RADYO VE TELEVZYONUN TANIMI VE TARHES

RADYO VE TELEVZYONUN TANIMI VE TARHESRADYO VE TELEVZYONUN TANIMIBu iki aracn tek tek tanmlarndan nce, radyo ve televizyon szcklerinin her ikisini kapsayan "yayn" szcnn tanmnn yaplmas gerekir.Yayn [Broadcasting (ng) - Radiodiffusion (Fr) - Rundfunk (Aim) 1 : Ses ve grntnn elektromanyetik dalgalar aracl ile belirli bir yerden (vericiden) topluma zel alclar ile aktarlmasdr.

Yayn iin yaplan bu genel tanmlamadan sonra, radyo ve televizyon yaynlarnn tanmlar yle yaplabilir:Radyo Yayn : Elektromanyetik dalgalar (Hertz dalgalar), enerjisi aracl ile bir olayn, bir iletinin (ses-mzik) topluma ses yolu ile aktarlmasdr. Bir baka deyile, kulakla duyulabilecek sinyallerin radyo frekanslar aracl ile bolukta yaylmas ve bunun sonucunda bu sinyallerin, bu ama iin gelitirilmi zel alclar aracl ile toplumu oluturan bireylerce izlenmesidir.

Televizyon Yayn: Elektromanyetik dalgalar (Hertz dalgalar), enerjisi aracl ile bir olayn, iletinin (sz-mzik) topluma hem ses, hem de grnt (optik) olarak aktarlmasdr. Bu aktarmda, bolukta yaylan ses ve grnt sinyalleri bu ama iin gelitirilmi alclarla (televizyon alclar) yolu ile alnr.RADYO VE TELEVZYONUN TARHSEL GELMLER Radyo ve Televizyon, imdiye dek olan aklamalarla genellikle birlikte ele alnmasna karlk, doular ynnden aralarnda 10-15 yllk bir fark vardr. Radyonun yalnzca sese dayanan bir ara oluu, teknik bulu olarak daha erken bulunmasn salam; televizyon ise, radyonun ses unsuruna grnt unsurunun bulunarak katlmas ile daha sonra kamu yararna sunulan bir kitle iletiim arac olmutur. Gerek yayn tarihleri bakmndan aralarndaki bu farktan ve gerekse teknik ynden yaplan alma farkllndan tr radyo ve televizyonun bulunularn ve geliimlerini ayr ayr grmek gerekir.Radyonun Bulunuu ve Tarihsel Geliimi:Radyonun, Elektromanyetik dalgalar aracl ile ses unsurunun bir program eklinde insanlk yararna sunuluunun 90 yllk bir gemii vardr. Ancak, radyo telsizinin ilk yayna balamasnn 1920'lerde olmasna karlk, bu konuda yaplan almalarn ok eskiden, 1860'lardan nce baladn belirtmek gerekir.Gnlk yaantmzn bir paras durumuna gelen radyonun iletiim arac olarak ortaya kmas tek deil, birok usun almas sonucu olmutur. Deiik tarihlerde, deiik lkelerde, farkl ilim adamlar radyonun bugnk durumuna gelmesini salayc teknik bulular yapmlardr.Saylar fazla olmakla birlikte radyo tekniinin gelimesine balca u drt ilim adamnn katksn belirtmek gerekir : James Clerk Maxwell, Heinrich Hertz, Guglielmo Marconi, Lee de Forest. Bu isimlere daha biroklar eklenebilir. zellikle ayn buluu bir baka lkede, aym tarihlerde birbirinden habersiz olarak gerekletiren bir ok ilim adam vardr. Bu yzden radyo tarihesine deinen kitap ve yazlarda ilk buluun kim tarafndan yapld ko-nusunda zaman zaman birlik olmamaktadr.Radyo teknii ile ilgili olarak ilk yaplan teknik bulu, telsizin ilim babas diye adlandrlan James Clerk Maxwell tarafndan 1860 ylnda olmutur. Maxwell ilk kez radyo (elektromanyetik) dalgalarnn varln bulmutur.Maxwell'in bu buluu, 20 yl sonra 1885-89 yllar arasnda, bugn elektromanyetik dalgalara adn veren Alman fiziki Heinrich Hertz tarafndan gelitirilmitir. Hertz, 26 yanda 1886 ylnda yapt deneylerle Maxwell'in buluunu, yani radyo dalgalarnn varlm ve ses titreimlerinin elektromanyetik alanda k hz ile yayldn kantlamtr. Hertz, Maxwell'in kuramlarm kantladktan sonra, elektromanyetik dalgalarn uygun metal yzeylerde ynlendirilmi radyo dalgalarna dnebileceim de bulmutur.uzaklklar derece derece oaltarak, 1897 austosunda ngiltere'de 55 km. kadar uzakla sesin ulamasn baard.Bu teknik bulularn ses aktarlmasnda ilk kullanm talyan Guglielmo Marconi tarafndan 1895 ylnda yapld. Hertz'in almalarn kamuya duyurmas zerine bu konuda ok nceden talya'da babasnn iftliinde deneyler yapmakta olan Marconi, bu bulutan pratik yararlar elde etmek istedi. nce 1896 da ok ksa uzaklklara (bir mil kadar) ses ulamn denedi. Bu deneyi baarl olunca

