RAMAZAN ve ORUÇ - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D239290/2015_MERICN.pdf · “oruç tutma/ibadet...

RAMAZAN

ve

ORUÇ

Berat Açıl - Fahrettin Altun

Serhat Aslaner - Mustafa Demiray

Halis Kaya

Editörler

Ramazan ve Oruç

Proje

Ümraniye Belediye Başkanlığı adına

Hasan CANÜmraniye Belediye Başkanı

EditörlerBerat Açıl - Fahrettin Altun - Serhat Aslaner

Mustafa Demiray - Halis Kaya

Proje YönetimiMesut Özdemir

Başkan Yardımcısı

Tuba KızıltanKültü r Müdürü

Tashih İlhan Süzgünİç tasarım Ender Boztürk

Kapak görseli: Hamid Aytaç“Ramazan ayı, ki içinde Kur’ân nüzul etmiştir.” el-Bakara 2/185.

(1378/1959. Hilmi Şenalp Koleksiyonu)Kapak tasarımı Emin Albayrak

Atatürk Mah. Fatih Sultan Mehmet Cad. No: 63 Ümraniye/İstanbulTel: 0216 443 56 00 / 184 Faks: 0216 335 32 76

www.umraniye.bel.tr

copyright©2015 Ümraniye BelediyesiKitabın tüm yayın hakları Ümraniye Belediyesi’ne aittir.

Yazılı izin alınmadan kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, hiçbir şekilde kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz.

Haziran 2015, İstanbul

Baskı: Belikan Basım 0212 613 79 55

517

Bu çalışmada 11 yılı ve ramazan ayında İstanbul Müftülüğü bayan fetva birimine gelen soruların rakamsal değerleri, birbirleriyle karşılıklı ve çapraz ilişkilendirilerek içerik analizlerinin yapılması ve toplumsal-dinî davranma biçimleri bağlamında süreklilik ve değişim noktalarının açığa çıkartılması hedeflenmektedir. Makale; fetva sorularının ay bazında özel gündemi, yıl açısından rakamsal değerleri, ramazan ayı üzerinden ilişkilendirilmesi, cinsel kimlik-ibadet ilişkisinde fetva soruları ve rama-zan ayı-kadın-ibadet ilişki ana başlıkları altında ele alınmıştır. Makalede bayan fetva birimine gelen sorular baz alınacak ve bir örneklem olarak değerlendirileceğinden rakamsal yüzdeleri iki ile çarparak düşünmek gerekmektedir. 11 yılında bayan fetva birimine toplamda ., başka bir ifadeyle yaklaşık bin soru gelmiştir. Bu rakam erkek fetva birimiyle birlikte düşünüldüğünde İstanbul Müftülüğü 11 yılında - bin soru almıştır diyebiliriz. Bayan fetva birimine yıl bazında gelen soruların cinsi-yet üzerinden analizini gösteren tablo aşağıda verilmiştir.

Tablo 1’de de görüldüğü gibi soruların % ’ü kadınlar, % 1’ü er-kekler % ’ü de cinsiyet yazımı unutulan kişiler tarafından sorulmuştur. Rakamların bize verdiği bilgileri değerlendirdiğimizde İstanbul Müftülüğü Fetva Birimi’ni bayanlar daha çok aramaktadır. Her ne kadar grafik bayan fetva birimine dair önceliği gösterse de bu kadar mesafe genel anlamda bayanların erkeklerden daha çok aradıklarına işaret etmektedir diyebiliriz.

* Din Hizmetleri Uzmanı, İstanbul Müftülüğü.

2011 Yılı ve Ramazan Ayı Fetva Sorularının Grafik Analizleri ve DeğerlendirilmesiN e v i n M e r i ç *

2 0 1 1 Y I L I V E R A M A Z A N A Y I F E T V A S O R U L A R I N I N G R A F İ K A N A L İ Z L E R İ V E D E Ğ E R L E N D İ R İ L M E S İ

518

Bu sonuç, hem kadın dindarlığı hem de kadının dinî bilgiye ve sorun çözmeye dair çabasını göstermesi açısından ele alınmalıdır. Ramazan ayı ve değerlendirmelerine geçmeden önce “alo fetva”nın yıl üzerinden özel gündemine dair şekillenişini vermek istersek şöyle bir tabloyla karşılaş-maktayız.

2011 Yılı Fetva Sorularının Ay Bazında Taşıdığı Özel Gündem

Muharrem, özellikle ve yoğun olarak muharrem orucunun sorul-duğu aydır.1 Bu konudaki hadislerden yola çıkılarak ayın dokuz, on, on birinde tutulması tavsiye edilen üç veya iki günlük sünnet orucuna dair sorular, ay bazındaki değerlere ait hem rakamları hem de içeriği belirle-mektedir. Ayrıca soru içeriklerine bakıldığında bu orucu ayın başından itibaren on güne tamamlayanların da bulunduğu anlaşılmaktadır. Yine

1 Hazret-i Âişe validemiz şöyle demektedir: “Âşûrâ, Kureyş kabilesinin Cahiliye döneminde oruç tuttuğu bir gündü. Resulullah da buna uygun hareket ediyordu. Medine’ye hicret edince bu orucu devam ettirip ve başkalarına da emretti. Fakat Ramazan orucu farz kılınınca kendisi Âşûrâ gününde oruç tutmayı bıraktı. Bundan sonra Müslümanlardan isteyen bugünde oruç tuttu, isteyen tutmadı.” (Buhari, “Savm”, ). O zamanlar henüz ramazan orucu farz kılınmadığı için Peygamberimiz ve sahabeleri vacip olarak o günde oruç tutuyorlardı. Ne zaman ki ramazan orucu farz kılındı, bundan sonra Peygamberimiz herkesi serbest bıraktı. “İsteyen tutar, isteyen terk edebilir” buyurdu (Müslim, “Sıyâm”, 11).

Tablo 1

2011 yılı fetva

sorularının

rakamsal

değeri

N E V İ N M E R İ Ç

519

içeriklerden anladığımız kadarıyla aşure tatlısının toplumsal alanda bir ritüel olarak algılandığı da görülmektedir. “Komşunun getirdiği tatlıyı yememenin günah, sevap, kul hakkı, israf” bağlamında düşünülmesi veya tuzlu yapılan aşureye yüklenen “yanlış mı” şeklindeki anlama biçimlerine dair bir dizi soruları bu açıdan değerlendirebiliriz. Muharrem ayı, hicri yılbaşını da ihtiva ettiği için söz konusu güne dair dinî davranma biçimleri ve uygulamalarının neler olabileceğini talep edenlere de rastlanmakta-dır. Bu anlamda muharrem ayının özel gündemi hem fetva sorularında yoğunluğa neden olmakta hem de toplumsal alandaki algı ve uygulama biçimlerini öğrenmemize imkân sağlamaktadır diyebiliriz.

Safer ayı, soru-içerik analizi açısından değerlendirdiğimizde ilginç bir zemine oturmaktadır. Toplumsal hafızada “bela-musibet” ayı olarak kabul edilen algının yaygınlığı fetva sorularında açığa çıkmaktadır. Bela ve musibetten kurtulmak için toplumsal alanda sirküle edilen ve fakat meşru bir zemine oturmayan bazı davranma biçimleri fetva sorularını hem yo-ğunluk hem de içerik açısından belirlemektedir. Bu anlamda fetva birimi karşılıklı bilgilenmenin en aktif merkezi olurken, bilgilerin oturduğu zemi-nin karşılıklı duruşlardaki farkı, önemli açılımlara neden olmaktadır. Ge-leneksel dinî davranma biçimlerini vatandaş üzerinden öğrenme yanında meşru dinî bilgiden vatandaşı haberdar etme, fetva biriminin bir diğer ifadeyle din hizmetlerinin en önemli ayağını oluşturmaktadır diyebiliriz.

Rebiülevvel ayı, Mevlid Kandili’ne ev sahipliği yaptığı için bu ay fetva sorularının gündemini de kandil oluşturmaktadır. Ay bazında soru trafiğinin en yoğun zamanı, kandil haftası ve tabii günüdür. Sorulardan oruç ibadeti ve içerik analizinde yaşanan değişme çok açık bir şekilde gözlemlenmektedir. Daha önce pek rastlamadığımız; fakat son yıllarda gittikçe artan bir ivmede “Bu kandil Peygamberin doğum günü olduğun-dan oruç tutmak günahmış!” ifadesi ya da sorusu dönemsel zihni duruşun dinî davranma biçimlerindeki tezahürünü göstermesi açısından önem-lidir. Burada doğum gününün Batılı formatlarda toplumsal yaygınlığına paralel olarak Peygamber-doğum günü ilişkisini de benzer formlarda düşünme ameliyesi yanında, kutlama-ibadet ilişkisinde değişen zemin karşımıza çıkmaktadır. Bu anlamda gelenekte ibadet cinsinden yapılan

“dini kutlamalar” günümüzde eğlence-ziyafet formuna dönüşmüş olmak-tadır. Yaşanan durum dinî davranma biçiminde değişen algıyı gösterirken,

Safer ayının ilk çarşamba günü halının altına bir miktar para konur ve bu para ayın üçüncü hafta çarşamba günü tasadduk edilir şeklinde bir uygulamanın doğru olup olmadığı sürekli fetvaya sorulmaktadır.


