr veprime nekundershtim me ligjin ( neni 12) neuml mosheumln 16 vjeccedil veprimet nekundeumlrshtim me ligjin janeuml teuml deumlnueshme Vendimet peumlr deumlnim me burgosjepeumlr teuml miturit nuk duhet teuml kalojeuml gjysmen e koheumls teuml deumlnimit teumlparashkruar nga ligji peumlr ateuml veper penale )(neni 51) Gjykata gjithashtumund teuml evitojeuml denimin me burg teuml minoreneve dhe percaktojeuml vendosjen etyre ne ldquoinstitucione edukimirdquo( neni 52) Trafikimi i feumlmijeumlve eumlshteuml gjithashtui deumlnueshem nga ligji Shfrytezimi i feumlmijeumlve neumlpeumlrmjet lypjes eumlshteuml iklasifikuar si njeuml veper kriminale e vecante ( janar 2008)

Ligji Nr7650 dateuml 17121992 ldquoPeumlr Bireumlsimin e teuml Miturve nga Shtetas teumlHuaj dhe peumlr disa ndryshime neuml Kodin e Familjesrdquo Hartimi dhe miratimi iLigjit nr 7650 dateuml 17 12 1992 i ka paraprireuml Aderimit teuml Shqipeumlriseuml neumlKonventeumln e Hageumls ldquoPeumlr mbrojtjen e feumlmijeumlve dhe bashkeumlpunimin neumlbireumlsimin jashteuml venditrdquo Ky ligj peumlrcakton proccediledurat pas deklarimit teumlfeumlmijeumls si teuml braktisur Neuml keumlteuml ligj theksohet se feumlmija deklarohet i braktisurkur prindeumlrit neuml meumlnyreuml teuml dukshme nuk kane shfaqur interesim peumlr teumlpergjateuml njeuml viti para paraqitjes seuml keumlrkeseumls peumlr deklarimin e braktisjes ngagjykata Gjithashtu gjykata jo vetem qeuml deklaron teuml braktisur feumlmijeumln porgjithashtu vendos peumlr teuml edhe njeuml sistemim afatgjate ne njeuml formeperkujdesjeje (kryesisht merr vendime peumlr vendosjen e tij neuml institucioneperkujdesi rezidencial)

I peumlrmireumlsuar me Ligjin Nr 9695 Dateuml 09032007 ldquoPeumlr bireumlsimin e teumlmiturverdquo

Ligji Nr 8153 dateuml 31101996 ldquoMbi statusin e jetimitrdquo mbulon vetem njeumlpjese teuml kategorise se feumlmijeumlve jashte kujdesit prindeumlror ndashjetimeumlve biologjikeumldhe ata qeuml i peumlrkasin familjeve qeuml iu eumlshteuml hequr peumlrgjegjeumlsia prindeumlroreSipas keumltij ligji peumlrfituesit janeuml feumlmijeuml dhe teuml rinj 0-25 vjeccedil pavareumlsisht neumlsejaneuml trajtuar ose jo neuml institucionet shteterore ose private teuml peumlrkujdesitshoqeumlror Peumlr kete kategori femijesh ky ligj percakton menyren e vendosjesseuml feumlmijeumlve neuml institucionet e peumlrkujdesit shoqeumlror dhe koheumln e qeumlndrimit neumlto (deri neuml mosheumln 14 vjeccedil dhe neuml raste teuml veccedilanta deri neuml mosheumln 17vjeccedil)18 arsimimin nepermjet sigurimit teuml njeuml burse studimi mbeshtetjen mendihme ekonomike pas moshes 18 vjeccedil nese ata janeuml teuml papuneuml e pa teumlardhura si edhe mundeson sherbim falas ne sherbimin shendetesortransport public dhe aktivitete kulturore e sportive Ne menyre teuml vecante kyligj I percakton kete kategori si grup prioritar ne punesim (perfshire

18 Ne kohen kur eumlshteuml miratuar ligji arsimi I detyruar ishte 8 vite shkolle dhe perfundonte ne moshen 14 vjec duke filluar nga viti shkollor2007 dhe 2008 arsimi I detyruar eumlshteuml 9 vite shkolle dhe perfundon ne moshen 15 vjec) megjithate Ligji ne fjale nuk ka ndjekurndryshimet ne ligjin e arsimit parauniveristar peumlr rrjedhoje nuk janeuml bere ndryshimet ne Ligjin 8153 date 31101996

12

emigracionin e organizuar) dhe strehimin Statusi jepet sipas vendimit teuml njeumlkomisioni teuml veccedilanteuml teuml krijuar praneuml ShSS19 neuml teuml cilin peumlrfshihet edhe njeumlpeumlrfaqeumlsues i shoqateumls seuml feumlmijeumlve jetimeuml Legjislacioni parashikon dherregullon meumlnyreumln e trajtimit teuml feumlmijeumlve jashteuml kujdesit prindeumlror neumlinstitucionet e peumlrkujdesit shoqeumlror20

Ligji Nr9355dateuml 10032005 ldquoPeumlr Ndihmeumln Ekonomike dheSheumlrbimet Shoqeumlrorerdquo i hartuar mbi ligjin Nr 7710 dt 18051993 ldquoPeumlrNdihmeumln dhe Peumlrkujdesin Shoqeumlrorrdquo ndryshuar me ligjin Nr7886dt08121994 dhe ligjin nr 8008 dt 05101995 si dhe aktet neumlnligjore neumlzbatim teuml tyre (VKM Nr 307 VKM Nr510) peumlrcaktojneuml sistemin e ndihmeumlsekonomike dhe teuml peumlrkujdesit shoqeumlror peumlr qytetareumlt shqiptareuml neuml teuml cilinpeumlrfshihen edhe feumlmijeumlt jashteuml kujdesit prindeumlror Ajo perfshin strukturendhe tipologjine menyren e organizimit financimin dhe rregullat e pranimitne institucioneGjithashtu ligji peumlrcakton edhe definicionet qeuml lidhen me perfituesit ngasherbimet qeuml ofron ky ligj si jetim persona me afteumlsi teuml kufizuara sheumlrbimeshoqeumlrore ndihme ekonomike familje kujdestare etj Peumlrfitues teumlsheumlrbimeve shoqeumlrore janeuml edhe feumlmijeumlt (ku peumlrfshihen edhe feumlmijeumlt jashteumlkujdesit prindeumlror) teuml rinjteuml deri neuml mosheumln 25 vjeccedil personat me afteumlsi teumlkufizuar si edhe ata qeuml janeuml grup ne nevoje apo ne risk peumlr teuml qene pjeseuml neumlgrupet neuml nevojeumlLigji percakton (neni 52) se janeuml perfitues teuml ndihmes ekonomike kategoriae jetimeve 18 -25 e mbi 25 vjeccedil nese janeuml teuml papune e pa teuml ardhura dhe qeumlnuk mbeshteten nga institucionet e peumlrkujdesit apo me kujdestarirdquo

Ligji i organizimit dhe funksionimit teuml qeverisjes vendore Nr 8652 dateuml31072000 krijon kushtet e nevojshme peumlr decentralizimin e sheumlrbimeveshoqeumlrore Megjithateuml duhet teuml neumlnvizohet se decentralizimi financiar endenuk mund teuml realizohet neuml ccedildo njeumlsi teuml pushtetit vendor sepse burimetvendore teuml sigurimit teuml financimit janeuml teuml kufizuara

Vendimi i Keumlshillit teuml Ministrave Nr307 dt 2405199421 ldquoPeumlrSheumlrbimet e Peumlrkujdesit Shoqeumlrorrdquo eumlshteuml hartuar dhe miratuar neuml zbatim teumlligjit nr7710 Sipas keumltij vendimi sheumlrbimet e peumlrkujdesit shoqeumlror (peumlrfemijeumlt dhe teuml rinjteuml pa kujdes prinderor) qeuml financohen nga buxheti i shtetitpeumlrfshijneumlSheumlrbime sociale neuml institucione residenciale Sigurohen peumlr feumlmijeuml jetimeuml dheteuml braktisur si edhe peumlr feumlmijeuml me afteumlsi teuml kufizuar Sheumlrbimet e peumlrkujdesitpeumlr feumlmijeuml sigurohen nga pushteti qendror pushteti lokalorganizatatjoqeveritare dhe nga persona private Autoritetet lokale ofrojneuml ldquosheumlrbimejashteuml institucionalerdquo ndeumlrsa institucione qendrore si MPCcedilSShB ofrojneumlsheumlrbime institucionale

Vendimi i Keumlshillit teuml Ministrave Nr 510 dt 2411 199722 ldquo Kriteret evendosjes neuml institucionet residenciale teuml peumlrkujdesjes shoqeumlror dhedokumentacioni i nevojsheumlm peumlr pranimrdquo peumlrcakton rregullat e pranimit neumlinstitucione teuml feumlmijeumlve pa kujdes prinderor

VKM 658 659 date 17102005 ldquoPer standartet e sherbimit teumlpeumlrkujdesit shoqeror peumlr femijeumlt ne institucionet rezidencialerdquo 23KyVendim i Keshillit teuml Ministrave percakton 11 standarte teuml peumlrkujdesitne institucionet e perkujdesjes peumlr femije Pershtatshmeria e sherbimitPlani individual i perkujdesjes Pergatitja peumlr jetese teuml pavarur Ushqyerja

19 Sheumlrbimi Social Shteteumlror20 Ne menyre teuml hollesishme teuml drejtat qeuml mbron ky ligj janeuml shpjeguar ne paragrafin 3521 Me hartimin e akteve neumlnligjore neuml zbatim teuml ligjit teuml ri peumlr Ndihmeumln dhe Sheumlrbimet Shoqeumlrroe ky vendim duhet teuml shfuqizohet Por meqeneumlse keumlto aktenuk janeuml hartuar akoma ateumlhere VKM e sipeumlrsheumlnuar eumlshteuml ende neuml zbatim22 Me hartimin e akteve neumlnligjore neuml zbatim teuml ligjit teuml ri peumlr Ndihmeumln dhe Sheumlrbimet Shoqeumlrroe ky vendim duhet teuml shfuqizohet Por meqeneumlse keumlto aktenuk janeuml hartuar akoma ateumlhere VKM e sipeumlrsheumlnuar eumlshteuml ende neuml zbatim23 Standartet kane zevendesuar rregulloret sipas teuml cilave funksiononin institucionet e peumlrkujdesit shoqeror

13

Paraqitja veshja dhe nevojat materiale Shendeti fizik emocional e mendorEdukimi Argetimi Ankimimi Mbrojtja nga abuzimi Mjedisi dhe akomodimiStafi Menaxhimi

Ligji mbi strehimin social Nr 9382 i vitit 2004 ofron njeuml kuader ligjorpeumlr zhvillimin e politikave dhe programeve peumlr strehimin social ne njesite epushtetit vendor (bashki e komuna) Kategoria e individeumlveuml pa kujdesprindeumlror qeuml geumlzojneuml statusin e jetimit (sipas ligjit 8153 1996) dhe memoshe nen 30 vjec perfshihen si kategori qeuml perfton strehim social

Ne VKM 658 659 date 17102005 ldquoPer standartet e sherbimit teuml peumlrkujdesitshoqeror peumlr femijeumlt ne institucionet rezidenciale Ne standartin e 3-teparashikohet hartimi i planit pergatitor peumlr femijeumlt qeuml largohen nga perkujdesja neshetpi ose levizin ne forma teuml tjera teuml perkujdesjes sic janeuml kthim ne familjebiresim kujdestari jete e pavarur ose gjysem e pavarur njeuml ekip profesionistesh teumlinstitucionit (edukatore punonjes social kujdestare) dhe familja e origjines dhefemijeumlt hartojne planin pergatitor peumlr largimin nga perkujdesja sipas nevojave teumlvleresuara teuml femijes

Ligji mbi strehimin social No 9382 2004 Mbeumlshtet strehimin social ngaBashkiteuml dhe komunat Ndeumlr kategoriteuml peumlrfituese janeuml ata qeuml kane statusin ejetimit dhe kane moshe nen 30 vjeccedil

VKM Nr 80 date 28012008 ldquoPeumlr kujdestarineuml foster care ndash ende ne fillimet esaj Aktualisht eumlshteuml hartuar njeuml dokument i Kujdestariseeuml peumlr feumlmijeuml miratuar meVKM si dhe janeuml hartuar standartet e sheumlrbimit teuml kujdestariseuml si njeuml hap pozitiv neumlsheumlrbim teuml feumlmijeumlve dhe teuml rinjve Kujdestaria peumlr femijet eumlshteuml pjeseuml e StrategjiseumlSektoriale teuml Mbrojtjes Sociale dhe parashikon kujdesin ne familje kujdestare peumlrfeumlmijeuml jashte kujdesit rinderor Ky dokument zgjeron sheumlrbimet alternative peumlrfemijeumlt neuml nevojeuml drejt formave qeuml ofrojneuml peumlrkujdes neuml njeuml mjedis familiar Kydokument eumlshteuml neuml procesin e hartimit teuml akteve neumlnligjore qeuml e mbeshtesin si dheudheumlzimet perkateumlse

Ekzistojneuml disa lloje strukturash qeuml peumlrkujdesen peumlr teuml rinjteuml me histori peumlrkujdesiteuml grupmosheumls 15 -24 vjeccedil peumlrgjate koheumls qeuml janeuml eumlneuml proccedilesin e daljes ngapeumlrkujdesi dhe jashteuml tij Ato janeuml (a) struktura rezidenciale publike dhe jo publike(b) shkollat publike me konvikt dhe (c) struktura rezidenciale rinore teuml tipitfamilje)Peumlrgjateuml ketij studimi u identifikuan 34 struktura teuml tilla sipas ndarjes seumlmeposhteumlme

Institucioneve rezidenciale publike dhe jo publike dhe struktura teuml tipitShteumlpi-Familje peumlr feumlmijeuml 0-17 vjec Numri i keumltyre strukturave teumlidentifikuara deri tani eumlshteuml 17 Femijeumlt qendrojneuml neuml keumlto struktura deri nemosheumln 15 vjeccedil ose 17 vjec Teuml tilla janeuml strukturat publike teuml peumlrkujdesit peumlrfemijeuml jashte kujdesit prindeumlror (Shtepite e feumlmijeumlve ne Durres Tirane ShkoderSarande Vlore) dhe strukturat e peumlrkujdesit peumlr feumlmijeuml jashte kujdesit prindeumlror teumladministruara nga OJF (si SOS Fshati i feumlmijeumlve ndashShqiper24i ldquoShtepia e shpresesrdquo neElbasan ldquoMisionaret e bamiresiserdquo ldquoRreze Driterdquo dhe ldquoPueri Domini ne TiranerdquoldquoFillimet e Reja ne Berat dhe ldquoBetaniardquone Kruje

24 13 feumlmijeuml teuml grupmoshes 14 -16 vjeccedil ndodhen aktualisht ne strukturat shtepi familje ne pritje peumlr tu transferuar ne strukturat rinore

32 Legjislacioni kryesor peumlr teuml rinjteuml qeuml leumlneuml peumlrkujdesin

33 Strukurat e peumlrkujdesjes peumlr teuml rinjteuml e grupmosheumls 15-24 vjeccedil

14

Konviktet e shkollave teuml mesme profesionale publike- aktualisht 9 ofrojnembeumlshtetje peumlr adoleshentet e teuml rinjteuml me histori kujdesi residenciale Teuml rinjteumlduhet teuml qeumlndrojneuml peumlrgjateuml koheumls qeuml ndjekin shkolleumln e mesme deri neuml mosheumln18-19 vjeccedil (neuml varesi teuml viteve teuml shkolleumls) Ne realitet keumlto struktura ofrojnestrehim peumlr pjeseumln meuml teuml madhe teuml teuml rinjeve qeuml leneuml peumlrkujdesin Teuml tilla janeumlkonviktet e QFP4 Politeknikumt dhe shkolleumls se Mesme Teknologjike ne Tiranekonviktet e shkolleumls se Ndertimit shkolleumls Mekanike dhe shkolleumls se MesmeTeknologjike ne Shkoder konviktet e shkolleumls se Mesme Tregtare ne Vloreuml shkolleumlsse Mekanikes Bujqesore neuml Durreumls shkolleumls se Mesme Bujqesore neuml Berat shkolleumlsseuml mesme neuml KorccedileumlNjeuml pjeseuml e konsiderueshme e teuml rinjve vazhdojneuml teuml qeumlndrojneuml neuml konvikte edhe pasmosheumls adulte si alternative e vetme e strehimit teuml tyre

Shteumlpi familje per teuml rinjteuml (15 -24 vjec) janeuml aktualisht 8 Koha e qendrimit neumlkeumlto struktura varion nga 7-9 vjet dhe kryesisht perbeumlhen nga shteumlpite e teuml rinjvedhe shtepite gjyseumlm teuml mbojtura Teuml tilla struktura janeuml Komunitetet Rinore teuml SOSFshatrat e Femijeumlve Apartamentet e Mbrojtura dhe Apartamentet e Autonomise seumlLarteuml teuml ldquoTjeter Vizionrdquo dhe ldquoHome and Hopesrdquo ne Elbasan Casa -famigliardquo peumlr teumlrinjteuml teuml Maddonina Del Grappa Projektit Shpresa dhe Pappa Giovanni XXII neumlShkodeumlr dhe Qendres TAG neuml Tiraneuml

