RADYOAKTİVİTE VE RADYOAKTİF ARAMA
-
Upload
stacy-holmes -
Category
Documents
-
view
70 -
download
2
description
Transcript of RADYOAKTİVİTE VE RADYOAKTİF ARAMA
RADYOAKTİVİTE RADYOAKTİVİTE VEVE
RADYOAKTİF ARAMA RADYOAKTİF ARAMA
Radyoaktiflik ve Radyoaktif Maddeler:Radyoaktiflik ve Radyoaktif Maddeler:
Kendiliğinden ışıma yapabilen maddeler Kendiliğinden ışıma yapabilen maddeler
radyoaktif maddelerdir .Radyoaktiflik çekirdek radyoaktif maddelerdir .Radyoaktiflik çekirdek
yapısıyla ilişkilidir. Radyoaktif bir atom hangi yapısıyla ilişkilidir. Radyoaktif bir atom hangi
bileşiğin yapısına girerse , o bileşiği bileşiğin yapısına girerse , o bileşiği
radyoaktif yapar.radyoaktif yapar.
Radyoaktif maddeler kuvvetli birer enerji Radyoaktif maddeler kuvvetli birer enerji
kaynağıdır . Radyoaktif elementler bu enerjiyi kaynağıdır . Radyoaktif elementler bu enerjiyi
kendiliklerinden yayınlarlar ve bu olayı hiçbir kendiliklerinden yayınlarlar ve bu olayı hiçbir
şekilde durdurmak mümkün değildir.şekilde durdurmak mümkün değildir.
Alfa ışıması bir parça kâğıt ile bile durdurabilir. Beta ışıması için daha kalın bir madde lazımdır. Gamma ışıması ise çok kalın kurşun tabaka haricinde hemen hemen tüm maddelerden geçebilir.
Yer içine ait üç türlü radyasyon gözlenmiştir: Yer içine ait üç türlü radyasyon gözlenmiştir: alfa, beta ve gamma alfa, beta ve gamma ışınımları. ışınımları.
Radyoaktif mineraller için jeofizik arama bu radyasyonun fiziksel Radyoaktif mineraller için jeofizik arama bu radyasyonun fiziksel olarak saptanması temeline dayanmaktadır.olarak saptanması temeline dayanmaktadır.
Işınım TürleriIşınım Türleri
Güneş ışınları, Yer yüzeyine metrekare başına ortalama 1370 watt kadar enerji Güneş ışınları, Yer yüzeyine metrekare başına ortalama 1370 watt kadar enerji
taşır. Bunun üçte birden biraz fazlası, çoğu atmosferden olmak üzere, yansıtılır. taşır. Bunun üçte birden biraz fazlası, çoğu atmosferden olmak üzere, yansıtılır.
Geri kalan kısmı, atmosfer ve yer yüzeyinde soğurulduktan sonra yer kabuğu, Geri kalan kısmı, atmosfer ve yer yüzeyinde soğurulduktan sonra yer kabuğu,
okyanuslar, canlılar ve atmosferin değişik tabakalarının katıldığı karmaşık bir okyanuslar, canlılar ve atmosferin değişik tabakalarının katıldığı karmaşık bir
mekanizma ile yeniden uzaya döner. Bu sistem içerisinde, yer yüzeyinin ortalama mekanizma ile yeniden uzaya döner. Bu sistem içerisinde, yer yüzeyinin ortalama
sıcaklığı 14C civarında sabit kalır. Yerkürenin derinliklerine inildikçe artan sıcaklığı 14C civarında sabit kalır. Yerkürenin derinliklerine inildikçe artan
sıcaklıkların nedeni ise gezegenin içindeki bir ısı kaynağıdır. Sondaj çalışmaları sıcaklıkların nedeni ise gezegenin içindeki bir ısı kaynağıdır. Sondaj çalışmaları
yardımıyla çeşitli derinliklerde yapılan sıcaklık ölçümleri ile yer kabuğunu yardımıyla çeşitli derinliklerde yapılan sıcaklık ölçümleri ile yer kabuğunu
oluşturan kayaların ısı iletkenliği bir arada değerlendirildiğinde yerküre oluşturan kayaların ısı iletkenliği bir arada değerlendirildiğinde yerküre
derinliklerinden gelen ısı akımının 0,05 - 0,1 watt/mderinliklerinden gelen ısı akımının 0,05 - 0,1 watt/m22 kadar olduğu hesaplanır. kadar olduğu hesaplanır.
