Janar 2016

Ky dokument është përgatitur për rishikim nga Agjencia për Zhvillim Ndërkombëtar e

Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Materiali u përgatit nga:

Laboratori Sara & Meti, për

Cardno Emerging Markets USA, Ltd., implementues i

EMPOWER Sektori Privat, Projekt i USAID-it në Kosovë

RAPORT MBI ANALIZAT FIZIKO - KIMIKE

(KUALITETIT) TË PELETIT TË DRURIT

MOHIM I PËRGJEGJËSISË: Pikëpamjet e shprehura në këtë publikim janë ato të

autorit(autorëve) dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Agjencisë për Zhvillim

Ndërkombëtar apo të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

2

PËRMBAJTJA

MISIONI ..................................................................................................................................... 3

AKTIVITETET ............................................................................................................................ 3

RREGULLORJA BAZË .............................................................................................................. 3

VENDET E MOSTRIMIT ............................................................................................................ 4

METODAT ................................................................................................................................. 5

TË GJETURAT .......................................................................................................................... 9

PËRFUNDIMET ........................................................................................................................18

3

MISIONI

Me qëllim të përcaktimit të cilësisë së peletit të drurit i cili prodhohet dhe tregtohet në vendin tonë prej datës 27.11 - 13.12.2015 nga ana e stafit teknik të laboratorit Sara&Meti është realizuar puna në teren lidhur me marrjen e mostrave të peletit nga prodhuesit dhe tregtuesit e këtij artikulli.

Marrja e mostrave të peletit dhe testimi laboratorik i tyre është bërë në kuadër të kontratës dy palëshe në mes të projektit “Cardno Emerging Markets USA Ltd./USAID EMPOWER Sektori Privat” dhe Korporatës “Sara & Meti” shpk, dhe ka patur qëllim testimin laboratorik të parametrave fiziko kimike të peletit, respektivisht parametrave kualitativ të cilët përcaktojnë cilësinë e peletit.

AKTIVITETET

Aktivitetet e ndërmarra kanë pas për qëllim testimin laboratorik të mostrave të peletit i cili

prodhohet nga prodhues të ndryshëm në vendin tonë dhe i cili pelet i ofrohet në treg qytetarëve

të Kosovës. Gjatë këtyre hulumtimeve janë përdorë metodat standard ndërkombëtare të cilat

përdoren në vendet e zhvilluara për përcaktimin e cilësisë së peletit të drurit, sikurse janë ISO

dhe EPA.

RREGULLORJA BAZË

Rregullorja bazë në të cilën jemi bazuar me rastin e testimit të mostrave të peletit të drurit ka

qenë Normative EN 14961-1 (shtojcë e këtij raporti) ku ne jemi bazuar në krahasimin e të

dhënave laboratorike të fituara gjatë këtyre testimeve laboratorike. Gjithashtu edhe Normativi

EN 14961-2 mund të shfrytëzohet për kategorizimin e peletit të drurit nëpër klasa

korresponduese, ndërsa ne në tabelën 1 kemi prezantuar të dhënat që duhet plotësuar për

kategorizimin e peletit të drurit në klasën A1(si klasën më të lartë).

4

Tabela 1. Normative EN 14961-2, Class A1

Dimensions (mm) D08 (8 mm + 1mm, and 3,15 < L < 40 (95%),

Diameter (D) and length (L) all < 45 mm)

Moisture (w-% as received) M10 (< 10 w-%)

Ash (w-% dry basis) A0.7 (< 0,7 w-%)

Mechanical durability DU97.5

Fines (w-%, < 3.15 mm) F1.0 (1 w-% at factory gate when loading)

Additives (w-% of pressing mass) < 1 w-% (starch)

Net calorific value as received Q4.7 [kWh/kg]

Bulk density (kg/m3 ) 600 (> 600 kg/m3 )

Nitrogen (w-% of dry) N0.3 (< 0,3 w-%)

Sulphur (w-% of dry) S0.03 (< 0,03 w-%)

Chlorine (w-% of dry) Cl0.02 (< 0,02 w-%)

Arsenic (mg/kg dry) < 1 mg/kg

Cadmium (mg/kg dry) < 0,5 mg/kg

Chromium, (mg/kg dry) < 10 mg/kg

Copper, (mg/kg dry) < 10 mg/kg

Lead,(mg/kg dry) < 10 mg/kg

Nickel (mg/kg dry) < 10 mg/kg

Mercury (mg/kg dry) < 0,1 mg/kg

Zinc (mg/kg dry) < 100 w-%

VENDET E MOSTRIMIT

Si subjekte të mostrimit gjithsejtë kanë qenë 12 operatorë ekonomik të cilët merren me

prodhimin apo tregtimin e peletit të drurit, lista e të cilëve është prezantuar në tabelën 2. Kjo

listë me emrat e personave kontaktues të këtyre ndërmarrjeve është siguruar me kohë nga

zyrtarët përgjegjës të projektit me çka është lehtësuar puna e ekipit tonë rreth marrjes së

mostrave.