Mosha e daljes nga peumlrkujdesi dhe mosha e pavareumlsiseuml peumlr teuml rinjteuml shqiptareumlNeuml legjislacionin aktual (neuml Standartet e sheumlrbimit teuml peumlrkujdesit peumlr femijeuml)percaktohet vetem mosha minimale kur femijeumlt duhet teuml fillojne procesin peumlr daljennga peumlrkujdesi drejt autonomise se plote dhe kjo moshe eumlshteuml -14 vjec25 Nestrukturat e peumlrkujdesit social publik femijeumlt fillojne jeteumln e pavarur ne moshen 15vjeccedil e ne pak raste edhe ne moshen 17 vjec peumlr kete aresye procesi I leumlnies seumlpeumlrkujdesit zgjat 1 ose 2 vjet Ne strukturat e drejtuara nga OJF procesi fillon pasmoshes 14 vjec por qendrimi ne struktura mbeshtetese zgjat peumlr njeuml kohe me teumlgjate

Kur adoleshentet jashte kujdesit prindeumlror arrijne moshen peumlr teuml dale ngainstitucionet e peumlrkujdesit (publik apo teuml drejtuara nga OJF) ne me teuml shumten erasteve ata konsiderohen si teuml rritur qeuml nuk kane me nevoje peumlr tu mbeshtetur ngasistemi i perkujdesit Por ndersa bashkemoshataret e tyre qeuml jetojneuml ne familjevazhdojne teuml marrin perkujdesje dhe ndihme nga prinderit edhe peumlr shumeuml kohe paskesaj moshe ne vecanti institucionet publike teuml peumlrkujdesit heqin dore shumeuml heretdhe nuk i mbeshtesin apo i mbikqyrin me pas moshes 15 vjeccedil

Mosha ne teuml cilen behen teuml pavarur pjesa me e madhe e adoleshenteve dhe teuml rinjveshqiptare qeuml jetojneuml ne familje eumlshteuml mbi 25 vjec Kjo moshe perkon me kohen kurata mbarojne shkolleumln e larte apo pasi ata ndjehen financiarisht dhe emocionalisht teumlafte peumlr teuml qene teuml pavarur nga familja Megjithese nuk ka studime mbi moshen e teumlrinjeve apo teuml rriturve qeuml vazhdojne teuml jetojneuml me familjen veumlzhgime teuml jetes seumlperditeshme tregojne se kjo moshe leviz ndermjet 25-35 vjec

Ndersa femijeumlt e teuml rinjteuml qeuml jetojneuml ne familje behen teuml afte peumlr teuml qene teuml pavarurpas moshes 25 vjec njeuml pjese e adoleshentet te rinjve ne peumlrkujdesin i social publiku duhet teuml jene teuml pavarur dhe teuml vetmjaftuesheumlm menjehere pasi mbushin 15 vjeccedilose 19 (nese perfundojne shkolleumln e mesme) pamvaresisht faktit nese nga pikpamjae zhvillimit teuml gatshem apo jo duke marreuml neuml konsiderateuml edhe mungeseumln esheumlrbimeve neuml momentin e largimit nga peumlrkujdesja

25 Ne rast se femija le strukturat e perkujdesjes rezidenciale me pare se kjo moshe atehere edhe ky proces fillon me heret kjo mosheeumlshteuml percaktuar vite me pare kur shkolla e detyruar ishte 8 vite dhe perfundimi i saj behej ne moshen 14 vjeccedil

15

Ne ndryshim nga bashkemoshataret e tyre teuml cilet ne rast nevoja mund t i kerkojnendihme e mbeshtetje emocionale apo materiale familjes teuml rinjteuml qeuml dalin nga sistemii peumlrkujdesit ose nuk kane lidhje teuml forta me familjen apo teuml afermit ose i kanehumbur keumlto lidhje Teuml filluarit e njeuml jete teuml pavarur ne moshe teuml re eumlshteuml njeuml situateshumeuml stresuese dhe e shoqeruar me ankth dhe frike Teuml rinjteuml me histori kujdesi nestrukturat publike janeuml edhe me riskuarit Ne momente teuml veshtira teuml jetes kur atakane me shumeuml se kurre nevoje peumlr mbeshtetje ata ndien teuml abandonuar nga aisistem qeuml i perkujdes Shumeuml prej tyre qeuml vahdojne shkolleumln e mesme perserisin vitinshkollor peumlr teuml vonuar daljen nga institucioni apo mbarimin e shkolleumls se mesmeShumeuml prej tyre kaneuml probleme teuml sjelljes arsimit dhe peumlrshtatjes neuml njeuml realitet teuml tisocial duke qeneuml neuml keumlteuml meumlnyreuml edhe meuml teuml riskuar

Leumlnia e peumlrkujdesit dhe mbeumlshtetja pas peumlrkujdesit Koha e qeumlndrimit neumlpeumlrkujdesje dhe mbeumlshtetja pas peumlrkujdesit eumlshteuml e ndryshme dhe neuml funksion teumldisa faktoreve individuale shendetesore apo ne varesi teuml perqasjes qeuml ofrojneinstitucionet publike apo teuml drejtuara nga OJF

Nje pjese e feumlmijeumlve nga strukturat publike teuml perkujdesit terhiqen dhe mbahennen kujdesin e strukturave teuml tipit shtepi ndash familje teuml drejtura nga OJF Kjo eumlshteumledhe pjesa me me ldquofatrdquo Njeuml pjese tjeter dergohet teuml vazhdojne shkolla teuml mesme mekonvikt dhe trajtohen me burse ndersa ata qeuml e kane mbajtur lidhjet me familjenkthehen ne familjen biologjikeNjeuml puneuml intensive realizohet nga OJF qeuml operojneuml peumlr riintegrimin e feumlmijeumlve neumlfamiljet biologjike si alternative meuml e mireuml duke u bazuar edhe neuml mungeseumln esheumlrbimeve teuml meumltejshme mbeumlshteteumlseuml qeuml do teuml mundeumlsonin pavareumlsimin e tyrevetjak

Situata eumlshteuml me pozitive ne sistemin e drejtuar nga OJF ne teuml cilat mosha e daljesne pavaresi eumlshteuml me e madhe dhe mbeshtetetja ka njeuml shtrirje kohore me teuml gjateNe sistemin e peumlrkujdesit SOS Fshati I Femijeve- Shqiperi femijeumlt kalojne ngashtepite SOS ne komunitetin rinor SOS ne moshen 15 vjeccedil dhe qendrojne atje deri19 vjec Me pas ata trajtohen nga programe qeuml mbeshtesin pavaresine deri nemoshen 24 vjecQendra Tag Tiraneuml teumlrheq teuml rinjteuml nga shteumlpiteuml e feumlmijeumls dhe kujdeset peumlr ta derineuml mosheumln 18 vjec duke suportuar arsimin kurset profesionale si dhe rritjen eafteumlsive teuml teuml rinjve

Disa OJF teuml tjera kane ne fokusin e aktivitetit teuml tyre mbeshtetjen peumlr femijeumlt qeumldalin nga instituconet publike pas moshes 15 vjec teuml cilet nuk mund teuml vazhdojnearsimin e mesem por qeuml nderkohe ju duhet teuml leneuml institucionet publike teumlperkujdesjes peumlr shkak teuml moshes Disa OJF teuml tjera ofrojne mbeshtetje peumlr feumlmijeumlteuml braktisur kryesisht teuml referuara nga institucionet fetare sherbimi social lokalOJF ne mbrojtje teuml femijeve

Dalja nga peumlrkujdesi dhe sheumlrbime pas peumlrkujdesit peumlr teuml rinjteuml teuml cileumlt dalinnga strukturat publikeNe shtepine-familje teuml Maddoninna della Grappa (nje OJF qeuml vepron ne Shkoder)ndodhen 7 vajza teuml grupmoshes 14-18 vjec Femijeumlt kane ardhur ne kete shtepi nemoshen 14 vjec nga institucioni publik i peumlrkujdesit teuml ketij qyteti dhe do qendrojnederi sa teuml behen 18 vjec Pas kesaj moshe ato do tranferohen ne njeuml shtepi rdquogjysem teumlmbrojturrdquo dhe ku do teuml fillojne teuml bejne njeuml jete autonome peumlr edhe 2 vjet teuml tjera Mepas ato do teuml fillojne njeuml jete totalisht teuml pavarurKjo inisiative ka filluar ne vitin 2008

16

Dalja nga institucioni publik ne mosheumln 15 vjeccedil eumlshteuml e lidhur me perfundimin earesimit teuml detyruar Peumlr ata qeuml vazhdojne njeuml shkolle teuml mesme perkujdesjaldquovazhdonrdquo me dergimin e tyre ne shkolla me konvikt dhe ofrimin e njeuml burse studimipeumlr rreth 4 ose 5 vjet kjo kategori ka teuml ldquogarantuarrdquo fjetjen edukimin ushqimin dheplotesimin e disa nevojave baze Me pas ata perfitojne vetem njeuml ndihme ekonomikemuijore nese janeuml teuml papune dhe pa teuml ardhura Ne kete moshe fillon edhe pjesa me eveshtire e jeteumls Mungesa e njeuml strehimi kushteumlzon qeuml pjesa me e madhe e tyre teumlvazhdojneuml teuml jetojneuml ne konvikte edhe pas mbarmit teuml shkolleumls se mesme pambeshtetje nga dikush

Apartamenet e Mbrojtura janeuml struktura qeuml mbeshtesin perkatesisht feumlmijeuml (15-18vjec) dhe teuml rinj (19-23 vjec) teuml braktisur Ato menaxhohen nga Shteumlpia e ShpreseumlsElbasan Apartamentet e Autonomiseuml seuml larteuml janeuml menaxhuar nga njeuml OJF tjeteumlrTjeteumlr Vizion neuml Elbasan por aktualisht janeuml mbyllur peumlr shkak teuml kostos teuml larteuml dheprioriteti kryesor neuml keumlteuml drejtim peumlr keumlteuml organizateuml eumlshteuml mbeumlshtetja e teuml rinjve peumlrtu bashkuar me familjet biologjike duke I ndeumlrgjegjeumlsuar keumlto teuml fundit

Edhe teuml rinjteuml e larguar nga format e peumlrkujdesit nga OJF hasin veumlshtireumlsi dhepeumlrballen me mungeseumln e sheumlrbimeve teuml meumltejshme peumlr ta

EA njeuml e re e larguar nga perkujdesi SOS Fshati i Femijeve- Shqiperi ndodhetaktualisht ne program gjysem pavaresie tregon se kushtet e banimit i ka teuml miraApartamentin e ndan me njeuml shoqe por mendon qeuml vitin e ardhshem teuml kerkoje dyvajza teuml tjera peumlr teuml ndare qerane SOS Fshati i Femijeve- Shqiperi i paguan qeranee shtepise prej 25000 ne muaj Eumlshteuml e punesuar por me teuml ardhurat nuk eperballon jetesen Ka frike nga e ardhmja Ajo ka deshire teuml vazhdoje universitetin

Shkolleumln dhe punen i realizoj vete- thote ajo por peumlr strehimin eumlshteuml e nevojshmenjeuml mundesi mbeshtetje nga shteti

Burimi Intervista me teuml rinjteuml ne perkujdesje dhe stafin e OJF

331 Strukturat e peumlrkujdesjes peumlr teuml rinj me afteumlsi e kufizuar

Peumlr feumlmijetadoleshentet me afteumlsi teuml kufizuar qeumlndrimi neuml peumlrkujdes eumlshteuml meuml igjate dhe dalja nga peumlrkujdesi shoqeumlrohet ose me bashkim familje ose sistemimin etyre peumlrfundimtar neuml qendra peumlr teuml rritur me aftesi teuml kufizuar ku aplikohet gjyseumlmpavaresia

Shtepite familje peumlr teuml rinj e adulte me aftesi teuml kufizuara - Shkoder

Ne Shkoder Maddonnina della Grappa ka ngritur dhe po financon mbajtjen e njeumlshtepie familje me 18 teuml rinj e adulte me aftesi teuml kufizuara e teuml braktisur Njeuml pjese etyre kane ardhur nga Qendra e Zhvillimit e Shkodres ndersa disa teuml tjere janeumlreferuar nga OJF e Sherbimi Social Lokal

Burimi Intervistat me drejtues teuml OJF

Peumlr teuml rinjteuml me afteumlsi e kufizuara mbeumlshtetja nuk ka kufi kohor Numri ifemijevete rinjeve me aftesi teuml kufizuar jashte kujdesit prinderor eumlshteuml relativisht iulet Reforma de-institucionalizuese ne sistemin e sheumlrbimeve peumlr feumlmijeuml me aftesiteuml kufizuar i ka kthyer Qendrat e Zhvillimit26 nga institucione rezidenciale neqendra ditore sherbimi dhe pjesa me e madhe feumlmijeumlve qeuml ndodheshin ne to janeuml

26 institucione peumlr rehabilitimin e feumlmijeumlve me aftesi teuml kufizuar

17

ribashkuar me familjen Kur bashkimi me familjen eumlshteuml i pamundur njeuml pjese (ataqeuml vuajne pa-aftesi teuml renda) dergohen ne azilet e pleqve ndersa teuml tjeret ne qendrarezidenciale apo shtepi familje peumlr teuml paafte teuml rinj e adulte Ne teuml dy rastetperkujdesi do teuml jete i vazhdueshem dhe pa limit kohor Dergimi i teuml rinjeve mepaaftesi teuml renda ne azilet e pleqve behet peumlr mungese strukturash perkujdesjejepeumlr kete kategori Strukturat rinore teuml administruara nga OJF kane kapacitete teumlvogla dhe teuml pa strukturuara peumlr sheumlrbime peumlr individe me paaftesi teuml reumlndaAktualisht vetem Shtepite peumlr teuml moshura mundesojne kujdesjen nga pikpamjasheumlndeteumlsore por ato deumlmtojne reumlndeuml aneumln emocionale dhe sociale teuml kesajkategorie

Neuml peumlrputhje me dokumentin e Standarteve teuml peumlrkujdesit peumlr femijeumlt jashteumlkujdesit prinderor kur njeuml feumlmijeuml mbush mosheumln 14 vjeccedil ose edhe me parerealizohet njeuml vleresim i nevojave i cili i paraprin planit individual teuml levizjesdaljesne jete teuml pavarur (patheumlay planning) sipas njeuml standarti teuml miratuar ngaMPCSShB Plani i cili emertohet laquoPlani im peumlr teuml ardhmenraquo realizohet nga njeuml grupekspertesh ne teuml cilin bejne pjese kujdestari i femijes punonjesi social dhepsikologu Femijet gjithashtu raportohet teuml jeneuml pjeeumle gjate hartimit teuml ketij planitindividual Ne rastet ku femijetadoleshentet e kane njeuml familje biologjike dhembajne mardhenie me te atehere edhe familja perfshihet

Plani i pergatitjes peumlr njeuml jete teuml pavarur percakton hapat peumlr kthimin e femijes nefamiljen biologjike nese kjo eumlshteuml e mundur ose harton drejtimet e mbeshtetjes semetejshme nga ku me teuml rendesishmet janeuml sigurimi i njeuml strehimi sa me teumlpershtatshem mbeshtetja peumlr teuml vazhduar arsiminim (kur femijaadoleshenti kaaftesi teuml mjaftueshme teuml mesim-nxenies) ofrimin e kurseve profesionale apo teuml njeumlpunesimi mbeshtetja me ndihme ekonomike aftesimin mbi kryerjen e aktivitetevebaze teuml vetembeshtetjes (kujdesi personal aftesia peumlr vendimarrje dhe zgjidhjeproblemesh orientim peumlr ndihme ne rast nevoje) si edhe informim keshillim dheudhezime peumlr ceshtje qeuml lidhen me evitimin e sjelljeve seksuale me risk (HIVAIDsSTS-ve) kryerjen e njeuml jete normale teuml shendetshme larg droges alkolitprostituimit apo shtatzanive teuml hereshme) mosperfshirjen ne veprime e aktivitete teumlpaligjeshme (si vjedhje apo delinkence) Pjese e pergatitjes eumlshteuml edhe njohja mehistorine personale teuml femijesadoleshentit dhe mbajtja e kontakteve me familjenkur eumlshteuml e mundur Keto plane rishikohen sa here kjo eumlshteuml e nevojshme

Ne rastin kur femija do teuml bashkohet me familjen natyrale mekujdestarin apo me familjen biresuese behet njohja dhe afrimi i femijesme familjen dhe prinderit ose teuml afermit njihen me ecurine e femijes neshkolle zhvillimin dhe deshirat e tij

Ne rastin kur femija mbaron arsimin 9 vjecar dhe behet gati peumlr teumlvazhduar shkolleumln e mesme ne planin individual teuml largimit planipercaktohen edhe hapat qeuml do teuml kryhen peumlr arsimin e metejshem teumlfemijes llojin e shkolleumls qeuml do teuml ndjeke ne perputhje me deshirat dheprirjet e femijes Ne bashkepunim me Ministrine e Arsimit dhe DrejtoriteArsimore Rajonale behet i mundur ofrimi i njeuml teuml drejte studimi me bursedhe behet sistemimi i tyre ne konviktet e shkollave teuml mesme(profesionale)