520

“oruç tutma/ibadet ile günah” arasında kurulan ilişki trajik bir sonuçtur. Bu anlamda gelenekte şükrün ibadet cinsinden yapılan hâli, günümüzde “gü-nah/sakıncalı” davranma biçimine evrilmektedir ki bu problem ilerleyen dönemlerde kendini daha fazla belli edecektir diyebiliriz. Bunun dışında Mevlid Kandili’nin “Kutlu Doğum Şenlikleri” gibi toplum hayatında daha ses getirir şekilde yapılmasını talep edenlerden, kutlu doğum-Mevlid Kandili ilişkisi kurulamadığı için yaşanan bir dizi kafa karışıklığı da bu ayın fetva sorularında karşımıza çıkmaktadır. İçerik analizlerini değer-lendirdiğimizde Mevlit Kandili-kutlu doğum şenliklerine dair toplumsal alanda sirküle edilen uygulama biçimlerindeki farklılık hem konjonktürel süreçleri hem de dinî-kültürel şekillenişin bu süreçler çerçevesinde geçir-diği değişimleri izlemek bağlamında dikkatleri çekmektedir.

Ülkemizde miladi takvim baz alınarak yapılan Hz. Peygamberin doğumun bir haftalık kutlama biçimi şeklinde düzenlenmesine dair uygu-lamada hicri-miladi takvim ayrışması vatandaşlar tarafından anlamlandı-rılamamaktadır. Bu sene şubat ayında kutlanan Mevlid Kandili ve her sene nisan ayının ikinci haftasında kutlanan Kutlu Doğum Haftası şenliklerine dair gerginlikler ay bazında alınan soru içeriklerinden gözlemlenmektedir.

11 yılında Kutlu Doğum Haftası’na denk gelen Rebiülahir ayının soruları ve ülkemiz uygulamalarından olan hacca gidecekleri belirleme takvimi bu aya rastladığı için soru içerikleri de bu merkezde olmuştur. Ne var ki hicri takvimin yıl içindeki devingen durumu bu aya dair içerikleri farklılaştıracaktır.

Üç ayların ilki olan recep, fetva sorularındaki artış takviminin de habercisidir. Regaip ve Miraç kandili haftası ve günü sorular ciddi anlamda yoğunlaşmakta, içerikler de bu merkezde olmaktadır. Mev-simsel durumların beslediği soru içerik analizinde öncelikle tatil-ibadet ilişkisini karşımıza çıkartmaktadır. Ve yine benzer gerekçeden dolayı önceki yıllarda sıklıkla rastladığımız “üç aylar orucu”na dair sorular bu günlerde nadirdir. Bu durum takvim-ibadet ilişkisinin iç içeliği yanında meşakkat-ibadet ilişkisini de ortaya koymaktadır. Denize girmek, kıyafet, ibadet, gusül, oruç ilişkisine dair sorular da bu ayın içerik analizinde dikkati çekmektedir.

Ramazana iyice yaklaştığımız şaban ayında fetva soru grafiği de gittikçe yükselmektedir. Şaban ayı orucunu tavsiye eden hadisler sayısal

Rasûlullah şaban ayında çokça oruç tutardı. Hz. Aişe’nin (r.a.) şöyle dediği rivayet edilmiştir: “Rasûlullah oruç tuttu mu ‘Bir daha bırakmayacak’derdik.


521

değeri yükseltmektedir. Mevsimsel anlamda tatil zamanı olması soruların içeriklerini belirlerken, Berat Kandili de bu ayın soru grafiğini yükseltmek-te, hem oruç hem de berat-kader-kaza ilişkisi sorulmaktadır. Ayrıca gele-neksel dinî davranma biçimi olarak tanımlayacağımızı “yüz rekât namaz ve nasıl kılınacağı” da bu ayın soru içeriklerinde dikkatleri çekmektedir.

Ramazan, fetva biriminin her zaman en fazla soru aldığı ay olma özelliğine sahiptir. Bu ayın daha geniş değerlendirmesi aşağıda yapıla-caktır.

Şevval ayında sorulan sorular ramazan ayının insan fizyolojisinde ve psikolojisinde yaptığı etkilerle şekillenmiş izlenimi vermektedir. Özellikle kaza orucu tutanlarda karşılaştığımız “alışmışken tutayım sonra tutamam” cümlesi şevval ayında en çok dile getirilen duygu durumlarını göstermek-tedir. Ayrıca “altı gün oruçlarına” gösterilen ilgi, toplumda dinî davranma biçimi/ibadet-oruç ilişkisinin yaygınlığına dair önemli bir değerdir. Altı gün oruçlarının kaza mı yoksa nafile niyetiyle mi tutulacağı, bir ibadete iki defa niyet edilip edilemeyeceği vs. şeklinde yaşanan gerginlikler, dinî bilgilenme-ibadet ilişkisinin toplumdaki seyrini göstermesi açısından dik-kat çekicidir. Herhangi bir nedenden dolayı ramazan ayında verilemeyen fitre-fidye de bu ayın en çok gelen sorularındandır.

Cemaziyelevvel ayını, günümüze dair mevsimsel takvim gözetil-diğinde, biten tatil ve açılan okulların gündelik hayatı şekillendirişinin fetva sorularına yansıması olarak değerlendirebiliriz. Mesela “Kayıt parası vermesek kul hakkı olur mu?” gibi.

Bir önceki ayın devamı gibi düşüneceğimiz cemaziyelahir ayı da soru grafiği açısından oldukça yoğun geçmektedir. Ayrıca yaklaşan hac ibadetine dair soruların bu ayda hissedilir miktarda öne çıktığı da göz-lemlenmektedir.

Bırakınca da ‘Bir daha tutmayacak’ derdik. Allah’ın Rasûlünün Ramazan ayından başka bir ayı tam olarak oruçlu olarak geçirdiğini görmedim. Yine onun hiçbir ayda şaban ayında olduğu kadar (nafile) oruç tuttuğunu görmedim.” (Ebû Dâvûd, “Savm”, ).

Şevval ayında altı gün oruç tutmak müstehaptır. Bu oruçların bayramın hemen arkasından peş peşe tutulması daha faziletli olmakla birlikte ay içerisinde aralıklı olarak tutmak da mümkündür. Kazâ veya adak oruçlarının bugünlerde tutulmasıyla da aynı sevap elde edilir. Peygamberimizin, ramazanı oruçla geçirip buna şevvalden altı gün ilâve eden kişinin bütün yılı oruçlu geçirmiş olacağı yönündeki ifadesini (Müslim, “Sıyâm”, ).


522

Zilkade, yavaş yavaş hac yolculukları başladığı için bu minval üzere soruların yoğunlaştığı bir ay olmaktadır.

Zilhicce, hac ve kurban ayıdır. Ayrıca zilhiccenin başından bayra-ma kadar tutulan nafile oruç da, bu ayın soru içeriklerinden gözlemle-nebilir. Fetva birimine gelen sorularda teknolojinin imkânlarından da yararlanılmakta hatta tavaftaki hacıdan dahi soru alınmaktadır. Ayrıca kurban-ibadet-kurumlar ilişkisi, seferîlik, vekâlet, kurban, yurtdışı kur-ban vs. bu ayın soru içeriklerinde karşımıza çıkmaktadır. Diyanet ve diğer kurumların başlattığı Somali’ye kurban hareketi 11 senesinin soru analizinde öne çıkmaktadır. Bu anlamda fetva soruları dönem-sel-kurumsal duruşlara dair bilgilenmenin de merkezinde olmaktadır diyebiliriz.

2011 Yılı Fetva Sorularının Dağılım Tablosu

Tablo ve ’ten de anlaşılacağı üzere ağustos ayı ortalama on bin soru ve toplamda % ’ü bulan bir grafik eğrisiyle yıl içinde en çok soru aldığımız dönem olmaktadır. Diğer ayların sirkülasyonu ise % - aralığında birbirini takip etmekte, grafik eğrisi üç aylara doğru biraz yükselirken çubuklu grafikte de görüldüğü gibi ramazanda zirve yap-maktadır. Bu dağılım bütün soruları hem içerik hem de rakamsal değer açısından belirlemekle birlikte ramazan ayı sorularının yıl üzerinden karşılaştırılması yapıldığında farklı değerlere de ulaşılmaktadır. Mesela oruç, ramazan ayında en çok sorulan soru olurken yıl bazında hakkın-da en fazla soru gelen konunun namaz olduğunu görüyoruz. Bu işleyiş ibadet-takvim ilişkisinin muhtemel sonuçlarını göstermesi açısından da önemlidir. Dolayısıyla sadece metin veya grafikler üzerinden yapılacak bir değerlendirmede ibadet-takvim ilişkisi hem bilinmeli hem de mer-keze alınmalıdır. Ramazan ayı özelinde gerçekleştirilmesi öncelenen bu

Zilhicce ayının ilk dokuz gününde oruç tutmak tavsiye edilmiştir. Zilhicce ayının 1. günü Kurban Bayramı’nın ilk günüdür. Peygambe rimizin zilhiccenin ilk dokuz günü oruç rivayet edildiği için zilhiccenin ilk dokuz gününün, yani Kurban Bayramı’ndan önceki dokuz günün oruçlu geçirilmesi müstehaptır. Fakat sıkıntıya ve hâlsizliğe sebep olacağı gerekçesiyle, hacda olanların . günü (arefe günü) oruç tutması mekruh görülmüştür. Peygamberimiz arefe gününün faziletine ilişkin olarak “Arefe gününden daha çok Allah’ın cehennem ateşinden insanları âzat ettiği bir gün yoktur” buyurmuş, yine “Arefe günü tutulan orucun bundan önce ve sonra birer yıllık günahları örteceği Allah’tan umulur” dediği (Müslim, “Sıyâm”, 1-1) nakledilmiştir.


523

çalışmaya hem zemin oluşturmak hem de daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamak için öncelikle soruların yıl bazında aylık rakamsal değerlerine bakmanın önemli olacağı düşünülmektedir.