5

Tabela 2. Ndërmarrjet ku janë marrë mostrat e peletit

Ndërmarrja Personi kontaktues

Nr. i telefonit Komuna

Thes Ari Bashkim Zejnullahu

045 321 725 Kllokot

Pell@green Afrimi Demaj 044 235 435 Kamenicë

Dragaj Group Kujtim & Arsim Dragaj

044 346 353 Mitrovicë

K-Berisha Kastriot Berisha 044 241 662 Prishtinë

Green Heat Argjent Hyseni 049 208 092 044

217 326 Prishtinë

Elfa Elbasan Maliqi 044 500 347 Mitrovicë

Biopelleti Faruk Prebeza 044 509 798 Mitrovicë

Importuesi 1 Prishtinë

Jeta –H Xhevdet Hasanmetaj

044 127 752 Deçan

Evropa Mladen Miličević 644776095 Mitrovicë

Molika Bastri Sinani 044 502 043 Prishtinë

Importuesi 2 Prishtinë

METODAT

Mostrimet në teren dhe sjellja e mostrave në laborator është bërë nga stafi teknik i laboratorit

(me përjashtim të mostrave nga produktet importuese të cilat janë sjellë nga zyrtarët e projektit).

Mostrat e sjellura në laborator janë pajisur me të gjitha të dhënat relevante (numri i mostrës,

emri i pronarit dhe i ndërmarrjes, lokaliteti, etj), ndërsa për testime laboratorike mostrat e marra

janë përgatitur konform protokolleve dhe standardeve ndërkombëtare, ISO dhe EPA.

6

Foto 1 dhe 2. Mostrimi dhe përgatitja e mostrave për testime laboratorike

Foto 3. Përgatitja e mostrave reprezentative për testime laboratorike

7

Foto 4. Matja e mostrave për përcaktimin e hirit

Foto 5. Përcaktimi i lagështisë

8

Foto 6. Përcaktimi i gjatësisë dhe diametrit të veletit

Foto 7. Përcaktimi i hirit

9

Foto 8. Përcaktimi i metaleve të rënda (AAS spectroscopy)

TË GJETURAT

Nga testimet e kryera laboratorike sa i përket parametrave fiziko kimik respektivisht atyre

cilësorë të cilët përcaktojnë kualitetin e peletit të drurit janë fituar rezultate të ndryshme

varësisht nga subjekti prodhues të cilat më detajisht janë prezantuar në tabelat 3 dhe 4 si dhe

grafet 1 deri 10 të këtij materiali.

Rezultatet e fituara, pjesa më e madhe e tyre kanë qenë në kuadër të normave referente me

përjashtime të vogla, kjo vërehet te masa vëllimore (Bulk Density) e cila në dy raste ka qenë më

e ulët se vlerat e lejuara referente (te operatori 7 dhe importuesi nr.11 me vlera të kuqe në

tabelën 3). Vlerat e parametrave të tjerë po ashtu janë krahasuar me vlerat referente sikurse

shihet në tabelën 3 dhe 4.

10

Tabela 3. Analizat laboratorike të mostrave të Peletit

PRODHUESI

PARAMETRI I NALIZUAR

Gjatësia

[mm]

Klasa e

Kualitetit

Diametri

[mm]

Klasa e

Kualitetit

Densiteti

[kg/dm3]

Klasa e

Kualitetit

Lagështia

[%]

Klasa e

Kualitetit

Hiri

[%]