Güneşten aldıkları enerjinin kat kat fazlasını dışarı yayan büyük kısmı gazlardan Güneşten aldıkları enerjinin kat kat fazlasını dışarı yayan büyük kısmı gazlardan
oluşan gezegenler ile karşılaştırıldığında çok küçük ölçekli olduğu anlaşılan bu ısı oluşan gezegenler ile karşılaştırıldığında çok küçük ölçekli olduğu anlaşılan bu ısı
kaynağı, Yer'in güneşten aldığı enerjinin ancak 20.000'de biri düzeyinde olsa da kaynağı, Yer'in güneşten aldığı enerjinin ancak 20.000'de biri düzeyinde olsa da
gezegen merkezinde 5000C'yi aşan sıcaklıkların sürdürülmesini gezegen merkezinde 5000C'yi aşan sıcaklıkların sürdürülmesini
sağlayabilmektedir.sağlayabilmektedir.
YER İÇİNİN ISI KAYNAKLARIYER İÇİNİN ISI KAYNAKLARI
Yerin Oluşması Sırasında Ortaya Çıkan IsıYerin Oluşması Sırasında Ortaya Çıkan Isı Güneş sisteminin oluştuğu dönemde, birleşerek yerküreyi meydana getiren çok
sayıda küçük parçanın beraberlerinde getirdiği enerjidir. Parçacıklar, çarpışarak
yavaşlamaları ile açığa çıkan kinetik enerjileri yanı sıra, yeni oluşan gezegenin
kütle çekim gücü etkisiyle merkezi etrafında yoğunlaşmaları sırasında açığa
çıkan potansiyel enerji sayesinde, sıvılaşma sıcaklığının çok üzerinde bir
sıcaklığa ulaşmışlar, içlerindeki daha ağır bileşenler gezegenin merkezine doğru
çökerken, hafif bileşenler yüzeye yakın bölgelerde kalmıştır. Bu çökme sırasında
olduğu gibi, gezegenin büyüdükçe artan çekim nedeniyle sıkışarak küçülmesi
sonucunda da bir miktar daha potansiyel enerji açığa çıkmıştır. 4,6-3,8 milyar
yıllar arasında yoğun bir şekilde süren kozmik çarpışmaların, bu dönem içinde
aralıklarla yeni ısı taşınmasına neden olduğu sanılmaktadır. 'Fosil ısı' olarak da
adlandırılabilecek bu ısı, yerkürenin katmanlarının erken dönemdeki
farklılaşmalarında birinci derecede sorumlu görülmekle birlikte, hesaplamalar,
bilinen kayıp hızı ile bugüne dek önemini büyük ölçüde yitirmiş olması
gerektiğini ortaya koymaktadır.
İç Çekirdeğin Kristalizasyonuİç Çekirdeğin Kristalizasyonu
Tam olarak kanıtlanmamış bir görüş, yer çekirdeğinin Tam olarak kanıtlanmamış bir görüş, yer çekirdeğinin
öncelikle homojen bir demir-nikel-oksijen-kükürt öncelikle homojen bir demir-nikel-oksijen-kükürt
karışımı şeklinde ortaya çıktığını, sonradan bu sıvı karışımı şeklinde ortaya çıktığını, sonradan bu sıvı
ortam içinde demir ve nikelden oluşan iç çekirdeğin ortam içinde demir ve nikelden oluşan iç çekirdeğin
bir kristal gibi büyüyerek katı hale geçtiğini varsayar. bir kristal gibi büyüyerek katı hale geçtiğini varsayar.
Faz değiştirme sırasında ortaya çıkan ısı ve daha Faz değiştirme sırasında ortaya çıkan ısı ve daha
yoğun olan demirin derine doğru hareketi sırasında yoğun olan demirin derine doğru hareketi sırasında
ortaya çıkan potansiyel enerji kuramsal olarak ortaya çıkan potansiyel enerji kuramsal olarak
yerkürenin toplam enerjisine katkıda bulunmakla yerkürenin toplam enerjisine katkıda bulunmakla
birlikte payının büyük olamayacağı sanılmaktadır.birlikte payının büyük olamayacağı sanılmaktadır.
Gel Git EtkileriGel Git Etkileri
Ay ve Güneş'in çekim etkilerinin (gel-git) Ay ve Güneş'in çekim etkilerinin (gel-git)
Yer'in kendi çevresinde dönme düzeni Yer'in kendi çevresinde dönme düzeni
üzerinde yaptığı değişiklikler iç gerilimler üzerinde yaptığı değişiklikler iç gerilimler
ve sürtünmelere neden olur. Jüpiter'in ve sürtünmelere neden olur. Jüpiter'in
Galilei uydularının ısınmasında önemli rolü Galilei uydularının ısınmasında önemli rolü
olan bu etkenin yerküre için birinci olan bu etkenin yerküre için birinci
derecede bir ısı kaynağı olmadığı derecede bir ısı kaynağı olmadığı
düşünülmektedir.düşünülmektedir.