2011 Yılı İbadet Sorularının Dağılım Tablosu

Soru içerik başlıklarımız ibadet ölçekli sınırlandırıldığında top-lamda 1.1 rakamı bulunmuştur. Bu rakamın % ’si ramazan ayında

Tablo 2

2011 yılı fetva

sorularının

ay bazında

dağılımı

Tablo 3

2011 yılı fetva

sorularının

dağılımı


524

Tablo 4

2011 yılı ibadet

sorularının

ay bazında

rakamsal

değeri

gerçekleşirken diğer ayların toplam oranı % ’dir. Bu durumda ramazan ayı toplam soru değerleri, diğer ayların hemen hemen yarısına tekabül etmektedir diyebiliriz.

Yıl bazında diğer ayların grafik değerleri ise % - aralığında sey-rederken kasım ayındaki % 1’lik değer, hac ve kurban ibadetinden kay-naklanmaktadır. Bu anlamda ibadet soruları kendi gündemleri üzerinden aya dair soruları hem rakamsal hem de içerik açısından etkilemekte ve belirlemektedir. Eylül ve ekim ayına dair rakamsal nüans ise tatil mevsi-minin bitmesi ve hac, kurban ayının yaklaşması olarak düşünülmektedir. İbadet sorularını kendi içlerinde ayrıştırdığımızda ise şöyle bir tabloyla karşılaşmaktayız.

2011 Yılı İbadet Sorularının Rakamsal Değeri

Yıl bazında toplamda bin soru aldığımız namaz konusu % 1’lük grafik eğrisiyle ağustos ayında en yüksek değere ulaşmaktadır. Diğer aylar ise % -1 aralığında seyretmektedir ki günde beş vakit yapılan ibadet açısından muhtemel beklentiye uygundur. Bu anlamda namaz soruları ibadet-takvim ilişkisinde beklentilerle uyumlu sonuç vermiştir. Benzer durum diğer ritüeller için de söz konusudur.

Oruç sorularının grafik eğrisi de ay bazında farklılaşmaktadır. Rama-zan ayı % ile zirve yaparken diğer aylarda farklı değerler görülmektedir. Üç aylar olarak toplumsal alanda bilinen ve ramazanın öncülleri olan haziran (% ) ve temmuz aylarındaki % değerleri de yaklaşan ramazan ile


525

ilgilidir. Ramazan sonrasında eylül ayındaki % ’lik artış, şevval oruçlarını karşımıza çıkarırken, kasım (% ), aralık (% ), değerleri ise zilhicce ve muharrem oruçlarına dair yüzdeler olarak düşünülmelidir. Bu anlamda oruç ibadetinin yıllık dağılım eğrisi aya dair farz ve nafilelere göre değiş-mektedir. Dolayısıyla yıl bazında oruç ibadetine dair rakamsal veriler % 1-% kadar çok farklı aralıkta seyretmektedir ki bizim tablomuz da bu sonucu destekler. Ayrıca rakamlar insan ibadet ilişkisinin vazgeçilmez-liğini ve takvime bağlı işleyişteki zorlukların çok da önemli olmadığını göstermektedir diyebiliriz.

Yıl bazında oruç sorularında sıklıkla yaşadığımız bir diğer problem de imsak uygulamasında yaşanmaktadır. Ramazanda ezan, sahurun bit-tiğini ve imsağın başladığını gösterirken, ramazan dışındaki uygulamada ezan imsaktan oldukça sonra okunmakta dolayısıyla imsakla ilişkisi kalmamaktadır. Bu bilgiye sahip olmayan önemli bir kesimin ramazan dışında tuttuğu oruçlarda imsak-sahur sıkıntısı yaşadıklarına fetva-oruç sorunlarında sıklıkla rastlanmaktadır. Bu durum toplumsal alanda iba-det-uygulama bilgisinin eksikliğini göstermesi açısından önemlidir.

Ramazan ayında mali ibadetler de öncelenmektedir. Oruç tutama-yanların vermesi gereken fidye, oruç tutanların fitreleri ve yaygın uygu-lama olarak zekât da bu ayda yapılan mali ibadetlerdir. İcrası açısından zamansal bir periyot bulunmamakla birlikte ramazan toplumda zekât için milat olarak kabul edilmekte ve çoğunlukla bu ayda verilmektedir. Bu

Tablo 5

2011 yılı

namaz

sorularının

rakamsal

değeri


526

Tablo 6

2011 yılı oruç

sorularının

rakamsal

değerleri

durum mali ibadetlerin rakamsal değerini ramazanda yükseltmektedir. Nitekim bizim grafik eğrimiz de bu sonucu doğrulamaktadır.

Ramazanı müjdeleyen temmuz ayındaki % ’luk değer, ramazan-da % ’e çıkmakta onu takip eden eylül’de ise % ile devam etmektedir. Değerlerden de anlaşılacağı üzere temmuz ayındaki artış, yaklaşan rama-zanda ibadetle ilgili bir hata olmamasına dair talepleri göstermektedir. Eylül ayına dair farklılaşma ise hem ramazanda yapılanın doğrulanması hem de eksik ve yanlış varsa bunun telafi imkânını öğrenmeye dairdir. Bu anlamda zekât sorularının ay bazında yıllık dağılımın muhtemel sonuçları ibadet-takvim ilişkisine dair paralelliliği göstermektedir. Fitre, fidye ve sadaka ibadetinde de benzer sonuçlar alınmıştır.

Ağustos ayının % ’lik fitre değeri, ibadet-birey ilişkisine dair na-sıllığı öğrenme çabasını gösterirken, temmuzda % ve eylüldeki % ’lik farklılaşma, bu konuda eksik ve yanlışları gidermeye matuftur. Ramazana olan aşırı teveccüh de aya dair yapılan övgü -ibadetlerin sevap yüzdesinin fazlalığı ve günahlardan kefaretin önceliği gibi ayet/Kadir Gecesi ve hadis-lerdeki vurgular- etkili olmaktadır.

Farz ibadetlerin bireye ait yönünü anlama ve anlamlandırmaya dair önemli izlekler olan rakamsal veriler, hac ibadetinde de karşımıza


527

çıkmaktadır. İbadet-vakit ilişkisinin birbiriyle zorunlu bağlantısı, fetva sorularının grafik eğrisinden de anlaşılmaktadır. Nitekim hac ayı olan kasımda grafiğimiz yüzde % olurken diğer aylarda yüzde % - arasında seyretmektedir. Ağustos ayında % ’lik farklılaşma ise ramazan sorula-rının rakamsal fazlalığı yanında, ülkemiz şartlarında bu ibadetin gittikçe artan zorluklarından dolayı ramazan umresine yönelişi göstermektedir.

“Ramazanda yapılan umrenin sevabı bir haccın sevabına denktir.” ha-disinden yola çıkılarak, hac imkânı bulamayan, hac kurası geciken veya

İbn Mace, Menasik, (Hadis No: 1).

Tablo 7

2011 yılı zekat

sorularının

rakamsal

değeri

Tablo 8

2011 yılı fitre,

fidye, sadaka

sorularının

rakamsal

değeri


528

ikinci sefer hacca gitme imkânı olmayan vatandaşlarımız da ramazan umresine yönelmiştir. Ülkemize ait bu uygulama bizim ramazan-umre sorularımızdan da gayet rahat izlenmektedir. Bu anlamda fetva soruları, toplum-ibadet ilişkisinin konjonktürel işleyişiyle ilgili verileri de göster-mektedir. Diğer aylara dair grafik eğrileri, umre ibadetini gösterirken, ocak ayının % 1 değeri hac sonrası boşluğu ifade etmektedir. Bu durumda hac ve umre sorularının değerleri, ibadet-takvim ilişkisi açısından muhtemel sonuçlarla uyumlu sonuçları göstermektedir.

Abdest ibadeti hem başlı başına bir rükün/gusül hem de bazı iba-detlerin zorunlu (namaz) veya tamamlayıcı (hac) yönü olması açısından değerlendirilip düşünülmelidir. Ne var ki abdeste dair bu zorunluluk iliş-kileri, soruların rakamsal yönünde açığa çıkmamakta; fakat fıkıh bilgisi çerçevesinde düşünülmesi gerekmektedir. Bu durumda sadece rakamlar üzerinden analiz yapacakların bu bilgiye de sahip olması gerekmektedir.

Özellikle namaz ibadetinin rükünlerinden olması abdesti, namaz ile birlikte zorunlu ilişki bağlamında düşünmeyi gerektirmekte, gusül ayrıştırılması ise ibadet-cinsellik ilişkine işaret etmektedir. Bu durumda her abdest sorusu zımnında namazı da içerirken her namaz sorusunda benzer durum söz konusu değildir. Dolayısıyla bir karşılıklılık ilişkisinden

Arabistan hac sonrasında iki aylık bir zaman diliminde ibadet maksadıyla ülkeye girişi kabul etmemekte ve umre mevsimi haccı takip eden bu iki aydan sonra başlamaktadır.

Tablo 9

2011 yılı hac

sorularının

rakamsal

değeri


529

çok, tek taraflı zorunluluk ilişkisi vardır. Dolayısıyla abdest rakamları zımnında namaza eklenerek de çıkarsamalarda bulunulabilir. Abdest so-ruları grafik eğrisinde de namaza dair benzerlikler söz konusudur. Nitekim abdest sorularının yıl bazında % -1 aralığında seyretmesi hem benzer dağılımı hem de ibadet-birey ilişkisinin muhtemel sonuçlarıyla uyumu göstermektedir.

Gusül ibadeti hem tek başına bir rükün hem diğer ibadetlerle bağ-lantılı hem de cinsel ilişkiyi ifade eden çok katmanlı bir ritüeldir. Dolayı-sıyla hem ibadet hem de aile hayatının işleyişi hakkında bilgi vermektedir. Bununla birlikte soru içerik analizlerinden yola çıktığımızda ibadet kon-septinin daha baskın olduğunu gözlemlemekteyiz.