Klasa e

Kualitetit

1 23.25 D0.6 6.10 D0.6 728 DB 700 6.76 M10 0.70 A0.7

2 16.67 D0.6 6.10 D0.6 675 DB 650 8.10 M10 1.62 A1.5

3 15.01 D0.6 6.10 D0.6 648 DB 650 11.11 M10 2.24 A2.0

4 23.62 D0.6 6.10 D0.6 652 DB 650 7.91 M10 1.91 A2.0

5 18.75 D0.6 6.10 D0.6 656 DB 650 9.48 M10 1.37 A1.5

6 15.31 D0.6 6.10 D0.6 624 DB 600 8.52 M10 2.14 A2.0

7 17.95 D0.6 6.10 D0.6 560 DB 550 9.82 M10 2.53 A3.0

8 23.43 D0.6 6.10 D0.6 633 DB 650 8.83 M10 1.63 A2.0

9 14.04 D0.6 6.10 D0.6 694 DB 700 7.60 M10 1.41 A1.5

10 (importues) 16.72 D0.6 6.10 D0.6 612 DB 600 9.26 M10 2.26 A2.0

11 (importues) 16.68 D0.6 6.09 D0.6 566 DB550 10.31 M10 2.49 A2.0

12 22.84 D0.6 6.10 D0.6 650 DB 650 8.69 M10 2.43 A2.0

Standardi 3,15 < L < 40

Mm

6 (+1) apo 8 (+1)

mm

> 600

kg/m3

< 10

w-% wet basis

< 3.0

w-% dry basis

11

Tabela 4. Analizat laboratorike të mostrave të Peletit

PRODHUESI

PARAMETRI I NALIZUAR

Sulfuri

[%]

Klasa e

Kualitetit

Klori

[%]

Klasa e

Kualitetit

Azoti

[%]

Klasa e

Kualitetit

Pb

[mg/kg]

Klasa e

Kualitetit

Cd

[mg/kg]

Klasa e

Kualitetit

1 0.07 S0.08 0.020 Cl0.02 0.2 N0.3 0.01 N/A ND N/A

2 0.09 S0.08 0.045 Cl0.03 0.2 N0.3 0.25 N/A 0.010 N/A

3 0.03 S0.02 0.012 Cl0.02 0.6 N0.5 0.13 N/A ND N/A

4 0.02 S0.02 0.047 Cl0.03 0.5 N0.5 0.67 N/A 0.046 N/A

5 0.02 S0.02 0.026 Cl0.03 0.1 N0.3 0.09 N/A ND N/A

6 0.05 S0.05 0.055 Cl0.07 0.8 N1.0 0.05 N/A 0.012 N/A

7 0.08 S0.08 0.041 Cl0.03 0.1 N0.3 0.17 N/A 0.001 N/A

8 0.03 S0.02 0.022 Cl0.02 0.6 N0.5 0.02 N/A ND N/A

9 0.05 S0.05 0.017 Cl0.02 0.4 N0.3 2.95 N/A 0.008 N/A

10 (importues) 0.09 S0.08 0.043 Cl0.03 0.9 N1.0 0.04 N/A ND N/A

11 (importues) 0.08 S0.08 0.019 Cl0.02 0.4 N0.3 0.21 N/A 0.002 N/A

12 0.05 S0.05 0.052 Cl0.07 0.6 N0.5 0.26 N/A ND N/A

Standardi < 0.04

w-% dry basis

< 0.03

w-% dry basis

< 1.0

w-% dry basis

< 10.0

mg/kg dry basis

< 0.5

mg/kg dry basis

12

Grafi 1. Gjatësia e peletit sipas prodhuesit dhe standardi i kërkuar

Sa i përket gjatësisë së peletit, në të gjitha mostrat e testuara, nga të gjithë prodhuesit, ajo

ka qenë në kuadër të vlerave të lejuara sipas standardeve Evropiane dhe kategorizimit të

peletit në klasat respektive A1, A2 dhe B të cilat kërkojnë që peleti të jetë më i gjatë se 3.15

mm dhe jo më i gjatë se 45 mm.

Grafi 2. Diametri i peletit sipas prodhuesit dhe standardi i kërkuar

13

Diametri i peletit sipas standardeve të kërkuara për klasat A1, A2 dhe B duhet të jetë 6.0 ±

1mm dhe 8.0 ± 1 mm, ndërsa te mostrat e testuara nga të gjithë prodhuesit ka qenë brenda

standardit të kërkuar, respektivisht 6.1 mm.

Grafi 3. Densiteti i peletit, sipas prodhuesit dhe standardi i kërkuar

Sa i përket densitetit (Bulk density), këtu mostrat e testuara kanë rezultuar po ashtu në

suaza të normave të kërkuara sipas klasave A1, A2 dhe B me përjashtim te mostrave të

prodhuesit nr.7 dhe nr.11 (importues), ku vlera e këtij parametri ka qenë nën standardet e

lartcekura (< 600 kg/dm3), respektivisht 560 dhe 566 kg/dm3.