Radyoaktif BozunmaRadyoaktif Bozunma
Günümüzde yerkürenin önde gelen iç ısıGünümüzde yerkürenin önde gelen iç ısıkaynağının, gezegen bileşiminde bulunan radyoaktifkaynağının, gezegen bileşiminde bulunan radyoaktifelementlerin parçalanmasından ortaya çıkan enerjielementlerin parçalanmasından ortaya çıkan enerjiolduğu düşünülür. Bunların önde gelenleri olduğu düşünülür. Bunların önde gelenleri Uranyum,Uranyum,Toryum, Potasyum, Rubidyum ve Radon Toryum, Potasyum, Rubidyum ve Radon izotoplarıdır.izotoplarıdır.(238U, 235U, 232Th, 40K, 87Rb, 222Rn).(238U, 235U, 232Th, 40K, 87Rb, 222Rn).
Potasyumun izotoplarından 40K, Yer tarihinin erkenPotasyumun izotoplarından 40K, Yer tarihinin erkendönemlerinde en önemli ısı kaynağı iken, yarıdönemlerinde en önemli ısı kaynağı iken, yarıömrünün kısa olması nedeniyle bugün payı azalmıştır.ömrünün kısa olması nedeniyle bugün payı azalmıştır.
Helyum Atomunun İki İzotopuYukarıdaki resimde görüldüğü gibi bir elementin atomlarından bazılarında diğerlerinden daha fazla nötron bulunabilir. Bu yüzden fazla nötronu olan bu tür bir atom diğerinin izotopudur denilir.İzotopların kimsayal özellikleri aynıdır. Tek farkları fazla nötronu olan izotopun atomlarının diğerlerinden biraz daha ağır olmasıdır.Bir elementin bazı izotopları çekirdeklerindeki fazla nötrondan dolayı kararsız olabilirler ( fazla enerjili). Bu tür atomlar, fazla olan nötronlarını veya enerjilerini dışarıya atarak normal hale geçerler. Kendiliğinden oluşan bu işleme radyoaktivite, dışarıya atılan parçacık veya fazla enerjiye radyasyon,bu özelliğe sahip olan izotoplara da radyoizotop denilir.
Bilgilendirme:Bilgilendirme:
Yarı ömür ;Yarı ömür ; Azalmakta olan bir maddenin baştaki miktarın yarısına Azalmakta olan bir maddenin baştaki miktarın yarısına düşmesi için gereken zamandır. Bu zaman düşmesi için gereken zamandır. Bu zaman TT1/21/2 olarak gösterilir. olarak gösterilir. Birimi zaman birimidir. Yarı ömür kavramı özellikle radyoaktif Birimi zaman birimidir. Yarı ömür kavramı özellikle radyoaktif izotopların (radyoizotop) tükeniş (bozunum, izotopların (radyoizotop) tükeniş (bozunum, decaydecay) ) hesaplarında kullanılır.hesaplarında kullanılır.
Uranyum metalinin aranmasına yönelik yapılan radyoaktif
yöntemler ile yapısal jeolojiye yönelik haritalamalar
yapılabilir.
Spektrometre;Spektrometre;
toprak, sondaj delikleri ve laboratuarlarda doğal ve yapay radyoizotopların ölçümü için toprak, sondaj delikleri ve laboratuarlarda doğal ve yapay radyoizotopların ölçümü için
kullanılabilen çok kanallı bir gamma spektrometrisidir.kullanılabilen çok kanallı bir gamma spektrometrisidir.
Gamma Surveyor radyasyon kaynaklarının belirlenmesinde, doz hızı ve gamma ışınları Gamma Surveyor radyasyon kaynaklarının belirlenmesinde, doz hızı ve gamma ışınları
spektrum ölçümlerinde, radyoaktif elementlerin (özellikle K, eU, eTh) spektrum ölçümlerinde, radyoaktif elementlerin (özellikle K, eU, eTh)
konsantrasyonlarının araştırılmasında ve radyasyon izlemede, jeofiziksel konsantrasyonlarının araştırılmasında ve radyasyon izlemede, jeofiziksel
haritalamalarda (radyasyon şiddet haritaları vb), jeolojik çalışmalarda (kayaçların yaş haritalamalarda (radyasyon şiddet haritaları vb), jeolojik çalışmalarda (kayaçların yaş
tayini, vb), maden araştırmalarında ve numunelerin laboratuar analizleri gibi bir çok tayini, vb), maden araştırmalarında ve numunelerin laboratuar analizleri gibi bir çok
uygulamada kullanılabilmektedir.uygulamada kullanılabilmektedir.