Tablo 10

2011 yılı

abdest

sorularının

rakamsal

değeri

Tablo 11

2011 yılı gusül

sorularının

rakamsal

değeri


530

Tablo 12

2011 yılı

abdest, gusül

ve namaz

sorularının

rakamsal

değeri

Yukarıdaki tablo değerlendirildiğinde gusle dair insan-ibadet ilişkisi ve diğer ibadetlerle bağlantısı açığa çıkmaktadır. Dolayısıyla tek veya bir-kaç ay üzerinden bir grafik farklılaşması yerine bütün yıla dağılan yaklaşık değerlerle karşılaşmaktayız. Nitekim tabloda en çok soru aldığımız ağus-tos/ramazan ayında % 1 ve diğer aylarda % - rakamsal aralığı tezimizi doğrulamaktadır. Dolayısıyla hem ibadet bazında muhtemel sonucu hem aile ilişkisi bağlamında ortalama bir değeri işaret etmektedir. Soru içerik analizleri üzerinden ibadetin abdest, gusül ve namaz olarak ayrıştırılıp çapraz ilişkilendirilmesinde ise % namaz, % 1 gusül, % 1 namaz ab-desti değerleri bulunmuştur.

Yukarıdaki tabloda görülen rakamlar üzerinden yapılacak değerlen-dirmede soranların yarısına yakınının abdestsiz namaz kılacağı sonucuna varılabilir ki bu tamamen yanlış bir çıkarsamadır. Burada istatistik ve sosyo-lojinin sınırlı alanında yaşanan temel problematik karşımıza çıkmaktadır. Fetva soruları tek başlık olarak tespit edildiğinde öne çıkan sorun açıkça ifade edilirken zımnındaki nüanslar kamufle edilmektedir. Bu bağlamda düşünüldüğünde her abdest sorusu zımnen namazı içerirken, her namaz sorusu abdeste işaret etmemektedir. Gusül ise öncelikle hayız ve cinselli-ğe işaret etmekte; fakat bu ayrıştırmalar kayıtta gösterilememektedir. Bu durumda da her hayız sorusu gusül ile ilişkili iken her gusül sorusu hayıza işaret etmemektedir.

Gusül sorusu içerik analizlerine dair diğer bir nüans da rüyayla ilgi-lidir. Özellikle bayan fetva açısından meseleye bakıldığında daha çok bilgi eksikliğine dayanan bu durum kadın-ibadet-gündelik hayat ilişkisini ciddi anlamda etkilemektedir. Vesveseden sıkıntılı bir gündelik hayat ilişkisine kadar bir dizi gereksiz duygu durumları yaşanmaktadır. Ayrıca bu yön de


531

soru kayıtlarında yer almadığından karşılıklılık ilişkisinin rakamsal değeri tam olarak verilememektedir. Bu konuda yapılacak bir değerlendirme ise karşılıklılık ilişkisinden çok, görevli kişinin bilgisi dâhilinde kalmaktadır. Bu anlamda müftülük fetva biriminde kayıt altına alınan sorular kadar içerdiği bilgiler, duygu ve bilgi durumlarının da yaşandığı kendine özgü kurumsal bir yaşam alanıdır. İbadetin diğer cüzleri olan gusül, regl ve cinsel ilişki ayrıştırması ise ibadet-cinsiyet farklılaştırılması üzerinden başlıklandırılarak daha sonra ele alınması uygun görülmüştür.

Kur’an-ı Kerîm’in yaygın anlamda kendi dilinde okunarak hatim yapılması toplumsal dinî davranma biçimlerimizdendir. Nitekim yıl bazın-da % - aralığı bu ibadetin genel anlamda yapıldığına işaret etmektedir. Ramazan ayına ait % ’lık farklılaşma ise mukabele -Kur’an-ı Kerîm’in başından sonuna kadar okuyarak bitirme- geleneğinin uygulandığını gösterir. Bu durumda yıl bazında Kur’an-ı Kerîm okumak ibadet-birey ilişkisinde önemli bir yerde durmakta ve ramazanda da yoğun bir biçimde yerine getirilmektedir. Ayrıca soru içerik analizlerinde rastladığımız fakat rakamsal bazda görünmeyen, meal hatmi, anlamadan okumanın sevap ve günah ile ilişkisi vs. şeklindeki sorular değişen ibadet-zihin algısını göstermesi açısından önemlidir.

Gündelik hayatın önemli bir yönünü ifade eden ticaret, dinî an-lamda da “helal kazanç” açısından ele alınmaktadır. Fetva soruları içerik analizlerinde ticaret hayatının detay ve derinliklerine dair uygulama bi-çimleri, duygu durumlarıyla da karşılaşmaktayız. Bu anlamda toplumsal alanda sirküle edilen ticari tavır alışlar, yenilikler ve bunlara dinin cevabı karşılıklı bilgilenmeler açısından da dikkat çekicidir. Özellikle internetin

Tablo 13

2011 yılı

Kur’an okuma

sorularının

rakamsal

değeri


532

Tablo 14

2011 yılı ticaret

sorularının

rakamsal

değeri

gündelik hayata girdiği ve yoğun olarak kullanılmaya başlandığı günümüz-de, ticaret soruları içerik analizlerinde de açığa çıkmaktadır. Ayrıca kadim sorularımızdan olan faiz ve türevleri, ticaret merkezli fetva sorularının ana eksenini oluşturmaktadır. Ticaretin takvimden bağımsız gündelik hayat ilişkisi soruların grafik değerlerinin benzer aralıkta olmasını sağlayacaktır. Nitekim soru grafiğimizde de görüldüğü gibi % - aralığı tezimizi doğ-rulamaktadır. Bu durumda fetva ticaret soruları, beklentilerle uyumlu bir sonuç göstermiştir.

2011 Yılı Aile Sorularının Değeri

Daha çok rehberlik hizmeti gibi şekillenen aile merkezli fetva biri-mine yöneltilen sorulan sorular değişen kentin yalnızlaşan bireyi, özellikle kadın problemlerini konuşacak hem yetkili hem de güvenilir bir yer aradı-ğında fetva makamını tercih etmektedir diyebiliriz. Aile içi problemlerden, cinsel sorunlardan, kul hakkına kadar bir dizi sorunun dâhil olduğu bu başlıkta “çözüm arayan kadın” duruşu dikkat çekicidir. Aile sorunlarında takvimsel bir farklılaşma yaşanmayacağı için grafik eğrimizde de bu görül-mez. Nitekim % - aralığında tutarlı bir seyrin olduğunu gözlemlediğimiz grafiğimiz beklenen sonuçlarla uyumlu bir tabloyu açığa çıkarmıştır.

2011 Yılı Ramazan Ayı Sorularının Rakamsal Değeri

Ramazan ayı, ibadet çeşitliği ve manevi atmosferi yanında en çok sorunun sirküle edildiği takvim olması hasebiyle de diğer aylardan


533

farklılaşmaktadır. Bu ayda % ile ibadetlere ilişkin sorular ilk sırayı alırken diğer ana başlıkların toplam değeri yaklaşık % ’i bulmaktadır. Bu durum ramazanı, ibadetin en çok yapıldığı ay konumuna çıkarırken, oruca ait farziyetin birey-ibadet ilişkisindeki vazgeçilmezliği de dikkatleri çekmektedir. İbadet-vakit ilişki açısından yapılacak değerlendirmede iba-det-farziyet algısına dair tavır alışlardaki meşruiyete gösterilen ihtimam da karşımıza çıkar.

İbadet sorularını alt başlıklara ayırdığımızda ise % 1 ile oruç öne çıkmakta ve bu ayın sorularını hem içerik hem de rakamsal değer açısın-dan belirlemektedir. Bu ayda yapılan diğer ibadetlerden fitre-fidye-sadaka % 1 ile ikinci sırada, zekât ise % ile yıl bazındaki en yüksek değerine

Tablo 15

2011 yılı aile

sorularının

rakamsal

değeri

Tablo 16

2011 Ramazan

ayı sorularının

rakamsal

değeri


534

ulaşmaktadır. Fitre sorularının zekâttan fazla olması, oruç ibadeti, mevsim ve hastalık sebebiyle tutulamayan oruçlara işaret etmektedir.

Bu anlamda ramazan ayı ibadet soru grafiğinde oruç, fitre, fidye ve zekât değerleri, ibadet-takvim ilişkisi çerçevesinde ele alındığında muhte-mel sonuçlarla uyumlu bir tablo açığa çıkmıştır.

Tablo 17

2011 Ramazan

ayı ibadet

sorularının

rakamsal

açılımı

Tablo 18

2011 yılı oruç

sorularının

Ramazan ve

diğer aylar

karşılaştırması

Tablo 19

2011 yılı

namaz

sorularının

Ramazan ve

diğer aylar



535

2011 Yılı İbadet Sorularının Ramazan ve Diğer Aylar Karşılığı

Grafiğimizde de görüldüğü gibi oruç ramazan ayında % ’lük bir değerdeyken diğer ayların toplamı olan % , takvim-ibadet ilişkisine gösterilen hassasiyet yanında, birey-ibadet ilişkisinin vazgeçilmezliği açısından önemlidir. Bu anlamda ramazan ayı oruç değerleri muhtemel sonuçlarla uyumlu bir seyir izlemektedir. Soru içerik analizlerinde ise mevsim anlamında meşakkatten yolculuğa, imsağa ve iftara yaşanan sıkıntılara vs. dair duruşlar gözlemlenmektedir. Ayrıca kamusal alanda ibadete dair meşakkat soru içeriklerinde açığa çıkmaktadır.

Günde beş vakit olan namaza ramazanda teravihin eklenmesi ramazan ayı namaz soru içeriklerini farklılaştırmaktadır. Son yıllarda gün-deme getirilen ve teravih namazı - rekât- uygulamasına dair eleştirilerin sonucunda gerek bazı camilerde gerekse sivil mekânlarda rekât sayısının azaldığı gözlemlenmektedir. Ayrıca çok hızlı kıldırılan teravihler, cami gez-melerini gösteren inanç turizmi ve yaşanan problemler de ramazan-fetva sorularının namaz konusuna dair içeriklerinde karşımıza çıkmaktadır. Bu durumda rakamsal değerler muhtemel sonuçlarla uyumlu bir seyir izle-miştir.