Ne rastin kur femija largohet nga institucioni drejt njeuml jete teuml pavarur neplanin e se ardhmes perfshihen hapat peumlr strehimin e perkohshem (nestrukturat rinore teuml adminstruara nga OJF) si edhe mundesimi i ndjekjesse kurseve teuml formimit profesionale ne funksion teuml aftesive personale teumlfemijes dhe mbeshtetja ne gjetjen e njeuml nje pune

34 Sheumlrbimet peumlrgatitore peumlr leumlnien e peumlrkujdesit

18

Nga intervistat me grupet e fokusuara me teuml rinj rezulton se ne institucionetrezidenciale publike puna me femijet peumlr ti informuar e ndergjegjsuar mbi risqet qeumlshoqerojne jeteumln jashte institucionit nuk eumlshteuml gjithmone e mjaftueshme Kur janeumljashte perkujdesit pervec problemeve ekonomike dhe emocionale teuml cilat lidhen melargimin nga ky kujdes ne moshe teuml re mangesite ne informacion e ndergjegjesimne jo pak raste kane sjelle perfshirjen e tyre ne kryerjen e veprimeve qeuml cilesohendelinkente apo teuml paligjeshme Jo pak prej tyre janeuml edhe viktima teuml keqberesve meqellim shfryteumlzimin peumlr perfitim

ED pas divorcit teuml prinderve ka jetuar 9 vjet ne shtepine e femijes ZyberHallulli Ne moshen 16 vjeccedil ka filluar shkolleumln e mesme profesionale dega endertimit Megjithese eumlshteuml 18 vjeccedil eumlshteuml akoma ne vitin e pare teuml shkolleumls semesme pasi ecuria e tij ne mesime eumlshteuml e dobet Jeton me 11 djem teuml tjere nekonviktet e shkolleumls se mesme teuml hoteleri turizmit eumlshteuml nxenes me probleme teumlsjelljes here pas here eumlshteuml denuar nga stafi pedagogjik i shkolles peumlr thyerje teumlrregullit ne shkolle Drejtues teuml konviktit tregojne se ai ne bashkepunim me shokejashte shkolles eumlshteuml perfshire ne krimet e vjedhjes dhe veprimeve teuml dhunshme

Burimi Intervista e Drejtues e kujdestare e Konviktit Hoteleri Turizeumlm

Megjitheuml ndryshimet pozitive neuml drejtim teuml perkujdesjes peumlr femijet sheumlrbimet e paspeumlrkujdesit nuk janeuml ende ne qendeumlr teuml vemendjes teuml strukturave qeuml hartojnepolitika si ne nivelin qendror ashtu edhe ne ate vendor Aktualisht nuk ka nje ligjspecifik peumlr daljen nga peumlrkujdesi dhe pas peumlrkujdesit lidhur me pergjegjesine estrukturave qeverisese (qendrore dhe vendore) ne ofrimin e sheumlrbimeve nembeshtetje teuml teuml rinjveuml qeuml leumlneuml peumlrkujdesin Standartet e sheumlrbimeve sociale teumlndertuara vitet e fundit mbulojne veteumlm peumlrkujdesin brenda strukturave teumlperkujdesjes Per pasoje ajo qeuml ofrohet sot eumlshteuml minimale dhe shpesh e pa-koordinuar si peumlr mosheumln 14-18 vjeccedil dhe ateuml pas 18 vjeccedil Mungesa e mundeumlsivepeumlr strehim dhe puneumlsim ka kthyer pjesen me teuml madhe teuml teuml rinjeve qeuml kaneuml daleumlnga peumlrkujdesi ne njeuml grup vulnerabeumll dhe pa njeuml plan adekuat mbeshtetes

Ccedilfareuml sheumlrbimesh ju ofrohet aktualisht teuml rinjve pa kujdes prindeumlrorSistemi publik i sheumlrbimeve sociale (arsimi mbrojtja sociale sherbimi shendetesorpunesimi) nuk ofron njeuml mbeumlshtetje teuml vecante peumlr teuml rinjteuml qeuml leneuml perkujdesin Neligjin nr 9355 date 10032005 ldquoPer Ndihmen ekonomike dhe peumlrkujdesin ishoqerorrdquo ligjin nr 8153 date 31101996 ldquoMbi statusin e jetimitrdquo dhe ligjin 9382teuml vitit 2004 ldquoPer strehimin socialrdquo sanksionohet mbrojtje e vecante dhe vendosenprioritete teuml larta ne trajtimin me ndihme ekonomike burse studimi strehimsherbim shendetesor peumlr teuml rinjteuml me status jetimi Megjithese kjo mbeshtetjeegziston ligjerisht realizimi I saj ne praktike eumlshteuml pothuajse I pa-zbatueshem peumlrstrehimin dhe punesimin Me perjashtim teuml ndihmes ekonomike pjesa me emadhe e sheumlrbimeve pas peumlrkujdesjes sot realizohen nga OJF qeuml mbeshtesin teumlrinj jashte perkujdesit kryesisht bazuar ne strukturat dhe mjetet financiare teuml veteOJF

Theksojmeuml se ky ligj mbulon nevojat e teuml rinjve qeuml kaneuml peumlrfituar statusin e jetimitduke e beumlreuml teuml pamundur trajtimin dhe ploteumlsimin e nevojave teuml ldquojetimeumlve socialeumlrdquo

Sherbimet statutore (ligjore) peumlr teuml rinjteuml qeuml kane perfituar statusin e jetimit

Bursa Teuml rinjteuml jetimeuml qeuml ndjekin skolleumln e mesme peumlrfitojneuml burse nga shtetineumlpermjet Ministriseuml seuml Arsimit Bursa dhe trajtimi peumlr veshmbathje peumlr vitet e

3 5 Sheumlrbimet pas daljes nga peumlrkujdesi

19

shkolleumls se mesme dhe teuml larte peumlrcaktohet me vendim teuml Keshilit teuml MinistraveTeuml rinjteuml jetimeuml qeuml vazhdojneuml shkolleumln dhe jetojneuml ne konvikte gjate periudheumls seumlvereumls trajtohen me pagese suplementare Kjo kategori eumlshteuml e lejuar teuml qeumlndrojeuml neumlkonvikte gjateuml pushimeve teuml fundjaveumls dhe gjateuml pushimeve teuml vereumls qeuml rezulton teumljeteuml e dhimbshme peumlr ta duke u krahasuar me konviktoreumlt e tjereumlLibrat e shkolleumls Feumlmijeumlt jetimeuml qeuml ndjekin shkolleumln e mesme perfitojneuml teuml gjithelibrat (tekstet mesimore) dhe mjetet shkollore falasStrehim Femijeumlt dhe teuml rinjteuml qeuml ndjekin shkolleumln e mesme dhe teuml larteuml perfitojneumlstrehim neuml konviktet e shkolleumls qeuml ata ndjekin ose ne njeuml konvikt teuml njeuml shkolle tjeterStrehimi i personave qeuml kaneuml perfituar statusin e jetimit beumlhet me peumlrpareumlsi ngashteti sipas kritereve teuml peumlrcaktuara neuml ligjin 8030 dateuml 15111995rdquoPeumlr kontributine shtetit peumlr familjet e pastrehaldquodhe ligjit No 9382 v 2004 ldquoMbi Strehimin SocialrdquoNdihma ekonomike Teuml gjitheuml teuml rinjteuml jetimeuml pas moshes 18 vjeccedil qeuml kane mbaruarshkolleumln e mesme ose teuml larteuml qeuml kaneuml perfituar statusin e jetimit peumlrfitojneuml ndihmeumlekonomike (ne maseumln 3000 lekeuml neuml muaj) deri neuml zenien e tyre me puneuml27Nuk ka limit moshor peumlr peumlrfitimin e ndihmeumls ekonomike Dheumlnia e keumlsaj ndihmelidhet me mungeseumln ose pamjaftueshmeumlrineuml e teuml ardhuraveSherbimi shendetsor dentar dhe medikamentet peumlr jetimet qeuml nuk janeuml neumlmardhenie pune sigurohen falas nga shtetiTransporti dhe levizja Feumlmijeumlt dhe teuml rinjteuml (me statusin e jetimit) udheumltojne falasneuml transportin publik kur nuk janeuml neuml mardhenie punePunesimi i jetimeve ligjerisht duhet teuml behet me perparesi nga zyrat e punes

Shqipeumlria megjithese eumlshteuml njeuml veumlnd I varfeumlr ka njeuml numeumlr relativisht teuml vogel teumlfeumlmijeumlve jashteuml kujdesit prindeumlror neuml peumlrkujdes shoqeror krahasuar meuml vendet erajonit Teuml dheumlnat nga Social Monitor peumlr vitin 2004 treguesi i numrit teuml feumlmijeumlveneuml strukturat rezidenciale teuml peumlrkujdesjes ishte 624 feumlmijeuml peumlr 100000 popullsi teumlgrupmosheumls 0-17 vjec krahasuar meuml 1755 peumlr Maqedonineuml 7959 peumlr Bulgarineuml7403 peumlr Rumanineuml dhe 4039 peumlr Kroacineuml

Eumlshteuml e veumlshtire teuml japeumlsh njeuml informacion numrin dhe profilin e adoleshenteveteumlrinjeve (15-24 vjeccedil) peumlrfitues ose ish peumlrfitues teuml sheumlrbimeve teuml peumlrkujdesjes peumlrshkak teuml fragmentarizimit teuml sheumlrbimeve neuml duart e disa aktoreumlve (institucionepublike shkolla teuml mesme meuml konvikte OJF e familje) dhe mungeseumls seuml teumldheumlnave

Numri i feumlmijeumlve neuml peumlrkudesje Sipas informacionit nga Sheumlrbimit SocialShteteumlror neuml vitin 2008 neuml Shqipeumlri numeumlroheshin rreth 608 feumlmijeuml jashteuml kujdesitprindeumlror qeuml mbeumlshteten nga sistemi formal i peumlrkujdesit i peumlrfaqsuar ngainstitucionet rezidenciale publike (me 241 femije) dhe institucione teuml voglarezidenciale apo shteumlpi familje teuml drejtuara nga sektori joqeveriar meuml donacione teumlhuaja (me 362 feumlmijeuml)

Keumlrkesa peumlr trasferim nga struktura peumlrkujdesi peumlr feumlmijeuml neuml struktura rinoreOrganizimi aktual i informacionit nuk lejon identifikimin e numrit teuml feumlmijeumlve qeumllargohenleumlvizin nga institucionet (publike e private) teuml feumlmijve drejt strukturaverinore apo kthehen neuml familje biologjike Megjithateuml njeuml vlereumlsim i shpejteuml peumlr 2007

27 kjo ndodh edhe pas moshes 25 vjeccedil nese ata nuk kane marre strehim ose nuk kane krijuar familje

4 PROFILI I TEuml RINJVE QEuml KANEuml DALEuml NGA PEumlRKUJDESI

41 Teuml dheumlna peumlr feumlmijeumlt neuml peumlrkujdesje

20

tregoi se kerkesat nga institucionet publike teuml peumlrkujdesit peumlr transferimadoleshentesh (15 vjec +) neuml struktura rinore teuml administruara nga OJF ishte 12 (7vajza dhe 5 djem)Gjateuml vizitave neuml terren peumlr realizimin e keumltij studimi u identifikuan 103adoleshente e teuml rinj qeuml i peumlrkisnin grupmoshes 16-25 vjec Megjithateuml vleresohet sekjo kategori ka njeuml numer meuml teuml larte pasi nuk janeuml perfshireuml teuml rinj meuml aftesi teumlkufzuar jashteuml kujdesit prindror

PeumlrfituesSituata aktuale

Numri

900

Grupmosha

(mbi 18 )Ndihmeuml ekonomike (3000lekmuaj)

356 (18 -25 vjec)

Papuneumlsia Teuml papuneuml 217 ( mbi 25vjec)

Me strehim 29 - Burimi i informacionit Sheumlrbimi Social Shteteumlror 2007

Neuml keumlteuml seksion informacioni mbi profilin e adoleshenteveteuml rinjve vjen ngaintervistat e kryera peumlr qellimin e keumltij studimi meuml 47 teuml rinj 15-24 vjeccedil meuml historipeumlrkujdesi neuml struktura rezidenciale dhe shteumlpi familje (Intervista zhvilluar praneumlZyber Hallulli Konvikti Hoteleri Turizeumlm Tiraneuml Konvikti Safet Spahiu MaddoninaDel Grappa Shkodeumlr Shteumlpia e Shpreseumls dhe Tjeteumlr Vizion Elbasan Konvikti i IshRezervave Tiraneuml SOS Fshatrat e Feumlmijeumlve)

62 i peumlrkasin grup mosheumls 15-18 vjeccedil dhe 38 grupmosheumls 19 -24 vjeccedil 57 janeuml vajza 68 kaneuml kryer veteumlm arsimin e detyruar 26 vazhdojneuml teuml mesmen apo

kaneuml kryer ateuml ndeumlrsa 6 peumlrqind ndjekin njeuml shkolleuml teuml larte 13 - jetime biologjikeuml 10 - minoritete RomaEvgjit 20 - vijneuml nga zonat urbane Asnjeuml i dianostikuar meuml HIV AIDs

Teuml rinjte qeuml leumlneuml peumlrkujdesin kaneuml disavantazhe teuml shumeumlfishta peumlr teuml filluar njeumljeteuml teuml pavarur neuml krahasim meuml bashkeumlmoshataret e tyre qe jetojne neuml familjeEvidencat dhe eskperiencat e tyre tregojne se lloji i peumlrkujdesjes dhe mbeumlshtetjagjateuml dheuml pas leumlnies seuml peumlrkujdesit luajne nje rol teuml rendesishem neuml rezultatet earritjve teuml tyre Teuml rinjte meuml histori peumlrkujdesi nga institucionet residencialepublike manifesojneuml edhe fomat meuml teuml keumlqia teuml rezultateve kur ata shkeumlputen ngapeumlrkujdesi ata peumlrjetojneuml varfeumlri afatgjateuml izolim social sheumlndet teuml dobeumlt neuml jo pakraste janeuml perdorues teuml rregullt substancash teuml ndaluara janeuml teuml pastrehe teuml

412 Teuml dheumlna peumlr teuml rinjteuml qeuml janeuml larguar nga peumlrkujdesi

413 Teuml dheumlna nga teuml rinjteuml teuml intervistuar teuml larguar nga peumlrkujdesi

5 VEumlSHTRIM PEumlR TEuml DREJTAT E TEuml RINJVE PA KUJDES PRINDEumlROR

51 Teuml drejtat e dhunuara teuml teuml rinjeve qeuml largohen nga peumlrkujdesi

21

papuneuml afatagjateuml kaneuml njeuml nivel teuml uleumlt shkollimi dhe janeuml neuml risk teuml larteuml peumlr tupeumlrfshireuml neuml aktivitete jo teuml ligjeumlshme apo peumlr teuml qeneuml i abuzuar nga keqbeumlreumls etrafikanteuml

Historia e A (aktualisht neuml konvikt)

Jam 20 vjeccedile dhe aktualisht banoj neuml konviktin e shkolleumls seuml mesme qeuml kammbaruar 2 vjet meuml pareuml Meuml thoneuml qeuml do teuml meuml heqin dhe jam e tmerruar se srsquokam kuteuml shkoj Babain e kam gjalleuml dhe jeton neuml njeuml fshat teuml B Bashkimi meuml teuml pas 10vjetesh qeuml uneuml kam qeumlndruar neuml institucion eumlshteuml e veumlshtireuml dhe e pashpreseumlMegjitheumlse kam mbaruar shkolleumln e mesme si teknologe ushqimore dhe kam kryeredhe njeuml kurs kualifikimi profesional peumlr rrobaqepsi nuk kam mundur teuml gjej njeumlpuneuml E kam teuml veumlshtireuml teuml gjej puneuml Jeta joneuml ndryshon nga ajo e teuml rinjve teuml tjereumlqeuml kaneuml jetuar neuml familje Megjitheumlse kam shoqeumlrine e shokeve e shoqeve teumljetimores ata nuk mund teuml meuml ndihmojne pasi ndajneuml teuml njejtat probleme eveumlshtiresi si uneuml Ndihem shpesh e shpeumlrfillur dhe e meumlshiruar Deumlgjoj shpesh teuml meumlthoneuml ldquoja gjynah e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumlsrdquo Keumltu neuml konvikt shihemi ndryshe nga ata qeumlvazhdojneuml shkolleumln meuml ndihmeumln ekonomike prej 3000 lek neuml muajnuk ploteumlsoj asnevojat peumlr bukeuml Peumlr teuml marreuml neumle ccedilertifikateuml neuml gjeumlndjen civile meuml duhet teuml paguajnjeumlhere takseumln e pastrimit ndeumlrsa kur kam nevojeuml teuml vizitohentregoj se srsquomundteuml paguaj se jam e papuneuml dhe nga shteumlpia e feumlmijeumls A duhet uneuml teuml peumlrjashtohemnga taksat apo teuml mos paguaj peumlr vizitat mjekesore deri sa teuml rregullohen meuml puneumlThem se poBurimi Intervistat me teuml rinjteuml jashteuml peumlrkujdesjes