Cihazın ölçüm metodu;Cihazın ölçüm metodu;
Takılabilir kontrol ünitesi ve küçük el probu ile ergonmik bir cihaz olan 512 kanallı ve Takılabilir kontrol ünitesi ve küçük el probu ile ergonmik bir cihaz olan 512 kanallı ve
saniyede max. 250 puls özelliğine sahip Gamma Surveyor ile üç modda ölçüm saniyede max. 250 puls özelliğine sahip Gamma Surveyor ile üç modda ölçüm
yapılabilmektedir.yapılabilmektedir.
Bunlar,Bunlar,
· Gamma ışını kaynakları için hızlı ve seçici arama,· Gamma ışını kaynakları için hızlı ve seçici arama,
· Hassas radyometrik ölçümler,· Hassas radyometrik ölçümler,
· K, eU, eTh konsantrasyonlarının belirlenmesi ile birlikte spektral ölçümlerdir.· K, eU, eTh konsantrasyonlarının belirlenmesi ile birlikte spektral ölçümlerdir.
Kullanım Alanları;Kullanım Alanları;
Radyometrik araştırmalar ve haritalamalar birçok bilim dalında uygulanabilmektedir. Radyometrik araştırmalar ve haritalamalar birçok bilim dalında uygulanabilmektedir.
Mineral aramalarında, yapısal jeoloji ve jeokimyasal haritalamalarda, kayaçların jeolojik Mineral aramalarında, yapısal jeoloji ve jeokimyasal haritalamalarda, kayaçların jeolojik
özelliklerinin karşılaştırılmasında, kayıp radyoaktif kaynakların yerinin saptanmasında, özelliklerinin karşılaştırılmasında, kayıp radyoaktif kaynakların yerinin saptanmasında,
radyoaktif sızıntı ve kirliliğin belirlenmesi gibi bir çok alanda kullanılabilmektedir.radyoaktif sızıntı ve kirliliğin belirlenmesi gibi bir çok alanda kullanılabilmektedir.
Doğadaki kayaçların pek çoğu belli oranlarda doğal radyoaktif elementler içermektedir. Doğadaki kayaçların pek çoğu belli oranlarda doğal radyoaktif elementler içermektedir.
Dolayısıyla mineral ve kayaçlarda radyoaktivite gibi fiziksel bir özellik oluşmaktadır. Bu Dolayısıyla mineral ve kayaçlarda radyoaktivite gibi fiziksel bir özellik oluşmaktadır. Bu
radyoaktif özelliğe sahip ve yer kabuğunda önemli oranlarda bulunan uranyum, toryum radyoaktif özelliğe sahip ve yer kabuğunda önemli oranlarda bulunan uranyum, toryum
ve potasyum elementleri ile bunların izotopları jeolojik ve jeofizik araştırmalarda büyük ve potasyum elementleri ile bunların izotopları jeolojik ve jeofizik araştırmalarda büyük
önem taşımaktadırlar. Adı geçen elementlerin izotopları belli enerji seviyelerinde önem taşımaktadırlar. Adı geçen elementlerin izotopları belli enerji seviyelerinde
gamma ışını salgılamaktadırlar. Gamma ışın spektrometrisi, bu gamma ışınının belli gamma ışını salgılamaktadırlar. Gamma ışın spektrometrisi, bu gamma ışınının belli
enerji aralıklarında ölçülmesi esasına dayanmaktadır. Bu nedenle de gamma ışın enerji aralıklarında ölçülmesi esasına dayanmaktadır. Bu nedenle de gamma ışın
spektrometrisi, yerküre ilgili pek çok konunun araştırılmasında uygulanan önemli bir spektrometrisi, yerküre ilgili pek çok konunun araştırılmasında uygulanan önemli bir
radyometri tekniğidir. radyometri tekniğidir.
Radyometrik yöntemde gamma ışın spektrometrisi ile yapılan uygulamalar Radyometrik yöntemde gamma ışın spektrometrisi ile yapılan uygulamalar
aşağıdaki gibi sıralanabilir:aşağıdaki gibi sıralanabilir:
Radyoaktif Mineral AramalarıRadyoaktif Mineral Aramaları; Bünyesinde uranyum ve toryum gibi radyoaktif ; Bünyesinde uranyum ve toryum gibi radyoaktif
elementlerden birini veya ikisini değişik oranlarda içeren minerallere elementlerden birini veya ikisini değişik oranlarda içeren minerallere
radyoaktif mineraller denir. Gamma ışın spektrometrisi, radyoaktif mineral radyoaktif mineraller denir. Gamma ışın spektrometrisi, radyoaktif mineral
aramalarının vazgeçilmez, direk ve tek yöntemidir.aramalarının vazgeçilmez, direk ve tek yöntemidir.