Oruç yanında fitre ve zekât ayı da olan ramazana bu ibadet üzerin-den bakıldığında aylık ve yıllık şekillenişte muhtemel sonuçları gösteren bir grafik de yukarıdaki gibidir. Bu değerlere göre ramazan % ’lik sonu-cuyla mali ibadetlerin en çok yapıldığı ay olmaktadır. Bu sonuç muhtemel beklentilerle uyumlu olmakla birlikte sadaka ve zekâtın yıl bazında yaygın-laştırılmasına dair toplumsal bilgilenmenin gerekliliği olarak da düşünü-lebilir. Bu anlamda fetva sorularının, din hizmetinin içerik bilgisine dair

Tablo 20

2011 yılı zekat-

fitre, sadaka

sorularının

Ramazan ve

diğer aylar



536

nasıllığı açığa çıkarma, belirleme ve farklı hizmet kalemleriyle uygulamaya koyma açısından da önemli bir veri olduğunu söyleyebiliriz.

Ramazan ayında ticaret sorularının en önemli kalemi yıl bazında da olduğu gibi faiz/kredidir. % rakamsal değeriyle faiz bu ayın en çok sorulan soruları arasına girerken, ramazanın manevi atmosferinden etki-lenen bireyin dinî davranma ilişkisindeki hassasiyet de dikkat çekmektedir. İbadet-meşakkat ilişkisinin ağırlığı ibadet-sevap ilişkisiyle birlikte değer-lendirilerek faizden uzak durulmaya çalışılmaktadır.

Ramazan ayı ahlak soruları grafik eğrimiz de yukarıdaki gibi bir sonuç vermiştir. Rakamlar üzerinden yapacağımız değerlendirmede % -’lara varan aile içi anlaşmazlıklar ciddi bir sonuçtur. Karı-koca-çocuklar yanında yakın çevredeki hak ihlalleri ve anlaşmazlıkların % tutması,

Tablo 21

2011 yılı

Ramazan

ayı ticaret

soruları

Tablo 22

2011 Ramazan

ayı ahlak

soruları


537

ramazanın manevi atmosferinin bu konuda yeterli olmadığı sonucuna götürebilir. Ve yine % 1 ile toplumda görülen kul hakkı ihlalleri de sosyal hayatta yaşadığımız ahlaki bozulmaya işaret eder. Grafiğin % ’lık kısmını dışarıda tutarsak % düzeylerine varan ahlaki bozulmaya dair işaret, din hizmetleri açısından da ele alınmalıdır. Toplumda kaçak elektrik kullanı-mından, boşanıp devletten para alan fakat dinî nikahla birlikte yaşayan ailelere kadar bir dizi hak ihlallerini bu merkezde düşünebiliriz. Nehy-i ani’l-münkerin azaldığı hatta bazı durumlarda özel hayata müdahale ola-rak tanımlandığı toplumumuzda, ahlaki anlamda can çekiştiğimiz fetva sorularından da açığa çıkmaktadır. Bu anlamda grafik eğrimiz muhtemel durumlarla uyumlu sonuç vermiştir.

Fetva soru başlıklarından birini de “muhtelif” başlığı teşkil etmek-tedir. Belirlenen konuların dışında aldığımız soruları bu başlık altında rakamsal değerlendirmeye tabi tutmaktayız. Ayrıca konu bütünlüğünden çok soru içerik analizleri çerçevesinde belirlediğimiz diğer başlıklar da gra-fikte gösterilmiştir. % alkol sorusu alkol almanın haramlığı yanında, iftar sonrası alınan alkole dair de işaretler içermektedir. Bu durumda ramazan ayı alkol soruları muhtemel sonuçlarla uyumlu bir seyir izlemiştir diye-biliriz. % 1’lük hayvanlar değeri günümüzde gittikçe artan sayıda evde kedi-köpek besleme temayülüne işaret etmektedir. Beslenen hayvanın ev ortamına uyum sağlaması için talep edilen “kısırlaştırma” imkânına dair sorular hayvan hakkı, bedene müdahale anlamında da değerlendirilmeli-dir. % ’luk yiyecek değeri ise daha çok içecekler bazında düşünülmelidir. Kefir, gazlı içecekler, şuruplardaki alkol vs. şeklinde.

Tablo 23

2011 yılı

Ramazan

ayında gelen

diğer konulara

dair sorular


538

2011 Yılı Fetva Sorularının Cinsiyet Üzerinden Okunması

Fetva soruları cinsiyet üzerinden okunmaya da imkân tanımaktadır. Kadınlar, dinî hassasiyetleri, ibadetleri önemsemeleri ve öncelemelerine rağmen bilgiye olan mesafelerinden kaynaklanan sıkıntılar yaşamaktadır-lar. Bu problemin çözümü önceleri daha çok toplumsal şekilleniş merkezli örgütlenmelerle halledilme yoluna gidilmiştir. Geleneksel toplumlarda hanımlar gerek fizyolojik gerek psiko-sosyal problemlerine, erkeklerin bilgiyi yorumlama ve değerlendirmeleri üzerinden ve onlar aracılığıyla çözüm üretmiştir. Günümüz toplumunda ise kadının gerek eğitimi, ge-rekse toplumsal alanda söz söyleme hakkına sahip olması, dinî alanda da duruşunu etkilemiş ve belirlemiştir.

Dinî yaptırımlara dair bilgide beden-cinsiyet ayırımı ve ibadet-ha-kikat zeminini öğrenme yanında, toplumsal işleyişte hem meşru dinî davranma biçimini hem de mekânsal uygulamalardaki negatif ayrımcılığa dikkat çekerek gündem oluşturma süreci, günümüz toplum hayatında dindar hanımların cinsiyet-din algısında gösterdikleri çabaları ve aldıkları mesafeyi göstermesi açısından önemlidir. Mesela bizim toplumumuzda geleneksel algıda hâkim olan kadının cuma namazına karşı mesafeli duruşu, günümüzde hem hanımların bu konuda talepleri hem gündem oluşturmaları hem de diğer İslam ülkelerinde görülmemesi üzerine özellikle büyük şehirlerde gittikçe artan hızda değişmektedir. Diyanetin de konuyu desteklemesi uygulamayı hem hızlandırmış hem yaygınlaştır-mış hem de meşru zemine taşıyarak gerilimlere engel olmuştur. Sürecin kadın-ibadet algısını iyileştiren yönü kadar ibadet yerlerinde cami/mescit kadın mekânlarının gerekliliği, düzenlenmesi ve revize edilmesi projele-rinin geliştirilmesi, uygulamaya konulmasına dair açılımlar, günümüz kadın-ibadet ilişkisinin toplumsal alanda seyrini açığa çıkartan önemli hareketlerdir. İstanbul özelinde başlayan uygulama hızla devam etmekte ve birçok camide kadınlar daha güzel mekânlarda cuma kılmaktadırlar.

Bu süreci besleyen mekanizmaları kadının eğitimi ve dindar kimliğine sahip çıkmasıyla da ilişkilendirmek gerekir. Bunun yanında kurumsal bazda Diyanet İşleri Başkanlığı kadın personel alımı, eğitimi ve hizmet kalemini çeşitlendirmesi de süreci hem hızlandırmış hem de olumlu anlamda ileriye taşımıştır. Nitekim müftülüklerde bayan fetva açılımı da böyle bir anlayış-tan yola çıkarak başlamış, akabinde aile bürolarıyla devam ederek, hizmet alanının genişlemesi ve çeşitlenmesine neden olmuştur. Diğer yandan


539

bayan fetva birimi, fetva sorularına entelektüel bir açılım kazandırarak, bil fiilî süreç içinde yer almış ve akademiyanın dikkatini çekmiştir. Bütün bunların cinsiyet-fetva sorularının bayanlar üzerinden okunmasında da farklılık oluşturduğu bir gerçektir. Bu açıklamalar ışığında 11 yılında soru soranları cinsiyet üzerinden tespit ettiğimizde kadın % erkek % 1 değer-leri bulunmuştur. Rakamların “bayan fetva birimi” bağlamında olduğuna dikkat etmekle birlikte hanımların fetva birimini daha çok aradıkları da bir gerçektir.

Bu anlamda yukarıda söylediğimiz gibi cinsiyet üzerinden dinî bilgi ve davranma biçimini öğrenme ve birey inşasında bayanlar öncelikli olmaktadır. Dinî bilginin cinsiyet üzerinden tek taraflı yorumunda ise bazı durumlarda ciddi gerginlikler yaşanmaktadır. Kadın eğitimi yanında kaynakların tekrar elden geçirilmesi, konjonktürün dinî bilgi ve davranma biçiminin nasıllığına yaptığı açılım, ileriki yıllarda kadın-ibadet ilişkisinin seyrine olumlu anlamda katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Kaldı ki bu konunun kadın-erkek-ibadet ilişkisi üzerinden de okunması gerekir. 11 yılı fetva sorularının cinsiyet üzerinden düzenlenmesi ve okunmasına dair rakamsal veri ve tablolar bu açıdan da değerlendirilmelidir.