Seuml pari Varferia eumlshteuml edhe ndeumlr shkaktareumlt kryesore qeuml prindeumlrit shikojneumlstrukturat e peumlrkujdesit si njeuml alternativeuml peumlr vendosjen e feumlmijeumlve teuml tyreuml Numrineuml rritje i feumlmijve jashteuml kujdesit prindeumlror nga familjet e varfeumlra teuml zonave ruraletregon se varfeumlria e cila nuk adresohet efektivisht meuml puneumlsim dhe programi imbrojtjes meuml teuml ardhura teuml familjeve teuml varfeumlra (ndihma ekonomike) po privon neumlmeumlnyreuml teuml panevojshme kujdesin prindeumlror teuml njeuml numri gjithnjeuml e meuml teuml madhfeumlmijeumlsh

Seuml dyti Trafikimi dhe abuzimi meuml teuml rinjteuml meuml histori peumlrkujdesi eumlshteuml i larteumlkryesisht tek femrat Varfeumlria dhe mungesa e sheumlrbimeve mbrojteumlse e mbeumlshteteumlserrit vulnerabilitetin e femrave dhe i kthen neuml viktima lehteumlsisht teuml arriteshme peumlrtrafikanteumlt dhe abuzuesit

Seuml treti Forma rezindenciale e peumlrkujdesjes kryesisht neuml strukturat publike meumlnjeuml numeumlr teuml madh feumlmijeumlsh dhe ndeumlrrim teuml shpeshteuml teuml peumlrkujdesit nga njeumlinstitucion neuml tjetrin ndikon negativisht neuml zhvillimin emocional fizik dhe fomimine tyre Ata manifestojneuml probleme teuml zhvillimit janeuml rebele dhe neuml shume raste jo teumldisiplinuar Keumlto tipare ju veumlshtiresojneuml integrimin neuml jeten normale krijimin emiqeumlsive e shoqeumlrive mbareumlvajtjen neuml shkolleuml dhe puneuml

Seuml kateumlrti largimi nga institucionet e peumlrkujdesjes (kryesisht ato publike) neumlmosheuml teuml re (15 vjeccedil) dhe mos mbeumlshtetja e mbikqyrja e meumltejshme nga shumeumlaktoreuml e struktura qeuml kaneuml ose duhet teuml marrin peumlrgjegjeumlsi Edhe pse peumlr feumlmijeumltjashteuml kujdesit prindeumlror ndeumlrtohet ldquoPlani im peumlr teuml teuml ardhmenrdquo peumlr zbatimin e cilitkeumlrkohet angazhimi i shumeuml aktoreve peumlrgatitja e tij neuml meumlnyreuml teuml njeumlaneumlshme ngaveteuml institucionet dhe pa pjeseumlmarrjen e konsultimin e teuml gjithe aktoreumlve

52 Shkaqet kryesore teuml dhunimit teuml teuml drejtave

22

kontribues ccedilon qeuml ldquoPlanirdquo teuml mbetet neuml pjesen meuml teuml madhe veteumlm neuml leter dukemos gjetur zbatim teuml meumltejsheumlm neuml momentin qeuml teuml rinjteuml janeuml jashteuml peumlrkujdesjes

Seuml pesti mungesa e ndeumlrgjegjeumlsimit teuml ofruesve teuml sherbimeve mbi teuml drejtat efeumlmijeumlve jashte kujdesit prindeumlror dhe mungesa e njeuml akti ligjor qeuml rregullonprocesin e leumlnies seuml peumlrkujdesit dhe mbeumlshtetjes ccedilon neuml moskordinimin eveprimeve ndeumlrmjet strukturave publike qeuml ofrojneuml sheumlrbime (kryesisht teuml strehimitdhe puneumlsimit) dhe strukturave teuml peumlrkujdesjes Mosmbeumlshteja meuml strehim dhepuneumlsim gjateuml leumlnies seuml peumlrkujdesitqeuml meuml pas rrit margjinalitetin jo veteumlm teumlkategorive qeuml dalin nga perkujdesi residential por edhe ateuml teuml tipit shtepi-familje

Seuml gjashti kultura paragjykuese dhe rritja e indiferences seuml shoqeumlrise ndaj shumeumlfenomeneve sociale Veumlshtireumlsite e teuml rinjeve qeuml kaneuml leumlneuml peumlrkujdesin shtohen edhenga stigma qeuml shoqeria ka peumlr kategorineuml e personave meuml histori peumlrkujdesi Njeumlpjeseuml I konsideron si teuml ldquogatuar keqrdquo e qeuml asgjeuml nuk i ndryshon si njereumlz meuml vesedembeleuml dhe me moral teuml dobeumlt Teuml tjereuml janeuml indiferenteuml e neglizhues neuml mardheumlnietmeuml ta

Neuml informacionin e meumlposhteumlm teuml dheumlnat vijneuml kryesisht nga historiteuml personale teumlrinjve meuml histori peumlrkujdesi neuml sistemin Gjithashtu edhe eksperienca e teuml rinjeveqeuml vijneuml nga peumlrkujdesi neuml struktura teuml shteumlpi -familje janeuml gjithashtu pjeseuml einformacionit Megjithateuml peumlr keumlteuml pjeseuml programet e peumlrgatitjes peumlr leumlnien epeumlrkujdesit janeuml ende neuml vitet e para teuml eksperimentimit

51 MOSDISKRIMINIMI

StigmatizimiTeuml gjitheuml teuml rinjteuml e intervistuar raportuan qeuml vuajneuml nga stigma dhe peumlrjashtimisocialTeuml rinjteuml me histori peumlrkujdesi jane neuml risk teuml larteuml peumlr teuml vuajtur diskriminimin jovetem teuml bashkeumlmoshatareve teuml tyre dhe shoqeumlrise neuml teumlreumlsi por edhe teumlstrukturave publike Ata paragjykohen peumlrccedilmohen dhe neglizhohen jo rralleuml dhemeuml dashje nga strukturat e puneumlsimit dhe strehimitldquoDrejtuesit e konviktit nuk na duan Na keumlrceumlnojneuml cdo diteuml se do teuml na nxjerrimjashte pasi qeumlndrimi neuml konvikt eumlshteuml jo i rregullt As ne duam teuml rrimeuml por srsquokemiku teuml shkojmeuml Na ndihmojneuml me ushqimin dhe lejohemi teuml hameuml neuml fund teuml vakteveteuml ngreumlnies seuml nxeumlneumlsve konviktore raquo(Fokus grup me teuml rinjteuml neuml konviktin Hoteleri Turizeumlm Tiraneuml)

Teuml rinjteuml e intervistuar treguan se jo rralleuml janeuml objekt fyerjesh diskriminimi neumlpune apo e njeuml ldquoveumlmeumlndjejerdquo teuml tepruar Keumlto eksperienca ju krijojneuml stres dhe neuml jopak raste i kaneuml detyruar teuml leumlneuml puneumln

Puneumldheumlneumlsi im ishte gjithnjeuml me nerva me mua Meuml fyente e meuml peumlrgjigjej reumlnde pandonje shkak teuml reumlndeumlsisheumlm Edhe nga shoqet e puneumls nuk kisha ndonje perkrahjemeuml shihnin ndryshe dhe nuk meuml benin shoqeri Peumlr ne nuk kaneuml opinion teuml mireuml Nukmunda ta peumlrballoja edhe pse kam nevojeuml teuml punoj Ndihem e lodhur dhe srsquomund teumlduroj qeuml teuml meuml fyejneuml peumlrbuzin apo meumlshirojne E lasheuml puneumln peumlrpara se teuml beumljandonjeuml marreumlzi (te rrihja ndonjereumln)rdquo(Nje vajzeuml19 vjeccedile nga Shkodra)

Ndihem keq sepse teuml tjereumlt shpesh meuml peumlrmendin faktin qeuml uneuml jam rritur neuml njeumlinstitucion peumlrkujdesi Neuml shumeuml raste nuk lejohem qeuml teuml jem pjese e shoqeumlrise seumltyre( Djaleuml 15 vjeccedil Zyber Hallulli)

23

Format e diskriminimit janeuml disa here negative e disa hereuml pozitive por jo teumlpreferuara nga teuml rinjte sepse i vendosin ata neuml qeumlnder teuml veumlmendjes teuml teuml tjereve

Mesuesja tregon njeuml veumlmeumlndje dhe peumlrkrahje teuml tepruar ndaj meje sepse uneuml jamnga SOS Por mua kjo nuk meuml peumllqen sepse dua qeuml teuml ndihem e barabarte meuml teumltjereumlt( njeuml vajzeuml 17 vjecare nga SOS)

Shkaqet e shkeljes seuml teuml drejtaveI Perceptime dhe paragjykime kulturore peumlr teuml rinjteuml si individeuml qeuml i peumlrkasin

njeuml grupi teuml caktuar peumlrgjitheumlsisht teuml varfeumlr teuml pamundur peumlr tu integruarqeuml i peumlrkasin njeuml rdquoinstitucionirdquo me arsim teuml uleumlt dhe me probleme teuml sjelljes

II Meshirimi apo mosperfillja si qeumlndrime shoqeumlroreIII Mungesa e informacionit dhe e ndeumlrgjegjeumlsimit mbi problemet me teuml cilat

peumlrballen teuml rinjteuml qeuml leumlneuml peumlrkujdesin

Peumlrjashtim nga integrimi socialTeuml rinjte qeuml leumlneuml peumlrkujdesin vuajneuml nje nivel teuml ulet teuml integrimit neuml shoqeri Keumltoforma fillojne neuml stadet e para teuml jeteumls dhe i shoqeumlrojneuml si gjate koheumls neumlpeumlrkujdesje ashtu edhe pas saj

Gjithmoneuml hameuml vec nga konviktoreumlt e tjereuml dhe kjo nuk eumlshteuml e drejteuml Peumlrse duhet teumlveccedilohemi neuml keumlteuml meumlnyre ( nje vajze 20 vjecare qeuml jeton neuml konvikt Tiraneuml)

Edhe kur ndonjeumlhereuml grindemi me ndonjeumlrin nga shokeumlt e klaseumls shprehen peumlr neldquomos u merrni meuml ta Ata vijneuml nga SOS dhe sillen gjithmoneuml keumlshturdquo Ccedilfare teumlbeumljmeuml jemi teuml meumlsuar tashmeuml me keumlteuml opinion(njeuml i ri 18 vjeccedil SOS )

Shkaqet e shkeljes seuml teuml drejtaveI Strukturat peumlrkujdesjes teuml ndeumlrtuara neuml zona periferike urbane ndikojneuml

negativisht neuml integrimin social dhe shkaktojneuml izolim social dhe psikologjikbreumlnda ldquoishullitstrukturave qeuml ofrojneuml peumlrkujdesje

II Politikat dhe praktikat diskriminuese teuml ndjekura ndonjeumlhereuml neuml vendet kuata jetojneuml psh neuml konvikte

III Praktika teuml varfra qeuml promovojneuml dhe inkurajojneuml integrimin e tyre social neumlshoqeumlri

IV Perceptime social kulturore stigmatizuese drejt teuml rinjve pa kujdes prindeumlror

52 E DREJTA PEumlR ARSIMFeumlmijet neuml perkujdes manifestojne probleme teuml mesim-nxeumlnies Peumlr pasojeuml pjesa meumle madhe ka nivel teuml uleumlt arsimor dhe nuk mundet teuml shkollohet meuml tej se arsimi idetyruar Rreth 60 peumlrqind teuml intervistuarve kishin kryer ose kishin dashur teumlkryenin veteumlm arsimin e detyruar Neuml krahasim me moshataret e tyre ata mbajnenjeuml nivel meuml teuml uleeuml arsimor Me teuml riskuar janeuml femijet meuml histori perkujdesiresidencial

Femijet neuml institucionin tone kaneuml prapambetje mendore dhe teste teuml kryera etregojne keumlteuml prapambetje Pjesa meuml e madhe e tyre mezi mbaron arsimin e detyruarpor ne shpeshhere i deumlrgojme neuml shkolle teuml mesme meuml qellim qe trsquoua zgjasimstrehimin dhe ushqimin ndashpohojneuml punonjeumls seuml Shtepiseuml e Femijes 6-15 TiranePeumlr ata qeuml dalin me rezultate teuml mira neuml arsimin e detyruar dhe duan qeuml teumlvazhdojneuml arsimin e meseumlm zgjedhja e profilit nuk beumlhet sipas profilitdegeumls qeuml atapeumllqejneuml por eumlshteuml e kondicionuar meuml zgjedhjen e njeuml shkolle qeuml ka konvikt meumlqellim sigurimin e nje strehe edhe peumlr disa vite

24

Heqja e seuml drejteumls peumlr teuml vazhduar shkollen kur mosha biologjike eumlshteuml meuml e madhese ajo shkollore Disa nga feumlmijeumlt qeuml deumlrgohen ne institucionet e perkudesit kaneumlnjeuml mosheuml biologjike meuml teuml madhe se ajo shkollore Neuml keumlteuml rast regjistrimi neumlarsimin e meseumlm mbi moshen 16 vjeccedil eumlshteuml pothuajse e pamundur Shumeuml prejkeumltyre feumlmijeumlve janeuml peumlrseumlriteumls ose peumlr aresye e ndryshme kaneuml patur ndeumlrpreje teumlshkolleumls Keumlto kategori nuk mund teuml regjistrohen neuml shkolleumln e mesme Edhe neumlrast se realizohet ajo beumlhet me ndeumlrhyrje miqeumlsore Keumlteuml e vuajne meuml shumeumlfeumlmijeumlt e etniseuml Roma

Shkaqet e shkeljes se teuml drejtaveI Nivel i ulet i mesim nxenies peumlr shkak teuml formes rezidenciale teuml

perkujdesjes e kombinuar meuml punen e dobet neuml shkolle mos-komunikimi iefektshem ndermjet shkolles dhe kujdestarve si edhe mbeshtetje epamjaftueshme e kujdestarit punonjesit social dhe mesuesit neuml shkollecon neuml rezultateve teuml ulta neuml shkolle dhe neuml pamundesi per teuml perballuarshkollen e mesme

II Kjo deficence nuk adresohet drejt si nga shkolla ashtu edhe nga strukturat eperkujdesit meuml qellim kapercimin e saj Mungesa e kualifikimeve teuml stafeveqe adresojne nevojat peumlr edukim i kombinuar edhe meuml faktore teumldisktriminimit neuml raste teuml rralla

III Mungesa apo mos adresimi neuml shkolla i nevojave teuml vecanta peumlr femijet meumlprapambetje teuml lehte mendore

IV Leumlnia e peumlrkujdesit neuml mosheuml teuml hershme pa suport teuml meumltejsheumlmV Mungesa e rritjes seuml motivacionit teuml teuml rinjve peumlr reumlndeumlsineuml e arsimit dhe

edukimit peumlr teuml ardhmen e tyreVI Regjistrimi neuml shkolleumln e mesme peumlr feumlmijet neuml peumlrkujdes gjithashtu

veumlshtireumlsohet nga legjislacioni aktual mbi aresimin publikMinistria e ArsimitPublik ka ndeumlrrmareuml njeuml inisiative peumlr korrigjimin e keumltij handikapineumlpeumlrmjet realizimit teuml njeuml programi shkollor qe quhet Shansi i Dyteuml Kyprogram ka si target feumlmijet qe punojne apo kaneuml probleme teuml gjakmarrjesNuk ka informacion neumlse do teuml peumlrfshihen edhe feumlmijet neuml peumlrkujdes qeuml kanenjeuml mosheuml meuml teuml madhe se ajo shkollore

VII Marrja e ldquo peumlrgjegjeumlsive prindeumlrorerdquo dhe shndeumlrrimi neuml teuml ldquorriturrdquo neuml moshenneuml mosheuml teuml hereshme peumlr shkak teuml perceptimit teuml teuml ardhmes si teumlpashpreseuml dhe pa mbeumlshtetje nga dikush

Meuml duhet teuml mos vazhdoj shkolleumln e mesme meuml duhet teuml punoj I kampremtuar neumlnes (qeuml ka vdekur) se do kujdesem peumlr motrat e mia deri neumlmomentin qeuml do teuml martohen ndash

( Vajze 16 vjece nga Madonnina del Grappa- Shkoder

53 E DREJTA PEumlR PUNEumlSIMGjateuml intervistave me teuml rinj me histori peumlrkujdesi rezidencial rreth 23 e tyredeklaruan se ishin teuml papuneuml ndeumlrsa ata qeuml ishin teuml punesuar kishin njeuml pune jostabeumll dhe jo formale dhe teuml ardhurat e gjeneruara prej saj teuml pamjaftueshme peumlr teumljetuarPapuneumlsia eumlshteuml njelloj e larte tek teuml dy sekset Peumlr ata qeuml punojneuml puneumlt e kryeraapo punesimi aktual ishte neuml fabrike si punetore neuml sherbime si kamarierepasticiere apo punonjeumlse pastrimi