Grafi 4. Përmbajtja e lagështisë, sipas prodhuesit dhe standardi i kërkuar

14

Edhe përmbajtja e lagështisë, si një parametër fizik, ka qenë brenda standardeve nga klasa

A1, A2 dhe B ndërsa përjashtim kanë qenë mostra e peletit nga prodhuesi nr.3 dhe nr.11

(importues), vlerat e të cilave kanë qenë diç më të larta se maksimumi i lejuar prej 10%,

respektivisht 11.11% te prodhuesi nr.3 dhe 10.31 te nr.11 (importues).

Grafi 5. Përmbajtja e hirit, sipas prodhuesit dhe standardi i kërkuar

Përmbajtja e hirit në mostrat e testuara ka treguar variabilitet mjaft të madh, nërsa vlerat

kanë qenë më të ulëta krahasuar me standardin e kërkuar prej 0.05%, ku standardet e max

A1 kapin vleren (0.7%), max A (1.50%) dhe max B (3.00%).

15

Grafi 6. Përmbajtja e sulfurit, sipas prodhuesit dhe standardi i kërkuar

Përmbajtja e sulfurit në mostrat e testuara ka treguar variabilitet mjaft të madh krahasuar me

standardin e kërkuar prej 0.05%. Vlera e përmbajtjes së sulfurit te këta prodhues: nr.1, nr.2,

nr.7, dhe te importuesit me nr.10 dhe nr.11 ka qenë më e lartë nga maksimumi i lejuar për

klasën A1, A2 dhe B, ndërsa te prodhuesit e tjerë ka qenë brenda standardit të kërkuar

(<0.05%).

16

Grafi 7. Përmbajtja e klorit, sipas prodhuesit dhe standardi i kërkuar

Sa i përket përmbajtjes së klorit te prodhuesit nr.2, nr.4, nr.6, nr.7, importuesit nr.10 dhe

prodhuesit nr.12 ka qenë më e lartë se standardet e kërkuara sipas klasës A1 (<0.02), A2

dhe B (0.03), ndërsa te prodhuesit e tjerë ka qenë e njëjtë apo më e ulët.

Grafi 8. Përmbajtja e azotit, sipas prodhuesit dhe standardi i kërkuar

Përmbajtja e azotit, plumbit dhe kadmiumit po ashtu ka treguar variabilitet mjaft të madh te

prodhuesit e ndryshëm por se vlerat e fituara gjithsesi se kanë qenë më të ulëta se vlerat

referente nga standardet e kërkuara sipas klasës A1 (<0.3), A2 (<0.5) dhe B (<1.00) (grafet

8, 9 dhe 10).

17

Grafi 9. Përmbajtja e plumbit, sipas prodhuesit dhe standardi i kërkuar max A1,A2 dhe B

(<10.00)

Grafi 10. Përmbajtja e Kadmiumit, sipas prodhuesit dhe standardi i kërkuar max A1, A2 dhe

B (<0.50)

18

PËRFUNDIMET

Nga testimet laboratorike të kryera dhe rezultatet e fituara mund të përfundojmë si vijon:

Në Kosovë, viteve të fundit tregtohet një sasi e konsiderueshme e peletit të drurit për përmbushjen e nevojave të konsumatorëve për ngrohje.

Mostrat e peletit të drurit janë marrë nga 12 operatorë ekonomik me qëllim të përcaktimit të kualitetit të tij.

Parametrat e analizuar fiziko kimik janë brenda standardeve të kërkuara nga Normativa EN 14961-1 me përjashtime të vogla.

Përjashtim nga standardi ka qenë masa vëllimore (Bulk Density) te operatori nr.7 dhe nr.11 (importues) e cila ka qenë më e ulët se 600 kg/dm3 e cila ka qenë 560 respektivisht 566 kg/dm3.

Vlerat e parametrave të tjerë fiziko kimik kanë qenë brenda kritereve të standardit EN 14961-1, por se i kanë takuar klasave të ndryshme.

Vlerat e metaleve të rënda (Pb dhe Cd) kanë qenë më të vogla se vlerat e lejuara referente të standardit EN 14961-1..

Rekomandohet monitorimi i vazhdueshëm i operatorëve ekonomik dhe mbështetja e vazhdueshme e tyre institucionale me qëllim të arritjes së standardeve më të larta në prodhimin e veletit të drurit.