Kadın-ibadet ilişkinin en önemli ayağını beden/fizyoloji belirler. Kadının fizyolojisi kadın ibadetinde de etkendir. Dolayısıyla geçmiş-gele-cek konseptinde beden politikaları, siyasi ve sosyal alan düzenlenmeleri kadın ibadet ilişkisi açısından da düşünülmelidir. Kadın-ibadet ilişkisini belirlerken tıbbi gelişmeleri de dikkate almak gerekmektedir. Her ne kadar tıbbın dinî bir kaygısı olmasa da dinin kadın ibadetine meşruluk kazan-dırma imkân ve sürecinde bu konu önemli derinlik sağlamaktadır. İlmihâl kitaplarında hayız, kürtaj, istihâze, nifâs başlıkları altında yer alan bilgiler,

Tablo 24

2011 yılı fetva

sorularında

cinsiyetin

rakamsal

değeri


540

kadın bedeni üzerinden yapılan değerlendirmeleri içermekte ve konunun tıp alanındaki gelişmelerle birebir ilişkisi bulunmaktadır. Ne var ki biz bu-rada kadının hormonel yapısı üzerinden ibadet ilişkisine dair kurumsal/rakamsal verileri değerlendireceğiz. Regl diğer ifadeyle hayız, kadının aylık periyotları olup ibadet ve cinsel hayatla ilişkilidir. Bu anlamda regl rakamları zımnen ibadet ve cinsel ilişkiye de işaret ederken her ibadet veya cinsel ilişki rakamları regl ile ilgili değildir. Dolayısıyla içeriklerin çapraz ilişkilendirilmesinde birebir karşılılıktan çok tek taraflı duruşlar söz ko-nusudur. Her regl sorusu gusül ibadetinin de içerir. Ama her gusül abdesti sorusu regle işaret etmez. Ayrıca periyodik yapı, kadın-ibadet ilişkisinin yıl bazında rakamsal şekillenişinde namaza benzer özellikler gösterir.

Nitekim yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi gündelik hayatta kapladığı alan açısından bütün aylarda benzer değerler bulunmuştur. Ağustos ayındaki % ’lik farklılaşma ise ramazan ayı soru grafiği ivmesin-den kaynaklanmaktadır. Ayrıca ramazanın manevi atmosferinin ibadette hassasiyeti etkilediği ve belirlediği de bir gerçektir. Diğer aylardaki % - aralığı abdest ve namaz sorularının dağılımıyla benzerliğe işaret eder. Bu bağlamda 11 yılı hayız soruları muhtemel sonuçlarla uyumlu bir grafik eğrisi vermiştir. Regl, kadın-ibadet ilişkisinde merkezi bir yerde durmak-tadır. Ayrıca soru, kadın-aile-cinsellik açısından da okunmalıdır. Dinî kabullere göre hayızlı kadın ibadet ve cinsel hayatına ara verir. Böylece hem ibadetin kapsama alanı hem de aile hayatının sağlıklı işleyişinde önemli bir veridir.

Kadının fizyolojik yapısının kadın-ibadet ilişkisindeki merkezî ko-numu, hayız kadar nifâs ve istihâzede de karşımıza çıkmaktadır. Ne var ki

Tablo 25

2011 yılı regl

sorularının

rakamsal

geğeri


541

nifâs birebir kadın ile ilgili olurken istihâze erkeği de içerir. Bu durumda istihâze kadın ve erkek bedeninin ibadetle ilişkisini açığa çıkartan veriler sunmaktadır.

Rakamsal veriler değerlendirildiğinde % ile hayız fetva sorularında öne çıkmaktadır. % ’lük nifâs ise kadın-ibadet ilişkisi kadar doğurganlıkta yaşanan eksilmeyi de göstermektedir. Bununla birlikte hem hayız hem de nifâs sorularının bire bir gusül ile karşılıklılık ilişkisi vardır. Dolayısıyla rakamsal veriler birlikte düşünülmelidir. Bu durumda gusül % çıkar ki hem cinsiyet-ibadet ilişkisi hem de kadın dindarlığının toplumsal seyri anlamında önemli bir değerdir. % 1 ile istihâze, kadın ibadet ilişkisinin ra-kamsal değerini yükseltmektedir. Tablodaki gusül-hayız arasındaki mesafe ise soruları kaydederken yapılan tercihlere dikkati çeker. Soru içeriğinde masa başında hem hayız hem gusül konuşulmuş fakat tek kayıt zorunlulu-ğu veya rakamsal olarak önceleme açısından biri tercih edilmiştir. Bunun yanında ibadetin birey ve cinsiyet anlamında kapsadığı alan ve önem de açığa çıkar. Konunun ibadetle ilişkisi ise yukarıda verildiğinden tekrar buraya alınmamıştır. Sonuçları hem cinsiyet-ibadet ilişkisinde hanımlara dair hassasiyet hem de müftülük bayan fetva biriminin hizmet kalemi ola-rak toplumsal alanda önemi açısından da değerlendirmek gerekmektedir.

Fetva soruları kadın-ibadet ilişkisi yanında dindar kadın duru-şu-toplumsal alan bilgisine dair de ipuçları vermektedir. Daha doğrusu bütün sorular toplumsal alan bilgisi verirken kadın duruşunun öne çıktığı yerler dikkat çekicidir. Özellikle cinsiyet bağlamında meseleye baktığımız-da kadınlar hem sorunu paylaşmada hem de ibadetin nasıl yapılacağını öğrenmede fetva kadın birimini öncelemektedirler diyebiliriz.

Tablo 26

2011 yılı

gusül, hayız,

nifas, istihaze

sorularının

rakamsal

değeri


542

Kadın bedeni-ibadet ilişkisinin diğer bir yönü de cinsellikle ilgilidir. Hayız ve nifâs hâlinde yasaklanan cinsel ilişki fetva sorularında da açığa çıkmaktadır. Her hayız ve nifâs sorusu cinsellikle ilişkilendirilme imkânı taşısa da her cinsellik sorusu hayız ve nifâsla ilişkilendirilemez. Dolayısıyla burada gusül ile karşılıklılık, diğerleriyle tek taraflı duruş söz konusudur. Kadın bedeni-ibadet ilişkisinde cinsellik, gusül ile meşru zemine otur-maktadır. Bu bağlamda kadın-ibadet ilişkisinde “gusül” merkezi konumda olurken hayız, nifâs, cinsel ilişki zımnında değerlendirilmelidir. Ayrıca aile üzerinden de değerlendirilme imkânı sağladığından hem aile hem de top-lum bilgisi içermektedir diyebiliriz. Bu bağlamda kadınların sorduğu 1. sorudan ’ünün cinsel ilişki ile ilgili olduğu tespit edilmiştir. Rakamlar arasındaki mesafe soruların gusül-ibadet ilişki içinde de değerlendirildi-ğinde kapanmaktadır: İbadet % , gusül % . Yukarıdaki gusül-hayız veri-leri baz alınarak bir değerlendirme yapılırsa hanımların daha çok ibadete yönelik soruları öncelediği açığa çıkar: Hayız % , gusül % .

Tablo 27

2011 yılı

fetva

sorularında

kadın, ibadet

ve cinsel

ilişki

değerleri

Tablo 28

2011 yılı fetva

sorularında

cinsel ilişki,

doğum

kontrolü

ve kürtaj

değerleri


543

Güvenli cinsel ilişki hem sağlıklı aile hayatının devamı hem de dindar birey inşası açısından önemli bir duruştur. Cinsiyet üzerinden inşa olunan dindar bireysel kimlikler, güvenli ilişkiye gösterilen ihtimam yanında, aile hayatının huzuru ve sağlıklı nesiller kazanımıyla toplum ha-yatında olumlu sonuçlara neden olurlar. Bu bağlamda cinsellik-gündelik hayat ilişkisi doğum kontrolü ve kürtaj üzerinden de değerlendirilmelidir. Konunun fetva sorularındaki şekillenişi ise aşağıda gösterilen grafikten çıkartılabilir.

Grafiği izlediğimizde birbirine yakın değerlerle karşılaşmaktayız. Bu anlamda toplum hayatında güvenli cinselliğe önem verildiği fetva soru-larında da açığa çıkmaktadır. Ne var ki bu yaklaşıma rağmen istenmeyen gebeliği sonlandırma eylemi olan kürtajın % olması birçok açılardan ciddi tehlikelere işaret etmektedir. Doğum kontrolü-kürtaj ilişkisine bak-tığımızda az da olsa bulunan mesafe din-dindarlık ve cinsiyet açısından yaşanan problemleri gösterir. İstenmeyen hamilelik nedenleri olarak hem gayrimeşru ilişki hem modern şehir hayatının zorlukları ve seküler zihin algısının bireyi belirleme imkânı hem de erkeğin güvenli cinselliğe mesa-feli yaklaşımını düşünmek gerekmektedir.

Günümüz seküler algısı üzerinden inşa edilen beden söylemleri cinsiyetçi yaklaşımlarla da beslenerek anne karnındaki çocuğun yaşam hakkının engellenmesini normalleştirmekte gibidir. Her ne kadar kürtaj sorularında bu algı çok fazla rakam tutmasa da ileriye yönelik olarak din-dar kadının cinsiyet söylemlerinde etkili olacağı düşünülebilir. Nitekim

“planlamamıştık” söylemi üzerinden yapılan müracaatlara fetva soruların-da sıklıkla rastlanılmaktadır. Bu yaklaşımın fetva-itikat bağlamında da ele alınması gerekmekle birlikte metinde daha çok fürû’ fıkıh öncelenmiştir. Ayrıca gayrimeşru ilişkiden veya istenmeyen gebelikten dolayı yapılmış kürtajlara ileri yaşlarda duyulan pişmanlık da bu başlıkta değerlendirilmiş-tir. Bu durumda psikoloji ve psikiyatrinin alanına giren duygu durumları, fetva sorularında rakamsal olarak tespit edilememekte fakat kaydedenin bilgisi dâhilinde yer almaktadır diyebiliriz. Kaldı ki abdest, gusül ve başka konularda yaşanan vesveselerin de fetva sorularında ayrı bir başlık altında tespiti çok da sağlıklı olmamakta ancak kaydedenin inisiyatifine kalmakta-dır. Bu anlamda birçok fetva sorusu duygu durumlarıyla yakın ilişki içinde olmakla birlikte bunun ancak okuyan ve yazanın zihinsel performansı ve ufkuyla anlaşılır olmaktadır diyebiliriz.