Rreth 90 perqind e teuml intervistuarve raportuan se kishin ndjekur kurseprofesionale Peumlr jo teuml gjithe ndjekja e njeuml kursi profesional peumlrputhej meuml interesine tyre apo me keumlrkesen neuml tregun e puneumls Pjesa meuml e madhe e tyre nuk janeuml teumlorientuar rreth nevojave teuml tregut teuml puneumls dhe mungojne sheumlrbimet e keumlshillimit teumlkariereumls profesionale

25

Uneuml nuk di se si teuml shkruaj njeuml CVNuk ka puneuml ku teuml gjesh apokeumlrkoshMundohem teuml gjej puneuml meuml aneuml teuml gazeteumls por eumlshteuml e veumlshtireuml ndashDjaleuml 17vjeccedil OJF)

Shkaqet e shkeljes se teuml drejtaveI Niveli i uleumlt i arsimimit peumlr njeuml pjeseuml teuml konsiderueshme teuml teuml rinjve ndikon

negativisht neuml gjetjen e puneumlsimitII Teuml gjitheuml teuml intervistuarit qeuml nuk ndiqnin shkolleumln ( qeuml e kishin leumlneuml apo nuk

e kishin peumlrfunduar ateuml) raportuan se i janeuml drejtuar Zyreumls seuml Puneumlsimit(zyreuml praneuml Autoritetit Lokal) por nuk kishin marreuml mbeumlshtetje

III Nivel i uleumlt i aktivitetit teuml Zyreumls seuml Puneumlsimit peumlr ploteumlsimin e nevojave peumlrpuneumlsim teuml teuml rinjve

IV Mungesa e informacioni peumlr natyreumln multidimensionale teuml nevojave dheproblemeve qeuml kaneuml teuml rinjteuml pa kujdes prindeumlror dhe mostrajtimi i tyre meprioritet

V Programet aktuale teuml puneumlsimit nuk kaneuml qeneuml aktualisht aktive peumlr keumlteumlgrup Asnjeuml nga teuml intervistuarit nuk ishteuml peumlrfitues i politikave aktuale teumlpuneumlsimit (bizneseve dhe puneumlsimeve me koheuml teuml ploteuml ose teuml pjesshem)

VI Moszbatimi i ligjit ldquoPeumlr statusin e jetimitrdquo ku puneumlsimi i keumlsaj kategoripeumlrbeumln prioritet

VII Gjithashtu edhe si rezultat i shkalleumls seuml larteuml teuml papuneumlsiseuml peumlr teuml rinjteumlshqiptareuml

54 E DREJTA PEumlR STREHIMShumeuml e teuml rinj qeuml leumlneuml peumlrkujdesin e kaneuml shumeuml teuml veumlshtireuml teuml peumlrballojneumlstrehimin kur dalin teuml pavarur Njeuml pjeseuml e mireuml nuk ka mundeumlsi e kthehet neumlfamilje dhe mungesa e njeuml alternative strehimi nga strukturat shteteumlrore dhepamundeumlsia e tyre peumlr teuml peumlrballuar veteuml njeuml banese meuml qera e kthen pjeseumln meuml teumlmadhe teuml tyre neuml teuml pastrehe Pjesa meuml e madhe e tyre jetojneuml neuml konviktet eshkollave teuml mesme dhe disa gjithashtu formojne familje qe gjithashtu mund teumljetojeuml neuml teuml njeumljteumln struktureuml Njeuml pjeseuml prej tyre strehohet neuml struktura publike teumlabandonuara e teuml rreumlnuara

El 22 vjec i abandonuar nga lindja dhe i rritur nstrukture publike perkujdesi jetonneuml njeuml bodrum pa dritare neuml shkallet e stadiumit teuml Shkodreumls ndeumlrsa Gezimi 21 vjecneuml njeuml kasolle teuml abandonuar ndash Raport i Amnesty International report 2007

ldquo Teuml pakteumln shteti duhet teuml na jap njeuml vend ku teuml jetojmeumlqofteuml edhe njeumlbarrakeumlne nuk mund teuml jetojmeuml gjitheuml jeteumln neuml konviktrdquo ndash Fokus grup vajzashKonvikti Shkodeumlr

Konditat e banimit neuml konvikte janeuml teuml veshtira vecanerisht peumlr grupmosheumln 15deri 18 vjeccedil Ambientet ku jetojne teuml janeuml mbipopulluara dhe me kushte higjenosanitare teuml keqia

Neuml 2005 Qeveria shqiptare ndeumlrtoi njeuml program peumlr ndertimin deri neuml 2010 teuml4000 banesave sociale peumlr strehimin e grupeve teuml varfeumlra dhe teuml pastreha Deritani zbatimi i keumltij programi ka njeuml progres teuml ngadalsheumlm Gjithashtu disa bashkikaneuml programe peumlr strehimin social Megjithate shumeuml pak teuml rinj meuml historipeumlrkujdesi e teuml pastrehe kaneuml peumlrfituar prej tyre (Raporti i Amnesty International2007)

Mungesa e mbeumlshtetjes nga pushteti lokal me banesa popullore apo mundesistrehimi na ka krijuar njeuml problem teuml madh thoeumle Dianandashkujdestare shteumlpiseuml familje-Shkodeumlr Ne nuk kemi fonde teuml mjaftueshme peumlr teuml blereuml shtepi teuml reja apo peumlr teuml

26

marreuml ambiente tjera me qera me qellim strehimin njeuml numri meuml teuml madhadoleshentesh rinjsh Kjo na ka detyruar qeuml teuml refuzojmeuml keumlteuml vit 6 keumlrkesa teuml rejapeumlr raste teuml rinjsh qeuml janeuml larguar nga institucioni rezidencial keumltu neuml Shkodeumlr dhe 2keumlrkesa peumlr peumlrkujdesje nga familjet

ldquoLista e personave peumlr strehim eumlshteuml shumeuml e gjateuml Secili peumlrbeumln prioritetrdquo ndashPeumlrfaqeumlsues i Bashkiseuml Shkodeumlr

Shkaqet e shkeljes seuml teuml drejtaveI Mungesa e angazhimit serioz neuml strukturave teuml Qeverisjes vendore dhe

Qendrore neuml adresimin e e strehimit meuml prioritet teuml teuml rinjve qeuml largohen ngapeumlrkujdesi

II Lidhje e dobeumlt ndermjet teuml rinjeve jashte peumlrkujdesit teuml pastreheuml dheshoqatave lokale teuml Jetimeve meuml qellim bashkeumlpunimin peumlr informimin dheaplikimin neuml koheuml peumlr strehim praneuml strukturave peumlrgjegjese

III Moszbatimi i ligjit peumlr statusin e jetimit peumlr ata qeuml e geumlzojneuml keumlteuml status kustrehimi peumlrbeumln prioritet

IV Mungesa e nje legjislacioni peumlr mbeumlshtetjen e Jetimeve sociale me strehimV Mungesa e vendimeve peumlr shqyrtimin dhe peumlrfitimin e trasheumlgimiseuml financiare

peumlr teuml rinjte me histori peumlrkujdesi qeuml nuk e kaneuml humbur kujdestarineuml eprindeumlrve por qeuml prindeumlrit nuk peumlrmbushim detyrimet e tyre

VI Inisiativat neuml nivel qeverie vendore mbi strehimin social teuml kategorive neumlnevoje janeuml ende teuml pazhvilluara ose neuml stade fillestare

55 MBROJTJA SOCIALEPeumlr teuml rinjte me histori rezidenciale peumlrkujdesi proccedilesi i leumlnies seuml peumlrkujdesit dhepas tij eumlshteuml meuml i pa gjeturi dhe i mbuluar fare dobeumlt me sheumlrbime qeuml mbeumlshtesinpregatitjen peumlr daljen neuml jete teuml pavarur Te rinjte me histori peumlrkujdesi kurmbushin mosheumln 18 vjeccedil cileumlsohen si peumlrfitues teuml njeuml ndihmeuml mujore ekonomiketeuml njeuml niveli prej 3000 lek neuml muaj neuml rast se janeuml teuml papuneuml dhe nuk vazhdojneumlshkolleumln Vlera eumlshteuml e pamjaftueshme peumlr teuml mbuluar nevojat bazeuml teuml mbijeteseumlsdhe praktikisht ata jetojneuml neuml varferi extreme

Shkaqet e shkeljes seuml teuml drejtaveI Mungesa e angazhimit serioz neuml adresimin e nevojave meuml jetike teuml teuml rinjeumlve

qeuml leumlneuml peumlrkujdesin mos-koordimi ndeumlrmjet aktoreve neuml nivel lokalpeumlrgjegjeumls peumlr mireumlqeumlnien e tyre

II Hartimi i planeve teuml largimit nga peumlrkujdesja qeuml realizohet nga stafi iinstitucioneve teuml peumlrkujdesit nuk mbeumlshtetet e zbatohet edhe nga hallkat etjera qeuml duhet teuml ofrojneuml peumlrkujdesje teuml meumltejshme si psh zyra e strehimitzyrat e punes punonjesi social i konviktit mjeku i familjes etj

III Nuk ka njeuml akt ligjor qeuml rregullon dhe mbeumlshtet daljen nga peumlrkujdesi teuml teumlrinjeumlve Ligji mbi Statusin e Jetimit adreson nevojat e nje pjese teuml vogel teuml erinjeve meuml histori perkujdesi Ndeumlrkoheuml qeuml zbatimi i Statusit teuml Jetimitpothuajse nuk realizohet neuml drejtim teuml puneumlsimit dhe strehimit

IV Niveli i uleumlt i ndihmeumls ekonomike dhe mos percaktimi i vlereumls se saj mbibazeumln e nevojave minimale

V Mungesa e financimeve peumlr mbeumlshtetjen e nevojave teuml teuml rinjeve qeuml leumlneumlpeumlrkujdesin (e justifikuar edhe meuml mos ndryshimin e ligjeve dhe politikavepeumlr keumlteuml kategori)

56 MBROJTJA NGA ABUZIMI DHE FORMAT E TJERA TEuml SHFRYTEumlZIMITAdoleshentet e teuml rinjte meuml histori perkujdesi janeuml neuml risk teuml larteuml peumlr teuml qeumlneumlviktima teuml trafikanteumlve apo peumlr tu shfryteumlzuar nga puneumldheumlneumlsit ku neuml jo pak rastei paguajneuml pak dhe nuk beumljneuml sigurimin e tyre tek sigurimet shoeumlerore

27

Vajzat janeuml edhe viktimat potenciale teuml krimit teuml peumlrdhunimit trafikimit dhepeumlrfshirjes neuml prostitucion Ndoneumlse neuml konvikte ka kujdestare gjateuml fundjaveumls apopushimeve teuml vereumls vajzat raportonin frike neuml lidhje meuml mbrojtjen e tyre Disa vitemeuml pareuml kishin ndodhur raste peumlrdhunimesh apo edhe rreumlmbimesh me qeumlllimtrafikimin Neuml 2006 nje stacion televiziv neuml emisionin ldquoNeuml keumlrkim teuml njereumlzve teumlhumburrdquo publikoi rastet e 11 vajzave jetime (me histori peumlrkujdesi) teuml zhdukuragjate 10 vjeteve teuml fundit Njeumlra prej tyre rezulton e zhdukur bashkeuml me feumlmijeumln 18muajsh

Neuml rast se mund tju pyesja uneuml ju- i drejtohet intervistuesit nje vajze 17 vjece ngakonvikti Shkoder -Kur s`keni para puneumlsim apo dikeuml qeuml ju ndihmon ccedilfareuml do teumlbeumlnit ju peumlr teuml mbijetuardo teuml provonit teuml peumlrdornit ccedildo meumlnyre apo jo

Sheumlrbimi Social Shteteumlror nuk ka teuml dheumlna mbi numrin e jetimeumlve mbi 14 vjec ( mehistori peumlrkujdesi) qeuml jetojneuml neuml konvikte se sa prej tyre janeuml viktima teuml trafikimit peumlrqeumlllim prostituimi se sa kaneuml kryer krimin e vjedhjes etj Askush nuk di gjeuml peumlrsituaten e tyre ndash thoteuml Drejtori Ekzekutiv i Institutit peumlr Integrimin e Jetimeumlve28

Shkaqet e shkeljes seuml teuml drejtaveI Mungesa e struktura peumlr teuml rinjteuml peumlr ti mbeumlshtetur ata sistematikisht me

sheumlrbime profesionale dhe peumlr teuml adresuar nevojat e tyre Mungesa esheumlrbimeve veccedilaneumlrisht peumlr grupmosheumln 14-18 vjeccedil teuml cileumlt janeuml neuml njeuml fazeumldelikate teuml zhvillimit mosha e adoleshenceumls

II Indiferenca e strukturave teuml peumlrkujdesit dhe e komunitetit ndaj problemevedhe risqeve meuml teuml cilat peumlrballen teuml rinjteuml qeuml leumlneuml peumlrkujdesin

III Niveli i uleumlt i besimit nga teuml rinjteuml neuml rolin e shtetit lidhur me ccedileumlshtjet e tyreveccedilaneumlrisht departamenteve teuml policiseuml

IV Kapaciteti i uleumlt i qeveriseuml vendore neuml adresimin e problemeve e teuml rinjve qeumlleumlneuml peumlrkujdesin

V Niveli i larteuml i papuneumlsise dhe niveli uleumlt i shkollimit teuml teuml rinjeve qeuml leumlneumlpeumlrkujdesin

VI Pamjaftueshmeria e goditjes seuml shtetit ndaj trafikanteumlve teuml qeumlnieve njereumlzore

Sjelljet delikuenteGjate intervistave teuml rinjte qe kishin lene perkujdesin raportuan edhe raste teumlpeumlrshirjes neuml veprime teuml delinkuenceumls si zenierrahje apo vjedhje neuml treg Trajtimi ityre nga sistemi i drejteumlsise neuml rast se kryejne veprime neuml kundershtim meuml ligjineumlshteuml i njejte meuml ate teuml bashkemoshatareve teuml tjere Nuk ka raportime mbi numrine peumlrseritesve teuml krimit nga kategoria e teuml rinjeve qe kane lene perkujdesin Djemteumlmeuml shumeuml peumlrfshihen neuml vjedhje dhe trafik drogeNeuml rast se kjo ndodh nuk egzistojne sherbime teuml specializuar rehabilitimi

ldquoZihen shumeuml- thote drejtorja e konviktit Shkodeumlr ku janeuml strehuar 9 vajza jetime -Rrihen e beumlrtasi Sa disa hereuml kam thirrur policine peumlr ti qeteumlsuar e trembur qeuml teuml mose peumlrseumlrisin Ngacmojneuml konviktoret dhe ldquogjuajneumlrdquo ato meuml teuml urtat peumlr teuml peacuterfituarprej tyre ushqim lekeuml apo veshjerdquo

Shkaqet e shkeljes seuml teuml drejtaveI Mungesa e strukturave teuml rehabilitimit pas denimit ( edukim punesim)

II Vuajtja nga rdquoinstitucionalizimirdquo dhe si rrjedhojeuml nga marxhinalizimi dhepeumlrjashtimi nga shoqeumlria

28 Adult orphans and the right for housing Amnesty International Report 2007

28

III Mungesa e mbeumlshtetjes dhe e mbikqyrjes profesionale neuml adresimin esjelljeve me risk

IV Njeuml sistem ligjor jo efektiv lidhur me krimet e shkalleumls seuml pare teuml kryera ngateuml miturit apo teuml rinjte dhe mungesa e njeuml gjykate peumlr teuml miturit

INFORMIMI PEumlR SUBSTANCAT E DEumlMSHMETeuml rinjteuml e intervistuar kaneuml informacion mbi substancat dhe sjelljet e deumlmshme teumlmarra neuml shkolle por edhe gjate kohes neuml peumlrkujdes Megjithateuml veumlshtiresite dherrethanat meuml teuml cilat ndeshen pas daljes nga peumlrkujdesi shtyjneuml njeuml pjeseuml peumlr teumlqeumlneuml peumlrdorues teuml droges dhe alkolitNuk dihet meuml saktesi se sa janeuml peumlrdorues droge por meuml teuml riskuara janeuml vajzat qeumlmendohet se ushtrojneuml prostitucionin si mjet jetese Pirja e duhanit eumlshteuml eshpeshteuml tk teuml dy gjinite ndeumlrsa peumlr djemte gjithashtu edhe peumlrdorimi i alkolit

Neuml keumlteuml konvikt teuml rinjteuml jetime strehohen neuml katin e pareuml Ata pijneuml shumeuml duhandhe alkol ndashpohon nje kujdestar konvikti

Shkaqet e shkeljes seuml teuml drejtaveI Margjinalizimipeumlrjashtimi nga shoqeria dhe mungesa e sheumlrbimeve

miqeumlsore peumlr teuml rinjteuml apo teuml qendrave rinoreklube rinore qeuml adresojnenevojat e teuml rinjeve rreth problemeve teuml ndryshme

II Mungesa e mbeumlshtetjes dhe e mbikqyrjes profesionale neuml adresimin esjelljeve me risk

III Mungesa e programeve informative keumlshilluese dhe e programeveterapeutike peumlr teuml rinjteuml