Daha sonralar ise marconi, 1901 ve 1902 yllarnda deniz ar ses ulam denemelerine giriti: Cornwall (ngiltere) ile Newfoundland (A.B.D.) arasnda telsiz yolu ile ses aktarmn yapt. Marconi'nin bu bulular, ilk nceleri, zellikle deniz haberlemesinde kullanlmaya baland. 1910 ve 1912 yllarnda batan Republic (Cumhuriyet) ve Titanic adl gemilerde radyo telsizinin bulunmas ve bunlarla gerekli haberlemenin yaplmas sonucunda daha az can kaybnn oluu, bu yeni buluun nn ve nemini daha da arttrd.9 1906 ylnda ise telsiz aracl yine Marconi tarafndan mzik ve szn, teknik deyimi ile ses dalgalarnn, titreimlerinin aktarlmas gerekletirildiRadyonun kitle iletiim arac olarak srekli kullanlmas, kamuya seslenen sz ve mzik yaynlarn yapmas ise 1920 lerden sonra olmutur. Srekli ilk radyo vericisi 2 Kasm 1920 de A.B.D. de almaya balamtr. Pittsburg'da KDKA adl bir istasyonda seim haberleri ile balyan bu yayn 500-2000 arasnda deien dinleyici izlemitir. Yaymlarn akam saatlerinde yapan bu ilk radyo istasyonu 2 yldan fazla bir sre haber, mzik, spora yer veren programlar yaynlamtr

Dier lkelerde de dzenli yaynlar gecikmemi; 1922 ylnda ngiltere'de, Fransa'da, Sovyetler Birlii'nde, 1923 ylnda ise Almanya'da radyo yaynlan balam, sonra srasyla 1927 ylma kadar Arjantin, Avusturalya, talya, Japonya, Norve, Yeni Zelanda, Hollanda, sve, svire, ekoslovakya, Gney Afrika Birlii gibi lkelerde radyo yaynlan balamtr.Radyo yaymlannda program yannda teknik gelimeler de olmu zellikle, radyo verici gcnn hzla artarak, hem tm dnyaya yaylmas hem de lkelerin tmne yaylmas gereklemitir. lk yaynndan ksa bir sre sonra, 1930 larda Asya ve Afrika'nn kimi lkeleri dnda hemen hemen her ktada radyo istasyonlar kurulmuturTrkiye de Radyo Yaynlarnn Tarihsel GeliimiYurdumuzda ilk radyo yaynlar 1926 ylnda alman bir karar ile 1927 de stanbul'da balamtr. Dnyadaki ilk radyo yaynlarnn 1920'de balad anmsanrsa, 6-7 yl gibi ksa bir zaman sonra bu yeni haberleme aracnn lkemize giriini ileri bir adm olarak karlamak gerekir.Haberleme sistemini tekelinde bulunduran hkmet, 1926 ylnda Ankara ve stanbul'da kk iki radyo vericisinin kurulmasn ve iletme hakknn 10 yllk bir szleme ile yabanc bir firmaya verilmesini kararlatrmtr. "Telsiz Telefon Trk Anonim irketi" adndaki bu ortaklk, 1927 ylnda, nce 1200 metre zerinden yayn-yapan stanbul radyosunu, ksa bir sre sonra da 1554 metre zerinden yayn yapan Ankara radyosunu kurmutur.1933 ylnda bu istasyonlarn yetersiz olduu grldnden, Ankara ve stanbul'da bu kez yksek verici gc olan radyo vericisinin yapm karar alnmtr. ('Marconi" firmasnca yaplan bu vericilerden ikisi 1938 ylnda tamamlanarak yaynlara balamtr. Bu istasyonlardan 120 Kw. gcndeki uzun dalga vericisi ile 20 Kw. gcndeki ksa dalga vericisi Ankara'da Temmuz 1938'de deneme yaynlarna balamtr. 150 Kw. gcndeki orta dalga vericisi ise stanbul'da, II. Dnya Savandan tr, ancak 1949 ylnda yayma balayabilmitir.