Jeolojik Haritalama ÇalışmalarıJeolojik Haritalama Çalışmaları; Etüd edilen sahadaki formasyonların ; Etüd edilen sahadaki formasyonların
potasyum, uranyum ve toryum içerikleri belirlenip haritalanabilmektedir. potasyum, uranyum ve toryum içerikleri belirlenip haritalanabilmektedir.
Geniş sahaların küçük ölçekli jeolojik haritalarının detaylandırılmasında bu Geniş sahaların küçük ölçekli jeolojik haritalarının detaylandırılmasında bu
yöntem büyük kolaylıklar sağlayabilmektedir. Diğer taraftan diri fay yöntem büyük kolaylıklar sağlayabilmektedir. Diğer taraftan diri fay
hareketlerinin izlenmesi konusunda nitel gamma ışını ölçümlerinden hareketlerinin izlenmesi konusunda nitel gamma ışını ölçümlerinden
faydalanabilir ve özellikle radon gazı çıkışının gözlenmesinde kullanılabilir. faydalanabilir ve özellikle radon gazı çıkışının gözlenmesinde kullanılabilir.
Radyoaktivitesi düşük rubidyum elementinin tayini ile jeolojik yaş tayini Radyoaktivitesi düşük rubidyum elementinin tayini ile jeolojik yaş tayini
yapılabilinir. Potasyum içeriği saptanarak ofiyolitik ve granitik kütlelerin yapılabilinir. Potasyum içeriği saptanarak ofiyolitik ve granitik kütlelerin
sınırları belirlenebilir.sınırları belirlenebilir.
Petrol AramalarıPetrol Aramaları; Gamma ışın spektrometrisinin petrol aramalarında kullanımı ilk olarak ; Gamma ışın spektrometrisinin petrol aramalarında kullanımı ilk olarak
petrol kuyuları içinde log alımı şeklinde olmuştur. Daha sonra Amstrong ve Heemstra petrol kuyuları içinde log alımı şeklinde olmuştur. Daha sonra Amstrong ve Heemstra
(1973) petrol rezervuarının üzerindeki silindirik bir arazi sütunu içinde uranyum (1973) petrol rezervuarının üzerindeki silindirik bir arazi sütunu içinde uranyum
konsantrasyonunda bir azalma, silindirin etrafında ise uranyum zenginleşmesinin konsantrasyonunda bir azalma, silindirin etrafında ise uranyum zenginleşmesinin
olduğuna ilişkin fiziksel ve kimyasal koşulların geliştiğine dikkat çekmişlerdir. Sözü olduğuna ilişkin fiziksel ve kimyasal koşulların geliştiğine dikkat çekmişlerdir. Sözü
edilen bu durum, petrol rezervuarının yeryüzündeki izdüşümünde halka biçimli ve edilen bu durum, petrol rezervuarının yeryüzündeki izdüşümünde halka biçimli ve
etrafına göre yüksek radyoaktivite anomalilerinin oluşmasına neden olmaktadır. Gamma etrafına göre yüksek radyoaktivite anomalilerinin oluşmasına neden olmaktadır. Gamma
ışın spektrometri ölçümlerinin petrol aramalarındaki etkinliğini arttırmak için pilot çapta ışın spektrometri ölçümlerinin petrol aramalarındaki etkinliğini arttırmak için pilot çapta
çalışmalar da yapılmaktadır. Ayrıca doğal gaz aramalarına katkı getirmek amacıyla bu çalışmalar da yapılmaktadır. Ayrıca doğal gaz aramalarına katkı getirmek amacıyla bu
yöntem uygulanmıştır.yöntem uygulanmıştır.
Metalik ve Metalik Olmayan Mineral AramalarıMetalik ve Metalik Olmayan Mineral Aramaları; Bakır, kurşun ve çinko gibi metalik ; Bakır, kurşun ve çinko gibi metalik
mineral aramalarında gamma ışın spektormetrisinden dolaylı olarak mineral aramalarında gamma ışın spektormetrisinden dolaylı olarak
yararlanılabilmektedir. Bu mineralleri bulunduran ve bilinen jeolojik birimlerin içerdiği yararlanılabilmektedir. Bu mineralleri bulunduran ve bilinen jeolojik birimlerin içerdiği
potasyum, uranyum ve toryum oranları bir anahtar veya bir ipucu gibi kullanılarak başka potasyum, uranyum ve toryum oranları bir anahtar veya bir ipucu gibi kullanılarak başka
sahalarda aynı oranlarda radyoaktif element içeren birimler üzerinde ayrıntılı çalışmalar sahalarda aynı oranlarda radyoaktif element içeren birimler üzerinde ayrıntılı çalışmalar
yapılabilmektedir. Balıkesir yöresindeki bakır, molibden ve volfram içeren bazı zonlarda yapılabilmektedir. Balıkesir yöresindeki bakır, molibden ve volfram içeren bazı zonlarda
radyoaktivite yüksektir, Nevşehir-Genezin civarındaki uranyumca zengin zonlarda bakır radyoaktivite yüksektir, Nevşehir-Genezin civarındaki uranyumca zengin zonlarda bakır
mineralizasyonuna da rastlanmıştır.mineralizasyonuna da rastlanmıştır.