57 E DREJTA PEumlR MBEumlSHTETJEKur adoleshentet jashte kujdesit prinderor arrijne mosheumln peumlr teuml dale ngainstitucionet e peumlrkujdesit (publik apo teuml administruara nga OJF) neuml meuml teumlshumten e rasteve ata konsiderohen si teuml rritur qeuml nuk kane meuml nevojeuml peumlr tumbeumlshtetur nga sistemi i peumlrkujdesit Por ndeumlrsa bashkeumlmoshataret e tyre qeumljetojneuml neuml familje vazhdojneuml teuml marrin perkujdesje dhe ndihme nga prinderit edhepeumlr shumeuml koheuml pertej kesaj moshe institucionet publike teuml perkujdesit heqindoreuml shumeuml heret dhe nuk i mbeshtesin apo i mbikqyrin meuml pas moshes 15 vjecNeuml momente teuml veshtira teuml jeteumls kur ata kaneuml meuml shumeuml se kurreuml nevojeuml peumlrmbeumlshtetje ata ndien teuml abandonuar nga ai sistem qeuml i peumlrkujdes Shumeuml prej tyrembesin qeumlllimisht neuml klaseuml peumlr teuml vonuar daljen nga institucioni apo mbarimin eshkolleumls seuml mesme

ldquoGjateuml shkolleumls se mesme kam ngelur qeumlllimisht neuml njeuml vit qeuml teuml mund teuml zgjasjaqeumlndriacutemin neuml konvikt dhe marjen e burseumls edhe peumlr njeuml vit tjeter Nuk kisha ku teumlshkoja dhe meuml cfare teuml jetoja Nuk zgjidha ndonje gje teuml madhe por e shtyva edhenjeuml vit meuml shpresen se mund edhe teuml gjeja ndonjeuml puneumlrdquondash thote nje vajze ngakonvikti Shkoder

Shkaqet e shkeljes seuml teuml drejtaveI Dalja nga peumlrkujdesi neuml njeuml moshe shumeuml teuml hershme 15 vjec kur janeuml

ende teuml papeumlrgatitur nga pikpamja psikologjike dhe zhvillimore peumlr teuml qene teumlpavarur

II Mungesa e nje lijgi mbi daljen nga peumlrkujdesi (Leaving Care act) qeumlpeumlrcakton struktura dhe sherbime mbeumlshtetese peumlr teuml rinjteuml neuml proccedilesdaljeje nga peumlrkujdesi e meuml pas

III Aplikimi nga institucionet e peumlrkujdesjes i proccediledures se ldquoduhet nxjerrejashterdquo pa siguruar lidhjet e duhura me aktoret e tjere dhe pa ditur se ku doti ccedilojne teuml rinjte qe lene perkujdesin

29

IV Mungesa e komuniteteve rinore dhe qendrave teuml emergjenceumls

58E DREJTA PEumlR KUJDES SHEumlNDETSORDuke qeumlneuml teuml papuneuml ose neuml puneumlsim informal teuml rinjteuml qe kane leumlneuml peumlrkujdesinjaneuml teuml pasiguruar kundrejt peumlrfitimit teuml sheumlrbimeve sheumlndetesore pa pageseuml neumlsistemin publik teuml sheumlndetit pareumlsor atij teuml specializuar (vizitat e specilisteve) dhespitalor Neuml jo pak raste vizitat kryerja e ndonjeuml analize apo blerja e ilaccedileve nukkryhet peumlr shkak teuml mungeses seuml teuml ardhuraveSheumlrbimi dentar neuml Shqiperi eumlshteuml privat dhe kurimi i kushtuesheumlm dhe i papeumlrballuesheumlm peumlr individeuml me teuml ardhura teuml ulta neuml teuml cileumln beumljne pjeseuml edhe teumlrinjteuml qeuml kaneuml leumlneuml peumlrkujdesin

Megjithese eumlshteuml shumeuml e veumlshtireuml uneuml kam mundur teuml heq para meumlnjane peumlrndonje diteuml teuml veshtirendoshta kur teuml seumlmuren ndonjeherekush do teuml meumlndihmojeNje vajze 24 vjecare qeuml jeton neuml konvikt Shkodeumlr

Pjesa meuml e madhe e teuml rinjeve teuml kontaktuar gjateuml intervistave pohuan se nukpeumlrfitojne sheumlrbime sheumlndeteumlsore informim apo keumlshillim rreth sheumlndetitriprodhues

Shkaqet e shkeljes seuml teuml drejtaveI Marrja e sheumlrbimeve sheumlndetsore falas veteumlm peumlr teuml siguruarit reumlndon

eknomikisht pjeseumln e varfeumlr e teuml pasiguruar peumlr teuml paguar peumlr cdo sheumlrbimteuml marreuml

II Mungesa e alternativave teuml sheumlrbimit dentar falas peumlr shtresat e varfeumlraIII Mungesa e strukturave sheumlndeteumlsore peumlr keumlshillimin dhe mbeumlshtetjen e teuml

rinjve peumlrsa i peumlrket ccedileumlshtjeve teuml sheumlndetit riprodhuesIV Moszbatimi i ligjit mbi Statusin e Jetimit lidhur me peumlrfitimin falas teuml

sheumlrbimeve sheumlndeteumlsore peumlr kategorineuml e teuml rinjeve qeuml geumlzojneuml statusin ejetimit

V Sipas Strategjiseuml seuml Mbrojtjes nga HIVAIDS (2005-2010) pjesa meuml e madhee vajzave jetimeve kaneuml tendenceumln peumlr teuml braktisur shkolleumln dhe si pasojeumlkaneuml meuml pak mundeumlsi peumlr tu informuar peumlr ccedileumlshtjet e sheumlndetit riprodhuesdhe si rrjedhojeuml janeuml meuml neuml rrezik neuml jeteumln e tyre meuml voneuml

59 INTERESI MEuml I LARTEuml I FEumlMIJEumlVENeuml meuml teuml shumteumln e rasteve zgjidhjet e dheumlna nga strukturat e sheumlrbimeve publikenuk bazohen neuml respektimin e interesit meuml teuml larte teuml femijesPeumlrkujdesja neuml qeumlndrat rezidenciale teuml meumldha dhe largimi i femijeve neuml moshen 15vjec nga kjo perkujdesje nuk respekton interesin meuml teuml mire teuml feumlmijes po janeumlnshtron fatin e tyre njeuml modeli meuml ndikim negativ peumlr teuml ardhmen Feumlmijeumltekspozohen ndaj shumeuml risqeve qeuml neuml mosheuml teuml hershme kur ata janeuml teumlpapeumlrgatitur dhe meuml shumeuml nevoja peumlr mbeumlshtetje

Shkaqet peumlr shkeljen e teuml drejtaveI Pamjaftueshmeumlria e formave alternative teuml peumlrkujdesjes dhe dominimi i

formeumls rezidenciale II Peumlrgatitja peumlr jeteseuml teuml pavarur peumlr njeuml koheuml teuml shkurteumlr dhe largimi nga

peumlrkujdesja neuml mosheuml teuml hershmeIII Pamjaftueshmeri financiare peumlr zhvillimin e formave alternative teuml

peumlrkujdesjes peumlr feumlmijeuml dhe teuml rinj

30

510 E DREJTA PEumlR NJEuml NIVEL JETESE TEuml PRANUESHEumlMAdoleshentet e teuml rinjte meuml histori peumlrkujdesi rezidencial jetojneuml neuml varferi janeuml teumlpastreheuml dhe vuajneuml papuneumlsine Pjesa meuml e madhe e tyr do ta vazhdoje jeteumln neumlvarfeumlri dhe teuml peumlrjashtuarNuk ka teuml dheumlna mbi numrin e veteumlvrasjeve teuml vdekjeve peumlr shkak teuml emigrimit neumlmeumlnyre teuml paligjeshme apo teuml jetegjateumlsise peumlr keumlteuml kategori Megjithate teuml jetuaritne margjinalitet peumlr nje koheuml teuml gjate rrit riskun peumlr veteumlvrasje e vdekje teumlparakohshme

Shkaqet e shkeljes seuml teuml drejtaveI Mungesa e angazhimit serioz neuml adresimin e nevojave meuml jetike peumlr teuml rinjte

qeuml leumlneuml perkujdesinII Mungesa e nje informacioni mbi natyreumln shumeuml-dimensionale teuml nevojave e

tyre dheuml teuml renditjes si grup prioritar neuml mbulimin meuml sheumlrbimeIII Mos-koordimi ndeumlrmjet aktoreumlve neuml nivel lokal dhe qendror si peumlrgjegjeumls peumlr

mireumlqenien e tyreIV Mungesa e njeuml puneumlsimi mungesa e njeuml strehe peumlrdorimi i narkotikeumlve

emigrimi me rruge teuml rrezikshme e teuml paligjshme jetesa neuml varfeumlri peumlr njeumlkoheuml e gjateuml mungesa e afeksionit familiar si dhe niveli i uleumlt i vetvlereumlsimit

511 E DREJTA PEumlR PJESEumlMARRJEAshtu siccedil u raportua nga intervistat me stafin kujdestar neuml institucionerezidenciale feumlmijet marrin pjeseuml neuml hartimin e planeve peumlr leumlnien e peumlrkujdesit porpjeseumlmarrja aktive eumlshteuml e uleumlt dhe vendimet neuml disa raste merren jo neuml perputhjemeuml deshirat e tyre lidhur meuml edukimin Ne pjeseumln me teuml madhe teuml rasteve atadetyrohen teuml ndjekin shkolla teuml mesme profesionale neuml deget qeuml nuk I preferojneuml

Kam 20 vjet qe jetoj neuml institucionet e perkujdesjes Fillimisht neuml jetimore e pastajketu neuml konvikt U bashkova me babin por nuk munda teuml jetoja meuml te Gjithshkaishte e veshtire dhe e pashprese prandaj u ktheva ketu ku jam sot ndash Vajzeuml 20 vjeccedil

Uneuml ndoqa njeuml shkolleuml profesionale qeuml nuk e doja Deumlshiroja teuml ndiqja gjimnazin peumlrteuml vazhduar me pas neuml larteumln peumlr psikologji- (nje djale 21 vjecar qe jeton neuml konviktTiraneShkaqet e shkeljes seuml teuml drejtave

I Pamjaftueshmeria e sherbimeve mbeshtetese peumlr teuml rinjte qe dalin ngaperkujdesi detyron nje pjeseuml teuml caregivers teuml bejne zgjedhje teuml detyruara

II Kultura e mentalitetit ku feumlmijeumlt nuk shihen si pjeseumltare teuml vendimarrjes qeumllidhet me jeten e tyre

512 E DREJTA PEumlR ARGEumlTIMGjateuml qeumlndrimit neuml konvikte teuml rinjte 15-24 vjeccedil raportojneuml se nuk ka mundeumlsiargeumltimi gjateuml koheumls seuml lireuml Kjo veumlshtireumlsohet edhe nga pamundesiteuml financiare meumlteuml cilat peumlrballet kjo kategori

rdquoNuk ka asnjeuml mundesi peumlr teuml organizuar aktivitete sportive neuml koheumln e lireuml Ne nukdimeuml se ccedilfare teuml merremi neuml koheumln e lireuml gjateuml qeumlndrimit ketu - djaleuml 19 vjecar qeumljeton neuml konvikt Tirane)

Shkaqet e shkeljes seuml teuml drejtaveI Mungesa e ambienteve sheumlrbimeve dhe aktiviteteve rekreative dhe

argetuese teuml cilat ndikojne neuml orientimin pozitiv teuml sjelljeve

31

II Mangeumlsi teuml investimeve rekretive peumlr teuml rinjteuml rinjeve peumlr ti orientuar drejtaktiviteteve teuml sheumlndeteumlshme gjate koheumls seuml lireuml

Aktoreumlt Peumlrgjegjeumlsiteuml Sfida neuml peumlrmbushjen epeumlrgjegjeumlsive

Qeveria Qendrore

1 Ministria e Puneumlsdhe CcedileumlshtjeveSociale Shanseve teumlBarabarta

Peumlrgjegjeumlse peumlr hartimin e politikave teumllegjislacionit programimin e fondeve teumlndihmeumls ekonomike dhe teuml sheumlrbimeveshoqeumlrore normave dhe standarteve teumlsheumlrbimeve si dhe kontrollin e zbatimitteuml tyre neuml teuml gjitha nivelet e strukturaveqendrore dhe vendore neuml sektorin publikdhe privatMPCcedilSShB bashkeumlpunon meuml ShSSH dheinstitucione teuml tjera teuml nivelit ekzekutivpeumlr zbatimin e poltikave sociale si edhembikqyrjen e tyreMPCcedilSSHB eumlshteuml institucioni peumlrgjegjeumlspeumlr drejtimin mbikqyrjen hartimin erregulloreve teuml veprimtariseuml neumlinstitucionet publike kualifikiminprofesional teuml personelit si edhembikqyrjen e zbatimit teuml kushteve teumlkontrateumls teuml lidhura ndeumlrmjet enteveshteteumlrore dhe jo shteteumlrore neuml lidhje meadministrimin e institucioneve teumlpeumlrkujdesjes shoqeumlrore

MPCcedilSShB bashkeumlrendonmeuml ministri dheinstitucione teuml tjera teumlnivelit qendror si pushtetinvendor Ky bashkeumlepunimhas ndonjeumlhereuml veumlshtireumlsi

Sheumlrbimi SocialShteteumlror ( krijuar meumlVKM Nr52 dateuml0801199629

ndryshuar me VKMNr153 Dateuml25042002

ShSSH peumlrgjigjet peumlr zbatimin epolitikave teuml MPCcedilS neuml fusheumln e ndihmeumlsdhe teuml sheumlrbimeve teuml peumlrkujdesitshoqeumlror Programon dhe kontrollon

peumlrdorimitn e fondeve teuml buxhetit teumlshtetit

Harton standarte teuml sheumlrbimeve dhepropozon miratimin e sheumlrbimeve teumlreja

Peumlrcakton dokumentacionit peumlrnevojsheumlm peumlr aplikuesit dhepeumlrfituesit e sheumlrbimeve shoqeumlrore

Grumbullon dhe analizoninformacionin mbi peumlrdorimin esheumlrbimeve shoqeumlrore edhe peumlrfituesit

Proces i i de-intitucinalizimit qe kafilluar kerkon kohe peumlrpasoje nje pjese epoblemeve qe lidhen meumlinstitucionalizimin efemijeve do vazhdojne teumlveprojne

Mungesa e nje ligji mbidalien nga peumlrkujdesi

Rritje e kapaciteteve neumlspecialiste dhe ekipe qendjekin e asistojneuml teuml rinjteumlqeuml dalin nga peumlrkujdesi Kjo

29 meuml hartimin e akteve neumlnligjore neuml zbatim teuml ligjit teuml ri peumlr Ndihmeumln dhe Sheumlrbimet Shoqeumlrroe ky vendim duhet teumlshfuqizohet Por meqeneumlse keumlto akte nuk janeuml hartuar akoma ateumlhere VKM e sipeumlrsheumlnuar eumlshteuml ende neuml zbatim

6 AKTOREumlT KRYESOREuml PEumlRGJEGJEumlSI DHE SFIDA

32

e sheumlrbimeve shoqeumlrore Analizon nevojat peumlr sheumlrbime

shoqeumlrore si edhe grupet shoqerore teumlpeumlrjashtuara

ShSSH administrohet dhe drejtohet ngaKeumlshilli Administrativ i cili eumlshteuml organimeuml i larteuml vendimmarreumls Neuml kryerjen edetyrave teuml tij ShSSH mbeumlshtetet ngadegeumlt rajonale dhe lokale neuml teuml gjitheumlvendin

edhe neuml rastet kur qeveritevendore kaneuml neumlnadministrimin e tyreinstitucione rezidenciale

Ministriteuml e linjeumls Ministriteuml e linjeumls janeuml peumlrgjegjeumlse peumlrhartimin dhe zbatimin e politikave dhestrategjive neuml fushat respektive qeuml lidhenme ccedileumlshtjet e teuml rinjeumlve neuml peumlrkujdes apoqeuml e kaneuml peumlrkujdesin

Aktualisht teuml rinjte qeuml kaneumlleumlneuml peumlrkujdesin nuk janeumlende grupe me prioritet neumlpolitikat dhe strategjite etyre

Sistemi i mbrojtjes dhe isheumlrbimeve sociale eumlshteumlfragmentarizuar neuml disaministri e drejtori ko-ordinimi i teuml cilave kaveumlshtiresi

Avokati i Popullit ikrijuar neuml vitin 2000

Eshteuml njeuml institucion i pavarur i cilimbikqyr meumlnyreumln e zbatimit teuml teumldrejtave teuml feumlmijeumlve neuml Shqipeumlri Neumln-seksioni i teuml drejtave teuml feumlmijeumlve i cilisapo eumlshteuml themeluar kontribuondrejteumlpeumlrseumldrejti neuml vlereumlsimin dhematjen e efektivitetit teuml politikave socialeteuml mbrojtjes dhe zhvillimit teuml feumlmijeumlvejashteuml kujdesit prindeumlror