Cinsiyet-cinsel kimlik inşasının en kırılgan noktası cinsel ilişki-nin meşru/gayrimeşru yönüdür. Özellikle dindar bireyin kadın-erkek


544

ilişkisinde öncelediklerine dair bilgi de veren bu fotoğraf, hem dindarlık hem de toplumsal alan-din ilişkisinde yaşananları açığa çıkarması açı-sından önemlidir. Meselenin çeşitlilik içeren imkânı yanında fetva soru tasniflerinde zorunlu tek başlık uygulaması detay bilgiyi sunmakta bir engeldir. Şöyle ki cinsel ilişki sorularında mastürbasyon, homoseksüel, lezbiyen ilişki biçimleri mündemiçtir. Başlıklar bu açıdan da okunmalı ve değerlendirilmelidir. Zina ise kendine özgü ifadesiyle sadece kendini ifade eder. Bu anlamda diğer hiçbir soruya karışmaz iç içe geçmez; fakat cinsellikle benzerlik ilişkisi içinde olduğundan burada değerlendirilmiştir. Bu anlamda zina rakamsal değer olarak sadece kendini gösteren hemen hemen tek başlıktır diyebiliriz. Ve çoklu okumalarla cinsiyet-birey-dindar-lık inşası ve kimliklerinin nasıllığına dair günümüz bilgisini verir. Buradan bakarsak öncelikle cinsiyet-zina ilişkisi dikkati çekmektedir.

Fetva sorularını zina üzerinden rakamladığımızda sonuç aşağıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere % dolaylarında olduğunu görürüz. Bu sonucun cinsiyet üzerinden dindar kadın/dindar erkek eklenmeli kimliği inşasında ciddi sorunlara işaret ettiği aşikârdır. Bu bağlamda toplum açısından topyekûn bir problemin içine doğru hızla yol aldığımız, fetva sorularından da açığa çıkmaktadır. Ayrıca kadının soru sorma ve problemi çözme anlamında daha öncelikli davranması rakamı yükseltirken çözüm-de de ümitvar olabilir miyiz diye düşündürmektedir.

Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere fetva sorularında cinsel ilişkide meşru sınırların ciddi anlamda tehdit altında olduğu açığa çık-maktadır. Süreci besleyen ve hızlandıran birçok durum olmakla birlikte, konumuz gereği burada rakamsal değerlendirmelerle yetinilmesi uygun görülmektedir. Bireylerin bizzat kendisi tarafından sorunun fetva birimine yöneltilmesi, birey ve toplum hayatında yaşanan sıkıntıları göstermesi

Tablo 29

2011 yılı fetva

sorularında

cinsellik

ve zinanın

rakamsal

değeri


545

açısından önemlidir. Bunun yanında sorunu bir biçimde öğrenen yakınlar ve sosyal çevreden de bu konuda sorular gelmektedir.

İçerik analizlerinde karşılaşılan diğer bir konu da evlilik öncesi yaşanan ilişkilerdir. Ergenlik veya diğer nedenlerden kaynaklanan engel-lenemeyen olumsuzluklar bireyin ilerideki hayatında gerginliğe neden olmakta ve kurtulma imkânının olup olmadığı sorulmaktadır. Bunun yanında özellikle erkek-haz ilişkisi açısından meseleye yaklaşıp dindarlık görüntüsüne rağmen zinayı normalleştiren zihinlerle de karşılaşılmakta-dır ki bunlar, daha çok partnerleri/kadınlar tarafından sorulmaktadır.

Beden politikaları-ibadet bağlamında bir başka gösterge alanı da doğum kontrolü ve kürtaj üzerinden yapılmaktadır. Nitekim fetva sorula-rından da konu izlenebilir.

Rakamsal değerler açısından konuya baktığımızda % ile kürtaj öne çıkmaktadır. Cinsel ilişki, zina ve doğum kontrolünün benzer aralık-larda görülmesi yukarıdaki tespitleri doğrularken bundan en çok zarar gören kadın, çocuk ve toplum olduğu unutulmamalıdır. Kürtaj, kadın bedenine müdahalenin yanında, yok edilen sağlıklı kuşaklara da işaret eder. Ayrıca ileri yaştaki birçok kadının “Gençken cahilken yapmışım” diye ifadelendirdiği ve ölene kadar yaşadığı gerginlik kürtaj sorularının

“Birkaç senedir evli bir adamla birlikte yaşamaktayız. Maddi anlamda ona ihtiyacım yok ama ilişkimizin meşru olmasını istiyorum. Kendisi dindar, namazında bir kişi. Geçenlerde ‘Nikâh yaptırsak’ dedim. Şiddetle karşı çıkarak, ‘O zaman ben senden sorumlu olurum bunu istemiyorum’ dedi. Bu ne demek. Nikâhsız ilişkinin normal olduğu hâller mi var. Benden ne diye sorumlu olacak ki.” Bir diğer soru da hem cuma kılan hem de zina eden adama karısı “Bu nasıl iş?” diye sorduğunda, “O başka bu başka” cevabını almıştır vs.

Tablo 30

2011 yılı fetva

sorularında

cinsellik,

zina, kürtaj

ve doğum

kontrolü


546

içeriklerinde karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda kürtaj, kadını dünya-a-hiret konseptinde sürekli bir gerginlik alanı içinde yaşamaya mahkum etmektedir.

Günümüzde ise toplumsal alanda “Bedenim benimdir!” sloganının ötesinde fetva sorularında kürtaj, kadın dindarlığından çok, erkek irade-sinin bir yönü olarak görülmelidir. İlmihâl bilgilerinde bu konuya dair geçmiş-bugün bağlamında yer alan farklı ifadelendirmeleri erkek koru-macılığının izlekleri olarak da değerlendirebiliriz. Dolayısıyla sorun sağ-lıklı kadın-erkek dindar bireyler inşa etme mücadelesi olarak yeniden ele alınmaya muhtaçtır. Nitekim doğum kontrolünün % 1 değerinde olması cinsel ilişki-kadın bedeni açısında da önemli bir göstergedir. Kadın sağlığı kadar sağlıklı bir aile hayatı açısından da konu ele alınmalı ve kadın-erkek sorumlulukları dindar kimliğin her cüzünü kapsayacak adalet bazlı olarak yeniden inşa edilmelidir diyebiliriz.

Ramazan Ayı Fetva Soranlarının Cinsiyet Üzerinden Grafiklendirilmesi

Çalışmamızda öncelikle bayan fetva birimine gelen sorular baz alın-dığından kadınlara yönelik rakamların yüksek olması doğaldır. Bununla birlikte erkek soran ile aradaki mesafenin çok açık olması yıllık toplam soru akışında da bayanların önceliğini göstermektedir. Bu sonuç müftülüklerde bayan uzman görevlendirilmesinin gerekliliği açısından da önemlidir. Ayrıca bayanların ibadet ve ilişkilerinde hassasiyet ve önceliklerine dair değerlendirmeler yapmak da mümkündür.

Yukarıda da söylediğimiz gibi grafiğimiz % - bayanların yaptığı aramayı göstermektedir. Erkek soran ise % 1 düzeyinde kalmıştır. “Me-safenin ibadet-mevsim ve çalışma hayatı olarak alt okuması yapılabilir mi?” sorusunu cevaplandırdığımızda, çalışma hayatının zorluğu-ibadete/oruca dair rakamsal verileri azalttığı şeklinde bir sonuç çıkartılabilir. Ay-rıca meseleye ibadet-meşakkat-cinsiyet ilişkisi bağlamında da bakılabilir. Nitekim bir annenin “Oğlum dayanamıyor. Fitresini verse olur mu?” diye yönelttiği soruya, yaş üzerinden cevap istendiğinde “” cevabı alınmıştır. Bu durum da annenin “oğlum” ifadesi toplumda “adam” olarak karşılık bulurken, sorunun bu şekilde düzenlenişi ibadet-meşakkat-cinsiyet iliş-kisine dair bir ayrıştırmaya işaret edebilir mi diye de düşündürtmektedir. Her ne kadar bunlardan genelleştirilmeye gidilemezse de düşünmeye değer bulunulabilir.


547

Bunun yanında mevsimin yaz olması tatil-ibadet ilişkisine dair duruşları da karşımıza çıkarmaktadır. Tatil, kurumsal işleyiş-ibadet iliş-kisi gerginliğini en aza indirirken, mevsimsel duruş bağlamında ibadet kolaylığı yanında, ibadet mekânlarında daha fazla vakit geçirme ve inanç turizmi açılımı şeklinde değerlendirmelere de imkân sağlamaktadır. Özel-likle ramazanda yapılan cami gezilerine baktığımızda kadın ziyaretçilerin çoğunlukta olduğu görülmektedir. Bu durum teravih namazlarına da ciddi anlamda yansımakta ve kadınlar daha çok teveccüh göstermektedir. Özellikle Sultanahmet Camii’nde teravih kılanlar bunu yakından müşa-hede etmektedirler. Bu durumda fetva sorularının cinsiyet üzerinden okunması çok kapsamlı, girift bir duruşu karşımıza çıkarmakta ve daha derin analizlere ihtiyaç hissedilmektedir diyebiliriz.

Grafiğimizden de anlaşılacağı üzere kadın-ibadet ilişkisinde be-den/fizyolojik yapı açık ara öndedir. Ramazan özelinde % hayız, % 1

Sultanahmet Camii’nde teravih namazında kadın cemaat caminin dörtte üçünü dolduracak düzeyde olduğundan erkeklerin kullandığı alan olan ana mekânın önemli bir kısmı da onlara ayrılmaktadır.