TRT'nin 1964 ylnda 359 sayl yasa ile kurulmasndan sonra ise, radyo yaynlarnda yeni atlmlar olmu; gerek yayn gc, gerek istasyon says ve gerekse yaynlarn tr ve niteliklerinde deiiklikler, gelimeler grlmtr. Televizyonun Tarihsel Geliimi:Televizyonun toplum yararna sunuluu yani kitle iletiim arac olarak kullanlmaya balanmas her ne kadar radyodan 15-20 yl kadar sonra olmusa da bu konudaki almalar ok daha eskiye uzanmaktadr. Grnty aktarmak iin yaplan ilk almalar, radyoda olduu gibi, yine Avrupal bilim adamlarnca yaplmtr.Televizyonun bulunuuna gerek yayn olarak ses ve grntnn aktarlmasna, gerekse bunu alacak zel aralarn (televizyon alclarnn) yaplmasna emei geen kiiler radyoya gre sayca fazladr. Ancak, televizyon tarihine gemi belli bal kiiler olarak May, Nipkow, Jenkins, Baird, Farnsworth, Zworykin gibi adlar verilebilir.Televizyon ile ilgili olarak ilk teknik bulu Irlanda'l bir telgraf olan Andrew May tarafndan 1873 ylnda yaplmtr. May, k dalgalarnn elektrik akmna evrilebildiini ve selenium adl kimyasal maddenin elektrie kar direnli olduunu ve bu direncin gne nnda daha da azaldn buldu.May'n bu buluundan on yl kadar sonra bir Alman bilim adam Paul Nipkow, bir resmi dnerken tarayabilen bir ara gelitirdi. "Dner disk" ad ile anlan bu aracn iinde kenarlardan balayarak helozonik ekilde yerletirilen karedelikler, kk bir delikten geirilerek verilen elektrik nlar ile batan balayarak dnerek taranmakta ve bu taranan yerler k ve glge olarak bir dier yerde grnt olarak elde edilmekte idi. Bu ara grnty baka yere aktaran ilk ara olmas bakmndan nemli bir bulutur. Daha sonraki bu konuda yaplan almalar bu dner diskin gelitirilmi ekillerinden baka bir ey deildir. Nipkow'un daha sonralar mekanik tarama olarak adlandrlacak olan bu buluu, 1920'lerden sonra bilginlerce uygulama alanna konuldu. 1923 ylnda Amerikal Jenkins, 1925 de ise ngiliz Logie Baird, Nipkow'un dner diskini kullanarak ilk deneme yaynlarm yaptlar. Ancak, alman sonular belli belirsiz kaba izgilerden ileri gitmiyordu. Yaplan denemelerde saniyede 20 resim 60 -120 izgi ile taranmt. 1936 ylnda ise Baird saniyede 24 resim ve 240 izgi ile yapt denemede daha net bir grnt elde etti. Baird'in bu buluu ngiliz televizyon yaynlarnda balangta kullanlan mekanik tarama sisteminin temeli olmutur.Elektronik taramada gelime, 1930 ylnda Philo Farnsworth'un denemeleri ile olmutur. Farnsworth, verici ile alc arasnda etkili bir senkronizasyon (aynlk) olmas zerinde durdu. Bylece vericiden verilen grnt sinyallerinin elektromanyetik dalgalar aracl ile alclarda daha net bir biimde izlenme olana elde edilmi oluyordu. 1931 ylnda ilk kez bu teknikle alan alclarn yapmna balanld.1932 ylnda ise radyo ve televizyon frekanslarnn ayn olmasnn televizyon yaynlarn etkiledii grldnden VHF (Very High Frequency - ok Yksek Frekans)'e geildi. Daha sonraki yllarda ise grnt band yannda ses bandnda da gelimeler oldu. Amerikal Edwin Armstrong 1935 ylnda FM (Frequence Mo dulation)i ses band olarak gelitirdi, ve ilk FM istasyon yayn balad.Yaplan bu denemelerden sonra elektronik tarama tekniini kullanarak yaplan ilk dzenli televizyon yayn 1936 ylnda ngiltere'de balad. Londra'da Alexandra Palace'de kurulan televizyon stdyosundan yaplan bu ilk yayn byk ilgi uyandrd. Ancak yaplan yaynlar, alc saysnn az oluundan tr geni bir seyirci tarafndan izlenemedingiltere'de balayan bu yayn 1939 ylma, II. Dnya Savann kma kadar srd. Sava nedeni ile yaynlara ara verildi. 