Ağır, Stratejik ve Kıymetli Mineral AramalarıAğır, Stratejik ve Kıymetli Mineral Aramaları; Gross (1952), Kanada'da yaptığı ; Gross (1952), Kanada'da yaptığı araştırmalarda, radyoaktivitesi yüksek intrüsiflerde ve bunların civarındaki yine araştırmalarda, radyoaktivitesi yüksek intrüsiflerde ve bunların civarındaki yine radyoaktivitesi yüksek zonlarda altın içeriğinin arttığına işaret etmiştir. Harsman radyoaktivitesi yüksek zonlarda altın içeriğinin arttığına işaret etmiştir. Harsman (1974) ise sedimanter roll tipi uranyum yataklarını kapsayan çalışmasında, (1974) ise sedimanter roll tipi uranyum yataklarını kapsayan çalışmasında, uranyumla birlikte stratejik öneme sahip selenyum, vanadyum ve molibden uranyumla birlikte stratejik öneme sahip selenyum, vanadyum ve molibden minerallerine de rastlandığı belirtmiştir.minerallerine de rastlandığı belirtmiştir.
Endüstriyel Hammadde AramalarıEndüstriyel Hammadde Aramaları; Bileşiminde potasyum bulunan feldspatlar, ; Bileşiminde potasyum bulunan feldspatlar, cam, porselen ve seramik sanayinin vazgeçilmez ana hammaddeleridir. cam, porselen ve seramik sanayinin vazgeçilmez ana hammaddeleridir. Potasyumlu feldspatlar bu yöntemle aranabilmektedir. Diğer taraftan, gübre Potasyumlu feldspatlar bu yöntemle aranabilmektedir. Diğer taraftan, gübre sanayinin hammaddesi olan fosfatın, uranyumun suda eriyen ve bir dönüşümü sanayinin hammaddesi olan fosfatın, uranyumun suda eriyen ve bir dönüşümü olan radyumu soğurduğu ve radyumunda Bi-214 de dönüştüğü bilinmektedir. Bu olan radyumu soğurduğu ve radyumunda Bi-214 de dönüştüğü bilinmektedir. Bu nedenle fosfatın gamma ışın spektrometrisi ile aranabileceği Nathan ve Shiloni, nedenle fosfatın gamma ışın spektrometrisi ile aranabileceği Nathan ve Shiloni, 1976 tarafından da belirtilmiştir.1976 tarafından da belirtilmiştir.
Toprak Nemliliğinin ve Karın Su İçeriğinin BelirlenmesiToprak Nemliliğinin ve Karın Su İçeriğinin Belirlenmesi; Radyoaktivite ölçmeleri ; Radyoaktivite ölçmeleri ile toprağın ve karın su içeriği belirlenebilmektedir (Loijens 1980, Grasty 1982). ile toprağın ve karın su içeriği belirlenebilmektedir (Loijens 1980, Grasty 1982). Bu araştırmaların radyometrik yöntemle en çok yapıldığı ülkeler A.B.D., Norveç Bu araştırmaların radyometrik yöntemle en çok yapıldığı ülkeler A.B.D., Norveç ve Rusya'dır. Yöntem kar kalınlığı ve topraktaki nem oranının yayınan gamma ve Rusya'dır. Yöntem kar kalınlığı ve topraktaki nem oranının yayınan gamma ışını miktarı ile ilişkilendirilmesi ile uygulanmaktadır. Bu daha çok tarımsal amaçlı ışını miktarı ile ilişkilendirilmesi ile uygulanmaktadır. Bu daha çok tarımsal amaçlı su sağlama kestirimi yapılması ve sel felaketlerine karşı önlem alınması amacı su sağlama kestirimi yapılması ve sel felaketlerine karşı önlem alınması amacı ile yapılmaktadır.ile yapılmaktadır.