Ka aktualisht kapacitetefinanciare dhe njereumlzore teumlteuml kufizuara

Komiteti Shqiptar iBireumlsimit funksiononsipas ligjit Nr7650dt17121992 ldquoPerbireumlsimet acuteKSHB eumlshteuml organkolegjial meumlpeumlrfaqeumlsues nga MDMSHPMASHMPCSSHB MPJ MRMF Fak Juridik dhenje perfaqeumlsues iShoqateumls seuml Jetimeumlveteuml cileumlt peumlrbeumljneumlBordin e KomitetitLigji i biresimevembeshtetet neumlKonventeumln e Hageumls lsquorsquoPeumlr mbrojtjen efeumlmijeumlve dhebashkeumlpunimin neumlbireumlsimin jashteumlvenditlsquorsquo

Kompetencat e KSHB-seuml pranimin e keumlrkesave teuml paraqitura

nga familiet shqiptare ose teuml huaj qeumldeumlshirojneuml teuml bireumlsojneuml neuml Shqipeumlridhe dheumlnia e ndihmeumls meuml qellim qeuml teumlploteumlsojneuml dosjen e tyre

hartimin e listave teuml teuml miturve qeumlmund teuml bireumlsohen brenda ose jashteumlvendit

bashkeumlpunimin meuml autoritete publikedhe private teuml vendit dhe teuml huaj peumlrteuml siguruar mbrojtjen e feumlmijeumlve

zgjedhjen dhe njohjen meuml aktet ligjoredhe procedurat peumlrkateumlse eorganizmave privateuml teuml huaj meuml teumlcileumlt do teuml bashkeumlpunohet peumlr teumlrealizuar bireumlsimet

Sipas legjilacionit neuml fuqi bireumlsimi eumlshteumli parevokuesheumlm

Me teper kujdes ngaadministratat einstitucioneve rezidencialelidhur meuml shpalljen ebraktisjes

Jo ralle parimi ne teuml mire teumlfemijes shkelet ngainstitucionet duke abuzuarose keqperdorur terminldquointeres i dukshemrdquo ifamiliareve teuml femijes

Shume prej tyre nuk mundteuml biresohen (te jetojne neumlnje ambient familiar) peumlrshkak se nena babai apondonje i aferm interesohetvetem peumlr 5 minuta neuml vit

33

Pushteti vendorBashkia Komuna Sipas ligjit ldquoMbi organizimin dhe

funksionimin e pushtetit vendorrdquo ofrimidhe zbatimi i sheumlrbimeve sociale neuml teumlmireuml teuml komunitetit eumlshteuml pjeseuml emisionit teuml pushtetit vendor Keumlshilli iBashkiseuml dhe Komuneumls eumlshteuml peumlrgjegjeumlspeumlr

Shpeumlrndan ndihmeuml ekonomikefamiljeve dhe individeve neuml nevoje(peumlrfshireuml edhe jetimeumlt me status)

Harton plane teuml zhvillimin teumlsheumlrbimeve shoqeumlrore komunitarebazuar neuml burimet nevojat dheprioritetet vendore

Marrjen e vendimit peumlr personat(jetimet) familjet llojet e sheumlrbimeveshoqeumlrore qeuml do teuml ofrohen bazuar neumlvlereumlsimin e nevojave teuml individeumlve siedhe mundeumlsiteuml financiare peumlrofrimin e keumltyre sheumlrbimeve

Autorizimin e strukturave teuml njeumlsiseumlseuml pushtetit vendor peumlr kontaktiminmeuml ofruesit e sheumlrbimeve private teumlliccedilensuara neuml rastet kur keumltosheumlrbime nuk ofrohen nga sheumlrbimeshoqeumlrore publike

Miratimin e programeve teumlbashkeumlpunimit meuml OJF institucionete kultit dhe peumlrfaqeumlsuesit e shoqeumlriseumlcivile neuml peumlrputhje me planetkombeumltare e rajonale teuml ndihmeumls dhesheumlrbimeve shoqeumlrore

Kaneuml burime teuml kufizuarafinanciare neuml ofrimin esheumlrbimeve

Kaneuml kapacitete jo teumlmjaftueshme njereumlzore dhemungesa neuml profesionisteumlqeuml merren meuml ccedileumlshtjet efeumlmijeve

Jane ende teuml paafta teumlkoordinojne aktivitetin eaktoreve lokale qeadresojne problemet efemijeve jashte kujdesitprinderor

Statistika teuml pazhvilluara epeumlr pasoje edhe mungeseinformacioni

Keshilli I QarkutDetyrat e keshillit teumlQarkut janeumlpercaktuar meuml VKMno 563 date12082005

KQ ngre komisjonin e vlereumlsimit teumlnevojave dhe planifikimit teumlsherbimeve sociale

Bashkepunon meuml MPCSSHB peumlrvendosjen e prioriteteve (grupeveprioritare neuml nevoje)

Bashkeumlpunon meuml Bashkite dhekomunat peumlr ofrimin sa meuml efikas teumlndihmeumls dhe perkujdesit shoqeror

Ky keumlshill eumlshteuml ende i pastrukturuar me seksione teumlmbrojtjes sociale dhe mespecialisteuml

Shoqeria Civile ( OJFlokale organizata mebaze komunitare)

Persona juridikeuml privateuml si edhe OJFofrojneuml sheumlrbime teuml peumlrkujdesit shoqeumlrorMardheumlniet juridike rregullohenneumlpeumlrmjet udheumlzimit teuml MPCcedilSShB Nr1321 dateuml 3122003Hartimi i keumltij udheumlzimi beumlhet neumlmbeumlshtetje teuml nenit 102 pikeumls 4 teumlKushtetuteumls si edhe nenit 34 teuml Ligjit Nr8788 dateuml 07052001 ldquoPeumlr OrganizatatJofitimprureumlserdquo si dhe pikave 4c dhe

Nuk gjejne mbeshtetje ngastrukturat publike lidhurmeuml problemet e strehimitdhe punesimit teuml teuml rinjeveqeuml dalin nga peumlrkujdesi

Nuk mbeshteten meuml fondeapo edhe objekte publikembime teuml cilat e mund teumlngrejne sherbime teuml reja

34

10 teuml VKM Nr307 dateuml 24051994 ldquoPeumlr Sheumlrbimet e Peumlrkujdesjes ShoqeumlrorerdquoSipas keumltij udheumlzimi personat juridikeumlprivateuml vendas dhe teuml huaj peumlrfshireuml dheOJF mund teuml ofrojneuml sheumlrbime teumlpeumlrkujdesit shoqeumlror pasi paisen meuml lejeteuml ushtrimit teuml aktivitetit nga MPCcedilSShBsipas vendimit teuml njeuml komisioni teumlveccedilanteumlSheumlrbimet peumlr feumlmijeuml jashteuml kujdesitprindeumlror peumlr teuml cilat nevoitet leje eveccedilanteuml janeuml Institucione teuml kujdesit residencial

peumlr feumlmijeuml meuml probleme sociale Qeumlndra teuml zhvillimit peumlr feumlmijeuml meuml

afteumlsi teuml kufizuar Qeumlndra ditore teuml peumlrkujdesit shoqeumlror

peumlr feumlmijeuml meuml probleme sociale Qeumlndra teuml keumlshillimit psiko-social Sheumlrbime teuml kujdesit neuml shteumlpi Qeumlndra teuml riafteumlsimit

Entet aplikuese duhet teuml ploteumlsojneumlkritere teuml peumlrcaktuara qarteuml neumllegjislacion teuml cilat janeuml hartuar dukemarreuml neuml konsiderateuml konventatnderkombeumltare teuml ratifikuara ngaKuvendi i Shqipeumlriseuml Aktivitetiorganizohet drejtohet dhe administrohetneuml peumlpruthje meuml kushtet e kontrateumls seumllidhur ndeumlrmjet entit aplikues dhe entitaprovues (MPCcedilSShB) Aktivitetimonitorohet dhe vlereumlsohet neuml peumlrputhjemelegjislacionin neuml fuqi dispoziteuml e cilaparashikohet edhe neuml kontrateuml

Ndeshen me mungesafinanciare peumlrballeproblemeve rritje qeuml juduhet teuml trajtojneuml

Familja (biologjikedhe e zgjeruar)Familja foster

Familja ka problemeekonomike e socialeShteti nuk eumlshteuml I afteuml teumlzbuse problemet ekonomikee sociale qe i paraprijneabandonimitdeumlrgimit teumlfeumlmijeumlve neuml institucione teumlpeumlrkujdesjesRritja e jetimeumlve socialeumleumlshteuml njeuml tregues qeuml keumlrkonnjeuml veumlmendje teuml veccedilanteumlGjithashtu integrimi Ifeumlmijeumlve dhe teuml rinjve praeumlnfamiljeve teuml tyre eumlshteuml njeumlhap qeuml keumlrkon mbeumlshtetjeme sheumlrbime teuml tjera peumlrfuqizimin e familjes

UNICEF Nje program i biznesit social (YAPS) iiniciuar nga UNICEF ka realizuarpuneumlsimin e shumeuml teuml rinjeve qe kane

35

lene pekujdesin

UNICEF ka ofruar mbeumlshtetje financiaredhe profesionale peumlr SDPS me qeumlllimrespektimin e drejtave teuml feumlmijeveneumlpeumlrmjet projektit teuml ldquoFuqizimit teumlSistemit teuml Mbrojtjes se Feumlmijeumlve neumlkontekstin e Reformeumls se MbrojtjesShoqeumlrore

Qeveria Shqiptare dhe UNICEF kaneumlneumlnshkruar marreumlveshjen mbiProgramin Kombeumltar teuml Bashkepunimitpeumlr periudheumln 2006-2010

Plani kombetar peumlr feumlmijet eumlshteuml strategji qeumle percakton drejtime kryesore teumlzhvillimit teuml politikave peumlr periudhen 2005-2010 Perfshin fushat e mbrojtjesshoqeumlrore kujdesin sheumlndetesor arsim zhvillim dhe pjeseumlmarrje Institucionet publike peumlrgjegjeumlse teuml ketij plani janeuml MPCSSHB MASH MSPMTKRS MD dhe MBAktualisht Plani Kombetar i Veprimeve (2005-2010) nuk parashikonveprimendeumlrhyrje mbeumlshteteumlse peumlr teuml rinjteuml qeuml leumlneuml peumlrkujdesin

Strategjia e Mbrojtjes Sociale synon reformimin e sistemit teuml pagesave dhesherbimeve shoqeumlrore Fushat e mbullimit janeuml reduktimi i varferiseuml peumlrmiresimi itransfertave neuml para peumlr familjet e varfeumlra (peumlrfshire jetimeumlt e teuml rinjteuml qeuml kaneuml leumlneumlpeumlrkujdesin) decetralizimin dhe de-intitucionalizimin e sherbimeve teuml peumlrkujdesitpeumlr femije zgjerimin e sherbimeve me baze komunitare pilotimin e kujdestarisefoster dhe konsolidimin e sheumlrbimeve teuml tipit shteumlpi-familje rritjen e numrit teumloperatoreumlve publike e teuml administruar nga OJF neuml fusheumln e peumlrkujdesit

Strategjia e Rinise eumlshteuml Strategji Ndeumlrsektoriale qeuml peumlrcakton politikat lidhurme sheumlndetin dhe mbrojtjen sociale fuqizimin ekonomik teuml teuml rinjeve rritjen epeumlrfaqsimit dhe pjesemarrjes si edhe nxitjen e parimeve europiane Institucionetpublike pergjegjeumlse MTKSR MASh MSHP MPCSShB MD MRP

Ka inisitiva bashkeumlpunimi ndeumlrmjetMPCSSHB meuml MASH peumlr ofrimin e bursave shkollore dhe mbajtjen e teuml rinjve

neuml ambientet e konvikteve edhe pas peumlrfundimit teuml mardhenieve me shkollenUNICEF dhe MPCSHB neuml mbeshtetjen e projektit teuml shpeumlrnndarjes seuml

sheumlrbimeve sociale dhe mbeumlshtetjes seuml strategjise seuml feumlmijeveUNFPA MPCSHB e ShSSh dhe lidhur me ngritjen e kapaciteteve lokale neuml

administrimin e sheumlrbimeve sociale komunitareMPCSSHB dhe Qeverise vendore lidhur meuml decentralizimin dhe de-

intitucionalizimin e sheumlrbimeve teuml perkujdesit ngritjen e sheumlrbimeve teuml rejakomunitare

MPCSSHB SHSSH dhe OJF neuml licensimin monitorimin e standarteveofrimimin e mbeumlshtetjes financiare

62 Strategjite kryesore peumlr teuml rinjte pa kujdes prindeumlror

63 Inisiativa bashkeumlpunimi midis aktoreve

36

Aktualisht nuk ekzistojne rrjete formale ose informale peumlr teuml rinjte qeuml largohen ngapeumlrkujdesiKa nje tendence peumlr ruajtjen e kontakteve informale midis teuml rinjve qeuml largohen ngapeumlrkujdesi

Teuml rinjteuml shqiptare qeuml leumlneuml peumlrkujdesin peumlrjetojneuml eksperienca nga meuml teuml veshtiratdhe vuajne diskriminim dhe dis-advantazhe teuml shumta

Arsyet e disavantazheve teuml shumefishta ju referohen njeuml seumlreuml faktoreve por nga meumlteuml rendesishmit jane

1 Modeli i peumlrkujdesjes dhe pamjaftueshmeumlria e sheumlrbimeve sociale2 Largimi nga peumlrkujdesi neuml moseumle teuml hershme dhe mungesa e seumlerbimeve

mbeumlshteeumlese3 Mos-kordinimi i aktivitetit teuml strukturave teuml kujdesit neuml nivel nacional dhe

lokal4 Mostrajtimi si prioritet neuml politikat dhe strategjite kryesore5 Stigma nga shoqeumlria ndash etiketohen si teuml keumlqinj teuml pandreqsheumlm dhe dembel

Ngritja e sheumlrbimeve meumleshtetese peumlr femijet 15- 18 vjec e meuml pas dhemonitorimi i vazhduesheumlm i teuml rineumleve qeuml leumlneuml peumlrkujdesin

Ngritje programesh sheumlrbimesh dhe strukturash peumlr teuml rinj qeuml leumleumleperkujdesin

Zhvillim i kurseve profesionale neuml perputhje me potencialet deumlshirat e teumlrineumleve dhe kerkesat e tregut teuml puneumls aplikimi i formave aktive epuneumlsimit dhe zgjerimi i programeve teuml bisnesit social

Zgjatja e koheumls seuml qeumlndrimit neuml peumlrkujdes deri neuml peumlrfundimin e shkolleumls seumlmesme ose peumlrfundimin e arsimit teuml larte kur eumlshteuml e mundur Shkollimi jujep meuml shumeuml mundeumlsi peumlr eumle qeumlneuml teuml suksesheumlm neuml jeteuml Eksperiencat ederitanishme teuml SOS dhe disa OJF teuml permeumlndura neuml keumlteuml studim janeuml teumlvlefshme

Ngritja e qendrave ditore (shpeumlrndareumlse teuml sherbimeve) peumlr teuml rinjteuml qeuml janeumllarguar nga peumlrkujdesi (15-18 vjec)

Trainimi i rregullt dhe sistematik dhe ndermarrja e asistences seuml nevojshmepsikologjike peumlr rritjen e kapaciteteve zhvillimore teuml teuml rinjve (vetvleresimzhvillimi psikologjik dhe emocionaletj)

Informimi dhe nxitja e shkollimit dhe ofrimit teuml mbeumlshtetjes edukativeveccedilaeumlerisht asistenceuml peumlr feumlmijeumlt qeuml kaneuml probleme teuml zhvillimit teuml cileumltduhen trajtuar neuml qendra specifike

64 Rrjete formale dhe informale peumlr teuml rinjteuml

7 KOMENTE DHE REKOMANDIME

71 Ccedileumlshtjet kryesore

72 Sheumlrbime teuml nevojshme peumlr pavareumlsimin e teuml rinjve qeuml leumlneuml perkujdesin

37

Rekomandime peumlr SOS Fshatrat e Feumlmijeve dhe ofrues teuml tjereuml sheumlrbimi peumlr teumlrinjteuml pa kujdes prindeumlror

Ndeumlrmarrja e inisiativave dhe ofrimi njeuml ekspertize profesionale peumlrzhvillimin e politikave teuml qarta dhe legjislacionit peumlrkates neuml fusheumln e lns seprkujdesit dhe pas tij

Ndeumlrtimi i Komuniteteve teuml reja Rinore peumlr teuml rinjteuml qeuml dalin nga peumlrkujdesipublik

Ndeumlrtimi i formave komunitare teuml sheumlrbimit peumlr teuml rinjte (klubeve rinoreqendrave psiko-sociale)

Forcimi i marrdheumlnieve me organizata aktoreuml qeveritare dhe donatoreuml Krijimi i mundesive peumlr teuml shpeumlrndare e replikuar Modelin e Komuniteteve

Rinore Zhvillimi dhe marrja e rolit teuml promotorit neuml ngritjen e nje rrjeti OJF qeuml

punojneuml neuml fusheumln e sheumlrbimeve sociale peumlr teuml rinjte qeuml dalin nga peumlrkujdesi Ndeumlrmarrja e inisiativave advokuse peumlr teuml luftuar stigmen ndaj teuml rinjve dhe

femijeve pa kujdes prinderor

Rekomandime peumlr aktore teuml tjereuml Marrja e peumlrgjegjesise peumlr permiresimin e politikeumls ndertimin e njeuml

legjislacioni dhe sigurimin e buxheteve ne mbeshtetje teuml teuml rineumleve qeuml leumlneumlperkujdesin