Tablo 31

2011 yılı

Ramazan ayı

sorularında

kadın erkek

değerleri

Tablo 32

2011 yılı

Ramazan ayı

kadın

hallerine

dair

sorular


548

istihâze, % 1 nifâs değerleri bulunmuştur. Hayız belirleyeni üzerinden meseleye baktığımızda hem kadın-ibadet ilişkisine dair teveccüh hem de kadın-cinsellik ilişkisi karşımıza çıkar. Bu anlamda ramazan ayı kadın ibadetinde hassasiyetin önemli bir göstergesidir diyebiliriz. % 1’lik is-tihâze de benzer sonuçlara işaret eder. % 1 gusül, % abdest değerleri de ramazan ayı kadın-ibadet ilişkisinde muhtemel sonuçlarla uyumludur. Gusül ile ilgili bir diğer nüans da imsaktan sonra alınıp alınmayacağına dairdir. Bu durumda rakamlar dinî bilgilenmede eksiklik ve gerginliğe de işaret etmektedir. % ’lik cinsi hayat değeri ise kefarete dair rakamlar oruç başlığında değerlendirilmiş olduğundan, ramazan gecelerinde verilen ruhsatın bilinmediğini gösterir. % kürtaj değeri ise ramazan ayı özelinde düşünüldüğünde oldukça yüksektir. Ne var ki rakamlar mutlak kürtaj yapıldığı anlamını değil, bilakis yaptırma imkânının olup olmadı-ğına dair bilgi talebini göstermektedir. Özellikle ramazan ayının, hatta üç ayları da buraya dâhil edebiliriz, manevi atmosferinden dolayı kürtajı engelleyen bir yapısı olduğu bi’t-tecrübe soru içerik analizlerinde açığa çıkmaktadır.

Sonuç olarak bedenin zorunlu yapısı kadın ibadetinin hem belir-leyeni hem de gerginlik alanıdır. İbadete dair rükünler kadın bedeninin anlaşılmasını/tıp zorunlu kılmaktadır. Böylece kadın, hem ibadet-yaratıcı ilişkisini hem de ibadet-psikoloji ilişkisini doğru bir zeminde yerine ge-tirmiş olacaktır. Bu bağlamda ilmihâllerdeki “kadınlara dair özel hâller” konuları da ciddi bir revizyondan geçmeli ve kadın-ibadet ilişkisini daha sağlıklı zeminde yerine getirilmesine yardımcı olmalıdır.

“Ramazan ayının manevi atmosferi aile sorunlarının çözümüne bir katkı sağlamakta mıdır?” sorusu üzerinden grafiğimizi değerlendir-

Tablo 33

2011 yılı

Ramazan

ayı aile

soruları


549

diğimizde en yüksek değer olarak % 1 ile talak % ile nikâhın olması ciddi anlamda düşündürücüdür. Her ne kadar rakamlar aile birlikteliği-nin sonlandırıldığı anlamına gelmese de aile içinde yaşanan problemli durumlara işaret eder. Talak sorunlarında açığa çıkan bir diğer nüans da erkek iradesinin talak üzerinden işlevsel hâle getirilmesidir. Hem talak verip hem de “Boşanmak istemiyorum” diye ağlayan erkeklerin çoklu-ğu bu konunun toplumsal alanda ciddi anlamda ele alınıp gündeme getirilmesini zorunlu hâle getirmektedir diyebiliriz. % 1’lik vesvese değeri ise, bozulan psikolojinin beden-ibadet ilişkisinde neden olduğu problemlerdir. İnsanın gerek aile gerekse yakın çevresiyle yaşadığı ve halledemediği sorunlar zamanla psikolojide tahribata neden olmakta ve takıntı hastalığına dönüşmektedir. Birçok konuda olmakla birlikte biz, fetva sorularında daha çok abdest/gusül/namaz konularında bu durumu gözlemlemekteyiz. Burada ibadetin rükünlerine dair bilgiden çok kişinin doktora yönlendirilmesi gerekmektedir ki bu nüansın farkına varmak tecrübe ve ünsiyet sahibi olmakla mümkün olabilmektedir.

Sonuç Yerine

Bu makalede “Fetva sorularının istatiksel değerleri üzerinden toplumun dinî davranma biçimlerini öğrenme ve değerlendirme imkâ-nımız olabilir mi? Olursa nasıl bir düşünme eylemi gereklidir ve içerik analizlerinin oturduğu zemini kaç aşamada düşünebiliriz?” gibi bir dizi problemi görme ve bilmeyi açığa çıkardığımızı zannediyorum. Buradan yola çıkarsak konuyla ilgili şöyle genel tespitlerde bulunmak mümkün görünmektedir.

Fetva soruları karakteristik özelliğinden dolayı çoklu bir içeriğe sahiptir. Dolayısıyla hem konu olarak hem de içerik analizlerinde tek seçenekli değerlendirmeler hakikatle ilişki bağlamında yetersiz ve eksik olacaktır. Mesela gusül başlığı içerik anlamında on alt duruma da işaret edebilmektedir.1 Diğer taraftan fetva sorularının temelde bilgi talebini gösterdiğini ve bu nedenle de sonuca değil, probleme işaret ettiğini be-lirtmek gerekir.

1 Nevin Meriç, “Fetva Soruları Ve Sosyoloji Araştırmalarında Okunma İmkânı”, EskiYeni Dergisi, (sayı: , 1), s. 1. http://www.eskiyeni.org/yazi.asp?i-d=1&dergi=1&yid=


550

Fetva soruları toplumsal alanda dinî davranma biçimlerine dair kabuller hakkında bilgi verirken, istatistiki veri olarak sınıflandırılma/başlıklandırılma zorunluluğu bu içerikleri kamufle eder.

Fetva soruları tercih edilen bölge hakkında bilgi verirken yerel du-ruşları da açığa çıkartır. İstanbul özelinde meseleye baktığımızda yurtiçi ve dışından aranan bir yer olması toplumsal kabul açısından önemli bir değerken, aranan yere ait bilgilenim imkânı da verir.11 Almanya’dan arayan ve fitre fiyatlarına dair telefonlar ise bulundukları bölgedeki din hizmeti-ne mesafeli duruşları açık etmektedir. Bu anlamda fetva birimi dini bilgi yanında din hizmetine dair bölgesel uygulamalardan da kişiyi haberdar ederek interaktif bilgilenme sağlamaktadır diyebiliriz.

Fetva soruları hem dinî gündem hem de sosyal ve ekonomik gün-demle ilgili bilgi verir. Bu anlamda konjonktürel okumalara da imkân sağlar.

Fetva soruları toplumsal anlamda dinî davranma biçimlerinin serencamına ışık tuttuğundan din hizmetlerine dair kalemlere etki eder. Vaaz ve hutbe konularını tespitte yararlanma gibi. Bu anlamda toplumsal duruş ile kurumsal işleyişin iç içeliğine dair öznelliğe önemli katkı sağ-lar. Son yıllarda kadın cuma namazlarındaki ivme fetva soruları ve dinî bilgilenmenin kurumsal işleyişle iç içe ele alınarak komparte edilmesini göstermektedir. Ayrıca dinî bilgi ve davranma biçimindeki dönemsel fark-lılaşmalar da açığa çıkmaktadır.

Fetva sorularının analiz imkânı akademiya ve entelektüel çevreyi, basın veya masa başı bilgilenmenin kısıtlayıcı ve önyargılı yaklaşımından uzaklaştırarak hakikate dair doğru bilgilenmeye imkân sağlar. Dinin magazinleştirilmesi ve kurumsal işleyişe dair indirgeyici yaklaşımların da önüne geçilmiş olur. Bu anlamda fetva soruları üzerinden yapılan metin analizleri halk ve entelektüel çevre ilişkisini daha doğru ve anlamlı düzeye çıkartmaktadır diyebiliriz.

Fetva soruları dinî bilgilenme talebinde toplumsal alanı eşitlerken toplumun bu konudaki düzeyini de açığa çıkartır. Bu durumda kariyer basamağının son evresindeki kişi ile okuma yazma bilmeyenin aynı so-ruyu sorması mümkün olduğu yine fetva sorularından anlaşılabilir. Ve

11 Nitekim Fetva Sorularında Değişen Kadın Yaşamı (Selis Yay. ) kitabım yeni çıktığında Van’dan “Bize böyle sorular gelmiyor, siz nasıl cevap veriyor-sunuz?” diye bir telefon almıştım. Yine Antalya’dan arayan bir hanım “Bu sorunlar dünya kadınlarının sorunları, cevaplarını da yazın” demişti.


551

fakat bizim soru formumuzda bu seçenek bulunmamaktadır. Kurumsal eğitimin sınırları keskin yapısı, dinî bilgilenmede bireylerin mesafeli du-rumlarını beslemektedir. Bu anlamda kurumsal eğitimin toplumsal alanın dinî bilgilenme ve davranma biçimlerine olumlu bir katkısı bulunmazken bundan doğan boşluğu giderme fetvaya sorma eyleminden, din hizmeti-nin diğer kalemlerinden yararlanma imkânına kadar değişen yelpazenin gerekliliğini açığa çıkartır.

Sonuç olarak fetva soruları, halk, kurum ve akedemiya ilişkisinde dinî davranma biçimlerine dair bilgilenmeyi ve düzeylerini açığa çıkar-tan önemli bir veridir. Bu verileri doğru ve sağlıklı bir şekilde anlamak ve anlamlandırmanın ise kurumsal işleyişle irtibata geçmekle mümkün olduğunu söylenebilir.

RAMAZAN ve ORUÇ - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D239290/2015_MERICN.pdf · “oruç tutma/ibadet...

Documents

Transcript of RAMAZAN ve ORUÇ - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D239290/2015_MERICN.pdf · “oruç tutma/ibadet...