Doğal ve Yapay Radyoaktif Kirliliğin AraştırılmasıDoğal ve Yapay Radyoaktif Kirliliğin Araştırılması; Doğal kirlilik uranyumun ; Doğal kirlilik uranyumun
izotoplarından olan radonun salgıladığı maddelerden oluşur. Yapay kirlilik ise izotoplarından olan radonun salgıladığı maddelerden oluşur. Yapay kirlilik ise
nükleer madde üreten tesislerin, nükleer güçle çalışan elektrik santrallerinin nükleer madde üreten tesislerin, nükleer güçle çalışan elektrik santrallerinin
ve yapay nükleer atıkların salgıladığı maddelerden oluşmaktadır. Bu doğal ve ve yapay nükleer atıkların salgıladığı maddelerden oluşmaktadır. Bu doğal ve
yapay radyoaktif maddelerin çevrelerinde meydana getirdiği, zaman içindeki yapay radyoaktif maddelerin çevrelerinde meydana getirdiği, zaman içindeki
değişim ve olumsuz etkilerinin izlenmesi bu yöntemle mümkündür.değişim ve olumsuz etkilerinin izlenmesi bu yöntemle mümkündür.
Jeoteknik Araştırmalarda Metodun KullanımıJeoteknik Araştırmalarda Metodun Kullanımı; Gamma ışın spektrometresinin ; Gamma ışın spektrometresinin
jeoteknikteki kullanımı için Ayres ve Theilen, 2001'e ait çalışma örnek jeoteknikteki kullanımı için Ayres ve Theilen, 2001'e ait çalışma örnek
verilebilinir. Bu çalışmada jeoteknik değişkenleri (kil, kum ve su içeriği, kayma verilebilinir. Bu çalışmada jeoteknik değişkenleri (kil, kum ve su içeriği, kayma
dayanımı) değerlendirebilmek için gamma ışın spektrometrisinden dayanımı) değerlendirebilmek için gamma ışın spektrometrisinden
faydalanılmıştır. Gamma ışını aktivitesi ile kil ve su içeriği, kayma dayanımı faydalanılmıştır. Gamma ışını aktivitesi ile kil ve su içeriği, kayma dayanımı
arasında ± 0.79'a kadar değişen korelasyon katsayısı değerleri gözlenirken, arasında ± 0.79'a kadar değişen korelasyon katsayısı değerleri gözlenirken,
kum içeriği ile gama ışını aktivitesi arasında bu korelasyon gözlenmemiştir. kum içeriği ile gama ışını aktivitesi arasında bu korelasyon gözlenmemiştir.
Gamma ışını aktivitesinin yoğunluğu radyoaktif malzeme ile orantılıdır. Gamma ışını aktivitesinin yoğunluğu radyoaktif malzeme ile orantılıdır.
Özellikle kil minerallerindeki yüksek potasyumun varlığı bu yoğunluğun Özellikle kil minerallerindeki yüksek potasyumun varlığı bu yoğunluğun
artmasında oldukça etkilidir. Gamma ışını aktivitesindeki artış, sedimanların artmasında oldukça etkilidir. Gamma ışını aktivitesindeki artış, sedimanların
sıkışma süreci ile de ilgilidir. Sedimanların çimentolanması dikkate alınmaz ise sıkışma süreci ile de ilgilidir. Sedimanların çimentolanması dikkate alınmaz ise
sıkışma boyunca gözeneklilik azalacak, aynı hacimdeki sıkışmamış sedimana sıkışma boyunca gözeneklilik azalacak, aynı hacimdeki sıkışmamış sedimana
göre kil içeriği artacak ve bu durum gamma ışını aktivitesinde artışa neden göre kil içeriği artacak ve bu durum gamma ışını aktivitesinde artışa neden
olacaktır.olacaktır.
Ayrıca diğer bir uygulama alanı da heyelanlı sahalardır. Bu sahalarda Ayrıca diğer bir uygulama alanı da heyelanlı sahalardır. Bu sahalarda
yapılacak gamma ışını ölçümleri ile kaymaya başlayan veya hareket etmek yapılacak gamma ışını ölçümleri ile kaymaya başlayan veya hareket etmek
üzere olan toprak kütlesi ile sabit kütle arasındaki ayrım çizgisinin yerini üzere olan toprak kütlesi ile sabit kütle arasındaki ayrım çizgisinin yerini
belirlemede oldukça iyi sonuçlar verebilmektedir.belirlemede oldukça iyi sonuçlar verebilmektedir.