Zhvillimin nga qeveria i modeleve dhe strukturave peumlrkatese qe mbeshtesinteuml rinjteuml qeuml largohen nga peumlrkujdesi gjate tranzicionit nga perkujdesi nepavaresi Format e prezantuara nga OJF janeuml nje shembull positiv

Vendosja e rregullimeve ligjore teuml cilat teuml peumlrcaktojneuml dhe rrisin detyrimin eaktoreve teuml ndrysheumlm neuml nivel lokal neuml mbeumlshtetjen e teuml rinjeumlve jashteumlpeumlrkujdesit me (a) aresim neuml peumlrputhje me prirjet dhe nevojeumln (b) zgjidhjen enjeuml strehimi teuml qeumlndruesheumlm dhe (c) mundeumlsineuml e njeuml puneumlsimi formal dheme teuml ardhura teuml mjaftueshme

Ngritje e kapaciteteve institucionale peumlr teuml monitoruar jeteumln e teuml rinjve jashteumlkujdest prinderor pas daljes nga peumlrkujdesi

Rritje e ndeumlrgjegjesimit neuml teuml gjitha nivelet e qeverisjes peumlr krijimine njeumlklime mbeumlshtetese peumlr teuml rinjte qeuml kaeumle leumlneuml peumlrkujdesin

Peumlrfshirja me fokus teuml veccedilante neuml Strategjine Kombetare peumlr Femijet teuml teumlrinjeumlve qeuml kaneuml leumlneuml peumlrkujdesin (aktualisht mungon)

Fuqizimi i familjes peumlr mbrojtjen dhe perkujdesin ndaj feumlmijeve me qellimparandalimin apo zgjatjen e kohes se qeumlndrimit teuml feumlmijeumlve me prinderitneumlpeumlrmjet mbeumlshtetjes ekonomike psiko-sociale sheumlndetsore etj

Rritje dhe zgjerim i sheumlrbimeve parandaluese neuml zonat ku edhe nevojat janeumlmeuml teuml larta- zonat rurale dhe zonat e varfeumlra

Mobilizimin dhe mbeshtetje e formave komunitare qeuml i peumlrgjigjen nevojavelokale

Ngritje kapacitetesh institucionale peumlr monitorimin sistematik dhe folloeuml upteuml teuml rinjve qeuml largohen nga peumlrkujdesi

Zbatimi i standarteve cileumlsore peumlr feumlmijeumlt peumlrgjateuml koheumls seuml peumlrkujdesit Ngritja e kapaciteteve teuml stafit qeuml punon me feumlmijeumlt jashte kujdesit prindeumlror

neuml institucionet publike Ndeumlrtimin e klubeveqeumlndrave peumlr teuml rinj me pjesemarrje teuml peumlrbashket nga

teuml rinj me familje dhe qe kane leumlneuml perkujdesin Kjo do rrise kohezioninsocial ndermjet tyre do reduktoje stigmen ndaj care leavers dhe do rriseoportunitetet peumlr teuml qeumlneuml teuml peumlrfshire neuml jeten sociale neuml meumlnyreuml teuml ploteuml

73 Rekomandime peumlr aktoreumlt

38

Peumlrfaqeumlsim i teuml rinjve qeuml largohen nga peumlrkujdesi neuml statistikat publike dhekryerja e rregullt e vleresimeve lidhur me ecurineuml e ndeumlrhyrjeve neumllegjislacion dhe

Rritja e kapaciteteve dhe monitorimit peumlr perfitimin e statusit teuml jetimit ndashkonsiderimit meuml prioritet peumlr punesimin dhe strehimin neuml perputhje meuml teuml

Realizimi i detyrimeve peumlr dheumlnien e pagesave peumlr perfituesti e statusit teumljetimit

Gjithashtu duhet theumlneuml se bashkeuml meuml ratifikimin e konventave ( KartaSociale Europiane KDF) duhen peumlrgatitur disa ligje e udheumlzime teuml cilatmundeumlsojneuml zbatimin e konventave teuml ratifikuara

Advokateumlsi qe financimet peumlr sherbimet e perkujdesit teuml jene drejtesisht teumlshperndara edhe per teuml rinjte qeuml largohen nga peumlrkujdesi dhe qeuml kaneuml daleuml

Advokateumlsi peumlr zbatimin e ligjit (ate egzistues aktualisht apo ligjeve teuml reja neumle ardhmen) lidhur meuml procesin e tranzitimit teuml teuml rinjeumlve drejt pavareumlsise dheofrimin e sheumlrbimeve mbeumlshteteumlse pas largimit nga peumlrkujdesja (18 vjeccedil)

39

1 Mike Shtein Research revieeuml Young people leaving care July 2006

2 Poverty Barometer Ready or not here I come Youth aging out of child eumlelfare

system

3 Amnesty Interational Albania Adult orphan and th right to housing November

2007

4 MPCSSHB Strategjia Sektoriale e Sherbimeve Sociale 2007-2013 Dhjetor 2007

5UNICEF Raporti peumlr zbatimin e objektivave teuml Strategjise Kometare peumlr Femijet

Maj 2008

6 SRC INSTAT Youth and transition Issues Confronting Albaniarsquos Key Resource

7 MPCSSHB Peumlrmbledhje Legjislacioni peumlr Ndihmeumln Ekonomike dhe Peumlrkujdesin

Shoqeumlror

8 Anne Twelde Youth leaving care- How do they fare Briefing paper September

2005

9 MTRKS Strategjia Ndeumlrsektoriale e Riniseuml 2007-2013

10 Almandina Guma SOS Children Villages Albania Country overview on leaving

care January 2008

11 Jim Goddard Children leaving care in the United Kinkdom Coporate parenting

and social exclusion 2003

12 Qendra peumlr mbrojtjen e e drejtave teuml femijeve neuml Shqiperi dhe Rrjeti i teuml drejtave

teuml femijeve neuml Shqiperi Shqiperia Raport alternativ peumlr konventen e teuml drejtave teuml

femijeve

13 Ravinder Barn Linda Andrew and Nadia Mantovani Life after care The

experiences of young people from different ethnic groups 2005

14 Cas OrsquoNeil Profile of young Australians facts figues and issues 2003

BIBLIOGRAFIA

40

15 Claire Orsquocain Caludia Moedlagl RalucaVerweijen-Slamnescu and Evelyn

Winkler Child rights situation anaysis Right based situational analysisof children

without parental care and at risk of losing it November 2006- Summary paper

16 Dr Rea Maglajlic Mirela Muca UNICEF- Sistemi I Mbrojtes se Femijeve neuml

Shqiperi Korrik 2007

17 Studio ligjore peumlr femije UNICEF Legjislacioni shqiptar mbi Konventen e teuml

Drejtave teuml Femijeve- studim krahasues 2007

18 Qendra per Kerkime Sociale INSTAT dhe UNICEF Grate dhe femijet neuml

Shqiperi 2007

Lista e institucioneve

1 Pranvera Dizdari SOS Fshati i Femijeve- Shqiperi Lider rinor2 Besnik Kolgjini SOS Fshati i Femijeve- Shqiperi Lider rinor3 Perparim

DemcellariQendra TagHope for the Eumlorld Tirane

Drejtor

4 Lida Leskaj Sherbimi Social Nderkombetar Tirana Drejtor5 Edmira Bashmili Terre des Homes Tirane Ekspert6 Arben Zuno Konvikt

Shkolle e mesme profesionale e Hotelerise eTurizmit

Drejtor

7 Ilir Cumani Instituti I Integrimit teuml jetimeve Tirane Drejtor8 Iva Zajmi Ministria e Puneve teuml Brendeshme Zv

Minister9 Irena Taga Ministria e Puneve teuml Brendeshme Sektori

Anti-trafikDrejtorSektori

10 Leonard Guni Feumlmijeumlt e Boteumls Feumlmijeumlt e Shqipeumlriseuml Drejtor11 Floriana Hima UNICEF Oficere peumlr

mbrojtjen efeumlmijeumlve

12 GladiolaMusabelliu

Bashkia Tirane Ekspert iPolitikaveSociale

13 Esmeralda Prifti Bashkia Tirane PunonjesSocial

14 Natassa Arapidou Shoqata peumlr mbeshtetjen e teuml rinjve Arsis Drejtor15 Anila Nepravishta Zyra e Avokatit teuml Popullit Ekspert16 Enkeleida Medha Shtepia e femijes Zyber Hallulli Pergjegjese

e SektoritSocial

17 Nikoleta Cepollari Bashkia Korce Sektori iSherbimeve

41

sociale18 Doloreza Mila Bashkia Bilisht Korce Sektori i

Sherbimevesociale

19 Berti Stratoberdha Bashkia Korce Drejtor

20 Ridvan Troshani Bashkia Shkoder Zv Kryetari bashkise

21 Julia Cepi Bashkia Shkoder Sektori iSherbimevesociale

22 Fabrizio Nocchi Maddonina Del grappaShteumlpi Familje

Drejtor

23 Diana Lekaj Maddonina Del grappaShteumlpi Familje

PunonjeseSociale

24 Klodi Kojashi I care ShkoderQendra Rinore

Drejtor

25 Adriana Neli ldquoSafet Spahiurdquo Konvikt I vajzave Drejtor26 Edlira Pajenga Ndihma e Vilheimit peumlr Shqipeumlrineuml

ElbasanPunonjesSocial

27 Slavka Cekuta Ndihma e Vilheimit peumlr ShqipeumlrineumlElbasan

Moteumlr

28 Arjan Emini Shteumlpia e Shpreseumls Elbasan Drejtor29 Ersila Korina Shteumlpia e Shpreseumls Elbasan Punonjes

Social30 Teit Tabaku Tjeteumlr Vizion Elbasan Drejtor

42

Shkurtimet

MPCSSHB Ministria e Puneumls Ccedileumlshtjeve Sociale dhe e Shanseve Barabarta

MASH Ministria e Arsimit dhe Shkenceumls

MSH Ministria e Sheumlndetit

MTRT Ministria e Transportit dhe e Rregullimit teuml Territorit

MTRKS Ministria e Turizmit Riniseuml Kultureumls dhe Sporteve

MD Ministria e Drejteumlsiseuml

MB Ministria e Brendshme

YAPS Youth Albanian Parcel Service

VKM Vendim i Keumlshillit teuml Ministrave

INSTAT Instituti i Statistikave

OJF Oganizata Jo Fitimprureumlse

ILO Organizata Ndeumlrkombeumltare e Puneumls

43

Feumlmijeumlte rinj jashteuml kujdesit prinderor neuml kete vleresim janeuml femijet 0-14vjec dhe teuml rinjte 14-18 vjec teuml cilet nuk jetojne meuml prinderit peumlr aresye tevdekjes se dy prinderve heqjes dore nga kujdestaria prinderore apoabandonimi paaftesi e perkoheshme ose e perhereshme e prinderve peumlr tukujdesur (semundje vuajtje e denimit neuml burg) vendosje e vullnetshme (eperkoheshme) e femijeve neuml institucione rezidenciale vendosje neuml institucione teumlperkujdesit nga strukturat administrative (sherbimet sociale) heqje e teuml drejteumlsprindeumlrore (nga gjykatat) largim nga Shqiperia i femijeve teuml pashoqeruar ngaprindeumlrit apo trafikim neuml kete studim nuk pershihen si feumlmijeuml jashte kujdesitprinderor femijet teuml cileumlt nuk jetojneuml meuml prinderit peumlr aresye se ndjekin shkollaqe janeuml larg vendbanimit (shkolla meuml konvikte) vuajne denimin neuml institucioneteuml vuajtjes se demimit

Feumlmije me afteumlsi teuml kufizuara (mendore dhe fizike) janeuml femijet me probleme teumlfunksionimit mendor prapambetje mendore ccedilrregulime mendore psikosocialedhe fizike

Institucione rezidenciale teuml perkujdesit social janeuml struktura teuml cilatperkujdesen peumlr femijet jashte kujdesit prinderor neuml to jetesa nuk eumlshteuml eorganizuar neuml baze familjeje femijet jetojne neuml grupe dhe nje personnel meumlpagese kujdeset peumlr ta Keto struktura mund teuml jete meuml bazeuml komunitare dhestrehojne feumlmijeuml jashteuml kujdesit prinderor nga komuniteti perreth institucionemeuml nje numer teuml madh femijesh ose institucione rezidenciale nacionale teuml cilatkujdesen peumlr feumlmijeumlt qe vijneuml nga meuml shumeuml se nje komunitet (bashki apokomune)

Perkujdes informal eumlshteuml vendosja e femijeve nga prinderit e tyre nen kujdesine teuml afermeve apo miqveshokeve ose teuml ofruarit neuml menyre spontane eperkujdesjes ndaj feumlmijeuml pa prinder nga teuml afermit miqteshoket Kujdestarmund teuml jete gjysherit apo teuml afermit meuml lidhje gjaku nje mik i ngushte ifamiljes

Kujdestaria foster care eumlshteuml varianti i formalizuarzyrtarizuar i kujdesitbrenda nje familje ku si kujdestare jane teuml aferm (me lidhje familjare apo gjaku)ose teuml tjere Kujdestaria formale vjen si rezultat i vendimeve teuml gjykates apostrukturave administative (me autoritet neuml dheumlnien e nje vendimi teuml tilleuml) dheperfshin afate kohore perkujdesjeje teuml shkurtera apo teuml gjata teuml cilat gjithashtucaktohen nga gjykata apo strukturat administrative

Leumlnia e peumlrkujdesit- proces peumlrgatitje e teuml rinjve peumlr tranzitimin e tyre ngasistemi i perkujdesit drejt pavaresise nga femijeria drej teuml qenurit i rritur

Forma mbeumlshteteumlse pas peumlrkujdesit ndash mbeumlshtetje profesionale qeuml marrin teumlrinjteuml pasi leumlneuml strukturat e peumlrkujdesjes

Tranzicioni - faza e peumlrgatitjes e teuml rinjve drejt nje jete teuml pavarur Ajo ju jep teumlrinjve mundeumlsineuml peumlr teuml eksploruar reflektuar marrjen e rreziqeve kerkimin eidentitetit teuml eksperincave dhe liriseuml

DEFINICIONET E TERMAVE

44

UNEumlVLEJ

2

Teuml rinjteuml pa kujdes prindeumlror neuml ShqipeumlriPraktika legjislacioni dhe teuml drejtat

Autoreuml

Mirela Muca amp Vilma Kolpeja(Qendra Kombeumltare Shqiptare peumlr Studime Sociale)

Almandina Guma Alketa Berzani Elsa Osmani (SOS Fshatrat e Feumlmijeumlve Shqipeumlri)

Botim i organizateumls ldquoSOS Fshatrat e Feumlmijeumlverdquo

Tetor 2009

3











4

PEumlRMBAJTJA

















ShkurtimeFjalorth

5







6


7





1 HYRJE



8










9





Mosha mesatare8 786




7000











10










11









12








13











14








15







16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

3











4

PEumlRMBAJTJA

















ShkurtimeFjalorth

5







6


7





1 HYRJE



8










9





Mosha mesatare8 786




7000











10










11









12








13











14








15







16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

4

PEumlRMBAJTJA

















ShkurtimeFjalorth

5







6


7





1 HYRJE



8










9





Mosha mesatare8 786




7000











10










11









12








13











14








15







16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

5







6


7





1 HYRJE



8










9





Mosha mesatare8 786




7000











10










11









12








13











14








15







16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

6


7





1 HYRJE



8










9





Mosha mesatare8 786




7000











10










11









12








13











14








15







16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

7





1 HYRJE



8










9





Mosha mesatare8 786




7000











10










11









12








13











14








15







16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

8










9





Mosha mesatare8 786




7000











10










11









12








13











14








15







16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

9





Mosha mesatare8 786




7000











10










11









12








13











14








15







16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

10










11









12








13











14








15







16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

11









12








13











14








15







16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

12








13











14








15







16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

13











14








15







16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

14








15







16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

15







16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

16














17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

17








18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

18










19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

19









20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

20



Numri

900

Grupmosha


356 (18 -25 vjec)











21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

21









22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

22





51 MOSDISKRIMINIMI





23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

23

















24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

24














25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

25
















26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

26


















27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

27
















28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

28















29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

29
















30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

30
















31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

31



Qeveria Qendrore
















32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

32





















33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

33





















34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

34










35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

35

lene pekujdesin














36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

36


















37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

37
























38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

38







39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

39



system


2007



Maj 2008



Shoqeumlror


2005



care January 2008





femijeve




BIBLIOGRAFIA

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

40









Shqiperi 2007




Drejtor



Drejtor










e SektoritSocial


41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

41


Sherbimevesociale





Drejtor


PunonjeseSociale


Drejtor




Moteumlr



42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

42

Shkurtimet













43










44

UNEumlVLEJ

43










44

UNEumlVLEJ

44

UNEumlVLEJ

Raport te Rinjte pa kujdes prinderor

Documents

Transcript of Raport te Rinjte pa kujdes prinderor