1945 de yeniden balad. Ancak bu kez, aradan geen srede televizyon yaynlar gerek kapsama alan, gerek izleyici says ve gerekse programlarn nitelii bakmndan byk gelime gstermitir.Trkiye de Televizyon Yaynlarnn Tarihsel GeliimiTrkiye'deki televizyon yaynlar, radyo yaynlarndaki nc davrann tersine, dnyadaki geliiminden ok sonra, 32 yl getikten sonra balamtr. 1960 larda televizyon kitlesel haberleme arac olarak dnyada altn an yaarken, Trkiye'de grntye dayanan elektronik haberlemenin yaplp yaplmamas tartmalar srdrlmekte idi. TRT'nin kurulmas ile bu konudaki almalarn hzland, dardan gelen uzmanlara bu konuda raporlar hazrlattrld grlmektedir. Ancak, radyo yaynlarnn henz lkenin tmnden izlenememesi, televizyon ile ilgili yatrmlarn fazla harcamay gerektirmesi gibi nedenler televizyonun devlet tarafndan ele alnmasn geciktirmitir. Bu nedendir ki, I. Be Yllk Kalknma Plnnda yayn konusunda yaplan yatrmlar radyo ile ilgili olmu, televizyonun kurulmasna ilikin herhangi bir yatrm ngrlmemitir.Plnda yer almayan televizyonu bu kez TRT, Kurum olarak, d lkelerle kurduu ilikiler sonucu kurmaya almtr. 1966-67 yllarnda Alman Hkmetince yaplan yardmlar sonucu TRT, Ankara'da 5 Kw. gl bir televizyon verici ile ilk televizyon yaynlarna balamtr. Ankara'da yaayan yaklak 1 milyon 270 bin kiiye (kuramsal olarak) seslenen bu yaynlar 1972 ye kadar srm, bu tarihten sonra televizyon yaynlar hzla yaylmaya balamtr. zellikle televizyon ile ilgili yatrmlarn pln kapsamna alnmas televizyonun gelimesine neden olmutur. 1976 yl banda televizyonun toplam gc 376 Kw. 465 watt, iken, 1980'de bu g 1819 Kw. 720 watt'a kmtr. stasyon says ise 42'den 101'e ykselmitir. 1976 da bu istasyonlardan 6 s ana verici, geri kalan ise yardmc verici olarak Trkiye'nin alan olarak te birini, nfus olarak ise yarsn (kuramsal olarak) kapsamakta idi. Yaynlarn nemli bir ksm ise Ankara televizyon vericisine bal olarak Radyo-link hatlar ile yayn yapmakta, geri kalanlar (4 istasyon) ise "paket" programlarla merkeze bal olmakszn, merkezden gnderilen programlarla yayn yapmakta iken 1980 de lkenin te ikisi yayn alanna girmi ve paket program yapan istasyon kalmamtr.Televizyon Grntsn OluumuTelevizyonda hareketli resimler, her resim karesinin taranmas (scanning) temeline dayanr. Tarama genellikle bir elektronik kamera ile yaplr. Tarama n her kareyi yatay olarak satr satr tarar.Tarama yaplrken her satrdaki k younluu elektrik akmlarna dntrlr. Elektrik akmlarna e zamanlama (synchronization) darbeleri eklenerek resim sinyalleri oluturulur. Resim sinyalleri bir verici veya kablo aracl ile alcya ulatrlr. Televizyon alcsna gelen elektrik akmlar gsterme n ile ekranda tekrar taranarak a dntrlr.

Hareketli resimlerin elektrik akm deiimlerine dntrlp iletilmesi iin her resim karesinin satrlar halinde taranmas gerekmektedir. Her karedeki satr says analog ve saysal televizyon sistemlerinde farkllk gstermektedir. PAL, SECAM ve NTSC analog televizyon sistemleridir.PAL ( Phase Alternating Line) ve SECAM (Sequential Color with Memory) Sistemlerinde, hareketliliin salanabilmesi iin saniyede 25 kare gsterilir. Bir karedeki satr says 625'tir. Sistemin frekans 50Hz'dir.NTSC ( National Television System Committee) sisteminde hareketliliin salanabilmesi iin saniyede 30 kare gsterilir. Bir karedeki satr says 525'tir. Sistemin frekans 60Hz'dir