Gamma Işın Spektrometrisinin Arkeojeofizikte KullanımıGamma Işın Spektrometrisinin Arkeojeofizikte Kullanımı; Bu yöntemin ; Bu yöntemin
arkeojeofizikteki kullanımı oldukça yenidir. Özellikle sığ bir derinlikte bulunan ve arkeojeofizikteki kullanımı oldukça yenidir. Özellikle sığ bir derinlikte bulunan ve
yapısında kil içeren arkeolojik yapı kalıntıları gamma ışını spektrometri ölçümleri yapısında kil içeren arkeolojik yapı kalıntıları gamma ışını spektrometri ölçümleri
ile kolaylıkla belirlenebilmektedir. Tarih boyunca, pişmiş kil (tuğla) yapı ile kolaylıkla belirlenebilmektedir. Tarih boyunca, pişmiş kil (tuğla) yapı
malzemesi olarak kullanıldığı için; potasyum mineralince oldukça zengin olan malzemesi olarak kullanıldığı için; potasyum mineralince oldukça zengin olan
kilin varlığı, kullanıldığı yapı malzemesi ile bu malzemeyi saran kumlu ortam kilin varlığı, kullanıldığı yapı malzemesi ile bu malzemeyi saran kumlu ortam
arasında radyoelement konsantrasyon farklılığına neden olmaktadır. Gridleme arasında radyoelement konsantrasyon farklılığına neden olmaktadır. Gridleme
yöntemi ile potasyum (%K) konsantrasyon değerlerinin kontur haritaları yöntemi ile potasyum (%K) konsantrasyon değerlerinin kontur haritaları
oluşturulmuştur. Kontur haritaları incelendiğinde düzgün geometrik şekilli olası oluşturulmuştur. Kontur haritaları incelendiğinde düzgün geometrik şekilli olası
yapı kalıntılarına ait belirtiler kolaylıkla görülebilmektedir. Özellikle, konturların yapı kalıntılarına ait belirtiler kolaylıkla görülebilmektedir. Özellikle, konturların
sıklaştığı yani ani geçişlerin olduğu bölümler, olası arkeolojik yapı kalıntısı sıklaştığı yani ani geçişlerin olduğu bölümler, olası arkeolojik yapı kalıntısı
sınırları olarak yorumlanmış ve deneme kazıları için önerilmiştir. Arkeolojik sınırları olarak yorumlanmış ve deneme kazıları için önerilmiştir. Arkeolojik
kazıların sonucunda, önerilen yerlerdeki yapıların varlığı belirlenmiştir.kazıların sonucunda, önerilen yerlerdeki yapıların varlığı belirlenmiştir.
Gamma Işın Spektrometrisinin Karst Hidrojeolosinde KullanımıGamma Işın Spektrometrisinin Karst Hidrojeolosinde Kullanımı; Uygun şartlar ; Uygun şartlar
altında Radon ve mineralli suyun yeraltındaki dolaşımı ile radon ve radyum altında Radon ve mineralli suyun yeraltındaki dolaşımı ile radon ve radyum
kırık ve fay zonları boyunca zenginleşebilir. Bu durum K40, U238 ve Th236 kırık ve fay zonları boyunca zenginleşebilir. Bu durum K40, U238 ve Th236
izotoplarının ortamdaki dağılımını etkilemiş ve gözlenen değerlerde artışa izotoplarının ortamdaki dağılımını etkilemiş ve gözlenen değerlerde artışa
neden olabilmektedir. Ayrıca yapılan pek çok etüt ve jeotermal sahalarda neden olabilmektedir. Ayrıca yapılan pek çok etüt ve jeotermal sahalarda
yapılan radon gazı ölçümleri fay çizgilerini ve sıcak su çıkışlarını kesin olarak yapılan radon gazı ölçümleri fay çizgilerini ve sıcak su çıkışlarını kesin olarak
ortaya koyan anomaliler vermiştir (Aydın 1990). Sıcak su kaynakları yakınında ortaya koyan anomaliler vermiştir (Aydın 1990). Sıcak su kaynakları yakınında
görülen yüksek radyoaktivite anomalileri, suda eriyebilen ve eridikten sonra görülen yüksek radyoaktivite anomalileri, suda eriyebilen ve eridikten sonra
yeryüzüne çıkıp çökelen bir uranyum izotopu olan radyuma bağlanmaktadır.yeryüzüne çıkıp çökelen bir uranyum izotopu olan radyuma bağlanmaktadır.
Diğer UygulamalarDiğer Uygulamalar; Gamma ışını spektrometrisi radyoaktif elementlerin ; Gamma ışını spektrometrisi radyoaktif elementlerin
yerkabuğunda oluşturabileceği ısının belirlenmesinde, dolayısı ile kabuktaki yerkabuğunda oluşturabileceği ısının belirlenmesinde, dolayısı ile kabuktaki
manto kökenli ısı akısının saptanmasında da kullanılmaktadır (İlkışık 1995). manto kökenli ısı akısının saptanmasında da kullanılmaktadır (İlkışık 1995).
Bütün bunlara ek olarak bu yöntem tarım orman ve enerji sektörünün bazı Bütün bunlara ek olarak bu yöntem tarım orman ve enerji sektörünün bazı
alanlarında da uygulanmaktadır.alanlarında da uygulanmaktadır.